Антропогендік стрессордың әсері
Ι. Антропогендік стрессордың өсімдік динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері 1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
2.1 Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын формалары 2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың популяциясының динамикасына және таралуына әсері
ΙΙΙ Антропогендік стрессордың микроорганизмдер динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
3.1 Гербицид стрессор ретінде 3.2 Фунгицид стрессор ретінде 3.3 Инсектицид стрессор ретінде 3.4 Күкірт диоксиді стрессор ретінде
ΙV Антропогендік стрессордың вирустар динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
4.1 Таралудың экологиялық диапозоны 4.2 Стрессорлардың әсері 4.3 Вирустар потенцалды биоиндикаторлар ретінде
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері 1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
2.1 Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын формалары 2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың популяциясының динамикасына және таралуына әсері
ΙΙΙ Антропогендік стрессордың микроорганизмдер динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
3.1 Гербицид стрессор ретінде 3.2 Фунгицид стрессор ретінде 3.3 Инсектицид стрессор ретінде 3.4 Күкірт диоксиді стрессор ретінде
ΙV Антропогендік стрессордың вирустар динамикасы мен популяциясының таралуына әсері
4.1 Таралудың экологиялық диапозоны 4.2 Стрессорлардың әсері 4.3 Вирустар потенцалды биоиндикаторлар ретінде
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері
Антропогендік стрессор өсімдік популяциясының барлық белгісіне әсер етеді,әсіресе өнімділігіне.Ол бәсекелесу түрінің әлсіреуіне байланысты көп есе өсуі мүмкін.
Туылым мен өлім-жітім тез өзгереді,соның нәтижесінде популяция тығыздығы өзгереді.Антропогендік бұзылыстың жауабы ретінде популяцияның ареалы қысқарады немесе кеңейеді,әрі кеткенде популяцияның жоқ болып кетуіне әкеледі.
Популяция динамикасын (туылым мен ¬өлім-жітім класс жасына қарай және жыл уақытына қарай) түсіну үшін дара организмдерді таңбалау керек.
Жас құрылымы өзгеретін бағыты стрессордың өнгіштік,өнімділік,өлім-жітім және бөлек жас сатысының ұзақтығы және әр түрлі көбею тәсілінің әсеріне байланысты.Антропогендік өзгерістің нәтижесінде кейде популяция жасарады,себебі өлім-жітім көбейеді,даму сатысы қысқарады.Бұл әр түрлі жер бетіндегі өсімдіктерде,шабылмай қалған шөптерде,қаладағы газондарда байқалады.Бірақ бұл бәріне тән ереже емес.
Антропогендік стрессордың әрекетімен тұрақты экологиялық типті таңдау биоиндикация үшін өте маңызды,себебі ол өсімдік тестісінің индикаторлық қасиетіне тиеді.Табиғи экологиялық типтің алуантүрлілігінің кездесуі әр жерде,әр түрлі жағдайда популяцияның бірдей өнімділігіне негіз болады.Бұл жағдайда көп түрінің популяциясы (барлығына тән емес) кейбір антропогендік стрессорға жоғары толерантты экотип ұстайды және тұрақты тез эволюция үшін потенциалдық қасиетімен қамтамасыз етеді,
Өсімдіктер құрамында азот төртінші орын алады,Азот жетіспеген жағдайда бойлары аласа,жасуша құрамы қышқыл болып келеді.Өсімдіктерге минералдық қорек керек (күкірт, калий, магний, темір, натрий, мыс, кальций, фосфор,мырыш,бор, хлор,марганец,молибден).
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
Антропогендік стрессорлар өсімдіктердің ареалының өзгерісіне әкеледі.Егін шаруашылығының,индустриялизацияның дамуына байланысты Орталық Еуропада ормандардың алаңы қысқартылды.Ормансыз,аз орманды ландшафттар көптеген өсімдіктердің иммиграциясына жол ашты.
Уытты ұшқыш шаң,ішінде металл оксиді бар(ZnO,PbO,Fe2O3,Al2O3) металлургия зауытының қасындағы,калий тыңайтқышын шығаратын кәсіпорынның айналасындағы калий шаңы,өндірістік орындардан атмосфераға HCl шығарындылары орманға зақым келтіреді,егер түтін алаңы ұлғайса,ағаштың төменгі қабаттары өліп қалады. Қыс бойы жасыл түсті қылқандылар , мысалы май қарағай (Abies alba), шырша (Picea abies) мен қарағай (Pinus sylvestris) антропогендік стрессорларға өте сезімтал келеді де, көп жағдайда оларға өсімінің әлсіреуі арқылы жауап береді.
Антропогендік стрессор өсімдік популяциясының барлық белгісіне әсер етеді,әсіресе өнімділігіне.Ол бәсекелесу түрінің әлсіреуіне байланысты көп есе өсуі мүмкін.
Туылым мен өлім-жітім тез өзгереді,соның нәтижесінде популяция тығыздығы өзгереді.Антропогендік бұзылыстың жауабы ретінде популяцияның ареалы қысқарады немесе кеңейеді,әрі кеткенде популяцияның жоқ болып кетуіне әкеледі.
Популяция динамикасын (туылым мен ¬өлім-жітім класс жасына қарай және жыл уақытына қарай) түсіну үшін дара организмдерді таңбалау керек.
Жас құрылымы өзгеретін бағыты стрессордың өнгіштік,өнімділік,өлім-жітім және бөлек жас сатысының ұзақтығы және әр түрлі көбею тәсілінің әсеріне байланысты.Антропогендік өзгерістің нәтижесінде кейде популяция жасарады,себебі өлім-жітім көбейеді,даму сатысы қысқарады.Бұл әр түрлі жер бетіндегі өсімдіктерде,шабылмай қалған шөптерде,қаладағы газондарда байқалады.Бірақ бұл бәріне тән ереже емес.
Антропогендік стрессордың әрекетімен тұрақты экологиялық типті таңдау биоиндикация үшін өте маңызды,себебі ол өсімдік тестісінің индикаторлық қасиетіне тиеді.Табиғи экологиялық типтің алуантүрлілігінің кездесуі әр жерде,әр түрлі жағдайда популяцияның бірдей өнімділігіне негіз болады.Бұл жағдайда көп түрінің популяциясы (барлығына тән емес) кейбір антропогендік стрессорға жоғары толерантты экотип ұстайды және тұрақты тез эволюция үшін потенциалдық қасиетімен қамтамасыз етеді,
Өсімдіктер құрамында азот төртінші орын алады,Азот жетіспеген жағдайда бойлары аласа,жасуша құрамы қышқыл болып келеді.Өсімдіктерге минералдық қорек керек (күкірт, калий, магний, темір, натрий, мыс, кальций, фосфор,мырыш,бор, хлор,марганец,молибден).
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
Антропогендік стрессорлар өсімдіктердің ареалының өзгерісіне әкеледі.Егін шаруашылығының,индустриялизацияның дамуына байланысты Орталық Еуропада ормандардың алаңы қысқартылды.Ормансыз,аз орманды ландшафттар көптеген өсімдіктердің иммиграциясына жол ашты.
Уытты ұшқыш шаң,ішінде металл оксиді бар(ZnO,PbO,Fe2O3,Al2O3) металлургия зауытының қасындағы,калий тыңайтқышын шығаратын кәсіпорынның айналасындағы калий шаңы,өндірістік орындардан атмосфераға HCl шығарындылары орманға зақым келтіреді,егер түтін алаңы ұлғайса,ағаштың төменгі қабаттары өліп қалады. Қыс бойы жасыл түсті қылқандылар , мысалы май қарағай (Abies alba), шырша (Picea abies) мен қарағай (Pinus sylvestris) антропогендік стрессорларға өте сезімтал келеді де, көп жағдайда оларға өсімінің әлсіреуі арқылы жауап береді.
«Биоиндикация загрязнений наземных экосистем» под ред. Р.Шуберта-Москва «Мир» 1988г.
Жоспар:
Ι. Антропогендік стрессордың өсімдік динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына
әсері
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
2.1
Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын формалары
2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың
популяциясының динамикасына және таралуына әсері
ΙΙΙ Антропогендік стрессордың микроорганизмдер динамикасы мен
популяциясының таралуына әсері
3.1 Гербицид стрессор ретінде
3.2 Фунгицид стрессор ретінде
3.3
Инсектицид стрессор ретінде
3.4 Күкірт диоксиді стрессор ретінде
ΙV Антропогендік стрессордың вирустар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
4.1 Таралудың экологиялық диапозоны
4.2 Стрессорлардың әсері
4.3
Вирустар потенцалды биоиндикаторлар ретінде
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
Ι. Антропогендік стрессордың өсімдік динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері
Антропогендік стрессор өсімдік популяциясының барлық белгісіне әсер
етеді,әсіресе өнімділігіне.Ол бәсекелесу түрінің әлсіреуіне байланысты көп
есе өсуі мүмкін.
Туылым мен өлім-жітім тез өзгереді,соның нәтижесінде популяция
тығыздығы өзгереді.Антропогендік бұзылыстың жауабы ретінде популяцияның
ареалы қысқарады немесе кеңейеді,әрі кеткенде популяцияның жоқ болып
кетуіне әкеледі.
Популяция динамикасын (туылым мен өлім-жітім класс жасына қарай және
жыл уақытына қарай) түсіну үшін дара организмдерді таңбалау керек.
Жас құрылымы өзгеретін бағыты стрессордың өнгіштік,өнімділік,өлім-жітім
және бөлек жас сатысының ұзақтығы және әр түрлі көбею тәсілінің әсеріне
байланысты.Антропогендік өзгерістің нәтижесінде кейде популяция
жасарады,себебі өлім-жітім көбейеді,даму сатысы қысқарады.Бұл әр түрлі жер
бетіндегі өсімдіктерде,шабылмай қалған шөптерде,қаладағы газондарда
байқалады.Бірақ бұл бәріне тән ереже емес.
Антропогендік стрессордың әрекетімен тұрақты экологиялық типті таңдау
биоиндикация үшін өте маңызды,себебі ол өсімдік тестісінің индикаторлық
қасиетіне тиеді.Табиғи экологиялық типтің алуантүрлілігінің кездесуі әр
жерде,әр түрлі жағдайда популяцияның бірдей өнімділігіне негіз болады.Бұл
жағдайда көп түрінің популяциясы (барлығына тән емес) кейбір антропогендік
стрессорға жоғары толерантты экотип ұстайды және тұрақты тез эволюция үшін
потенциалдық қасиетімен қамтамасыз етеді,
Өсімдіктер құрамында азот төртінші орын алады,Азот жетіспеген жағдайда
бойлары аласа,жасуша құрамы қышқыл болып келеді.Өсімдіктерге минералдық
қорек керек (күкірт, калий, магний, темір, натрий, мыс, кальций,
фосфор,мырыш,бор, хлор,марганец,молибден).
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
Антропогендік стрессорлар өсімдіктердің ареалының өзгерісіне
әкеледі.Егін шаруашылығының,индустриялизацияның дамуына байланысты Орталық
Еуропада ормандардың алаңы қысқартылды.Ормансыз,аз орманды ландшафттар
көптеген өсімдіктердің иммиграциясына жол ашты.
Уытты ұшқыш шаң,ішінде металл оксиді бар(ZnO,PbO,Fe2O3,Al2O3)
металлургия зауытының қасындағы,калий тыңайтқышын шығаратын кәсіпорынның
айналасындағы калий шаңы,өндірістік орындардан атмосфераға HCl
шығарындылары орманға зақым келтіреді,егер түтін алаңы ұлғайса,ағаштың
төменгі қабаттары өліп қалады. Қыс бойы жасыл түсті қылқандылар , мысалы
май қарағай (Abies alba), шырша (Picea abies) мен қарағай (Pinus
sylvestris) антропогендік стрессорларға өте сезімтал келеді де, көп
жағдайда оларға өсімінің әлсіреуі арқылы жауап береді.
Орталық Еуропадағы май қарағайдың биіктік таралуы ылғалды талап етеді
және суыққа сезімтал, жаздық жылудың жетіспеушілігі шектеуші фактор болып
табылады. Оған ұзақтығы үш айға жуық аязсыз период қажет. Ұзақ уақыттық
құрғақшылық пен континеттік климат қарама-қарсы болуы май қарағайдың өсуіне
кедергі жасайды. Аралас орман егістеріне тиетін антропогендік стресс
әсерлерінің көбею салдарынан ареалдың солтүстік бөлігінде кездесетін осы
түрдің жойылуы не санының азаюы байқалады. Осындай бұзылған ландшафтарда
шырша да зардап шегеді.
Май қарағай ареалының тарылуын антропогендік те, әрі табиғи себептермен
де байланыстыруға болады, және де стресс бір фактор, сондай-ақ олардың
ерекше үйлесімдері арқасында күрделенеді.
Қазіргі кезде ашық ауыл шаруашылығы ландшафттары мен өнеркәсіп
орталықтары маңында өсімдік түрлері ареалдары антропогендік стресс
әсерінен қатты өзгеруде. Бұл түрлі өсімдіктердің ареалының тарылуы мен
ұлғаюынан көрініс табады.
Trollius europaeus негізінен орманды жерлерді мекен етеді, грунт
суларының ықпалын шегеді. Олардың таралуы ылғалды жайылымдарды, әсіресе
ойпаттарды ауқымды түрде гидромелиорациялау есебінен сирек болып отыр.
Окультивированиені тоқтатып, бұл мекендердің сулы режимін қайта ретке
келтіргенде, Trollius europaeus антропогенді ылғал жайылымдарда таралып,
тіпті сукцессия орман ценозына қарай өткен кезде де сақталуы мүмкін.
Қыста жолдарды мұздан тазарту керек болғандықтан тұз және құм
себіледі,бұл жол бойындағы ағаштардың өлуіне ғана емес,сонымен қатар онда
өсетін өсітін дәнді галофобтардың және әр түрлі өсімдіктердің өлуіне себеп
болады және тұзға тұрақты өсімдіктерді қоныстандыруға мәжбүр етеді.
Мысалы,Puccinellia distans,кейде галофиттермен (Aster tripolium).
Адамның тропикалық,субтропикалық экожүйеге араласуы жылма-жыл үлкен
орманның алаңдарын тамырларынан тазарту, оны уақытша жыртылған жерге,
аяғында кенге айналады.Бұл орман өсімдіктерінің қысқаруына әкеледі және
сегиталь,рудераль түрлерінің жартылай аридтік аймаққа қарай қозғалуына және
галофиттердің жойылуына әкеледі.Аридтік субтропикалық аймақтарда булану
шөгуден көп.Соған байланысты жер астындағы су,бетіне жақын жатса ерігіш
тұздың жер бетіндегі концентрациясы өседі.Жылдар бойына қолданып жатқан жер
суару дренаж болмағандықтан көпшілік жерде сорлар пайда болған,бұл
өсімдіктердің ареалының,түр құрамының өзгеруіне әкелген.
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
2.1 Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын
формалары
Популяция және оның құрылым қызметінің ерекшелігі биоиндикатор есебінде
пайдалануы мүмкін.Егер қоршаған ортаның белгілі факторымен тікелей
корреляция жасаса,оған жауап берсе,онда ол шартты бұзудың қарқындылығының
барлығын көрсетеді.
Күрделілігі сол,табиғи жағдайда популяцияға антропогендік және табиғи
факторлар кешенді түрде әсер етеді.Сондықтан популяцияның немесе оның
белгісінің өзгерісін кешенді әсеріне жауап есебінде қарау керек.Әрбір түр
ортаға белгілі талап қояды,сонымен фактордың ерекше комбинациялық
индикаторы болады.Жануарлар түрінің жоғалуы қоршаған орта сапасының
өзгеруін көрсетеді.Мысалы,суда жүзетін құстарды судың трофикалық,улы және
құрылымдық күйінің биоиндикациясына пайдаланады.
Популяцияның кенет өсуі немесе қысқаруы бұзу факторының әсер етуінің
белгісін береді.Сонымен Орталық Еуропада көл шағаласының санының көбеюі
мәдениетті ландшафттың эвтрофизациясының себебі.
Популяциялық бұзылуды ерте айырып тану үшін физикалық және химиялық
әдістермен қатар физиологиялық параметрлер пайдаланылады.Бұл жағдайда қан
плазмасы мен қан клеткасы күйінің маңызды рөлі бар.Мұндай тесттер көптеген
ақпаратты бере алады,бірақ кейбір стрессорларды көрсете алмайды.
Биоцид стрессор ретінде
Биоцид қасиеті бар заттар әр түрлі химиялық классқа қатысы бар және ол
қоршаған ортаға өсімдіктерді қорғау құралы есебінде түседі.Бұл
химикаттардың жануарлар популяциясына әсері бірдей емес.Кейбіреуі аз дозада
өледі,кейбіреуі тұрған жерлеріне және тамақ ресурсына жанама әсер
етеді,енді біреулері қатаң жағдайлар туғызады,әсер етпейтін де уақыты
болады.Жабайы жануарлардың популяциясында кездесетін биоцид қалдығы
экожүйенің жергілікті,аймақты,глобалды ластанудың деңгейін көрсетеді.
Тұрақты биоцид барлық биосфера облысында кездеседі және трофикалық
тізбегінен өтіп биомассаға жиналады.Сондықтан,бұл заттармен ластануын
жануарлардың популяциясының анализында естен шығармау керек.Антарктикада
құстың денесінде хлорорганикалық қоспаның барлығын бірінші рет пингвиннен
көрді.Арктикадағы теңіз құстарынан ПХД және ДДТ табылды.Лабораториялық
жұмыс арқылы екі заттың қоспасының біреуіне қарағанда улы екенін
тапты.Биоцидтің бәрін анықтау үшін статистикалық сұрыптау керек.
Ауыр метал қоспасы стрессор ретінде
Ауыр метал қоспасы,оның ішінде сынап,қорғасын,кадмий өнеркәсіп дамыған
елдерде экожүйеге түседі және популяцияға әсер етеді.
Сынап қоспасы
Сынап әр түрлі жолмен экожүйеге түсіп жануарлардың популяциясының дамуын
бұзады.Әсіресе,сынап құстың қауырсынындағы концентрациясын анықтауға
тұлыптың маңызы зор.Популяцияның санына әсер етумен қатар сынап құстардың
туып-өсуіне теріс әсер етеді.Жыл құстарының қауырсынындағы сынаптың
шамасына қарап ластану уақытын және лас жерлерді анықтауға болады.
Кадмий және қорғасын
Кадмий денеде ұзақ сақталатындықтан ұзақ өмір сүретін түрлерінде оның
концентрациясы 30000 есеге дейін өседі.Кадмий ең улы ауыр металға
жатады.Өнеркәсіп дамыған елдерде кадмийдің халыққа (популяция),халықты
қоршаған жер,суларға улы әсерін тигізеді.Әсіресе,кадмий құс пен балықтың
денесіне көп жиналады.Суда жүзетін құстардың бауырында 1,7-ден 3,5 млн ¹
дейін жетеді.Қорғасын қоспасының экожүйеге әсері аяғына дейін
зерттелмеген.Өнеркәсібі дамыған елдерде қорғасынның қоспасы көбірек
кездеседі.
Хлорорганикалық қоспасы стрессор ретінде
Инсектицидалық қасиеті бар ДДТ ашылғалы,өсімдікті қорғауға
пайдаланылады,олар барлық экожүйеге өтеді.Олар қосымша (жанама) эффект
береді,әсіресе омыртқалылардың популяциясында.Бұл химиялық тұрақты
нәрсе,трофикалық тізбегінен өтіп жануарлардың денесіне жиналады,
Көп мөлшерде жиналатын болса,летальді әсері болады.
2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың популяциясының
динамикасына және таралуына әсері
Өнеркәсіптің түтін газының стрессорлық әсері
Өсімдіктің таралуымен және атмосфералық ластануының арасындағы
корреляциядан кейін соңғы 10 жылда өндірістен шыққан газдың жануарларға
әсері өсті.Бірақ зерттеу әлі модель түрінде.Түтін газының айналаға шығуына
байланысты бунақаяқтылардың тұрған жерінің құрылымы өзгереді,ол жердің
тығыздығын және зооценоздардың құрылымын өзгертеді.Жаппай көбейетін шыбын-
шіркей,құрт-құмырсқа түтін газдан ластанған орманда стрессордың әсерін
байқайды,әсіресе қоректенетін өімдіктерден.Бірақ зияндылардың жоғары
тығыздығымен ластану деңгейінің ортасында жағымды корреляция да бар.Түтін
газбен ластану және құрғақшылық құрттардың жаппай көбеюін тездетеді.
Түтін газдың бөлінуі және популяцияның адаптациялық құбылысы
Популяция ортаның өзгерген жағдайына адаптациялық процестің
делдалдығымен жауап қайырады.Бұл биологиялық реакция ареалдың ауданына және
популяцияның құрылымына жағымды және жағымсыз әсер етуі мүмкін,әрі кеткенде
қырылуына әкеледі.Бірақ антропогендік өзгерістерден қоршаған ортада жоғарғы
генетикалық өзгергішітігі бар,тез көбейетін және тез ұрпақ алмастыратын
жануарлар селекциялық қасиетіне ие болады,соған сәйкес тірі қалу үміттері
де өседі.
Пайдаланылған газдар және буынақаяқтылар популяциясының тығыздығы
Кейбір авторлардың айтуы бойынша эпигейлер және шөпті өсімдіктерді
мекендейтін буынақаяқтылар қоныстарының тығыздығы мен ластың ортасында
белгілі корреляция бар,үлкен трассаларға жақын жерде,көп жүретін жерде
популяцияның тығыздығы аз,түрінің саны да аз.
Кейбір түрлердің тығыздығы ұлғаюы мүмкін,сонымен доминантты түрлердің
құрылымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ι. Антропогендік стрессордың өсімдік динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына
әсері
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
2.1
Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын формалары
2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың
популяциясының динамикасына және таралуына әсері
ΙΙΙ Антропогендік стрессордың микроорганизмдер динамикасы мен
популяциясының таралуына әсері
3.1 Гербицид стрессор ретінде
3.2 Фунгицид стрессор ретінде
3.3
Инсектицид стрессор ретінде
3.4 Күкірт диоксиді стрессор ретінде
ΙV Антропогендік стрессордың вирустар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
4.1 Таралудың экологиялық диапозоны
4.2 Стрессорлардың әсері
4.3
Вирустар потенцалды биоиндикаторлар ретінде
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
Ι. Антропогендік стрессордың өсімдік динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
1.1 Өсімдік популяциясының динамикасына әсері
Антропогендік стрессор өсімдік популяциясының барлық белгісіне әсер
етеді,әсіресе өнімділігіне.Ол бәсекелесу түрінің әлсіреуіне байланысты көп
есе өсуі мүмкін.
Туылым мен өлім-жітім тез өзгереді,соның нәтижесінде популяция
тығыздығы өзгереді.Антропогендік бұзылыстың жауабы ретінде популяцияның
ареалы қысқарады немесе кеңейеді,әрі кеткенде популяцияның жоқ болып
кетуіне әкеледі.
Популяция динамикасын (туылым мен өлім-жітім класс жасына қарай және
жыл уақытына қарай) түсіну үшін дара организмдерді таңбалау керек.
Жас құрылымы өзгеретін бағыты стрессордың өнгіштік,өнімділік,өлім-жітім
және бөлек жас сатысының ұзақтығы және әр түрлі көбею тәсілінің әсеріне
байланысты.Антропогендік өзгерістің нәтижесінде кейде популяция
жасарады,себебі өлім-жітім көбейеді,даму сатысы қысқарады.Бұл әр түрлі жер
бетіндегі өсімдіктерде,шабылмай қалған шөптерде,қаладағы газондарда
байқалады.Бірақ бұл бәріне тән ереже емес.
Антропогендік стрессордың әрекетімен тұрақты экологиялық типті таңдау
биоиндикация үшін өте маңызды,себебі ол өсімдік тестісінің индикаторлық
қасиетіне тиеді.Табиғи экологиялық типтің алуантүрлілігінің кездесуі әр
жерде,әр түрлі жағдайда популяцияның бірдей өнімділігіне негіз болады.Бұл
жағдайда көп түрінің популяциясы (барлығына тән емес) кейбір антропогендік
стрессорға жоғары толерантты экотип ұстайды және тұрақты тез эволюция үшін
потенциалдық қасиетімен қамтамасыз етеді,
Өсімдіктер құрамында азот төртінші орын алады,Азот жетіспеген жағдайда
бойлары аласа,жасуша құрамы қышқыл болып келеді.Өсімдіктерге минералдық
қорек керек (күкірт, калий, магний, темір, натрий, мыс, кальций,
фосфор,мырыш,бор, хлор,марганец,молибден).
1.2 Антропогендік стрессордың өсімдіктердің таралуына әсері
Антропогендік стрессорлар өсімдіктердің ареалының өзгерісіне
әкеледі.Егін шаруашылығының,индустриялизацияның дамуына байланысты Орталық
Еуропада ормандардың алаңы қысқартылды.Ормансыз,аз орманды ландшафттар
көптеген өсімдіктердің иммиграциясына жол ашты.
Уытты ұшқыш шаң,ішінде металл оксиді бар(ZnO,PbO,Fe2O3,Al2O3)
металлургия зауытының қасындағы,калий тыңайтқышын шығаратын кәсіпорынның
айналасындағы калий шаңы,өндірістік орындардан атмосфераға HCl
шығарындылары орманға зақым келтіреді,егер түтін алаңы ұлғайса,ағаштың
төменгі қабаттары өліп қалады. Қыс бойы жасыл түсті қылқандылар , мысалы
май қарағай (Abies alba), шырша (Picea abies) мен қарағай (Pinus
sylvestris) антропогендік стрессорларға өте сезімтал келеді де, көп
жағдайда оларға өсімінің әлсіреуі арқылы жауап береді.
Орталық Еуропадағы май қарағайдың биіктік таралуы ылғалды талап етеді
және суыққа сезімтал, жаздық жылудың жетіспеушілігі шектеуші фактор болып
табылады. Оған ұзақтығы үш айға жуық аязсыз период қажет. Ұзақ уақыттық
құрғақшылық пен континеттік климат қарама-қарсы болуы май қарағайдың өсуіне
кедергі жасайды. Аралас орман егістеріне тиетін антропогендік стресс
әсерлерінің көбею салдарынан ареалдың солтүстік бөлігінде кездесетін осы
түрдің жойылуы не санының азаюы байқалады. Осындай бұзылған ландшафтарда
шырша да зардап шегеді.
Май қарағай ареалының тарылуын антропогендік те, әрі табиғи себептермен
де байланыстыруға болады, және де стресс бір фактор, сондай-ақ олардың
ерекше үйлесімдері арқасында күрделенеді.
Қазіргі кезде ашық ауыл шаруашылығы ландшафттары мен өнеркәсіп
орталықтары маңында өсімдік түрлері ареалдары антропогендік стресс
әсерінен қатты өзгеруде. Бұл түрлі өсімдіктердің ареалының тарылуы мен
ұлғаюынан көрініс табады.
Trollius europaeus негізінен орманды жерлерді мекен етеді, грунт
суларының ықпалын шегеді. Олардың таралуы ылғалды жайылымдарды, әсіресе
ойпаттарды ауқымды түрде гидромелиорациялау есебінен сирек болып отыр.
Окультивированиені тоқтатып, бұл мекендердің сулы режимін қайта ретке
келтіргенде, Trollius europaeus антропогенді ылғал жайылымдарда таралып,
тіпті сукцессия орман ценозына қарай өткен кезде де сақталуы мүмкін.
Қыста жолдарды мұздан тазарту керек болғандықтан тұз және құм
себіледі,бұл жол бойындағы ағаштардың өлуіне ғана емес,сонымен қатар онда
өсетін өсітін дәнді галофобтардың және әр түрлі өсімдіктердің өлуіне себеп
болады және тұзға тұрақты өсімдіктерді қоныстандыруға мәжбүр етеді.
Мысалы,Puccinellia distans,кейде галофиттермен (Aster tripolium).
Адамның тропикалық,субтропикалық экожүйеге араласуы жылма-жыл үлкен
орманның алаңдарын тамырларынан тазарту, оны уақытша жыртылған жерге,
аяғында кенге айналады.Бұл орман өсімдіктерінің қысқаруына әкеледі және
сегиталь,рудераль түрлерінің жартылай аридтік аймаққа қарай қозғалуына және
галофиттердің жойылуына әкеледі.Аридтік субтропикалық аймақтарда булану
шөгуден көп.Соған байланысты жер астындағы су,бетіне жақын жатса ерігіш
тұздың жер бетіндегі концентрациясы өседі.Жылдар бойына қолданып жатқан жер
суару дренаж болмағандықтан көпшілік жерде сорлар пайда болған,бұл
өсімдіктердің ареалының,түр құрамының өзгеруіне әкелген.
ΙΙ.Антропогендік стрессордың жануарлар динамикасы мен популяциясының
таралуына әсері
2.1 Биоиндикацияның омыртқалылар популяциясының деңгейінде қолданатын
формалары
Популяция және оның құрылым қызметінің ерекшелігі биоиндикатор есебінде
пайдалануы мүмкін.Егер қоршаған ортаның белгілі факторымен тікелей
корреляция жасаса,оған жауап берсе,онда ол шартты бұзудың қарқындылығының
барлығын көрсетеді.
Күрделілігі сол,табиғи жағдайда популяцияға антропогендік және табиғи
факторлар кешенді түрде әсер етеді.Сондықтан популяцияның немесе оның
белгісінің өзгерісін кешенді әсеріне жауап есебінде қарау керек.Әрбір түр
ортаға белгілі талап қояды,сонымен фактордың ерекше комбинациялық
индикаторы болады.Жануарлар түрінің жоғалуы қоршаған орта сапасының
өзгеруін көрсетеді.Мысалы,суда жүзетін құстарды судың трофикалық,улы және
құрылымдық күйінің биоиндикациясына пайдаланады.
Популяцияның кенет өсуі немесе қысқаруы бұзу факторының әсер етуінің
белгісін береді.Сонымен Орталық Еуропада көл шағаласының санының көбеюі
мәдениетті ландшафттың эвтрофизациясының себебі.
Популяциялық бұзылуды ерте айырып тану үшін физикалық және химиялық
әдістермен қатар физиологиялық параметрлер пайдаланылады.Бұл жағдайда қан
плазмасы мен қан клеткасы күйінің маңызды рөлі бар.Мұндай тесттер көптеген
ақпаратты бере алады,бірақ кейбір стрессорларды көрсете алмайды.
Биоцид стрессор ретінде
Биоцид қасиеті бар заттар әр түрлі химиялық классқа қатысы бар және ол
қоршаған ортаға өсімдіктерді қорғау құралы есебінде түседі.Бұл
химикаттардың жануарлар популяциясына әсері бірдей емес.Кейбіреуі аз дозада
өледі,кейбіреуі тұрған жерлеріне және тамақ ресурсына жанама әсер
етеді,енді біреулері қатаң жағдайлар туғызады,әсер етпейтін де уақыты
болады.Жабайы жануарлардың популяциясында кездесетін биоцид қалдығы
экожүйенің жергілікті,аймақты,глобалды ластанудың деңгейін көрсетеді.
Тұрақты биоцид барлық биосфера облысында кездеседі және трофикалық
тізбегінен өтіп биомассаға жиналады.Сондықтан,бұл заттармен ластануын
жануарлардың популяциясының анализында естен шығармау керек.Антарктикада
құстың денесінде хлорорганикалық қоспаның барлығын бірінші рет пингвиннен
көрді.Арктикадағы теңіз құстарынан ПХД және ДДТ табылды.Лабораториялық
жұмыс арқылы екі заттың қоспасының біреуіне қарағанда улы екенін
тапты.Биоцидтің бәрін анықтау үшін статистикалық сұрыптау керек.
Ауыр метал қоспасы стрессор ретінде
Ауыр метал қоспасы,оның ішінде сынап,қорғасын,кадмий өнеркәсіп дамыған
елдерде экожүйеге түседі және популяцияға әсер етеді.
Сынап қоспасы
Сынап әр түрлі жолмен экожүйеге түсіп жануарлардың популяциясының дамуын
бұзады.Әсіресе,сынап құстың қауырсынындағы концентрациясын анықтауға
тұлыптың маңызы зор.Популяцияның санына әсер етумен қатар сынап құстардың
туып-өсуіне теріс әсер етеді.Жыл құстарының қауырсынындағы сынаптың
шамасына қарап ластану уақытын және лас жерлерді анықтауға болады.
Кадмий және қорғасын
Кадмий денеде ұзақ сақталатындықтан ұзақ өмір сүретін түрлерінде оның
концентрациясы 30000 есеге дейін өседі.Кадмий ең улы ауыр металға
жатады.Өнеркәсіп дамыған елдерде кадмийдің халыққа (популяция),халықты
қоршаған жер,суларға улы әсерін тигізеді.Әсіресе,кадмий құс пен балықтың
денесіне көп жиналады.Суда жүзетін құстардың бауырында 1,7-ден 3,5 млн ¹
дейін жетеді.Қорғасын қоспасының экожүйеге әсері аяғына дейін
зерттелмеген.Өнеркәсібі дамыған елдерде қорғасынның қоспасы көбірек
кездеседі.
Хлорорганикалық қоспасы стрессор ретінде
Инсектицидалық қасиеті бар ДДТ ашылғалы,өсімдікті қорғауға
пайдаланылады,олар барлық экожүйеге өтеді.Олар қосымша (жанама) эффект
береді,әсіресе омыртқалылардың популяциясында.Бұл химиялық тұрақты
нәрсе,трофикалық тізбегінен өтіп жануарлардың денесіне жиналады,
Көп мөлшерде жиналатын болса,летальді әсері болады.
2.2 Антропогендік стрессордың омыртқасыз жануарлардың популяциясының
динамикасына және таралуына әсері
Өнеркәсіптің түтін газының стрессорлық әсері
Өсімдіктің таралуымен және атмосфералық ластануының арасындағы
корреляциядан кейін соңғы 10 жылда өндірістен шыққан газдың жануарларға
әсері өсті.Бірақ зерттеу әлі модель түрінде.Түтін газының айналаға шығуына
байланысты бунақаяқтылардың тұрған жерінің құрылымы өзгереді,ол жердің
тығыздығын және зооценоздардың құрылымын өзгертеді.Жаппай көбейетін шыбын-
шіркей,құрт-құмырсқа түтін газдан ластанған орманда стрессордың әсерін
байқайды,әсіресе қоректенетін өімдіктерден.Бірақ зияндылардың жоғары
тығыздығымен ластану деңгейінің ортасында жағымды корреляция да бар.Түтін
газбен ластану және құрғақшылық құрттардың жаппай көбеюін тездетеді.
Түтін газдың бөлінуі және популяцияның адаптациялық құбылысы
Популяция ортаның өзгерген жағдайына адаптациялық процестің
делдалдығымен жауап қайырады.Бұл биологиялық реакция ареалдың ауданына және
популяцияның құрылымына жағымды және жағымсыз әсер етуі мүмкін,әрі кеткенде
қырылуына әкеледі.Бірақ антропогендік өзгерістерден қоршаған ортада жоғарғы
генетикалық өзгергішітігі бар,тез көбейетін және тез ұрпақ алмастыратын
жануарлар селекциялық қасиетіне ие болады,соған сәйкес тірі қалу үміттері
де өседі.
Пайдаланылған газдар және буынақаяқтылар популяциясының тығыздығы
Кейбір авторлардың айтуы бойынша эпигейлер және шөпті өсімдіктерді
мекендейтін буынақаяқтылар қоныстарының тығыздығы мен ластың ортасында
белгілі корреляция бар,үлкен трассаларға жақын жерде,көп жүретін жерде
популяцияның тығыздығы аз,түрінің саны да аз.
Кейбір түрлердің тығыздығы ұлғаюы мүмкін,сонымен доминантты түрлердің
құрылымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz