Батырлар жыры туралы

БАТЫРЛАР ЖЫРЫ
ЖЫРДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ
ТУАДЫ ЕРЛЕР ЕЛ ҮШІН

Ауыз әдебиеті шығармаларының халыққа көп тарағандарының бірі — батырлар жыры. Ол — ескі заманнан келе жатқан мұра. Бұл жырларды әуелде белгілі ақындар шығарса да, ол кезде жазу болмағандықтан, ол авторлардың аты-жөні ұмытылып, халықтың игілігі боп кеткен. Батырлар жырын айтушылар да, бізге жеткізушілер де — жыршылар.
Батырлар жырының көпшілігі бірден үлкен жырға айналмаған. Жыр — әр батырдың әр кездегі төтенше қайрат, асқан ерліктерін, ел үшін еткен зор еңбектерін дәріптеп жырлаған жеке өлендердің қосывдысы. «Қобылавды батыр», «Алпамыс батыр», «Ер Тарғын» жырларын алсақ, әуелде олардың әр кездегі ерліктерін мақтан еткен өлендер кейін біріктіріліп, ұзақ жырға айналдырылған. Бұл жырдың құрылыстарынан да байқалады. Мысалы, «Алпамыс батыр» жырында екі түрлі оқиғаның сарыны және әрқайсысының өзінше даму жолы, әнше шешуі бар: бірінші — Алпамыстың Гүлбаршынды алуға Дттануы, екінші — аулын шауып кеткен қалмақ ханы Тайшаның гліне баруы. Бұл әуелде Алпамыс туралы екі түрлі үзақ өлең болып, кейін екеуі қосылып, үлкен бір жырға айналғандығын дәлелдейді. «Қобыланды батыр», тағы басқа жырлар жөнінде де осыны айтуға іолады.
Қай елдің батырлар туралы жырын алсақ та, олардың негізінде тарихи оқиға жатады. Бірақ жырда оқиға болған күйінде суреттелмейді, тек желісі ғана алынады. Жырды туғызушы ақын ол окиғаны өз үғымына және таптық көзқарасына қарай бейімдеп жырлайды.
Батырлар жыры көбінесе Отанын сыртқы жаулардан қорғау, өз елін басқаларға тәуелді етпеу тілегін қамтиды, сол идеяны берік үстайды. Қазақтың батырлар жырының қайсысын алсақ та, қьшшақ, ноғайлы қазақтары қызылбастарға, қалмақтарға қарсы күреседі. Бүл жырлардың көпшілігінде, ноғайлынын, (қазақтардын) жерін қалмақтың жаулап алмақшы болуына байланысты, ел намысын қорғауға байланысты үлкен оқиғалар суреттеліп отырады.