Генетика туралы

Жоспар
Кіріспе

ГЕНЕТИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
ГЕНКТИКАНЬЩ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ЗАҢДАРЫ
ГЕНЕТИКАЛЫҚ КАРТАЛАР
ТҰҚЫМ ҚУУДЫҢ ХРОМОСОМАЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ
ЖЫНЫСПЕН ТІРКЕСКЕН БЕЛГІЛЕРДІҢ ТҰҚЫМ ҚУУЫ

Генетика (грекше «генезис» – шыққан тегі) организмдердің тұқым қууы және өзгергіштігі туралы ғылым. Генетиканың негізгі мақсаты – тұқым қуу мен өзгергіштіктің заңдарын ашу, оларды басқару жолдарын анықтау, организмдердің адамға қажетті жаңа формаларын, түрлерін өсіріп шығаруды зерттеу. Көп түрлердің ұрпақтарының қоршаған ортаға тек қана төтеп бергендігі емес, олардың түпкілікті тұқым қуу қасиетін сақтап қалуының себебі де осында. Табиғатта түр тармағындағы организмдер әр түрлі тіршілік ортасы жағдайына тап болып өсіп-өнуге байланысты олардың тұқымы өзгеріп, табиғи сұрыптау нәтижесінде жеке және өзге тұқым қуу қасиеттсрі бар басқа түрлер түзеді.
Тұқым қуалайтын өзгерістер кездейсоқ және әр түрлі бағытта жүреді. Түрлер эволюциясы кезіндс тұқым қуалайтын өзгерістердің ролі өте зор. Ч. Дарвин тұқым қуалайтын өзгерістер эволюцияға негіз және алғы себеп болады деп санаған.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Генетика (грекше генезис – шыққан тегі) организмдердің тұқым қууы және
өзгергіштігі туралы ғылым. Генетиканың негізгі мақсаты – тұқым қуу мен
өзгергіштіктің заңдарын ашу, оларды басқару жолдарын анықтау,
организмдердің адамға қажетті жаңа формаларын, түрлерін өсіріп шығаруды
зерттеу. Көп түрлердің ұрпақтарының қоршаған ортаға тек қана төтеп
бергендігі емес, олардың түпкілікті тұқым қуу қасиетін сақтап қалуының
себебі де осында. Табиғатта түр тармағындағы организмдер әр түрлі тіршілік
ортасы жағдайына тап болып өсіп-өнуге байланысты олардың тұқымы өзгеріп,
табиғи сұрыптау нәтижесінде жеке және өзге тұқым қуу қасиеттсрі бар басқа
түрлер түзеді.
Тұқым қуалайтын өзгерістер кездейсоқ және әр түрлі бағытта жүреді.
Түрлер эволюциясы кезіндс тұқым қуалайтын өзгерістердің ролі өте зор.
Ч. Дарвин тұқым қуалайтын өзгерістер эволюцияға негіз және алғы себеп
болады деп санаған.

ГЕНЕТИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Генетика дербес ғылым ретінде биологиядан ағылшын ғылымы Бэтсонның,
ұсынысы бойынша 1907 жылы бөлініп шықты. Генетика деп аталуы да осы
ғалымның ұсынысы.
Ұрпақтың өз ата-тегіне тартып тууы өте ертеден белгілі болатын. Алайда
XIX ғасырға дейінгі бұл құбылыс зерттелмей келді. Бұл жағдай, сол кездегі
биология ғылымының өте нашар дамуына байланысты еді. Мысалы, тек 1761 жылы
И. Г. Кельрейтер (1733—1860) өсімдіктерде жыныстық айырмашылық барлығын
ашып, қолдан тозаңдандыру арқылы ең бірінші рет өсімдіктер буданын алды
(темекі және т. б. өсімдіктер). Ол кездегі түрлердің тұрақтылығы жөніндегі
үстем болатан пікір тұқым қууды зерттеуге көп бөгет болды. Бұл зерттеулер
тек XVIII ғасырдың, аяғында, XIX ғасырдың бас кезінде ғана түрлер эволюция
жөніндегі қағидаларға байланысты дами бастады. Дегенмен алғашқы зерттеу
қадамдары биологияның өте осал дамуына байланысты және клетка құрылысы,
оның бөлінуі, ұрықтану процестері жөнінде деректердің жоқтығынан қате
болжамдарға әкеліп соқты. Бұл болжамдар биологияның жалпы қағидаларына
немесе сырт бақылауларға сүйіне жасалған еді.
Өсімдіктер мен жануарлардың ұрықтану процесі және клетка құрамы мен
оның бөлінуі жөніндегі зерттеулер тереңдей түсуіне байланысты,
технологиялық деректердің нәтижесінде белгілердің ата-анадан ұрпаққа
берілуі жөнінде тұжырымдар жасалына бастады. Бұл тұжырымдар эксперименттік
зерттеу жолымен жасайды нәтижелеріне сүйенген. Осылайша тұқым қуалаудың
корпускулалық ілімі (Г. Спенсер, Ч. Дарвин), клеткадағы арнаулы тұқым қуу
заты болуып (К. Негели идиоплазма), ол материалдың клетка ядросында
орналасқанын, одан кеиін дәлірек — хромосомалар да (А. Вейсман, Г
де Фриз) болатыны жөнінде пікір айтылған. XIX ғасырдың ортасында Г. Спенсер
тұқым қуу заты өз бетімен еселене алатыны жөнінде айтқан болатын, бірақ ол
кезде бұл пікірді басқа ғалымдар қолдамаған. Бұл ғалымның ойының дұрыстығы
тек қана 80 жылдай уақыт өткеннен соң ғана эксперименттік жолмен
дәлелденді. Сондықтан XIX ғасырдың алғашқы жартысындағы әртүрлі
өсімдіктердің тұқым қууы жөніндегі жүргізілген жұмыстар (Сажре, Ш. Ноден т.
б.) елеусіз қалды.
Тұқым қуудың негізін түсіну үшін Грегор Мендельдің (1822— 1884)
жүргізілген тәжірибелері үлкен әсер етті. Оның өсімдіктерді будандастыру
арқылы ашқан заңдылықтары осы күнгі зерттеулерге де арқау болып келеді.
Ұлты чех, Брюнне (қазір Брно) қаласындағы францискан монастырының монахы,
табиғаттану сабағынан бере жүре бағбандықпен айналысқан. Ол көп жылдар бойы
бос уақытының бәрін әр түрлі мәдени өсімдіктерді шағылыстырып
(будандастырып), қолдан тозаңдандыру арқылы көп тәжірибие жұмыстарын
жүргізген. Негізгі тәжірибе құралы ретінде ол бұршақтың бір-бірінен әртүрлі
белгілері арқылы айырмасы бар түрлерін пайдаланған. Осының арқасында Г.
Мендель қатаң тәртәппен ұрпақтан ұрпаққа берілетін белгілі бірліктер
болатындығы туралы ілім жасаған. Бұл бірліктерді ол тұқым қуу факторлары
деген, кейіннен бұл факторлар ген, деп аталды.
Генді зерттеу тарихының атомды зерттеу тарихымен кейбір ұқсастығы бар.
Әуелі тұқым қуалаушылықтың қарапайым бірлігі болуы керек деген болжау пайда
болды. Ғылымның дамуына Байланысты олардың материалдық структурасы, құрамы
ашылды, оның адам басқара алатындай өте ұсақ бірліктерге бөліне алатындығы
анықталды.
1865 жылдары Г. Мендель бұршақ өсімдігі белгілерінің тұқымнан тұқымға
берілуін мұқият зерттеп, аталық және аналық өсімдіктердің белгілерінің
келесі тұқымдағы таралу заңдылығын ашты. Өсімдік клеткаларының ішінде сол
өсімдіктің белгілерінің тұқымнан тұқымға сақтап, жеткізуші әлдебір зат
болатынын дәлелдеп Г. Мендель оған тұқым қуу факторлары деп ат берген
еді. Мендельдің қол жеткеп нәтижелері ғалымдардың назарына бірдеп іліне
қойған жоқ.
1900 жылы бір мезгілде бір-бірінен тәуелсіз үш мемлекеттің салымдары:
Г де Фриз — Голландияда, К. Корренс — Германияда және Э. Чермак
— Австрияда Мендельдің жасаған тәжірибесін қайталап, тұқым қуалау
ережелерін құрастырды. Бұлар Мендель негізін салған ережелердей еді.
Сондықтан де Фриздің, Корренстің және Чермактың еңбектері басылып шыққан
1900 жыл ресми түрде эксперименталды генетиканың дербес ғылым ретінде
танылған уақыты деп саналады.
XVIII—ғасырдың басында н0еміс зоологы Л. Вейсман клеткаларда болатын
ерекше заттар тұқым қуалаушылықтың негізі болуы керек деп, тұқым қуалаудың
құпиясын клеткалардағы молекулалардан іздеу туралы дұрыс ұсыныс жасаған
еді.
Әрине, Мендель ,заңдарының екінші рет ашылуы кезеңінде биология
ғылымдарының жалпы жағдайы Мендельдің тұсындағы мен салыстырғанда тіпті
өзгеше болатын. Тұқым қуалау жөніндегі қағидалар ол кезде кеңінен зерттеліп
танылған, сондықтан Мендель ашқан тұқым қуу заңдарын толық мойындауға ол
кездегі көзқарасқа қарсы келмеді. Микроскоп арқылы клетканың және ядроның
құрылысы, хромосомалардың митоз бен мейоз (клеткалар бөлінуі) кезіндегі
әрекеттері ол кезде толық ашылып анықталған болатын. Оның үстіне
Мендель заңдарының екіпші рет ашылуы бір-екі объектілерде ғана
емес, мәдени өсімдіктердің көптеген түрлерінде көрсетілді.
Кейініректе Мендель,заңдарын жақтайтын жұмыстар көптеген өсімдіктер мен
жануарлар өкілдерімен де жүргізіліп дәлелденді.
Тұқым қуалау жөнінде ғылыми тәжірибе жүргізуде аса маңызды қадам
жасаған америка ғалымы Томас Гент Морган (1866— 1945), тұқым қуудың
хромосомалық теориясын ашты. Тұқым қууды ғылыми тәжірибе арқылы дәлелдеуге
өте қолайлы объектінің бірі — жеміс шыбыны — дрозофила болатын. Морган осы
жеміс шыбынымен тұқым қууды зерттеу үшін 1909 жылдан бастап жан – жақты
тәжірибелер жүргізді. Осы зерттеулердің арқасында тұқым қуу факторлары —
гендер хромосомалардың ішінде болатын және хромосомалардың азғана
бөлшектері (учаскелері) екені дәлелденіп, хромосомалар картасын жасады.

ГЕНКТИКАНЬЩ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ЗАҢДАРЫ
Генетиканың қазіргі түсінігі бойынша тұқым қуу дегеніміз — барлық
организмнің өз ұрпақтарында өздеріне ғана тән биосинтезді жане зат алмасуын
қайталап отыруы. Тұқым қуудың және өзгергіштіктің құбылысын молекулалық,
клетка, организм (дене) және популяция деңгейлерінде зерттеудің негізгі
әдістері мыналар: 1. Гибридологиялық (гибрид - будан, дүбара) талдау әдісі
— будандастыру, шағылыстыру және қолдан тозаңдандыру жүйесін пайдалана
отырып тұқым қуу заңдылықтарын анықтау. Сол үшін алынған бірінші (Ғ1),
скінші (Ғ2) қатардағы және онан кейінгі ұрпақтарды зерттеу. Гибридологиялық
талдау негізгі әдіс, оны ең бірінші Г. Мендель қолданған. Басқа әдістер осы
гибридологиялық талдауға сүйене отырып жасалынды.
2. Цитогенетикалық әдіс — клетканың бөліну кезіндегі хромосомалар
әрекетін, олардың санының өзгеруін зерттеу. Бұл әдіс әсіресе
хромосомалардың құрылысы, не саны өзгеруіне байланысты түрлі тұқым қуатын
ауруларды анықтауға қолданылады.
4. Математикалық (статистикалық) әдіс — әртүрлі эксперименттер
нәтижелерін іріктеу, өңдеу үшін оларды қорытындылап белгілі бір тұжырым
жасау, зерттелген белгілер арасындағы байланысты анықтау және жасалған
қортындының дұрыстығын тексеру.
4. Гениалогиялық әдіс— бұл гибридологиялық әдістің бір түрі болып
табылады. Ұрпақтың шыққан тегін зерттеу, оның шежіресін білу арқылы
белгілердің тұқым қуу қасиеттерін, соның ішінде тұқым қуатын ауруларды
зерттеу үшін адамдар мен баяу өсіп дамитын жануарлардың тұқым қуу
заңдарын зерттеу.
5. Популяциалық әдіс — гибридологиялық әдістің бір түрі. Баяу өсіп
дамитын жануарлар мен адамдардың тұқым қуалайтын белгілерін зерттеу.
6. Биохимиялық әдіс — гибридологиялық және цитогенетикалық әдістермен
қатар жеке организмнің даму, өсу барысындағы клеткалардағы процестерді
түбегейлі зерттеу және генетикалық материалдық химиялық құрамын, олардағы
пайда болған өзгерістерді бақылау.
7. Феногенетикалық әдіс — гендермен қоршаған ортаның организмдегі
белгілерге тигізетін әртүрлі әсерін зерттейді. Сондықтан бұл әдісті әртүрлі
тұқымдас немесс түрлі қоршаған ортада дербес-өскен организмдердің тұқым қуу
қасиетін білу үшін қолданылады.

ГЕНЕТИКАЛЫҚ КАРТАЛАР
Белгілі бір тіркесулер тобына кіретін гендердің салыстырмалы түрде
орналасу схемасын хромосомалардың генетикалық картасы деп атайды.
Генетикалық көзқарас тұрғысынан алғанда әлсіресе көбірек зерттелген кейбір
дрозофила, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.