Кітапханаларды автоматтандыру тарихы
КІРІСПЕ
I.тарау. Кітапханаларды автоматтандыру тарихы.
1.1. Кітаханаларды автоматтандырудың мақсаттары мен міндеттері.
1.2. Кітапхана автоматтандырудың обьектісі ретінде.
1.3. Автоматтандырылған . кітапханлық ақпараттық жүйенің құрылуының жалпы принциптері.
ІІ. Тарау. ЖОО.ның кітапханаларын автоматтандыру.
2.1. ЖОО кітапханаларын автоматтандыру тарихы.
2.2. ЖОО кітапханаларын автоматтандыруда негізгі бағыттар.
ІІІ тарау. ХҚТУ кітапханасында кітапханалық . ақпараттық технологиясын автоматтандыру.
3.1. ХҚТУ кітапханасында электронды каталогтардың құрылуы.
3.2. ХҚТУ кітапханасында кітапханалық . ақпараттық қызмет көрсетуді автоматтандыру.
IV.БӨЛІМ. АКАЖ жоблауының негізгі принциптері, сатылары және этаптары.
4.1АКАЖ жобалауының негізгі принциптері.
4.2 АКАЖ жобалауында сатылар мен этаптар.
4.2.1 Автоматтандырылған жүйенің жобалауының сатылары мен этаптарының мазмұнына нормативті талап ГОСТ 34.601.90(9) автоматтандырылған жүйеге қамтамасыздандыру үшін олардың үйлесімділігін қосқанда әртүрлі қызметтің түрлерітаралады.
4.2.2 АКАЖ жобалуының нақты үйлескен тәжірбиесінің сәйкесінше Ресей жобалауының ААЖ қатары тәжірбиесінің әртүрлі белгісі бар және АКАЖ жобалауының қиындығы ереже сияқты жұмысының орындалуы төр этапты қосып алады:
I.тарау. Кітапханаларды автоматтандыру тарихы.
1.1. Кітаханаларды автоматтандырудың мақсаттары мен міндеттері.
1.2. Кітапхана автоматтандырудың обьектісі ретінде.
1.3. Автоматтандырылған . кітапханлық ақпараттық жүйенің құрылуының жалпы принциптері.
ІІ. Тарау. ЖОО.ның кітапханаларын автоматтандыру.
2.1. ЖОО кітапханаларын автоматтандыру тарихы.
2.2. ЖОО кітапханаларын автоматтандыруда негізгі бағыттар.
ІІІ тарау. ХҚТУ кітапханасында кітапханалық . ақпараттық технологиясын автоматтандыру.
3.1. ХҚТУ кітапханасында электронды каталогтардың құрылуы.
3.2. ХҚТУ кітапханасында кітапханалық . ақпараттық қызмет көрсетуді автоматтандыру.
IV.БӨЛІМ. АКАЖ жоблауының негізгі принциптері, сатылары және этаптары.
4.1АКАЖ жобалауының негізгі принциптері.
4.2 АКАЖ жобалауында сатылар мен этаптар.
4.2.1 Автоматтандырылған жүйенің жобалауының сатылары мен этаптарының мазмұнына нормативті талап ГОСТ 34.601.90(9) автоматтандырылған жүйеге қамтамасыздандыру үшін олардың үйлесімділігін қосқанда әртүрлі қызметтің түрлерітаралады.
4.2.2 АКАЖ жобалуының нақты үйлескен тәжірбиесінің сәйкесінше Ресей жобалауының ААЖ қатары тәжірбиесінің әртүрлі белгісі бар және АКАЖ жобалауының қиындығы ереже сияқты жұмысының орындалуы төр этапты қосып алады:
Кітаптың негізінде автоматтандырылған кітапхана жүйесінің (АКЖ) көпжылдық жобасының жүйелік талдауы және ақпараттың ғылыми –техникалық автоматтандырылған жүйесі(АҒТАЖ)жатыр, сонымен қатар автор студенттерге жобалау жүйелерінен сабақ беріп, әртүрлі оқу орындарының тыңдаушылары және институттың жұмысшыларының ақпараттық білімін көтеру мақсатында дәріс өткізді. Мұнымен қатар кітаптың методологиялық негізі тапсырмалар интерпритациясы, автоматтандырылған жүйелерде тапсырмалар комплексі мемлекеттік стандарттар автоматтандырылған жүйелердің жобалауының кезеңдері мен логикасы АКЖ және АҒТАЖ жобалау ммәселесімен үйлесімді.
Автордың жеке тәжірибиесі сонымен қатар өңдеуде және АҒТАЖ жобалауында және де крпоративтік кітапханалық ақпараттық жүйелері және олардың желілері –Ресейдің корпаративтік каталогтау (тізімдеу) орталығы, Мәскеудің корпаративтік кітапхана жүйесі және т.б орындарда үлкен мағынаға ие болды. Қазіргі тәжірибие Воройскийге кәсіптік әдебиеттің толық талдауы методологиялық түзету және практикалық түрткі болған аса маңызды пайдалы мәселелерді тіптен толық құруға , әрине, жоғарғы оқу орындарында сәйкес курстарға және жоғарғы орыннан кейінгі мамндықты жетілдіру жүйелерінде оқу құралы ректнде мақсатқа сәйкес пайдалануына мүмкіндік берді.
Воройскийдің кітабының қажетті құндылығы АКЖ кезеңдерінің жүйелік мазмұны және жобалау принйциптерін бір-бірімен байланысты сұрақ үшін басқа қосымша әдебиеттерге назар аударып жүрмес үшін көлемді анықтамалық энциоклопедия мәліметтерін үйлестіре білді. Бұл барлығынан бұрын терминологиялық сұрақтарға қатысты автор өзінің терең еңбегін «Информатика. Жаңа жүйеленген түсіндірме сөздік »пайдалана отырып стандартты және бір-бірімен байланысты аса қажетті түсіндірмелі жеткілікті толық мәлімет берді.
Монографияда ,яғни бағдарламалық техникалық құралдар туралы мәлімет және технологияларды оте қамтып көрсетілген архивтік сақтауда ішкі жүйелер ақпараттық ресурстарды және т.б. АКЖ телекоммуникациялық желісін жобалауда қолданылуы немесе пайдаланылуы мүмкін.
Модификацияның негізгі бағыттылығы жобалаудың дәл автоматтандырылған кітпхана жүйесі табиғи және қонымды ұсынылады. Дәл қазіргі уақытта бұл тапсырма ақпараттық және кітапханалық процесстерді автоматтандыру қазіргі заман жағдайында маңыздырақ. АҒТАЖ жобасының мақсаттылығы үшін мазмұнды берілген монография, идеялар мен әдістерін пайдалануына қатысты АКЖ мен бірлескен басқа кластарға сұақтары , монографияда не туралы бірнеше рет ат-үсті еске алынады, онда маған қалай болу керек , сұрақ арнайы айыптаушылыққа лайық па
Әңгіме АКЖ мен АҒТАЖ-ның дамуы 30 жыл ішінде осы клас жүйесінің шығу тарихы әралуан жолмен бір-біріне сәйкес келмейтін этаптардан тұратындығы.
Автордың жеке тәжірибиесі сонымен қатар өңдеуде және АҒТАЖ жобалауында және де крпоративтік кітапханалық ақпараттық жүйелері және олардың желілері –Ресейдің корпаративтік каталогтау (тізімдеу) орталығы, Мәскеудің корпаративтік кітапхана жүйесі және т.б орындарда үлкен мағынаға ие болды. Қазіргі тәжірибие Воройскийге кәсіптік әдебиеттің толық талдауы методологиялық түзету және практикалық түрткі болған аса маңызды пайдалы мәселелерді тіптен толық құруға , әрине, жоғарғы оқу орындарында сәйкес курстарға және жоғарғы орыннан кейінгі мамндықты жетілдіру жүйелерінде оқу құралы ректнде мақсатқа сәйкес пайдалануына мүмкіндік берді.
Воройскийдің кітабының қажетті құндылығы АКЖ кезеңдерінің жүйелік мазмұны және жобалау принйциптерін бір-бірімен байланысты сұрақ үшін басқа қосымша әдебиеттерге назар аударып жүрмес үшін көлемді анықтамалық энциоклопедия мәліметтерін үйлестіре білді. Бұл барлығынан бұрын терминологиялық сұрақтарға қатысты автор өзінің терең еңбегін «Информатика. Жаңа жүйеленген түсіндірме сөздік »пайдалана отырып стандартты және бір-бірімен байланысты аса қажетті түсіндірмелі жеткілікті толық мәлімет берді.
Монографияда ,яғни бағдарламалық техникалық құралдар туралы мәлімет және технологияларды оте қамтып көрсетілген архивтік сақтауда ішкі жүйелер ақпараттық ресурстарды және т.б. АКЖ телекоммуникациялық желісін жобалауда қолданылуы немесе пайдаланылуы мүмкін.
Модификацияның негізгі бағыттылығы жобалаудың дәл автоматтандырылған кітпхана жүйесі табиғи және қонымды ұсынылады. Дәл қазіргі уақытта бұл тапсырма ақпараттық және кітапханалық процесстерді автоматтандыру қазіргі заман жағдайында маңыздырақ. АҒТАЖ жобасының мақсаттылығы үшін мазмұнды берілген монография, идеялар мен әдістерін пайдалануына қатысты АКЖ мен бірлескен басқа кластарға сұақтары , монографияда не туралы бірнеше рет ат-үсті еске алынады, онда маған қалай болу керек , сұрақ арнайы айыптаушылыққа лайық па
Әңгіме АКЖ мен АҒТАЖ-ның дамуы 30 жыл ішінде осы клас жүйесінің шығу тарихы әралуан жолмен бір-біріне сәйкес келмейтін этаптардан тұратындығы.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Кітаптың негізінде автоматтандырылған кітапхана жүйесінің (АКЖ)
көпжылдық жобасының жүйелік талдауы және ақпараттың ғылыми –техникалық
автоматтандырылған жүйесі(АҒТАЖ)жатыр, сонымен қатар автор студенттерге
жобалау жүйелерінен сабақ беріп, әртүрлі оқу орындарының тыңдаушылары және
институттың жұмысшыларының ақпараттық білімін көтеру мақсатында дәріс
өткізді. Мұнымен қатар кітаптың методологиялық негізі тапсырмалар
интерпритациясы, автоматтандырылған жүйелерде тапсырмалар комплексі
мемлекеттік стандарттар автоматтандырылған жүйелердің жобалауының кезеңдері
мен логикасы АКЖ және АҒТАЖ жобалау ммәселесімен үйлесімді.
Автордың жеке тәжірибиесі сонымен қатар өңдеуде және АҒТАЖ жобалауында
және де крпоративтік кітапханалық ақпараттық жүйелері және олардың желілері
–Ресейдің корпаративтік каталогтау (тізімдеу) орталығы, Мәскеудің
корпаративтік кітапхана жүйесі және т.б орындарда үлкен мағынаға ие болды.
Қазіргі тәжірибие Воройскийге кәсіптік әдебиеттің толық талдауы
методологиялық түзету және практикалық түрткі болған аса маңызды пайдалы
мәселелерді тіптен толық құруға , әрине, жоғарғы оқу орындарында сәйкес
курстарға және жоғарғы орыннан кейінгі мамндықты жетілдіру жүйелерінде оқу
құралы ректнде мақсатқа сәйкес пайдалануына мүмкіндік берді.
Воройскийдің кітабының қажетті құндылығы АКЖ кезеңдерінің жүйелік
мазмұны және жобалау принйциптерін бір-бірімен байланысты сұрақ үшін басқа
қосымша әдебиеттерге назар аударып жүрмес үшін көлемді анықтамалық
энциоклопедия мәліметтерін үйлестіре білді. Бұл барлығынан бұрын
терминологиялық сұрақтарға қатысты автор өзінің терең еңбегін Информатика.
Жаңа жүйеленген түсіндірме сөздік пайдалана отырып стандартты және бір-
бірімен байланысты аса қажетті түсіндірмелі жеткілікті толық мәлімет берді.
Монографияда ,яғни бағдарламалық техникалық құралдар туралы мәлімет
және технологияларды оте қамтып көрсетілген архивтік сақтауда ішкі жүйелер
ақпараттық ресурстарды және т.б. АКЖ телекоммуникациялық желісін жобалауда
қолданылуы немесе пайдаланылуы мүмкін.
Модификацияның негізгі бағыттылығы жобалаудың дәл автоматтандырылған
кітпхана жүйесі табиғи және қонымды ұсынылады. Дәл қазіргі уақытта бұл
тапсырма ақпараттық және кітапханалық процесстерді автоматтандыру қазіргі
заман жағдайында маңыздырақ. АҒТАЖ жобасының мақсаттылығы үшін мазмұнды
берілген монография, идеялар мен әдістерін пайдалануына қатысты АКЖ мен
бірлескен басқа кластарға сұақтары , монографияда не туралы бірнеше рет ат-
үсті еске алынады, онда маған қалай болу керек , сұрақ арнайы
айыптаушылыққа лайық па
Әңгіме АКЖ мен АҒТАЖ-ның дамуы 30 жыл ішінде осы клас жүйесінің шығу
тарихы әралуан жолмен бір-біріне сәйкес келмейтін этаптардан тұратындығы.
АҒТАЖ-дың өңделуі 1960 жылдарда басталған, 1970-80жж және 1980жж
аяғында қарқынды дамыды. Өзінің тәжірибиесінде және теориясында даму
салалары қалыптасып, бөлшектік , нормативтік техникалық құжаттар осы
жүйелерді толық және олардың әртүрлі компоненттерін белгілі бір ережелерге
бағындырады.Осы құжаттардың көпшілігін АҒТАЖ ішкі жүйе ретінде
автоматтандырылған басқру жүйелерін (АБЖ) қарастырылып теория жүзінде
ақталды. АБЖ – да АҒТАЖ іске қосылғанда жобалау әдістерін кеңейтуге
мүмкіндік берді. Сонымен қатар мемлекеттік стандарт 34 бойынша.
Алайда , іске асатын АҒТАЖ интерпритациясы АСУ-мен мақсатқа жетпесе
де анықталмаған әрекетке қарамастан осы бағытта жасалғанын байқауға болады.
1990 жылдардан жалпы ресейлік ғылымда және өнеркәсіпте , НТИ
органдарында қатысты жоғарғы дәрежеде дағдарыс болғаны белгілі.Бір уақытта
ресейлік информатикада толығымен техникалық революция болып жатты,
сипаттайтын болсақ, бір жағынан дербес техниканы жаппай енгізу екінші
жағынан – интернеттің жрылысты таралуы, осының барлығы ғасырда АҒТАЖ жинағы
өзіндік ақпарттық индустрияда өсті, сондықтан бұрынғы сипатының
маңыздылығын жоюға әкеліп соқты. ҒТА жүйесінің негізін негізі дамыған
АҒТАЖ үлкен кәсіпорындарында жоғалды. ҒТА-та федералды ұйымдардың жұмысын
көп мөлшерде жалғастырып кеткен бірдей жобалау принциптері және басқаруы
сәйкес деп айтуға қиын бірегей ААЖ бар.Жаңа АҒТАЖ-ға қатысты Газ пром
сияқты үлкен коорпорацияларда жоғарғы дәрежеде немесе ақпараттық
формаларда (интегрум немесе Гарант сияқты) кеөріне бастады. Осы
жүйелерді өңдеушілер жобалаудағы іске қосылып тұрған стандарттарды тоқтата
тұру керек деп есептелмейді, сонымен қатар олардың барлығы ұсынушылар
болды. Шындығында АҒТАЖ жүйесін өңдеуде жағдай жасап және стандарттық
шешімдерді қабылдау әрекеті жоғалды.
1990жылдары АҒТАЖ жобалауы бойынша басты ұйымдар функциясында
(Винити) өзінің жағымсыз рөлін ойнады және жоғалтты.
Дәл осылай АҒТАЖ-ге сәйкес қазіргі уақытта ешқандай толық
функционалдау және жобалудың принциптерін айтуға мүмкіндік жоқтығын
белгілеуге болады.
Кітапхана жұмысында басқа жағдай пайда болды. Кітапхана жұмысында
автоматтандыру ҒТА –қа дейін дамуда елеулі түрде артта қалып, 1990ж басында
жұмыс жасап жатқан АКАЖ әлемде саусақпен санарлықтай болды.Басқа жағынан
этапи басы моденизация (жаңарту), АКАЖ-ды жаппай енгізуді қосқанда дәл
1990ж екінші жартысында кітапханалардың басым бөлігі дағдарыс жылдарын
бастан өткізді. Одан басқа кітапханалар негізі мемлекеттік болып,
басқарудың анықталған процесстерін сқтауға мүмкіндік берді. Ең бастысы АКАЖ
–ң тәжірбиелік әрекет шектерінде іске асып, соңғы жылдарда коорпоративтік
кітапханга жүйе жобасы белсенді жүргізілуде.
Осының барлығы АКАЖ жоблауының біріегей әдістерін тәжірбиеде істеп
шығару және жүзеге асыру мемлекттік стандарттарға негізделген комплекс
Воройский монографиясын табысты етті.
Тағы назар аударарлық жайт АҒТАЖ үшін стандартталған және бұрынғы
стандартталғандарды көпшілік қолдаған шешім АКАЖ үшін өз уақытында
коммуникативті форматта МЕКОФ қабылданған , ал MARS форматындағы
сыбайластарын пайдалану идеясын қабыл алмады. Нәтижесінде бірде – бір
әлемде жұмыс жасап жатқан АҒТАЖ MARS-ты қабылдамайды. Ресейлік АКАЖ
форматтық негіздегі әркеті нағыз MARS болып табылады. Лингвистикалық
қамсыздандыруға қатысты болса, онда оның негізі АҒТАЖ-да тазару (лексика
саласын түгел қамтитын сөздік)яғни қазіргі уақытта АКАЖ қабылдамайды деп
есептеуге болады.
Осылайша Ф.С.Воройскийдің монографиясындағы АКАЖ жобалауында
сипаттам мазмұны АҒТАЖ стандартында қолдануда қиындық туғызуы мүмкін.
Сол уақытта жасалған істің көпшілігі АҒТАЖ жобалауында мақұлданған
АКАЖ үшін аса маңызды.Бұл соның ішінде ақпараттыық жобалаудың әдістеріне
және ұйымдық – техникалық қамсыздандыру , лингвистикалық процессорлар және
АКАЖ –ң басқа компоненттеріне қатысты. АКАЖ жалпы сызбасының жобаауы,
жобалаудың құрамды сатыларын қосқанда, сонымен қатар жұмыс түрлдерінің
әрқайсысы 34 тобының стандартына сәйкес.
Қорытындылай келе тағы да Ф.С.Воройскийдің монографиясы АКАЖ жобалауы
үшін құнды құрал екендігін, сонымен қатар осы мамандық бойынша мамандарды
оқытуд құнды құрал екендігіне ерекше көңіл бөлеміз.
АКАЖ бен ААЖ әрекетттестігіне қатысты басқа стандарт бойынша даму
(электрондық сауда, дистанциялық білім бер, электрондық құжат айналымы,
басқарудың коорпаративтік ресурстары, географиялық ақпараттық жүйе және
т.б) онда, мұндай әрекеттің мүмкіндігінде электрондық кітапхана арнасы
жатыр. Дәл осы концепция-жалпылау және қазіргі информатика перспективті
концепциясы- АКАЖ –ға, АҒТАЖ-ға және т.б ААж пайда болуына интегралдайы.
I-тарау. Кітапханаларды автоматтандыру тарихы.
1.1. Кітаханаларды автоматтандырудың мақсаттары мен міндеттері.
Қазіргі заманғы есептеуіш техника мен жаңа ақпараттық технологияны
Ресейде адам өміріне енгізу процесі мемлекеттің қалыптасуына байланыстцы
елдің экономикасының тұрақтылығының жеткіліксіздігі мен басқа мәселелерге
қарамастан қарқынды ілгері басты.Бұл таң қалатын жайт емес: мұндай жалпы
әлемдік тенденциялар.Әрине,алайда жылдамдық пен нәтижелілік көрсетілген
құралдарды әртүрлі елдерге енгізу оңай емес.Қазіргі компьютерлік технология
банк ісі, экономика, кітапханалық және ақпараттық қызмет көрсету
орталарындабелсенді түрде пайда болатынын ескеруіміз қажет.
Ресей кітапханасында болып жатқан өзгерістер білім мен ақпараттарды
сақтау орны сияқты, экономиканың дамуының қажетті факторлары болатын.
Өзінің маңызын бұлжытпай көтереді. Қазір кітапханалар тек қана өздерінің
қорларының қалыптасуынан ғана жұмыс жасамайды, 1-кезекте қолданушыларға
хабардар етеді. Бұл ішкі кітапханалық іс бойынша көрсеткіштерін көрсету
орталығының ауыртпалығы. Шындығында, орталықтандырылған қаржыландыру үлкен
көлемдегі қүралдарды алу үшін және қорларды оларға керек емес әдебиеттермен
толықтыру үшін және қорларды оларға керек емес әдебиеттермен толықтыру
үшін, әрине, оқырме\андарға да қажет деп отырып іріктеліп жинақталған
кітапханалар айрықша қолданған.
Қазіргі заманғы ақша немесе бар, немесе жоқ, алайда өте аз. Сондықтан
қолданушыға хабардар ету кітапханалық қорлардың іріктеп жинақталған
процесі сияқты, оқырмандарға қызмет көрсетунегізгі стратегиялар мен
тактикалары болады. Соңғысы автоматтандырусыз және сол сияқты комплексіз іс
тынбайтындығын білдірді, солай берілгендер шешімнің қорлармен оптималды
қалыптасуын қолдануын және басқаруын қамтамасыздандыруға, сонымен қатар
қолданушыларға ақпараттармен және түпдеректермен жақсы жұмыс құру.
Автоматтандыру бағдарламалық ьтехникалық құралдарды, экономикалық-
математикалық әдістер мен басқару жүйелері сияқты қолдану бөлшектік немесе
толығымен жиынтық, жаңарған, ақпараттың алмасуы мен қолданылуы адамдарды
ескі операциялармен жұмыс жасаудан босатады.
Автоматтандырудыңт мақсаты өнімділіктің көьте,рілуі мен еңбектің
тиімділігі, ақпарттың өнімінің сапасының жақсаруы және қызмет, біркелкі
еңбек сіңіруді қажет етуді және бір сказды операцияларды жою.
Адам ортасының ақпараттық әрекеті басқалар сияқты кітапханалық
тәжірибиеде автоматтандырудың өзіне тән негізгі артықшылықтары:
-ақпаратты өңдеуде шарасыз ескілік қолмен жасайтын операцияларды жою;
-өңдеу және қайта жасау процестерін жылдамдатудың маңызы;
-мәліметтердің есепке алынуы мен есеп беруіеің дәлдігінің көтерілуі;
-ұйымдардың мүмкіндіктері мен ақпараттық ресурстарды есеп үшін жан-жақты
қолдану, сонымен қатар жоғары ұйымдық мәліметтердің қүұрылымы мен оларды
жүйелік басқаруын қолдану.
Жұмысшылардың шығармашылық мәселелерін шешу үшін уақыт босату.Алайда,
автоматтандырудың кітапханалық технологиялары сондай-ақ автоматтангдырылған
кітапхананың барлық жұмысшыларына жақсы белгілітолықтауыш артықшылықтарын
анықтаған. Мысалы, дәстүрлі каталогта каталогтік карточкаларды қолмен
іріктеу мен элетронды каталогтегі көп аспктілі іздеу нәтижелерінің
жылдамдығы бойынша және сапалы көрсеткіштерін салыстыруға бола ма? Басқа
мысал- жарнамалық басылымдарды қарау жолымен және қалыптастыру
міндеттерінің нәтижелерін және процестерін салыстыруғеа болады. Осы немесе
басқа жолмен комплектатор үстеліне түскен және CD-ROM дискілерін үлен агент
басылымдарын жазуға негізінде қолдану.Мұндай мысалдар көп болуы мүмкін,
мәні біреу: кітапханаларға автоматтандыру керек, автоматтандырусыз
кітапхананың және кітапхананың толық әрекетінің дамуы мүмкін емес.
Кітапхана қоғамның интеллектуальды құндылықтардан иқұралған және осы
құндылықтарды ағарту, ғылымдық зерттеулерден және жеке мәдениеттің дамуы
мақсатында қолдаылуын қамтамасыз ететін мекеме.Кітапхана жоғарғы оқу
орнында оқу-тәрбиелік және ғылымдық-зерттеу жұмыстарында басты рөлді
ойнайды. Кітапхана автоматтандыру және механикаландыру – библиографиялық
процестер кітапхана еңбегін жеңілдету, оның өнімділігін көтеру,
оқырмандарға қызмет көрсетуді жақсарту сияқты мәселелерді шешеді.
Қазіргі кітапхана түсінігі кең мағынаға ие. Оның әдәстүрлі
кітапханадан негізгі ерекшелігі кітапханалық қызмет көрсетудің
компьютерлік технологиялар қорында жаңа әдістерді қолдану арқылы
оқырмандарға қажетті басылымды дамыған қазіргі кітапханалық жүйеде табуға
мүмкіндік береді.
Кітапханаға автоматтандырудың теориялық мәселесі-библиографиялық
процестеркомплексті сапалылыққа ие, олардың үйренуімен кітапхана ісі,
информатика, кітапханаларда библиогрфиялық мекемелерде және ақпараттық
ұйымдардатехникалық құралдарды енгізу мен меңгеру.
Автоматтандыру мақсатымен кітапхана-библиографиялық процесстері
кітапханада мынадай қызмет атқара алады:
-іріктедіп жинақталған, ұйымдармен және қорларды пайдалану мен МҚ,
анықтамалық – ақпараттық қызмет корсету мен қолданушы жүйесінің ақпараттық
қызмет етуіне байланысты технологиялық операциялардың орындалуына еңбек
шығынын азайту;
-көрсеткіш қолданушыларға қызмет көрсету құрамын кеңейту сонымен қатар
дәстүрлі емес кітапханалардың жұмысын іске қосу жолымен олар үшін
дайындықпен, жүргізумен фактографиялық ақпаратты жедел
жеткізуменбайланыстыақпараттық қамтамасыз ету қызмет және анықтамалық
қызмет көрсету.
-дербес кітапхананың қолданушылар жұмысының жайлылығын көрсету;
- Кітапханалық және библиографиялық қызмет көрсету мүмкіндіктерін кеңейту;
-барлық көрсетілген мақсаттардың жиынтығы;
Кітапханалық –ақпараттық процесстерін автоматтандыруда жүйелер мен
желілер жаңа ғылым ретінде ақпараттық жүйелер, кітапхан ісі және компьютер
ғылымы мен технологиялар түйіскен мөлшерде сипатталады. Негізгі мақсаттар
мен автоматтандыру мәселелері анықталады.Бастапқы қор жағдайында жүргізіліп
және он басты принциптерге негізделген ғылыми-әдістемелік схемаларды құру
кітапханалық- ақпараттық жүйелер мен желілер автоматтандырылған негізгі
жүйеде құрылған. Кітапханалық –ақпараттық процесстерін автоматтандыруда
жүйелер мен желілер үздіксіз ұлғайған көлемде әртүлі ақпараттардың барлық
салаларында адам әрекеті мен қолданушылар қажеттіліктерінің үйлесімділігі
келісілген. Қолданушы түсінігі келесі категориялароды оқырман, МБА
абоненті,келуші,иформатор толығымен біріктіреді. Кітапханалар
ресурстары мен ақпараттық орталар тікелей орнында немесе жұмыстың жедел
жойылған режимінде, толық және ақпаратты құжаттардың түпдерек
ресурстарынпайдаланушы сапалы алады.Қолданушылардың кең көлемдегі ортасының
қажеттілігі қиындық пен қатер және ақпараттық топтың өсуі қолмен өңдеудің
көп еңбекті қажет ету, компьютердің еніп кетуіне және оларға қатысты
құралдарды және Кітапханалық –ақпараттық жұмысының тәжірбиесіндегі
технологиялары, ерекшелігі шетелдерде 70-80жылдары біздіегі жүзжылдық пайда
болуымен байланысты және дербес компьютерлердің қарқынды дамуына жағдай
жасады.
Кітапханалар үшін олардың ерекшелігінің күшіне әлеуметтік бағыттылығы
және адам факторының приоритетті рөлі ұқыптылықты және оның
құрамындағылардың негізгілерінің жүзеге асырылуының толықтығын талап етуші
жобалауды зерттеу процесінде және жобалау алдындағы зерттеу жұмыстары
ерекше рөл ойнайды. АКАЖ құрылуының мәселесінің табысты нәтижесі оптималды
таңдауда немесе бағдарламалық-аппараттық қамсыздандыру жұмыстарына,
автоматтандырылған технологиялардың эффективті өніміне сонымен байланысты
ақпараттық-лингвистикалық құралдардың комплексі және ұйымдық-басқарушы
мәселелеріне негізделеді, АКАЖ негізгі компоненттерінің жұмыстары
автоматтандыруды жалпы мақсатпент және автоматтандыру обьекттерінің
тапсырмаларымен үйлестірушімен, жүйелі талдаудың платформасында эффективті
критерийінің таңдауымен және қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың
талабының есебімен, үйлесімімен жүргізіледі.
Жан-жақты ғылыми дәлел және кітапханалықақпараттық жүйені автоматтандыру
мәселесінің нәтижесі іс жүзіндегі көзделген табысты тәжірбие АКАЖ қорлық
принциптерінің құрылуын қадағалауды және жасалған жұмыс нәтижелерінің
енгізілуінің тәжірбие бойынша көрсеткіш жиынтығын талап етеді.АКАЖ
эффективті құрылуының ғылыми -әдістемелік платформасының және желілерінің
қорды принциптері келесідей:
1. ҰҚСАСТЫҚ ПРИНЦИПІ.
Жаңа жасалған жұмыстың толық жетілуі және АКАЖ-ға сырттан
алынғандарды енгізу бір-бірінен айырмашылығы этаптар қтарындағы
мазмұнында және уақытша парметрлерінде ған болатын ұқсас ғылыми
қолданбалы мәселелер.
2. АППАРАТТЫҚ ОРТАҚТАСТЫҚ ПРИНЦИПІ.
АКАЖ аппараттық қамтамасыздандыру таңдауы автоматтандыру
обьектісінің техникалық жабдықтау деңгейінен және бар құрал
жабдықтаумен ортақтасып және бағдарламалық – технологиялық
құралдарды негізуге жоспарлау анықтайды.
3. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ИНТЕГРАЛДЫҚ ЖӘНЕ МОДУЛЬДІК
ПРИНЦИПІ.
АКАЖ-ң қолданбалы бағдарламалық қамтамсыздандыру тжұмысы
операциялық жүйесінің(ОЖ) кеңетілген ортасында модульдік типтің
интегралдық жүйе түрінде және ақпараттық, лингвистикалық және
телекоммуникациялық қамтамсыздандыру қажеттілігі бойынша мәліметтер
қорының басқару жүйесі (МҚБЖ) жасап шығарады.
4. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРИНЦИП.
Автоматтандырылған технологияның жасалған жұмысын және АКАЖ
жағдайындағы модернизацияның бар болуы және ескі дәстүрлі технолгия
жағдайында жасалған бағдарламалық-ақпараттық қамтамсыздандыруды
қарапайым пайдалануға жол бермейтінін білдіреді.
5ДАРАЛЫҚ ПРИНЦИПІ.
Белгілі принциптің ақпаратты бір ретті сұрыптауын бақылау есебі
бойынша бір ретті генерация және локальді және желілік жүйелердің
көп ретті пайдаланылуы үшін ақпараттық ресурстардың әрбір түрінің
бір ретті сақталуына негізделеді.
6.КООРПОРАТИВТІК ПРИНЦИП.
Корпоративтілік тің қажеттілігінде және құрылғандардың
таратылуында және дамушы кітапханалық – ақпараттық ресурсты
автоматтандыру. 7. 7.Интиграцияның желілік принципі.
Интеграцияның желілік қажеттілігіне және ақпараттық ресурстардың
жаңаруында бірдей технология құрылуы және АКАЖ жағдайында әрбір
обьект үшін екі деңгейді байланыстырушы локальді және жойылған
қолданушыларда қызмет көрсетуіне негізделеді.
8.Мониторинг және басқару принципі.
Кездейсоқ және арнайы жасалған интеллектуалды статистика құралдары
негізінде. АКАЖ функционалдауының саплы және сандық көрсеткіштерін
алу үшін тұрақты мониторинг қажеттілігіне негізделеді.
9.Халықаралық кооперация принципі.
Жасалған жұмыстар жәәне АКАЖ-дың дамуы және желілер халықаралық
кітапханалық және кооперация ынтымақтастығында бейімделумен және
халықаралық ақпаратттық алмасу хаттамалары мен ережелеріне сәйкес
жасалады.
1.2. Кітапхана автоматтандырудың обьектісі
ретінде.
Барлық өсуші ақпараттық топтар қиын және көп еңбекті қажет
ететін қол өңднуін көрсетті.Бұл процесс кітапханаға есептеуіш
техникалық келуімен қолданылады. Процесс XXғ 70-80ж басталып дербес
компьютерлердің таралуына негізделеді.
Бұған дейін біздің елде бөлек үлкен кітаханаларда, ақпараттық
орталықтарда үлкен және орта ЕС және СМ сериялы есептеуіш
машиналары арнайы бағдарламаларда жұмыс жасаған және олар арнайы
қызмет көрсетуді қажет етуі үшін қолданды. Шетелдерде орта
кітапханалардың өзінде бұл уақытта ақпараттық-есептеуіш желілер
құрылып жатты. Мұндай жағдай шетелдегі кітапхана саясатын
жүргізілуіне де кітапханаларды және олардың желілерін техникалық
жабдықтау сұрақтары бойынша бөліп шығаруына хабардар етуіне
негізделеді.
Қазіргі уақытта кітапхана түсінігі ақпараттық, мәдени-ағарту
ісіне, ал кейде ғылыми-зерттеу мекмелерінде, ақпараттық әлеуметтік
институнда жобаланады.
XXғ 80жылдарының аяғында компьютерлендіру ұғымы. ағымын
мамандарына ұсынылған. 90ж ортасында МГУКИ кітапханатану
кафедрасында жаңарып, ол кітапханалық-библиографиялық қызмет
көрсету процесінің пайда болуына, жинақтардың құрылуына,
электрондық мәліметтер қорының құрылуына бағытталған қажетті
өнеркәсіптік міндеттер үшінкомпьютерлендіру мен телекоммуникация
құралдарын қолдануды білдірді.
Телекоммуникация ұғымы бірнеше мағынаны білдіреді және қоғамдағы
қандайда бір құралдардың ұйымын және мәліметтердің алмасуын
қамтамсыздандыру үшін байланыстың болуын (байланыс сызығы)
білдіреді.
Коммунистік режим кезінде интернет, электронды почта сияқты
ұғымдар туралы, ал оларды жалпы қоданысқа енгізуді ойлаудың өзі
мүмкін емес болатын.Автоматтандыру ұғымында қол арқылы есептеуіш
машиналардың бар болуы кітаптарды ауыстыру үшін арбалар, сонымен
қатар жүк лифтілері және станцонарлық телефонның болуының түсінігі-
бұның барлығы әрине кітапхананың жұмысын жеңілдетті, бірақ бұның
барлығын олардың еңбектері жасады.
Қазіргі кітапхана информатиканың дамуымен және ақпараттық
техникаға тікелей байланысты; ақпараттық технологиялар ақпараттың
жеткізілуі қазіргі заманғы, актуальді және жедел болуына мүмкіндік
береді. Кітапханалық зжұмыста ақпараттық технологиялар ақпараттық
құралдар мен бағдарламалық өнімдер негізінде қорланады. Аппарттық
құралдары тіреу технологиялардың санына байланысты. Тіреу
технологиялар –адам өмірінің кез-келген іс әрекетінде қолданылуы
мүмкін аппараттық технологиялар.
Бағдарламалық өнімдер операциялық жүйелерге, қолданушылар
қабықтарына, көмекші бағдарламалар, коммуникациялық
бағдарламаларына, антивирус бағдарламаларына бөлінеді.
Аппараттың функционалды өңдеу пакеттерін төменгі дәрежеде тіреу
технологияларға апаруға болады. Оларға текстік және кестелік
редакторлар , мәліметтер қорын басқару жүйелері, офистік
интегралданған хаттамалары, синтез бағдарламалары мен тілдің
түсініктілігі және ақпараттың бөлінген өңдеудің
қамтамсыздандырудың бағдарламалық өнімі. Қазіргі уақытта ғылыми
білімнің толқынды дамуымен байланысы жәнеәрбір саты сайын басқару
жұмыс орындарында автоматтандыруды құратын профессионалды
тапсырмалар саны басқару жүиесінің иерархиялдығын да, сонымен қатар
кітапханалық-библиографиялық процесстермен басқару жүйесінде
көрінеді.Жүйеленген жұмыс орнының жүйелілік,икемділік, тұрақтылық,
тиімділік принциптері негізінде қойылған.
Жүйелілік функционалды белгілеумен анықталуы автоматтандырылған
жұмыс орны жүйе құрылым ретінде қарастырылады.
- тұрақтылық-мүмкін болатын қайта құруға жүйенің бейімделуі;
- тұрақтылық-автоматтандырылған жүйенің зжұмыс орны кемшіліктері
бөлек тарауларда оңай жойылып отырған, ал жүйелердің жұмысы жылдам
орнына келетін оның сыртқы және ішкі факторларының әрекетімен
тәуелсіз негізгі функцияларды орындауы қажет.
- Нәтижелілік-жүйенің және оның өнімділігінің құрылуы мен қолданылу
шығынының орнын толтыру көрсеткіші;
Нәтижелілік тек машина мен адам арасында шектелген міндеттілігі
және ұйым процесінің ұтымдылығына жету. Автоматтандырылған жұмыс
орны(АЖО) болуы мүмкін: дербес, топтық, ұжымдық.Көп жағдайларда
кітапханалық – ақпараттық өсуіне сәйкес АЖО келесідей түрлерде
болады:
- АЖО қолданушыға;
- АЖО комплектаторға;
- АЖО кітапханшыға;
- АЖО библиографқа;
- АЖОжелі администраторына;ъ
Барлығынан бұрын АЖОда мыналар болуы керек:
- техникалық қамсыздандырулар, техникалық құралдар жинағы, ДК
принтер, сканер, графоқұрушы, радиотелефондық байланыс, моделдер
және т.б);
- бағдарламалық қамсыздандыру (операциялық жүйелер, MS DOS, Windows,
және қолданбалы бағдарламалар, MS Office, Word, Excel және т.б)
сонымен қатар қолданбалы бағдарламалар кітапханалық ақпараттық
әрекеттерді проффесионалды міндеттерді ұйымдастыру үшін
қамтамасыздандыру.Жарқын мысал ретінде автоматтандырылған
кітапханалық – ақпараттық MARC және MARC SQL бола алады.
- Ақпараттық қамтамсыздандыру - (еркін қосылуға болатын ақпараттар
жиынтығы);
- Ұйымдық қамтасыздандыру –ұйымның әдістері мен құралдары, кадрларды
дайындау мен қатар және т.б);
- Құқықтық қамсыздандыру;
- Қауіпсіздікті бақылау;
Қазіргі уақытта кітапхана жұмысында интенет жүйесінің , оның
ресурстары мен іздеу жүйелерінің мүмкіндіктерін қолданбау мүмкін
емес.
Интернеттің іздеу жүйелері:
- яндекс
- rambler
- google
- Tela Textorum
- Wais
- Апар
- Лупа және т.б.
Яндекс – Ресейдің ең жақсы іздеу жүйесі.2007ж басында 2 млн астам
ресейлік және шетелдік орыс тілді северлер, сондай-ақ бұрынғы СССР
территориясында серверлер (барлығы шамамен 570 млн құжаттар)
саналады. Ол кең көлемді жүйелік сұраныстың жасалуына ие. Сондай-ақ
алдын-ала іздеуге жазылу табиғи тілде жіберіледі-бұл жағдайда
барлық қажетті файлдардың кеңейтпесі автоматты түрде шығарылады.
Жете талданған сұраныс көпсатылы мәзір жүйесіне ауысатын
кеңейтілген іздеу, режимінің көмегімен құрастыру.
Яндекс – жалғыз ресейлік іздеу жүйесі, pdf,doc,rtf,swf,ppt,xls
форматында көрсетілетін құжаттар маңызды жүйелер апта сайын
шығарылады.
Rambler- 1996ж бастап әрекет ететін бірінші ресейлік кәсіби
іздеу жүйесі. 2002 ж аяғында, бұдан кейін Rambler тағы желілік
іздеудің көшбасшысы тобына кірген іргелі модернизация жасалды.
Қазіргі уақытта жүйе көлемі 150 млн құжаттардан құралған. Күрделі
сұраныстарды құрастыру үшін жете талданған режимінде режимін
пайдалану ұсынылады.Мәзір тараудың көмегімен іздеуде алдын –ала
жазудың кең мүмкіндіктерін жасау.
Google – бүгінде көрсетілген құжаттардың көлемі сұраныстың
өңделуіне жылдамжық және іздеу нәтижесінің корректілігі бойынша
сөзсіз көшбасшы глобальді іздеу жүйесінің ресейлік локальданған
нұсқасы. Бағдарлама интерфейсі орыс тілінде орындалған. Осының
барлығы иллюстрацияны табу үшін ең жақсы іздеу жүйесін жасайды.
Апорт –қазіргі уақытта жүйе кем өңделген. 1 9 9 0ж және екінші
жартысында көп қолданушыларға ескірді. Көрсетілім жүйесінің көлемі
7 0млн бет құрады.
Жүйелердің айырмашылығы :ізделген сөз қолданушы қызығушылығының
дәрежесіне сәйкес жылдам анықтауға мүмкіндік беретін құжаттың
сөйлем құрамында көрсетіледі.Иллюстрация мен аудио файлдарды іздеу
үшін арнайы режимдер бар.Қорда шетелдік серверлерден көп мөлшердегі
құжаттар қамтиды.
Ресейдегі ең жақсы болып табылатын Апортқа интернет
ресурстарына анықтама қосылған.
Лупа – аз сұраныста қолданылатын іздеу жүйесі. Көрсетілім көлемі
15млн аз құжаттар, бірақ аз кездесетін материалдардан құралған және
жаман емес анықтамаға ие.
Tela Textrum – шамамен 5 млн биттік көлемді , таяу шетелдер мен
Ресей сайттары 30мыңнан астам жүйе көпшілігі ескірген ақпараттардан
құралған.Сапасына қарай жаңалықтарды топтық іздеу, беларус және
украин тілдерінде интерфейс бар.
Wais – кеңейтілген ақпараттық – іздеу жүйесі, төрт жүргізуші
ағыммен компаниялардың перспективті жұмысынан құрылған және еркін
көп таралған версиясы free wais пайда болмай тұрғанда бірінші
уақытта ақылы болатын. Жүйенің негізін жүзеге асатын кілттік
сөздердің негізінде логикалық сұраныстарды қолданудан іздеу
принципі қойылған.
Сондай –ақ улитка, Забор, Сусанин және т.б сияқты кез
–келген кітахананың ақпараттық іс -әрекетінде қажетті іздеу
анықтамалары бар.
Интернет жүиесіндегі іздеу технологичсы каталогтар мен іздеу
серверлердің бар болуымен түсіндіріледі.
- каталогтар.
Кез –келген іздеу жүйесі көбірек немесе азырақ мәлімет қорын өзімен
бірге ұсынады. Ақпаратқа мәліметтер қорының сұранысын жіберу жолы
арқылы өндіріледі, сұраныс қалай коректі тұжырымдалған болса, онда
жауаптың алыну ықтималдығы солай.Мәліметтер қорынан жауап
стандартты HTML – құжат түрінде келеді.
Интернет каталогтарында сілтемелердің тақырыптық жүйеленген
коллекциясы әртүрлі желілік ресурстарға, бірінші кезекте www
құжаттарына сақталады. Каталогтардағы сілтемелер
администраторлармен топтастырылған және сұранысты каталогтан табу
үшін қосылуды пайдаланады.
- серверлер
Әртүрлі іздеу серверлері интернеттегі түрлі ақпарат облыстарын
қамтиды. Олар құжат индекстерінің әдістерін бар әртүрлі және
олардағы сөздердің баға әдістерінің маңыздылығын пайдаланады. Егер
бір сервер сұраныс кезінде жауап қайтармаса, онда басқа серверге
жүгінуге тура келеді.
Тұрпайы іздеу үшін бірнеше кілттік сөздерді қатарынан пробел арқылы
үтірсіз теру жеткілікті. Сонда ең болмағанда осы сөздердің арасында
бір сөзге байланысты құжат ізделінеді. = белгісі жалпы жағдайда
міндетті түрде сөздің қатысуымен тікелей орналасады. - белгісімен
ізделініп отырған құжаттан шығарылған сөз алмасады.Егер іздеу
сервері ештеңе таппаса, кілттік сөздердің дұрыстығын тексеру керек.
Ары қарай + орналасқан сөзді алып тастап іздеу ортасын кеңейту
керек. Егер құжаттар үлкен көлемді болса – анықтайтын кілттік
сөздерді қосу керек.
Ең қарапайым сұраныс – сұраныс қатарындағы сөйлемдер тұжырымы
жауап ретінде әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрде және сөз
түрлерінде осы сөздердің барлығы кездесетін құжаттар адресінің
тізімін аламыз. Тізімнің басында бір- біріне жақын орналасқан көп
мөлшерде сұраныс сөздері кездесетін құжаттар болады. Ал егер сөздер
тізбнегінің сұранысы қатарынан тұрған құжаттты алу керек.
Анықталған белгілер мен түсініктерді қосу үшін тырнақшаға осы
белгілерді үтір арқылы көрсетіп жазу керек. Егер сұраныс
тұжырымынан кейбір сөздерді шектеу қажет болса тырнақшаға аламыз,
ал қалғандары шеттерінде қалады.MARC SQL-ң пайда болуымен
кітапханалар жедел және қолданушыларға қызмет көрсетуде және
құжаттарды өңдеуде сапалы жаңа мүмкіндіктермен ие болды.
АКАЖ MARC SQL үшінші туыс буынға қатысты және
автоматтандырылған ақпараттық кітапханалық жүйелердің дамуы MARC
туысының жалғасы болып табылады.
АКАЖ MARC SQL барлық кітапханалар процесстерін комплексті
автоматтандыруды қамтамсыз етеді:
- Әдебиеттердің топталуы;
- Электронды каталогтың басқарудың құрылуын;
- Жүйелендіруін;
- Келген басылымдарды өңдеуді;
- Анықтамалық – ақпараттық қызмет көрсету;
- Оқырмандарға қызмет көрсету;
- Кітапхана қорының есебі;
MARC SQL бес АЖО-дан тұрады:
-администратор – қолданушы қажеттілігіне қарай жүйелердің
адаптациясы бойынша функцияны орындайды және мәліметтер қоры мен
административтік жүйені жүзеге асыратын ішкі жүйе;
-каталогизатор- электронды каталогтың басқару мен құрылуы, келген
басылымдарды ғылыми және техникалық өңдеу, инвентар есепті
жүргізу, кітаптың жиынтық есебін жасау, кіріс формалардың
стандартты жасалынуы, қайталауға тексеру және т.б. көмегімен
жасалынатын ішкі жүйесі каталогизатор ішкі жүйесіне қосылу
локальді жүйеде жүзеге асады:
- іздеу- қолданушы іздеу, қарау және керек әдебиетке тапсырыс бере
алатын ішкі жүйе. Іздеу ішкі жүйесі екі түрден құралады: интернет
және локальді желі арқылы;
-жинақтау – тапсырыс пен келетін келген әдебиеттер есебі бойынша
келгендерді бақылау, бухгалтерлік есеп беруді жасау функцияларын
жүзеге асыратын ішкі жүйе. Ішкі локальді желіде жүзеге асады;
- абаномент- оқырмандарды тіркеу және жазуды, әдебиеттерді беру
және қайтаруды орындайтын, тізімге қоюды іске асыратын,
әдебиеттерді қайтару бойынша қарызын анықтау,статистикалық есеп
жасау үшін мүмкіндігінше қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі.
Абономент ішкі жүйесіне қосылу локальді желі ішінде жүзеге асады.
Іздеу ішкі жүйесінде іздеудің 3 түрі жүзеге асады:
Қарапйым- сұраныста логикалық операциялармен (жәненемесе )
біріккен және белгілермен бөлінген (пробел,үтір) бір немесе бірнеше
терминдер анықталған болуы керек.
Кеңейтілген- сұраныста логикалық операциялармен
біріккен(жәненемесе), бір немесе бірнеше терминдер анықталған
болуы мүмкін.
Белгіленген- қазіргі іздеулер ең дербес сұраныстардың
библиографиялық мазмұнда алдын-ала құрылады.
Сөздік бойынша іздеу- жұмыс макрообьектілермен жүзеге асса,
құжаттарға сілтемелер құрылады, операциялық жүйенің әртүрлі
қосымшалары құрылады.
АКАЖ MARC-SQL –интернет арқылы іздеу, қару үшін өзінің
мәліметтер қорына қосылуға, егер бұл қор бір қолданушы немесе КАКЖ
MARC желілік нұсқа көмегімен құрылған. Болса да мүмкіндік береді.
MARC SQL арқылы қолданушы web-сервер кітапханасына жүгінуге
болады.
АКАЖ MARC SQL - MARC - web-тің интернет арқылы қолданушыларға
басқа қорларға мүмкіндік беретін тумасы.
АКАЖ MARC SQL жетілдіру тек библиографиялық фильмнің толық
мазмұнының құрылуы ғана емес, бөлек бөлімдері, іздеу кезінде неге
мүмкіндік болса сол фильмнің керек жеріне ойналуы, сонымен қатар
кітап сюжеттерін фильм кадрларынан толықтыруға мүмкіндік береді.
1.3. Автоматтандырылған – кітапханлық ақпараттық жүйенің
құрылуының жалпы принциптері.
Компютерлік технологияны ендіру дәстүрлі кортотеканы электронды
формаға және осылардың негізінде проблемалық- оиентерлік мәліметтер
қорын құруға, ЭК құрылуы бойынша жұмыстар, мәліметтер қорының CD-
ROM-ға жүйелі және мақсаттыжетістігіне, сонымен қатар жұмыстың
бірінші тәжірбиесі халықаралық ақпараттық желілерде интернет
арқылы кітапханаға ақпараттық-библиографиялық ұйымдарының іздеуінің
жаңа формасын талап ететін мүмкіндік береді.
Ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету ұйымдарына жаңа
қолданушыларды анықтау ішкі ақпараттық ортаның түпкілікті
өзгерісіне негізделген оның дамуының жалпы тенденциясының есебінсіз
мүмкін емес.
Жаңа ұрпаққа есептеуіш техниканың құрылуы, бағдарламалық өнімнің
тұрақты өсуі, дәстүрлі ақпарат көздерінің электронды алмасу
мүмкіндігі, CD-ROM технологияның енуі, гипермазмұнмен ақпараттың
электронды алмасуының жаңа әдістері мен ақпараттың графикалық
берілуінің мүмкіндіктері анықтамалық-библиографиялық қызмет
көрсету ұйымының жаңа тенденция қатарын анықтап, сәйкесінше
келесідей болуы мүмкін.
-Тығыз интеграция кітапханалық және анықтамалық-библиографиялық
және анықтамалық – библиографиялық қызмет көрсету ел ішінде сол
сияқты елдер ішінде координация жолымен;
-тапсырыс берілген құжаттардың толық текстте жеткізуді рәсімдеу
және құжаттарды жеткізу мен кітаханалық абонент қызметіне алмасу
мәлімдемесін ақпаратты іздеу функциясының ақырын интеграциясы
есебінен анықтамалық қызмет көрсету шекарасын кеңейту;
-графикалық ақпараттарды жеткізумен қызмет көрсету мүмкіндіктерін
кеңейту фотосуреттерді электронды сақтаушыларға, картографиялық
басылымдарға, қолжазбаларға, архивтік материалдарға, арнайы
жинақтарға, ауыстыру нәтижесінде қолайлы;
-автоматтандырылған іздеудің артықшылығымен қызмет көрсету
жылдамдығын көтеру;
-кітапхана жұмысын ерте шек қойылған режимде 24 сағат бойы қосыла
алатын(кіре алатын) апта көлемінде жойылған қосылуға, электронды
көлемділікке қызмет көрсетудің уақыт шектерін кеңейту;
-құрылымның өзгешелігімен қолданушыларға танысу қажеттілігімен және
жойылған қосылу режимінде телекоммуникациялық желі арқылы іздеу
әдістерін пайдалануәртүрлі мәліметтерқорының іздеу мүмкіндіктеріне
байланысты анықтамалық-библиографиялық жалпы құрылымда үйренуші
функцияның күшеюі;
CD-ROM –да мәліметтер қорын пайдалану негізінде орындалған
сұраныс мөлшерінің үлкеюі туралы сататистикалық мәліметтер талдауы.
Барлық оқырмандардың көпшілігі ақпаратты алу көзі ретінде компакт
дискілердегі мәліметтер қорына қызығушылықтарын көрсетеді.
Болашақта оқырмандардың көбеюін сеніммен айтуға болады. Бұл
байланыстар ақпараттық – библиографиялық бөлімі (АББ) алдында
қызметкөрсетудің нәтижесіне тәуелді шешіміне дейін міндеттер
қатары тұрады. Бірінші дәрежелікке мыналарды жатқызуға болады:
желілік қосылудың эксплутациясына кіру; жаңа мәліметтер қоры мен
қолданбалы бағдарламалар тобы бойынша негізделген АББ
қызметкерлерінің әрекетін жандандыру және алыстан дербес үйрену;
ақпаратты өздігінен іздеу бойынша нақты сипаттама беретін және
шетелдік мәліметтер қорымен танысқан қолданушыларға анықтама
құралдардың серияысн құру.
Мұнымен қатар ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету ұйымының
жаңа қадамдарын анықтау негізінде шешуді қажет ететін бір қатар
мәселелер бар.
ІІ. Тарау. ЖОО-ның кітапханаларын автоматтандыру.
2.1. ЖОО кітапханаларын автоматтандыру тарихы.
Ресей ЖОО-ның кітапханалық желісі 500 кітапханадан астам деп
есептеледі. Олардың саны жаңа оқу орындарының пайда болуымен өсіп отыр.
Сақталынған бірліктердің жалпы мөлшері 300 000 000 дана.
ЖОО кітапхана жинақтарының тақыпрыптарының барлығы ғылым мен техниканы
қамтиды. Өзінің құндылықтарымен ЖОО кітапханаларының желісі елдегі ең кең
ауқымдылар болып табылады. Шынында, әрбір студент, асперант, оқытушы және
ЖОО-ның қызметкерлері ЖОО-ның кітапханасының оқырманы. Мамандардың бағасы
бойынша жыл үшін орташа сан 4 миллион.
ЖОО кітапханаларының автоматтандыру дәрежесі жоғары, алайда олардың
барлығы толығымен автоматтандырылған жүйе емес- қазіргі уақытта әрбір
екінші ЖОО кітапханасында ПЭВМ бар. Ереже бойынша IBM PC AT класындағы
машина емес. Барлық ЖОО кітапханалары бойынша жалпы мөлшер 2500 дана деп
есептеледі.
Соңғы жылда бірнеше кітапхана локальді кітапханалық желінің құруына
кірісті. Негізінде оның барлығы NOWELL INTWARL басқарумен жұмыс жасайтын
дербес компьютер желілерінде қорланады.
ЖОО-ны кітапханаларының көпшілігі өздерінің жүйелерін отандық
бағдарламалық қамсыздандыруды пайдаланады.
Оқу кітапханасы – кітапхана мекемесінің ескілік типі. Оқу барысында
ол студенттердің семинарларына дайындалуына, курстық және дипломдық
жұмыстарды жазуда басты көмекші. Мұғалімдер, ғылыми қызметкерлер,
аспиранттар кітапханаға ғылыми әдебиеттерге, консультацияларға, жаңа
публикацияларға асығады.
Жоғарғы білім реформасы, елдегі экономикалық мәселе пайда болған
қызмет көрсету жүйесін жылдар бойы бұзды. Бүгін, жинақталу оқу орнының
қаржылық мүмкіндіктерінің есебімен жүргізіліп жатқанда қажеттілік туындады:
- оқу құрал әдебиеттерін ЖОО-да және ЖОО басылымдарымен
кітапханалардың өзара әрекеті студенттер үшін жағдай жасау;
- қосымша қаржыландыру көздерін іздеу (демеушілер, ақылы қызмет
көрсетудің жүргізілуі), қамқорлық кеңес ұйымдары, ұзақ мерзімді
кітапхана бағдарламаларының жасалу жолымен гранттар алу;
- кітапханалардың жаңа технологияларға қадамы;
- кітапханаларды көшіру – көбейткіш техникамен, машинамен, ақпарат алу
құралдарымен, аудиовизуалды құралдармен жабдықтау.
Компьютерлік технология және интернет кітапхана дамуында жаңа бет
ашты. Олардың қызметкерлеріне жаңа ақпараттық технологияны меңгерген
қолданушылар білімінің деңгейінен қалып кетуге құқылы емес. Қазіргі заманғы
автоматтандыру құралдары кітап мазмұнын қысқа жолмен табуға, оны оқу үшін
қолайлы етуге және ондағы білімді пайдалануға тиімдірек етуге мүмкіндік
береді.
ЖОО кітапханаларын автоматтандыру – бұл тек электрондық каталог құру
ғана емес, сонымен қатар барлық іс әрекеттерді компьютермен және сәйкес
бағдарламалармен қамтамасыздандыру. Жана технологиялармен жұмыстарын бастап
жатқан кітапханашылардың жұмыс орнын бір – бірімен АРМ арқылы байланыспаған
жеке компьютерлермен қамтамасыз ету – бұл автоматтандыру емес, жұмыстың
механикаландырылуы екенін біліуіміз қажет. Мәліметтер бір рет енгізілуі
және бірнеше рет материалдық ресурстарды және кітапханашылардың уақытын
үнемдеу үшін пайдалануы керек. Бағдарламамен қамтамасыздандыруды таңдаудан
бұрын бірыңғай компьютерлік желі қажет. Егер мұндай қор құрылған болса,
онда келешекке ірікпей жоспар құруға болады.
ЖОО кітапханалары бірінші кезекте жаңа технологиялардың енуіне және
әдістеріне мұқтаж ашылып жатқан мүмкіндіктерін пайдалану тиімді. Олардың
қызығушылығы жалпы әлемдік тенденция болып табылатын жоғарғы білім
мамандарға барлық талабының өсуімен байланысты оқу уақытына негізделген.
Алайда маманның университет қабырғасында жалғастыруы дәстүрлі түрде
экономикалық мақсатқа сәйкестілік. Сондықтан жаңа технология білімінің
қажеттілігі туралы сұрақ жиі туындайды және білім алу процесінде ақпараттық
қолдауға жаңа талаптар туындайды.
ЖОО кітапханалары жаңа технологияларғакөшу процесінде жоғарғы білім
дамуының тенденцияларына көңіл бөлу қажет және бұл процестер басты бағытта
болуы керек. ЖОО кітапханаларының дамуының жалпы курсы ақпараттық
ресурстарды оқу үшін сандық (немесе электрондық) кітапханалар болып
табылатын қазіргі технологиялары пайдаланудың перспективті нұсқа есебінен
құру қажет.
Сандық кітапхана – электронды құжаттардың әртүрлі коллекцияларын
тиімді пайдалануға және сенімді сақтауға мүмкіндік беретін, алынғандарды
глобальды желі арқылы ақпараттарды алмасу түрі қолданушы үшін жайлы кең
таралған ақпараттық жүйе.
Кітапханалардың бұрынғы тарихынан ҰОЖ дейінгі барлық тарихы үшін
біздің жүз жылдықты олардың дамуына мәнді түрде әсер ететін тек бір
технологиялық жаңару – бұл кітап басу технологиясын ойлап шығару екенін
көрсету қажет. Соңғы 30 жылдың ішінде кітапханалық қызмет көрсетудің
дамуында көп жағдайда есептеуіш жүйе және ЭЕМ ақпараттық технологиясы мен
автоматтандырылған ақпаратты өңдеу технология аумақтарында өсушілікті
анықтайтын айтарлықтай жылдам кітапхана аумағында қолданыс тапты.
Сандық кітапханалардың ерекшеліктері мынадай болады: біріншіден,
оларды сақтау элементі әртүрлі типтегі ақпараттардан тұратын электронды
құжат; екіншіден, сандық кітапхана – бұл жойылған ақпарат көздерін
біріктіретін жүйе болса, желілік технологиялар арқылы ақырлы қолданушы үшін
бұл көздер толығымен және бірізді діспен әлемнің кез – келген нүктесінен
шығатын таралған ақпараттық жүйе. Сандық кітапханада қолданушы жұмыстарының
барлық сатылары мына құжаттармен автоматтандырылады: жариялау, іздеу,
жеткізу.
Жариялау сатысын автоматтандыру қолданушы рөліне өзгеруге әкеледі –
ол тек оқырман ғана емес автор бола алады. Тұрақты айналымнан көшірмелерден
шығару және глобальды ортада ақпарат алмасуының болуы – интернет
құжаттардың шығу көзінен (сандық кітапхана коллекциясы) тұтынушыға деген
жеткізілуін толық автоматтандыруға мүмкіндік береді. Ақырында, іздеу
автоматтандырылған болады – қолданушы сұраныс тақырыпшасын береді және жүйе
анықталған ақпарат массивінде орындайды. Автоматтандыру ізделініп отырған
ақпараттардан тұратын ұзақ және ескі процестердің қайнар көздерді табу
бойынша шығармашылық процеске көп уақыт бөлуге мүмкіндік береді.
Құжатты іздеу технологиясы тек сөйлем құрамы бойынша ғана емес,
сонымен қатар мәні бойынша немесе сұраныс мағынасы ретінде қарқынды дамуда.
Егер сөз құрамы туралы айтар болсақ, онда мұндай іздеу сұраныста сөздердің
және құжат текстінде сәйкестік болады. Сондықтан бұл сәйкестік дәл келмеуі
мүмкін, осылай сәйкестік мағыналық негізі бойынша, ереже бойынша, сөздің
жұрнағы бойынша талданады.
Сұраныс мағынасы бойынша құжатты іздеу үшін құжаттың мағыналық
мазмұнын бейнелейтін қосымша ақпараттық құрылымын жасауға талап етеді. Бұл
технологиялар құрылымдық математикалық аппараттарды қорланады және қарқынды
дамиды. Оларды қолдану кезінде, мысалы, құжаттарға іздеу сұранысын беріп,
Тақ логикамен қатысатын, жұмсақ логика немесе фузилогика сөз тіркесі
қажетті сөз құрамында пайдаланылатын құжатты таңдай аламыз. Басқа сөзбен
айтқанда, біршама заттық аумақтар (немесе бірнеше аумақтар) негізгі
түсініктер және түсініктер арасындағы тәуелділіктер көрсетілетін жүйе
тезаурус немесе сөздікке ие болуы қажет. Тезаурус ақпаратты іздеу барысында
сұраныстың орындалу кезінде пайдаланылады.
Сандық кітапханалардың мүмкіндіктері ғылыми зерттеу және білім беру
процестерінде аса қажет. Кездейсоқ емес, бұл жоба өсіңкі түрде әлемнің
алдыңғы қатарлы университеттерінде дамуда ақпараттық ресурстардың
қолжетімділігіның маңыздылығы қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы біліммен
профессияналды әрекет үшін қажеттіліктер нақтылы салаларда сапалы маманның
дайынедығына мүмкіндік туғызады. Қазіргі уақыттың өзінде дәстүрлік
кітапханалардағы толық шаралар барлық уақытта қабілетті емес және өз
уақытында үйренушілерге ақпараттық қажеттіліктерді қанағаттандырады. Бұл
ерекше мысал жылдам дамитын білім салаларында (техника, медицина, биология
және т.б.) байқалады. АҚШ, Еуропа және Жапония университеттерінде сандық
кітапхана жобалары алғаш пайда болды және жылдам жетілді. Олардың ішіндегі
белгілері DLI Phasel (1995-1998) және Phase (1998) болып табылады. Осы және
басқа бағдарламалардың жүзеге асу тәжірибесі қазіргі технологияларға үлкен
потенциалды жасыруды көрсетті, бірақ бұл қаржылық қолдау және әлі де
шешілмеген мәселесі бар сапалы техникалық қорды талап етеді.
Маңызды мәселелерді келесі түрде бөлуге болады:
- техникалық – жоғары өнімді есептеу жүйелер мен үлкен көлемді
ақпараттарды өңдеу үшін ммандандырылған бағдарламалық
қамтамасыздандыруда қолданып;
- технологиялық – ақырғы пайдаланушы табиғи логикасын қадағалайтын
және дәстүрлі кітапханада оның жұмысының өткен тәжірибесіне көңіл
бөлетін сандық кітапханамен жұмыс жасайтын құралдар ұйымы;
- ұйымдық – ақпараттық ресурстарды кім толтырады, глобальді ақпараттық
кеңістікте сілтемелердің толықтығына кім жауап береді, сандық
кітапханада құжат қанша уақыт сақталуы керек және т.б. сұрақтарға
жауап береді;
- Электронды публикацияларда автор құқығын қорғау.
Сандық кітапханалардың коллекциялары екі негізгі әдіспен – дәстүрлі
құжаттарды электронды түрге және электронды публикацияларға айналдыру.
Сонда құжат басынан электронды түрде құрылады.
Қазір алдымызда кейінгі ұрапақтың электрондық ақпараттық коммуникация
жүйесінің қалыптасуы жиынтық, сақтау және мәліметтерді өңдеу ортасында
мәселені өзгертеді. Шапшаң дамушы глобальды компьютерлік желілер
технологиялары ақпараттық ортада жаңа жүйені қазіргі адамзат өміріне
техникалық деңгейді қамтып көрсетуге қатысты құрады. Мәнді дәрежедегі
өзгеріс өнімділігі бір уақытта құрал, ресурс және басты тауар болатын
ақпарат өнеркәсіпті ортада ие болған үлкен мәнде еріксіз.
Жақын уақытқа дейін кітапхана позициясы қоғамдық институт сияқты
ұмытылмайтын және зақымдалммайтын болып көрінді. Кемшіліктерге қарамастан
кітап қоймасы жұмысында кітапхана социалды институт ретінде жиынтықтармен,
жүйелендірумен, сақтаумен және тұтынушыларға дейін ақпаратты жеткізумен
кәсіби жұмыс жасайтын жалғыз мекеме болды. Бұл тарихи пайда болған
монополия кітапхана ақпараттық коммуникацияның дәстүрлі жүйесінде орнықты
орыннан кепілдік берді: ешқандай басқа желілер потенциалды оқырман арнайы
өңделген және мұқият сақталған ақпараттарды ала алмас еді.
Интернет – кітапхана монополиясын мәлеметтермен иелік етуге
жүйеленген түрде тарату технологиясының пайда болуы. Рөлдердің жылдам өсуі,
ал сонымен қатар және ақпараттың бағасы дәстүрлі кітапхана функциясының
мәні сәйкес құжататрды электронды түрде жеткізуді орындайтын ірі
корпорациялардың және кіші фирмалардың үлкен сандарына келеді. Мұндай
компаниялардың мысалы, әлем деңгейінде белгілі: LEXISNEXIS, KnightRider6
Bell & Howell, EBSCO, STN, отандық интегрум , техно, гарант – парк, ұлттық
электрондық кітапхана және басқалар. Олардың құрылуы және шапшаң дамуы ең
алдымен қолданушыларға ақпаратты жұмыс орнына немес кез – келген басқа
нүктелерге жеткізу мүмкіндігімен қызмет көрсететін интернетке негізделген.
Ақпараттық қызмет көрсетуге мамандандырылған фирмалар өзінің тауарын
тікелей клиенттің жұмыс орнына жеткзеді. Бұл әрекеттерді жылдам, көп
жағдайларда толықтықтың жоғары дәрежелігін және мәліметтердің мазмұнымен
тиісті деңгейде толық қамтылғандығын қамтамасызетеді. Қызмет көрсетуге
құрылған сандық ақпараттық қызмет қолданушыға, ереже бойынша, шынайы
кітапханаға жүгінудің қажеттілігі жоқ. Және де қолданушы аудиториясы
ретінде көп жағдайда бизнес және басқару өкілдері шығады.
Жағдай құжатарды көру үшін кітапханаға еңбекпен жүгінудің қажеті
жоқтығын білдіреді. Тәжірибеде бұл тенденцияның жарқын тойтарысы барлығынан
бұрын талдауда құрылған әрекет, білім бойынша басқару орталықтары немесе
білім бөлімдері мекемелеріндегі кітапханалар трансформациясы.
Соңғысының кітапханалардың ерекшелігінің негізгі жинағы жойылған
мәліметтер қоры түрінде ұсынылған. Бұл процесс қазірше басында орналасқан
және қазір тек алға жылжытыңқыраған техникалық қарым – қатынастағы бизнес –
құрылымдар, алайда жүйенің өзі жоғары дәрежеде сипатталған.
Оның экстраполяциясы кезіндегі әрекет барлық үлкен сандар мәндірек
болатын қоғамдық институттар қымбаттырақ, бірақ жоғары сапалы қызмет
көрсететін ақылы ақпараттық қызмет болады.
Қазіргі уақытта кітапханалар және фирмалар жинақпен, өңдеумен,
сақтаумен және мәліметтердің электронды түрде таралуымен жұмыс жасайтын
ешқандай бір-біріне кедергі болмай, қатты және конкуренсиялар жоқ. Сондай –
ақ, электрондық ақпараттардың болуы шынайы кітаптық жинақтан оқырман
жүктерінің едәуір үлесін алады. Алайда, техникалық прогрестің енуі, желіге
қосылған халық санының өсуі электронды сілтемелердің көлемдерінің көбеюі
олардың қызметін қолданушы олардың іздеу облысында сипаттамалары және
тұтынушылар санының жеткізілу мәліметі өсе береді. Кітапханаларда
оқырмандардың саны төмендей бастайды. Осылайша, негізгі ақпараттық
жиынтықтар электронды формада айналымда болатын телекоммуникация жүйесінде
кітапхана ақпаратқа қарым- қатынас процесінде кілттік түін рөлін жоғалтуға
тәуекел етеді.
Технологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кітаптың негізінде автоматтандырылған кітапхана жүйесінің (АКЖ)
көпжылдық жобасының жүйелік талдауы және ақпараттың ғылыми –техникалық
автоматтандырылған жүйесі(АҒТАЖ)жатыр, сонымен қатар автор студенттерге
жобалау жүйелерінен сабақ беріп, әртүрлі оқу орындарының тыңдаушылары және
институттың жұмысшыларының ақпараттық білімін көтеру мақсатында дәріс
өткізді. Мұнымен қатар кітаптың методологиялық негізі тапсырмалар
интерпритациясы, автоматтандырылған жүйелерде тапсырмалар комплексі
мемлекеттік стандарттар автоматтандырылған жүйелердің жобалауының кезеңдері
мен логикасы АКЖ және АҒТАЖ жобалау ммәселесімен үйлесімді.
Автордың жеке тәжірибиесі сонымен қатар өңдеуде және АҒТАЖ жобалауында
және де крпоративтік кітапханалық ақпараттық жүйелері және олардың желілері
–Ресейдің корпаративтік каталогтау (тізімдеу) орталығы, Мәскеудің
корпаративтік кітапхана жүйесі және т.б орындарда үлкен мағынаға ие болды.
Қазіргі тәжірибие Воройскийге кәсіптік әдебиеттің толық талдауы
методологиялық түзету және практикалық түрткі болған аса маңызды пайдалы
мәселелерді тіптен толық құруға , әрине, жоғарғы оқу орындарында сәйкес
курстарға және жоғарғы орыннан кейінгі мамндықты жетілдіру жүйелерінде оқу
құралы ректнде мақсатқа сәйкес пайдалануына мүмкіндік берді.
Воройскийдің кітабының қажетті құндылығы АКЖ кезеңдерінің жүйелік
мазмұны және жобалау принйциптерін бір-бірімен байланысты сұрақ үшін басқа
қосымша әдебиеттерге назар аударып жүрмес үшін көлемді анықтамалық
энциоклопедия мәліметтерін үйлестіре білді. Бұл барлығынан бұрын
терминологиялық сұрақтарға қатысты автор өзінің терең еңбегін Информатика.
Жаңа жүйеленген түсіндірме сөздік пайдалана отырып стандартты және бір-
бірімен байланысты аса қажетті түсіндірмелі жеткілікті толық мәлімет берді.
Монографияда ,яғни бағдарламалық техникалық құралдар туралы мәлімет
және технологияларды оте қамтып көрсетілген архивтік сақтауда ішкі жүйелер
ақпараттық ресурстарды және т.б. АКЖ телекоммуникациялық желісін жобалауда
қолданылуы немесе пайдаланылуы мүмкін.
Модификацияның негізгі бағыттылығы жобалаудың дәл автоматтандырылған
кітпхана жүйесі табиғи және қонымды ұсынылады. Дәл қазіргі уақытта бұл
тапсырма ақпараттық және кітапханалық процесстерді автоматтандыру қазіргі
заман жағдайында маңыздырақ. АҒТАЖ жобасының мақсаттылығы үшін мазмұнды
берілген монография, идеялар мен әдістерін пайдалануына қатысты АКЖ мен
бірлескен басқа кластарға сұақтары , монографияда не туралы бірнеше рет ат-
үсті еске алынады, онда маған қалай болу керек , сұрақ арнайы
айыптаушылыққа лайық па
Әңгіме АКЖ мен АҒТАЖ-ның дамуы 30 жыл ішінде осы клас жүйесінің шығу
тарихы әралуан жолмен бір-біріне сәйкес келмейтін этаптардан тұратындығы.
АҒТАЖ-дың өңделуі 1960 жылдарда басталған, 1970-80жж және 1980жж
аяғында қарқынды дамыды. Өзінің тәжірибиесінде және теориясында даму
салалары қалыптасып, бөлшектік , нормативтік техникалық құжаттар осы
жүйелерді толық және олардың әртүрлі компоненттерін белгілі бір ережелерге
бағындырады.Осы құжаттардың көпшілігін АҒТАЖ ішкі жүйе ретінде
автоматтандырылған басқру жүйелерін (АБЖ) қарастырылып теория жүзінде
ақталды. АБЖ – да АҒТАЖ іске қосылғанда жобалау әдістерін кеңейтуге
мүмкіндік берді. Сонымен қатар мемлекеттік стандарт 34 бойынша.
Алайда , іске асатын АҒТАЖ интерпритациясы АСУ-мен мақсатқа жетпесе
де анықталмаған әрекетке қарамастан осы бағытта жасалғанын байқауға болады.
1990 жылдардан жалпы ресейлік ғылымда және өнеркәсіпте , НТИ
органдарында қатысты жоғарғы дәрежеде дағдарыс болғаны белгілі.Бір уақытта
ресейлік информатикада толығымен техникалық революция болып жатты,
сипаттайтын болсақ, бір жағынан дербес техниканы жаппай енгізу екінші
жағынан – интернеттің жрылысты таралуы, осының барлығы ғасырда АҒТАЖ жинағы
өзіндік ақпарттық индустрияда өсті, сондықтан бұрынғы сипатының
маңыздылығын жоюға әкеліп соқты. ҒТА жүйесінің негізін негізі дамыған
АҒТАЖ үлкен кәсіпорындарында жоғалды. ҒТА-та федералды ұйымдардың жұмысын
көп мөлшерде жалғастырып кеткен бірдей жобалау принциптері және басқаруы
сәйкес деп айтуға қиын бірегей ААЖ бар.Жаңа АҒТАЖ-ға қатысты Газ пром
сияқты үлкен коорпорацияларда жоғарғы дәрежеде немесе ақпараттық
формаларда (интегрум немесе Гарант сияқты) кеөріне бастады. Осы
жүйелерді өңдеушілер жобалаудағы іске қосылып тұрған стандарттарды тоқтата
тұру керек деп есептелмейді, сонымен қатар олардың барлығы ұсынушылар
болды. Шындығында АҒТАЖ жүйесін өңдеуде жағдай жасап және стандарттық
шешімдерді қабылдау әрекеті жоғалды.
1990жылдары АҒТАЖ жобалауы бойынша басты ұйымдар функциясында
(Винити) өзінің жағымсыз рөлін ойнады және жоғалтты.
Дәл осылай АҒТАЖ-ге сәйкес қазіргі уақытта ешқандай толық
функционалдау және жобалудың принциптерін айтуға мүмкіндік жоқтығын
белгілеуге болады.
Кітапхана жұмысында басқа жағдай пайда болды. Кітапхана жұмысында
автоматтандыру ҒТА –қа дейін дамуда елеулі түрде артта қалып, 1990ж басында
жұмыс жасап жатқан АКАЖ әлемде саусақпен санарлықтай болды.Басқа жағынан
этапи басы моденизация (жаңарту), АКАЖ-ды жаппай енгізуді қосқанда дәл
1990ж екінші жартысында кітапханалардың басым бөлігі дағдарыс жылдарын
бастан өткізді. Одан басқа кітапханалар негізі мемлекеттік болып,
басқарудың анықталған процесстерін сқтауға мүмкіндік берді. Ең бастысы АКАЖ
–ң тәжірбиелік әрекет шектерінде іске асып, соңғы жылдарда коорпоративтік
кітапханга жүйе жобасы белсенді жүргізілуде.
Осының барлығы АКАЖ жоблауының біріегей әдістерін тәжірбиеде істеп
шығару және жүзеге асыру мемлекттік стандарттарға негізделген комплекс
Воройский монографиясын табысты етті.
Тағы назар аударарлық жайт АҒТАЖ үшін стандартталған және бұрынғы
стандартталғандарды көпшілік қолдаған шешім АКАЖ үшін өз уақытында
коммуникативті форматта МЕКОФ қабылданған , ал MARS форматындағы
сыбайластарын пайдалану идеясын қабыл алмады. Нәтижесінде бірде – бір
әлемде жұмыс жасап жатқан АҒТАЖ MARS-ты қабылдамайды. Ресейлік АКАЖ
форматтық негіздегі әркеті нағыз MARS болып табылады. Лингвистикалық
қамсыздандыруға қатысты болса, онда оның негізі АҒТАЖ-да тазару (лексика
саласын түгел қамтитын сөздік)яғни қазіргі уақытта АКАЖ қабылдамайды деп
есептеуге болады.
Осылайша Ф.С.Воройскийдің монографиясындағы АКАЖ жобалауында
сипаттам мазмұны АҒТАЖ стандартында қолдануда қиындық туғызуы мүмкін.
Сол уақытта жасалған істің көпшілігі АҒТАЖ жобалауында мақұлданған
АКАЖ үшін аса маңызды.Бұл соның ішінде ақпараттыық жобалаудың әдістеріне
және ұйымдық – техникалық қамсыздандыру , лингвистикалық процессорлар және
АКАЖ –ң басқа компоненттеріне қатысты. АКАЖ жалпы сызбасының жобаауы,
жобалаудың құрамды сатыларын қосқанда, сонымен қатар жұмыс түрлдерінің
әрқайсысы 34 тобының стандартына сәйкес.
Қорытындылай келе тағы да Ф.С.Воройскийдің монографиясы АКАЖ жобалауы
үшін құнды құрал екендігін, сонымен қатар осы мамандық бойынша мамандарды
оқытуд құнды құрал екендігіне ерекше көңіл бөлеміз.
АКАЖ бен ААЖ әрекетттестігіне қатысты басқа стандарт бойынша даму
(электрондық сауда, дистанциялық білім бер, электрондық құжат айналымы,
басқарудың коорпаративтік ресурстары, географиялық ақпараттық жүйе және
т.б) онда, мұндай әрекеттің мүмкіндігінде электрондық кітапхана арнасы
жатыр. Дәл осы концепция-жалпылау және қазіргі информатика перспективті
концепциясы- АКАЖ –ға, АҒТАЖ-ға және т.б ААж пайда болуына интегралдайы.
I-тарау. Кітапханаларды автоматтандыру тарихы.
1.1. Кітаханаларды автоматтандырудың мақсаттары мен міндеттері.
Қазіргі заманғы есептеуіш техника мен жаңа ақпараттық технологияны
Ресейде адам өміріне енгізу процесі мемлекеттің қалыптасуына байланыстцы
елдің экономикасының тұрақтылығының жеткіліксіздігі мен басқа мәселелерге
қарамастан қарқынды ілгері басты.Бұл таң қалатын жайт емес: мұндай жалпы
әлемдік тенденциялар.Әрине,алайда жылдамдық пен нәтижелілік көрсетілген
құралдарды әртүрлі елдерге енгізу оңай емес.Қазіргі компьютерлік технология
банк ісі, экономика, кітапханалық және ақпараттық қызмет көрсету
орталарындабелсенді түрде пайда болатынын ескеруіміз қажет.
Ресей кітапханасында болып жатқан өзгерістер білім мен ақпараттарды
сақтау орны сияқты, экономиканың дамуының қажетті факторлары болатын.
Өзінің маңызын бұлжытпай көтереді. Қазір кітапханалар тек қана өздерінің
қорларының қалыптасуынан ғана жұмыс жасамайды, 1-кезекте қолданушыларға
хабардар етеді. Бұл ішкі кітапханалық іс бойынша көрсеткіштерін көрсету
орталығының ауыртпалығы. Шындығында, орталықтандырылған қаржыландыру үлкен
көлемдегі қүралдарды алу үшін және қорларды оларға керек емес әдебиеттермен
толықтыру үшін және қорларды оларға керек емес әдебиеттермен толықтыру
үшін, әрине, оқырме\андарға да қажет деп отырып іріктеліп жинақталған
кітапханалар айрықша қолданған.
Қазіргі заманғы ақша немесе бар, немесе жоқ, алайда өте аз. Сондықтан
қолданушыға хабардар ету кітапханалық қорлардың іріктеп жинақталған
процесі сияқты, оқырмандарға қызмет көрсетунегізгі стратегиялар мен
тактикалары болады. Соңғысы автоматтандырусыз және сол сияқты комплексіз іс
тынбайтындығын білдірді, солай берілгендер шешімнің қорлармен оптималды
қалыптасуын қолдануын және басқаруын қамтамасыздандыруға, сонымен қатар
қолданушыларға ақпараттармен және түпдеректермен жақсы жұмыс құру.
Автоматтандыру бағдарламалық ьтехникалық құралдарды, экономикалық-
математикалық әдістер мен басқару жүйелері сияқты қолдану бөлшектік немесе
толығымен жиынтық, жаңарған, ақпараттың алмасуы мен қолданылуы адамдарды
ескі операциялармен жұмыс жасаудан босатады.
Автоматтандырудыңт мақсаты өнімділіктің көьте,рілуі мен еңбектің
тиімділігі, ақпарттың өнімінің сапасының жақсаруы және қызмет, біркелкі
еңбек сіңіруді қажет етуді және бір сказды операцияларды жою.
Адам ортасының ақпараттық әрекеті басқалар сияқты кітапханалық
тәжірибиеде автоматтандырудың өзіне тән негізгі артықшылықтары:
-ақпаратты өңдеуде шарасыз ескілік қолмен жасайтын операцияларды жою;
-өңдеу және қайта жасау процестерін жылдамдатудың маңызы;
-мәліметтердің есепке алынуы мен есеп беруіеің дәлдігінің көтерілуі;
-ұйымдардың мүмкіндіктері мен ақпараттық ресурстарды есеп үшін жан-жақты
қолдану, сонымен қатар жоғары ұйымдық мәліметтердің қүұрылымы мен оларды
жүйелік басқаруын қолдану.
Жұмысшылардың шығармашылық мәселелерін шешу үшін уақыт босату.Алайда,
автоматтандырудың кітапханалық технологиялары сондай-ақ автоматтангдырылған
кітапхананың барлық жұмысшыларына жақсы белгілітолықтауыш артықшылықтарын
анықтаған. Мысалы, дәстүрлі каталогта каталогтік карточкаларды қолмен
іріктеу мен элетронды каталогтегі көп аспктілі іздеу нәтижелерінің
жылдамдығы бойынша және сапалы көрсеткіштерін салыстыруға бола ма? Басқа
мысал- жарнамалық басылымдарды қарау жолымен және қалыптастыру
міндеттерінің нәтижелерін және процестерін салыстыруғеа болады. Осы немесе
басқа жолмен комплектатор үстеліне түскен және CD-ROM дискілерін үлен агент
басылымдарын жазуға негізінде қолдану.Мұндай мысалдар көп болуы мүмкін,
мәні біреу: кітапханаларға автоматтандыру керек, автоматтандырусыз
кітапхананың және кітапхананың толық әрекетінің дамуы мүмкін емес.
Кітапхана қоғамның интеллектуальды құндылықтардан иқұралған және осы
құндылықтарды ағарту, ғылымдық зерттеулерден және жеке мәдениеттің дамуы
мақсатында қолдаылуын қамтамасыз ететін мекеме.Кітапхана жоғарғы оқу
орнында оқу-тәрбиелік және ғылымдық-зерттеу жұмыстарында басты рөлді
ойнайды. Кітапхана автоматтандыру және механикаландыру – библиографиялық
процестер кітапхана еңбегін жеңілдету, оның өнімділігін көтеру,
оқырмандарға қызмет көрсетуді жақсарту сияқты мәселелерді шешеді.
Қазіргі кітапхана түсінігі кең мағынаға ие. Оның әдәстүрлі
кітапханадан негізгі ерекшелігі кітапханалық қызмет көрсетудің
компьютерлік технологиялар қорында жаңа әдістерді қолдану арқылы
оқырмандарға қажетті басылымды дамыған қазіргі кітапханалық жүйеде табуға
мүмкіндік береді.
Кітапханаға автоматтандырудың теориялық мәселесі-библиографиялық
процестеркомплексті сапалылыққа ие, олардың үйренуімен кітапхана ісі,
информатика, кітапханаларда библиогрфиялық мекемелерде және ақпараттық
ұйымдардатехникалық құралдарды енгізу мен меңгеру.
Автоматтандыру мақсатымен кітапхана-библиографиялық процесстері
кітапханада мынадай қызмет атқара алады:
-іріктедіп жинақталған, ұйымдармен және қорларды пайдалану мен МҚ,
анықтамалық – ақпараттық қызмет корсету мен қолданушы жүйесінің ақпараттық
қызмет етуіне байланысты технологиялық операциялардың орындалуына еңбек
шығынын азайту;
-көрсеткіш қолданушыларға қызмет көрсету құрамын кеңейту сонымен қатар
дәстүрлі емес кітапханалардың жұмысын іске қосу жолымен олар үшін
дайындықпен, жүргізумен фактографиялық ақпаратты жедел
жеткізуменбайланыстыақпараттық қамтамасыз ету қызмет және анықтамалық
қызмет көрсету.
-дербес кітапхананың қолданушылар жұмысының жайлылығын көрсету;
- Кітапханалық және библиографиялық қызмет көрсету мүмкіндіктерін кеңейту;
-барлық көрсетілген мақсаттардың жиынтығы;
Кітапханалық –ақпараттық процесстерін автоматтандыруда жүйелер мен
желілер жаңа ғылым ретінде ақпараттық жүйелер, кітапхан ісі және компьютер
ғылымы мен технологиялар түйіскен мөлшерде сипатталады. Негізгі мақсаттар
мен автоматтандыру мәселелері анықталады.Бастапқы қор жағдайында жүргізіліп
және он басты принциптерге негізделген ғылыми-әдістемелік схемаларды құру
кітапханалық- ақпараттық жүйелер мен желілер автоматтандырылған негізгі
жүйеде құрылған. Кітапханалық –ақпараттық процесстерін автоматтандыруда
жүйелер мен желілер үздіксіз ұлғайған көлемде әртүлі ақпараттардың барлық
салаларында адам әрекеті мен қолданушылар қажеттіліктерінің үйлесімділігі
келісілген. Қолданушы түсінігі келесі категориялароды оқырман, МБА
абоненті,келуші,иформатор толығымен біріктіреді. Кітапханалар
ресурстары мен ақпараттық орталар тікелей орнында немесе жұмыстың жедел
жойылған режимінде, толық және ақпаратты құжаттардың түпдерек
ресурстарынпайдаланушы сапалы алады.Қолданушылардың кең көлемдегі ортасының
қажеттілігі қиындық пен қатер және ақпараттық топтың өсуі қолмен өңдеудің
көп еңбекті қажет ету, компьютердің еніп кетуіне және оларға қатысты
құралдарды және Кітапханалық –ақпараттық жұмысының тәжірбиесіндегі
технологиялары, ерекшелігі шетелдерде 70-80жылдары біздіегі жүзжылдық пайда
болуымен байланысты және дербес компьютерлердің қарқынды дамуына жағдай
жасады.
Кітапханалар үшін олардың ерекшелігінің күшіне әлеуметтік бағыттылығы
және адам факторының приоритетті рөлі ұқыптылықты және оның
құрамындағылардың негізгілерінің жүзеге асырылуының толықтығын талап етуші
жобалауды зерттеу процесінде және жобалау алдындағы зерттеу жұмыстары
ерекше рөл ойнайды. АКАЖ құрылуының мәселесінің табысты нәтижесі оптималды
таңдауда немесе бағдарламалық-аппараттық қамсыздандыру жұмыстарына,
автоматтандырылған технологиялардың эффективті өніміне сонымен байланысты
ақпараттық-лингвистикалық құралдардың комплексі және ұйымдық-басқарушы
мәселелеріне негізделеді, АКАЖ негізгі компоненттерінің жұмыстары
автоматтандыруды жалпы мақсатпент және автоматтандыру обьекттерінің
тапсырмаларымен үйлестірушімен, жүйелі талдаудың платформасында эффективті
критерийінің таңдауымен және қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың
талабының есебімен, үйлесімімен жүргізіледі.
Жан-жақты ғылыми дәлел және кітапханалықақпараттық жүйені автоматтандыру
мәселесінің нәтижесі іс жүзіндегі көзделген табысты тәжірбие АКАЖ қорлық
принциптерінің құрылуын қадағалауды және жасалған жұмыс нәтижелерінің
енгізілуінің тәжірбие бойынша көрсеткіш жиынтығын талап етеді.АКАЖ
эффективті құрылуының ғылыми -әдістемелік платформасының және желілерінің
қорды принциптері келесідей:
1. ҰҚСАСТЫҚ ПРИНЦИПІ.
Жаңа жасалған жұмыстың толық жетілуі және АКАЖ-ға сырттан
алынғандарды енгізу бір-бірінен айырмашылығы этаптар қтарындағы
мазмұнында және уақытша парметрлерінде ған болатын ұқсас ғылыми
қолданбалы мәселелер.
2. АППАРАТТЫҚ ОРТАҚТАСТЫҚ ПРИНЦИПІ.
АКАЖ аппараттық қамтамасыздандыру таңдауы автоматтандыру
обьектісінің техникалық жабдықтау деңгейінен және бар құрал
жабдықтаумен ортақтасып және бағдарламалық – технологиялық
құралдарды негізуге жоспарлау анықтайды.
3. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ИНТЕГРАЛДЫҚ ЖӘНЕ МОДУЛЬДІК
ПРИНЦИПІ.
АКАЖ-ң қолданбалы бағдарламалық қамтамсыздандыру тжұмысы
операциялық жүйесінің(ОЖ) кеңетілген ортасында модульдік типтің
интегралдық жүйе түрінде және ақпараттық, лингвистикалық және
телекоммуникациялық қамтамсыздандыру қажеттілігі бойынша мәліметтер
қорының басқару жүйесі (МҚБЖ) жасап шығарады.
4. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРИНЦИП.
Автоматтандырылған технологияның жасалған жұмысын және АКАЖ
жағдайындағы модернизацияның бар болуы және ескі дәстүрлі технолгия
жағдайында жасалған бағдарламалық-ақпараттық қамтамсыздандыруды
қарапайым пайдалануға жол бермейтінін білдіреді.
5ДАРАЛЫҚ ПРИНЦИПІ.
Белгілі принциптің ақпаратты бір ретті сұрыптауын бақылау есебі
бойынша бір ретті генерация және локальді және желілік жүйелердің
көп ретті пайдаланылуы үшін ақпараттық ресурстардың әрбір түрінің
бір ретті сақталуына негізделеді.
6.КООРПОРАТИВТІК ПРИНЦИП.
Корпоративтілік тің қажеттілігінде және құрылғандардың
таратылуында және дамушы кітапханалық – ақпараттық ресурсты
автоматтандыру. 7. 7.Интиграцияның желілік принципі.
Интеграцияның желілік қажеттілігіне және ақпараттық ресурстардың
жаңаруында бірдей технология құрылуы және АКАЖ жағдайында әрбір
обьект үшін екі деңгейді байланыстырушы локальді және жойылған
қолданушыларда қызмет көрсетуіне негізделеді.
8.Мониторинг және басқару принципі.
Кездейсоқ және арнайы жасалған интеллектуалды статистика құралдары
негізінде. АКАЖ функционалдауының саплы және сандық көрсеткіштерін
алу үшін тұрақты мониторинг қажеттілігіне негізделеді.
9.Халықаралық кооперация принципі.
Жасалған жұмыстар жәәне АКАЖ-дың дамуы және желілер халықаралық
кітапханалық және кооперация ынтымақтастығында бейімделумен және
халықаралық ақпаратттық алмасу хаттамалары мен ережелеріне сәйкес
жасалады.
1.2. Кітапхана автоматтандырудың обьектісі
ретінде.
Барлық өсуші ақпараттық топтар қиын және көп еңбекті қажет
ететін қол өңднуін көрсетті.Бұл процесс кітапханаға есептеуіш
техникалық келуімен қолданылады. Процесс XXғ 70-80ж басталып дербес
компьютерлердің таралуына негізделеді.
Бұған дейін біздің елде бөлек үлкен кітаханаларда, ақпараттық
орталықтарда үлкен және орта ЕС және СМ сериялы есептеуіш
машиналары арнайы бағдарламаларда жұмыс жасаған және олар арнайы
қызмет көрсетуді қажет етуі үшін қолданды. Шетелдерде орта
кітапханалардың өзінде бұл уақытта ақпараттық-есептеуіш желілер
құрылып жатты. Мұндай жағдай шетелдегі кітапхана саясатын
жүргізілуіне де кітапханаларды және олардың желілерін техникалық
жабдықтау сұрақтары бойынша бөліп шығаруына хабардар етуіне
негізделеді.
Қазіргі уақытта кітапхана түсінігі ақпараттық, мәдени-ағарту
ісіне, ал кейде ғылыми-зерттеу мекмелерінде, ақпараттық әлеуметтік
институнда жобаланады.
XXғ 80жылдарының аяғында компьютерлендіру ұғымы. ағымын
мамандарына ұсынылған. 90ж ортасында МГУКИ кітапханатану
кафедрасында жаңарып, ол кітапханалық-библиографиялық қызмет
көрсету процесінің пайда болуына, жинақтардың құрылуына,
электрондық мәліметтер қорының құрылуына бағытталған қажетті
өнеркәсіптік міндеттер үшінкомпьютерлендіру мен телекоммуникация
құралдарын қолдануды білдірді.
Телекоммуникация ұғымы бірнеше мағынаны білдіреді және қоғамдағы
қандайда бір құралдардың ұйымын және мәліметтердің алмасуын
қамтамсыздандыру үшін байланыстың болуын (байланыс сызығы)
білдіреді.
Коммунистік режим кезінде интернет, электронды почта сияқты
ұғымдар туралы, ал оларды жалпы қоданысқа енгізуді ойлаудың өзі
мүмкін емес болатын.Автоматтандыру ұғымында қол арқылы есептеуіш
машиналардың бар болуы кітаптарды ауыстыру үшін арбалар, сонымен
қатар жүк лифтілері және станцонарлық телефонның болуының түсінігі-
бұның барлығы әрине кітапхананың жұмысын жеңілдетті, бірақ бұның
барлығын олардың еңбектері жасады.
Қазіргі кітапхана информатиканың дамуымен және ақпараттық
техникаға тікелей байланысты; ақпараттық технологиялар ақпараттың
жеткізілуі қазіргі заманғы, актуальді және жедел болуына мүмкіндік
береді. Кітапханалық зжұмыста ақпараттық технологиялар ақпараттық
құралдар мен бағдарламалық өнімдер негізінде қорланады. Аппарттық
құралдары тіреу технологиялардың санына байланысты. Тіреу
технологиялар –адам өмірінің кез-келген іс әрекетінде қолданылуы
мүмкін аппараттық технологиялар.
Бағдарламалық өнімдер операциялық жүйелерге, қолданушылар
қабықтарына, көмекші бағдарламалар, коммуникациялық
бағдарламаларына, антивирус бағдарламаларына бөлінеді.
Аппараттың функционалды өңдеу пакеттерін төменгі дәрежеде тіреу
технологияларға апаруға болады. Оларға текстік және кестелік
редакторлар , мәліметтер қорын басқару жүйелері, офистік
интегралданған хаттамалары, синтез бағдарламалары мен тілдің
түсініктілігі және ақпараттың бөлінген өңдеудің
қамтамсыздандырудың бағдарламалық өнімі. Қазіргі уақытта ғылыми
білімнің толқынды дамуымен байланысы жәнеәрбір саты сайын басқару
жұмыс орындарында автоматтандыруды құратын профессионалды
тапсырмалар саны басқару жүиесінің иерархиялдығын да, сонымен қатар
кітапханалық-библиографиялық процесстермен басқару жүйесінде
көрінеді.Жүйеленген жұмыс орнының жүйелілік,икемділік, тұрақтылық,
тиімділік принциптері негізінде қойылған.
Жүйелілік функционалды белгілеумен анықталуы автоматтандырылған
жұмыс орны жүйе құрылым ретінде қарастырылады.
- тұрақтылық-мүмкін болатын қайта құруға жүйенің бейімделуі;
- тұрақтылық-автоматтандырылған жүйенің зжұмыс орны кемшіліктері
бөлек тарауларда оңай жойылып отырған, ал жүйелердің жұмысы жылдам
орнына келетін оның сыртқы және ішкі факторларының әрекетімен
тәуелсіз негізгі функцияларды орындауы қажет.
- Нәтижелілік-жүйенің және оның өнімділігінің құрылуы мен қолданылу
шығынының орнын толтыру көрсеткіші;
Нәтижелілік тек машина мен адам арасында шектелген міндеттілігі
және ұйым процесінің ұтымдылығына жету. Автоматтандырылған жұмыс
орны(АЖО) болуы мүмкін: дербес, топтық, ұжымдық.Көп жағдайларда
кітапханалық – ақпараттық өсуіне сәйкес АЖО келесідей түрлерде
болады:
- АЖО қолданушыға;
- АЖО комплектаторға;
- АЖО кітапханшыға;
- АЖО библиографқа;
- АЖОжелі администраторына;ъ
Барлығынан бұрын АЖОда мыналар болуы керек:
- техникалық қамсыздандырулар, техникалық құралдар жинағы, ДК
принтер, сканер, графоқұрушы, радиотелефондық байланыс, моделдер
және т.б);
- бағдарламалық қамсыздандыру (операциялық жүйелер, MS DOS, Windows,
және қолданбалы бағдарламалар, MS Office, Word, Excel және т.б)
сонымен қатар қолданбалы бағдарламалар кітапханалық ақпараттық
әрекеттерді проффесионалды міндеттерді ұйымдастыру үшін
қамтамасыздандыру.Жарқын мысал ретінде автоматтандырылған
кітапханалық – ақпараттық MARC және MARC SQL бола алады.
- Ақпараттық қамтамсыздандыру - (еркін қосылуға болатын ақпараттар
жиынтығы);
- Ұйымдық қамтасыздандыру –ұйымның әдістері мен құралдары, кадрларды
дайындау мен қатар және т.б);
- Құқықтық қамсыздандыру;
- Қауіпсіздікті бақылау;
Қазіргі уақытта кітапхана жұмысында интенет жүйесінің , оның
ресурстары мен іздеу жүйелерінің мүмкіндіктерін қолданбау мүмкін
емес.
Интернеттің іздеу жүйелері:
- яндекс
- rambler
- Tela Textorum
- Wais
- Апар
- Лупа және т.б.
Яндекс – Ресейдің ең жақсы іздеу жүйесі.2007ж басында 2 млн астам
ресейлік және шетелдік орыс тілді северлер, сондай-ақ бұрынғы СССР
территориясында серверлер (барлығы шамамен 570 млн құжаттар)
саналады. Ол кең көлемді жүйелік сұраныстың жасалуына ие. Сондай-ақ
алдын-ала іздеуге жазылу табиғи тілде жіберіледі-бұл жағдайда
барлық қажетті файлдардың кеңейтпесі автоматты түрде шығарылады.
Жете талданған сұраныс көпсатылы мәзір жүйесіне ауысатын
кеңейтілген іздеу, режимінің көмегімен құрастыру.
Яндекс – жалғыз ресейлік іздеу жүйесі, pdf,doc,rtf,swf,ppt,xls
форматында көрсетілетін құжаттар маңызды жүйелер апта сайын
шығарылады.
Rambler- 1996ж бастап әрекет ететін бірінші ресейлік кәсіби
іздеу жүйесі. 2002 ж аяғында, бұдан кейін Rambler тағы желілік
іздеудің көшбасшысы тобына кірген іргелі модернизация жасалды.
Қазіргі уақытта жүйе көлемі 150 млн құжаттардан құралған. Күрделі
сұраныстарды құрастыру үшін жете талданған режимінде режимін
пайдалану ұсынылады.Мәзір тараудың көмегімен іздеуде алдын –ала
жазудың кең мүмкіндіктерін жасау.
Google – бүгінде көрсетілген құжаттардың көлемі сұраныстың
өңделуіне жылдамжық және іздеу нәтижесінің корректілігі бойынша
сөзсіз көшбасшы глобальді іздеу жүйесінің ресейлік локальданған
нұсқасы. Бағдарлама интерфейсі орыс тілінде орындалған. Осының
барлығы иллюстрацияны табу үшін ең жақсы іздеу жүйесін жасайды.
Апорт –қазіргі уақытта жүйе кем өңделген. 1 9 9 0ж және екінші
жартысында көп қолданушыларға ескірді. Көрсетілім жүйесінің көлемі
7 0млн бет құрады.
Жүйелердің айырмашылығы :ізделген сөз қолданушы қызығушылығының
дәрежесіне сәйкес жылдам анықтауға мүмкіндік беретін құжаттың
сөйлем құрамында көрсетіледі.Иллюстрация мен аудио файлдарды іздеу
үшін арнайы режимдер бар.Қорда шетелдік серверлерден көп мөлшердегі
құжаттар қамтиды.
Ресейдегі ең жақсы болып табылатын Апортқа интернет
ресурстарына анықтама қосылған.
Лупа – аз сұраныста қолданылатын іздеу жүйесі. Көрсетілім көлемі
15млн аз құжаттар, бірақ аз кездесетін материалдардан құралған және
жаман емес анықтамаға ие.
Tela Textrum – шамамен 5 млн биттік көлемді , таяу шетелдер мен
Ресей сайттары 30мыңнан астам жүйе көпшілігі ескірген ақпараттардан
құралған.Сапасына қарай жаңалықтарды топтық іздеу, беларус және
украин тілдерінде интерфейс бар.
Wais – кеңейтілген ақпараттық – іздеу жүйесі, төрт жүргізуші
ағыммен компаниялардың перспективті жұмысынан құрылған және еркін
көп таралған версиясы free wais пайда болмай тұрғанда бірінші
уақытта ақылы болатын. Жүйенің негізін жүзеге асатын кілттік
сөздердің негізінде логикалық сұраныстарды қолданудан іздеу
принципі қойылған.
Сондай –ақ улитка, Забор, Сусанин және т.б сияқты кез
–келген кітахананың ақпараттық іс -әрекетінде қажетті іздеу
анықтамалары бар.
Интернет жүиесіндегі іздеу технологичсы каталогтар мен іздеу
серверлердің бар болуымен түсіндіріледі.
- каталогтар.
Кез –келген іздеу жүйесі көбірек немесе азырақ мәлімет қорын өзімен
бірге ұсынады. Ақпаратқа мәліметтер қорының сұранысын жіберу жолы
арқылы өндіріледі, сұраныс қалай коректі тұжырымдалған болса, онда
жауаптың алыну ықтималдығы солай.Мәліметтер қорынан жауап
стандартты HTML – құжат түрінде келеді.
Интернет каталогтарында сілтемелердің тақырыптық жүйеленген
коллекциясы әртүрлі желілік ресурстарға, бірінші кезекте www
құжаттарына сақталады. Каталогтардағы сілтемелер
администраторлармен топтастырылған және сұранысты каталогтан табу
үшін қосылуды пайдаланады.
- серверлер
Әртүрлі іздеу серверлері интернеттегі түрлі ақпарат облыстарын
қамтиды. Олар құжат индекстерінің әдістерін бар әртүрлі және
олардағы сөздердің баға әдістерінің маңыздылығын пайдаланады. Егер
бір сервер сұраныс кезінде жауап қайтармаса, онда басқа серверге
жүгінуге тура келеді.
Тұрпайы іздеу үшін бірнеше кілттік сөздерді қатарынан пробел арқылы
үтірсіз теру жеткілікті. Сонда ең болмағанда осы сөздердің арасында
бір сөзге байланысты құжат ізделінеді. = белгісі жалпы жағдайда
міндетті түрде сөздің қатысуымен тікелей орналасады. - белгісімен
ізделініп отырған құжаттан шығарылған сөз алмасады.Егер іздеу
сервері ештеңе таппаса, кілттік сөздердің дұрыстығын тексеру керек.
Ары қарай + орналасқан сөзді алып тастап іздеу ортасын кеңейту
керек. Егер құжаттар үлкен көлемді болса – анықтайтын кілттік
сөздерді қосу керек.
Ең қарапайым сұраныс – сұраныс қатарындағы сөйлемдер тұжырымы
жауап ретінде әртүрлі септікте, жекеше, көпше түрде және сөз
түрлерінде осы сөздердің барлығы кездесетін құжаттар адресінің
тізімін аламыз. Тізімнің басында бір- біріне жақын орналасқан көп
мөлшерде сұраныс сөздері кездесетін құжаттар болады. Ал егер сөздер
тізбнегінің сұранысы қатарынан тұрған құжаттты алу керек.
Анықталған белгілер мен түсініктерді қосу үшін тырнақшаға осы
белгілерді үтір арқылы көрсетіп жазу керек. Егер сұраныс
тұжырымынан кейбір сөздерді шектеу қажет болса тырнақшаға аламыз,
ал қалғандары шеттерінде қалады.MARC SQL-ң пайда болуымен
кітапханалар жедел және қолданушыларға қызмет көрсетуде және
құжаттарды өңдеуде сапалы жаңа мүмкіндіктермен ие болды.
АКАЖ MARC SQL үшінші туыс буынға қатысты және
автоматтандырылған ақпараттық кітапханалық жүйелердің дамуы MARC
туысының жалғасы болып табылады.
АКАЖ MARC SQL барлық кітапханалар процесстерін комплексті
автоматтандыруды қамтамсыз етеді:
- Әдебиеттердің топталуы;
- Электронды каталогтың басқарудың құрылуын;
- Жүйелендіруін;
- Келген басылымдарды өңдеуді;
- Анықтамалық – ақпараттық қызмет көрсету;
- Оқырмандарға қызмет көрсету;
- Кітапхана қорының есебі;
MARC SQL бес АЖО-дан тұрады:
-администратор – қолданушы қажеттілігіне қарай жүйелердің
адаптациясы бойынша функцияны орындайды және мәліметтер қоры мен
административтік жүйені жүзеге асыратын ішкі жүйе;
-каталогизатор- электронды каталогтың басқару мен құрылуы, келген
басылымдарды ғылыми және техникалық өңдеу, инвентар есепті
жүргізу, кітаптың жиынтық есебін жасау, кіріс формалардың
стандартты жасалынуы, қайталауға тексеру және т.б. көмегімен
жасалынатын ішкі жүйесі каталогизатор ішкі жүйесіне қосылу
локальді жүйеде жүзеге асады:
- іздеу- қолданушы іздеу, қарау және керек әдебиетке тапсырыс бере
алатын ішкі жүйе. Іздеу ішкі жүйесі екі түрден құралады: интернет
және локальді желі арқылы;
-жинақтау – тапсырыс пен келетін келген әдебиеттер есебі бойынша
келгендерді бақылау, бухгалтерлік есеп беруді жасау функцияларын
жүзеге асыратын ішкі жүйе. Ішкі локальді желіде жүзеге асады;
- абаномент- оқырмандарды тіркеу және жазуды, әдебиеттерді беру
және қайтаруды орындайтын, тізімге қоюды іске асыратын,
әдебиеттерді қайтару бойынша қарызын анықтау,статистикалық есеп
жасау үшін мүмкіндігінше қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі.
Абономент ішкі жүйесіне қосылу локальді желі ішінде жүзеге асады.
Іздеу ішкі жүйесінде іздеудің 3 түрі жүзеге асады:
Қарапйым- сұраныста логикалық операциялармен (жәненемесе )
біріккен және белгілермен бөлінген (пробел,үтір) бір немесе бірнеше
терминдер анықталған болуы керек.
Кеңейтілген- сұраныста логикалық операциялармен
біріккен(жәненемесе), бір немесе бірнеше терминдер анықталған
болуы мүмкін.
Белгіленген- қазіргі іздеулер ең дербес сұраныстардың
библиографиялық мазмұнда алдын-ала құрылады.
Сөздік бойынша іздеу- жұмыс макрообьектілермен жүзеге асса,
құжаттарға сілтемелер құрылады, операциялық жүйенің әртүрлі
қосымшалары құрылады.
АКАЖ MARC-SQL –интернет арқылы іздеу, қару үшін өзінің
мәліметтер қорына қосылуға, егер бұл қор бір қолданушы немесе КАКЖ
MARC желілік нұсқа көмегімен құрылған. Болса да мүмкіндік береді.
MARC SQL арқылы қолданушы web-сервер кітапханасына жүгінуге
болады.
АКАЖ MARC SQL - MARC - web-тің интернет арқылы қолданушыларға
басқа қорларға мүмкіндік беретін тумасы.
АКАЖ MARC SQL жетілдіру тек библиографиялық фильмнің толық
мазмұнының құрылуы ғана емес, бөлек бөлімдері, іздеу кезінде неге
мүмкіндік болса сол фильмнің керек жеріне ойналуы, сонымен қатар
кітап сюжеттерін фильм кадрларынан толықтыруға мүмкіндік береді.
1.3. Автоматтандырылған – кітапханлық ақпараттық жүйенің
құрылуының жалпы принциптері.
Компютерлік технологияны ендіру дәстүрлі кортотеканы электронды
формаға және осылардың негізінде проблемалық- оиентерлік мәліметтер
қорын құруға, ЭК құрылуы бойынша жұмыстар, мәліметтер қорының CD-
ROM-ға жүйелі және мақсаттыжетістігіне, сонымен қатар жұмыстың
бірінші тәжірбиесі халықаралық ақпараттық желілерде интернет
арқылы кітапханаға ақпараттық-библиографиялық ұйымдарының іздеуінің
жаңа формасын талап ететін мүмкіндік береді.
Ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету ұйымдарына жаңа
қолданушыларды анықтау ішкі ақпараттық ортаның түпкілікті
өзгерісіне негізделген оның дамуының жалпы тенденциясының есебінсіз
мүмкін емес.
Жаңа ұрпаққа есептеуіш техниканың құрылуы, бағдарламалық өнімнің
тұрақты өсуі, дәстүрлі ақпарат көздерінің электронды алмасу
мүмкіндігі, CD-ROM технологияның енуі, гипермазмұнмен ақпараттың
электронды алмасуының жаңа әдістері мен ақпараттың графикалық
берілуінің мүмкіндіктері анықтамалық-библиографиялық қызмет
көрсету ұйымының жаңа тенденция қатарын анықтап, сәйкесінше
келесідей болуы мүмкін.
-Тығыз интеграция кітапханалық және анықтамалық-библиографиялық
және анықтамалық – библиографиялық қызмет көрсету ел ішінде сол
сияқты елдер ішінде координация жолымен;
-тапсырыс берілген құжаттардың толық текстте жеткізуді рәсімдеу
және құжаттарды жеткізу мен кітаханалық абонент қызметіне алмасу
мәлімдемесін ақпаратты іздеу функциясының ақырын интеграциясы
есебінен анықтамалық қызмет көрсету шекарасын кеңейту;
-графикалық ақпараттарды жеткізумен қызмет көрсету мүмкіндіктерін
кеңейту фотосуреттерді электронды сақтаушыларға, картографиялық
басылымдарға, қолжазбаларға, архивтік материалдарға, арнайы
жинақтарға, ауыстыру нәтижесінде қолайлы;
-автоматтандырылған іздеудің артықшылығымен қызмет көрсету
жылдамдығын көтеру;
-кітапхана жұмысын ерте шек қойылған режимде 24 сағат бойы қосыла
алатын(кіре алатын) апта көлемінде жойылған қосылуға, электронды
көлемділікке қызмет көрсетудің уақыт шектерін кеңейту;
-құрылымның өзгешелігімен қолданушыларға танысу қажеттілігімен және
жойылған қосылу режимінде телекоммуникациялық желі арқылы іздеу
әдістерін пайдалануәртүрлі мәліметтерқорының іздеу мүмкіндіктеріне
байланысты анықтамалық-библиографиялық жалпы құрылымда үйренуші
функцияның күшеюі;
CD-ROM –да мәліметтер қорын пайдалану негізінде орындалған
сұраныс мөлшерінің үлкеюі туралы сататистикалық мәліметтер талдауы.
Барлық оқырмандардың көпшілігі ақпаратты алу көзі ретінде компакт
дискілердегі мәліметтер қорына қызығушылықтарын көрсетеді.
Болашақта оқырмандардың көбеюін сеніммен айтуға болады. Бұл
байланыстар ақпараттық – библиографиялық бөлімі (АББ) алдында
қызметкөрсетудің нәтижесіне тәуелді шешіміне дейін міндеттер
қатары тұрады. Бірінші дәрежелікке мыналарды жатқызуға болады:
желілік қосылудың эксплутациясына кіру; жаңа мәліметтер қоры мен
қолданбалы бағдарламалар тобы бойынша негізделген АББ
қызметкерлерінің әрекетін жандандыру және алыстан дербес үйрену;
ақпаратты өздігінен іздеу бойынша нақты сипаттама беретін және
шетелдік мәліметтер қорымен танысқан қолданушыларға анықтама
құралдардың серияысн құру.
Мұнымен қатар ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету ұйымының
жаңа қадамдарын анықтау негізінде шешуді қажет ететін бір қатар
мәселелер бар.
ІІ. Тарау. ЖОО-ның кітапханаларын автоматтандыру.
2.1. ЖОО кітапханаларын автоматтандыру тарихы.
Ресей ЖОО-ның кітапханалық желісі 500 кітапханадан астам деп
есептеледі. Олардың саны жаңа оқу орындарының пайда болуымен өсіп отыр.
Сақталынған бірліктердің жалпы мөлшері 300 000 000 дана.
ЖОО кітапхана жинақтарының тақыпрыптарының барлығы ғылым мен техниканы
қамтиды. Өзінің құндылықтарымен ЖОО кітапханаларының желісі елдегі ең кең
ауқымдылар болып табылады. Шынында, әрбір студент, асперант, оқытушы және
ЖОО-ның қызметкерлері ЖОО-ның кітапханасының оқырманы. Мамандардың бағасы
бойынша жыл үшін орташа сан 4 миллион.
ЖОО кітапханаларының автоматтандыру дәрежесі жоғары, алайда олардың
барлығы толығымен автоматтандырылған жүйе емес- қазіргі уақытта әрбір
екінші ЖОО кітапханасында ПЭВМ бар. Ереже бойынша IBM PC AT класындағы
машина емес. Барлық ЖОО кітапханалары бойынша жалпы мөлшер 2500 дана деп
есептеледі.
Соңғы жылда бірнеше кітапхана локальді кітапханалық желінің құруына
кірісті. Негізінде оның барлығы NOWELL INTWARL басқарумен жұмыс жасайтын
дербес компьютер желілерінде қорланады.
ЖОО-ны кітапханаларының көпшілігі өздерінің жүйелерін отандық
бағдарламалық қамсыздандыруды пайдаланады.
Оқу кітапханасы – кітапхана мекемесінің ескілік типі. Оқу барысында
ол студенттердің семинарларына дайындалуына, курстық және дипломдық
жұмыстарды жазуда басты көмекші. Мұғалімдер, ғылыми қызметкерлер,
аспиранттар кітапханаға ғылыми әдебиеттерге, консультацияларға, жаңа
публикацияларға асығады.
Жоғарғы білім реформасы, елдегі экономикалық мәселе пайда болған
қызмет көрсету жүйесін жылдар бойы бұзды. Бүгін, жинақталу оқу орнының
қаржылық мүмкіндіктерінің есебімен жүргізіліп жатқанда қажеттілік туындады:
- оқу құрал әдебиеттерін ЖОО-да және ЖОО басылымдарымен
кітапханалардың өзара әрекеті студенттер үшін жағдай жасау;
- қосымша қаржыландыру көздерін іздеу (демеушілер, ақылы қызмет
көрсетудің жүргізілуі), қамқорлық кеңес ұйымдары, ұзақ мерзімді
кітапхана бағдарламаларының жасалу жолымен гранттар алу;
- кітапханалардың жаңа технологияларға қадамы;
- кітапханаларды көшіру – көбейткіш техникамен, машинамен, ақпарат алу
құралдарымен, аудиовизуалды құралдармен жабдықтау.
Компьютерлік технология және интернет кітапхана дамуында жаңа бет
ашты. Олардың қызметкерлеріне жаңа ақпараттық технологияны меңгерген
қолданушылар білімінің деңгейінен қалып кетуге құқылы емес. Қазіргі заманғы
автоматтандыру құралдары кітап мазмұнын қысқа жолмен табуға, оны оқу үшін
қолайлы етуге және ондағы білімді пайдалануға тиімдірек етуге мүмкіндік
береді.
ЖОО кітапханаларын автоматтандыру – бұл тек электрондық каталог құру
ғана емес, сонымен қатар барлық іс әрекеттерді компьютермен және сәйкес
бағдарламалармен қамтамасыздандыру. Жана технологиялармен жұмыстарын бастап
жатқан кітапханашылардың жұмыс орнын бір – бірімен АРМ арқылы байланыспаған
жеке компьютерлермен қамтамасыз ету – бұл автоматтандыру емес, жұмыстың
механикаландырылуы екенін біліуіміз қажет. Мәліметтер бір рет енгізілуі
және бірнеше рет материалдық ресурстарды және кітапханашылардың уақытын
үнемдеу үшін пайдалануы керек. Бағдарламамен қамтамасыздандыруды таңдаудан
бұрын бірыңғай компьютерлік желі қажет. Егер мұндай қор құрылған болса,
онда келешекке ірікпей жоспар құруға болады.
ЖОО кітапханалары бірінші кезекте жаңа технологиялардың енуіне және
әдістеріне мұқтаж ашылып жатқан мүмкіндіктерін пайдалану тиімді. Олардың
қызығушылығы жалпы әлемдік тенденция болып табылатын жоғарғы білім
мамандарға барлық талабының өсуімен байланысты оқу уақытына негізделген.
Алайда маманның университет қабырғасында жалғастыруы дәстүрлі түрде
экономикалық мақсатқа сәйкестілік. Сондықтан жаңа технология білімінің
қажеттілігі туралы сұрақ жиі туындайды және білім алу процесінде ақпараттық
қолдауға жаңа талаптар туындайды.
ЖОО кітапханалары жаңа технологияларғакөшу процесінде жоғарғы білім
дамуының тенденцияларына көңіл бөлу қажет және бұл процестер басты бағытта
болуы керек. ЖОО кітапханаларының дамуының жалпы курсы ақпараттық
ресурстарды оқу үшін сандық (немесе электрондық) кітапханалар болып
табылатын қазіргі технологиялары пайдаланудың перспективті нұсқа есебінен
құру қажет.
Сандық кітапхана – электронды құжаттардың әртүрлі коллекцияларын
тиімді пайдалануға және сенімді сақтауға мүмкіндік беретін, алынғандарды
глобальды желі арқылы ақпараттарды алмасу түрі қолданушы үшін жайлы кең
таралған ақпараттық жүйе.
Кітапханалардың бұрынғы тарихынан ҰОЖ дейінгі барлық тарихы үшін
біздің жүз жылдықты олардың дамуына мәнді түрде әсер ететін тек бір
технологиялық жаңару – бұл кітап басу технологиясын ойлап шығару екенін
көрсету қажет. Соңғы 30 жылдың ішінде кітапханалық қызмет көрсетудің
дамуында көп жағдайда есептеуіш жүйе және ЭЕМ ақпараттық технологиясы мен
автоматтандырылған ақпаратты өңдеу технология аумақтарында өсушілікті
анықтайтын айтарлықтай жылдам кітапхана аумағында қолданыс тапты.
Сандық кітапханалардың ерекшеліктері мынадай болады: біріншіден,
оларды сақтау элементі әртүрлі типтегі ақпараттардан тұратын электронды
құжат; екіншіден, сандық кітапхана – бұл жойылған ақпарат көздерін
біріктіретін жүйе болса, желілік технологиялар арқылы ақырлы қолданушы үшін
бұл көздер толығымен және бірізді діспен әлемнің кез – келген нүктесінен
шығатын таралған ақпараттық жүйе. Сандық кітапханада қолданушы жұмыстарының
барлық сатылары мына құжаттармен автоматтандырылады: жариялау, іздеу,
жеткізу.
Жариялау сатысын автоматтандыру қолданушы рөліне өзгеруге әкеледі –
ол тек оқырман ғана емес автор бола алады. Тұрақты айналымнан көшірмелерден
шығару және глобальды ортада ақпарат алмасуының болуы – интернет
құжаттардың шығу көзінен (сандық кітапхана коллекциясы) тұтынушыға деген
жеткізілуін толық автоматтандыруға мүмкіндік береді. Ақырында, іздеу
автоматтандырылған болады – қолданушы сұраныс тақырыпшасын береді және жүйе
анықталған ақпарат массивінде орындайды. Автоматтандыру ізделініп отырған
ақпараттардан тұратын ұзақ және ескі процестердің қайнар көздерді табу
бойынша шығармашылық процеске көп уақыт бөлуге мүмкіндік береді.
Құжатты іздеу технологиясы тек сөйлем құрамы бойынша ғана емес,
сонымен қатар мәні бойынша немесе сұраныс мағынасы ретінде қарқынды дамуда.
Егер сөз құрамы туралы айтар болсақ, онда мұндай іздеу сұраныста сөздердің
және құжат текстінде сәйкестік болады. Сондықтан бұл сәйкестік дәл келмеуі
мүмкін, осылай сәйкестік мағыналық негізі бойынша, ереже бойынша, сөздің
жұрнағы бойынша талданады.
Сұраныс мағынасы бойынша құжатты іздеу үшін құжаттың мағыналық
мазмұнын бейнелейтін қосымша ақпараттық құрылымын жасауға талап етеді. Бұл
технологиялар құрылымдық математикалық аппараттарды қорланады және қарқынды
дамиды. Оларды қолдану кезінде, мысалы, құжаттарға іздеу сұранысын беріп,
Тақ логикамен қатысатын, жұмсақ логика немесе фузилогика сөз тіркесі
қажетті сөз құрамында пайдаланылатын құжатты таңдай аламыз. Басқа сөзбен
айтқанда, біршама заттық аумақтар (немесе бірнеше аумақтар) негізгі
түсініктер және түсініктер арасындағы тәуелділіктер көрсетілетін жүйе
тезаурус немесе сөздікке ие болуы қажет. Тезаурус ақпаратты іздеу барысында
сұраныстың орындалу кезінде пайдаланылады.
Сандық кітапханалардың мүмкіндіктері ғылыми зерттеу және білім беру
процестерінде аса қажет. Кездейсоқ емес, бұл жоба өсіңкі түрде әлемнің
алдыңғы қатарлы университеттерінде дамуда ақпараттық ресурстардың
қолжетімділігіның маңыздылығы қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы біліммен
профессияналды әрекет үшін қажеттіліктер нақтылы салаларда сапалы маманның
дайынедығына мүмкіндік туғызады. Қазіргі уақыттың өзінде дәстүрлік
кітапханалардағы толық шаралар барлық уақытта қабілетті емес және өз
уақытында үйренушілерге ақпараттық қажеттіліктерді қанағаттандырады. Бұл
ерекше мысал жылдам дамитын білім салаларында (техника, медицина, биология
және т.б.) байқалады. АҚШ, Еуропа және Жапония университеттерінде сандық
кітапхана жобалары алғаш пайда болды және жылдам жетілді. Олардың ішіндегі
белгілері DLI Phasel (1995-1998) және Phase (1998) болып табылады. Осы және
басқа бағдарламалардың жүзеге асу тәжірибесі қазіргі технологияларға үлкен
потенциалды жасыруды көрсетті, бірақ бұл қаржылық қолдау және әлі де
шешілмеген мәселесі бар сапалы техникалық қорды талап етеді.
Маңызды мәселелерді келесі түрде бөлуге болады:
- техникалық – жоғары өнімді есептеу жүйелер мен үлкен көлемді
ақпараттарды өңдеу үшін ммандандырылған бағдарламалық
қамтамасыздандыруда қолданып;
- технологиялық – ақырғы пайдаланушы табиғи логикасын қадағалайтын
және дәстүрлі кітапханада оның жұмысының өткен тәжірибесіне көңіл
бөлетін сандық кітапханамен жұмыс жасайтын құралдар ұйымы;
- ұйымдық – ақпараттық ресурстарды кім толтырады, глобальді ақпараттық
кеңістікте сілтемелердің толықтығына кім жауап береді, сандық
кітапханада құжат қанша уақыт сақталуы керек және т.б. сұрақтарға
жауап береді;
- Электронды публикацияларда автор құқығын қорғау.
Сандық кітапханалардың коллекциялары екі негізгі әдіспен – дәстүрлі
құжаттарды электронды түрге және электронды публикацияларға айналдыру.
Сонда құжат басынан электронды түрде құрылады.
Қазір алдымызда кейінгі ұрапақтың электрондық ақпараттық коммуникация
жүйесінің қалыптасуы жиынтық, сақтау және мәліметтерді өңдеу ортасында
мәселені өзгертеді. Шапшаң дамушы глобальды компьютерлік желілер
технологиялары ақпараттық ортада жаңа жүйені қазіргі адамзат өміріне
техникалық деңгейді қамтып көрсетуге қатысты құрады. Мәнді дәрежедегі
өзгеріс өнімділігі бір уақытта құрал, ресурс және басты тауар болатын
ақпарат өнеркәсіпті ортада ие болған үлкен мәнде еріксіз.
Жақын уақытқа дейін кітапхана позициясы қоғамдық институт сияқты
ұмытылмайтын және зақымдалммайтын болып көрінді. Кемшіліктерге қарамастан
кітап қоймасы жұмысында кітапхана социалды институт ретінде жиынтықтармен,
жүйелендірумен, сақтаумен және тұтынушыларға дейін ақпаратты жеткізумен
кәсіби жұмыс жасайтын жалғыз мекеме болды. Бұл тарихи пайда болған
монополия кітапхана ақпараттық коммуникацияның дәстүрлі жүйесінде орнықты
орыннан кепілдік берді: ешқандай басқа желілер потенциалды оқырман арнайы
өңделген және мұқият сақталған ақпараттарды ала алмас еді.
Интернет – кітапхана монополиясын мәлеметтермен иелік етуге
жүйеленген түрде тарату технологиясының пайда болуы. Рөлдердің жылдам өсуі,
ал сонымен қатар және ақпараттың бағасы дәстүрлі кітапхана функциясының
мәні сәйкес құжататрды электронды түрде жеткізуді орындайтын ірі
корпорациялардың және кіші фирмалардың үлкен сандарына келеді. Мұндай
компаниялардың мысалы, әлем деңгейінде белгілі: LEXISNEXIS, KnightRider6
Bell & Howell, EBSCO, STN, отандық интегрум , техно, гарант – парк, ұлттық
электрондық кітапхана және басқалар. Олардың құрылуы және шапшаң дамуы ең
алдымен қолданушыларға ақпаратты жұмыс орнына немес кез – келген басқа
нүктелерге жеткізу мүмкіндігімен қызмет көрсететін интернетке негізделген.
Ақпараттық қызмет көрсетуге мамандандырылған фирмалар өзінің тауарын
тікелей клиенттің жұмыс орнына жеткзеді. Бұл әрекеттерді жылдам, көп
жағдайларда толықтықтың жоғары дәрежелігін және мәліметтердің мазмұнымен
тиісті деңгейде толық қамтылғандығын қамтамасызетеді. Қызмет көрсетуге
құрылған сандық ақпараттық қызмет қолданушыға, ереже бойынша, шынайы
кітапханаға жүгінудің қажеттілігі жоқ. Және де қолданушы аудиториясы
ретінде көп жағдайда бизнес және басқару өкілдері шығады.
Жағдай құжатарды көру үшін кітапханаға еңбекпен жүгінудің қажеті
жоқтығын білдіреді. Тәжірибеде бұл тенденцияның жарқын тойтарысы барлығынан
бұрын талдауда құрылған әрекет, білім бойынша басқару орталықтары немесе
білім бөлімдері мекемелеріндегі кітапханалар трансформациясы.
Соңғысының кітапханалардың ерекшелігінің негізгі жинағы жойылған
мәліметтер қоры түрінде ұсынылған. Бұл процесс қазірше басында орналасқан
және қазір тек алға жылжытыңқыраған техникалық қарым – қатынастағы бизнес –
құрылымдар, алайда жүйенің өзі жоғары дәрежеде сипатталған.
Оның экстраполяциясы кезіндегі әрекет барлық үлкен сандар мәндірек
болатын қоғамдық институттар қымбаттырақ, бірақ жоғары сапалы қызмет
көрсететін ақылы ақпараттық қызмет болады.
Қазіргі уақытта кітапханалар және фирмалар жинақпен, өңдеумен,
сақтаумен және мәліметтердің электронды түрде таралуымен жұмыс жасайтын
ешқандай бір-біріне кедергі болмай, қатты және конкуренсиялар жоқ. Сондай –
ақ, электрондық ақпараттардың болуы шынайы кітаптық жинақтан оқырман
жүктерінің едәуір үлесін алады. Алайда, техникалық прогрестің енуі, желіге
қосылған халық санының өсуі электронды сілтемелердің көлемдерінің көбеюі
олардың қызметін қолданушы олардың іздеу облысында сипаттамалары және
тұтынушылар санының жеткізілу мәліметі өсе береді. Кітапханаларда
оқырмандардың саны төмендей бастайды. Осылайша, негізгі ақпараттық
жиынтықтар электронды формада айналымда болатын телекоммуникация жүйесінде
кітапхана ақпаратқа қарым- қатынас процесінде кілттік түін рөлін жоғалтуға
тәуекел етеді.
Технологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz