Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі девионтологияның орны

Жоспар.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І Тарау.Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі девионтологияның орны.
1.1. Девиация түсінігі, себептері мен бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Девиация теориялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

ІІ Тарау. Девианнттық іс.әрекеттің негізгі формалары.
2.1.Қылмыскерлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2.Нашақорлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3.Маскүнемдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.4.Жезөкшелік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.5.Суицид ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Барлық қоғамдағы кейбір адамдардың іс – әрекеттері шектен шығып, нормадан ауытқып отырады. Нормалар бұл адамнын не істеу керек , не істемеу керектігін көрсетіп отырады. Бірақ олар шын мәнісіндегі іс - әрекеттердің көрінісі бола алмайды. Кей адамдардің іс - әрекетінің шектен шыққан қылықтарын басқа адамдар мүмкін іс - әрекет ретінде қарайды. Әлеуметтік өмір үшін тек конформизм емес, сондай - ақ ауытқушылық қарастырылады. Девиация - қоғамның басым бөлігінің талқылайтын және жол беруге болмайды дейтін нормадан ауытқу іс -әрекеттері. Біз көбнесе іс -әрекетті девианттық деп қарастыра отырып оның қарама - кайшы және қарсылық реакциясына мән бермейміз.
Девиация туралы айтқанда, ол ішкі іс - әрекет формаларына тән деп айта алмаймыз, бұл әртүрлі әлеуметтік топтардың нақты іс - әрекет үлгілеріне бейімделген бағаланбалы анықтама. Күнделікті өмірде адам тілейтін (немесе тілемейтін) іс - әрекет стилінің талқыламаларын құрастырады; қоғам мұндай талқыламаларды дұрыс немесе кері нәтижеге ауыстырады, ол біреуді жалғастыратын немесе жалғастырмайтын іс - әрекет үлгісі. Бұл мағынада біз девиация туралы қоғам ауытқушылығы деп есептейтіндігін айта аламыз.
19 ғ аяғы мен 20 ғ баында девиация себептерін түсіндіретін биологиялық жэне психологиялық еңбектер кең тарады.Итальян дәрігері Чезаре Ломброзоның есептеуінше,адамның қылмыстық іс - әрекеті мен биологиялық ерекшелігінде тікелей байланыс бар.Оның ойынша «қылмыскер тұлға» адамзат эволюциясының ерте кездегі ауытқуға ұшырауының нәтижесі.
Кернекті американ психологы және дәрігеріУильям. X. Шелдон адам дене тұлғасының конституциясы адамның мінез - құлқын анықтайды деп есептейді. Эндоморы (арташа толықт, жұмсақ, кішкене дөңгелек дене ) жақсы қарым - қатынас жасаушы , адамдар мен тіл тапқыш, өз тілегін орындауға бейім адамдар. Мезоморф. (дене тұлғасы сымбаттылығы мен күшімен ерекшеленетіндер) шыдамсыз, беймаз ол белсенді аса сезімтал емес. Эктоморф нәзік және жіңішке денелі, өзін - өзі талдауға жақын, жоғары сезімталдығы мен жүйке жұқалығы мен ерекшеленеді.
Екі жүз жасөспірім жігіттердің іс - әрекеттерін зерттей отырып Шелдон көбісі мезоморф девиациясына жакын болатындығы, алайда олар қылмыскерге айнала бермейді деген қорытындыға келеді.
Мұндай биологиялық теориялар.ХХ басында атақты болды, кейін басқа концепциялар оларды ысыра бастады. Психологиялық еңбектерді жақтаушылар девиацияны психологиялық бейнелермен байланыстырды (психика тұрақсыздығы, психологиялық тепе -теңдіктің бұзылуы т.с.с ).
Алынған мәліметтердің ішінде кейбір ақыл - ойдың бұзылуы, әсіресе шизофрения, генетикалық қалыптасуға негізделген болуы мүмкін. Сондай - ақ кейбір биологиялық ерекшеліктер жеке тұлға психикасына әсер етуі мүмкін. Мәселен, егер баланы аласа бойы үшін мазақтаса, оның кері реакциясы қоғамға қарсы бағытталып девианттық іс -эрекетке айналуы мүмкін. Мұндай жағдайда биологиялық факторлар девиацияға элеуметтік немесе психологиялық себептерге орай жанама әсер етуі мүмкін. Сондықтан, девиацияны биологиялық талдағанға көптеген күрделі факторларды ескеру керек.
Девиацияның социологиялық кең түсіндірмесін алғаш ұсынган Э.Дюркгейм. Ол аномия теориясын ұсына отырып әлеуметік жәие мәдени факторлардың магынасын ашады. Э. Дюргеймиің ойынша, девиацияның негізгі себебі, бұл аномия, - «реттеушілікгің жоқтығы », нормасыздық деп көрсетті.
Девиацияға конфликтологиялық түсіндірме беруші социологтар тобы өздерін «радикалды криминологтар» деп атайды. Басқа марксистік ілімге сүйенуші конфликтологтар заң мен құқық қорғау органдарының қызметі - билігінен аластатылған адамдарға қарсы қолданатын қару деп есептеейді. Мәселен,. қаңғырбастықты шектеуші заң қабылдады, жеке меншік жер иелері кедейлерді жұмыс істеуге мәжбүрледі, нәтижесінде әрбір оныншы жүмысшы өлді немесе «рестонос" отрядына атылып кетті.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Тарау.Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі девионтологияның орны.
1.1. Девиация түсінігі, себептері мен
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...5
1.2. Девиация
теориялары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .7
ІІ Тарау. Девианнттық іс-әрекеттің негізгі формалары.
2.1.Қылмыскерлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.2.Нашақорлық ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.3.Маскүнемдік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.4.Жезөкшелік ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.5.Суицид ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .31

Кіріспе

Барлық қоғамдағы кейбір
адамдардың іс – әрекеттері шектен шығып, нормадан ауытқып отырады. Нормалар
бұл адамнын не істеу керек , не істемеу керектігін көрсетіп отырады. Бірақ
олар шын мәнісіндегі іс - әрекеттердің көрінісі бола алмайды. Кей
адамдардің іс - әрекетінің шектен шыққан қылықтарын басқа адамдар мүмкін іс
- әрекет ретінде қарайды. Әлеуметтік өмір үшін тек конформизм емес, сондай
- ақ ауытқушылық қарастырылады. Девиация - қоғамның басым бөлігінің
талқылайтын және жол беруге болмайды дейтін нормадан ауытқу іс -әрекеттері.
Біз көбнесе іс -әрекетті девианттық деп қарастыра отырып оның қарама -
кайшы және қарсылық реакциясына мән бермейміз.
Девиация туралы айтқанда, ол ішкі іс - әрекет формаларына тән деп айта
алмаймыз, бұл әртүрлі әлеуметтік топтардың нақты іс - әрекет үлгілеріне
бейімделген бағаланбалы анықтама. Күнделікті өмірде адам тілейтін (немесе
тілемейтін) іс - әрекет стилінің талқыламаларын құрастырады; қоғам мұндай
талқыламаларды дұрыс немесе кері нәтижеге ауыстырады, ол біреуді
жалғастыратын немесе жалғастырмайтын іс - әрекет үлгісі. Бұл мағынада
біз девиация туралы қоғам ауытқушылығы деп есептейтіндігін айта аламыз.
19 ғ аяғы мен 20 ғ баында девиация себептерін түсіндіретін биологиялық
жэне психологиялық еңбектер кең тарады.Итальян дәрігері Чезаре Ломброзоның
есептеуінше,адамның қылмыстық іс - әрекеті мен биологиялық ерекшелігінде
тікелей байланыс бар.Оның ойынша қылмыскер тұлға адамзат эволюциясының
ерте кездегі ауытқуға ұшырауының нәтижесі.
Кернекті американ психологы және дәрігеріУильям. X. Шелдон адам дене
тұлғасының конституциясы адамның мінез - құлқын анықтайды деп есептейді.
Эндоморы (арташа толықт, жұмсақ, кішкене дөңгелек дене ) жақсы қарым -
қатынас жасаушы , адамдар мен тіл тапқыш, өз тілегін орындауға бейім
адамдар. Мезоморф. (дене тұлғасы сымбаттылығы мен күшімен ерекшеленетіндер)
шыдамсыз, беймаз ол белсенді аса сезімтал емес. Эктоморф нәзік және жіңішке
денелі, өзін - өзі талдауға жақын, жоғары сезімталдығы мен жүйке жұқалығы
мен ерекшеленеді.
Екі жүз жасөспірім жігіттердің іс - әрекеттерін зерттей отырып Шелдон
көбісі мезоморф девиациясына жакын болатындығы, алайда олар қылмыскерге
айнала бермейді деген қорытындыға келеді.
Мұндай биологиялық теориялар.ХХ басында атақты болды, кейін басқа
концепциялар оларды ысыра бастады. Психологиялық еңбектерді жақтаушылар
девиацияны психологиялық бейнелермен байланыстырды (психика тұрақсыздығы,
психологиялық тепе -теңдіктің бұзылуы т.с.с ).
Алынған мәліметтердің ішінде кейбір ақыл - ойдың бұзылуы, әсіресе
шизофрения, генетикалық қалыптасуға негізделген болуы мүмкін. Сондай - ақ
кейбір биологиялық ерекшеліктер жеке тұлға психикасына әсер етуі мүмкін.
Мәселен, егер баланы аласа бойы үшін мазақтаса, оның кері реакциясы қоғамға
қарсы бағытталып девианттық іс -эрекетке айналуы мүмкін. Мұндай жағдайда
биологиялық факторлар девиацияға элеуметтік немесе психологиялық себептерге
орай жанама әсер етуі мүмкін. Сондықтан, девиацияны биологиялық талдағанға
көптеген күрделі факторларды ескеру керек.
Девиацияның социологиялық кең түсіндірмесін алғаш ұсынган Э.Дюркгейм.
Ол аномия теориясын ұсына отырып әлеуметік жәие мәдени факторлардың
магынасын ашады. Э. Дюргеймиің ойынша, девиацияның негізгі себебі, бұл
аномия, - реттеушілікгің жоқтығы , нормасыздық деп көрсетті.
Девиацияға конфликтологиялық түсіндірме беруші социологтар тобы өздерін
радикалды криминологтар деп атайды. Басқа марксистік ілімге сүйенуші
конфликтологтар заң мен құқық қорғау органдарының қызметі - билігінен
аластатылған адамдарға қарсы қолданатын қару деп есептеейді. Мәселен,.
қаңғырбастықты шектеуші заң қабылдады, жеке меншік жер иелері кедейлерді
жұмыс істеуге мәжбүрледі, нәтижесінде әрбір оныншы жүмысшы өлді немесе
рестонос" отрядына атылып кетті.

І Тарау. Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі
девионтологияның орны.
1.1.Девиация түсінігі, себептері мен бағыттары.
Девиантты мінез-құлықтың мәнін түсінудің басты шарты ретінде "норма"
ұғымы енеді.
Әлеуметтік норма-нақты қоғамда тарихи қалыптасқан жеке адамның,
әлеуметтік топтың рұқсат етілген мінез-құлық шарлары. Әлеуметтік
нормалардың негізі құқықтық заңдарда, мораль мен этикетте т.б. жатыр.
Көптеген жағдайларда ауытқыған мінез-құлық әлеуметтік санкцияға
жатады. Тәртіп бұзуға, адамдар арасындағы қатынасқа (өтірік, дөрекілік және
т.б.) байланысты девияцияның әлсіз және кездейсоқ формаларын қоғамдық пікір
тіркейді және әрекетке қатысушылардың өз арасында жағдайға байланысты
түзетулер енгізіледі. Девиацияның тұрақты формаларын жазалау әдістері мен
құралдары ауытқулардың қауіптілік деңгейлеріне байланысты анықталады.
Мұнда девиация дегеніміз-кең мағынадағы әлеуметтік құбылыс ретінде
ескеріледі (қоғамдық орын мен отбасыдағы дөрекіліктен бастап, адам өлтіруге
дейін). Сондықтан девиантты мінез-құлықты кең мағында және шағын мағынада
алып қарастырылады.
Тар мағында алғанда, девианттық мінез-құлық қылмыстық жазалауға
жатпайтын, яғни құқық бұзушылық болып есептелмейтін ауытқулар ретінде
түсіндіріледі.
Кең мағынада алғанда девианттық мінез-құлыққа қарсы барлық формалар
ретінде түсіндіріледі. Осылайша, адамның өзін-өзі өлтіруі-девиация, ал
біреуді өлтіру қылмыс болып есептеледі. Құқыққа қарсы әрекеттердің жиынтығы
немесе қылмыстар деликвентті мінез-құлық деген атқа ие болды. Бұл екі мән
де социологияда да, құқық социологиясында да қолданылады. Маңызды
қылмыстардың барлығы саналы түрде жасалған-жасалмағанына қарамастан,
құқыққа қарсы әрекет санатына жататын болса, деликвентті мінез-құлыққа
жатады. Мұндай мінез-құлыққа ұрлық, алаяқтық, тонау, паоа, құжаттарды
қолдан жасау, өртеу, өндірістік шпионат және т.б жатады [1].
Девианттық іс-әрекеттің негізгі формаларына қазіргі қоғамда
қылмыскерлігі, нашақорлығы, маскүнемдік , жезөкшелік, суицидті, жатқызуға
болад,девиацияның әрбір формасы өзіндік зерттеуді талап етеді.
Субдени түсіндірмеге орай девиация индивидтің субмәдениетпен
өзін - өзі анықтайды, нормалар үстемдік етуші мәдениетке сәйкес болады.
У.Товард Беккер өзінің Аутсайдерлер (1963) еңбегінде көптеген
психологиялық және социологиялық түсіндірмесі бар девиацияның терістейді,
себебі олар медициналық үлгіге негізделген, мұнда девианттық іс - әрекет
көрсетушы адам белгілі бір мағынада ауыру секілді көрсетіледі. Мұндай
көзқарастар девиацияның саяси аспектісін ескермейді. Беккердің есептеуінше,
девиация іс - жүзінде әсер ете алатын топтардың қабілетіне икемделген (бүл
жерде заңгерлер, соттар, дәрігерлер т.с.с.) өзгелерге стандарттық іс -
әрекетттерді жапсырып мойындатқызады. Әлеуметтік топтасу девиацияны
жасайды, себебі олар ережелерге сүйенеді, оларды бүзу девиация болып
есептеледі, сонымен қатар олар осы ережелерді адамдарға жапсырады, осылайша
девиация іс - әрекет емес, қайта адамдардың ережелермен санкцияларды
бұзуға қолданады.
Беккер концепциясы Стигматизация теориясы деп аталып әсерлі
топтардың төменгі топтарға девиант ретінде қамыт ілу, жапсыру. Дәл осылай
Америкадағы негрлерге жапсырған. Олар ақ әйелдерді ұрлағаны деген жалған
атқа қалып тергеуде, айдауда жүргеп.
Көптеген адамдар қоғамның қабылдаған нормалары мен іс -әрекет
ережелерін бұзады. Жасөспірім темекіні марихуанамен шегеді. Әкімшілік
есепті асыра жазьп жібереді, біреу гомосексуализммен айналысуға ұмтылады.
Қоршаған орта бас кезінде аса мән бермейді, ал адам ереже бұза отырып, үшін
девиант екенмін деп есептейді. Бұл типті социологияда алғашқы девиация деп
атайды [2].

1.2. Девиация теориялары.
Девияциядағы биологиялық теория қоғамдағы криминологиялық зерттеу
негізінде пайда болды. Олардың барлығы дерлік қылмыстық пен агрессияны
түсінуге тырысумен байланысты. Қазіргі уақытта биологиялық теорияны
жақтаушылардың саны агрессия мен қылмыстықтың салыстырмалы үлкен емес, осы
бағытта жұмыс істейтін көптеген ірі ғалымдар девианттық жүріс-тұрыстық
басқа үлгісін артық көреді.
Биологиялық теорияның авторы, қылмыстық социологияның негізін салушы
итальяндық ғалым Ч.Ломбразо. Шығармашылығы өткен жүзжылдықтың екінші
жартсына жатады. Ол қылмыстықты ең алдымен биологиялық факторлардың
нәтижесі деп қарастырады. Бірнеше жыл түрме дәрігері болып жұмыс істейді.
Онда оған елеулі нақты материалдарды жалпылауға мүмкіндік береді. Оның
пікірінше қылмысқа бейімділік негізгі детерминантты қоршаған орта әсерімен
бекітілген моралдық-биологиялық факторлар болды. Сол уоқытта Ч.Ломбразо
максималды кең спектрде девианттықтың негізін қарастырды. Климаттан табиғи
және мұралық факторлардан, экономикалыққа, мәдениеттік және гендерлікке
дейін.Ол: Қандай да бір қылмыстық өзінің шығу негізінде көптеген себептер
болады және жиі сол себептер бір-бірімен бірігіп жатады.
Оның теориясы тез әйгілі болды. Бірақ социология мен психологияның
кейінгі дамуы қолдануға себепші болмады.
1980 жылы өткізілген криминалдық жүріс-тұрысқа бейімділікті зерттеудің
көпшілігі қылмыстылыққа моралдық әсері туралы гипотезаны тұжырымдады. Осы
бағытта жұмыс істейтін жетекші ғалымдардың бірі Мойер, қылмыстық және
агрессивті белсенділікті мұрагерлік анықтайды деген тұжырымға келді.
Мойер агрессивтік реакция жүйке жүйесін қоздырудың төменгі бағасы себеп-
салдардың болуын иелеген адам, депривациондық, фрустрациондық және стрестік
жағдай ашудың және девианттық формадағы өшпенділіктің пайда болуына бейім
болады.
Ломбазо бағытының жалғасы, Кречмер мен Шелдонмен бірігіп жасалған жеке
адам типологиясы болып табылады. Бұл авторлардың пайымдауынша, адамдарда
психофизикалық конституциясы бойынша үш типке бөлуге болады:
1.Мезоморфтық.
2.Эктоморфтық.
3.Эндоморфтық.
1960 жылдары көптеген зерттеулер криминалдық әрекет жасаған тұлғалардың
құқық бұзушылыққа және хромосомоның типіне 16 ғ. (Джек Гобс, Браидан,
Мервиль) бейімділігі арасындағы корреляцияның жоғарғы деңгейін растады.
Девиацияның социологиялық кең түсіндірмесін алғаш ұсынган Э. Дюркгейм.
Ол аномия теориясын ұсына отырып әлеуметік жәие мәдени факторлардың
мағынасын ашады. Э. Дюргеймиің ойынша, девиацияның негізгі себебі, бұл
аномия, - реттеушілікгің жоқтығы , нормасыздық деп көрсетті [3].
Әлеуметтік байланыстың, оның сипаты мен түрлерінің сипаттамасына
Э.Дюргеймнің атақты еңбектерінің бірі өзін-өзі өлтіруге арналған. Бұл еңбек
ортақ қағида бойынша классикалық әлеуметтанушылық еңбек ретінде
қаратырылады. Бұл еңбекте ол өзін-өзі өлтірудің әлеуметтік себептеріне
назар аударады. Өзін-өзі өлтіруді адамдар ғана іске асыруға қабілетті,
бірегей жеке-дара актілердің бірі болғандықтан бұл бұл ерекше қасіретті
жағдай.
Статистикалық мәліметтерді сараптай келе, Э.Дюргейм бірқатар
заңдылықтарға оқырмандардың көңілін аудартады: қалаларда өзін-өзі өлтірудің
үлес алмағы ауылдық жердегілерге қарағанда неғұрлым жоғары, өзін-өзі өлтіру
деңгейі католиктермен салыстырғанда протестанттарда басым, отбасылы
адамдарға қарағанда бойдақтар өзін-өзі өлтіруге бейім тұрады және бұл пайыз
ажырасқандар арасында көп, әйелдер ерлерге қарағанда өз-өзіне сирек қол
жұмсайды, өзін-өзі өлтіру соғыстар кезінде әдеуір азаяды, ұлттық көлем
жағдайында мүлдем болмайды [4].

Э.Дюргейм өзін-өзі өлтірудің жеке типологиясын жасады:
1.Эгойстік өзін-өзі өлтіру.
2.Альтуристік өзін-өзі өлтіру.
3.Аномиялық өзін-өзі өлтіру.
Аномия сонымен қатар неке-отбасы қатынастарын қозғады. Ол Францияның,
Германияның, Щвейцарияның түрлі аймақтарын салыстыра отырып, ажырасу
статистикасы мен өзін-өзі өлтіру статистикасы арасында тұрақты сәцкестік
бар деген қорытындыға келеді.
Аномия теориясы зерттеушілер .еңбектерінде өз жалғасын тапты.
Девиацияның басты себебіне ол қоғам мақсаты мен әлеуметтік қабылдамайтын
құралдармен мақсаттарды жүзеге асыру арасындағы байланыстардың үзілуі.
Осыған сәйкес, ол коғамға бейімделетін типтер мен бірге (конформность,
инновация, ритуализм, ретритизм және көтеріліс ) олардың іс - әрекеттері
болып алады.
Робер Мертон Э.Дюргейм енгізген ономия концепциясына бірнеше өзгертулер
енгізді. Оның ойынша девиация пихологизм, себебі қоғамдағы мәдени мақсаттар
әлеуметтік қабылданатын жетістіктерге жету бағыттары арасында
байланыстардың үзілуі. Мысалы, американдықтардың байлық проблемасына
қатысты қарама-қарсы қарым-қатынасы. Олар қаржылық жетістікке таң қалып
қарап, байлыққа қол жеткізуді америкалық мәдениетте жалпы қабылданған
жетістік деп қарастырады. Әлеуметтік жетістік немесе институциаланған
жетістік бұл дәстүрлі әдістер: жоғары білім алу, сауда немесе заңды фирмаға
жұмысқа орналасу болып табылады.
Мертонның еңбегіне сүйенсек адамдардың қаржылық жетістікке қол жеткізу
үшін әлеуметтік жетістіктерге дұрыс әрі заңды жолдармен қол жеткізу мүмкін
емес. Сондықтан олар заңсыз әрекеттерге мәселен қылмыстық іс-әрекет,
спекуляция, алдау, наша сату арқылы жетуге тырысады.

ІІ Тарау. Девианттық іс-әрекеттердің негізгі
формалары.
2.1.Қылмыскерлік.
Девианттық іс-әрекеттің негізгі формаларына қазіргі қоғамда
қылмыскерлігі, нашақорлығы, маскүнемдік , жезөкшелік, суицидті, жатқызуға
болад,девиацияның әрбір формасы өзіндік зерттеуді талап етеді.
Социология қылмыскерлікті қоғамды талқандаушы әлеуметтік құбылыс
ретінде қарастырады. Қоғамдық қауіптілік деңгейіне қарай қылмыстық
заңдылықпен анықтайтын девианттық іс-әрекеттің кең тараған формасы ретінде
қарастырады.14 пен 29 жас арасындағы кәмелетке толмағандармен жастар
арасындағыларды қылмыскерлік ұғыммен байланыстырады.(жылына 90 бала
қылмыстық жауапкершілікке тартылады екен).
Өз нормасы бар жеке топтар бар. Бұл топтың көпшілік нормасы мен
қызығушылықтары сәйкес келмейді. Мәселен, субмәдениет түрлері, көше
бұзақылары немесе сотталғандар тобы, полиция осы секілді қылмыстық немесе
сауда ұйымдары мен тәртіп жэне жекеменшікті қорғау қызметіне қарағанда
жақсы тіл табысады. Мүндай топ мүшесі оның нормаларын меңгеріп қоғамның кең
қабаттары көздері арасында нонконформистік бола бастайды.
Шиллердіңң ойынша, қоғамның төменгі қабатында субмэдениет жарқын
көрініс берген, оның бірі топтық қылмыскерлік. Бұл субмәдениет түрі
тәуекелдікке, шыдамдылыкка дайын болуды, өткір сезімдер мен жолы болуға
ұмтылушылықты талап етеді. Бұзақылар мүшесі осындай құндылықтарды
басшылыққа ала отырып, өзге адамдар, әсіресе орта қабат үшін девианттар
болады.
Мұның бәрі тұрақтылықты талқандап, бірыңғайлықтың бұзылуы, әлеуметтік
байланыстардың қалыпсыз болуы, ұжымдық сана сезімнің талқандалуы (дағдарыс,
әлеуметтік топтардың араласып кетуі, езгеруі, миграция т.б.) қоғамдық
тәртіпті талқандап, адамдарды қайта өзгертіп, нәтижесінде девиацияның
әртүрлі көріністері пайда болады.
Дюркгейм девиацияны конформизм секілді табиғи деп есептейді. Нормадан
ауытқу сонымен қатар, кері және жағымды бастама бола алады. Девиация
нормалар рөлін, құндылықтарды анықтап норманың көптүрлігі жайында толық
көзқарас береді. Қоғамның әлеуметтік топтардың девианттық іс - әрекетке
реакциясы, әлеуметтік нормалар шекарасын нақтылап әлеуметтік тұтастылықпен
бірлігін қамтамасыз етеді Девиация әлеуметтік өзгеріске әлеуметтік
нормалардың дамуына итермелеуші күш болады.
Атақты әлеуметтік антрополог Г.Линпгон модальды және нормативті жеке
тұлға ұғымдарын еңгізді. Әлеуметтену нәтижесінде (іс жүзінде әрбір қоғам
мен мемлекет білім, тәрбие және мәдени стандартты қолдау үшін жастар мен
есейгендерге көп шығын кетеді) адам инкубатор секілді әрекет жасамайды,
кейде олар ұқсас бірдей көрінуі мүмкін.
Қылмыскерлікті кәмелетке толмаған жастар жиі жасайды.
1.Жәбірленуші үлкендер құқық қорғау органдарына шағымдана бермейді.
2.Қымыскерліктің маңызды бөлігі өз ортасында болғандықтан бұл
оқиғаларды ата-ана, мұғалім, полицияға мәлімдемейді.
3.Құқық қорғау органдарының мүның барлығына күші және қүралдары
жетіспейді, сондықтан олар көбінесе ауыр қылмыстармен шұғылданып, жеңіл
қылмыспен (кәмелетке толмағандардың 4-5 арызы ) бұзақылық , ұрлық т.б.мүлде
қаралмай тіркелмей қалады.
Екіншіден, жас ұрпақтар арасында қылмыстың белсенділігі кәмелетке
толмағандарда ерекше жиі кездеседі. Жасөспірімдер қылмысы 1,5 есе
үлкендерден көп.
Үшіншіден, кәмелетке толмағандар топтасып әрекет жасайды.
Төртіншіден, жастармен кәмелетке толмағандар қылмысы үлкендерге
қарағанда күресуге аса сезімтал, оларды отбасы, тәрбие беру мекемелері
әлеуметтік қызметтер тарапынан бақылау қиын. 80 пайыз қылмыскерліктен
тұратын мекен -жайына жақын оқу мекемелерімен жатақханаларда болады.
Жасөспірімдер мен жастар арасындағы қылмыскерліктің кейбір
тенденцияларын бөліп алуға болады:
1.Қылмыскерліктің жасару процесі: ереже бойынша кәмелетке толмағандарды
қылмыс жолына криминалдық тәжірибесі барлар мен байқауда жүргендер
тартады,'
2. Жастар топтасқан қылмысқа жақын болуы жиі кездесуде. Бұл топтасу
белгілі териториядағыларды бақылауға алу немесе пайда табу мақсатында
қылмысқа барады (рэкет, жезөкшелік, наша сату, т.б.):
3.Рецидивтің көбеюі. Соңғы жылдары 40 пайыз асады 4. Жастар
қылмыскерліғінің феминизациясы. 1987-92 ж.ж. қыздар қылмыскерлігі 2 есе
өсті.
4.Әскери қылмыс санының өсу эәскери прокуратураның мәліметі бойынша
1997ж. әскерде 12 мың қылмыс тіркелген, нәтижесіиде 3.5 адам зардап шегіп ,
862 әскерлер қайтыс болды 350 өзін-өзі өлтірді).
6. Ауыр қылмысмкерліктің өсуі.(қасақана кісі өлтіру, өлтіруге ұмтылу,
қарақшылық т.б) [3].
Жалпы алғанда 14 пен 24 жас аралығындағы жастардың жасаған
қылмыстарының барлық тіркелгені 57 % . Жастар арасында маскүнемдік,
нашақорлық, токсикомания, дедовщина, қаңғыбастық, жезөкшелік,
қайыршылықт.б. девианттық іс -әрекеттердің өсуі соңғы жылдары көбейді. 1996
ж.әрбір қылмыс жасаушының үшіншісі мастық , наша қолданғандар. 1997ж. әрбір
8 жастағы балалардың 10% наша қолданған. Жастар адамгершіліктен аттайтын
оңай ақша табатын жолдарына түскен. Әйелдер арасында маскүнемдік өсіп,
жасөспірімдер арасында да, балалар секс - бизнесі көбейді. Әскери
қылмыскерліктер (дедовщина, жерлестік, күш қолдану,) діни топтардің
үйымдасуы кебейді. Кері факторларға сондай - ақ отбасы байланыстарының
үзілуі, балаға қатыгездік көрсету т .6. сондай -ақ (әр жылы 50 мыңнан астам
жасөспірім балалар үйінен кетеді,20 мыңнан астамы балалар үйі мен мектеп
интернаттан кетеді) жасөспірімдердің әлеуметтік экономикалық ортаға
бейімделе алмауы, экесіз өсу, рухани дағдарыс, психикалық жетіспеушілік жиі
кездеседі.Экспертті зерттеулердің бағалауынша Ресейдің өзінде 300 ірі
қылмыскер сидикаттар мен 1000 қылмыскер бұзақылар тобы өмір сүреді. Грол
немесе басқа да қылмыскер топтарында болу жастар үшін әлеуметтік беделді
әрекет болуда.
Өмір деңгейінің төмендеуі, нашақорлықпен маскүнемдіктің өсуі уақыт өте
жастар ортасындағы қылмыскерліктің өршуіне алып келетінін болжауға болады.
Жастар қылмыскерлігі дүниежүзілік глобальды мәселе болып отыр
Қылмыскерліктің себептері девианттық іс-әрекеттің басқа да жалпы
себептерінен біз кәмелетке толмағандар мен жастар арасындағы қылмыскерлік
себептерін айтуға болады:
- Отбасындағы кері құбылыстар 30-40% қылмыстық оқиғалар кәмелетке
толмағандардың ата-анасы және отғасындағы үлкендерден жәбір көргендер
.Мүндай кәмелетке толмағандардың ата-анасы төмен мәдениетті тұтыну
қажеттіліктері нашар адамдар
- Жақын ортадағы кері қүбылысар тұрмыстық, оқу, өндірістік,
құрдастармен үлкендер тарапынан қысым.
- Жастар ортасына қоғамдық құндылықтарға сәйкес емес стереотип
үлгілерінің енуі нашаны үгіттеү күштеу мәдениеті, жыныстық мәдениетсіздік
т.б.
- Криминогенді мағынадағы педагогтардың оқушыларга жағымды идеалда
үйрете алмау, үйреткісі келмеу, көзқарасты басып жаншу, демагогтық қысым.
Жасөспірімдермен жастар арасында еңбекке орналастырумен оларды еңбек
ұжымына әрбиелеу жүйесінің талқандалуы. Жасардың бір бөлігінің осы іс
-әрекеттердің ұзақ мерзім бойы болмауы.
Осы жағдайлардың барлығы криминогенді жеке тұлғаны қалыптастырып оқуға
кәсіп таңдауға, деген қызығушылығын жоғалтып бір минуттық қанағаттануды
ойлап, өзге адамдардың уайым -қайғысына немқұрайлы қарауға, қатыгезді
өтірік айту, өзін -өзі сынамауға алып келеді. Осындай криминогенді тип
қылмыс жасауға дайын әрі өзі не істеп жатқаны жайында ойланбайды.
Қылмыскерліктің негізіне көбнесе жанжалдар жатады: тұрмыстық жеке
тұлғалар арасында, кылмысттық топтар арасында немесе бұзақылар арасында,
индивидпен қылмыстық орта арасындағы, ұлтаралық т.б. нәтижесінде қылмыс
болып адамдар өлуі. Соңғы жылдары "жанжалдық қатынастарды анықтауда
қылмыстық ортада", қатыгез мінез-құлық, тапсырыспен кісі өлтіру, терроризм
, тұтқынға алу, шантаж, бұзақылық кең тарады.
Мемлекет аралық, ұлтаралык, жанжалдар жағдайында қылмыскерлік гүлденіп
дамиды . 1988ж Армиан -әзербайжан жанжалы кезінде Сунгайттегі тәртіпсіздік
армиандық көтерілістер армиандарды өлтіріп, олардың мүліктерін үйлерін
өртеуге жалғасты. Осы жанжал барысында 10 зорлау, 52 мэдени объектілерді
талқандау, 197 армиаан пэтерлері тоналып талқандалды, 32 адам өлді, 439
адам ауыр дене жарақатын алды. Қылмыстық жауапкершілікке 97 азамат
тартылған .
Грузин -абхаз- осетиндік жанжалдар нәтижесінде 860 қылмыстык іс
қозғалып , грузиндермен осетиндер қылмыстары тіркелді, оның ішінде 30-
жаппай тәртіпсіздік , 70 -кісі өлтіру, 100-ауыр дене жарақаты, 138-
тонаумен қарақшылық , 31- мемлекеттік мүлікті жою т.с.с. тіркелген.
1989ж. Ферғанада ұлттықжанжал кезінде (Өзбекістан) 107 адам өліп, 90
мемлекеттік және қоғамдық обьектілер 860 үйлер өртенді . Тонау қарақшылық,
талқандау адам өлімі Ашхабадта (Түркімения), 1989 ж Душанбеде
(Тәжікістан)1990ж, Ош қаласыида (Қырғызтан)1990ж тіркелген.
Ресейдің өте кримииагенді ауданы Шешенстан Республикасы болып табылады,
мұнда әлеуметтік-экономикалық проблемаларды қылмыстық әдіспен шешуге
тырысқан. Ресейдің МВД мәліметтсрі бойынша, шешенстан 1993ж 559 поезд басу
алу болған , 4000 вагондармен контейнерлер 11.5 млрд соммаға тоналған.
Шешенстан 1991-1994ж.ж. 7 террористік басып алумен, әуедегі ұшақтарды
тұтқынға алу дайындалған. Шешенстан Ресейге 3.7 млрд. жалған ақша купюрлері
келген, Ресей банкілерін шалған авизомен өтірік фирмалардың ұйымдасқан
жалпы көлемі 4 трлн.сомды ақшалай тонау топтары тіркелді. Шешенстанмен
Федеральды орталықтың арасындағы жанжал әскери соқтығысқа алып келіп бүл
проблемаларды әрі қарай өткірлендіріп жіберді [5].

2.2. Нашақорлық.
Жастар арасындағы нашақорлық қазіргі қоғамда дабыл қағатындай кең
таралу қауыпы туып отыр . Наша қолдану үлттық , қандық дамуына
(генефондыны) кері әсері мол түсіне отырып еліміздің түрғындарының 5% наша
қолданатының үрей туғызады. Социалогия зерттеулердің соңғы мэліметіне
сүйенсек тіркелген мәліметтерден анағұрлым жоғары екені анықталды. Әсіресе
жастардың көп қолдануы қазіргі және болашағымыз талқандайды.
Елімізде ( ТМД) жас нашақорлар саны өсуде: 1992ж елде 1.5 млн адам
тіркелген , оның жатысынан көбі 25 жас шамасында , нашаны қолданып
көргендер немесе жүйелі түрде қолданушылар. 1994 ж (Халықаралық
нашақорлықпен наша бизнесімен күрес ассоциациясының берген мәліметтері
бойынша) нашақорлар саны б млнға жеткен. (Генпрокурор Устиновтың 2000 ж
мәліметіне сүйенсек 4 млн адамда наша қолдану тэжірибесі бар, ал 2млн адам
үнемі қолданады). Социологиялық сауалнама нәтижесі бойынша 8% жастар әр
кезде наша қолданады, 1% үнемі қолданатынын мойындаған , 15% наша секілді
заттарды колданып көрген . 1997ж Рессей (МВД) дерегімен есебіне сүйенсек
HaLua сату бизнесіне қатыста жас өспірімдер қылмысы өткен жылмен
салыстырғанда 12 есе көбейген. Мамандардың айтуынша қазір қоғамымызда
жастардың героиндік нашақорлығы кең тарады. Алкоголь орнына қазіргі
жастардың демалыс мерекелеріне нашалар келуде жастар субмәдениетінің , жса
өспірімдер- жсатар ортасының бөлінбес ерекшклігі болуда.
Бүгінгі күні жастар нашақорлығы ұлттық қауыпті дерт болуда. 1996ж
Владимерский ГПУ-гі әлеуметтік педагогика жәпс психология кафедрасының
зерттеу қорытындысы керсеткендей, 600 оқушы, орта және жоғаргы оқу орны
студенттері, 14-18 жастагы жас өспірімдермен жас жеткіншектер арасында 15.3
% бір мәрте наша қолданып коргендер , 2% респандент эр кезде қолданғанын
мойындаған және еш қайсысы қолданып көрменген 1 жылдаи кейін қайталай
зерттеу жүргізген тандау саны бұрынғыдай. Зерттеу нәтижесі көрсеткендей,
наша қолданушы жастармен жас өспірімдер саны арта түскен. Бір мэрте
қалданғандар 12.7%, әр уақыт қолданушылар 9.7% жастар, "инеде отырғандар",
немесе үнемі қолданушылар 7% сұралған жастар. "Сіз нашаны үнемі қолданасыз
ба?", " Наша қолдану әдісіне келіп жүгінесіз бе?", "Өміріңізде бір мәрте
наша қолданып көрдіңіз ба?", дейінтін тікелей сұрақтармен қатар жауабы
дұрыс болу үшін жастардың наша түрлеріне жақындығын анықтау мақсатында "
қандай наша түрлерін білесіз ?" деген сұрақ болды.
Нашатүрлерініңтэсілін (73%) респондент 15 түрін атап көрсетті. Осындай
наша тұралы кең таныс болуыжас өспірімдердің бұқаралық ақпарат кұралдары
немесе достармен қарым қатнас жасау арқылы білуі . Мүмкін, алайда бүл наша
қолдануға тікелей қатынасы бар деген пікір емес. Алайда , сұралғандардың
15% кең тараған нашалардың ішінен ең жаңа деген препараттарды атап
көрсетті, бүл наша түрлері өте жасырын жэне заңсыз жолмен шеттеулі бір топ
мүшелері қолдану мақсатында алдыратын түрі. Мұндай препараттар арнайы
мамандардың өзінеде таныс емес, олардың ішінде әсіресе " козы құйрықтар ",
" банан қабығы", " польша сорпасы" ," компот" т.б.
Сауалнаманың келесі сұрақтарының бірі: " косякқа кіргізу" сөзінің
мағынасы нені білдіреді? деп аталады. Тұжырым бойынша , егер респондент
бұл жанама сөздің мағынасын " нашаның бір бөлігін шегейік " дегенді түсінсе
, онда ол наша қолдануға жақын болып есептеледі. Жауап бергендердің 53% бұл
сөздің мағынасын "шөпті шегу " , " шегіп алу " , " доза қабылдау " , т.с.с.
мағынада түсіндіреді.
Сауалнаманың " Егер сіздің денсаулығыңызға зиан болмаса жэне ол туралы
ешкім білмесе , нашаның дәмін көргіңіз келерме еді ?" Деген сұрагына
бірден қарсы шығушылар 46.7% респондент нашаның денсаулыққа зиан мүмкін
емес деп дұрыс жауап берсе, 14.5% нашаныңдэмін көргісі келмейтінін
мойындап, ал исін көруден бастатпайтындар. Осылайша жастардың маңызды
бөлігі (31 бөлігі ) нашақорлыққа жақын екенін анықтады.
Соңғы жылдары жастар нашақорлыгы элеуметтік-демографиялық қүрылымы аса
өзгеріске үшырады . Наша қолданушылар көбінесе әлеуметтік бейімделген және
ауқатты адамдар болуы жиіленеді. Наша қолдану әсіресе , жастардың элитарлы
бөлігі- студенттер кең қолдануда. Респонденттер ішінде наша қолданудың
жоғарғы тенденциясы, жартысынан көбі жоғарғы оқу орны студенттері екені
анықталды. Нашаның негізгі келу каналдары мен ТМД наша сату бизнесі.
Қазіргі кезде наша саудасы негізгі екі себепке байланысты жүзеге асады:
ірі , іс-жүзінде меңгерілген ішкі нарық жүйесімен наша қолданатын елдердің
тасымалдау жолында орналасуы.
Ішкі нарыққа наша торабы орта азиялық бағыттан келеді -Ауғанстан,
Пәкістан, және бұрынғы КСРО республикалары-Тәжікістан , Өзбекстан ,
Қырғызтан , Қазақстан , қазіргі үлкен болмаса да Түркменстан. Ең алдымен
героин және опиум тасымалданады.
Бәрімізге белгілі , КСРО-ға алғашқы наша жауған кезең ауған
соғысы себеп болды. Бүгінгі күші мықты , жақсы жолға қойылған Ауғаныстан
территориясынан әкелетін тораптар бар БҰҰ мәліметі бойынша Ауғаныстан
нарыққа шамамен 300 тонна опия алып келеді. Ресей еліне сонымен қатар
Пәкістан территориясындағы лабораторияларда әбден өңделген таза торабы
Тәжікстан, оның шекарасын сол жақтағы ахуалға табу мүмкін емес. Тәжікстан
шекарасында тұрған шекарашылар қолдарынан келген барлық әдістерді
қолданғанымен тоқтату қиын. Шекара қызметшілерінен деректері бойынша
жүктері ұсталынады. Шын мәнісіндегі сандық мөлшері жылына ұсталған 5 тонна
наша көлемін анықтап алды. Тәжікстаннан наша Қырғыстанға өтеді, Ош қаласы
соңғы жылдары наша мафиясының өтпелі пунктіне айналды . Құқық қорғау
органдарында нашақорлыққа қарсы құрылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.