Лизингтің экономикадағы мәні мен мазмұны туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.5
1 Лизингтің экономикадағы мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .6.8
1.1 Лизингтің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.8
1.2 Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.15
1.3 Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... ... .15.21
2 <<Алекс >> ЖШС.ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.27
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау ... ... ... .22.27
2.2 «Алекс» ЖШС.ның лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... .27.32
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнес және оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.35
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.35
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36.40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
1 Лизингтің экономикадағы мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .6.8
1.1 Лизингтің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.8
1.2 Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.15
1.3 Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... ... .15.21
2 <<Алекс >> ЖШС.ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.27
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау ... ... ... .22.27
2.2 «Алекс» ЖШС.ның лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... .27.32
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнес және оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.35
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуы мен қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.35
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36.40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40.42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Елдің қаржы жүйесінің басты буыны халық шаруашылығы салаларының кәсіпорындар қаржысы болып табылады. Экономикалық қатынастардың негізі ретінде өндіріс бола алады, оның негізінде ақша қатынастары жатыр: қаржылық, несиелік, т.б.. Халық шаруашылығының құрылымдық қайта құру Қазақстан Республикасының экономикасының қиын жағдайлардан шығуға түрткі болған. Ол инвестиция құйылымынсыз және оларды тиімді рационалды пайдаланбай болуы мүмкін емес болды. Өндіріс саласының және айналымның қайта құрылуы, шаруашылықтың экономикалық талаптардың күрт өзгеруі біздің экономикамызға дәстүрлі емес әдістерді қолдану арқылы материалды базаны жаңартуды талап етті. Нарықтық қатынастар қаржы-несие жүйесін сауыттыруды және мемлекеттік инвестицияларды азайтуды білдіреді, экономикалық қатынастардың әртүрлі субъектілерінің алдына қойған мақсаттардың жетуіне көптеген жаңа нұсқалар туындайды.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, қазіргі экономикалық дамудың объективті қажеттігі ретінде, жаңа жоғары өнімділігі бар құрылғыларды жасауға және пайдалануға түрткі болды. Осы техниканың құны үнемі және жоғары көтеріледі, ал ол оны пайдалануды қиындатады. моральды тозу қарқынының тездетуі негізгі құралдардың мезгілінде айырбастауын білдіретін қажеттілікті туындатады. Туындаған бәсекелестік өндірісі дамыған елдердің көптеген фирмаларын бар құралдарды пайдалануды талап етеді, одан әрі жетілдірілген құралдарды сатып алуға және пайдалану мен қызмет етуге ынталандырады.
Құрылғыларды пайдаланудың екі әдісі бар – оны сатып алу немесе лизинг. Ішкі және сыртқы нарық үшін қатаң бәсекелестік жағдайында құрылғылардың техникалық сипаттамаларының және қаржы мүмкіндіктерінің жақсарылуы өте маңызды болып келеді. Лизинг бірінші және екінші жағдайды қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, қазіргі экономикалық дамудың объективті қажеттігі ретінде, жаңа жоғары өнімділігі бар құрылғыларды жасауға және пайдалануға түрткі болды. Осы техниканың құны үнемі және жоғары көтеріледі, ал ол оны пайдалануды қиындатады. моральды тозу қарқынының тездетуі негізгі құралдардың мезгілінде айырбастауын білдіретін қажеттілікті туындатады. Туындаған бәсекелестік өндірісі дамыған елдердің көптеген фирмаларын бар құралдарды пайдалануды талап етеді, одан әрі жетілдірілген құралдарды сатып алуға және пайдалану мен қызмет етуге ынталандырады.
Құрылғыларды пайдаланудың екі әдісі бар – оны сатып алу немесе лизинг. Ішкі және сыртқы нарық үшін қатаң бәсекелестік жағдайында құрылғылардың техникалық сипаттамаларының және қаржы мүмкіндіктерінің жақсарылуы өте маңызды болып келеді. Лизинг бірінші және екінші жағдайды қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
1. Қазақстан Республикасының «Қаржы лизингі туралы» заңы, 2004 ж. 10- наурыз
2. Лизинг – решение проблем дефицита, интервью с Началником управления Министерства Индустрии и торговли РК Жаркынам Жаргазиевым
/ «Малый и средний бизнес Казахстана» № 3 (8) 2004 ж.
3. Обзор рынка лизинговых услуг, И. Зюзько , Директор консалтинговой компании «DNT»
/«Малый и средний бизнес Казахстана» №5 (19) 2004 ж.
4. Оценка развития лизинга в Казахстане, Проек международного финансирования корпорации по развитию лизинга в Ценральной Азиии
/ «Малый и средний бизнес Казахстана
5. ҚР азаматтық кодексі және салық кодексі
6. Василев Н.М, М; Дека, 1998 г. Лизинг как механизм развития инвестиций и предпренимательство
7. ҚР «Қаржылық лизингі туралы» заң
/Егеменді Қазақстан 2009 ж., 16 наурыз
8. 1-ші Қазақстандық көрме «ҚАРЖЫ, ЛИЗИНГ, САҚТАНДЫРУ»
/Егеменді Қазақстан 2009 ж., 20қазан
9. Алматыда «Лизинг Қазақстанда» конференциясы өтті
/Егемен қазақстан 2010 ж., 20 сәуір
10. Чем занимается лизинг? Аврамова О.
/Транзитная экономика 2009 ж., № 9
11. «Казагрофинансты» мемлекеттік қолдау, С. Абылаев
/Аграрлық нарық проблемалары 2009 ж., қаңтар
12. ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2007ж., № 9
13. ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2008 ж., №28
14. Бухгалтерлік Бюллетень 2008 ж., №3-9
15. Лизингтік қызмет нарығы , Айтжанова М.
/Ресми газет, 2005 ж., қыркүйек
16. Аль Пари, 2007 ж., №9
17. Балтус П., Майджер Б. «Школа европейского бизнеса», «Лизинг – ревю», 2009 г., №1
18. КазЭУ хабаршысы. 2008 жыл. №4
19.Г.В.Савицкая « Анализ хозяйственной деятельности предприятия» Москва 2009
2. Лизинг – решение проблем дефицита, интервью с Началником управления Министерства Индустрии и торговли РК Жаркынам Жаргазиевым
/ «Малый и средний бизнес Казахстана» № 3 (8) 2004 ж.
3. Обзор рынка лизинговых услуг, И. Зюзько , Директор консалтинговой компании «DNT»
/«Малый и средний бизнес Казахстана» №5 (19) 2004 ж.
4. Оценка развития лизинга в Казахстане, Проек международного финансирования корпорации по развитию лизинга в Ценральной Азиии
/ «Малый и средний бизнес Казахстана
5. ҚР азаматтық кодексі және салық кодексі
6. Василев Н.М, М; Дека, 1998 г. Лизинг как механизм развития инвестиций и предпренимательство
7. ҚР «Қаржылық лизингі туралы» заң
/Егеменді Қазақстан 2009 ж., 16 наурыз
8. 1-ші Қазақстандық көрме «ҚАРЖЫ, ЛИЗИНГ, САҚТАНДЫРУ»
/Егеменді Қазақстан 2009 ж., 20қазан
9. Алматыда «Лизинг Қазақстанда» конференциясы өтті
/Егемен қазақстан 2010 ж., 20 сәуір
10. Чем занимается лизинг? Аврамова О.
/Транзитная экономика 2009 ж., № 9
11. «Казагрофинансты» мемлекеттік қолдау, С. Абылаев
/Аграрлық нарық проблемалары 2009 ж., қаңтар
12. ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2007ж., № 9
13. ҚР Президенті мен Үкіметінің актілер жинағы 2008 ж., №28
14. Бухгалтерлік Бюллетень 2008 ж., №3-9
15. Лизингтік қызмет нарығы , Айтжанова М.
/Ресми газет, 2005 ж., қыркүйек
16. Аль Пари, 2007 ж., №9
17. Балтус П., Майджер Б. «Школа европейского бизнеса», «Лизинг – ревю», 2009 г., №1
18. КазЭУ хабаршысы. 2008 жыл. №4
19.Г.В.Савицкая « Анализ хозяйственной деятельности предприятия» Москва 2009
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3-5
1 Лизингтің экономикадағы мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .6-8
1.1 Лизингтің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6- 8
1.2 Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-15
3. Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... ... .15-21
2 Алекс ЖШС-ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-2 7
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау ... ... ... .22-27
2.2 Алекс ЖШС-ның лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... .27-
32
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнес және оның
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .33-35
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуы мен
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 3-35
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуына әсер ететін
факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6-40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..40-42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
КІРІСПЕ
Елдің қаржы жүйесінің басты буыны халық шаруашылығы салаларының
кәсіпорындар қаржысы болып табылады. Экономикалық қатынастардың негізі
ретінде өндіріс бола алады, оның негізінде ақша қатынастары жатыр:
қаржылық, несиелік, т.б.. Халық шаруашылығының құрылымдық қайта құру
Қазақстан Республикасының экономикасының қиын жағдайлардан шығуға түрткі
болған. Ол инвестиция құйылымынсыз және оларды тиімді рационалды
пайдаланбай болуы мүмкін емес болды. Өндіріс саласының және айналымның
қайта құрылуы, шаруашылықтың экономикалық талаптардың күрт өзгеруі біздің
экономикамызға дәстүрлі емес әдістерді қолдану арқылы материалды базаны
жаңартуды талап етті. Нарықтық қатынастар қаржы-несие жүйесін сауыттыруды
және мемлекеттік инвестицияларды азайтуды білдіреді, экономикалық
қатынастардың әртүрлі субъектілерінің алдына қойған мақсаттардың жетуіне
көптеген жаңа нұсқалар туындайды.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, қазіргі экономикалық дамудың
объективті қажеттігі ретінде, жаңа жоғары өнімділігі бар құрылғыларды
жасауға және пайдалануға түрткі болды. Осы техниканың құны үнемі және
жоғары көтеріледі, ал ол оны пайдалануды қиындатады. моральды тозу
қарқынының тездетуі негізгі құралдардың мезгілінде айырбастауын білдіретін
қажеттілікті туындатады. Туындаған бәсекелестік өндірісі дамыған елдердің
көптеген фирмаларын бар құралдарды пайдалануды талап етеді, одан әрі
жетілдірілген құралдарды сатып алуға және пайдалану мен қызмет етуге
ынталандырады.
Құрылғыларды пайдаланудың екі әдісі бар – оны сатып алу немесе лизинг.
Ішкі және сыртқы нарық үшін қатаң бәсекелестік жағдайында құрылғылардың
техникалық сипаттамаларының және қаржы мүмкіндіктерінің жақсарылуы өте
маңызды болып келеді. Лизинг бірінші және екінші жағдайды қанағаттандыруға
мүмкіндік береді.
20 ғасырдың 60 жылдарында лизингке жерді және жылжымалы мүлікті алған.
Соңғы үш онжылдық ішінде лизингтік қызметтерді пайдалануға сұраныс артты.
Бүгінгі күні жалға көптеген заттарды алуға болады. теміржол және әуежай
компаниялары лизингке көптеген құрылғыларды, мүліктерді, ал дүкендер
ғимараттар мен қоймаларды ала алады.
Берілген курстық жұмыста лизинг бойынша инвестицияларды тартудың
тәжірибесін, лизингтің пайда болуы мен мәнін түсінуге, лизингтік
компаниялардың ұйымдастырушылық модельдерін, әртүрлі факторларға байланысты
біздің елімізде қалыптасқан оң және теріс сәттерін және дамып келе жатқан
лизингтік қызметтер нарығын дамытуға мүмкіндік беретін бағыттарын талдауға
әрекет жасалады.
Осы тақырыпты таңдаудың бірнеше себептері болды:
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер нарығы әрі
онша дамымаған және жас болып келеді;
Екіншіден, менің ойымша, лизинг арқылы Қазақстан экономикасының
көптеген салаларына, әсіресе, қажеттілігі жоғары салаларға, қажетті
инвестициялар тартылуы мүмкін.
Курстық жұмыстың басты мақсаты: берілген тақырыпқа байланысты
мәліметтермен танысу және Қазақстандағы лизингтік іскерліктің басты дамушы
бағыттарын анықтау. Яғни, лизингтің мәнін, даму және қалыптасу тарихымен
танысу, оның басты нысандарын және түрлерін білу, сонымен қатар, Қазақстан
Республикасындағы лизингтік бизнес пен оның дамуына, және оған әсер ететін
мәселелерге талдау жасау болып табылады.
Қазақстанда лизинг әлі дамып келе жатыр, осы уақытқа дейін лизинг
көбінесе аз шамада және тек халықаралық саудада қолданылды. Бұл біздің
еліміздегі өте жас және перспективті қаржы іскерлігінің бір бағыты. Қазіргі
уақытта, әсіресе, қаржы қаражат жетіспеген уақытта, қатты тозған құрылғылар
мен өндірістің тоқталуы кезінде, сонымен қатар, үнемі дамып келе жатқан
бәсекелестік жағдайда, лизингтің даму актуальділігі өте зор. Осыдан курстық
жұмыстың өзектілігін көруге болады.
Осы жұмысты дайындау кезінде мен көптеген газеттерді, кітаптарды,
заңды қарастырдым. Соның ішінде, Казахстанская Правда газеті, Банки
Казахстана журналы, О.И.Лаврушин, Ғ.С.Сейітқасымов Банковское дело
оқулықтары, т.б..
Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім “Лизингтің
экономикадағы мәні және мазмұны” деп аталады. Осы бөлімде лизингтің даму
тарихы, түсінігі мен операциялардың негізгі элементтерімен танысуғы болады.
Екінші бөлімде, мен әртүрлі субъектілер үшін лизингтің артықшылықтары мен
кемшіліктеріне және Қазақстан Республикасындағы лизинтің дамуына әсер
ететін факторларға тоқталдым. Үшінші бөлімде, Қазақстан Республикасындағы
лизингтік бизнес және оның дамуы мен қалыптасуын, мәселелерін қарастырдым.
1. ЛИЗИНГТІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ
1.1 Лизингтің даму тарихы
Лизингтің идеясы жас емес. Берілген деректер бойынша адамзатқа
лизингтің ертеден болуы белгілі. Көптеген тарихшылар мен экономистердің
пікірінше, лизинтік келісім-шарттар б.э.д. Шумер мемлекетінде де жасалды.
Аристотельдің (б.э.д. 384 383 - 322 ж.ж.) “Богатство состоит в
пользовании, а не в праве собственности” атты еңбегінде лизинг идеясы
туралы пікірлер жазылған. Басқа сөзбен айтқанда, пайда алу мақсатында
мүліктің иесі болуы міндетті емес, осы мүлікті пайдалану құқығы болу керек,
соның нәтижесінде пайда алу мүмкін болады дейді. Лизинг ертеде тек белгілі
бір меншік түрлерін жалға алумен шектелген жоқ. Тарихи мәліметтер бойынша,
ауылшаруашылық техниканың түрлері және шеберлік құрылғылар, сонымен қатар
әскери техника да жалға алынды.
Венецияда 11 ғасырда лизингтік операцияларға ұқсас мәмілелер
жасалынды: венециандықтар сол уақытта өте қымбат болған якорьларды
саудагерлер мен сауда қайықтарын жалға берді. Жүзі аяқталғаннан соң
якорьлар өз иелеріне қайтарылған және қайтадан жалға берілді.
Ұлыбританияда лизингтік қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін алғашқы
нормативтік акт болған 1284 жылы Уэльс заңы болды (Statute of Wales).
1572 жылы Ұлыбританияда тек қана нақты лизингті қолдануға рұқсат
беретін заң актісі шығарылды. Осы заңның мәні: осы уақытта келісім-шарт
жасасқан жақтардың мүліктің нақты иесі кім екені жасырылды, ол несие
берушілерді адастыру мақсатында жүргізілді, сондықтан оны реттеу үшін
қолданылды.
1930 жылдары Генри Форд өз автокөліктерін өткізу мақсатында жалға
беруді кеңінен қолданды. Бірақ автокөліктік лизингтік бизнестің бастамашысы
ретінде Золли Фрэнкті есептейді. Ол 1940 жылдары алғаш рет автокөліктерді
ұзақ мерзімді жалға беруді ұсынушы сауда агенті болды.
Жалға беру қатынастарында болатын құбылысты Америкада 1950 жылы
революция деп атауға болады. Осы уақытта өндірістің көптеген құралдары
жалға берілді: технологиялық құрылғылар, машиналар мен механизмдер,
кемелер, ұшақтар, т.б.. АҚШ Үкіметі осы құбылысты бағалап, оны
ынталандыратын мемлекеттік бағдарламаны жедел түрде әзірледі және жүзеге
асырды. Экономикалық лексикалық терминологияға жаңа “лизинг” терминінің
енгізілуін (ағыл. lease – жалға беру) “Белл” телефон компаниясының
операцияларымен байланыстырады. Осы компанияның басқармасы 1877 жылы өз
телефон аппараттарын сатпайтыны туралы, оны жалға беру туралы шешім
қабылдады.
Сан-Францискода белгілі болған “United States Leasing Corporation”
американ компаниясы 1952 жылы лизингтік операциялар іскерліктің негізгі
болған алғашқы акционерлік қоғам болып саналады. Сонымен, АҚШ жаңа
бизнестің отаны болды. 60 жылдардың ортасында лизингтік операциялар 1
млрд.$, ал 80 жылдары олар110 млрд.$-дан асып түсті. Осындай жоғары
қарқынды темптің болу себебі лизингтік мәміле бойынша серіктестктер ала
алатын артықшылықтарға байланысты болды. Лизингтік операциялар өте тез АҚШ
шекарасынан өтіп, халықаралық лизингке айналды [1].
АҚШ-та лизинг экономикалық бизнестің негізгі түрлерінің бірі болып
табылады. Өз қызметтерінің кең спектрін ұсынған жаңа лизингтік компания-
лар санының өсуі, және лизингтік келісім-шарттарының үлкен модифи- кациясы
экономиканың әртүрлі сфераларында кәсіпкерлердің инвестициялық қаражаттарын
алудың әртүрлі нұсқаларын анықтады. Кейіннен лизингтік компаниялар “қаржы-
лизингтік қоғамдар” деген атқа ие болды.
Батыс Еуропада алғашқы алғашқы қаржы-лизингтік қоғамдар 50-60 ж.ж.
пайда болды. Бірақ та лизингтік операциялардың дамуына көптеген факторлар
әсер етті, т.қ. салықтық заңнамада лизингтік келісім-шарттардың заңды түрде
қабылдауы көптеген қиыншылықтардан шығуға мүмкіндік берді.
Мысалы, алғашқы француз лизингтік компания “Локафранс” 1982 жылы
құрылды. Ал төрт жылдан кейін лизингтік компаниялардың жалпы саны 30 тең
болды. 1987 жылы елде жылжыйтын мүлікпен айналысатын 56 лизингтік компания
жұмыс істеді, олардың жылдық келісім-шарттар саны 57 тең болды. Ал
жылжымайтын мүлікпен айналысатын компаниялар саны 94-ке тең болды. Франция
мемлекетінің ірі компаниялары “Локафранс”, “Слибай”, “Локабай”,
“Софимобай”, “Слиминико”, т.б..
Италияда алғашқы лизингтік компания 1963 жылы құрылды, бірақ та
лизингтік бизнестің кең өріс кезеңі 70-80 ж.ж. болды. Олардың ішінен 50 ең
ірі компаниялар “Ассима” ұлттық ассоциациясының мүшелері болып табылады.
осы уақытта он ірі лизингтік компаниялардыңлизингтік операциялар санының
жалпы үлесі 80%-ға тең болды [2].
60 жылдары лизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады.
Қазіргі уақытта лизингтік қызметтерің негізгі бөлігі “АҚШ – Батыс
Еуропа - Жапония” мемлекеттерінде шоғырланды. Батыс Еуропада лизинг
берушілер ретінде, көбінесе, арнайы лизингтік компаниялар бола алады. Осы
лизингтік компанияларды 75-80%-ға жуық банктер немесе оларды еншілес
қоғамдар бақылайды. Жапония үшін сипатты белгі ретінде лизингтік
операциялардың қаржыландырудан “қызметтер пакетіне” дейін ұлғайтты.
КСРО-да лизингтік бизнестің дамуы 1989 жылы басталды. Лизингті
қолданудың бастапқы ережелерінің белгілі құбылысы ретінде жалға беру туралы
23 қарашаның 1989 жылы № 810-1 КСРО заңнаманың және 16 ақпанның 1990 жылы
қабылданған, лизингті бухгалтерлік есепте көрініс табу тәртібі көрсетілген
№ 270 “бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” КСРО Мемлекеттік Банктің хаты
негізі болды.
1991 жылдың маусым айында халықаралық кеңес-неміс лизингтік компания
“Евролизинг”құрылып, ал желтоқсан айынан бастап өз қызметін жүзеге асырды.
Оның құрылтайшылары болып, кеңес жағынан КСРО-ның Сыртқы экономикалық банк,
КеңесМорфлот және КСРО-ның Госснаб болды, ал француз жағынан – Еуропаның
бір ірі лизингтік компаниясы “ Насиональ де Пари Банкісі”, ал неміс жағынан
– Батыс Германияның ірі лизингтік компания - “Митфинанц ГмбХ” болды [3].
2. Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі элементтері
Әлемдік тәжірибеде “лизинг” термині ұзақ мерзімді пайдаланылатын
заттарды жалға беру негізінде, әртүрлі мәмілелерді белгілеу үшін
қолданылады.
Аренда келісім-шарты жасалу мерзіміне байланысты арендалық
операциялардың үш түрі бар:
- Қысқа мерзімді аренда (рентинг) – бір күннен бір жылға дейін;
- Орта мерзімді аренда (хайринг) – бір жылдан үш жылға дейін;
- Ұзақ мерзімді аренда (лизинг) – үш жылдан жиырма жылға дейін.
Әрбір күрделі экономикалық ұғымдар секілді лизингте де бірнеше
анықтамалар бар. Ең біріншіден, лизинг - бұл ағылшын сөзі to lease –
уақытша жалға беру немесе жалға алу деген мағынаны білдіреді.
1. Лизинг – бұл жалға берушінің уақытша бос немесе тартылған
қаржы қаражаттарын инвестициялау. Бұл кезде жалға беруші
белгілі бір сатушыдан өз меншігіне келісім-шартта
көрсетілген мүлікті сатып алуға міндетті болады және осы
мүлікті жалданушыға уақытша пайдалануға, ақылы негізде,
беруге міндетті болады және оны кейін сатып алу құқығының
бар болуын көрсетеді.
2. Лизинг дегеніміз аренда келісім-шарты. Ол жалға беруші өз
иелігіндегі жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, оргтехниканы,
транспорттық құраларды, өндірістік, сауда және қойма мәні
бар құрылғыларды жалданушыға белгілі бір мерзімге, өзіне
проценттік ставканы қосатын, жалданушының ақша нарығындағы
тартылған қаражаттардың құнын жабатын, банктің пайдасын
есепке алатын және мүліктің амортизациясын ескеретін,
анықталған арендалық төлем негізінде беруді білдіреді.
Сонымен қатар, лизингті үшінші тұлға үшін мүлікті сатып алатын және
оған ұзақ мерзім периодына беретін, мамандырылған (лизингтік) компанияның
делдалдық қызметі арқылы негізгі қорларға салымдарды қаржыландырудың арнайы
нысаны ретінде де қарастыруға болады. Яғни, лизингтік компания нақты түрде
жалданушыны несиелендіреді. Сондықтан лизингті кейде “несие - аренда” деп
атайды.
Сатып алу-сату келісім-шартында тауарға иелік ету құқығы сатушыдан
сатып алушыға өтеді, ал лизингте аренда келісім шартын жасасқан кезінде,
мүлікке ие болу құқығы жалға берушіде қалады. Лизингтік келісім шартының
мерзімі аяқтаған соң, жалданушы лизингтік жабдықты келісілген бағада сатып
алу, келісім шарт мерзімін ұзарту немесе жалға берушіге жабдықты қайтару
мүмкіндігі болады [4].
Лизингтік қаржыландырудың несиеден айырмашылығы:
Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды реттеу 2000 жылдың
шілде айында қабылданған “Қаржы заңынан” кейін ғана қолға алынған болатын.
Бүгінде бұндай қаржылық қызмет көрсету түрі өзге елдердегідей қарқынды даму
үстінде. Еліміз дамушы мемлекет болғандықтан, көптеген өндіріс салалары,
ауыл шаруашылығы техникалық жағынан жаңартуды, жаңа технологиялармен
жабдықталуды қажет етеді. Алайда, барлық өндіріс көздерінің мұндай игі
шараларға қорларындағы қаржылары жете бермейді және де барлығының да
банктерге кепілдік қойып, несие алуға мүмкіндіктері жоқ. Осындай сәттерді
ескере отырып, лизингтік компаниялар ашылып, жұмысы да сол бағыт бойынша
жүргізіледі.
Қаржылық лизингте лизинг алушыдан ешқандай мүлікті кепілдікке қою
талап етілмейді, тек қана алынған соманың жарты ақшасын құйса болды. Яғни,
аздаған соманы кұю арқылы алушы өзінің қажеттіліктерін игере алады және
лизингтік қаржы операциялары кезінде екінші рет қосымша қаржы алу
мүмкіндігі қарастырылған. Сонымен қатар, лизинг алушыларға мемлекет
тарапынан да бірқатар жеңілдіктер жасалған. Мәселен, лизинг алушылар кейбір
салық төлемдерінен босатылған. Лизингтік операцияларда несиеге қарағанда
пайыздық көрсеткіштері жоғары. Оны лизингтік компаниялардың керекті қаржыны
банктерден қарызға алатындығымен түсіндіруге болады [5].
Лизингтік операциялардың негізгі элементтері. Лизингтік мәміленің
негізін келесі элементтер құрайды:
□ Мәміле объектісі;
□ Мәміле субъектісі;
□ Лизингтік келісім шарттық мерзімі;
□ Лизингтік төлемдер немесе лизинг құны;
□ Лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер.
Лизинг объектісі
Лизингтік мәміленің объектісі болып, егер өндірістік циклда жойылмаса,
кез келген материалды құндылықтар табылады. Соның ішінде:
• кәсіпорындар және басқа да мүліктік кешендер;
• ғимараттар;
• байланыс жабдықтары (радиостанциялар, спутниктер, пошталық жабдықтар,
т.б.);
• құрылғылар;
• құрылыс жабдықтары (крандар, экскаваторлар, т.б.);
• ауыл шаруашылық жабдықтары (тракторлар, плугтар, т.б.);
• транспорттық құралдар (транспорттық ұшақтар, автомобильдер, теңіз
кемелері, темір жол вагондары, т.б.);
• басқа да кәсіпкерлік іскерлікте пайдаланыла алатын жылжийтын және
жылжымайтын мүлік.
Лизинг субъектісі
Лизингтік мәміленің субъектісі, мәміленің объектісіне қатысы бар
тұлғалар болып табылады.
Мәмілеге қатысуына байланысты:
• Тікелей қатысушылар;
• Жанама қатысушылар.
Лизингтік мәміленің тікелей қатысушыларына:
- лизингтік фирмалар мен компаниялар (лизинг беруші немесе жалға
берушілер);
- өндірістік (өндірістік және ауыл шаруашылықтық), сауда және транспорттық
кәсіпорындар және халық (лизинг алушылар немесе жалға алушылар);
- мәміле объектісінің жеткізушілері – өндірістік және сауда компаниялары.
Лизингтік мәміленің тікелей қатысушыларына:
- лизинг берушілерді несиелендіретін және мәміле кепілгері бола алатын
коммерциялық және инвестициондық банктер;
- сақтандыру компаниялары;
- брокерлік және т.б. делдал фирмалар.
“Лизингтік” фирмалар деп, аренданың түріне (қысқа мерзімді,орта
мерзімді, ұзақ мерзімді) тәуелді емес, арендалық қатынастарды жүзеге
асыратын фирмалар.
Өзінің іскерлік сипатына байланысты:
• әмбебап;
• тар мамандырылған.
Тар мамандырылған компаниялар, көбінесе, тауардың бір түрімен (жеңіл
автомобильдер, контейнерлер) немесе стандартты түрлі болып келетін бір топ
тауарлармен (құрылыс жабдықтары, тігін кәсіпорындар үшін құрылғылар) жұмыс
істейді. Бұл фирмалар, көбінесе, өзінің машиналар паркімен немесе
жабдықтар қорымен және оларды тұтынушыларға олардың бірінші талабы бойынша
ұсынайды. Лизингтік компаниялар негізінен техникалық қызмет көрсетеді және
оның тиімді қолдану жағдайын қамтамасыз етуді қадағалайды.
Әмбебап лизингтік фирмалар арендаға әр түрлі машиналар мен жабдықтарды
ұсынады. Олар жалға алушыларға жабдықтарды жектізушіні таңдауға өздеріне
мүмкіндік береді. Лизинг беруші, осылайша, қаржы мәмілелерін ұйымдастыратын
мекемелердің функцияларын өзіне алады [6].
Лизинг мерзімі
Лизинг мерзімі дегенде, лизингтік келісім шарттың мерзімін атайды.
Лизингтің мерзімін анықтаған кезде лизинг беруші мен лизинг алушы келесі
жағдайларды ескеру қажет:
- жабдықтың жұмыс істеу мерзімі, ол техника-экономикалық
белгілермен анықталады. Келісім шарт мерзімі жабдықтың пайдалану мерзімінен
асып кетуі тиіс емес және жалға алушының қолдану жағдайларын ескере отыру
қажет.
- жабдықтың амортизация периоды, ол мемлекеттік органдармен бекітіледі.
Қаржы лизингі кезінде келісім шарт мерзімі амортизация периодына
көбінесе сәйкес келеді.
- мәміленің одан әрі өнімділігі жоғары және арзан аналогтың пайда болу
циклі. Осы факторды қысқа мерзім ішінде өнім шығаратын салаларда жұмыс
істейтін кәсіпорындар ескеру қажет.
- инфляциялық процестердің динамикасы. Лизинг беруші үшін келісім шартты
ұзақ мерзімге, бекітілген арендалық төлемдерді алу инфляцияның жоғары
қарқыны уақытында келісу тиімсіз болады. Және де керісінше, бағалардың
төмендеуі кезінде лизинг беруші үшін қысқа мерзімге келісу пайда
әкелмейді, ол келісім шартты ұзақ мерзімге жасауға ұмтылады;
- ссудалық капитал нарығының конъюнктарусы және оның даму тенденциялары.
Лизингтік компаниялар көбінесе банктік несиені пайдаланады, сондықтан
ұзақ мерзімді несиелер бойынша проценттік ставкалар, лизингтік
проценттің негізі болып табылатын, келісім шарттың мерзіміне әсер етеді.
Лизинг құны
Төлемдер сомасын анықтау өте күрделі процесс болып табылады. Қысқа
мерзімді және орта мерзімді аренда кезінде арендалық төлемдер сомасын
арендаға алынатын тауарлар нарығының конъюнктурасымен анықталады. Ұзақ
мерзімді аренда кезінде лизингтік төлемдерді есептеудің негізіне
әдістемелік негізделген есептер алынады, ол мәміле объектісінің құнына және
лизингтік келісім шарт мерзімінің ұзақтылығына байланысты болады [7] .
Әрбір лизингтік төлемнің негізіне келесі негізгі элементтер кіреді:
- амортизация;
- мәміле орындалу үшін лизинг берушінің ұсынылатын ресурстар үшін төлем;
- лизинг берушінің көрсететін қызметтері үшін (1-3%) табысты өзіне
қосатын, лизингтік маржа;
- тәуекел сыйақысы, оның мөлшері лизинг беруші өзіне алатын, әртүрлі
тәуекелдер деңгейіне байланысты болады.
Ресурстар үшін төлем, лизингтік маржа және тәуекел сыйақысы лизингтік
процентті құрайды.
Арендалық төлемдер сомасы есептеу үшін аннуитет формуласын қолданады.
Ол лизингтік келісімнің барлық шамаларының өзара байланысты іс-әрекеттігін
білдіреді: келісім шарттың сомасы мен мерзімі, лизингтік проценттің
деңгейі, төлемдердің мерзімділігі. Осы формуланың келісі түрі бар:
Р – арендалық төлемдер сомасы;
А – амортизация сомасы;
П – келісім шарттың мерзімі;
И – лизингтік процент;
Т – арендалық төлемдердің мерзімділігі.
Қалдықты құны бойынша арендалық төлемдер сомасын анықтау үшін
дисконттық көбейтікш формуласын пайдаланады:
ОС –қалдықты құн.
Лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер
Лизинг лизинг алушы ала алатын қызметтердің кең спектрімен
сипатталады. Олар екі топқа бөлінеді:
• техникалық қызметтер (пайдалану жеріне жеткізу, наладка және монтаж,
техникалық қызмет көрсету және ағымды жөндеу);
• кеңестік қызметтер (салық салу, мәмілені тіркеуге байланысты
сұрақтар).
1.3 Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері
Лизингтік қызметтердің қазіргі нарығы лизинг нысандармен, лизингтік
келісім шарт үлгілермен және лизингтік операцияларды реттейтін заңды
нормалардың алуан түрлілігімен сипатталады.
Лизингтің нысандары:
1. Қатысушылар құрамына байланысты:
• тура лизинг, келісім шарт екі жақ арасында жасалынады, яғни
жалға беруші және жалға алушы арасында;
• жанама лизинг, келісім шарт үш немесе одан да көп жақтар
арасында жасалынады, яғни жалға беруші, жалға алушы және делдал
арасында.
2. Мүлік нысанына байланысты:
- жылжитын мүлік лизингі ( жабдықтар, техника, автомобильдер,
кемелер,ұшақтар, т.б.), соның ішінде жаңа және қолданыста болғандар.
- жылжымайтын мүлік лизингі ( жалға беруші ғимараттарды, құрылғыларды
жалға алушы тапсырысы бойынша салады немесе сатып алады).
- қолданыста болған лизинг мүлігі.
3. Мүліктің өтелімділігі бойынша:
• толығымен өтелінетін лизинг, келісім шарт мерзімі ішінде жалданатын
мүліктің құны толығымен өтелінеді;
• жартылай өтелінетін лизинг, бір келісім шарт мерзімі ішінде мүліктің
жартылай амортизация өтеді және оның жартысы ғана өтелінеді.
4. Амортизация деңгейіне байланысты:
- толық амортизация деңгейі;
- толық емес амортизация деңгейі.
5. Қызмет көрсету мөлшері бойынша:
• таза, мүлікке қызмет көрсеткенге кететін шығындарды лизинг алушы өзіне
алады;
• толық, мүлікке қызмет көрсеткенге кететін шығындарды лизинг алушы
өзіне алады.
• жартылай, мүлікке қызмет көрсетуге байланысты функциялардың жартысын
лизинг берушіге жүктелінеді.
6. Нарық секторына байланысты:
- ішкі, келісім шарттың барлық тұлғалары бір елді ұсынады;
- халықаралық, келісім шарттың бір ғана тұлғасы немесе барлық тұлғалар
әртүрлі елдерде орналасса, сонымен қатар жақтардың бірі өзара кәсіпорын
болған жағдайда. Халықаралық лизинг:
□ импорттық – егер лизинг беруші мен лизинг алушы бір мемлекетте, ал
жабдықтаушы басқа елде болса.
□ экспорттық – егер жабдықтың өндірушісі және лизинг беруші бір
мемлекетте орналасса, ал лизинг алушы басқа елде болса.
□ транзиттік – егер барлық қатысушылар әртүрлі мемлекеттерде орналасса.
7. Лизингтік төлемдер сипатына байланысты:
- ақшалай төлемді лизинг (барлық төлемдер ақшалай нысанда);
- өтемақы төлемді лизинг (жалға алынған жабдықта өндірілген тауарларды
жеткізу);
- аралас төлемді лизинг.
8. Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты:
• нақты – жалға беруші инвестициялық жеңілдік және жедел амортизация
секілді, ал жалға алушы арендалық төлемдерді салықты төлеу үшін алынатын
табыстардан шегере алу сияқты салықтық жеңілдіктерге ие болады.
жалған – мәміле спекулятивті сипатта болады және ең жоғарғы пайда алу
мақсатында негіссіз салықтық және амортизациялық мәміле жасасу негізінде
жүргізіледі.
9. Қаржыландыру әдісіне байланысты:
• мерзімдік лизинг, бір жолғы аренда жүзеге асырылатын лизинг;
• жаңғыртымалы лизинг, лизинг келісім-шарты бірінші келісім-шарт
аяқталған соң қайта жалғастырылады.
10. Жалға алынатын мүлікке қатысты:
• таза лизинг, бұл лизингте жалға алынған мүллікке байланысты
шығындарды жалға алушы өзіне алады;
• толық лизинг, бұл лизингте жалға алынған мүллікке байланысты
шығындарды жалға беруші өзіне алады.
Лизингтің түрлері:
1. Қаржылық лизинг. Жалға беруші төлейтін төлем есебінен, жалға
алынатын жабдықтың толық амортизациясын білдіретін ұзақ мерзімді
келісім-шарт.
Қаржылық лизинг келесі негізгі белгілермен сипатталады:
• Үшінші тұлғаның қатысуымен;
• Келісім-шарттың мерзімі аяқталуына дейін келісім-шартты бұзу
мүмкіндігінің болмауы;
• Лизингтік келісім периодын одан әрі жалғастыру мүмкіндігінің
жоқтығымен;
• Қаржылық лизингте негізінен объектілер жоғары құнға ие болады.
Осындай келісімдер аренданың уақытына дейін аяқталуын
көздемегендіктен, арендалық төлем сомасын дұрыс есептеу өте маңызды болып
келеді, себебі осы мүліктің иесіне жабдықты сатып алуға және қолдануға
байланысты барлық жоғалтуларды, сонымен қатар табыстылықтың қажетті
нормасын өтеуге мүмкіндік береді. Лизингтің осындай нысанында мүлікті
орнату мен сақтауға, ағымды қызмет көрсетуге байланысты шығындарды,
көбінесе, жалға алушы өзіне алады. Көп жағдайда осындай келісімдер жалға
алушының келісім-шарт аяқталған соң, мүлікті қалдықты құн немесе
жеңілдікпен сатып алуға құқық береді. Жедел лизингкке қарағанда, қаржы
лизингі мүлік иелерінің тәуекелін төмендетеді.
Қаржылық лизингтің объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер,
ғимараттар мен құрылғылар), сонымен қатар, өндірістің ұзақ мерзімді
құралдары жатады. Қаржылық лизинг ұзақ мерзімді аренданың басқа екі түріне,
қайтарымды және үлестік негіз болады.
2. Жедел лизинг. Ағымды аренда туралы келісім-шарт болып табылады.
Жабдықты сатып алу мен қолдануға байланысты шығындар арендалық
төлемдер есебінен бір лизингтік келісім-шартта өтелмейтіндіктен,
осы жабдықты жалға бірнеше рет беруді талап етеді. Ол, көбінесе, 2
– 5 жылға келіседі. Жедел лизинг кезінде объктіге қатысты залал
шегу мен жоғалтуға байланысты шығындарды жалға беруші өзіне алады.
Лизингтік төлемдер ставкасы, көбінесе, қаржылық лизингке қарағанда
жоғары болады, себебі шығындардың толық өтелетіндігіне ешкім
кепілдік бермейді.
Жедел лизингтің негізгі объектілеріне жабдықтардың жедел тозатын
түрлерін жатқызамыз: компьютерлер, көшірме және көбейткіш техника,
оргтехниканың әр түрлі нысандары, т.б. және тұрақты сервистік қызметті
талап ететін күрделі техникалық жабдықтар: (жүк және жеңіл автомобильдер,
әуе лайнерлер, темір және теңіз транспорт).
Жедел лизингтің шарттары жалға алушы үшін тиімдірек кенін байқауға
болады. Мысалы, егер жалға алушы моральды тозған жабдықтан келісім-шартты
уақытының аяқталуына дейін күшін жойса, жалға алушының жаңа жоғары
технологиялы және бәсекелесті құралдарды пайдалануға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, жалға алушы әртүрлі қолайсыз жағдай туындаған жағдайда, осы
іскерлік түрінен бас тартуы мүмкін. Ол мүлік иесіне уақытына дейін жалға
алынған мүлікті қайтарып, өндірістің жойылуына және қайта құруына
байланысты шығындарды азайтуға мүмкіндігі болады. Егер бір жолғы жобаларды
немесе тапсырыстарды жүзеге асыру кезінде, жедел лизинг одан әрі қажетсіз
болатын жабдықтар мен құралдарды сатып алудан босатады.
Лизингтік мәміле нысандары бойынша:
1. Қайтарымды лизинг. Бұл лизингтің түрі екі келісімнің жүйесін білдіреді.
Ол кезде мүлік иесі өз мүлігін басқа тұлғаның меншігіне сатады да,
сонымен қатар, дәл сол уақытта сол тұлғамен жалға алу туралы келісім-
шартты қабылдайды. Сатып алушы ретінде – кез келген қаржы институты бола
алады. (банк, сақтандыру компаниясы, инвестициялық қор, арнайы лизингтік
операциялармен жүзеге асыруға мамандандырылған фирма, т.б.). Осындай
операцияны жүргізуден жабдықтың иесі ғана өзгереді, ал оның пайдаланушы
тұлға өзгермейді, өзінің иелігіне қосымша қаражат тарту мүмкіндігі туады.
Инвестор, негізінен, сол ескі иесін оның мүлігіне меншік құқығын ала
отырып, несиелендіреді. Осындай операциялар кәсіпорындардың қаржы
жағдайын іскерлік құлдырау кезінде ынталандыру үшін жүргізіледі.
2. Бөлінбелі (раздельный) лизинг – бұл бірнеше тұлғалар қатысатын лизинг.
Лизингтің бұл түрі ірі масштабты, күрделі объектілерді: (авиатехника,
кемелер, темір жол және жылжымалы құрама, т.б.) қаржыландыру ретінде
таралған нысан болып табылады. Осындай лизинг, бірнеше жеткізуші
компаниялар, лизинг алушы, лизинг беруші қатысатын және банктерден несие
құралдарын тарту мақсатындағы, сонымен қатар, лизингтік мүлікті
сақтандыру және сақтандыру пулдары арқылы лизингтік төлемдерді
қайтаратын, топтық немесе акционерлік деп те аталады.
Лизингтің осы түрі ең күрделі деп есептелінеді, себебі көп каналды
қаржыландыру тиісті белгі ретінде болады. лизингтің осы түрінің сипатты
белгісі: лизинг берушілер лизинг объектісін сатып алу үшін қажетті
қаражаттардың тиісті сомасының болуын қамтамасыз етеді. Бұл қаражаттар
акцияларды шығару және шоғырландыру арқылы және мәмілені қаржыландыруға
қатысатын лизинг берушілер арасында тарату арқылы жүргізіледі. Ал қалған
келісім-шарттың лизинг объектісінің құнын несиелендірушілермен
қаржыландырылады.
3. Сублизинг. Лизингті пайдалану тақырыбын үшінші тұлғаға құқықтарды беру
арқылы сублизинг келісім-шарты тіркеу арқылы қалыптасатын қатынастар.
Негізгі жалға беруші арендалық төлемдерді алуға қосымша құқыққа ие
болады. Сублизинг кезінде сублизингті жүзеге асырушы тұлға лизинг
берушіден лизинг келісім-шарты арқылы лизинг тақырыбын алады да, оны
сублизинг келісім-шарты негізінде уақытша пайдалануға лизинг алушыға
береді
4. Револьверлы лизинг. Басқа сөзбен айтқанда, бұл жабдықты біртіндеп
ауыстыратын лизинг. Ол лизинг алушыларға технологияларға байланысты
біртіндеп әртүрлі жабдық қажет болған жағдайда қолданылады. Осы
жағдайларда лизинг келісім-шартының талаптарына сәйкес, лизинг алушы
белгілі бір уақыт өткеннен кейін жалға алынған мүлікті лизингтің басқа
объектісінен айырбастауға құқыққа ие болады.
5. Лизинг стандарт. Бұл кезде жабдықтаушы мәміле объектісін
қаржыландыратын қоғамға сатады, ал ол өзінің лизингтік компаниялары
арқылы оны тұтынушыларға жалға береді.
6. Лизинг жабдықтаушыға. Осы жағдайда жабдықтың сатушысы сонымен қатар,
лизинг алушы болады, бірақ та жалға алынған мүлік оларға емес, сатушы
міндетті түрде табуы тиісті басқа жалға алушыларға беріледі. Субаренда
осындай келісім-шарттарда міндетті талап болып табылады.
7. Өтемді лизинг. Лизингтің осы нысанында арендалық төлемдер лизингтік
мәміленің тақырыбы болып табылатын, жабдықта өндірілген өнімді жеткізумен
жүзеге асырылады.
8. Қаражаттарды тартумен байланысты лизинг. Бұл лизингтің нысаны лизинг
берушінің жалға берілетін активтердің (( ((ға дейін бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді қарызды алатынын білдіреді. Несие
берушілер ретінде ұзақ мерзімге тартылған үлкен ресурстарды иеленетін ірі
коммерциялық және инвестициялық банктер болады.
Банктердің лизингтік мәмілелерді қаржыландырудың екі тәсілі бар:
а) Қарыз. Банк лизинг берушіні бір лизингтік операцияға немесе көп
жағдайда болатындай, лизингтік келісімдердің толық пакеті үшін несие беру
арқылы несиелендіреді. Несие сомасы лизинг берушінің беделі мен несие
қабілеттілігіне байланысты болады.
ә) Міндеттемелерді сатып алу. Банк лизинг берушіден жобаның
тиімділігін және лизинг алушылардың беделін ескере отырып, оның
клиенттерінің міндеттемелерін регреске құқығынсыз сатып алады. Бұл тәсіл
негізінен ірі бір жолғы мәмілені сенімді қарыз алушылармен жүргізгенде
қолданылады. Банктік мекеме лизингтік компаниялардың қатысуымен болатын
жобаларды қаржыландыруды ұйымдастыру кезінде кепілгерлер ретінде де болуы
мүмкін.
9. Контрактілік жалдама. Лизинг алушыға арендаға кешенді машиналар
паркі, ауыл шаруашылық және жол-құрылыстық техникалар, тракторлар,
автотранспорт құралдары берілетін, лизингтің арнайы нысаны болып
табылады.
10. Бас лизинг. Бұл лизинг алушының жаңа келісім-шарттарды қабылдамай,
жалға алынатын құрал-жабдықтардың тізімі толықтыруға құқық беретін
лизинг [8] .
2 Алекс ЖШС–ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау
Қазақстанда лизингтің қалыптасуы мен дамуының 15 жылдық тарихы бар.
Оны біз келесі этаптарға бөліп көрсетуімізге болады.
Бірінші этап (1989-1992). Ішкі нарықта лизингтің туылуы. Бұл кезде
көптеген лизингтік компаниялар құрылды. Олар бір реттік тәртіппен көп
көлемде лизингтік операциялар жасады. Олар КРАМДС – лизинг 1989ж.,
Казтех лизинг 1990ж., Инвестлизинг , Техника Лизинг, Туран банктің
еншілес кәсіпорны Туранлизинг 1991ж. және т.б.
Атап кететін жайт Қазақстан лизингінің дамуы еуропа құрылымымен ұқсас.
Еуропадағы сияқты Қазақстанның да алғашқы лизинг компаниялары жобаларды
қаржыландыруға артық қаражаттары бар банктерде құрылды. 1992 жылдың орта
кезінде Қазақстанда коммерциялық банк құрамында 120 лизингтік
компания және 20-ға жуық лизинг фирмалары жұмыс жасады.
Олар келесі бағыттар бойынша лизингтік қызмет көрсетті:
Аймақтық көтерме делдалдық кәсіпорындар мен компаниялардың және облыстық,
аудандық агроөнеркәсіптік кешеніндегі жабдықтаушы кәсіпорынның пунктерінің
иелігіндегі техникалық құралдарды уақытша пайдалануға беру [9].
Коммерциялық банктердің лизингтік операциялары.
Шет ел фирмалары мен біріккен кәсіпорын , сондай-ақ шет елдік
компанияның халықаралық экспорт,импорт және т.б. Бірінші этапта лизингтік
компанияның негізгі клиенттері болып корпоративті кәсіпорындар жатады.
Екінші этап (1992-1994). Қазақстан экономикасындағы қолайсыз
жағдайдың туындауына байланысты лизингтік қызметке қысымның болуы. 1992
жылғы жаппай ырықтандырудың, баға еркіндігінің нәтижесінде гиперинфляция
жағдайында көптеген маманданған лизингтік кәсіпорындар өз қызметтерін
тоқтатты немесе делдалдық саудаға көшті.
Үшінші этап (1995-2004) – қазақстандағы лизингтік бизнесті мемлекеттік
қолдау, ынталандыру, яғни лизингтік қызметтің жандану, инфрақұрылымның кең
көлемді дамуы 1995 жылдан бастау алды. Тұрақты лизинг компаниялары құрыла
бастады. Мұндай нәтижелер ҚР Үкіметімен қабылданған лизингтік қатынастарды
реттеу туралы құқықтық – нормативтік актілер есебінен болды. Олардың
негізгісі 1994 жылы қабылданған №266 Шетел инвестициясы туралы заңы. Онда
отандық нарықта лизингтік қатынастардың дамуына мемлекет жағынан қолдау
көрсету жағы қарастырылған. Негізгі бағыты болып, ауыл шаруашылық техникасы
нарығы болды. 1995 жылы Америкалық және Батыс Германиялық фирмалар мен ауыл
шаруашылық техникасын алуға қол жеткізілді [10].
1995 жылы лизинг бойынша өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптерге қызмет
көрсететін Азия лизинг аймақтық компаниясы құрылды.
Сондай – ақ ҚР Ауыл шаруашылық министрлігі жанынан лизингтік қор құрылды.
Кең Дала АҚ 1995ж., Агро-лизинг АҚ 1995ж., Cenral Asia Leasing БК
1997ж., КазАгроФинанс 2003ж. 100% мемлекеттік қаржыландыруымен. Лизингтік
операциялардың басым бөлігі мемлекеттің қаржыландыруымен жасалды. 1996-2004
ж.ж. лизингтік операцияларға мемлекет есебінен 4,5млрд. тенге қаржы
жұмсалған. Лизингтік операцияларға мемлекеттің қатысуының оң және теріс
жақтары болды.Оң жағы пайыздық ставканы төмендетсе( 36-40 %-дан 12-15 %-ға
), теріс жағы бақылау сапасын төмендетті. Техниканың негізгі бөлігі
қайтарымдылығы төмен ауыл шаруашылығы ұжымдарына берілді. Олар облыстық
әкімшіліктердің заңдық құқығы жоқ кепілдіктермен берілді. Жаппай
қайтарымсыздықтың нәтижесінде мемлекеттік лизингтік қор таратылып, оның
қызметі мемлекеттік қаржы –лизингтік компаниясы КазАгроФинанс ЖАҚ
берілді.
Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, Қазақстанның лизингтік даму
бағдарламасы келесілерді қамтиды:
лизингтің құқықтық – нормативтік базасын талдау, жетілдіру.
лизингтік қызмет нарығы қатысушыларын, банк мамандарын,лизингтік компания
мамандарын оқыту және лизинг алушы кәсіпорындарға кеңес беру.
шет елдік те жергілікті де инвесторлармен байланыс орнату.
Лизингтің артықшылықтарын түсіндіре отырып, БАҚ арқылы жариялау,
түсіндіру.
Бағдарламаға қолайлы құқықтық жағдай туғызу үшін мемлекеттік
органдармен тығыз байланыста жұмыс жасау керек. Шет елдік инвесторлар мен
жергілікті кәсіпорындарға түсіндіру, кеңестік жұмыстар, қаржылық
институттар мен жеке компанияларды оқыту үшін кең көлемді білімдік
компаниялар жүргізу керек. Мамандардың бағалауы бойынша Халқаралық қаржылық
корпорациясы 2007 жылы Қазақстанның лизингтік компаниясымен бірге 440
лизингтік келісімді қаржыландырған, ол 2006 жылмен салыстырғанда 2 есе көп.
Келісімдердің жалпы құны 84 млн. $ құрап, оның 70 % шағын және орта
бизнеске жұмсалған.
Алғашқы лизингтік компаниялар ауылшаруашылығын қолдау мақсатында
мемлекеттің қатысуымен құрылды. Лизингке берілген ауыл шаруашылығы
техникасының 60 %-ға жуығы ҚазАгроФинанс , 27 % Астана Финанс ЖАҚ
үлесіне тиесілі болды. Сонымен бірге бұл салада Ресей ауыл шаруашылық
техникасын ұсынушы Агромашлизинг ЖАҚ қызмет жасайды [11].
Ал егер тек коммерциялық лизингтік компанияларды қарастыратын болсақ,
лизингке тартылған құралдар ішінде 50% көлік құралдарымен жол жөндеу
техникасы құрайды. Лизингтік компаниялар сұраныс жағдайында бірінші кезекте
өндірістің жоғары өтімді құралдарын қаржыландырады. Бұл лизинг берушінің
тәуекелін төмендетумен түсіндіріледі. Қазіргі біздің нарықта құрал-жабдық
пен жабдықтаушы қазақстандық, ресейлік және шет елдік компаниялар жұмыс
жасауда. 2008 жылдан бастап Қазақстан Республикасының лизингтік дамуы 5
этабына көшті. Бұл дегеніміз кешенді қайта қарау, яғни лизингтік заңдарды
жетілдіру.
Еліміздегі лизингтік компанияларының басым бөлігі Алматы қаласында
орналасқан: Альфа Лизинг, Альянс Лизинг, АТФ лизинг, БТА лизинг,
Казтранслизинг, Медикал лизинг Груп, Нуринвест.
Агромашлизинг, Астана –Финанс, Зерновая , КазАгроФинанс лизингтік
компанияларының басты офистері Астанада орналасқан.
Еліміздегі лизинг компанияның көбеюі лизингтік индустрияның нақты
дамуына және ауылшаруашылығы мен шағын кәсіпкерліктің дамуына мол жағдай
жасайды.
Лизингтік қызметтің негізгі тұтқалары болып отын энергетикалық,
металлургиялық, көлік, сауда, ауыл шаруашылығы салалары жатады.
2008 жылы лизингтік келісімдер көлемін 2 есеге көбейтуді көздеп отыр.
Аталған компаниялардың негізгі талап ететін заңдық және бухгалтерлік
құжаттары жалпы ұқсас, бірақ кейбір ерекшеліктер бар: аванстық төлемнің
көлемінде, пайыздық ставкаларында, лизингтік обьектінің минималды және
максималды құнының көлемінде. Көпшілік компанияларда лизингтік келісімдер
40-350 мың $-ға дейін түрленуі мүмкін, ал бірқатар компаниялар ірі
келісімдерді ( 2-4 млн.$ дейін) қаржыландырады. Лизингтің жылдық пайыздық
ставкасы 18-22 % құрайды. Аграрлық саланы қолдау мақсатында мемлекеттік
субсидия алатын кейбір компаниялар, ауыл шаруашылық секторы үшін біршама
төмен ставкалар қолданылады. Халықаралық қаржы корпарациясының жорамалы
бойынша лизингтік нарықтың кеңеюі коммерциялық лизингтік компаниялардың
жылдық пйыздық ставкаларын 15-17% дейін төмендетеді. Яғни Ресейлік
лизингтік ставкаларына сәйкес келеді. Халықаралық қаржы корпарациясының
жүргізген зерттеуі бойынша 2006 жылы Қазақстанның лизингтік секторы
кеңейіп 500-600 млн. $-ға көбейеді деген жорамал бар. Лизингтік нарықта
көптеген жаңа компаниялар құрылып, банктер лизингтік келісімдерді тікелей
қаржыландыра бастайды. Қазақстанның лизингтік саласының дамуы басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3-5
1 Лизингтің экономикадағы мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .6-8
1.1 Лизингтің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6- 8
1.2 Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-15
3. Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері ... ... ... ... ... ... .15-21
2 Алекс ЖШС-ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22-2 7
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау ... ... ... .22-27
2.2 Алекс ЖШС-ның лизинг пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ... .27-
32
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнес және оның
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .33-35
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуы мен
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 3-35
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік бизнестің дамуына әсер ететін
факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 6-40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..40-42
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
КІРІСПЕ
Елдің қаржы жүйесінің басты буыны халық шаруашылығы салаларының
кәсіпорындар қаржысы болып табылады. Экономикалық қатынастардың негізі
ретінде өндіріс бола алады, оның негізінде ақша қатынастары жатыр:
қаржылық, несиелік, т.б.. Халық шаруашылығының құрылымдық қайта құру
Қазақстан Республикасының экономикасының қиын жағдайлардан шығуға түрткі
болған. Ол инвестиция құйылымынсыз және оларды тиімді рационалды
пайдаланбай болуы мүмкін емес болды. Өндіріс саласының және айналымның
қайта құрылуы, шаруашылықтың экономикалық талаптардың күрт өзгеруі біздің
экономикамызға дәстүрлі емес әдістерді қолдану арқылы материалды базаны
жаңартуды талап етті. Нарықтық қатынастар қаржы-несие жүйесін сауыттыруды
және мемлекеттік инвестицияларды азайтуды білдіреді, экономикалық
қатынастардың әртүрлі субъектілерінің алдына қойған мақсаттардың жетуіне
көптеген жаңа нұсқалар туындайды.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, қазіргі экономикалық дамудың
объективті қажеттігі ретінде, жаңа жоғары өнімділігі бар құрылғыларды
жасауға және пайдалануға түрткі болды. Осы техниканың құны үнемі және
жоғары көтеріледі, ал ол оны пайдалануды қиындатады. моральды тозу
қарқынының тездетуі негізгі құралдардың мезгілінде айырбастауын білдіретін
қажеттілікті туындатады. Туындаған бәсекелестік өндірісі дамыған елдердің
көптеген фирмаларын бар құралдарды пайдалануды талап етеді, одан әрі
жетілдірілген құралдарды сатып алуға және пайдалану мен қызмет етуге
ынталандырады.
Құрылғыларды пайдаланудың екі әдісі бар – оны сатып алу немесе лизинг.
Ішкі және сыртқы нарық үшін қатаң бәсекелестік жағдайында құрылғылардың
техникалық сипаттамаларының және қаржы мүмкіндіктерінің жақсарылуы өте
маңызды болып келеді. Лизинг бірінші және екінші жағдайды қанағаттандыруға
мүмкіндік береді.
20 ғасырдың 60 жылдарында лизингке жерді және жылжымалы мүлікті алған.
Соңғы үш онжылдық ішінде лизингтік қызметтерді пайдалануға сұраныс артты.
Бүгінгі күні жалға көптеген заттарды алуға болады. теміржол және әуежай
компаниялары лизингке көптеген құрылғыларды, мүліктерді, ал дүкендер
ғимараттар мен қоймаларды ала алады.
Берілген курстық жұмыста лизинг бойынша инвестицияларды тартудың
тәжірибесін, лизингтің пайда болуы мен мәнін түсінуге, лизингтік
компаниялардың ұйымдастырушылық модельдерін, әртүрлі факторларға байланысты
біздің елімізде қалыптасқан оң және теріс сәттерін және дамып келе жатқан
лизингтік қызметтер нарығын дамытуға мүмкіндік беретін бағыттарын талдауға
әрекет жасалады.
Осы тақырыпты таңдаудың бірнеше себептері болды:
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер нарығы әрі
онша дамымаған және жас болып келеді;
Екіншіден, менің ойымша, лизинг арқылы Қазақстан экономикасының
көптеген салаларына, әсіресе, қажеттілігі жоғары салаларға, қажетті
инвестициялар тартылуы мүмкін.
Курстық жұмыстың басты мақсаты: берілген тақырыпқа байланысты
мәліметтермен танысу және Қазақстандағы лизингтік іскерліктің басты дамушы
бағыттарын анықтау. Яғни, лизингтің мәнін, даму және қалыптасу тарихымен
танысу, оның басты нысандарын және түрлерін білу, сонымен қатар, Қазақстан
Республикасындағы лизингтік бизнес пен оның дамуына, және оған әсер ететін
мәселелерге талдау жасау болып табылады.
Қазақстанда лизинг әлі дамып келе жатыр, осы уақытқа дейін лизинг
көбінесе аз шамада және тек халықаралық саудада қолданылды. Бұл біздің
еліміздегі өте жас және перспективті қаржы іскерлігінің бір бағыты. Қазіргі
уақытта, әсіресе, қаржы қаражат жетіспеген уақытта, қатты тозған құрылғылар
мен өндірістің тоқталуы кезінде, сонымен қатар, үнемі дамып келе жатқан
бәсекелестік жағдайда, лизингтің даму актуальділігі өте зор. Осыдан курстық
жұмыстың өзектілігін көруге болады.
Осы жұмысты дайындау кезінде мен көптеген газеттерді, кітаптарды,
заңды қарастырдым. Соның ішінде, Казахстанская Правда газеті, Банки
Казахстана журналы, О.И.Лаврушин, Ғ.С.Сейітқасымов Банковское дело
оқулықтары, т.б..
Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім “Лизингтің
экономикадағы мәні және мазмұны” деп аталады. Осы бөлімде лизингтің даму
тарихы, түсінігі мен операциялардың негізгі элементтерімен танысуғы болады.
Екінші бөлімде, мен әртүрлі субъектілер үшін лизингтің артықшылықтары мен
кемшіліктеріне және Қазақстан Республикасындағы лизинтің дамуына әсер
ететін факторларға тоқталдым. Үшінші бөлімде, Қазақстан Республикасындағы
лизингтік бизнес және оның дамуы мен қалыптасуын, мәселелерін қарастырдым.
1. ЛИЗИНГТІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ
1.1 Лизингтің даму тарихы
Лизингтің идеясы жас емес. Берілген деректер бойынша адамзатқа
лизингтің ертеден болуы белгілі. Көптеген тарихшылар мен экономистердің
пікірінше, лизинтік келісім-шарттар б.э.д. Шумер мемлекетінде де жасалды.
Аристотельдің (б.э.д. 384 383 - 322 ж.ж.) “Богатство состоит в
пользовании, а не в праве собственности” атты еңбегінде лизинг идеясы
туралы пікірлер жазылған. Басқа сөзбен айтқанда, пайда алу мақсатында
мүліктің иесі болуы міндетті емес, осы мүлікті пайдалану құқығы болу керек,
соның нәтижесінде пайда алу мүмкін болады дейді. Лизинг ертеде тек белгілі
бір меншік түрлерін жалға алумен шектелген жоқ. Тарихи мәліметтер бойынша,
ауылшаруашылық техниканың түрлері және шеберлік құрылғылар, сонымен қатар
әскери техника да жалға алынды.
Венецияда 11 ғасырда лизингтік операцияларға ұқсас мәмілелер
жасалынды: венециандықтар сол уақытта өте қымбат болған якорьларды
саудагерлер мен сауда қайықтарын жалға берді. Жүзі аяқталғаннан соң
якорьлар өз иелеріне қайтарылған және қайтадан жалға берілді.
Ұлыбританияда лизингтік қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін алғашқы
нормативтік акт болған 1284 жылы Уэльс заңы болды (Statute of Wales).
1572 жылы Ұлыбританияда тек қана нақты лизингті қолдануға рұқсат
беретін заң актісі шығарылды. Осы заңның мәні: осы уақытта келісім-шарт
жасасқан жақтардың мүліктің нақты иесі кім екені жасырылды, ол несие
берушілерді адастыру мақсатында жүргізілді, сондықтан оны реттеу үшін
қолданылды.
1930 жылдары Генри Форд өз автокөліктерін өткізу мақсатында жалға
беруді кеңінен қолданды. Бірақ автокөліктік лизингтік бизнестің бастамашысы
ретінде Золли Фрэнкті есептейді. Ол 1940 жылдары алғаш рет автокөліктерді
ұзақ мерзімді жалға беруді ұсынушы сауда агенті болды.
Жалға беру қатынастарында болатын құбылысты Америкада 1950 жылы
революция деп атауға болады. Осы уақытта өндірістің көптеген құралдары
жалға берілді: технологиялық құрылғылар, машиналар мен механизмдер,
кемелер, ұшақтар, т.б.. АҚШ Үкіметі осы құбылысты бағалап, оны
ынталандыратын мемлекеттік бағдарламаны жедел түрде әзірледі және жүзеге
асырды. Экономикалық лексикалық терминологияға жаңа “лизинг” терминінің
енгізілуін (ағыл. lease – жалға беру) “Белл” телефон компаниясының
операцияларымен байланыстырады. Осы компанияның басқармасы 1877 жылы өз
телефон аппараттарын сатпайтыны туралы, оны жалға беру туралы шешім
қабылдады.
Сан-Францискода белгілі болған “United States Leasing Corporation”
американ компаниясы 1952 жылы лизингтік операциялар іскерліктің негізгі
болған алғашқы акционерлік қоғам болып саналады. Сонымен, АҚШ жаңа
бизнестің отаны болды. 60 жылдардың ортасында лизингтік операциялар 1
млрд.$, ал 80 жылдары олар110 млрд.$-дан асып түсті. Осындай жоғары
қарқынды темптің болу себебі лизингтік мәміле бойынша серіктестктер ала
алатын артықшылықтарға байланысты болды. Лизингтік операциялар өте тез АҚШ
шекарасынан өтіп, халықаралық лизингке айналды [1].
АҚШ-та лизинг экономикалық бизнестің негізгі түрлерінің бірі болып
табылады. Өз қызметтерінің кең спектрін ұсынған жаңа лизингтік компания-
лар санының өсуі, және лизингтік келісім-шарттарының үлкен модифи- кациясы
экономиканың әртүрлі сфераларында кәсіпкерлердің инвестициялық қаражаттарын
алудың әртүрлі нұсқаларын анықтады. Кейіннен лизингтік компаниялар “қаржы-
лизингтік қоғамдар” деген атқа ие болды.
Батыс Еуропада алғашқы алғашқы қаржы-лизингтік қоғамдар 50-60 ж.ж.
пайда болды. Бірақ та лизингтік операциялардың дамуына көптеген факторлар
әсер етті, т.қ. салықтық заңнамада лизингтік келісім-шарттардың заңды түрде
қабылдауы көптеген қиыншылықтардан шығуға мүмкіндік берді.
Мысалы, алғашқы француз лизингтік компания “Локафранс” 1982 жылы
құрылды. Ал төрт жылдан кейін лизингтік компаниялардың жалпы саны 30 тең
болды. 1987 жылы елде жылжыйтын мүлікпен айналысатын 56 лизингтік компания
жұмыс істеді, олардың жылдық келісім-шарттар саны 57 тең болды. Ал
жылжымайтын мүлікпен айналысатын компаниялар саны 94-ке тең болды. Франция
мемлекетінің ірі компаниялары “Локафранс”, “Слибай”, “Локабай”,
“Софимобай”, “Слиминико”, т.б..
Италияда алғашқы лизингтік компания 1963 жылы құрылды, бірақ та
лизингтік бизнестің кең өріс кезеңі 70-80 ж.ж. болды. Олардың ішінен 50 ең
ірі компаниялар “Ассима” ұлттық ассоциациясының мүшелері болып табылады.
осы уақытта он ірі лизингтік компаниялардыңлизингтік операциялар санының
жалпы үлесі 80%-ға тең болды [2].
60 жылдары лизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады.
Қазіргі уақытта лизингтік қызметтерің негізгі бөлігі “АҚШ – Батыс
Еуропа - Жапония” мемлекеттерінде шоғырланды. Батыс Еуропада лизинг
берушілер ретінде, көбінесе, арнайы лизингтік компаниялар бола алады. Осы
лизингтік компанияларды 75-80%-ға жуық банктер немесе оларды еншілес
қоғамдар бақылайды. Жапония үшін сипатты белгі ретінде лизингтік
операциялардың қаржыландырудан “қызметтер пакетіне” дейін ұлғайтты.
КСРО-да лизингтік бизнестің дамуы 1989 жылы басталды. Лизингті
қолданудың бастапқы ережелерінің белгілі құбылысы ретінде жалға беру туралы
23 қарашаның 1989 жылы № 810-1 КСРО заңнаманың және 16 ақпанның 1990 жылы
қабылданған, лизингті бухгалтерлік есепте көрініс табу тәртібі көрсетілген
№ 270 “бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” КСРО Мемлекеттік Банктің хаты
негізі болды.
1991 жылдың маусым айында халықаралық кеңес-неміс лизингтік компания
“Евролизинг”құрылып, ал желтоқсан айынан бастап өз қызметін жүзеге асырды.
Оның құрылтайшылары болып, кеңес жағынан КСРО-ның Сыртқы экономикалық банк,
КеңесМорфлот және КСРО-ның Госснаб болды, ал француз жағынан – Еуропаның
бір ірі лизингтік компаниясы “ Насиональ де Пари Банкісі”, ал неміс жағынан
– Батыс Германияның ірі лизингтік компания - “Митфинанц ГмбХ” болды [3].
2. Лизинг түсінігі мен лизингтік операциялардың негізгі элементтері
Әлемдік тәжірибеде “лизинг” термині ұзақ мерзімді пайдаланылатын
заттарды жалға беру негізінде, әртүрлі мәмілелерді белгілеу үшін
қолданылады.
Аренда келісім-шарты жасалу мерзіміне байланысты арендалық
операциялардың үш түрі бар:
- Қысқа мерзімді аренда (рентинг) – бір күннен бір жылға дейін;
- Орта мерзімді аренда (хайринг) – бір жылдан үш жылға дейін;
- Ұзақ мерзімді аренда (лизинг) – үш жылдан жиырма жылға дейін.
Әрбір күрделі экономикалық ұғымдар секілді лизингте де бірнеше
анықтамалар бар. Ең біріншіден, лизинг - бұл ағылшын сөзі to lease –
уақытша жалға беру немесе жалға алу деген мағынаны білдіреді.
1. Лизинг – бұл жалға берушінің уақытша бос немесе тартылған
қаржы қаражаттарын инвестициялау. Бұл кезде жалға беруші
белгілі бір сатушыдан өз меншігіне келісім-шартта
көрсетілген мүлікті сатып алуға міндетті болады және осы
мүлікті жалданушыға уақытша пайдалануға, ақылы негізде,
беруге міндетті болады және оны кейін сатып алу құқығының
бар болуын көрсетеді.
2. Лизинг дегеніміз аренда келісім-шарты. Ол жалға беруші өз
иелігіндегі жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, оргтехниканы,
транспорттық құраларды, өндірістік, сауда және қойма мәні
бар құрылғыларды жалданушыға белгілі бір мерзімге, өзіне
проценттік ставканы қосатын, жалданушының ақша нарығындағы
тартылған қаражаттардың құнын жабатын, банктің пайдасын
есепке алатын және мүліктің амортизациясын ескеретін,
анықталған арендалық төлем негізінде беруді білдіреді.
Сонымен қатар, лизингті үшінші тұлға үшін мүлікті сатып алатын және
оған ұзақ мерзім периодына беретін, мамандырылған (лизингтік) компанияның
делдалдық қызметі арқылы негізгі қорларға салымдарды қаржыландырудың арнайы
нысаны ретінде де қарастыруға болады. Яғни, лизингтік компания нақты түрде
жалданушыны несиелендіреді. Сондықтан лизингті кейде “несие - аренда” деп
атайды.
Сатып алу-сату келісім-шартында тауарға иелік ету құқығы сатушыдан
сатып алушыға өтеді, ал лизингте аренда келісім шартын жасасқан кезінде,
мүлікке ие болу құқығы жалға берушіде қалады. Лизингтік келісім шартының
мерзімі аяқтаған соң, жалданушы лизингтік жабдықты келісілген бағада сатып
алу, келісім шарт мерзімін ұзарту немесе жалға берушіге жабдықты қайтару
мүмкіндігі болады [4].
Лизингтік қаржыландырудың несиеден айырмашылығы:
Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды реттеу 2000 жылдың
шілде айында қабылданған “Қаржы заңынан” кейін ғана қолға алынған болатын.
Бүгінде бұндай қаржылық қызмет көрсету түрі өзге елдердегідей қарқынды даму
үстінде. Еліміз дамушы мемлекет болғандықтан, көптеген өндіріс салалары,
ауыл шаруашылығы техникалық жағынан жаңартуды, жаңа технологиялармен
жабдықталуды қажет етеді. Алайда, барлық өндіріс көздерінің мұндай игі
шараларға қорларындағы қаржылары жете бермейді және де барлығының да
банктерге кепілдік қойып, несие алуға мүмкіндіктері жоқ. Осындай сәттерді
ескере отырып, лизингтік компаниялар ашылып, жұмысы да сол бағыт бойынша
жүргізіледі.
Қаржылық лизингте лизинг алушыдан ешқандай мүлікті кепілдікке қою
талап етілмейді, тек қана алынған соманың жарты ақшасын құйса болды. Яғни,
аздаған соманы кұю арқылы алушы өзінің қажеттіліктерін игере алады және
лизингтік қаржы операциялары кезінде екінші рет қосымша қаржы алу
мүмкіндігі қарастырылған. Сонымен қатар, лизинг алушыларға мемлекет
тарапынан да бірқатар жеңілдіктер жасалған. Мәселен, лизинг алушылар кейбір
салық төлемдерінен босатылған. Лизингтік операцияларда несиеге қарағанда
пайыздық көрсеткіштері жоғары. Оны лизингтік компаниялардың керекті қаржыны
банктерден қарызға алатындығымен түсіндіруге болады [5].
Лизингтік операциялардың негізгі элементтері. Лизингтік мәміленің
негізін келесі элементтер құрайды:
□ Мәміле объектісі;
□ Мәміле субъектісі;
□ Лизингтік келісім шарттық мерзімі;
□ Лизингтік төлемдер немесе лизинг құны;
□ Лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер.
Лизинг объектісі
Лизингтік мәміленің объектісі болып, егер өндірістік циклда жойылмаса,
кез келген материалды құндылықтар табылады. Соның ішінде:
• кәсіпорындар және басқа да мүліктік кешендер;
• ғимараттар;
• байланыс жабдықтары (радиостанциялар, спутниктер, пошталық жабдықтар,
т.б.);
• құрылғылар;
• құрылыс жабдықтары (крандар, экскаваторлар, т.б.);
• ауыл шаруашылық жабдықтары (тракторлар, плугтар, т.б.);
• транспорттық құралдар (транспорттық ұшақтар, автомобильдер, теңіз
кемелері, темір жол вагондары, т.б.);
• басқа да кәсіпкерлік іскерлікте пайдаланыла алатын жылжийтын және
жылжымайтын мүлік.
Лизинг субъектісі
Лизингтік мәміленің субъектісі, мәміленің объектісіне қатысы бар
тұлғалар болып табылады.
Мәмілеге қатысуына байланысты:
• Тікелей қатысушылар;
• Жанама қатысушылар.
Лизингтік мәміленің тікелей қатысушыларына:
- лизингтік фирмалар мен компаниялар (лизинг беруші немесе жалға
берушілер);
- өндірістік (өндірістік және ауыл шаруашылықтық), сауда және транспорттық
кәсіпорындар және халық (лизинг алушылар немесе жалға алушылар);
- мәміле объектісінің жеткізушілері – өндірістік және сауда компаниялары.
Лизингтік мәміленің тікелей қатысушыларына:
- лизинг берушілерді несиелендіретін және мәміле кепілгері бола алатын
коммерциялық және инвестициондық банктер;
- сақтандыру компаниялары;
- брокерлік және т.б. делдал фирмалар.
“Лизингтік” фирмалар деп, аренданың түріне (қысқа мерзімді,орта
мерзімді, ұзақ мерзімді) тәуелді емес, арендалық қатынастарды жүзеге
асыратын фирмалар.
Өзінің іскерлік сипатына байланысты:
• әмбебап;
• тар мамандырылған.
Тар мамандырылған компаниялар, көбінесе, тауардың бір түрімен (жеңіл
автомобильдер, контейнерлер) немесе стандартты түрлі болып келетін бір топ
тауарлармен (құрылыс жабдықтары, тігін кәсіпорындар үшін құрылғылар) жұмыс
істейді. Бұл фирмалар, көбінесе, өзінің машиналар паркімен немесе
жабдықтар қорымен және оларды тұтынушыларға олардың бірінші талабы бойынша
ұсынайды. Лизингтік компаниялар негізінен техникалық қызмет көрсетеді және
оның тиімді қолдану жағдайын қамтамасыз етуді қадағалайды.
Әмбебап лизингтік фирмалар арендаға әр түрлі машиналар мен жабдықтарды
ұсынады. Олар жалға алушыларға жабдықтарды жектізушіні таңдауға өздеріне
мүмкіндік береді. Лизинг беруші, осылайша, қаржы мәмілелерін ұйымдастыратын
мекемелердің функцияларын өзіне алады [6].
Лизинг мерзімі
Лизинг мерзімі дегенде, лизингтік келісім шарттың мерзімін атайды.
Лизингтің мерзімін анықтаған кезде лизинг беруші мен лизинг алушы келесі
жағдайларды ескеру қажет:
- жабдықтың жұмыс істеу мерзімі, ол техника-экономикалық
белгілермен анықталады. Келісім шарт мерзімі жабдықтың пайдалану мерзімінен
асып кетуі тиіс емес және жалға алушының қолдану жағдайларын ескере отыру
қажет.
- жабдықтың амортизация периоды, ол мемлекеттік органдармен бекітіледі.
Қаржы лизингі кезінде келісім шарт мерзімі амортизация периодына
көбінесе сәйкес келеді.
- мәміленің одан әрі өнімділігі жоғары және арзан аналогтың пайда болу
циклі. Осы факторды қысқа мерзім ішінде өнім шығаратын салаларда жұмыс
істейтін кәсіпорындар ескеру қажет.
- инфляциялық процестердің динамикасы. Лизинг беруші үшін келісім шартты
ұзақ мерзімге, бекітілген арендалық төлемдерді алу инфляцияның жоғары
қарқыны уақытында келісу тиімсіз болады. Және де керісінше, бағалардың
төмендеуі кезінде лизинг беруші үшін қысқа мерзімге келісу пайда
әкелмейді, ол келісім шартты ұзақ мерзімге жасауға ұмтылады;
- ссудалық капитал нарығының конъюнктарусы және оның даму тенденциялары.
Лизингтік компаниялар көбінесе банктік несиені пайдаланады, сондықтан
ұзақ мерзімді несиелер бойынша проценттік ставкалар, лизингтік
проценттің негізі болып табылатын, келісім шарттың мерзіміне әсер етеді.
Лизинг құны
Төлемдер сомасын анықтау өте күрделі процесс болып табылады. Қысқа
мерзімді және орта мерзімді аренда кезінде арендалық төлемдер сомасын
арендаға алынатын тауарлар нарығының конъюнктурасымен анықталады. Ұзақ
мерзімді аренда кезінде лизингтік төлемдерді есептеудің негізіне
әдістемелік негізделген есептер алынады, ол мәміле объектісінің құнына және
лизингтік келісім шарт мерзімінің ұзақтылығына байланысты болады [7] .
Әрбір лизингтік төлемнің негізіне келесі негізгі элементтер кіреді:
- амортизация;
- мәміле орындалу үшін лизинг берушінің ұсынылатын ресурстар үшін төлем;
- лизинг берушінің көрсететін қызметтері үшін (1-3%) табысты өзіне
қосатын, лизингтік маржа;
- тәуекел сыйақысы, оның мөлшері лизинг беруші өзіне алатын, әртүрлі
тәуекелдер деңгейіне байланысты болады.
Ресурстар үшін төлем, лизингтік маржа және тәуекел сыйақысы лизингтік
процентті құрайды.
Арендалық төлемдер сомасы есептеу үшін аннуитет формуласын қолданады.
Ол лизингтік келісімнің барлық шамаларының өзара байланысты іс-әрекеттігін
білдіреді: келісім шарттың сомасы мен мерзімі, лизингтік проценттің
деңгейі, төлемдердің мерзімділігі. Осы формуланың келісі түрі бар:
Р – арендалық төлемдер сомасы;
А – амортизация сомасы;
П – келісім шарттың мерзімі;
И – лизингтік процент;
Т – арендалық төлемдердің мерзімділігі.
Қалдықты құны бойынша арендалық төлемдер сомасын анықтау үшін
дисконттық көбейтікш формуласын пайдаланады:
ОС –қалдықты құн.
Лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер
Лизинг лизинг алушы ала алатын қызметтердің кең спектрімен
сипатталады. Олар екі топқа бөлінеді:
• техникалық қызметтер (пайдалану жеріне жеткізу, наладка және монтаж,
техникалық қызмет көрсету және ағымды жөндеу);
• кеңестік қызметтер (салық салу, мәмілені тіркеуге байланысты
сұрақтар).
1.3 Лизингтік операциялардың нысандары мен түрлері
Лизингтік қызметтердің қазіргі нарығы лизинг нысандармен, лизингтік
келісім шарт үлгілермен және лизингтік операцияларды реттейтін заңды
нормалардың алуан түрлілігімен сипатталады.
Лизингтің нысандары:
1. Қатысушылар құрамына байланысты:
• тура лизинг, келісім шарт екі жақ арасында жасалынады, яғни
жалға беруші және жалға алушы арасында;
• жанама лизинг, келісім шарт үш немесе одан да көп жақтар
арасында жасалынады, яғни жалға беруші, жалға алушы және делдал
арасында.
2. Мүлік нысанына байланысты:
- жылжитын мүлік лизингі ( жабдықтар, техника, автомобильдер,
кемелер,ұшақтар, т.б.), соның ішінде жаңа және қолданыста болғандар.
- жылжымайтын мүлік лизингі ( жалға беруші ғимараттарды, құрылғыларды
жалға алушы тапсырысы бойынша салады немесе сатып алады).
- қолданыста болған лизинг мүлігі.
3. Мүліктің өтелімділігі бойынша:
• толығымен өтелінетін лизинг, келісім шарт мерзімі ішінде жалданатын
мүліктің құны толығымен өтелінеді;
• жартылай өтелінетін лизинг, бір келісім шарт мерзімі ішінде мүліктің
жартылай амортизация өтеді және оның жартысы ғана өтелінеді.
4. Амортизация деңгейіне байланысты:
- толық амортизация деңгейі;
- толық емес амортизация деңгейі.
5. Қызмет көрсету мөлшері бойынша:
• таза, мүлікке қызмет көрсеткенге кететін шығындарды лизинг алушы өзіне
алады;
• толық, мүлікке қызмет көрсеткенге кететін шығындарды лизинг алушы
өзіне алады.
• жартылай, мүлікке қызмет көрсетуге байланысты функциялардың жартысын
лизинг берушіге жүктелінеді.
6. Нарық секторына байланысты:
- ішкі, келісім шарттың барлық тұлғалары бір елді ұсынады;
- халықаралық, келісім шарттың бір ғана тұлғасы немесе барлық тұлғалар
әртүрлі елдерде орналасса, сонымен қатар жақтардың бірі өзара кәсіпорын
болған жағдайда. Халықаралық лизинг:
□ импорттық – егер лизинг беруші мен лизинг алушы бір мемлекетте, ал
жабдықтаушы басқа елде болса.
□ экспорттық – егер жабдықтың өндірушісі және лизинг беруші бір
мемлекетте орналасса, ал лизинг алушы басқа елде болса.
□ транзиттік – егер барлық қатысушылар әртүрлі мемлекеттерде орналасса.
7. Лизингтік төлемдер сипатына байланысты:
- ақшалай төлемді лизинг (барлық төлемдер ақшалай нысанда);
- өтемақы төлемді лизинг (жалға алынған жабдықта өндірілген тауарларды
жеткізу);
- аралас төлемді лизинг.
8. Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты:
• нақты – жалға беруші инвестициялық жеңілдік және жедел амортизация
секілді, ал жалға алушы арендалық төлемдерді салықты төлеу үшін алынатын
табыстардан шегере алу сияқты салықтық жеңілдіктерге ие болады.
жалған – мәміле спекулятивті сипатта болады және ең жоғарғы пайда алу
мақсатында негіссіз салықтық және амортизациялық мәміле жасасу негізінде
жүргізіледі.
9. Қаржыландыру әдісіне байланысты:
• мерзімдік лизинг, бір жолғы аренда жүзеге асырылатын лизинг;
• жаңғыртымалы лизинг, лизинг келісім-шарты бірінші келісім-шарт
аяқталған соң қайта жалғастырылады.
10. Жалға алынатын мүлікке қатысты:
• таза лизинг, бұл лизингте жалға алынған мүллікке байланысты
шығындарды жалға алушы өзіне алады;
• толық лизинг, бұл лизингте жалға алынған мүллікке байланысты
шығындарды жалға беруші өзіне алады.
Лизингтің түрлері:
1. Қаржылық лизинг. Жалға беруші төлейтін төлем есебінен, жалға
алынатын жабдықтың толық амортизациясын білдіретін ұзақ мерзімді
келісім-шарт.
Қаржылық лизинг келесі негізгі белгілермен сипатталады:
• Үшінші тұлғаның қатысуымен;
• Келісім-шарттың мерзімі аяқталуына дейін келісім-шартты бұзу
мүмкіндігінің болмауы;
• Лизингтік келісім периодын одан әрі жалғастыру мүмкіндігінің
жоқтығымен;
• Қаржылық лизингте негізінен объектілер жоғары құнға ие болады.
Осындай келісімдер аренданың уақытына дейін аяқталуын
көздемегендіктен, арендалық төлем сомасын дұрыс есептеу өте маңызды болып
келеді, себебі осы мүліктің иесіне жабдықты сатып алуға және қолдануға
байланысты барлық жоғалтуларды, сонымен қатар табыстылықтың қажетті
нормасын өтеуге мүмкіндік береді. Лизингтің осындай нысанында мүлікті
орнату мен сақтауға, ағымды қызмет көрсетуге байланысты шығындарды,
көбінесе, жалға алушы өзіне алады. Көп жағдайда осындай келісімдер жалға
алушының келісім-шарт аяқталған соң, мүлікті қалдықты құн немесе
жеңілдікпен сатып алуға құқық береді. Жедел лизингкке қарағанда, қаржы
лизингі мүлік иелерінің тәуекелін төмендетеді.
Қаржылық лизингтің объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер,
ғимараттар мен құрылғылар), сонымен қатар, өндірістің ұзақ мерзімді
құралдары жатады. Қаржылық лизинг ұзақ мерзімді аренданың басқа екі түріне,
қайтарымды және үлестік негіз болады.
2. Жедел лизинг. Ағымды аренда туралы келісім-шарт болып табылады.
Жабдықты сатып алу мен қолдануға байланысты шығындар арендалық
төлемдер есебінен бір лизингтік келісім-шартта өтелмейтіндіктен,
осы жабдықты жалға бірнеше рет беруді талап етеді. Ол, көбінесе, 2
– 5 жылға келіседі. Жедел лизинг кезінде объктіге қатысты залал
шегу мен жоғалтуға байланысты шығындарды жалға беруші өзіне алады.
Лизингтік төлемдер ставкасы, көбінесе, қаржылық лизингке қарағанда
жоғары болады, себебі шығындардың толық өтелетіндігіне ешкім
кепілдік бермейді.
Жедел лизингтің негізгі объектілеріне жабдықтардың жедел тозатын
түрлерін жатқызамыз: компьютерлер, көшірме және көбейткіш техника,
оргтехниканың әр түрлі нысандары, т.б. және тұрақты сервистік қызметті
талап ететін күрделі техникалық жабдықтар: (жүк және жеңіл автомобильдер,
әуе лайнерлер, темір және теңіз транспорт).
Жедел лизингтің шарттары жалға алушы үшін тиімдірек кенін байқауға
болады. Мысалы, егер жалға алушы моральды тозған жабдықтан келісім-шартты
уақытының аяқталуына дейін күшін жойса, жалға алушының жаңа жоғары
технологиялы және бәсекелесті құралдарды пайдалануға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, жалға алушы әртүрлі қолайсыз жағдай туындаған жағдайда, осы
іскерлік түрінен бас тартуы мүмкін. Ол мүлік иесіне уақытына дейін жалға
алынған мүлікті қайтарып, өндірістің жойылуына және қайта құруына
байланысты шығындарды азайтуға мүмкіндігі болады. Егер бір жолғы жобаларды
немесе тапсырыстарды жүзеге асыру кезінде, жедел лизинг одан әрі қажетсіз
болатын жабдықтар мен құралдарды сатып алудан босатады.
Лизингтік мәміле нысандары бойынша:
1. Қайтарымды лизинг. Бұл лизингтің түрі екі келісімнің жүйесін білдіреді.
Ол кезде мүлік иесі өз мүлігін басқа тұлғаның меншігіне сатады да,
сонымен қатар, дәл сол уақытта сол тұлғамен жалға алу туралы келісім-
шартты қабылдайды. Сатып алушы ретінде – кез келген қаржы институты бола
алады. (банк, сақтандыру компаниясы, инвестициялық қор, арнайы лизингтік
операциялармен жүзеге асыруға мамандандырылған фирма, т.б.). Осындай
операцияны жүргізуден жабдықтың иесі ғана өзгереді, ал оның пайдаланушы
тұлға өзгермейді, өзінің иелігіне қосымша қаражат тарту мүмкіндігі туады.
Инвестор, негізінен, сол ескі иесін оның мүлігіне меншік құқығын ала
отырып, несиелендіреді. Осындай операциялар кәсіпорындардың қаржы
жағдайын іскерлік құлдырау кезінде ынталандыру үшін жүргізіледі.
2. Бөлінбелі (раздельный) лизинг – бұл бірнеше тұлғалар қатысатын лизинг.
Лизингтің бұл түрі ірі масштабты, күрделі объектілерді: (авиатехника,
кемелер, темір жол және жылжымалы құрама, т.б.) қаржыландыру ретінде
таралған нысан болып табылады. Осындай лизинг, бірнеше жеткізуші
компаниялар, лизинг алушы, лизинг беруші қатысатын және банктерден несие
құралдарын тарту мақсатындағы, сонымен қатар, лизингтік мүлікті
сақтандыру және сақтандыру пулдары арқылы лизингтік төлемдерді
қайтаратын, топтық немесе акционерлік деп те аталады.
Лизингтің осы түрі ең күрделі деп есептелінеді, себебі көп каналды
қаржыландыру тиісті белгі ретінде болады. лизингтің осы түрінің сипатты
белгісі: лизинг берушілер лизинг объектісін сатып алу үшін қажетті
қаражаттардың тиісті сомасының болуын қамтамасыз етеді. Бұл қаражаттар
акцияларды шығару және шоғырландыру арқылы және мәмілені қаржыландыруға
қатысатын лизинг берушілер арасында тарату арқылы жүргізіледі. Ал қалған
келісім-шарттың лизинг объектісінің құнын несиелендірушілермен
қаржыландырылады.
3. Сублизинг. Лизингті пайдалану тақырыбын үшінші тұлғаға құқықтарды беру
арқылы сублизинг келісім-шарты тіркеу арқылы қалыптасатын қатынастар.
Негізгі жалға беруші арендалық төлемдерді алуға қосымша құқыққа ие
болады. Сублизинг кезінде сублизингті жүзеге асырушы тұлға лизинг
берушіден лизинг келісім-шарты арқылы лизинг тақырыбын алады да, оны
сублизинг келісім-шарты негізінде уақытша пайдалануға лизинг алушыға
береді
4. Револьверлы лизинг. Басқа сөзбен айтқанда, бұл жабдықты біртіндеп
ауыстыратын лизинг. Ол лизинг алушыларға технологияларға байланысты
біртіндеп әртүрлі жабдық қажет болған жағдайда қолданылады. Осы
жағдайларда лизинг келісім-шартының талаптарына сәйкес, лизинг алушы
белгілі бір уақыт өткеннен кейін жалға алынған мүлікті лизингтің басқа
объектісінен айырбастауға құқыққа ие болады.
5. Лизинг стандарт. Бұл кезде жабдықтаушы мәміле объектісін
қаржыландыратын қоғамға сатады, ал ол өзінің лизингтік компаниялары
арқылы оны тұтынушыларға жалға береді.
6. Лизинг жабдықтаушыға. Осы жағдайда жабдықтың сатушысы сонымен қатар,
лизинг алушы болады, бірақ та жалға алынған мүлік оларға емес, сатушы
міндетті түрде табуы тиісті басқа жалға алушыларға беріледі. Субаренда
осындай келісім-шарттарда міндетті талап болып табылады.
7. Өтемді лизинг. Лизингтің осы нысанында арендалық төлемдер лизингтік
мәміленің тақырыбы болып табылатын, жабдықта өндірілген өнімді жеткізумен
жүзеге асырылады.
8. Қаражаттарды тартумен байланысты лизинг. Бұл лизингтің нысаны лизинг
берушінің жалға берілетін активтердің (( ((ға дейін бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді қарызды алатынын білдіреді. Несие
берушілер ретінде ұзақ мерзімге тартылған үлкен ресурстарды иеленетін ірі
коммерциялық және инвестициялық банктер болады.
Банктердің лизингтік мәмілелерді қаржыландырудың екі тәсілі бар:
а) Қарыз. Банк лизинг берушіні бір лизингтік операцияға немесе көп
жағдайда болатындай, лизингтік келісімдердің толық пакеті үшін несие беру
арқылы несиелендіреді. Несие сомасы лизинг берушінің беделі мен несие
қабілеттілігіне байланысты болады.
ә) Міндеттемелерді сатып алу. Банк лизинг берушіден жобаның
тиімділігін және лизинг алушылардың беделін ескере отырып, оның
клиенттерінің міндеттемелерін регреске құқығынсыз сатып алады. Бұл тәсіл
негізінен ірі бір жолғы мәмілені сенімді қарыз алушылармен жүргізгенде
қолданылады. Банктік мекеме лизингтік компаниялардың қатысуымен болатын
жобаларды қаржыландыруды ұйымдастыру кезінде кепілгерлер ретінде де болуы
мүмкін.
9. Контрактілік жалдама. Лизинг алушыға арендаға кешенді машиналар
паркі, ауыл шаруашылық және жол-құрылыстық техникалар, тракторлар,
автотранспорт құралдары берілетін, лизингтің арнайы нысаны болып
табылады.
10. Бас лизинг. Бұл лизинг алушының жаңа келісім-шарттарды қабылдамай,
жалға алынатын құрал-жабдықтардың тізімі толықтыруға құқық беретін
лизинг [8] .
2 Алекс ЖШС–ның шаруашылық қызметін және лизинг пайдалану тиімділігін
талдау
2.1 Қазақстандағы лизинг дамуының қазіргі жағдайын талдау
Қазақстанда лизингтің қалыптасуы мен дамуының 15 жылдық тарихы бар.
Оны біз келесі этаптарға бөліп көрсетуімізге болады.
Бірінші этап (1989-1992). Ішкі нарықта лизингтің туылуы. Бұл кезде
көптеген лизингтік компаниялар құрылды. Олар бір реттік тәртіппен көп
көлемде лизингтік операциялар жасады. Олар КРАМДС – лизинг 1989ж.,
Казтех лизинг 1990ж., Инвестлизинг , Техника Лизинг, Туран банктің
еншілес кәсіпорны Туранлизинг 1991ж. және т.б.
Атап кететін жайт Қазақстан лизингінің дамуы еуропа құрылымымен ұқсас.
Еуропадағы сияқты Қазақстанның да алғашқы лизинг компаниялары жобаларды
қаржыландыруға артық қаражаттары бар банктерде құрылды. 1992 жылдың орта
кезінде Қазақстанда коммерциялық банк құрамында 120 лизингтік
компания және 20-ға жуық лизинг фирмалары жұмыс жасады.
Олар келесі бағыттар бойынша лизингтік қызмет көрсетті:
Аймақтық көтерме делдалдық кәсіпорындар мен компаниялардың және облыстық,
аудандық агроөнеркәсіптік кешеніндегі жабдықтаушы кәсіпорынның пунктерінің
иелігіндегі техникалық құралдарды уақытша пайдалануға беру [9].
Коммерциялық банктердің лизингтік операциялары.
Шет ел фирмалары мен біріккен кәсіпорын , сондай-ақ шет елдік
компанияның халықаралық экспорт,импорт және т.б. Бірінші этапта лизингтік
компанияның негізгі клиенттері болып корпоративті кәсіпорындар жатады.
Екінші этап (1992-1994). Қазақстан экономикасындағы қолайсыз
жағдайдың туындауына байланысты лизингтік қызметке қысымның болуы. 1992
жылғы жаппай ырықтандырудың, баға еркіндігінің нәтижесінде гиперинфляция
жағдайында көптеген маманданған лизингтік кәсіпорындар өз қызметтерін
тоқтатты немесе делдалдық саудаға көшті.
Үшінші этап (1995-2004) – қазақстандағы лизингтік бизнесті мемлекеттік
қолдау, ынталандыру, яғни лизингтік қызметтің жандану, инфрақұрылымның кең
көлемді дамуы 1995 жылдан бастау алды. Тұрақты лизинг компаниялары құрыла
бастады. Мұндай нәтижелер ҚР Үкіметімен қабылданған лизингтік қатынастарды
реттеу туралы құқықтық – нормативтік актілер есебінен болды. Олардың
негізгісі 1994 жылы қабылданған №266 Шетел инвестициясы туралы заңы. Онда
отандық нарықта лизингтік қатынастардың дамуына мемлекет жағынан қолдау
көрсету жағы қарастырылған. Негізгі бағыты болып, ауыл шаруашылық техникасы
нарығы болды. 1995 жылы Америкалық және Батыс Германиялық фирмалар мен ауыл
шаруашылық техникасын алуға қол жеткізілді [10].
1995 жылы лизинг бойынша өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптерге қызмет
көрсететін Азия лизинг аймақтық компаниясы құрылды.
Сондай – ақ ҚР Ауыл шаруашылық министрлігі жанынан лизингтік қор құрылды.
Кең Дала АҚ 1995ж., Агро-лизинг АҚ 1995ж., Cenral Asia Leasing БК
1997ж., КазАгроФинанс 2003ж. 100% мемлекеттік қаржыландыруымен. Лизингтік
операциялардың басым бөлігі мемлекеттің қаржыландыруымен жасалды. 1996-2004
ж.ж. лизингтік операцияларға мемлекет есебінен 4,5млрд. тенге қаржы
жұмсалған. Лизингтік операцияларға мемлекеттің қатысуының оң және теріс
жақтары болды.Оң жағы пайыздық ставканы төмендетсе( 36-40 %-дан 12-15 %-ға
), теріс жағы бақылау сапасын төмендетті. Техниканың негізгі бөлігі
қайтарымдылығы төмен ауыл шаруашылығы ұжымдарына берілді. Олар облыстық
әкімшіліктердің заңдық құқығы жоқ кепілдіктермен берілді. Жаппай
қайтарымсыздықтың нәтижесінде мемлекеттік лизингтік қор таратылып, оның
қызметі мемлекеттік қаржы –лизингтік компаниясы КазАгроФинанс ЖАҚ
берілді.
Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, Қазақстанның лизингтік даму
бағдарламасы келесілерді қамтиды:
лизингтің құқықтық – нормативтік базасын талдау, жетілдіру.
лизингтік қызмет нарығы қатысушыларын, банк мамандарын,лизингтік компания
мамандарын оқыту және лизинг алушы кәсіпорындарға кеңес беру.
шет елдік те жергілікті де инвесторлармен байланыс орнату.
Лизингтің артықшылықтарын түсіндіре отырып, БАҚ арқылы жариялау,
түсіндіру.
Бағдарламаға қолайлы құқықтық жағдай туғызу үшін мемлекеттік
органдармен тығыз байланыста жұмыс жасау керек. Шет елдік инвесторлар мен
жергілікті кәсіпорындарға түсіндіру, кеңестік жұмыстар, қаржылық
институттар мен жеке компанияларды оқыту үшін кең көлемді білімдік
компаниялар жүргізу керек. Мамандардың бағалауы бойынша Халқаралық қаржылық
корпорациясы 2007 жылы Қазақстанның лизингтік компаниясымен бірге 440
лизингтік келісімді қаржыландырған, ол 2006 жылмен салыстырғанда 2 есе көп.
Келісімдердің жалпы құны 84 млн. $ құрап, оның 70 % шағын және орта
бизнеске жұмсалған.
Алғашқы лизингтік компаниялар ауылшаруашылығын қолдау мақсатында
мемлекеттің қатысуымен құрылды. Лизингке берілген ауыл шаруашылығы
техникасының 60 %-ға жуығы ҚазАгроФинанс , 27 % Астана Финанс ЖАҚ
үлесіне тиесілі болды. Сонымен бірге бұл салада Ресей ауыл шаруашылық
техникасын ұсынушы Агромашлизинг ЖАҚ қызмет жасайды [11].
Ал егер тек коммерциялық лизингтік компанияларды қарастыратын болсақ,
лизингке тартылған құралдар ішінде 50% көлік құралдарымен жол жөндеу
техникасы құрайды. Лизингтік компаниялар сұраныс жағдайында бірінші кезекте
өндірістің жоғары өтімді құралдарын қаржыландырады. Бұл лизинг берушінің
тәуекелін төмендетумен түсіндіріледі. Қазіргі біздің нарықта құрал-жабдық
пен жабдықтаушы қазақстандық, ресейлік және шет елдік компаниялар жұмыс
жасауда. 2008 жылдан бастап Қазақстан Республикасының лизингтік дамуы 5
этабына көшті. Бұл дегеніміз кешенді қайта қарау, яғни лизингтік заңдарды
жетілдіру.
Еліміздегі лизингтік компанияларының басым бөлігі Алматы қаласында
орналасқан: Альфа Лизинг, Альянс Лизинг, АТФ лизинг, БТА лизинг,
Казтранслизинг, Медикал лизинг Груп, Нуринвест.
Агромашлизинг, Астана –Финанс, Зерновая , КазАгроФинанс лизингтік
компанияларының басты офистері Астанада орналасқан.
Еліміздегі лизинг компанияның көбеюі лизингтік индустрияның нақты
дамуына және ауылшаруашылығы мен шағын кәсіпкерліктің дамуына мол жағдай
жасайды.
Лизингтік қызметтің негізгі тұтқалары болып отын энергетикалық,
металлургиялық, көлік, сауда, ауыл шаруашылығы салалары жатады.
2008 жылы лизингтік келісімдер көлемін 2 есеге көбейтуді көздеп отыр.
Аталған компаниялардың негізгі талап ететін заңдық және бухгалтерлік
құжаттары жалпы ұқсас, бірақ кейбір ерекшеліктер бар: аванстық төлемнің
көлемінде, пайыздық ставкаларында, лизингтік обьектінің минималды және
максималды құнының көлемінде. Көпшілік компанияларда лизингтік келісімдер
40-350 мың $-ға дейін түрленуі мүмкін, ал бірқатар компаниялар ірі
келісімдерді ( 2-4 млн.$ дейін) қаржыландырады. Лизингтің жылдық пайыздық
ставкасы 18-22 % құрайды. Аграрлық саланы қолдау мақсатында мемлекеттік
субсидия алатын кейбір компаниялар, ауыл шаруашылық секторы үшін біршама
төмен ставкалар қолданылады. Халықаралық қаржы корпарациясының жорамалы
бойынша лизингтік нарықтың кеңеюі коммерциялық лизингтік компаниялардың
жылдық пйыздық ставкаларын 15-17% дейін төмендетеді. Яғни Ресейлік
лизингтік ставкаларына сәйкес келеді. Халықаралық қаржы корпарациясының
жүргізген зерттеуі бойынша 2006 жылы Қазақстанның лизингтік секторы
кеңейіп 500-600 млн. $-ға көбейеді деген жорамал бар. Лизингтік нарықта
көптеген жаңа компаниялар құрылып, банктер лизингтік келісімдерді тікелей
қаржыландыра бастайды. Қазақстанның лизингтік саласының дамуы басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz