ҚР-ның зейнетақы жүйесі

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕЛЕРІ . . . 5

1. 1 Зейнетақы жүйесінің қалыптасуы және даму теориялары . . . 5

1. 2 Зейнетақы жүйесін реформалаудың шетелдік тәжірибелері . . . 11

2 ҚР-НЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІН РЕФОРМАЛАУДЫҢ ДАМУЫ, МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ . . . 14

2. 1 ҚР -да зейнетақы реформасының даму барысы . . . 14

2. 2 ҚР-да зейнетақы жүйесінің даму мәселелері және оны шешу

жолдары . . . 24

2. 3 Зейнетақы жүйесін дамытудың халықты әлеуметтік қорғаудағы рөлі . 28

Қорытынды . . . 31

Қолданылған әдебиеттер . . . 33

КІРІСПЕ

Тәуелсіздік туы желбіреп, ата-бабамыз армандаған егемендігімізге ие болдық. Олар ғасырлар бойы тәуелсіздік үшін жанын пида етіп күресіп өткені тарихымыздан белгілі. Халқымыздың тарихының жаңа белестері, яғни бұқпасыз тарихы осы бостандығымен бірге десек қателеспейміз. Қазақстан жеке ел ретінде қалыптасқаннан кейін ендігі кезекте ел өмірін жандандыру мақсатында түрлі жұмыстар атқарып, экономикалық және стратегиялық бағыттарда жұмыстар атқарып отырғандығы белгілі. Оған дәлел, Қазақстанның болашағы мен дамуына арналынып жасалынған "Қазақстан 2030" деп аталынатын бағдарламасын атап айта аламыз.

Тақырыбымызға арқау болып отырған іс-шаралардың ішіндегі маңыздыларының бірі Қазақстан Республикасындағы зейнетақы қорларының дамуы барысы мен реформалау жүйелері болып отыр. Осыған орай, жоғарыда аталған Қазақстанның 2030 жылғы даму стратегиясында да жинақтау зейнетақы мәселесі де сөз болады.

Тақырыбтың өзектілігі . Республикамыздың "Қазақстан- 2030" бағдарламасында барлық. "Қазақстандықтардың" әл-ауқатын, қауiпсiздiгiн жақсарту гүлдену, даму стратегиясында президентiмiз Н. Назарбаев атап өткендей елiмiздiң дамуының басым бағыттарының бiрi тұрғындардың материалдық және әлеуметтiк әл-ауқаты болып табылады. Тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудiң деңгейi мен сапасы-елiмiздiң азаматтарының әлеуметтiк және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлiгi. Жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етедi. /1/

Республиканың әлеуметтiк-экономикалық жүйесiнде неғұрлым қарқынды дамушылардың бiрi зейнетақы жүйесi болып табылады. Сонымен қатар, әрекет етушi жинақтаушы зейнетақы жүйесiне зерттеулер жүргiзу оның тереңдеуi нарықтық экономикалық жағдайындағы Қазақстан экономикасына бейiмделуi және оның әрекет етуiнiң қысқа мерзiм iшiнде пайда болған пiкiрталастағы және шешiлмеген көптеген мәселелер мен сұрақтардың бар екендiгi жөнiнде белгiлi бiр тұжырымдар жасауға мүмкiндiк бередi. Атап айтатын болсақ, еңбек етiп болғаннан кейiнгi кезеңде қалыпты өмiр сүрудi қамтамасыз етуге зейнеткерлердiң жинақ қорларының саны емес сапасының жеткiлiксiздiгi, тендерлiк мәселелердiң шешiмiн таппауы, өмiр сүру ұзақтығының әр-түрлiлiгi, еңбек ақы теңсiздiгi нәтижесiнде әйелдер мен ерлер арасындағы зейнетақы мөлшерiндегi теңсiздiктiң болуы, өндiрiстiк мүгедектiк мәселелерi және т. б. Қазақстан экономикасының даму ерекшелiктерi зейнеткерлiкке шыққан мерзiм iшiнде тұрғындардың әл-ауқатын жақсарту мен қолдау мақсатында тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн дамытуға бағытталған кешендi шаралардың жүзеге асырылуын қолдайды. Сондықтан, Қазақстан Республикасының тұрғындарын зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн жаңғырту және әрi қарай дамытудың экономикалық тетiктерiн зерттеу өзектi мәселелердiң бiрi болып табылады.

Республикада соңғы жылдары жүзеге асырылып келе жатқан мәселелердің бірі әлеуметтік саясат, оның ішінде, зейнетақы реформасына қатысты сұрақтарды келесі ғалым экономистердің еңбектерінен көруге болады: Баймуратов У. Б., Кенжегузин М. Б., Кошанов А. К, Исахова П, Алибаев А, Нурланова Н. К., Зейнельгабдина А. Б., Ильясова К. К., Мельников В. Д., Есентугелова А. Е., Нурмуханбетов. және т. б.

Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң қалыптасуына арналған ғылыми зерттеулерде тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудiң мемлекеттiк емес қаржы тетiктерi, жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық iс-әрекеттерi мен оны басқару тетiктерi, зейнетақы активтерiнiң портфельдi инвестицияларының пайда болуы, оны оңтайландыруға байланысты ұсыныстар әзiрлеу, сондай-ақ ел экономикасын қаржыландыруда зейнетақы қорларының активтерiн пайдаланудың келешегi туралы сұрақтар қарастырылған.

Жұмыстың мақсаты нарықтық экономиканың тереңдетiлген жағдайындағы Қазақстан Республикасының тұрғындарын зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiнiң қазiргi жағдайын кешендi зерттеу негiзiнде жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық iс-әрекеттерiн, портфельдi инвестициялардың пайда болу процесстерiн және оны оңтайландыруға байланысты ұсыныстарды жасап шығару және жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң әрекет етуiнiң экономикалық-ұйымдық тетiгiн жаңғыртудың ғылыми негiзделген ұсыныстарын әзiрлеумен түсiндiрiледi.

Жұмыстың мiндеттерi . Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесi мiндеттердi шешудi қажет етедi:

1) тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудiң обьективтi негiздерiн анықтау, әлеуметтiк-экономикалық категория ретiнде зейнетақымен қамтамасыз етудiң мәнiн нақтылай түсу;

2) елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының әр-түрлi сатысында тұрғындарды зейнетақымен қамтамасыз етудi реттеудегi мемлекеттiк саясаттың ролiн анықтау;

3) нарықтық экономикасы дамыған елдердегi азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз ету тәжiрибесiне, оны Қазақстанның ерекшеліктеріне байланысты қолдануына талдау жүргізу;

4) жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметтерiне талдау жүргiзу негiзiнде зейнетақы жүйесiнiң әрекет ету тетiктерiне талдау жүргiзу және Қазақстан Республикасының тұрғындарын зейнетақымен қамтамасыз етудiң мемлекеттiк емес секторларының даму тенденцияларын анықтау;

5) келешекте Қазақстан тұрғындарын зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесiн дамытудың және тұрақты етудің негiзгi бағыттарын анықтау, зейнетақы жүйесiнiң тиiмдi әрекет етуiн қамтамасыз етуге және жетiлдiруге байланысты ұсыныстар әзiрлеу;

6) зейнетақымен қамтамасыз етудiң сақтандыру тетiктерiн әзiрлеу және келешекте зейнетақымен қамтамасыз ету мөлшерiн анықтау болып анықталады.

1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕЛЕРІ

Зейнетақы жүйесінің қалыптасуы және даму теориялары

Күнделікті өмірде әрбір адам денсаулығының және тіршілік етуінің негізгі көзі жалақының жойылуына байланысты әр түрлі жағдайларға душар болуы мүмкін. Бұл жағдайларға мыналар жатады: кәрілік, мүгедектік, науқасқа шалдығу, асыраушысынан айрылу және т. б. Оларды көп жағдайда өздігінен жеңу мүмкін емес, сондықтан олар әлеуметтік-экономикалық талаптармен анықталғандықтан және өндірістік іс әрекетпен тығыз байланысты болғандықтан жеке адамның еркіне тәуелсіз болып келеді. Адамзат дамуында қоғамның жарымжан және кәрі мүшелеріне көрсетілетін жәрдем түрлері өзгеріп отырды, алғашқы кезде бұл шіркеулерден қайырымдылық түрінде жүргізілсе, кейіннен мемлекетке адал қызметі үшін әскерилерге жалақы түрінде болды. Ақырында бұл адамның бүкіл өмір бойы жинақтаған қаржысын зейнетақы түрінде мемлекеттің кепілдендірілген жәрдемі түрінде жүзеге асты.

Алғашқы мемлекеттік зейнетақы жүйесі Германияда княз Отто фон Бисмарктің реформасы негізінде пайда болды. Реформа алғашқы кезде науқастарға және мүгедек адамдарға қаржылық көмек ретінде жүргізілсе (1883-1888жж) кейіннен 1889 жылдан бастап жалпы зейнетақымен қамтамасыз ету жүзеге аса бастады.

Өткен ғасырдың зерттеушілері қарт адамдарды әлеуметтік қорғау мәселелерін әртүрлі қарастырды. Либералды рыноктық экономиканың жақтаушылары әрбір индивид өзінң өміріне қор жинау арқылы лайықты қарттық шағын өзі қамтамасыз етуі тиіс деген пікірде болды. Ал кейнсиандықтар керісінше жеке жинақтардан бөлек қарт адамдарға мемлекеттің есебінен зейнетақы және басқа да әлеуметтік төлемдер түрінде жәрдем көрсетілуі қажет екенін айтты.

Әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуына сүбелі үлес қосқан 20 ғ көрнекті экономистері Джон Мейнард Кейнс, Милтон Фридман, Франко Модильяни, Моррис Алле және тағы басқалар болды.

Зейнетақымен қамтамасыз етудің мәніне талдау жасау үшін, ең алдымен зейнетақы ұғымына анықтама беру қажет. Жалпы зейнетақы ұғымы (лат. Pensio) төлем деген мағынаны береді. Тарихи дамудың нәтижесінде бұл түсініктің мағынасы өзгеріп, толығып отырды. Алғашқыда ол мемлекетке адал қызметі үшін жалақы мағынасын берсе, қазіргі уақытта қоғамның қарт азаматтарының тіршілік етуінің қажетті көзі болып табылады. Қазіргі уақытта зейнетақының мәнін талдаудың бастапқы кезінде қызмет ететін жалпы қабылданған зейнетақы анықтамасы жоқ. Дегенмен де экономикалық әдебиеттерде кездесетін зейнетақы анықтамасына сәйкес келетін негізгі пікірлерді көрсетіп кетуге болады. Зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесіне ерекше қызығушылық және осыдан шығатын зейнетақы түсінігі ғылыми зерттеу пәні ретінде біршама ертерек пйда болды. Енді зейнетақы туралы кейбір шетел экономистерінің анықтамаларына көз жүгіртсек: Дж. Кейнс зейнетақыны халықтың өзінің қарттық шағын қамтамасыз ету үшін жинаған жеке жинақтары және сонымен қатар мемлекеттің зейнеткерлік жасқа жеткен кезде азаматтарға төленетін белгілі бір ақша суммасы деп түсінді. К. Маркс қоғамдық қорлар құрамында еңбекке қабілетсіздер үшін тұтыну қорларын атап көрсетті. Тұтыну қорларының қызметі

азаматтарға қарттық шағында, мүгедек болған жағдайда және жұмыс істеу қабілетінен айрылған жағдайда төленетін ақша төлемдері.

Шетелдік экономикалық әдебиеттерде зейнетақы деп мемлекеттердің және басқа да субьектілердің азаматтарға белгілі бір жасқа келген кезде, мүгедек болған кезде және тағы басқа жағдайларда тұрақты түрде төленетін ақша төлемдері. [5, 416б]

ҚР-сының «ҚР-да зейнетақымен қамсыздандыру» туралы заңында зейнетақыға келесідей анықтама берілген: «Зейнетақы бұл Орталықтан, жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдерінің жиынтығы». [1. ]

Менің ойымша келесі анықтама зейнетақының мәнін толығымен ашып көрсететін сияқты: «Зейнетақы-бұл адам өмірінде белгілі бір жағдайлар болған кезде яғни зейнеткерлік жасқа жеткен кезде, қажетті еңбек өтілі болғанда, мүгедек болған жағдайда, асыраушысынан айрылған кезде, жұмысшылардың белгілі бір категорияларына байланысты көп жылғы сіңірген еңбегі үшін азаматтарға заңды негізде төленетін белгілі бір ақша суммасы».

Жоғарыдағы анықтамалардан байқалып отырғанындай зейнетақының әлеуметтік-экономикалық мәні бұрынғы өмірді қамтамасыз ету үшін болған жеткілікті деңгейдегі жойылған жалақыны толықтыру.

Зейнетақымен қамтамасыз етуді әр түрлі аспектілерде қарастыруға болады. Зейнетақымен қамтамасыз ету юридикалық мағынада қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелерін күтумен байланысты қатынастарды реттеуші заң саласы.

Зейнетақымен қамтамасыз етудің әлеуметтік мағынасында - бұл адамның жұмыс істеу қабілетінен айырылған кезде, зейнеткерлік жасқа жеткен жағдайда қоғам есебінен асыраудың формалары мен түрлерінің жиынтығы.

Зейнетақымен қамтамасыз етудің экономикалық мағынасында - бұл қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелерін асырау мақсатында тұтынуға пайдаланылатын ұлттық табыстың бөлігі.

Зейнетақымен қамтамасыз етудің мәні оның қызметтерінен көрінеді:

1) Әлеуметтік қызметі - адамдардың әл-ауқатын және өмір сүру деңгейін жоғарылатуға бағытталған;

2) Экономикалық қызметі - халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылатуға, экономиканы тұтастай дамытуға бағытталған;

3) Ақпараттық қызметі - азаматтарға зейнетақы жүйесінің дамуы және жай-күйі туралы сенімді ақпаратты берумен көрінеді.

Зейнетақы жүйесінің басты мақсаттары:

1) қарттарды кедейліктен қорғау;

2) еңбек ету мерзімі аяқталған кезде кепілдендірілген табыспен қамтамасыз ету;

3) инфляцияның нәтижесінде нақты өмір сүру деңгейінің төмендеуінен болатын табысты қорғау.

Зейнетақымен қамтамсыз ету жүйесі әр түрлілігімен ерекшеленеді. Әрине қағидалары және ұйымдастырушылық негіздері және тағы басқа белгілері бойынша толығымен сәйкес келетін екі жүйе табылмауы мүмкін. Осыған байланысты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің келесідей классификацияларын бөліп көрсетуге болады:

Енді зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің классификациясын толығырақ қарастырсақ:

1) Зейнетақы жарналарын капиталдарға айналдыру және қайта бөлу принциптерін пайдалануға байланысты.

Кесте 1 - Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің классификациясы [11. 20б]

категория: категория

түрлері: түрлері

категория: Зейнетақы жарналарын капиталға айналдыру және қайта бөлу принциптерін пайдалануға байланысты

түрлері:

Жинақтаушы.

Аралас.

Бөлу.

категория: Ұлттық зейнетақы жүйесінің моделіне байланысты

түрлері:

Беверидж моделі.

Бисмарк моделі.

Жеке зейнетақы сақтандыру моделі

категория: Қаржыландыру әдісі бойынша

түрлері:

Зейнетақыға төленетін ағымдағы шығындарды ағымдағы түсімдермен өтеу.

Болашақтағы және қазіргі уақыттағы барлық зейнетақы төлемдерін қамтамасыз ететін қорлар жасау.

категория: Салық салу әдістеріне байланысты

түрлері:

Инвестициялық табысқа салық салу.

Зейнетақы жарналарына табыс салығын салу.

Зейнетақы төлемдеріне табыс салығын салу.

категория: Қатысушылардың ауқымына байланысты

түрлері:

Барлық халық үшін.

Халықтың кейбір категориялары үшін.

категория: Зейнетақы жүйесіне қатысу айырмашылығына байланысты

түрлері:

Міндетті.

Ерікті.

Кәсіби

а) Міндетті зейнетақымен қамтамасыз етудің бөлу жүйесін алғаш рет неміс канцлері Отто фон Бисмарктың енгізгенін мен жоғарыда атап өттім. Зейнетақымен қамтамасыз етудің ортақ жүйесі ұрпақтар ынтымақтастығы қағидасына сүйенеді. Жұмысшылар мен жұмыс берушілер әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруға жалақының бір бөлігін төлеген кезде, үкіметтің зейнеткерлердің табысын қамтамасыз ету үшін жұмысшылардың зейнеткерлікке шығар кездегі кепілдендірілген табысы туралы уәдесімен айырбасталады. Жас ұрпақ пен қарт ұрпақ арасындағы трансферттерге сүйенетіндіктен жүйе ортақ деп аталады. Зейнетақымен қамтамасыз етудің ортақ жүйесі жұмысшы ұрпақтың ағымдағы жалақысына байланысты либералды рыноктық реформа идеологияларына жауап бермейді.

Біріншіден, экономикадағы бағалық пропорцияларды бұрмалайтын табыстардың қайта бөліну масштабының елеулі түрде көбеюі.

Екіншіден, ұрпақтар ынтымақтастығы қағидасы жеке тұлғаның мемлекетке және өзінің қарттық шағын қамтамасыз етудегі жеке жауапкершілігінің болмауына байланысты жеке тұлғаның капитал жинақтауға және еңбек етуге белсенділігін төмендетеді.

Үшіншіден, бөлуші зейнетақы жүйесі сақтандыру аспектісінде әділетсіз, яғни жұмысшылардың зейнетақы қорларындағы салымдарының төлеуіне кепілдік бере алмайды, тіпті кейбір жағдайларда зейнеткерлердің өмір сүруінің қолайлы деңгейін де қамтамасыз ете алмайды.

Зейнетақы жүйесін қаржыландыру әдістері бойынша:

а) Бөлу(қорланбайтын) әдісі. Бұл бойынша зейнетақы шығындарын ағымдағы түсімдердің есебінен төлейді. Шет елдерде бұл әдіс «pay-as- you go system» яғни «шамаң барда төле деп аталады.

Зейнетақы жүйесі -бұл еңбекке жарамсыз, жасы келген адамдарды зейнетақымен қамсыздандырудың жүйесі, ол жүйе мемлекетпен реттеледі және зейнетақы салымдары мен төлемдерінің эквиваленттілік, яғни сақтандыру қағидасына негізделеді. Бұл жүйе еңбекке жарамсыз жаста тұтыну үшін жиналған азаматтардың ақшалай қаражаттарының құрылуы мен жұмсалу механизмін білдіреді.

Зейнетақы жүйесінің мәні мен оның әлеуметтік қамсыздандыруда алатын орнын анықтау үшін ең алдымен зейнетақымен қамсыздандырудың негізгі принциптерін анықтау қажет.

«Кеңестік зейнетақымен қамсыздандыруда» төмендегі принциптер көрсетілген:

Зейнетақымен қамсыздандырудың жалпыламалығы;
Зейнетақымен қамсыздандыру шарттарының біркелкілігі;
Зейнетақы мен әлеуметтік көмектің мемлекет есебінен төленуі;
Зейнетақымен қамсыздандырудың жоғарғы деңгейлігі және зейнетақы көлемінің еңбек өтіліне еңбекке жарамсыздық деңгейіне, отбасылық жағдайына байланысты дифференциялануы.

Жоғарыда аталған зейнетақымен қамсыздандыру қағидалары тек жоспарлы экономика жағдайында ғана жүзеге аса алады, ал өтпелі экономикадағы зейнетақы жүйесінде шаруашылықты жүргізудің рыноктық жағдайына сәйкес принциптер болуы тиіс.

Жалпы алғанда әлеуметтік қызметтерді қаржыландыру көздері бойынша екі түрлі принципті көрсетуге болады: сақтандыру принципі жіне қамсыздандыру принципі.

1) Сақтандыру принципі. Бұл принцип бойынша көрсетілген көмекті қаржыландыру салымдар есебінен жүргізіледі және салымдармен әлеуметтік қызмет көлемі арасында тығыз байланыс орнатылған. Көмектің көлемі жеке салымдардың көлеміне байланысты, яғни кепілденушінің алдын -ала жасаған салымдарына байланысты сақтандыру принципі жеке сақтандыру компанияларында және әлеуметтік сақтандыру жүйесінде сақтандыру принипі мынадай түрде іске асады: сақтандырушылар өздерінің жалақысының белгілі бір бөлігін салым ретінде төлеуі керек және жалақысынан айырылған жағдайда енбекақысының көлеміне байланысты компенсация алады.

Сақтандыру принципі ең алдымен төлемдер мен салымдардың өзара байлагысын білдіреді, ал өзін қарттық кезеңінде қамсыздандыру үшін арнайы қорларға өмір бойы белсенді салымдар төлеген адамдар үшін әділ прнцип болып табылады.

2) Қамсыздандыру принципі. Бұл принцип бойынша зейнетақымен қамсыздандыру салықтың есебінен қаржыландырылады. Көмек бұрын төленген салымдарға байланыссыз көрсетіледі. Мұндай көмек жалақыдан айырылған немесе жеке отбасылық бюджетке ауырлық түскенде беріледі. Бірақ бұл көмектің көлемі алдын -ала анықталған, оған көмек алушының табысы мен материалдық жағдайы еш әсер етпейді. Салықтардың есебінен қаржыландырудың принципіне сәйкес зейнетақының төленуі бюджеттің жағдайына байланысты. Егер әлеуметтік көмек жүйесінің айтарлықтай бөлігі қамысздандыру бөлігі бойынша құрылса, онда ол бюджетке ауырлық тигізуі мүмкін. Бірақ кейбір қатаң шектелмеген жерлерде әлеуметтік көмектің қамсыздандыру принципін қолдануы қажет болып табылады. Мысалы, бұл принцип сақтандыру қолдану мүмкін емес жағдайларда қолданылады. Сенімді және тиімді зейнетақы жүйесі тек аралас қаржыландырылатын көп укладты моделдің негізінде ғана құрылуы мүмкін. Ол бөлу (ынтымақ принципіне) жүйесінің элементтері мен жинақтаушы жүйесінің элементтерінен үйлесіп құрылуы керек.

Рыноктық қатынастардың дамуы жасы келген, еңбекке жарамсыз адамдар үшін зейнетақымен қамсыздандыруды сақтандыру принципі бойынша ұйымдастыруды білдіреді. Жасы бойынша еңбекке жарамсыз адамдарды зейнетақымен қамсыздандыруда өтпелі экономика кезінде сақтандыру принципі бойынша іске асуы тиіс, оны тиімді жұмыс істейтін жинақтаушы зейнетақы жүйесі қамтамасыз ете алады.

Зейнетақы басқа әлеуметтік төлемдерден айтарлықтай ерекшеленеді. Мұнда, халықтың ерекше бір категориясымен байланысамыз, яғни жасы келгенде еңбек қабілетін жоғалтқан адамдар. Қамсыздандырудың негізі мақсаты қоғамдағы еңбекке қабілетсіз адамдарды материалдық қолдау болып табылады. Барлық еңбекке қабілетсіз адамдарды үш топқа бөлуге болады:

1) Жасы бойынша еңбекке жарамсыз адамдар, яғни өмір бойы белсенді жұмыс істеп зейнет жасына жеткен азаматтар;

2) Уақытша еңбекке жарамсыз адамдар, яғни өзінің еңбекке қабілеттілігін еңбек және қоғамдық міндеттерді атқару кезінде жоғалтқан азаматтар;

3) Бала кезінен еңбекке қабілетсіздер, яғни бала кезінен мүгедектер және еңбек жасындағы азаматтар.

Жоғарыда көрсетілген адамдардың еңбекке қабілетсіздік деңгейіне қарай және оларды қамсыздандыру принциптері бойынша зейнетақымен

қамсыздандырудың үш негізгі қызметін (мақсаттарын) көрсетуге болады:

1) Жасы бойынша еңбекке жарамсыздар үшін, яғни жасы бойынша зейнеткерлікке шыққан зейнеткерлер бейімделген өмір сүру деңгейімен қамтамасыз етілуі керек

2) Еңбекке қабілетсіздер үшін оның себептеріне байланысты өтемақы төлеу.

3) Бала кезінен мүгедектермен қоғамның жұмыс істемейтін мүшелері үшін минималды өмір деңгейін қамтамасыз ету. [7, 21б]

Жинақтаушы және ұрпақтардың ынтымағы принципіне негізделген зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі арасындағы айырмашылық оларды қаржыландыру әдістерінде болып отыр. Зейнетақы жүйесін қаржыландырудың екі тәсілі бар:

1) Бөлу (қорланбайтын) әдісі, ол бойынша зейнетақы шығындары ағымдағы түсімдердің есебінен өтеледі. Бұл әдіс PAYG (PAY -as -you -go) «шамаң барда төле» .

Бөлу жүйесінің төлем қабілеттілігі зейнетақы төлемдерін қажетті көлемде төлеу үшін қаржыларды жинақтай алу мүмкіндігімен анықталады. Зейнеткерлер өздерінің зейнетақыларын жұмысшылардың есебінен алады, осылайша төлемдер мен салымдардың салыстырмалы түрдегі теңдік балансы сақталып отырады.

Баланстың сақталуы зейнетақы жүйесінің негізгі өлшемдерінің үйлесімділігі есебінен іске асады: зейнеткерлік жас, зейнетақы көлемі, сақтандыру тарифтері. Олар келесі формулада көрсетілген:

НР жалпы х Е орта ЗС қойылымы = З орта (1)

Мұнда:

Ж - жалпы жұмысшылардың жалпы саны, адам

Е орта - орташа еңбекақы, теңге

ЗС - зейнетақы салымдарының қойылымы, теңге

З - орташа зейнетақы, теңге.

Бөлу әдісінің ерекшелігі басқарудағы қарапайымдылық болып табылды. Зейнетақының бөлу жүйесінде ұрпақтардың ынтымағы принципі іске асырылалы, онда жұмысқа қабілетті жас ұрпақ жұмыс істеуге жарамсыз ересек ұрпақты қолдау жүгін өз мойындарына алады. Болашақта демографиялық өзгерістерге сәйкес әрбір зейнеткерге келетін жұмысшылардың саны азая бастайды (тиісінше зейнетақы салымдарын төлеушілер саны да азаяды) . Мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандырудың деңгейі төмендеуі мүмкін. [20, 154б]

Орта жалақының төлеміне қатысты зейнетақы көлемінің қысқаруы болжануда. Зейнеткерлердің әл -ауқатын қалайда баса қолдау үшін мемлекетке еңбекақының айтарлықтай бөлігін зейнетақы жүйесіне алып тұруға тура келеді. Бұл көптеген елдердің тәжірибесінде кездескен жағдай. Бай мемлекеттердің өздері де жұмысшылардың табысының айтарлықтай бөлігін зейнеткерлерге төлей алмайды.

Зейнетақы жасын көбейтудің теориялық мүмкіндігі де бар, бірақ бұл жолмен проблема толық шешілмейді. Демек бөлу жүйесі бойынша зейнетақымен қамсыздандыруға әлемнің барлық мемлекеттері реформа жасайды.

2) Жинақтаушы (қорланатын) әдіс, мұнда қаржылар осы кезде және болашақта зейнетақы төлемдерін толығымен қамтамасыз ететін арнайы қорлардың құрылуына жіберіледі.

Жинақтаушы зейнетақымен қамысздандырудың қызмет етуі ұзақ мерзімді инвестициялық процесс болып табылады. Ол үш кезеңнен тұрады:

- Бірінші кезеңде жинақтаушы зейнетақы қорына құйылатын салымдар түрінде болады.

- Екінші кезеңде жинақтаушы зейнетақы қаражаттары инвестицияланады. Бұл инвестициялау процесі салымдар мен зейнетақылардың көлемін білдіретін ережелерімен анықталады.

- Үшінші кезеңде зейнетақыны мерзімді төлеу іске асырылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.