Ежелгi Үндi философиясы туралы ақпарат
1. Ежелгi шығыс өркетиетiнiң ерекше белгiлерi. Философиялық ойлардың бастаулары.
2. Үндi философиялық ойларының негiзгi принциптерi, оның негiзгi мектептерi мен бағыттары.
Қолданылған әдебиет
2. Үндi философиялық ойларының негiзгi принциптерi, оның негiзгi мектептерi мен бағыттары.
Қолданылған әдебиет
Философия ғылыми көзқаралатын бастауы ретiнде б.з.д. ҮI-Ү ғ. қалыптасты, осы кезден бастап адамзат әлем туралы, ондағы өзiнiң орны мен тағдыры туралы рационалды көзқарасқа сүйене басталы. әлемнiң рационалды түсiндiрiлуiне ең алғаш қадам жасағандар дүние құрлымы туралы ерекше iлiмдi тудырду. Ежелгi Үндi астрономдары Жердiң шар тәрiздi екендiгi, оның өз осiнен айналуы туралы ойларды айтты, математиктерi санаудың мәндi жүйесiн, цифрларды белгiлеудi ойлап тауып, тригонометрия негiзiн қалыптастырды.
Әр дәуiрдiң, әр заманның өкiлi өз философтарын шығарды. Алғашқы кезде философия мифология байланысты болды. Философия бiр жағынан мифологияға, екiншi жағынан ғылымға сүйендi.
Философия өзiнiң зерттейтiн объектiсiн ерекше қарастырды, яғниғ математик бiрлiк санын неше түрлi сарапқа салып, зерттейтiн болса, философтар болмысты солай талдайтын болды. өмiр сүрудiң мәнi неде? Болмыс деген не? Философ пайда болған кезден бастап-ақ дүниекөзқарас ретiнде қалыптасты.
Философияның пайда болуы, оның дамуы бiр логикаға сүйендi.
1. Шығыс философиясы.
1) Үндi, Қытай, Египет, Вавилонда б.з.д. ҮIII-ҮI ғ. қалыптасты. Дүниетанымда, қоғам даму нәтижесiнде: прогрессивтiк, атеистiк, консервативтiк, мистикалық бағыттар дүниеге келдi.
2. Аникалық философия
1) Мифология
2) Жаңадан туындап келе жатқан ғылым.
3. Отрағасыр. Дiнге байланысты болды.
4. Қайта өрлеу дәуiрi ХIҮ ғ. ортасы –ХҮII ғ. басы.
Эстетикалық ой-пiкiрдiң әсерi арқылы дамыды.
5. Жаңа дәуiр философиясы (реформация)
Адам тағдырын, оның iшкi дүниесiн зерттеудi алға қойды.
Әр дәуiрдiң, әр заманның өкiлi өз философтарын шығарды. Алғашқы кезде философия мифология байланысты болды. Философия бiр жағынан мифологияға, екiншi жағынан ғылымға сүйендi.
Философия өзiнiң зерттейтiн объектiсiн ерекше қарастырды, яғниғ математик бiрлiк санын неше түрлi сарапқа салып, зерттейтiн болса, философтар болмысты солай талдайтын болды. өмiр сүрудiң мәнi неде? Болмыс деген не? Философ пайда болған кезден бастап-ақ дүниекөзқарас ретiнде қалыптасты.
Философияның пайда болуы, оның дамуы бiр логикаға сүйендi.
1. Шығыс философиясы.
1) Үндi, Қытай, Египет, Вавилонда б.з.д. ҮIII-ҮI ғ. қалыптасты. Дүниетанымда, қоғам даму нәтижесiнде: прогрессивтiк, атеистiк, консервативтiк, мистикалық бағыттар дүниеге келдi.
2. Аникалық философия
1) Мифология
2) Жаңадан туындап келе жатқан ғылым.
3. Отрағасыр. Дiнге байланысты болды.
4. Қайта өрлеу дәуiрi ХIҮ ғ. ортасы –ХҮII ғ. басы.
Эстетикалық ой-пiкiрдiң әсерi арқылы дамыды.
5. Жаңа дәуiр философиясы (реформация)
Адам тағдырын, оның iшкi дүниесiн зерттеудi алға қойды.
1. Мәдени-философиялық энцеклопедиялық сөздік / Т.Ғабитов, А.Т. Құлсариева.-Алматы, Раритет 2004/
2. Нысанбаев Ә., ӘбжановТ. Философия тарихы Алматы 1999
3. Современная западная философия. Словарь М.,2000
4. Фрейд З. Тотем и табу. М.,1990
5. Философия (под ред. Никитич Л.А.) М.,2000
6. Философия (Құр. Т.Ғабитов Аламты, Раритет, 2005)
7. Филсофиялық сөздік. Алматы 1996
8. Фрейд З. Я и Оно. М., 1998
2. Нысанбаев Ә., ӘбжановТ. Философия тарихы Алматы 1999
3. Современная западная философия. Словарь М.,2000
4. Фрейд З. Тотем и табу. М.,1990
5. Философия (под ред. Никитич Л.А.) М.,2000
6. Философия (Құр. Т.Ғабитов Аламты, Раритет, 2005)
7. Филсофиялық сөздік. Алматы 1996
8. Фрейд З. Я и Оно. М., 1998
Ежелгi Үндi философиясы
1. Ежелгi шығыс өркетиетiнiң ерекше белгiлерi. Философиялық ойлардың
бастаулары.
2. Үндi философиялық ойларының негiзгi принциптерi, оның негiзгi мектептерi
мен бағыттары.
Қолданылған әдебиет
Ежелгi шығыс өркетиетiнiң ерекше белгiлерi. Философиялық ойлардың
бастаулары.
Философия ғылыми көзқаралатын бастауы ретiнде б.з.д. ҮI-Ү ғ. қалыптасты,
осы кезден бастап адамзат әлем туралы, ондағы өзiнiң орны мен тағдыры
туралы рационалды көзқарасқа сүйене басталы. әлемнiң рационалды
түсiндiрiлуiне ең алғаш қадам жасағандар дүние құрлымы туралы ерекше iлiмдi
тудырду. Ежелгi Үндi астрономдары Жердiң шар тәрiздi екендiгi, оның өз
осiнен айналуы туралы ойларды айтты, математиктерi санаудың мәндi жүйесiн,
цифрларды белгiлеудi ойлап тауып, тригонометрия негiзiн қалыптастырды.
Әр дәуiрдiң, әр заманның өкiлi өз философтарын шығарды. Алғашқы кезде
философия мифология байланысты болды. Философия бiр жағынан мифологияға,
екiншi жағынан ғылымға сүйендi.
Философия өзiнiң зерттейтiн объектiсiн ерекше қарастырды, яғниғ
математик бiрлiк санын неше түрлi сарапқа салып, зерттейтiн болса,
философтар болмысты солай талдайтын болды. өмiр сүрудiң мәнi неде? Болмыс
деген не? Философ пайда болған кезден бастап-ақ дүниекөзқарас ретiнде
қалыптасты.
Философияның пайда болуы, оның дамуы бiр логикаға сүйендi.
1. Шығыс философиясы.
1) Үндi, Қытай, Египет, Вавилонда б.з.д. ҮIII-ҮI ғ. қалыптасты.
Дүниетанымда, қоғам даму нәтижесiнде: прогрессивтiк, атеистiк,
консервативтiк, мистикалық бағыттар дүниеге келдi.
2. Аникалық философия
1) Мифология
2) Жаңадан туындап келе жатқан ғылым.
3. Отрағасыр. Дiнге байланысты болды.
4. Қайта өрлеу дәуiрi ХIҮ ғ. ортасы –ХҮII ғ. басы.
Эстетикалық ой-пiкiрдiң әсерi арқылы дамыды.
5. Жаңа дәуiр философиясы (реформация)
Адам тағдырын, оның iшкi дүниесiн зерттеудi алға қойды.
Ежелгi Шығыс деген не?
Географиялық жағынан Ежелгi Шығыс, Таяу Шығыс (Вавилон, Шумер,
Египет, Ассирия, Палестина);
Орта Шығыс – Үндi, Иран, Афганистан;
Қиыр Шығыс – Қытай, Вьетнам, Корея, Япония.
Ежелгi Шығыс күрделi өркениет типi, оның жалпы белгiлерiнiң сипаты:
1. Ежелгi Шығыс өркениетiнiң негiзi егiн шарувшылығы, жер өңдеу, бұл
жағдайда жер мен су мемлекеттiң меншiгiнде болды.
2. Мемлекеттiң құрлысында орталыққа шоғырланған және дамыған
бюрократтық (төрешiлдiк, кеңсешiлдi) өкiметi бар.
3. Мемлекеттi абсолюттiк өкiметтiң басқарушысы фараон, патша,
император.
4. Халықтың көпшiлiгi тұйықтау, шашылған ауылдық қауымлы өмiр сүредi,
толық мемлекетке тәуелдi болады.
5. Адам өзiне табиғат пен қоғамнан не объективтiк, не субъективтiк деп
бөлмейдi. Бұл жағдайда жоғарғы дәрежеде рухани мәдениеттiң
спецификасын (ерекшiлiгiн) анықтайды.
6. Ежелгi Үндi мен Қытай философиясының ерекшiлiгi туралы, жүз жылдан
артық уақыт екi түрлi көзқарас арасында дискуссия жүрiп жатыр. 1)
Үндi мен Қытай нағыз философияны жасаған жоқ, олар оған жете
алмады. Сондықтан, оларды осыған сәйкес алғашқы (алдыңғы,
алдындағы) философия, немесе дiни философиялық көзқарас деп атау
керек дейдi.2) Үндi мен Қытай ең жоғарғы философияны әлемге алып
келдi. Батыс бұл деңгейге әлi жеткен жоқ дейедi.
Бұл секiлдi қарама-қарсы пiкiрдiң өмiр сүруiнiң себебi философияның
эталондық үлгiсi ретiнде Батысеуропалық философиямен шұғылдану вариантының
алуына байланысы.
Ал, ендi, Үндi мен Қытайлықтардың ойлау тәселi бұл жүйеге келмейдi
(түспейдi), сондықтан алдыңғы немесе жоғарғы философия деп атауы,
Батысеуропалық философияны зерттеушiлерге байланысты.
Қытай мен Үндiлiк философия тәсiлiнiң Батысеуропалыққа сай келмеуң,
ерiксiз оларды Шығыс деген атпен бiрiктiрiп Батысқа қарсы қойды. Шын
негiзiнде әлемдiк философияның қайнар көзi, екеу емес, оның үшеу екенiн
айту керек. Батыс пен Үндi және Қытай. Қытай мен Үндi арасындағы ұқсастық,
Батыс пен Үндiге қарағанда аз, Батыс пен Үндiлiктердi байланыстыратын
олардың арғы тiгi мен тiлi. Үндi мен Қытайды Рухани туысқандастырған
буддизм, ол б.з.д. II ғасырда кiрдi.
Көптеген философия тарихын зерттеулiшер антикалық Батыс, Ежелгi Үндi
және ежелгi Қытай үш әртүрлi, бiрақ теп-тең рухани дүние ретiнде қарайды.
Үндi, Қытай философиясының генезисi (пайда болуы) өте күрделi мәселе
оның бай мифологиялық түсiнiгi және оның тәсiлiне қатысты.
Ал, Қытайда мифологиялық сананы қатал салт-жоралар ығыстырады.
Философияда аңыз, ғылыми-теория, миф және логос арасындағы байланыс
үзiлмедi. Қытай философиясы мифтан пайда болған, бiрақ Грек
философиясындағы секiлдi оны тастап кетпейдi. Миф қытайлықтар үшiн
танымның, өнердiң көкжиегi, ондағы ұлттық психологияның және философияның
қалыптасуының негiзi болды.
Философияның философия болып қалыптасуы үшiн ол өзiнiң мифтан және
ғылымнан бөлек ерекше-шындықты ұқыну тәсiлi мен тiлiн жасайды.
Ежелгi Шығысқа өндiрiстi тәсiлдiң баяу қалыптасуы философиялық ойдың
дiни-мифологиялық көзқарастан, күнделiктi әдептiлiк санадан толық арылуына
мүмкiндiк бермедi.
Философияны ғылым ғана емес, дүниеге көзқарастың iлiм ретiнде, оның
негiзгi ерекшелiгiнiң бiрi сыни пiкiлрелдiң пайда болуы десек, оның пайда
болуын таптық қоғамынан пайда болуы кезеңiне ұзартуымыз керек. Таптық қоғам
еңбек бөлiнуiнiн нәтижесi, жеке меншiктiң, рудың сананың орнына жеке адам
санасының алдынғы қатарға шығуы болып табылады. Яғни ру мифологиясын
өзгерту, оны жеке адам мүддесiне ыңғайландыру қажеттiгi туады. Ал
көзқарасты өзнерту әртүрлi деңгейдегi сыннан басталады, яғни мифологияның
жан өлмейдi қағидасын сынау, оны жүйелi түрде көрсете бiлу алғашқы
философиялық ойлардың қалыптасуының белгiсi.
Алғашқы таптың құлиенкушiлiк қоғам Шумер, Египет мемлекеттерiнде
(б.з.д. IҮ мың жылдықтың соңы) пайда болды. Алғашқы философиялық ойлар
алғашқы астрономия, космологмя, математика iлiмдерiмен және ескi
мифологиямен тығыз байланысты. Философия қоғамдық сананың ерекше формасы
ретiнде әлi бөкiне қойған жоқ. Шаруашылық талаптары нақты ғылымдардың
дамуын қажет еттi. Вавилон математиктерi алгебра мен геометрияның бастауын
жасады: квадраттық теңдеулердi шешу, қазiргi уақыт өлшемдерiн ойлап тапты
(сағат, минут, секунд, т.б.). абыздардың мифтiк құдайлар туралы iлiмi
(теогония) дүниенiң пайда болуы iлiмiне (космогония) ұласты. Құдайлар атасы
– Ай, құдайлар – жұлдыздар саналды. Күн соларды сөндiретiн, өлiм әкелетiн
қаратүнек күш деп саналды. Ай өлiп қайта тiрiлетiн, өшпес өмiрдi бейнеледi.
Олардың мәңгi күресi жақсылық пен зұлымдық күресi ретiнде сипатталды.
Жұлдыздың космогония астрологиялық iлiмдi тудырды, оның мәнi әлi күнге
дейiн сақталып отыр. Осы көзқарастарға қарсы сыни атеистiк ойлар туды, оның
аса көрнектi әдеби мұрасы Өмiрдiң мәнi туралы құл мен оның иесiнiң айтысы
еңбегi. Оның ұмыт болған авторы дiни қағидаларды сынап, о дүниедегi өмiр
үшiн құдайларға құрбандық шалуды ақылсыздық дейдi.
Египеттiктердiң негiзгi шаруашылығы суармалы егiншiлi және мал бағу
болды, ерекше құрылыс өнерiе тас қажау, қыштан ыдыс жасау кәсiптерi дамыды.
Олар алғашқы болы күн календарын жасап, жылдың 36512 теулiктен тұратынын
дәлелдедi, π санын, шеңбердiң диаметрге байланыстылығын, әртүрлi
пирамидалардың ауданын, көлемiн есептеп шығаруды еңгiздi. Мифологиялық
мазмүндарды дiни емес, философиялық тұрғыдан түсiндiру бiртiндеп өсе түстi.
О дүниедегi мәңгi өмiрге сенудi сынап, еңбектi жеккөрушiлiктi жойып осы
дүниедегi өмiрдi түзеуге шаңыраулары бар шығармалар тарала бастады. Сондай
еңбектiң бiрi Арфей өлеңi о дүниеден қайтқан ешкiм жоқ, ол туралы адамның
сезiмi мен ақылы да еш дерек келтiре алмайды, сондықтан ол ертегiлерге
сенудi тоқтатып, жер бетiндегi өмiрiмiздi түзейтейiк деп шақырды. Кейiнiрек
жазылған Өмiрден түңiлгеннiң өз жанымен әңгiмелеуi еңбегiнде жан өлмейдi
деген қағида жан-жақты, ашық және логикалық сабақтастықты сақтай отырып
қатты сыналады, ол қағиданың әлеуметтiк-саяси құрылыммен, теңсiздiкпен, күш
көрсетумен байланыстытығы айтылады. Ежелгi Египте мұраларында стихиялық
материалистiк көзқарастарда кездеседi. Ондағы барлық тiршiлiк салқын судан
пайда болды деген пiкiр, грек ғалымы Плутархтың айтуынша, кейiн Милет
мектебiн құрған Фалестiң философиясының негiзгi идеясына айналды.
Үндi философиясы
Б.з.д. II мыңжылдығында Солтүстiк Үндiстанға көшпендi
малшаруашылығымен шұғылданатын тайпалар қоныстана бастады, олар Орта
Азиядан, Ираннан; Волга бойынан келгендер едi. Олар өздерiн арийлықтар деп
атады.
Бiздiң жыл санауымыздан 3 мыңдай жыл бұрын Ежелгi Үндi жерiнде
қауымдық қоғам ыдырап,оның орнына құлдық қоғам қалыптаса бастады. Осыған
орай Үндi қоғамы төрт варнаға бөлiндi. Олар брахмандар (абыздар) кастасы,
кшатрийлар-әскери, аристоркартиялық каста, вайшилер - басы бос қоғам
мүшелерi, шудралар – төменгi каста – құлдар болады. Брахмандар – ой еңбегi,
кшатрийлер - әскери қызмет, вашилер ауылшаруашылық, қол өнер кәсiбi, сауда
мен айналысты, шудаларға қара жұмыс қана тидi. Ежелгi Үндi қоғамының
дамуының осы кезiне сай мифологиялық, философиялық көзқарас қалыптасты.
Үндiдегi философиялық ойлау брахманизмге, яғни брахманның iлiмiне
(дiни қызметкерлер, абыздар) байланысты қалыптаса бастады. Брахманизм
өзiнiң догмаларында ведаға (ежелгi Үндiдер ауд.веда –бiлiм, басқару)
сүйенедi. Үндi философиясы б.з.д. I мың жылдықтың ортасында ведалық
мифологияның негiзiнде пайда болды. Ол көлеледi ән ұрандарының
(гимндерiнiң) қосындысы. Онда: дуаларды үйрету, табиғат циклдерiн бақылау,
әлемнiң пайда болуы мен жасалуы туралы турпайы түсiнiк болды.
Қазiргi кезде бiзге А веда белгiлi: Риведа, Самаведа, Яджурведа,
Атхарваведа. Олар төрт бөлiктен тұрады.
1. Самхит – құдайларға арналған ән ұрандар (гимнедер) жинағы.
2. Брахман – кiтаптар, самхиттi түсiндiретiн әртүрлi мифологиялық
әңгiмелер, салт-жоларар. (Үндi вбыдарының өздерiне арналған салт
жоралар өткiзудiң дұрысытығын және құрбандық жасау рәсiмдерi
туралы кiтаптары.
3. Араньяктар (дүниеден безген дуаналардың орман кiтабы брахманга тән
салт жоралардың орнына құдайларды iштей сыйлап-құрметтеу, оларды
ойлап-толғану сияқты көзқарастар берiлген.
4. Ведалардың ең соңғы сатысы – Упанишада (санскр. Upa – рядом, sad
– сидеть с Учителем – Ұстаз қасында отырып дәрiс тыңдау) - өте
қадiрлi (асыл) бiлiмдi игерi үшiн, ұстаздан сабақ алу.
Пуруша – мифологияда астан-кестеннен пайда болған алғашқы адам, оны
құрбан ету әлемнiң пайда болуына алып келедi (ол әлем, адам түрiндегi
әлем). Оның демiнен жел, бiр көзiнен күн, екiншiсiнен Ай (ж.т.б.) пайда
болады. Пуруша философиялық түсiндiруде – бұл барлық әлемге енген, өзiндiгi
жоқ рухани бастама.
Рита – қарыш тәртiбi, заң мен заттардығ заңдылық барысы. Рита –
сезiмдiк дүниенiң алдында пайда болды, денелiк заттар тек қана ританың
көрнiсi. Рита – бұл тек физикалық заң ғана емес, оған барлық тiршiлiк
иеледi бағынатын моральдықта болып саналады.
Сансара (сескрит дәлме-дәл бiрдемеден өту, қайта туу) – Сансара
концепциясы өзiне барлыө тiрi жанның туысқандығын тұжырымдайды және жаңадан
пайда болудың арқасында, олардың түрiнiң арасындағы бiр-бiрiне ауысуын
(адам, жануарлар, өсiмдiктер, тiптi құдайғада) айтады.
Карма (санскрит iс-әрекет, қимыл, iс, жеребе салу) – iс әрекетiне
қарай құрметтеу я жазалау заңы, индавидтiң (және адамның) келешектегi
өмiрiн алдын ала анықтайды (толық мәнiнде). Кең мағынада - әрбiр тiрi
жанның жасаған iс-әрекетiнiң жалпы қосындысы, оның жаңа туғаннан кейiнгi
(яғни, ары қарай өмiр сүруi) кезеңдердегi сипатын анықтайды.
Үндi философиясының манызды ұғымдары Сансара, Карма Упанишад
жүйесiнде дүниеге келген. Сансара Карма заңына сай келедi. Карма ұғымы
ведалық түсiнiн Ританың негiзiнде қалыптасты.
Упанишад түн негiзi Брахман. Ғарыштық негiзiнде мәңгi мәндiлiк –
Брахман жатыр. Сондықтан одан барлық заттар дамиды. Брахман – барлық
әлемнiң бастамасы және соңы. Брахманның екi түрi бар: 1) қозғалмайды, нақты
өмiрсүредi, бiрақ жойылып кетуi мүмкiн –көптүрлi; 2) жойылмайды, өлмейдi,
қозғалыста және ақиқат – жекелiк түрде. Брахман бұл дүниенiң рухани
бастауы, ол адамның рухани мәнi атманмен тең.
Атман бiр жағынан дене, екiншi жағынан рух секiлдi.
Брахман мен Атман туралы iлiм Упанишадтың негiзгi сәтi, және адам
болмысының жалпы әлемдiк мәнмен сәйкестiгi бекiтiлдi.
Упанишадта сансара (қайта туылу жүйелерi) және карма (жазалау заңы)
iлiмдерi байланыста болады. Сансара туралы iлiмде адам өмiрi шексiз қайта
туудың анықтаушы түрi ретiнде түсiндiрiледi. Келешектегi индивидтың дүниеге
келуi карма заңымен себептеледi.
Адамның келешегi оның өткен өмiрдегi iс-әрекетi мен қылығының
нәтижесiне байланысты болады. Тек өткен өмiрде сыпайы өмiр сүртендер ғана,
келешектегi қайта тууында жоғарғы варна (әулиелер), кшатрилер-әскерлер,
ваишьилер-қолөнершiлер, терiс (шын емес) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Ежелгi шығыс өркетиетiнiң ерекше белгiлерi. Философиялық ойлардың
бастаулары.
2. Үндi философиялық ойларының негiзгi принциптерi, оның негiзгi мектептерi
мен бағыттары.
Қолданылған әдебиет
Ежелгi шығыс өркетиетiнiң ерекше белгiлерi. Философиялық ойлардың
бастаулары.
Философия ғылыми көзқаралатын бастауы ретiнде б.з.д. ҮI-Ү ғ. қалыптасты,
осы кезден бастап адамзат әлем туралы, ондағы өзiнiң орны мен тағдыры
туралы рационалды көзқарасқа сүйене басталы. әлемнiң рационалды
түсiндiрiлуiне ең алғаш қадам жасағандар дүние құрлымы туралы ерекше iлiмдi
тудырду. Ежелгi Үндi астрономдары Жердiң шар тәрiздi екендiгi, оның өз
осiнен айналуы туралы ойларды айтты, математиктерi санаудың мәндi жүйесiн,
цифрларды белгiлеудi ойлап тауып, тригонометрия негiзiн қалыптастырды.
Әр дәуiрдiң, әр заманның өкiлi өз философтарын шығарды. Алғашқы кезде
философия мифология байланысты болды. Философия бiр жағынан мифологияға,
екiншi жағынан ғылымға сүйендi.
Философия өзiнiң зерттейтiн объектiсiн ерекше қарастырды, яғниғ
математик бiрлiк санын неше түрлi сарапқа салып, зерттейтiн болса,
философтар болмысты солай талдайтын болды. өмiр сүрудiң мәнi неде? Болмыс
деген не? Философ пайда болған кезден бастап-ақ дүниекөзқарас ретiнде
қалыптасты.
Философияның пайда болуы, оның дамуы бiр логикаға сүйендi.
1. Шығыс философиясы.
1) Үндi, Қытай, Египет, Вавилонда б.з.д. ҮIII-ҮI ғ. қалыптасты.
Дүниетанымда, қоғам даму нәтижесiнде: прогрессивтiк, атеистiк,
консервативтiк, мистикалық бағыттар дүниеге келдi.
2. Аникалық философия
1) Мифология
2) Жаңадан туындап келе жатқан ғылым.
3. Отрағасыр. Дiнге байланысты болды.
4. Қайта өрлеу дәуiрi ХIҮ ғ. ортасы –ХҮII ғ. басы.
Эстетикалық ой-пiкiрдiң әсерi арқылы дамыды.
5. Жаңа дәуiр философиясы (реформация)
Адам тағдырын, оның iшкi дүниесiн зерттеудi алға қойды.
Ежелгi Шығыс деген не?
Географиялық жағынан Ежелгi Шығыс, Таяу Шығыс (Вавилон, Шумер,
Египет, Ассирия, Палестина);
Орта Шығыс – Үндi, Иран, Афганистан;
Қиыр Шығыс – Қытай, Вьетнам, Корея, Япония.
Ежелгi Шығыс күрделi өркениет типi, оның жалпы белгiлерiнiң сипаты:
1. Ежелгi Шығыс өркениетiнiң негiзi егiн шарувшылығы, жер өңдеу, бұл
жағдайда жер мен су мемлекеттiң меншiгiнде болды.
2. Мемлекеттiң құрлысында орталыққа шоғырланған және дамыған
бюрократтық (төрешiлдiк, кеңсешiлдi) өкiметi бар.
3. Мемлекеттi абсолюттiк өкiметтiң басқарушысы фараон, патша,
император.
4. Халықтың көпшiлiгi тұйықтау, шашылған ауылдық қауымлы өмiр сүредi,
толық мемлекетке тәуелдi болады.
5. Адам өзiне табиғат пен қоғамнан не объективтiк, не субъективтiк деп
бөлмейдi. Бұл жағдайда жоғарғы дәрежеде рухани мәдениеттiң
спецификасын (ерекшiлiгiн) анықтайды.
6. Ежелгi Үндi мен Қытай философиясының ерекшiлiгi туралы, жүз жылдан
артық уақыт екi түрлi көзқарас арасында дискуссия жүрiп жатыр. 1)
Үндi мен Қытай нағыз философияны жасаған жоқ, олар оған жете
алмады. Сондықтан, оларды осыған сәйкес алғашқы (алдыңғы,
алдындағы) философия, немесе дiни философиялық көзқарас деп атау
керек дейдi.2) Үндi мен Қытай ең жоғарғы философияны әлемге алып
келдi. Батыс бұл деңгейге әлi жеткен жоқ дейедi.
Бұл секiлдi қарама-қарсы пiкiрдiң өмiр сүруiнiң себебi философияның
эталондық үлгiсi ретiнде Батысеуропалық философиямен шұғылдану вариантының
алуына байланысы.
Ал, ендi, Үндi мен Қытайлықтардың ойлау тәселi бұл жүйеге келмейдi
(түспейдi), сондықтан алдыңғы немесе жоғарғы философия деп атауы,
Батысеуропалық философияны зерттеушiлерге байланысты.
Қытай мен Үндiлiк философия тәсiлiнiң Батысеуропалыққа сай келмеуң,
ерiксiз оларды Шығыс деген атпен бiрiктiрiп Батысқа қарсы қойды. Шын
негiзiнде әлемдiк философияның қайнар көзi, екеу емес, оның үшеу екенiн
айту керек. Батыс пен Үндi және Қытай. Қытай мен Үндi арасындағы ұқсастық,
Батыс пен Үндiге қарағанда аз, Батыс пен Үндiлiктердi байланыстыратын
олардың арғы тiгi мен тiлi. Үндi мен Қытайды Рухани туысқандастырған
буддизм, ол б.з.д. II ғасырда кiрдi.
Көптеген философия тарихын зерттеулiшер антикалық Батыс, Ежелгi Үндi
және ежелгi Қытай үш әртүрлi, бiрақ теп-тең рухани дүние ретiнде қарайды.
Үндi, Қытай философиясының генезисi (пайда болуы) өте күрделi мәселе
оның бай мифологиялық түсiнiгi және оның тәсiлiне қатысты.
Ал, Қытайда мифологиялық сананы қатал салт-жоралар ығыстырады.
Философияда аңыз, ғылыми-теория, миф және логос арасындағы байланыс
үзiлмедi. Қытай философиясы мифтан пайда болған, бiрақ Грек
философиясындағы секiлдi оны тастап кетпейдi. Миф қытайлықтар үшiн
танымның, өнердiң көкжиегi, ондағы ұлттық психологияның және философияның
қалыптасуының негiзi болды.
Философияның философия болып қалыптасуы үшiн ол өзiнiң мифтан және
ғылымнан бөлек ерекше-шындықты ұқыну тәсiлi мен тiлiн жасайды.
Ежелгi Шығысқа өндiрiстi тәсiлдiң баяу қалыптасуы философиялық ойдың
дiни-мифологиялық көзқарастан, күнделiктi әдептiлiк санадан толық арылуына
мүмкiндiк бермедi.
Философияны ғылым ғана емес, дүниеге көзқарастың iлiм ретiнде, оның
негiзгi ерекшелiгiнiң бiрi сыни пiкiлрелдiң пайда болуы десек, оның пайда
болуын таптық қоғамынан пайда болуы кезеңiне ұзартуымыз керек. Таптық қоғам
еңбек бөлiнуiнiн нәтижесi, жеке меншiктiң, рудың сананың орнына жеке адам
санасының алдынғы қатарға шығуы болып табылады. Яғни ру мифологиясын
өзгерту, оны жеке адам мүддесiне ыңғайландыру қажеттiгi туады. Ал
көзқарасты өзнерту әртүрлi деңгейдегi сыннан басталады, яғни мифологияның
жан өлмейдi қағидасын сынау, оны жүйелi түрде көрсете бiлу алғашқы
философиялық ойлардың қалыптасуының белгiсi.
Алғашқы таптың құлиенкушiлiк қоғам Шумер, Египет мемлекеттерiнде
(б.з.д. IҮ мың жылдықтың соңы) пайда болды. Алғашқы философиялық ойлар
алғашқы астрономия, космологмя, математика iлiмдерiмен және ескi
мифологиямен тығыз байланысты. Философия қоғамдық сананың ерекше формасы
ретiнде әлi бөкiне қойған жоқ. Шаруашылық талаптары нақты ғылымдардың
дамуын қажет еттi. Вавилон математиктерi алгебра мен геометрияның бастауын
жасады: квадраттық теңдеулердi шешу, қазiргi уақыт өлшемдерiн ойлап тапты
(сағат, минут, секунд, т.б.). абыздардың мифтiк құдайлар туралы iлiмi
(теогония) дүниенiң пайда болуы iлiмiне (космогония) ұласты. Құдайлар атасы
– Ай, құдайлар – жұлдыздар саналды. Күн соларды сөндiретiн, өлiм әкелетiн
қаратүнек күш деп саналды. Ай өлiп қайта тiрiлетiн, өшпес өмiрдi бейнеледi.
Олардың мәңгi күресi жақсылық пен зұлымдық күресi ретiнде сипатталды.
Жұлдыздың космогония астрологиялық iлiмдi тудырды, оның мәнi әлi күнге
дейiн сақталып отыр. Осы көзқарастарға қарсы сыни атеистiк ойлар туды, оның
аса көрнектi әдеби мұрасы Өмiрдiң мәнi туралы құл мен оның иесiнiң айтысы
еңбегi. Оның ұмыт болған авторы дiни қағидаларды сынап, о дүниедегi өмiр
үшiн құдайларға құрбандық шалуды ақылсыздық дейдi.
Египеттiктердiң негiзгi шаруашылығы суармалы егiншiлi және мал бағу
болды, ерекше құрылыс өнерiе тас қажау, қыштан ыдыс жасау кәсiптерi дамыды.
Олар алғашқы болы күн календарын жасап, жылдың 36512 теулiктен тұратынын
дәлелдедi, π санын, шеңбердiң диаметрге байланыстылығын, әртүрлi
пирамидалардың ауданын, көлемiн есептеп шығаруды еңгiздi. Мифологиялық
мазмүндарды дiни емес, философиялық тұрғыдан түсiндiру бiртiндеп өсе түстi.
О дүниедегi мәңгi өмiрге сенудi сынап, еңбектi жеккөрушiлiктi жойып осы
дүниедегi өмiрдi түзеуге шаңыраулары бар шығармалар тарала бастады. Сондай
еңбектiң бiрi Арфей өлеңi о дүниеден қайтқан ешкiм жоқ, ол туралы адамның
сезiмi мен ақылы да еш дерек келтiре алмайды, сондықтан ол ертегiлерге
сенудi тоқтатып, жер бетiндегi өмiрiмiздi түзейтейiк деп шақырды. Кейiнiрек
жазылған Өмiрден түңiлгеннiң өз жанымен әңгiмелеуi еңбегiнде жан өлмейдi
деген қағида жан-жақты, ашық және логикалық сабақтастықты сақтай отырып
қатты сыналады, ол қағиданың әлеуметтiк-саяси құрылыммен, теңсiздiкпен, күш
көрсетумен байланыстытығы айтылады. Ежелгi Египте мұраларында стихиялық
материалистiк көзқарастарда кездеседi. Ондағы барлық тiршiлiк салқын судан
пайда болды деген пiкiр, грек ғалымы Плутархтың айтуынша, кейiн Милет
мектебiн құрған Фалестiң философиясының негiзгi идеясына айналды.
Үндi философиясы
Б.з.д. II мыңжылдығында Солтүстiк Үндiстанға көшпендi
малшаруашылығымен шұғылданатын тайпалар қоныстана бастады, олар Орта
Азиядан, Ираннан; Волга бойынан келгендер едi. Олар өздерiн арийлықтар деп
атады.
Бiздiң жыл санауымыздан 3 мыңдай жыл бұрын Ежелгi Үндi жерiнде
қауымдық қоғам ыдырап,оның орнына құлдық қоғам қалыптаса бастады. Осыған
орай Үндi қоғамы төрт варнаға бөлiндi. Олар брахмандар (абыздар) кастасы,
кшатрийлар-әскери, аристоркартиялық каста, вайшилер - басы бос қоғам
мүшелерi, шудралар – төменгi каста – құлдар болады. Брахмандар – ой еңбегi,
кшатрийлер - әскери қызмет, вашилер ауылшаруашылық, қол өнер кәсiбi, сауда
мен айналысты, шудаларға қара жұмыс қана тидi. Ежелгi Үндi қоғамының
дамуының осы кезiне сай мифологиялық, философиялық көзқарас қалыптасты.
Үндiдегi философиялық ойлау брахманизмге, яғни брахманның iлiмiне
(дiни қызметкерлер, абыздар) байланысты қалыптаса бастады. Брахманизм
өзiнiң догмаларында ведаға (ежелгi Үндiдер ауд.веда –бiлiм, басқару)
сүйенедi. Үндi философиясы б.з.д. I мың жылдықтың ортасында ведалық
мифологияның негiзiнде пайда болды. Ол көлеледi ән ұрандарының
(гимндерiнiң) қосындысы. Онда: дуаларды үйрету, табиғат циклдерiн бақылау,
әлемнiң пайда болуы мен жасалуы туралы турпайы түсiнiк болды.
Қазiргi кезде бiзге А веда белгiлi: Риведа, Самаведа, Яджурведа,
Атхарваведа. Олар төрт бөлiктен тұрады.
1. Самхит – құдайларға арналған ән ұрандар (гимнедер) жинағы.
2. Брахман – кiтаптар, самхиттi түсiндiретiн әртүрлi мифологиялық
әңгiмелер, салт-жоларар. (Үндi вбыдарының өздерiне арналған салт
жоралар өткiзудiң дұрысытығын және құрбандық жасау рәсiмдерi
туралы кiтаптары.
3. Араньяктар (дүниеден безген дуаналардың орман кiтабы брахманга тән
салт жоралардың орнына құдайларды iштей сыйлап-құрметтеу, оларды
ойлап-толғану сияқты көзқарастар берiлген.
4. Ведалардың ең соңғы сатысы – Упанишада (санскр. Upa – рядом, sad
– сидеть с Учителем – Ұстаз қасында отырып дәрiс тыңдау) - өте
қадiрлi (асыл) бiлiмдi игерi үшiн, ұстаздан сабақ алу.
Пуруша – мифологияда астан-кестеннен пайда болған алғашқы адам, оны
құрбан ету әлемнiң пайда болуына алып келедi (ол әлем, адам түрiндегi
әлем). Оның демiнен жел, бiр көзiнен күн, екiншiсiнен Ай (ж.т.б.) пайда
болады. Пуруша философиялық түсiндiруде – бұл барлық әлемге енген, өзiндiгi
жоқ рухани бастама.
Рита – қарыш тәртiбi, заң мен заттардығ заңдылық барысы. Рита –
сезiмдiк дүниенiң алдында пайда болды, денелiк заттар тек қана ританың
көрнiсi. Рита – бұл тек физикалық заң ғана емес, оған барлық тiршiлiк
иеледi бағынатын моральдықта болып саналады.
Сансара (сескрит дәлме-дәл бiрдемеден өту, қайта туу) – Сансара
концепциясы өзiне барлыө тiрi жанның туысқандығын тұжырымдайды және жаңадан
пайда болудың арқасында, олардың түрiнiң арасындағы бiр-бiрiне ауысуын
(адам, жануарлар, өсiмдiктер, тiптi құдайғада) айтады.
Карма (санскрит iс-әрекет, қимыл, iс, жеребе салу) – iс әрекетiне
қарай құрметтеу я жазалау заңы, индавидтiң (және адамның) келешектегi
өмiрiн алдын ала анықтайды (толық мәнiнде). Кең мағынада - әрбiр тiрi
жанның жасаған iс-әрекетiнiң жалпы қосындысы, оның жаңа туғаннан кейiнгi
(яғни, ары қарай өмiр сүруi) кезеңдердегi сипатын анықтайды.
Үндi философиясының манызды ұғымдары Сансара, Карма Упанишад
жүйесiнде дүниеге келген. Сансара Карма заңына сай келедi. Карма ұғымы
ведалық түсiнiн Ританың негiзiнде қалыптасты.
Упанишад түн негiзi Брахман. Ғарыштық негiзiнде мәңгi мәндiлiк –
Брахман жатыр. Сондықтан одан барлық заттар дамиды. Брахман – барлық
әлемнiң бастамасы және соңы. Брахманның екi түрi бар: 1) қозғалмайды, нақты
өмiрсүредi, бiрақ жойылып кетуi мүмкiн –көптүрлi; 2) жойылмайды, өлмейдi,
қозғалыста және ақиқат – жекелiк түрде. Брахман бұл дүниенiң рухани
бастауы, ол адамның рухани мәнi атманмен тең.
Атман бiр жағынан дене, екiншi жағынан рух секiлдi.
Брахман мен Атман туралы iлiм Упанишадтың негiзгi сәтi, және адам
болмысының жалпы әлемдiк мәнмен сәйкестiгi бекiтiлдi.
Упанишадта сансара (қайта туылу жүйелерi) және карма (жазалау заңы)
iлiмдерi байланыста болады. Сансара туралы iлiмде адам өмiрi шексiз қайта
туудың анықтаушы түрi ретiнде түсiндiрiледi. Келешектегi индивидтың дүниеге
келуi карма заңымен себептеледi.
Адамның келешегi оның өткен өмiрдегi iс-әрекетi мен қылығының
нәтижесiне байланысты болады. Тек өткен өмiрде сыпайы өмiр сүртендер ғана,
келешектегi қайта тууында жоғарғы варна (әулиелер), кшатрилер-әскерлер,
ваишьилер-қолөнершiлер, терiс (шын емес) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz