Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптама
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі ... ... ... ... ... ... 10
2 ЖАҢА ТУҒАН СӘБИ ӨЛІГІНЕ СОТ.МЕДИЦИНАЛЫҚ САРАПТАМАЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот.медициналық сараптамаларын ұйымдастыру және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жаңа туылғандық, кезеңдері, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Жаңа туған сәби өлігіне байланысты сараптама ... ... ... ... ... ... ... 42
3 ҚЫЛМЫСТЫЛЫҚТЫҢ ТУЫНДАУ ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... . 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 56
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі ... ... ... ... ... ... 10
2 ЖАҢА ТУҒАН СӘБИ ӨЛІГІНЕ СОТ.МЕДИЦИНАЛЫҚ САРАПТАМАЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот.медициналық сараптамаларын ұйымдастыру және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жаңа туылғандық, кезеңдері, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Жаңа туған сәби өлігіне байланысты сараптама ... ... ... ... ... ... ... 42
3 ҚЫЛМЫСТЫЛЫҚТЫҢ ТУЫНДАУ ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... . 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық кейбір жағдайлардағы жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптама жүргізудің өзіндік ерекшеліктері мен сипаты және осы істің қылмыстық іс жүргізуде алатын орнын, маңызын, сонымен қатар, жаңа туған сәби өлігіне жүргізілетін тексеру ісінің мақсаттары мен міндеттерін анықтауға арналады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңа туған сәбиді өлтіру қылмыстарының саны жөніндегі мәліметтер, басылымдар алуан түрлі. Мәселен, Батыс елдерінде мұндай қылмыстар жалпы орын алып жатқан қылмыстардың 5%-ын, ал Еуропа елдерінде 1%-ын алып жатыр делінген. Ал, Қазақстанның 1990-1998 жылдардағы сәби өлімі таралымы жалпы тіркелген қылмыстардың 0,8%-ын ғана құрайды және сәби өлімі қылмыстары Қазақстанда жалпы қылмыстардың ең аз пайызын құрайды, сонымен қатар оның өсуі екіталай деп сендірген зерттеушілер. Жаңа туған сәби мәйітіне сот-медициналық сараптама бала өлтіру мүмкін екендігіне байланысты жүргізіледі.
Бала өлтіруге анасының босану кезінде немесе босанғаннан кейін өз баласын өлтіруі жатады. Жаңа туылғанның өмірін басқа адамның,тіптен оның әкесінің қиюы бала өлтіру емес,адам өлтіру болып сарапталады. Мәні жағынан бірдей бұл қылмыстық іс-әрекетке түрліше заңдық баға беру босану кезінде немесе іле-шала содан кейін анада болатын психозбен - «Ашаффенбургтың сасқалақтау жан күйзелісімен» байланысты. Мұндай күйде әйел-ана өз әрекетіне дұрыс баға бере алмай өз баласын өлтіріп қоюуы да мүмкін.
Мұндай жағдайларда сот-медициналық сараптама жүргізу керек. Сондықтан да «бала өлтіру» термині анаға және жаңа туылған нәрестеге ғана қолданылады. Сонымен қатар, мұндай «жазаланбайтын» әрекеттің тасасында қасақана, алдын ала ойластырылған бала өлтіру болуы мүмкін. Егер ана баласын ол жаңа туылғандарға жатпайтын кезде өлтірсе, онда ол бала өлтіру емес адам өлтіру деп сараланады.
Бала өлтіргендік үшін жаза қарастырылған арнайы бап көптеген бұрынғы одақтас республикалардың-Украина,Өзбекстан,Латвия,және т.б Қылмыстық Кодекстерінде бар. Ресей Федерациясында ондай қылмыскерге адам өлтіргендік үшін жаза қарастырылған. 103-бап ҚК бойынша айып тағылады.
Кейде баласын өлтірген анада ашық психоз дәрежесіне жетпеген психика бұзылуы болуы мүмкін. Оның сот-психиатриялық сараптама растаған мұндай күйі, егер ол бала өлтіру кезінде орын алса, жазаны жеңілдететін мән-жайға жатады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңа туған сәбиді өлтіру қылмыстарының саны жөніндегі мәліметтер, басылымдар алуан түрлі. Мәселен, Батыс елдерінде мұндай қылмыстар жалпы орын алып жатқан қылмыстардың 5%-ын, ал Еуропа елдерінде 1%-ын алып жатыр делінген. Ал, Қазақстанның 1990-1998 жылдардағы сәби өлімі таралымы жалпы тіркелген қылмыстардың 0,8%-ын ғана құрайды және сәби өлімі қылмыстары Қазақстанда жалпы қылмыстардың ең аз пайызын құрайды, сонымен қатар оның өсуі екіталай деп сендірген зерттеушілер. Жаңа туған сәби мәйітіне сот-медициналық сараптама бала өлтіру мүмкін екендігіне байланысты жүргізіледі.
Бала өлтіруге анасының босану кезінде немесе босанғаннан кейін өз баласын өлтіруі жатады. Жаңа туылғанның өмірін басқа адамның,тіптен оның әкесінің қиюы бала өлтіру емес,адам өлтіру болып сарапталады. Мәні жағынан бірдей бұл қылмыстық іс-әрекетке түрліше заңдық баға беру босану кезінде немесе іле-шала содан кейін анада болатын психозбен - «Ашаффенбургтың сасқалақтау жан күйзелісімен» байланысты. Мұндай күйде әйел-ана өз әрекетіне дұрыс баға бере алмай өз баласын өлтіріп қоюуы да мүмкін.
Мұндай жағдайларда сот-медициналық сараптама жүргізу керек. Сондықтан да «бала өлтіру» термині анаға және жаңа туылған нәрестеге ғана қолданылады. Сонымен қатар, мұндай «жазаланбайтын» әрекеттің тасасында қасақана, алдын ала ойластырылған бала өлтіру болуы мүмкін. Егер ана баласын ол жаңа туылғандарға жатпайтын кезде өлтірсе, онда ол бала өлтіру емес адам өлтіру деп сараланады.
Бала өлтіргендік үшін жаза қарастырылған арнайы бап көптеген бұрынғы одақтас республикалардың-Украина,Өзбекстан,Латвия,және т.б Қылмыстық Кодекстерінде бар. Ресей Федерациясында ондай қылмыскерге адам өлтіргендік үшін жаза қарастырылған. 103-бап ҚК бойынша айып тағылады.
Кейде баласын өлтірген анада ашық психоз дәрежесіне жетпеген психика бұзылуы болуы мүмкін. Оның сот-психиатриялық сараптама растаған мұндай күйі, егер ол бала өлтіру кезінде орын алса, жазаны жеңілдететін мән-жайға жатады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
1. Блюмин И.Г. Судебно-медицинская экспертиза половых состояний мужчин. - Москва:ЦИУВ,1967.
2. Блюмин И.Г. Материалы к экспертизе половых состояний. -Москва: Автореф.дис.канд., 1970.
3. Дынкина И.З. Классификация убийств на сексуальной почве. - В кн.: Материалы к IX научной конференции молодых специалистов, Ленинград.,1966.
4. Дынкина И.З. К вопросу о механизме повреждения девственной плевы и промежности при преступлениях,связанных с нарушением половой неприкосновенности. В кн.:Вопросы судебной медицины. Саратов.Вып.4., 1969.
5. Дынкина И.З. Методичесские указания судебно медицинской экспертизе трупов жешцин в случаях лишения их жизни на сексуалыюй почве. Ленииград, 1970.
6. Исаев Д.Н., Каган В.Е. Половые роли и девиантное поведение. - В кн.:Тезисы докладов VII Междунар.симпозиума детских психиатров социалистических стран. Москва.,1986.
7. Кузнецов Г.А. Судебно-медицинская характеристика повреждений тела у потерпевших по делам об изнасиловании. - В кн.: Вопросы судебной медицины и криминалистики.Вып.4.Горький,1972.
8. Кузнецов П.А. К методике проведения судебно-медицинской экспертизы потерпевших по делам о половых преступлениях. Тезисы докладов к научно-практической конференции. Чебоксары, Горький, 1980.
9. Микиртумов Б.Е. К вопросу об острых невротических реакциях у детей в результате насильственных (педофильных) действий. - Суд.мед.экспертиза, 1979.
10. Нахуров А. Нарушение сексуального поведения судебно-психиатрический аспект.Москва, 1988.
11. Позднякова С.П. Клиничесские и социальные характеристики лиц обвиняемых в совершений половых преступлений. - Суд.мед.экспертиза.1972.
12. Шалаев Н.Г. Судебно-медицинская экспертиза подозреваемых в половых преступлениях.Автореф.дис.докт.Горький, 1966.
13. Яковлев Я.М. Судебная экспертиза при расследований половых преступлепий.Душапбе:Ирфои, 1966.
14. Яковлев Я.М. Половые преступления. Душанбе,1969.
15. Громов А.П. Сот-медицинасы бойынша дәрістер курсы. Мәскеу,1970.
16. Сот-медицинасы (редакциясын басқарган В.М. Смольянова), Мәскеу,1975.
17. Мәйіттің сот-медициналық сараптамасы (редакциясын басқарған А.П. Громов пен А.В. Капустина).
18. Протасевич А.А. Сот сараптамасы. Иркутск, 1999.
19. Сот-медицинасы бойынша оқу құралы (редакциясын басқарған В.В. Томилин мен Г.А. Пашиняп).
20. Әйел және еркек жынысты тұлғалардың жыныстық жағдайларының сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру және жүргізу ережелері. Дайындаған ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің сот медицинасы орталығының мамандары. Алматы,2006.
21. Збигнев С. Судебная сексология. Полша,1991.
22. Қарагубенов Қ.Д. Сот-медицина сараптамасы. Алматы,1996.
23. Іс материалдары бойынша сот-медицина сараптамасы. Редакциялаған проф. А.П.Загрядская. Горький, 1973.
24. Материалы научных трудов судебных медиков Казахстана. Алматы,1980.
25. Трегубов С.Л. Методика и практика судебно-медицинской экспертизы трудоспособности. Москва,1960.
26. Судебная медицина. Редакциялаған проф. В.И. Прозоровский. Москва,1968.
27. Смольянинов В.М., Татиев К.И., Червяков В.Ф. Судебная медицина. Москва,1961.
28. Райский М.И. Судебная медицина .Москва,1953.
29. Попов Н.В. Судебная медицина. Москва,1950.
30. Концевич И.А. Судебно-медицинские аспекты врачебной практики. Киев,1974.
31. Козлов В.В. Основы экспертной оценки тяжести телесных повреждений. Саратов,1968.
32.Купов И.Я.,Уткин В.М. Судебно-медицинская экспертиза трупа новорожденного.
2. Блюмин И.Г. Материалы к экспертизе половых состояний. -Москва: Автореф.дис.канд., 1970.
3. Дынкина И.З. Классификация убийств на сексуальной почве. - В кн.: Материалы к IX научной конференции молодых специалистов, Ленинград.,1966.
4. Дынкина И.З. К вопросу о механизме повреждения девственной плевы и промежности при преступлениях,связанных с нарушением половой неприкосновенности. В кн.:Вопросы судебной медицины. Саратов.Вып.4., 1969.
5. Дынкина И.З. Методичесские указания судебно медицинской экспертизе трупов жешцин в случаях лишения их жизни на сексуалыюй почве. Ленииград, 1970.
6. Исаев Д.Н., Каган В.Е. Половые роли и девиантное поведение. - В кн.:Тезисы докладов VII Междунар.симпозиума детских психиатров социалистических стран. Москва.,1986.
7. Кузнецов Г.А. Судебно-медицинская характеристика повреждений тела у потерпевших по делам об изнасиловании. - В кн.: Вопросы судебной медицины и криминалистики.Вып.4.Горький,1972.
8. Кузнецов П.А. К методике проведения судебно-медицинской экспертизы потерпевших по делам о половых преступлениях. Тезисы докладов к научно-практической конференции. Чебоксары, Горький, 1980.
9. Микиртумов Б.Е. К вопросу об острых невротических реакциях у детей в результате насильственных (педофильных) действий. - Суд.мед.экспертиза, 1979.
10. Нахуров А. Нарушение сексуального поведения судебно-психиатрический аспект.Москва, 1988.
11. Позднякова С.П. Клиничесские и социальные характеристики лиц обвиняемых в совершений половых преступлений. - Суд.мед.экспертиза.1972.
12. Шалаев Н.Г. Судебно-медицинская экспертиза подозреваемых в половых преступлениях.Автореф.дис.докт.Горький, 1966.
13. Яковлев Я.М. Судебная экспертиза при расследований половых преступлепий.Душапбе:Ирфои, 1966.
14. Яковлев Я.М. Половые преступления. Душанбе,1969.
15. Громов А.П. Сот-медицинасы бойынша дәрістер курсы. Мәскеу,1970.
16. Сот-медицинасы (редакциясын басқарган В.М. Смольянова), Мәскеу,1975.
17. Мәйіттің сот-медициналық сараптамасы (редакциясын басқарған А.П. Громов пен А.В. Капустина).
18. Протасевич А.А. Сот сараптамасы. Иркутск, 1999.
19. Сот-медицинасы бойынша оқу құралы (редакциясын басқарған В.В. Томилин мен Г.А. Пашиняп).
20. Әйел және еркек жынысты тұлғалардың жыныстық жағдайларының сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру және жүргізу ережелері. Дайындаған ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің сот медицинасы орталығының мамандары. Алматы,2006.
21. Збигнев С. Судебная сексология. Полша,1991.
22. Қарагубенов Қ.Д. Сот-медицина сараптамасы. Алматы,1996.
23. Іс материалдары бойынша сот-медицина сараптамасы. Редакциялаған проф. А.П.Загрядская. Горький, 1973.
24. Материалы научных трудов судебных медиков Казахстана. Алматы,1980.
25. Трегубов С.Л. Методика и практика судебно-медицинской экспертизы трудоспособности. Москва,1960.
26. Судебная медицина. Редакциялаған проф. В.И. Прозоровский. Москва,1968.
27. Смольянинов В.М., Татиев К.И., Червяков В.Ф. Судебная медицина. Москва,1961.
28. Райский М.И. Судебная медицина .Москва,1953.
29. Попов Н.В. Судебная медицина. Москва,1950.
30. Концевич И.А. Судебно-медицинские аспекты врачебной практики. Киев,1974.
31. Козлов В.В. Основы экспертной оценки тяжести телесных повреждений. Саратов,1968.
32.Купов И.Я.,Уткин В.М. Судебно-медицинская экспертиза трупа новорожденного.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Криминалистика және сот сараптамасы кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
жаңа туған сәби өлігіне
сот-медициналық сараптама
Орындаған: 4 курс студенті Байдәулетова
А.Н.
Ғылыми жетекшісі,
м.ғ.к.
доцент
Қарагөбенов Қ.Д.
Норма бақылаушы
аға оқытушы
Бекишева А.К.
Кафедра меңгерушісінің
з.ғ.д., профессор
Исаев А.А.
рұқсатымен қорғауға жіберілді.
_____ _________ 2010 ж.
Алматы , 2010
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс еліміздегі және шет елдердегі орын алып жатқан,
қылмыстық заңдарда тыйым салынған қылмыстар, соның ішіндегі сәбиді өлтіру
фактілері болғандығын немесе жалғандығын анықтау, қылмыстың туындау
себептері, қоғамға және қоршаған ортаға тиетін зардабы, олардың еліміздегі
және шет елдердегі статистикалық көлемі және олармен күресу амалдары
баяндалған.
Жоғарыда аталып кеткен қылмыстар орын алып, оларға сот-медицина
сараптамасы тағайындалған жағдайдағы сот-медицина сараптамасы
қызметкерлерінің белгілі бір іске қатысты күдікті тұлғаны немесе
жәбірленушіні қарау кезіндегі ережелер мен талаптарға үлкен көңіл бөлінген.
Аз болса да кездесесетін жайттарда сәби өліміне байланысты сараптаманы
дұрыс орындау мен зерделеу мәселесі қаралған.
Бітіру жұмысында анкеталар мен кестелер қосымша ретінде берілген.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен пәніне сай келеді.
Дипломдық (бітіру) жұмысы кіріспеден, үш тараудан, төрт тармақтан,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен нормативтік-құқықтық
актілерден тұрады.
ГЛОССАРИЙ
Сараптама деген термин латын тіліндегі ехрегtuz, яғни білгір,
арнаулы білім, тәжірибе деген сөздерден туындайды. Сараптама – қылмыстық
немесе азаматтық істерді дұрыс шешуде маңызды, нақты деректер мен
жағдайларды анықтау мақсатында тергеушінің (соттың) тапсырмасымен заттай
дәлелдемелерді және материалдарды зерттеуге сарапшы (арнаулы білім иесі)
қатыстырылатын іс жүргізу әрекеті.
Сот-медицина сараптамасы – дәрігердің заңда белгіленген құқықтық
нормаларды сақтай отырып, сот-медицина ғылымының деректерін қылмыстық
немесе азаматтық істер фактілерін зерттеу барысында нақты қолдануы мен
тергеуі және сот органдарының өкілдеріне қорытынды беруі. Бұл істі
атқаратын дәрігерлер сот медицина сарапшылары немесе сарапшы дәрігерлер деп
аталады.
Виктимология - криминологияның бір тарауы, қылмыстық әрекеттің
құрбаны туралы ілім. Виктимология құрбан адамның жеке басын, қылмыскер мен
құрбандықтың арасындағы қарым-қатынасты, құрбандыққа ұшырауының мінез-
құлқын және қылмыстылық пен қылмыстың туындауына оның тікелей әсерін
зерттейді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі ... ... ... ... ... ... 10
2 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру
және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын
ұйымдастыру және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жаңа туылғандық, кезеңдері, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Жаңа туған сәби өлігіне байланысты сараптама ... ... ... ... ... ... ... 42
3 Қылмыстылықтың туындау факторлары ... ... ... . 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық кейбір жағдайлардағы жаңа туған
сәби өлігіне сот-медициналық сараптама жүргізудің өзіндік
ерекшеліктері мен сипаты және осы істің қылмыстық іс жүргізуде алатын
орнын, маңызын, сонымен қатар, жаңа туған сәби өлігіне жүргізілетін
тексеру ісінің мақсаттары мен міндеттерін анықтауға арналады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңа туған сәбиді өлтіру
қылмыстарының саны жөніндегі мәліметтер, басылымдар алуан түрлі. Мәселен,
Батыс елдерінде мұндай қылмыстар жалпы орын алып жатқан қылмыстардың 5%-ын,
ал Еуропа елдерінде 1%-ын алып жатыр делінген. Ал, Қазақстанның 1990-1998
жылдардағы сәби өлімі таралымы жалпы тіркелген қылмыстардың 0,8%-ын ғана
құрайды және сәби өлімі қылмыстары Қазақстанда жалпы қылмыстардың ең аз
пайызын құрайды, сонымен қатар оның өсуі екіталай деп сендірген
зерттеушілер. Жаңа туған сәби мәйітіне сот-медициналық сараптама
бала өлтіру мүмкін екендігіне байланысты жүргізіледі.
Бала өлтіруге анасының босану кезінде немесе босанғаннан
кейін өз баласын өлтіруі жатады. Жаңа туылғанның өмірін басқа
адамның,тіптен оның әкесінің қиюы бала өлтіру емес,адам өлтіру
болып сарапталады. Мәні жағынан бірдей бұл қылмыстық іс-әрекетке
түрліше заңдық баға беру босану кезінде немесе іле-шала содан
кейін анада болатын психозбен - Ашаффенбургтың сасқалақтау жан
күйзелісімен байланысты. Мұндай күйде әйел-ана өз әрекетіне дұрыс
баға бере алмай өз баласын өлтіріп қоюуы да мүмкін.
Мұндай жағдайларда сот-медициналық сараптама жүргізу керек.
Сондықтан да бала өлтіру термині анаға және жаңа туылған
нәрестеге ғана қолданылады. Сонымен қатар, мұндай жазаланбайтын
әрекеттің тасасында қасақана, алдын ала ойластырылған бала өлтіру
болуы мүмкін. Егер ана баласын ол жаңа туылғандарға жатпайтын
кезде өлтірсе, онда ол бала өлтіру емес адам өлтіру деп
сараланады.
Бала өлтіргендік үшін жаза қарастырылған арнайы бап
көптеген бұрынғы одақтас республикалардың-
Украина,Өзбекстан,Латвия,және т.б Қылмыстық Кодекстерінде бар. Ресей
Федерациясында ондай қылмыскерге адам өлтіргендік үшін жаза
қарастырылған. 103-бап ҚК бойынша айып тағылады.
Кейде баласын өлтірген анада ашық психоз дәрежесіне жетпеген
психика бұзылуы болуы мүмкін. Оның сот-психиатриялық сараптама
растаған мұндай күйі, егер ол бала өлтіру кезінде орын алса,
жазаны жеңілдететін мән-жайға жатады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық
сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін
анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама
жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-
әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының
қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны
үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
Анасы белгілі нәрестенің мәйітіне мұндай сараптама-зерттеу
сирек жүргізіледі. Әдетте ол қоқыс арасынан, арық-шұқырлардан, шөп
арасынан тауып алынған мәйіттерде жүргізіледі. Олардың аналары
белгісіз, бұл жерде бала өлтірушіліктің болу мүмкін. Сондықтан да
сот-медициналық сараптама қажет. Ал, ондай сараптама зерттеудің арнайы
амалдары мен әдістерін қолдануды керек ететін бірқатар айрықша
мәселелердің шешілуімен
Қазақстан Республикасы өзін тәуелсіз мемлекет деп жариялағалы 19
жылдай уақыт өтті. Осы уақыт ішінде атқарылған оң істер аз емес.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі осы уақыт ішінде Қазақстан үлкен жолдан өтті.
Елде дәйекті түрде саяси, экономикалық және әлеуметтік реформалар іске
асырылып келеді. Біз мемлекеттік құрылыс пен демократияны дамыту саласында
да көп алға ілгеріледік, Қазақстан нарықтық экономикалық ел деп танылды.
Біздің мемлекетіміз дүниежүзілік қауымдастықтың толық құқықты мүшесі мен
халықаралық бірігу үрдістерінің жұрт таныған жетекшісіне айналды. Қазақстан
қоғамын реформалауда, өмірдің негізгі салаларын қамтитын-саяси,
экономикалық, әлеуметтік және мәдени құндылықтарды сақтау мен іске асыруда
адамның құқығы мен бостандығы негізгі фактор болып табылады. Адамдардың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, бостандықты қадірлеп сақтайтын
құқықтық мемлекетке жету мүмкін емес. Демократиялық мемлекетте жеке адамның
құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету қашанда өзекті мәселе болып келеді.
Қазіргі таңда, дамыған қоғамымызда жеке адамға қатысты бірнеше
қылмыстық іс-әрекеттер орын алып, ұйымдастырылып жатқандығы белгілі. Жалпы,
адамзат тарихында мейлі ол, орта ғасыр болсын, тіпті, ежелгі дәуір болсын
адамға қатысты қастандық ісі болып келген. Осы жерде туындайтын басты
мәселе сол қылмыстық іс-әрекеттің әшкереленіп, қылмыскердің тиісті жазасын
алуы болып табылады. Ал, қылмыстық істің өз кезегінде ашылуы мен сәтті
жүргізілуі үшін, тергеуші қызметінің жан-жақтылығы мен кәсібилігінде
екендігінде дау жоқ. Сонымен қатар, орын алған қылмыстық іс-әрекеттің
уақытында ашылуы, тергеушінің алғаш ақпарат алғаннан кейінгі әрекеті, яғни
өлікті табылған жерінде тиянақты да, толық, әрі нақты тексеріп қарау.
Өз бойында ерекше тәртіпті қалыптастырған өлікті табылған жерінде
тексеріп қарау ісі-ерекше білімділік пен сақтықты, сонымен қатар жан-
жақтылықты талап етеді. Сонымен бірге, тергеушінің іс-әрекетіне көмекке
келетін көмекші-мамандардың қызметін жұмылдыратын аса бір ұйымдастырушылық
та қажет. Ең бастысы, өз ісінің терең білімді және бәсекеге қабілетті
болатындай әр маманның теориялық білімімен қатар жүретін, іс-тәжірибелік
дағдысы да болғаны жөн. Міне, осы жоғары да атап өткен тергеуші мен оның
көмекшілеріне тән қасиеттерді болашақ осы мамандарды даярлап, оны бойларына
сіңіруде арнайы пәндерді оқыту ісінде қалыптасқан деңгейді арттыра түсуді
қажет етіп отыр.
Осыдан келе мынадай ой түйіндейміз, біріншіден, қарастырып отырған
кейбір жағдайлардағы жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптама
жүргізу мәселесі заң ғылымында теориялық және практикалық және орын алған
қылмыстық іс-әрекетті ашып көрсетуде зор маңызы бар, өз зерттеуін күтіп
тұрған мәселе деген қорытынды жасауға болады. Бұл зерттеліп отырылған
тақырыптың өзектілігінің дәлелі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Осы дипломдық жұмысты жазу
барысында алдыға қойған мақсатым қылмыс болған жағдайларда жаңа туған
сәби өлігіне сот-медициналық сараптама жүргізудің маңыздылығы мен оның
кейбір жағдайлардағы ерекшелігін жан-жақты зерттеу болып табылады. Сонымен
қатар, осы тақырыптың қазіргі таңдағы маңыздылығын анықтауды да диплом
жұмысының негізгі мақсатымыз етіп алдық.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сай міндеттері айқындалды.
1.Жаңа туған сәби өлігін зерттеп қараудың жалпы жағдайы туралы
мәліметті ашып көрсету;
2. Қазақстандағы қылмыстық құқық жүйесінің жалпы тарихына тоқталып,
өлікті сот медициналық сараптаудың өзектілігін ашып көрсету;
3.Өлікті тексеріп қараудың ерекшеліктері мен негізгі түсініктерін ашып
көрсету;
4. Механикалық зақымданудың жалпы сипаттамасы мен сараптама үрдісін
ашып көрсету;
Әлемдегі орын алып жатқан жаңа туған сәбиді өлтіру қылмыстардың
динамикасы жайлы пікірлер сан түрлі. Бірқатар зерттеушілер осы қылмыс
түрінің динамикасына жүкті болуды жоспарламағандарда, зорлау әрекеті
болған әйелдерде мұндай қылмыс жасауға жақын тұрады деп ескереді.
Осы сауалды зерттеуге құрылған арнайы комиссия, порнографиялық
басылымдардың өсуі жыныстық қылмыстардың деңгейін төмендетуге өз әсерін
тигізеді деп ескереді. Әрине, мұндай ғылыми шешімдер Үкіметтің
порнографиялық басылымдарға наразылық ұстанымына өзінің кері әсерін
тигізбей қоймайды. Басқа зерттеу жүмыстарына көз жүгіртсек, мұндай
порнографиялық өнімдердің көлемінің өсуі, жыныстық қылмыстардың деңгейінің
төмендеуіне емес, олардың тек сипаттық өзгеруіне әкеп соғады, өз кезегінде
белгілі бір жыныстық қылмыстардың сандық көрсеткіштерінің өзгеруі ықтимал.
Мысалы, порнографияның кәмелетке толмағандарды азғындыру әрекеттері санына
әсерін тигізгенін ескере кеткеніміз жөн.
Зерттеулеріміздің көрсеткіштеріне қарасақ, соңғы 15 жыл ішінде
педофилия әрекеттеріне қатысты жүргізілген сот-медицина сараптамаларының
саны күрт өсті, сол мезетте қан араласу істеріне қатысты тағайындалған
сараптамалар саны төмендеді. Әрине, мұндай сараптамаларды жыныстық
қылмыстардың абсолютті объективті динамикасының критериі ретінде қолдана
алмаймыз, себебі жыныстық қылмыстардың көрсеткіштері мұндай сараптамалармен
анықталмайды.
Кеңес дәуірінен бастап бүгінге дейін жарық көрген қылмыстық заңдардың
баршасында сәбиді өлтіру, азғындық әрекеттер, еркек аралық қатынастар
сияқты жыныстық қылмыстар үшін жаза қолдану бәріне мәлім. Ал осы сәбиді
өлтіру деген сөзге тоқталып, түсінік беріп, ашып өтсек.
Еліміздің Қылмыстық Кодексінде Жаңа туған сәбиді өлтіру
деп көрсетілген термин жеке адамға қарсы жасалатын ауыр қылмыстардың
бірі деп саналады. Бұл қылмыстық әрекеттің қоғамға қауіптілігі сол-адамға
туғаннан берілетін, оның өмірге деген, шексіз құқығы бұзылады.. Адам
өлтірудің бұл түрінің ерекшелігі сонда-заң оны жеңілдететін мән-жайлар бола
алатын кейбір объективтік және субъективтік факторлармен байланыстырады.
Жүктілік (көбіне, қажетсіз) және физиологиялық туу әйел психикасын
теріс әсер етуі мүмкін. Босанған әйелдің бұл қылмыстық әрекетті жасаған
кездегі патологиялық жағдайы оны жеілдететін мән-жайлар ретінде қарауға
негіз болады.
Жәбірленуші, бұл жерде-жаңа туған сәби, сот медицинасында ол
физиологиялық туудан бастап адам санатына кіреді.
Қылмыстың объективті жағы жаңа туған сәбиді өлтіру сияқты заңға қайшы
әрекетпен сипатталады. Бұл қылмыс белсенді әрекетпен де, әрекетсіздікпен де
жүзеге асырылуы мүмкін. Мысалы, баланы тамақтандырмау. Егер анасы сәбиін
туып жатқан кезде немесе босануға байланысты немесе басқадай себептермен
(әке баладан бас тартуы, баланың некесіз тууы, тұрмыс нашарлығы, баспананың
жоқтығы және т.б.) психикасының бұзылуы ықтимал алғашқы бір тәулік ішінде,
паталогиялық жағдайда өлтірсе, бұл жеңілдететін мән-жайлар болуы мүмкін.
Баланы анадан бөлініп шығып өзінше өмір сүре бастағанда өлтіру де және оны
ана құрсағынан шықпай жатып (бала сыртқа шыққанша оның басынан ұру арқылы)
өлтіру де бала өлтіргендік болып саналады. Егер өлі балаға өмірге қауіпті
соққы берсе, онда бұл жарамсыз объектіге оқталғандық болып саналады. Бұл
әрекет ҚР ҚК 24 бабына сілтеме жасалынып 97 бап бойынша сараланады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық
сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін
анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама
жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-
әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының
қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны
үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
Анасы белгілі нәрестенің мәйітіне мұндай сараптама-зерттеу
сирек жүргізіледі. Әдетте ол қоқыс арасынан, арық-шұқырлардан, шөп
арасынан тауып алынған мәйіттерде жүргізіледі. Олардың аналары
белгісіз, бұл жерде бала өлтірушіліктің болу мүмкін. Сондықтан да
сот-медициналық сараптама қажет. Ал, ондай сараптама зерттеудің арнайы
амалдары мен әдістерін қолдануды керек ететін бірқатар айрықша
мәселелердің шешілуімен байланысты.
Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасындағы және шет
елдердегі жаңа туған сәби өлігіне тағайындалған сот-медицина
сараптамасы қызметіне байланысты қүқықтық қатынастар болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі — аталған жүмыстың объектісі болып жаңа
туған сәбиді өлтіру қылмысына тағайындалған сот-медицина сараптамасының
белгілі бір қылмыстық істі шешудегі маңызы, сот-медицина қызметкері мен
жәбірленушінің немесе күдікті (сезікті) тұлғаның арасындағы қызметтік және
қүқықтық қатынастар танылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері – елімізде орын алып жатқан жаңа
туған сәбиді өлтіру қылмыстарының алдын алу, болдыртпау шаралары
және оларды ашу жолында дұрыс және оңтайлы сараптама жүргізу, статистикаға
сүйене отырып, сот-медицина сараптамасының құқықтық жағдайының заңмен
реттелу тәжірибесін талдап қорыту, ғылыми зерттеу жүргізу, теориялық және
практикалық тұжырымдарды негіздей келе жыныстық қылмыстарды ашу жолдарына
үсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін – Қазақстан Республикасының
Конституциясы, ҚР Қылмыстық заңдары, отбасы қатынастары аясындағы заң
актілері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары, Қазақстан
Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігінің қаулылары құрайды.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізін - жалпы диалектикалық танымдық
әдістермен қатар, медициналық, заңи логикалық, жүйелік, тарихи,
салыстырмалы, әлеуметтік ғылыми әдістер қолданылды. Теориялық негізін
Қазақстандық, Ресейлік, Польшалық тағы басқа ғалым-заңгерлердің, медицина
саласын жетік меңгерген ғалымдардың сот-медицина сараптамасы аясындағы
ғылыми еңбектер мен тұжырымдар, статистикалық деректер мен нормативтік
құқықтық актілер құрайды.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен пәніне сай келеді.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, он алты бөлімнен, қорытындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімінен
тұрады.
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы
жүргізілетін жұмыстарының пәрменділігі және нәтижелігі қылмысты ашуға, оны
дәлелдеуге химияның, медицинаның, физиканың ғылыми-техникалық басқа да
ғылымдар саласының жетістіктерін кең түрде пайдаланумен тікелей байланысты.
Ерте заманнан бері заңгер криминалисттер жасалған қылмысты дәлелдеуге
объективті деректер табу жолында біраз ізденістер жүргізген. Тергеу
әрекеттерінің көбін жүргізу арқылы алынған деректі дәлелдемелерде белгілі
бір субъективті элементтердің болуы мүмкін. Мысалы жауап алу, тану үшін
көрсету, тағы басқа да тергеу әрекеттерін жүргізуде алынған дәлелдемелерде
кейбір субъективті пікірлердің, тұжырымдардың болуы мүмкін. Осы түрғыдан
объективті қылмыстың мән-жайы жөніндегі мәліметтерді арнайы зерттеу,
сараптауда ғылыми-техникалық тәсілдер мен әдістер қолдану арқылы алуға
болады. [20.56]
Осы тұрғыдан алғанда объективті дәлелдемелерді алудың бірден-бір жолы
- істің мән-жайын анықтауға ғылыми-техникалық тәсілдер мен әдістер қолдану
арқылы алуға болады.
Тергеу кезінде арнаулы білім қолданудың екі түрі бар: бірі –тергеу
әрекеттерін жүргізгенде істің кейбір мән-жайын анықтау үшін арнайы білімі
бар маманды қатыстыру да, екіншісі - сот сараптамасын тағайындау. Тергеу
әрекетіне, атап айтқанда: оқиға болған жерді қарауға, тергеу экспериментін
жүргізуге, т.б қатынасқан маман арнайы жеке құжат жазбайды, өзінің арнаулы
білімін қолдану арқылы анықталған істің мән-жайларын, осы жөніндегі пікірін
тергеушіге хабарлайды, оның тұжырымды қорытындысы тергеу әрекеті бойынша
тергеушінің жазған хаттамасында көрсетіледі. Іс бойынша сараптама
тағайындалғанда арнаулы білімі бар маман-сарапшы өз мамандығына байланысты
сұрақтарын зерттеулер жүргізу арқылы жеке акт (қорытынды) жазып береді.
Тергеу және сот үстінде арнаулы білім қолданудың екінші түрі - сараптама
тағайындау. [7.86]
Сараптама деген термин латын тіліндегі ехреrtuz, яғни білгір, арнаулы
білім, тәжірибе деген сөздерден туындайды. Сондықтан істің кейбір мән-
жайларын анықтау үшін арнаулы білім қолданып, зерттеу тәжірибелерін жүргізу
керек болса сот сараптамасы тағайындалды.
Кейбір заң әдебиетінде сараптама деген терминнің орнына сарапшылық
деген сөз қолданылып жүр. Сарапшылық деген бұл тергеу әрекетінің
мағынасына, түсінігіне толық сай келмейді. Жоғарыда айтқандай экспертизаның
мақсаты сараптау емес, арнаулы білім, арнайы әдіс, кұрал-саймандар қолдану
арқылы зерттеу. Міне, осыған байланысты сараптама жүргізу процессін
эксперттік зерттеу деп атайды. Осындай зерттеу үстінде кейбір объектілерді,
заттарды, т.б. жіктеп іріктеп сараптауға да тура келеді, бірақ бұл тергеу
әрекетінің негізгі міндеті, жоғарыда айтқандай, сараптау емес арнаулы білім
қолдану. Көп мемлекеттерде тергеу үстінде осындай тергеу әрекеті
жүргізіледі және оны сот экспертизасы деп атайды. Сондықтан сот
экспертизасы деген термин халықаралық деңгейде толық қалыптасқан термин.
Сараптама тағайындау, сараптамалық зерттеулер жүргізудің теориялық және
тәжірибелік мәселелерін оқытатын арнайы сот экспертологиясы дейтін ілім
бар.[10.22]
Жоғарыда көрсеткендей арнаулы білім қолдану керек жағдайда сот-
сараптамасы тағайындалады. Қай саладағы арнаулы білімді қолдану керектігін,
қандай сот-сараптамасын тағайындау керек екендігін тергеуші, сот, прокурор
шешеді. Осыған байланысты сараптаманы керек жағдайда тағайындау - ол
арнаулы білім деген ұғымға не жататындығын дұрыс анықтауға байланысты.
Өкінішке орай, заңгер ғалымдар бұл мәселеде әзірге бір тұжырымға келе
қойған жоқ. Кейбір ғалымдар жалпыға ортақ білім мен арнаулы білімнің өзара
ерекшелігі субъективті сипатта болады, ол ерекшелікті нақты жағдайға
байланысты тергеуші ғана шешеді деп есептейді. Сондай-ақ, осыған пікірлес
басқа да ғалымдардың арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім мен жалпыға
ортақ білімді өзара салыстыру арқылы анықтауға болады деген пікірі сендіре
қоймайды. Біздің ойымызша арнаулы білім деген ұғым ғылым мен техника
саласында мамандығы бар деген үғыммен тікелей байланысты. Сондықтан
арнаулы білім, дара сипаттағы мамандық үғымын, сондай-ақ арнайы кәсіби
білім алу арқылы арнаулы еңбектің қайсыбір түрімен шүғылдану үстінде оны
толық игерген маман ұғымының аясында қарауды дұрыс деп санаймыз.
Демек, арнаулы білім үғымы ретінде ғылым мен техниканың белгілі бір
саласында мәселе шешуге қолайлы жағдай жасайтындай арнайы кәсіби дағдысы
нәтижесінде қалыптасқан білімдер жиынтығын түсіну қажет.Бұл орайда арнаулы
білім қатарына құқықтану ғылымы да, ал бұл білімнің иесіне арнаулы қүқықтық
білім алған маман, заңгер де жатады. Бірақ қүқықтық мәселелерді шешерде
сараптама тағайындалмайды. Өйткені қүкықтық және қылмыстық іс жүргізуде,
сондай-ақ тергеу әрекеттерін ұйымдастыру мен өткізуге қатысты мәселелерді
арнаулы білімі бар тергеушінің өзі шеше алады. Алайда, сараптамалық
криминалистикалық зерттеулер жүргізуді талап ететін мәселелерді шешу
заңгердің өкілеттілігіне жатпайды. Тек жоғары білімге қоса арнайы
дайындықтан өткен криминалистикалық сараптамалық зерттеу өткізу әдісін
меңгерген заңгер ғана мұндай зерттеулерді жүргізе алады. Кейде тергеушінің
сарапшылық әзірлігі болуы, бұрын сарапшы - криминалист қызметін атқаруы да
мүмкін. Мұндай жағдайда, соған қарамастан, тергеуші арнаулы
криминалистикалық мәселелерді өз еркімен шеше алмайды, өйткені бір адам әрі
сарапшы-криминалистикалық өкілеттікті, әрі тергеушілік өкілеттікті қатар
атқаруына рұқсат етілмейді. Сараптама - қылмыстық немесе азаматтық істерді
дұрыс шешуде маңызды, нақты деректер мен жағдайларды анықтау мақсатында
тергеушінің (соттың) тапсырмасымен заттай дәлелдемелерді және материалдарды
зерттеуге сарапшы (арнаулы білім иесі) қатыстырылатын іс жүргізу
әрекеті.[25.7]Сарапшы бейнесі тиісті арнаулы білімнің көмегімен алдын ала
және сот тергеуінде зерттеліп, анықталатын ерекше фактілерді (істің
жағдайын) қалыптастырады, тергеушінің (соттың) көз алдына әкеледі. Әр сот
сараптамасының өзіндік ерекше зерттеу сипаты болады. Айталық, сарапшы -
криминалист, көп жағдайда, адамды, малды, қылмыс жасалған қару
мен құралды оның сыртқы түрі бойынша бейнелейді.
Сараптамалық бейне мен объектінің өзіндік ерекшелігі оның, яғни
зерттеудің құрал-жабдықтары мен олардың қолданылуының, жаратылыстану ғылымы
мен техника ғылымының өзара үйлесімділігінің өзіндік әдістемесін талап
етеді. Аталған әдістер мен құралдар, әдетте, зерттелетін объектінің сипаты
мен зерттеу мақсатына орай қолданылады. Сот сараптамасы әр-түрлі
негіздеріне қарай жіктеледі және жіктелу деңгейі де әр түрлі болады.
Объекті мен бейненің өзіндік сипатына байланысты пайдаланылатын білім:
криминалистикалық, сот-медициналық, сот-психиатриялық, сот-психологиялық,
сот-фармацевтік және фармакологиялық, сот-биологиялық, сот-мал дәрігерлік,
химиялық, физика-техникалық, техникалық және технологиялық, тауартанушылық
және тамақ өнімдері, бухгалтерлік, экономикалық, экологиялық және басқа
бірнеше түрлерге бөлінеді.
2 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру
және жүргізу ережелері
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын үйымдастыру
және жүргізу ережелері
1. Жалпы қағидалар
1.1. Сот-медициналық сараптамасын Қазақстан заңнамаларына сәйкес
жалпы негізге сай даярлығы бар сот-медициналық сарапшы дәрігер жүргізеді.
Егер сараптаманы жүргізу үшін басқа арнаулы медициналық білім қажет
болса, онда оны басқа мамандардың қатысуымен комиссия түрінде өткізеді.
Егер жынысты әйел тұлғаның сараптамасын медициналық сарапшы дәрігердің
жалгыз өзі жүргізсе, оған сарапшымен бірге жүмыс істейтін штаттық орта
медицина қызметкері, болмаған жағдайда қандай да болса басқа орта медицина
қазметкері қатысады.
Жынысты әйел түлғаның сот-медициналық сараптамасын жарық, жылы, арнайы
жабдықталған жайда, әдетте табиғи жарықта өткізеді (шұғыл жағдайларда
сараптаманы жақсы жарықтандырған жасанды жарықта да өткізуге болады).
Сараптаманы өткізуге қажетті жағдай болмаған кездерде, оны денсаулық сақтау
үйымының мекемелерінің бейінді құрылымдык бөлімшелерінде өткізеді.
Сыртқы және ішкі жыныс мүшелерін тексеруді гинекологиялық орындықта
өткізеді.
Сот-медициналық акушер-гинекологиялық сараптаманы өткізгенде мынандай
медициналық қүралдар мен жабдықтарды, материалдарды қолданады: бой
өлшегіші, медициналық таразыны, жұмсақ немесе қатты металлды өлшегіш
таспаны, жамбас өлшегіші, акушерлік стетоскопты, Симса және Куско
айналарын, хирургиялық және анатомиялық қысқаштарды, шыны таяқшаларды,
түймелі сүңгіні, майсыздандырылған заттық және жапқыш шыныларды,
операциялық немесе стереоскопиялық микроскопты, кольпоскопты, ультракүлгін
немесе инфрақызыл жарықты, резеңке қолғаптарды, залалсыздандырылған тығыны
бар шыныларды, залалсыздандырылған сүркіштерді.[13.186]
Ішкі жыныс мүшелерін зерттеуге және зертханалық тексеруге материалдар
алу үшіи залалсыздандырылған медициналық құралдарды қолданады.
Тексеру жүргізіліп біткеннен кейін барлық медициналық құралдарды
жүқпасыздандырады, залалсыздандыру алдындағы тазартудан өткізеді, содан
кейін залалсыздандырады. Басқа медициналық бұйымдар жүқпасыздандыруга
жатады.
Сот-медициналық сарапшы берілген жеке куәлігімен, төлқұжатымен немесе басқа
да қүжаттармен жаңа туған сәби өлігі туралы мәліметтерді анықтайды.
Сараптама жүргізу барысында зертханалық тексеру үшін материалды сот-
медициналық сарапшы дәрігер алады ) қынап ішіндегісін, жатыр мойнының
сыртқы өзегінен, емшек бездерінен және т.б. бөлінген шығарылымдарды).
Алынған материалдарды сот-медициналық сараптама бөлімдеріне сәйкес,
мөрленген күйінде, ілеспе қүжатпен, сот-медициналық сарапшы дәрігер қол
қойып жібереді. Құжатта жаңа туған сәби өлігі туралы материалдың
тізімі мен алынған уақытын, қандай себеппен сараптаманың тағайындалғанын;
сот-медициналық сарапшы дәрігердің атын, тегін, әкесінің атын көрсетеді.
Егер қаулыда өліктің ВИЧ жұқпасымен, сол сияқты жүқпалы жыныстық
аурулармен, трихомонадпен және хламидиозамен жұқтырылмағанын анықтау туралы
сұрақ туса, онда оны арнаулы денсаулық сақтау мекемелеріне жібереді.
Тексеру қорытындылары жазба күйінде сараптама жүргізуші сот-медициналық
дәрігерге хабарлау керек және оны сарапшының қорытындысына енгізеді.
Оқиға кезінде жаңаң туған сәби өлігінің үстіндегі киім заттар,
сараптама кезінде тексеруге алынбаса, сот-медициналық сарапшы ол жөнінде
сараптаманы тағайындаған адамға немесе органға міндетті түрде хабарлап,
киімдердің зертханалық тексеруге қажеттілігін және сол киімдерді тазартуға
немесе жууға болмайтындығын ескертеді.
Жыныстық жағдайының сот-медициналық сараптамалық нәтижелерін қүжаттағанда
мыналарды келтіреді: медициналық қүжаттардың деректерін және олардың уақыты
мен рет сандарын ( Бұл дағдайда егер жәбірленуші сараптама жүргізуге
денсаулық сақтау мекемелеріне барып қаралса), жәбірленушінің шағымдары,
арнайы анамиезінде қойылған қойылған сұрақтарды шешумен қатар мыналар
көрсетілуі керек: етеккірдің басталуы, сипаты және етеккірдің бірінші
күнінің уақыты, жыныстық қатынастың басталуы және барысы туралы деректер,
өз еркімен соңғы жыныстық қатынаста болу уақыты, жүктілік (саны, барысы),
түсіктер, тууы (саны, барысы), туудан кейінгі аурулар, шығарылымдардың
сипаттары, жасалынған операциялар мен аурулар (мерез, туберкулез,
эндокриндық және т.б. аурулар); жыныстық дамудың ерекшеліктері туралы
мәліметтер (жыныстық қатынасқа елігуі, онанизммен айлалысуы).
Сараптама қорытындысының зерттеу бөлімінде сараптаманы жүргіздің мақсатын
байланыста жаңаң туған сәби өлігін тексерудің нәтижелерін келтіреді:
- дененің дамуын, дене бітімін, толықтығын, бойын, жамбас өлшемдерін
және т.б.;
денесіндегі жарақаттар: бары, орны, мөлшері, түсі, түрі мен
сипатттамасы (сызаттар, жаралар, қанды ісіктер және т.б.) қол-аяқтың,
арқаның, буындардың үстін, беттің, мойынның, емшек бездерінің
сыртқы жыныс мүшелерінің ішкі беттерінің аумақтарындағы зақымдарға
ерекше көңіл бөлінеді;
екіншілік жыныстық белгілердің айқындылығы: қолтық асты ойығында, қасаға
мен жыныстық үлкен еріндердегі шаштардың өсу сипаты мен дәрежелері; емшек
бездерінің даму дәрежелері (тік және көлденең өлшемдері); олардың пішіні
мен серпімділігі, емізіктер мен емізіктер айналасындағы шеңберлердің
диаметрлері мен түстері, олардың пішіні мен биіктігі, емшек бездерінен
бөлінетін шығарылымдардың бары немесе жоқтығы;
сыртқы жыныс мүшелерінің анатомиялық ерекшеліктері: үлкен және кіші
жыныстық еріндердің күйі, шырышты қабықтарының түсі, шүртекей мен несеп
шығаратын өзектің күйі, шығарылымдардың бары және сипаты, қабыну
үрдістерінің бары мен жоғы;
қыздық перденің сипаты: пішіні, биіктігі (негізінен бос шетіне дейін),
қалыңдығы (жұқа, қалыңдығы орташы, бұлшық еттілігі), тығыздығы
(серпімділік, тығыздық); созылғыштық дәрежесі, (әлсіз, біркелкі, едәуір);
бос жиектердің сипаты мен күйі (жұқа, қалың, тегіс, бірдей, тісті, үсақ
бүйратылығын және т.б.); табиғи тесіктердің өлшемдері (диаметрі), егер
бірнеше тесіктер болса: олардың саны және перделердің сипаттары, табиғи
оймалардың бары және орындары, жиектерінің күйі мен оймалардың шекаралары
(пішіні, тығыздығы), қыздық перденің зақымдарының бары, орны, пішіні (сағат
тілі қозғалысының бағыты бойынша) және олардан қан ағу дәрежесі; сұқ
саусақтың ұшын енгізгенде жиырылу сақинасының бары және айқындылығы;
- артқы өтіс тесігі мен тік ішектің күйі ( егер қажет болған жағдайда);
артқы өтіс тесігін тексеріп қарағанда оның пішінін, тік ішектің шырышты
қабығының тесігі мен жарақаттың барын тексеріп анықтау ( қан құйылуын,
жарылғанын, сызаттарын, жараларын), олардың орындарын шеңбер бойынша
суреттеп жазады (сағат тілі қозғалысының бағыты бойынша), проктологиялық
тәжірибеде қолданылатын аспаптардың көмегімен немесе сұқ саусақты
вазелинмен майлап, қысқыштардың сипатын, мөлшерін, пішінін, тонусын анықтау
үшін тік ішекке енгізеді. Егер тік ішектің көзге түспейтін деңгейінде
зақымдардың барына күманданған жағдайда жәбірленушіні ректоскопиялық
зсрттеуге жібереді.
1.12. Зертханалық тексеруге материалды алғанда сот-медициналық дәрігер
оны дәл қай жерден, қайда және қандай мақсатты алып, жолдағанын көрсетеді.
Сарапшының қорытындысын қойылған сұрақтарды ескере отырып және жүргізілген
зертханалық тексерулердің нәтижелерінің негізінде тұжырым жасалынады.
Қорытындыларды денедегі, сонымен қатар жыныс мүшелері мен қыздық пердеден
табылған ( егер жәбірленуші жазбаша түрде келісім берсе) зақымдардың
орындары мен сипаттары туралы түсініктерді фотографиямен немесе кестелермен
суреттеуге болады; суретке түсіруді ереже бойынша масштабтық фотографиямен
жүргізеді.
1.15.Күдіктінің Сарапшы қорытындысы сараптамасын бөлек жазады,
мүмкіндігінше сараптаманы өлікке де, күдіктіге сараптама жүргізген сот-
медициналық сарапшы дәрігер жүргізеді.
Сезікті тұлғаға сараптама жүргізгенде, оның дене қүрылысының дамуы, сыртқы
жыныс мүшелерінің күйі мен өлшемдері туралы объективтік деректер алады;
зорлық жыныстық қылмыс жасағанда немесе зорлық істегенге әрекеттенгенде
пайда болуы мүмкін, ластанған іздерді, зақымдар мен басқа да белгілерді
табу мақсатында киімдер мен денені мұқият тексеріп қарайды.
Күдіктіге сараптама жүргізгенде сот-медициналық сарапшы дәрігер табылған
дене жарақаттардың сипатын, көлемін және пайда болу тетігін анықтайды.
1.19. Күдіктінің денесі мен киімдеріне, әсіресе жыныс мүшелерінің
аумағында мүшелерінің аумағында жәбірленушінің денесінің барлық
бөлімдерінің шаштары, қан мен шығарылымдардың іздері, қынап эпителиясының
жасушалары табылуы мүмкін, оларды сот-медициналық сарапшы дәрігер жинап
алады, тырнақ асты заттарды сот-биологиялық бөлімшесіне тексеруге жібереді;
күдіктіні сот-биологиялық бөлімшесіне жәбірленушінің қаны мен дененің
үстіңгі қабаттарының эпидермисы жасушаларының барын анықтауға
жібереді.[20.97]
2.1.Ұрықтың және жаңа туған сәбидің өлу себептері.Ұрықтың
және жаңа туған сәбидің күш қолданудан не күш қолданбай-ақ
өлуінің себептері әртүрлі.
2.2Жаңа туған сәби өлімінің себептері. Жаңа туған сәби
өлімінің себебін анықтау сот медициналық сарапшы үшін көбіне
өліктегі стереотипті патоморфологиялық өзгерістер және анық
еместігіне байланысты қиындық тудырады.
Жаңа туған сәби өлімі күш қолданудан не күш қолданбай-
ақ та болады. Сот медицинасы және тергеу жағынан көп
зерттелінетіні күш қолданудан өлу.
Жаңа туған сәби өлімінің себептері көп түрлі,олар
жатырішінде(антенальды кезеңде), босану уақытында (интранатальды
кезеңде) және дүниеге келгеннен кейін (постнатальды кезеңде).
Егер бала жүрегі соғып тұрып, тыныс алмай дүниеге
келсе, онда ол өлі туған болып есептеледі.
Жаңа туған сәбидің күш қолданбай-ақ өлуі оның мерзімінен
бұрын дүниеге келуі және дұрыс өсіп – жетілмеуімен айқындалады.
Бұл оны өмір сүруге қабілетсіз етеді және өлуіне әкеледі.(туа
біткен әлсіздіктен өлу).Сонымен қатар жатырішінде даму кезінде
өмірмен ұштаспайтын жағдайлар өлім себебі болуы
мүмкін(анэнцефалия, екі не үш камералы жүрек, бауырының жетілмеуі,
ішкі ағзаларының және басқаларының эвентерациясы).
2.3 Ұрықтың жатыр ішінде өлуі.Ұрықтың өлу себептерінің ішіндегі
ең көп кездесетіні(60%-дан жоғары) жатыр ішіндегі асфиксия. Ол
жатырлы – плацентарлы қанайналымының бұзылуы, анасының жүрек –
қантамырлары, тыныс алу жүйесінің аурулары, кіндіктің оралып не
қысылып қалуы және басқа да жағдайлардың әсерінен болуы
мүмкін.
Жатыр ішіндегі асфиксия кезінде сыртқы орап тұрған қабатына
және бас миына қан құйылады. Сонымен бірге олар асқазанның
шырышты қабығында және тік ішекте байқалады. Сондай-ақ есте
сақтайтын жайт, жатыр ішіндегі асфиксия кезінде миға және оның
қабығына механикалық әсерсіз-ақ қан құйылуы мүмкін.
Асфиксия кезіндегі ұрықтың терең дірілді тыныс алу
қозғалысы ұрық жанындағы су аспирациясына және тез дамитын
аспирациялық пневмонияны тудырады.
Жатыр ішіндегі асфиксия, миға қан құйылу және аспирациялық
пневмония ұрықты – жатыр қанайналымының бұзылуы, ұрыққа оттегінің
жетіспеуі, кейде олардың интоксикайиямен араласуымен байланысты
бірдей патофизиологиялық механизмі болуы мүмкінділігі белгілі.
Сондай-ақ жатыр ішіндегі өлімнің себебі болып кейбір
инфекциялық аурулар және интоксикация болуы мүмкін.
Ұрықтың жатыр ішінде өлуі тек күш қолданбай емес, кейде
күш қолданғаннан, мысалы, анасы қабылдаған удың әсерінен, әртүрлі
механикалық, көбіне транспорт құралдарынан келген зақымнан пайда
болады.
Сот – медициналық және акушерлік тәжірибеде дәлелденгендей,
жүкті болудың ерте мерзімінде ұрық жұмыртқасы және ұрық
сыртқы механикалық әсерден анасының жатырының бұлшықеттерінің
мықтылығымен қорғанып тұрады. Осыдан шығатын ой, ұрықтың сыртқы
механикалық әсерден жатыр ішінде өлу мүмкіндігі жүктіліктің екінші
жартысында пайда болады. Дегенмен осы кеш мерзімінде де жатыр
жанындағы су соққыны біршама жеңілдетеді, сөйтіп жағымсыз сыртқы
механикалық әсерден қорғайды.
Осының барлығына қарамай, жүктіліктің не ерте, не кеш
мерзімінде болсын, механикалық факторлардың не басқа да әсерден
ұрықтың жатыр ішінде өлу мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды.
3.1 Босану уақытында өлу. Босану кезінде баланың басы не
денесінің басқа да бөліктері зақым алуы мүмкін.(босану кезінде
алған зақым). Олар онша маңызды емес болуы мүмкін, бірақ көп
жағдайда баланың өлуіне әкеледі. Олардың ерекшеліктерін білу дұрыс
жүйелеу және бағалау үшін қажет, керісінше жағдайда анасының
жасағаны деп есептелуі мүмкін.
Босану кезінде алған зақым көбіне босану уақытынан асып
туған балаларда салмақтарының үлкендігіне байланысты кездесетіні
туралы пікір қалыптасты. Дегенмен әрқашан олай байқалмайды.
С.П.Воронецкийдің мәліметіне сәйкес, босану мерзімінен асып туған
балалардың салмағы уақытында туған балалардың орташа салмағынан
зерттеудің 58.3%-ы асып тұрды, уақытында туғандардың салмағымен
бірдей 21.5%, ал 20.2%-ы уақытында туған балалардың орташа
салмағынан аз болып шықты.
Сот – медициналық сарпшы жүктіліктің мерзімінен аса созылуы
анасының және ұрықтың әртүрлі ауруына, сонымен бірге зат
алмасуының бұзылуымен байланысты екенін ескеруі қажет. Мұндай
жағдайда ұрықтың өмір сүру қабілеттілігі төмен болып келеді.
Жүктіліктің мерзімінен аса уақытқа созылуы кезінде бас
қозғалу қабілетін жоғаклту мүмкін, сөйтіп босану кезіндегі
зақымның үлкеюіне әкеп соғады (ісу, қан құйылу, сүйектің сынуы,
асфиксия). Дегенмен босану кезінде зақым алу мерзімінен бұрын
туылған ұрықта пайда болады, себебі олардың тамырлары босану
кезінде жоғары дәрежеде жараланғыш болып келеді.
Босануда бөксе тар болған жағдайда бас сүйегінің
зақымдалуы мүмкін.Олар шытынау және басылу түрлерінде көрініс
табады.[32.74]
Қыздық перденің бүтіндігі сақталып, жыныстық қатынаста болу мүмкіндігінде
жәбірленуші мен күдіктінің жыныс мүшелерінің өлшемдерінің бір біріне
қатынасын анықтаудың үлкен маңызы бар. Сондықтан жэбірлеиушінің қыздық
пердесінің қүрылысының ерекшеліктерін анықтауды күдіктінің еркек жыныс
мүшелерінің шеңберін қобу кезінде өлшеп алу керек, бұл жөнінде сот-
медициналық сараптаманы тағайындаған адамға немесе органға хабарлау
қажет.[7]
4. Бұрын жыныстық қатынаспен өмір сүрген әйелдермен жыныстық әрекет
істелгендегі белгілерін анықтау.
4.1.Бұрын жыныстық қатынаспен өмір сүрген әйелдермен жыныстық әрекет
(немесе соған әрекет жасаған) мәнбірін анықтауға жүргізілген сот-
медициналық сараптаманы жүргізгенде, сот-медициналық сарапшының міндетіне
бұрынғы жыныстық қатынаста болған объективтік белгілерді анықтау кіреді.
4.2.Бұл жағдайда жыныстық қатынастың негізгі объективтік белгісі
қынаптағы шәуеттің бары болып есептеледі (жыныстық әрекет кезінде шәуеттің
бөлінуімен бітуі). Сол сияқты шәует дақтарының жәбірленушінің жыныс мүшесі
аумағында, денесінде және киімдерінде табылуының үлкен маңызы бар. Осы
белгілермен бірге, осыған қоса жәбірленушінің жыныс мүшесі аумағындағы,
денесіндегі және сандарындағы, сирақтарындағы жарақаттар, жыныстық
қатынастың күш қолдану нәтижесінде болғаны туралы куәлі пікір туғызады.
4.3.Шәуеттің барын анықтау қынап (негізінен артқы және
бүйірлеріндегі күмбездерде) пен жатыр мойны өзегінің сыртқы тесігін дәкелі
тығынмен залалсыздандырылған корнцаттің көмегімен алынған шығарылымдарды 2-
3 заттық шыныға жүғынды ретінде жағады. Тығын мен жүғындылары бар заттық
шыныларды бөлме қызуына кептіргеннен кейін орап, сот-медициналық сарапшы
дәрігердің қол қойылған жолдамасымен сперматозоидтардың барын және шәуеттің
топтық қатысын анықтау үшін сот-биологиялық анықтау бөлімшесіне жібереді.
Бақылау ретінде тығын жасалған дәкенің кемінде ұзындығы 10 см үлгісін де
жібереді.
Сараптама жүргізу себептері бойынша шәуеттің барын анықтауға қынаптың
ішіндегісін жыныстық қатынастан кейінгі 5 тәулікке дейін алу керек.
Көрсетілген уақыттан кейін қынапта шәуеттің барын анықтаудың қажеті
болмайды. Етеккір кезеңінде, зақым нәтижесінде, болмаса басқа да себептерге
байланысты қынаптағы қанды шығарылымдардың бөлінуі, қынаптан жүғындылар мен
тығындар алуға қарсы себеп болмайды.
5. Жыныстық дербестіктің бұзылуына байланысты пайда болған салдарын
анықтау
5.1.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық дербестігінің бұзылуына
байланысты әрекеттердің нәтижесінде, жәбірленушілерде органикалық немесе
функционалдық сипатты, денсаулықты бұзатын, психикалық ауруларға
ұрындыратын, қалыпты жыныстық қатынасты бұзатын, ұрықтандыру
мүмкіншіліктеріне зиян келтіретін немесе болдырмайтын және т.б. әртүрлі
салдары болуы мүмкін.
5.2.Әйел жынысты тұлғаларға осы аталған мәселелер жөнінде сараптама
жүргізгенде маман дәрігерлермен кеңесіп, пайда болған салдарды анықтау
керек.
5.3.Егер жәбірленуші осы оқиғаға байланысты сараптама тағайындалған
мәселе бойынша дәрігерлік көмек сұраса немесе денсаулық сақтау орындарына
емделсе, онда сараптаманы тағайындаған адам немесе орган арқылы осыган сай
медициналық құжаттарды сұрастырып алып және алынған деректерді қорытынды
бергенде есепке алып қолданады.
5.4.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық жұқпалы аурулармен және ВИЧ
жұқпасын жұқтырғаны туралы әдетте қылмыстық жауапқа тартылған және ВИЧ
жұқпасымен жұқтыру туралы істерді тексергенде, сонымен қатар азаматтық
істерді қарағанда сот-медициналық сараптамасын жүргізеді.
5.5.Жыныстық дербестіктің бүзылуына байланысты оның салдарын
анықтауға арналған сот-медициналық сараптамалары қажет болған жағдайда
комиссия түрінде басқа маман дәрігерлердің қатысуымен және белгіленген
тәртіппен жүргізеді.
6. Азғындық әрекеттердің белгілерін анықтау
6.1Азғындық әрекеттерде табиғатқа жат жыныстық қатынас амалдарына
барады, сондықтан сот-медициналық сарапшы дәрігердің міндетіне оның
объективтік белгілерін анықтау кіреді.
6.2Азғындық әрекеттерден болған істің нәтижесінде жәбірленушінің
денесінде әртүрлі жарақаттар, сонымен қатар жыныстық мүшелерге қан құйылуы,
сызаттар мен жыртылған тыртықтар, қасағада, сыртқы жыныс мүшелерінде, шат
аралығында; ісік, қынаптың кіреберіс шырышты қабығының, қыздық пердесінің
қызаруы; сандарда, иықтарды және денесінің басқа да аумақтарында сызаттар
мен қанды ісіктер болуы мүмкін.
6.3Егер сараптама кезінде жәбірленушінің жыныстық еріндерінің,
қынап кіреберісінің және қыздық перденің шырышты қабықтарының тек қана
қызаруы байқалса, олардың себептерін айқындау үшін 3-5 тәуліктен кейін
қайта тексеру жүргізу керек, кейбір жағдайларды жыныс мүшелерінің тазалығы
сақталмаған жағдайда немесе ішек құрттарының әсерінен болуы мүмкін, ол
жөнінде жәбірленушіні, сараптаманы тағайындаған адамды немесе органды
жазбаша түрде ескерту қажет. Егер жыныс мүшелерінің шырышты қабықтарының
жоғарыда көрсетілген себептері болмаса, азғындық әрекеттердің әсерінен
болған (жыныс мүшелерінің үйкелісінеи, қолмен ысқылаудан және т.б.)
өзгерістер айтылған уақыттың ішінде жоқ болады. Егер жәбірленушіні қайта
тексеруге келмесе, онда Сарапшының қорытындысында табылған көріністердің
себептері айқындалмай беріледі.
6.4Азғындық әрекеттер бойынша сот-медициналық сараптамасында шат
аралығының күйіне көңіл бөлу керек, себебі ұзақ уақыт бойы тұрақты түрде
азғындық әрекеттердің әсерінен, еркек жыныс мүшесінің қысымынан және қол
жұмсаудың нәтижесінде мынандай өзгерістер пайда болуы мүмкін: жыныс
саңлауының үңіреюі, құйғы тәріздес тереңдеуі, шат аралығындағы қайық
тәріздес шұңқырдың артқы дәнекерлік тері жамылғыштарының семуі және түсінің
өзгеруі.
Бұл өзгерістердің бәрін басқа да тексеру кезінде табылған объективтік
белгілермен қосып қарау керек, себебі өздігінен олардың бәрі азғындақ
әрекеттермен байланысты болмауы мүмкін.
6.5Азғындық әрекеттердің сараптамасында жыныс мүшелерінің, қынапта
және жәбірленушінің денесінен табылған шәуеттің үлкен дәлелдемелік маңызы
бар. Бұл жағдайда шәуетке ұқсас кеуіп қалған шығарылымдардың іздері мен
қынап ішіндегісін медициналық-биологиялық тексеруге алады.
6.6Азғындық әрекеттер жөнінде сараптаманы жүргізгенде жыныстық
жұқпалы аурулардың жеті түрлерінің белгілерін табудың нақтылы маңызы бар.
Бірақ та басқа да жұқтыру ошақтарының болу мүмкіндігі жөнінде ескері қажет.
6.7Сараптама жүргізгенде азғындық әрекеттер мен жыныстық қатынастың
бүрмелену түріндегі жыныстық құмарлықтан қанағат алғанды артқы өтіс тесігін
тексереді.
6.8. Сараптама жүргізгенде, егер жыныстық қатынаста еркек мүшесін
жәбірленушінің артқы өтіске енгізу арқылы жыныстық әрекеттер істелінгені
анықталса және содан кейін әйел үлкен дәретке бармаса, дәрет алу мақсатында
ішекке клизма қолданбаса, дәкелі (немесе мақталы) тығындардың көмегімен тік
ішектің ішіндегісін алып, шәуеттің барын анықтау үшін зертханалық тексеруге
жібереді. Бұл шараны қысқыштың тонусын анықтағанға дейін жасайды.
6.9.Артқы өтіс арқылы тұрақты түрде жыныстық қатынаса артқы өтіс
тесігі мен тік ішек аумағында мынандай өзгерістер болуы мүмкін: артқы өтіс
тесігінің үңгірленуінде және құйғы тәріздес пішіні, артқы өтіс аумағындағы
және тік ішектің шырышты қабығындағы қатпарлардың тегістелуі, оның түсінің
өзгеруі (қызыл түсті, көкшілдеу рең, тік ішектің ампула бөлімінің кеңеюі,
қысқыштардың әлсізденуі, тік ішектің шырышты қабығының төмен түсуі.
Артқы өтіс тесігін тексеріп қарау нәтижелерін бағалауды мынаны ескеру
керек, көптеген аталып көрсетілген белгілер ішек қызметінің созылмалы
бұзылуының (тұрақты іш қатуы, іш өтуі және т.б.) немесе операциядың кейінгі
салдары болуы мүмкін. Осыған байланысты артқы өтіс тесігі мен тік ішектің
аумағындағы табылған өзгерістердің пайда болуы туралы қорытындыны беруде
жәбірленуші тұлғаны зерттегенде айқындалған барлық жағдайларды және
белгілерді есепке алу керек.
6.10. Артқы өтіс арқылы жыныстық қатынас мәнбірін анықтауды
тік ішек созының немесе қатты шанкрдың бары өте маңызды белгі болып
қаралады.
6.11. Азғындық әрекеттер мен жыныстық қатынастың бұрмалану түріндегі
жыныстық құмарлыктан қанағат алуды еркек жыныс мүшесін ауызға салғанда,
жәбірленуші тұлғаның бетін, ауыз куысының кіреберіс шырышты қабығын,
жоғарғы ерін жүгенділік аумағын, ауыз қуысының шырышты қабығын тексеріп
қарап, табылған барлық жарақаттардың сипатын, орындарын суреттеп жазады.
Егер көрсетілген әрекеттер жәбірленуші тұлғаны тексеруге дейін бірнеше
сағат бұрын істелсе және ауыз қуысын тазартпаса, тамақ ішпесе немесе сұйык
ішпесе, дәкелі тығынның көмегімен ауыз қуысының ішіндегісін алып, шәуеттің
барын анықтау үшін зертханалық тексеруге жібереді.
7. Жыныстық қатынастық және ұрықтық қабілеттілікті анықтау
7.1.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық қатынастық және ұрықтық
қабілеттілігінің сот-медициналық сараптамасын анықтауды комиссиясымен және
оған акушер-гинеколог дәрігерлердің қатысуымен шешеді.
7.2.Жыныстық қатынастық қабілеттілігі туралы мәселені шешу үшін,
оған кедергі жасайтын туа пайда болган немесе жүре пайда болған жыныс
мүшелерінің әртүрлі өзгерістердің барын анықтау қажет (қынаптың қысқаруы,
тарылуы, оның аплазиясы мен атрезиясы, ісіктер және т.б.
7.3.Егер жыныстық қатынас жасау әрекетіне кедергі болатын жыныс
мүшелерінің әртүрлі өзгерістері сараптама жүргізгенде табылмаса, онды
сараптама жүргізуге жыныстық қатынастың мүмкіндігін болдырмайтын немесе
қиындататын функционалдық сипатты себептерді анықтау немесе кетіру
мақсатында психотерапевт дәрігерді шақырады.
7.4.Ұрықтану қабілеттілігін анықтау үшін жасын, денесі мен жыныс
мүшелерінің анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерін, етеккірдің басталу
уақытын, етеккір кезеңдерінің сипатын ескері қажет; қабыну немесе
неопластикалық гинекологиялық аурулардың барын, гормоналдық бұзылуларды,
созылмалы жұқпалы ауруларды, уланып уыттанудың, сәуленің әсерінің
салдарының барын, анамнезде қандай да болса жыныс мүшелеріне операция
жасалғандығы туралы мәліметтерді анықтап білу.
7.5.Емханалық тексерулер арқылы ұрықтану қабілеттігі туралы сұрақты
шешуді қиындататын жағдайларға стационарлық тексеру жұмыстарын жүргізу
қажет, оған сот-медициналық сарапшысының тексеруді қандай мақсатта жүргізу
туралы көрсетілген ілеспе қағазын алғаннан кейін, сараптаманы тағайындаған
адам немесе орган жібереді.
7.6.Егер ұрықтану қабілеттілігін анықтау неке бұзу істеріне
байланысты жүргізілетін болса, ұрықтылық өнімділік қабілетін анықтауда тек
қана әйелдері емес, сонымен қатар ер адамдарды да тексереді.
8. Жүктілікті және оның мерзімін анықтау
8.1.Әйел жынысты тұлғаларды жүктілікті және мерзімін анықтау сот-
медициналық сараптамасын комиссиямен өткізіп, оған акушер-гинеколог шақырып
қатысады.
8.2.Жүктіліктің барын және ұрықтанудың болжамды мерзімін
медициналық құжаттардың негізінде (егер тексерілуші жүктілік жөнінде
денсаулық сақтау мекемелеріне қаралса), іс материалдарының деректері мен
мәліметтері, сұрап анықтау арқылы алынған және объективті қарап тексеру
нәтижелері бойынша анықтайды.
8.3.Сұрап анықтау арқылы соңғы және келесі етеккірдің бірінші күнгі
датасын; етеккірдың ерте мерзіміндегі болатын субъективті белгілерін
(тәбетінің бұзылуы, құсық, иіс езі сезімінің бұзылуы, жүйке жүйесі жағынан
функционалдық өзгерістердің пайда болуы-ұйқышылдық, ашуланшақтық және т.б.)
анықтайды.
8.4.Объективтік тексеріп қарау арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Криминалистика және сот сараптамасы кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
жаңа туған сәби өлігіне
сот-медициналық сараптама
Орындаған: 4 курс студенті Байдәулетова
А.Н.
Ғылыми жетекшісі,
м.ғ.к.
доцент
Қарагөбенов Қ.Д.
Норма бақылаушы
аға оқытушы
Бекишева А.К.
Кафедра меңгерушісінің
з.ғ.д., профессор
Исаев А.А.
рұқсатымен қорғауға жіберілді.
_____ _________ 2010 ж.
Алматы , 2010
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс еліміздегі және шет елдердегі орын алып жатқан,
қылмыстық заңдарда тыйым салынған қылмыстар, соның ішіндегі сәбиді өлтіру
фактілері болғандығын немесе жалғандығын анықтау, қылмыстың туындау
себептері, қоғамға және қоршаған ортаға тиетін зардабы, олардың еліміздегі
және шет елдердегі статистикалық көлемі және олармен күресу амалдары
баяндалған.
Жоғарыда аталып кеткен қылмыстар орын алып, оларға сот-медицина
сараптамасы тағайындалған жағдайдағы сот-медицина сараптамасы
қызметкерлерінің белгілі бір іске қатысты күдікті тұлғаны немесе
жәбірленушіні қарау кезіндегі ережелер мен талаптарға үлкен көңіл бөлінген.
Аз болса да кездесесетін жайттарда сәби өліміне байланысты сараптаманы
дұрыс орындау мен зерделеу мәселесі қаралған.
Бітіру жұмысында анкеталар мен кестелер қосымша ретінде берілген.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен пәніне сай келеді.
Дипломдық (бітіру) жұмысы кіріспеден, үш тараудан, төрт тармақтан,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен нормативтік-құқықтық
актілерден тұрады.
ГЛОССАРИЙ
Сараптама деген термин латын тіліндегі ехрегtuz, яғни білгір,
арнаулы білім, тәжірибе деген сөздерден туындайды. Сараптама – қылмыстық
немесе азаматтық істерді дұрыс шешуде маңызды, нақты деректер мен
жағдайларды анықтау мақсатында тергеушінің (соттың) тапсырмасымен заттай
дәлелдемелерді және материалдарды зерттеуге сарапшы (арнаулы білім иесі)
қатыстырылатын іс жүргізу әрекеті.
Сот-медицина сараптамасы – дәрігердің заңда белгіленген құқықтық
нормаларды сақтай отырып, сот-медицина ғылымының деректерін қылмыстық
немесе азаматтық істер фактілерін зерттеу барысында нақты қолдануы мен
тергеуі және сот органдарының өкілдеріне қорытынды беруі. Бұл істі
атқаратын дәрігерлер сот медицина сарапшылары немесе сарапшы дәрігерлер деп
аталады.
Виктимология - криминологияның бір тарауы, қылмыстық әрекеттің
құрбаны туралы ілім. Виктимология құрбан адамның жеке басын, қылмыскер мен
құрбандықтың арасындағы қарым-қатынасты, құрбандыққа ұшырауының мінез-
құлқын және қылмыстылық пен қылмыстың туындауына оның тікелей әсерін
зерттейді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі ... ... ... ... ... ... 10
2 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру
және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын
ұйымдастыру және жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жаңа туылғандық, кезеңдері, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.3 Жаңа туған сәби өлігіне байланысты сараптама ... ... ... ... ... ... ... 42
3 Қылмыстылықтың туындау факторлары ... ... ... . 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық кейбір жағдайлардағы жаңа туған
сәби өлігіне сот-медициналық сараптама жүргізудің өзіндік
ерекшеліктері мен сипаты және осы істің қылмыстық іс жүргізуде алатын
орнын, маңызын, сонымен қатар, жаңа туған сәби өлігіне жүргізілетін
тексеру ісінің мақсаттары мен міндеттерін анықтауға арналады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңа туған сәбиді өлтіру
қылмыстарының саны жөніндегі мәліметтер, басылымдар алуан түрлі. Мәселен,
Батыс елдерінде мұндай қылмыстар жалпы орын алып жатқан қылмыстардың 5%-ын,
ал Еуропа елдерінде 1%-ын алып жатыр делінген. Ал, Қазақстанның 1990-1998
жылдардағы сәби өлімі таралымы жалпы тіркелген қылмыстардың 0,8%-ын ғана
құрайды және сәби өлімі қылмыстары Қазақстанда жалпы қылмыстардың ең аз
пайызын құрайды, сонымен қатар оның өсуі екіталай деп сендірген
зерттеушілер. Жаңа туған сәби мәйітіне сот-медициналық сараптама
бала өлтіру мүмкін екендігіне байланысты жүргізіледі.
Бала өлтіруге анасының босану кезінде немесе босанғаннан
кейін өз баласын өлтіруі жатады. Жаңа туылғанның өмірін басқа
адамның,тіптен оның әкесінің қиюы бала өлтіру емес,адам өлтіру
болып сарапталады. Мәні жағынан бірдей бұл қылмыстық іс-әрекетке
түрліше заңдық баға беру босану кезінде немесе іле-шала содан
кейін анада болатын психозбен - Ашаффенбургтың сасқалақтау жан
күйзелісімен байланысты. Мұндай күйде әйел-ана өз әрекетіне дұрыс
баға бере алмай өз баласын өлтіріп қоюуы да мүмкін.
Мұндай жағдайларда сот-медициналық сараптама жүргізу керек.
Сондықтан да бала өлтіру термині анаға және жаңа туылған
нәрестеге ғана қолданылады. Сонымен қатар, мұндай жазаланбайтын
әрекеттің тасасында қасақана, алдын ала ойластырылған бала өлтіру
болуы мүмкін. Егер ана баласын ол жаңа туылғандарға жатпайтын
кезде өлтірсе, онда ол бала өлтіру емес адам өлтіру деп
сараланады.
Бала өлтіргендік үшін жаза қарастырылған арнайы бап
көптеген бұрынғы одақтас республикалардың-
Украина,Өзбекстан,Латвия,және т.б Қылмыстық Кодекстерінде бар. Ресей
Федерациясында ондай қылмыскерге адам өлтіргендік үшін жаза
қарастырылған. 103-бап ҚК бойынша айып тағылады.
Кейде баласын өлтірген анада ашық психоз дәрежесіне жетпеген
психика бұзылуы болуы мүмкін. Оның сот-психиатриялық сараптама
растаған мұндай күйі, егер ол бала өлтіру кезінде орын алса,
жазаны жеңілдететін мән-жайға жатады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық
сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін
анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама
жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-
әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының
қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны
үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
Анасы белгілі нәрестенің мәйітіне мұндай сараптама-зерттеу
сирек жүргізіледі. Әдетте ол қоқыс арасынан, арық-шұқырлардан, шөп
арасынан тауып алынған мәйіттерде жүргізіледі. Олардың аналары
белгісіз, бұл жерде бала өлтірушіліктің болу мүмкін. Сондықтан да
сот-медициналық сараптама қажет. Ал, ондай сараптама зерттеудің арнайы
амалдары мен әдістерін қолдануды керек ететін бірқатар айрықша
мәселелердің шешілуімен
Қазақстан Республикасы өзін тәуелсіз мемлекет деп жариялағалы 19
жылдай уақыт өтті. Осы уақыт ішінде атқарылған оң істер аз емес.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі осы уақыт ішінде Қазақстан үлкен жолдан өтті.
Елде дәйекті түрде саяси, экономикалық және әлеуметтік реформалар іске
асырылып келеді. Біз мемлекеттік құрылыс пен демократияны дамыту саласында
да көп алға ілгеріледік, Қазақстан нарықтық экономикалық ел деп танылды.
Біздің мемлекетіміз дүниежүзілік қауымдастықтың толық құқықты мүшесі мен
халықаралық бірігу үрдістерінің жұрт таныған жетекшісіне айналды. Қазақстан
қоғамын реформалауда, өмірдің негізгі салаларын қамтитын-саяси,
экономикалық, әлеуметтік және мәдени құндылықтарды сақтау мен іске асыруда
адамның құқығы мен бостандығы негізгі фактор болып табылады. Адамдардың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, бостандықты қадірлеп сақтайтын
құқықтық мемлекетке жету мүмкін емес. Демократиялық мемлекетте жеке адамның
құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету қашанда өзекті мәселе болып келеді.
Қазіргі таңда, дамыған қоғамымызда жеке адамға қатысты бірнеше
қылмыстық іс-әрекеттер орын алып, ұйымдастырылып жатқандығы белгілі. Жалпы,
адамзат тарихында мейлі ол, орта ғасыр болсын, тіпті, ежелгі дәуір болсын
адамға қатысты қастандық ісі болып келген. Осы жерде туындайтын басты
мәселе сол қылмыстық іс-әрекеттің әшкереленіп, қылмыскердің тиісті жазасын
алуы болып табылады. Ал, қылмыстық істің өз кезегінде ашылуы мен сәтті
жүргізілуі үшін, тергеуші қызметінің жан-жақтылығы мен кәсібилігінде
екендігінде дау жоқ. Сонымен қатар, орын алған қылмыстық іс-әрекеттің
уақытында ашылуы, тергеушінің алғаш ақпарат алғаннан кейінгі әрекеті, яғни
өлікті табылған жерінде тиянақты да, толық, әрі нақты тексеріп қарау.
Өз бойында ерекше тәртіпті қалыптастырған өлікті табылған жерінде
тексеріп қарау ісі-ерекше білімділік пен сақтықты, сонымен қатар жан-
жақтылықты талап етеді. Сонымен бірге, тергеушінің іс-әрекетіне көмекке
келетін көмекші-мамандардың қызметін жұмылдыратын аса бір ұйымдастырушылық
та қажет. Ең бастысы, өз ісінің терең білімді және бәсекеге қабілетті
болатындай әр маманның теориялық білімімен қатар жүретін, іс-тәжірибелік
дағдысы да болғаны жөн. Міне, осы жоғары да атап өткен тергеуші мен оның
көмекшілеріне тән қасиеттерді болашақ осы мамандарды даярлап, оны бойларына
сіңіруде арнайы пәндерді оқыту ісінде қалыптасқан деңгейді арттыра түсуді
қажет етіп отыр.
Осыдан келе мынадай ой түйіндейміз, біріншіден, қарастырып отырған
кейбір жағдайлардағы жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптама
жүргізу мәселесі заң ғылымында теориялық және практикалық және орын алған
қылмыстық іс-әрекетті ашып көрсетуде зор маңызы бар, өз зерттеуін күтіп
тұрған мәселе деген қорытынды жасауға болады. Бұл зерттеліп отырылған
тақырыптың өзектілігінің дәлелі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Осы дипломдық жұмысты жазу
барысында алдыға қойған мақсатым қылмыс болған жағдайларда жаңа туған
сәби өлігіне сот-медициналық сараптама жүргізудің маңыздылығы мен оның
кейбір жағдайлардағы ерекшелігін жан-жақты зерттеу болып табылады. Сонымен
қатар, осы тақырыптың қазіргі таңдағы маңыздылығын анықтауды да диплом
жұмысының негізгі мақсатымыз етіп алдық.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сай міндеттері айқындалды.
1.Жаңа туған сәби өлігін зерттеп қараудың жалпы жағдайы туралы
мәліметті ашып көрсету;
2. Қазақстандағы қылмыстық құқық жүйесінің жалпы тарихына тоқталып,
өлікті сот медициналық сараптаудың өзектілігін ашып көрсету;
3.Өлікті тексеріп қараудың ерекшеліктері мен негізгі түсініктерін ашып
көрсету;
4. Механикалық зақымданудың жалпы сипаттамасы мен сараптама үрдісін
ашып көрсету;
Әлемдегі орын алып жатқан жаңа туған сәбиді өлтіру қылмыстардың
динамикасы жайлы пікірлер сан түрлі. Бірқатар зерттеушілер осы қылмыс
түрінің динамикасына жүкті болуды жоспарламағандарда, зорлау әрекеті
болған әйелдерде мұндай қылмыс жасауға жақын тұрады деп ескереді.
Осы сауалды зерттеуге құрылған арнайы комиссия, порнографиялық
басылымдардың өсуі жыныстық қылмыстардың деңгейін төмендетуге өз әсерін
тигізеді деп ескереді. Әрине, мұндай ғылыми шешімдер Үкіметтің
порнографиялық басылымдарға наразылық ұстанымына өзінің кері әсерін
тигізбей қоймайды. Басқа зерттеу жүмыстарына көз жүгіртсек, мұндай
порнографиялық өнімдердің көлемінің өсуі, жыныстық қылмыстардың деңгейінің
төмендеуіне емес, олардың тек сипаттық өзгеруіне әкеп соғады, өз кезегінде
белгілі бір жыныстық қылмыстардың сандық көрсеткіштерінің өзгеруі ықтимал.
Мысалы, порнографияның кәмелетке толмағандарды азғындыру әрекеттері санына
әсерін тигізгенін ескере кеткеніміз жөн.
Зерттеулеріміздің көрсеткіштеріне қарасақ, соңғы 15 жыл ішінде
педофилия әрекеттеріне қатысты жүргізілген сот-медицина сараптамаларының
саны күрт өсті, сол мезетте қан араласу істеріне қатысты тағайындалған
сараптамалар саны төмендеді. Әрине, мұндай сараптамаларды жыныстық
қылмыстардың абсолютті объективті динамикасының критериі ретінде қолдана
алмаймыз, себебі жыныстық қылмыстардың көрсеткіштері мұндай сараптамалармен
анықталмайды.
Кеңес дәуірінен бастап бүгінге дейін жарық көрген қылмыстық заңдардың
баршасында сәбиді өлтіру, азғындық әрекеттер, еркек аралық қатынастар
сияқты жыныстық қылмыстар үшін жаза қолдану бәріне мәлім. Ал осы сәбиді
өлтіру деген сөзге тоқталып, түсінік беріп, ашып өтсек.
Еліміздің Қылмыстық Кодексінде Жаңа туған сәбиді өлтіру
деп көрсетілген термин жеке адамға қарсы жасалатын ауыр қылмыстардың
бірі деп саналады. Бұл қылмыстық әрекеттің қоғамға қауіптілігі сол-адамға
туғаннан берілетін, оның өмірге деген, шексіз құқығы бұзылады.. Адам
өлтірудің бұл түрінің ерекшелігі сонда-заң оны жеңілдететін мән-жайлар бола
алатын кейбір объективтік және субъективтік факторлармен байланыстырады.
Жүктілік (көбіне, қажетсіз) және физиологиялық туу әйел психикасын
теріс әсер етуі мүмкін. Босанған әйелдің бұл қылмыстық әрекетті жасаған
кездегі патологиялық жағдайы оны жеілдететін мән-жайлар ретінде қарауға
негіз болады.
Жәбірленуші, бұл жерде-жаңа туған сәби, сот медицинасында ол
физиологиялық туудан бастап адам санатына кіреді.
Қылмыстың объективті жағы жаңа туған сәбиді өлтіру сияқты заңға қайшы
әрекетпен сипатталады. Бұл қылмыс белсенді әрекетпен де, әрекетсіздікпен де
жүзеге асырылуы мүмкін. Мысалы, баланы тамақтандырмау. Егер анасы сәбиін
туып жатқан кезде немесе босануға байланысты немесе басқадай себептермен
(әке баладан бас тартуы, баланың некесіз тууы, тұрмыс нашарлығы, баспананың
жоқтығы және т.б.) психикасының бұзылуы ықтимал алғашқы бір тәулік ішінде,
паталогиялық жағдайда өлтірсе, бұл жеңілдететін мән-жайлар болуы мүмкін.
Баланы анадан бөлініп шығып өзінше өмір сүре бастағанда өлтіру де және оны
ана құрсағынан шықпай жатып (бала сыртқа шыққанша оның басынан ұру арқылы)
өлтіру де бала өлтіргендік болып саналады. Егер өлі балаға өмірге қауіпті
соққы берсе, онда бұл жарамсыз объектіге оқталғандық болып саналады. Бұл
әрекет ҚР ҚК 24 бабына сілтеме жасалынып 97 бап бойынша сараланады.
Іс-әрекетті заң тұрғысынан дұрыс бағалау үшін сот-медициналық
сараптама жүргізу кезінде, алдымен баланың жаңа туылған екендігін
анықтап алу алу керек. Егер оның жаңа туылған екендігін сараптама
жоққа шығарса, онда іс-әрекет бала өлтірушілік деп сарапталмайды. Іс-
әрекетті заң тұрғысынан бағалаудың сот-медициналық сарапшының
қорытындысына тікелей байланыстылығы оның өз тұжырымының мазмұны
үшін заң алдындағы жауапкершілігін көтереді.
Анасы белгілі нәрестенің мәйітіне мұндай сараптама-зерттеу
сирек жүргізіледі. Әдетте ол қоқыс арасынан, арық-шұқырлардан, шөп
арасынан тауып алынған мәйіттерде жүргізіледі. Олардың аналары
белгісіз, бұл жерде бала өлтірушіліктің болу мүмкін. Сондықтан да
сот-медициналық сараптама қажет. Ал, ондай сараптама зерттеудің арнайы
амалдары мен әдістерін қолдануды керек ететін бірқатар айрықша
мәселелердің шешілуімен байланысты.
Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасындағы және шет
елдердегі жаңа туған сәби өлігіне тағайындалған сот-медицина
сараптамасы қызметіне байланысты қүқықтық қатынастар болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі — аталған жүмыстың объектісі болып жаңа
туған сәбиді өлтіру қылмысына тағайындалған сот-медицина сараптамасының
белгілі бір қылмыстық істі шешудегі маңызы, сот-медицина қызметкері мен
жәбірленушінің немесе күдікті (сезікті) тұлғаның арасындағы қызметтік және
қүқықтық қатынастар танылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері – елімізде орын алып жатқан жаңа
туған сәбиді өлтіру қылмыстарының алдын алу, болдыртпау шаралары
және оларды ашу жолында дұрыс және оңтайлы сараптама жүргізу, статистикаға
сүйене отырып, сот-медицина сараптамасының құқықтық жағдайының заңмен
реттелу тәжірибесін талдап қорыту, ғылыми зерттеу жүргізу, теориялық және
практикалық тұжырымдарды негіздей келе жыныстық қылмыстарды ашу жолдарына
үсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін – Қазақстан Республикасының
Конституциясы, ҚР Қылмыстық заңдары, отбасы қатынастары аясындағы заң
актілері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары, Қазақстан
Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігінің қаулылары құрайды.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізін - жалпы диалектикалық танымдық
әдістермен қатар, медициналық, заңи логикалық, жүйелік, тарихи,
салыстырмалы, әлеуметтік ғылыми әдістер қолданылды. Теориялық негізін
Қазақстандық, Ресейлік, Польшалық тағы басқа ғалым-заңгерлердің, медицина
саласын жетік меңгерген ғалымдардың сот-медицина сараптамасы аясындағы
ғылыми еңбектер мен тұжырымдар, статистикалық деректер мен нормативтік
құқықтық актілер құрайды.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен пәніне сай келеді.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, он алты бөлімнен, қорытындыдан
және пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілер тізімінен
тұрады.
1 СОТ САРАПТАМАСЫН ТАҒАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ЖҮРГІЗУ ТАКТИКАСЫ
1.1 Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың түсінігі
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы
жүргізілетін жұмыстарының пәрменділігі және нәтижелігі қылмысты ашуға, оны
дәлелдеуге химияның, медицинаның, физиканың ғылыми-техникалық басқа да
ғылымдар саласының жетістіктерін кең түрде пайдаланумен тікелей байланысты.
Ерте заманнан бері заңгер криминалисттер жасалған қылмысты дәлелдеуге
объективті деректер табу жолында біраз ізденістер жүргізген. Тергеу
әрекеттерінің көбін жүргізу арқылы алынған деректі дәлелдемелерде белгілі
бір субъективті элементтердің болуы мүмкін. Мысалы жауап алу, тану үшін
көрсету, тағы басқа да тергеу әрекеттерін жүргізуде алынған дәлелдемелерде
кейбір субъективті пікірлердің, тұжырымдардың болуы мүмкін. Осы түрғыдан
объективті қылмыстың мән-жайы жөніндегі мәліметтерді арнайы зерттеу,
сараптауда ғылыми-техникалық тәсілдер мен әдістер қолдану арқылы алуға
болады. [20.56]
Осы тұрғыдан алғанда объективті дәлелдемелерді алудың бірден-бір жолы
- істің мән-жайын анықтауға ғылыми-техникалық тәсілдер мен әдістер қолдану
арқылы алуға болады.
Тергеу кезінде арнаулы білім қолданудың екі түрі бар: бірі –тергеу
әрекеттерін жүргізгенде істің кейбір мән-жайын анықтау үшін арнайы білімі
бар маманды қатыстыру да, екіншісі - сот сараптамасын тағайындау. Тергеу
әрекетіне, атап айтқанда: оқиға болған жерді қарауға, тергеу экспериментін
жүргізуге, т.б қатынасқан маман арнайы жеке құжат жазбайды, өзінің арнаулы
білімін қолдану арқылы анықталған істің мән-жайларын, осы жөніндегі пікірін
тергеушіге хабарлайды, оның тұжырымды қорытындысы тергеу әрекеті бойынша
тергеушінің жазған хаттамасында көрсетіледі. Іс бойынша сараптама
тағайындалғанда арнаулы білімі бар маман-сарапшы өз мамандығына байланысты
сұрақтарын зерттеулер жүргізу арқылы жеке акт (қорытынды) жазып береді.
Тергеу және сот үстінде арнаулы білім қолданудың екінші түрі - сараптама
тағайындау. [7.86]
Сараптама деген термин латын тіліндегі ехреrtuz, яғни білгір, арнаулы
білім, тәжірибе деген сөздерден туындайды. Сондықтан істің кейбір мән-
жайларын анықтау үшін арнаулы білім қолданып, зерттеу тәжірибелерін жүргізу
керек болса сот сараптамасы тағайындалды.
Кейбір заң әдебиетінде сараптама деген терминнің орнына сарапшылық
деген сөз қолданылып жүр. Сарапшылық деген бұл тергеу әрекетінің
мағынасына, түсінігіне толық сай келмейді. Жоғарыда айтқандай экспертизаның
мақсаты сараптау емес, арнаулы білім, арнайы әдіс, кұрал-саймандар қолдану
арқылы зерттеу. Міне, осыған байланысты сараптама жүргізу процессін
эксперттік зерттеу деп атайды. Осындай зерттеу үстінде кейбір объектілерді,
заттарды, т.б. жіктеп іріктеп сараптауға да тура келеді, бірақ бұл тергеу
әрекетінің негізгі міндеті, жоғарыда айтқандай, сараптау емес арнаулы білім
қолдану. Көп мемлекеттерде тергеу үстінде осындай тергеу әрекеті
жүргізіледі және оны сот экспертизасы деп атайды. Сондықтан сот
экспертизасы деген термин халықаралық деңгейде толық қалыптасқан термин.
Сараптама тағайындау, сараптамалық зерттеулер жүргізудің теориялық және
тәжірибелік мәселелерін оқытатын арнайы сот экспертологиясы дейтін ілім
бар.[10.22]
Жоғарыда көрсеткендей арнаулы білім қолдану керек жағдайда сот-
сараптамасы тағайындалады. Қай саладағы арнаулы білімді қолдану керектігін,
қандай сот-сараптамасын тағайындау керек екендігін тергеуші, сот, прокурор
шешеді. Осыған байланысты сараптаманы керек жағдайда тағайындау - ол
арнаулы білім деген ұғымға не жататындығын дұрыс анықтауға байланысты.
Өкінішке орай, заңгер ғалымдар бұл мәселеде әзірге бір тұжырымға келе
қойған жоқ. Кейбір ғалымдар жалпыға ортақ білім мен арнаулы білімнің өзара
ерекшелігі субъективті сипатта болады, ол ерекшелікті нақты жағдайға
байланысты тергеуші ғана шешеді деп есептейді. Сондай-ақ, осыған пікірлес
басқа да ғалымдардың арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім мен жалпыға
ортақ білімді өзара салыстыру арқылы анықтауға болады деген пікірі сендіре
қоймайды. Біздің ойымызша арнаулы білім деген ұғым ғылым мен техника
саласында мамандығы бар деген үғыммен тікелей байланысты. Сондықтан
арнаулы білім, дара сипаттағы мамандық үғымын, сондай-ақ арнайы кәсіби
білім алу арқылы арнаулы еңбектің қайсыбір түрімен шүғылдану үстінде оны
толық игерген маман ұғымының аясында қарауды дұрыс деп санаймыз.
Демек, арнаулы білім үғымы ретінде ғылым мен техниканың белгілі бір
саласында мәселе шешуге қолайлы жағдай жасайтындай арнайы кәсіби дағдысы
нәтижесінде қалыптасқан білімдер жиынтығын түсіну қажет.Бұл орайда арнаулы
білім қатарына құқықтану ғылымы да, ал бұл білімнің иесіне арнаулы қүқықтық
білім алған маман, заңгер де жатады. Бірақ қүқықтық мәселелерді шешерде
сараптама тағайындалмайды. Өйткені қүкықтық және қылмыстық іс жүргізуде,
сондай-ақ тергеу әрекеттерін ұйымдастыру мен өткізуге қатысты мәселелерді
арнаулы білімі бар тергеушінің өзі шеше алады. Алайда, сараптамалық
криминалистикалық зерттеулер жүргізуді талап ететін мәселелерді шешу
заңгердің өкілеттілігіне жатпайды. Тек жоғары білімге қоса арнайы
дайындықтан өткен криминалистикалық сараптамалық зерттеу өткізу әдісін
меңгерген заңгер ғана мұндай зерттеулерді жүргізе алады. Кейде тергеушінің
сарапшылық әзірлігі болуы, бұрын сарапшы - криминалист қызметін атқаруы да
мүмкін. Мұндай жағдайда, соған қарамастан, тергеуші арнаулы
криминалистикалық мәселелерді өз еркімен шеше алмайды, өйткені бір адам әрі
сарапшы-криминалистикалық өкілеттікті, әрі тергеушілік өкілеттікті қатар
атқаруына рұқсат етілмейді. Сараптама - қылмыстық немесе азаматтық істерді
дұрыс шешуде маңызды, нақты деректер мен жағдайларды анықтау мақсатында
тергеушінің (соттың) тапсырмасымен заттай дәлелдемелерді және материалдарды
зерттеуге сарапшы (арнаулы білім иесі) қатыстырылатын іс жүргізу
әрекеті.[25.7]Сарапшы бейнесі тиісті арнаулы білімнің көмегімен алдын ала
және сот тергеуінде зерттеліп, анықталатын ерекше фактілерді (істің
жағдайын) қалыптастырады, тергеушінің (соттың) көз алдына әкеледі. Әр сот
сараптамасының өзіндік ерекше зерттеу сипаты болады. Айталық, сарапшы -
криминалист, көп жағдайда, адамды, малды, қылмыс жасалған қару
мен құралды оның сыртқы түрі бойынша бейнелейді.
Сараптамалық бейне мен объектінің өзіндік ерекшелігі оның, яғни
зерттеудің құрал-жабдықтары мен олардың қолданылуының, жаратылыстану ғылымы
мен техника ғылымының өзара үйлесімділігінің өзіндік әдістемесін талап
етеді. Аталған әдістер мен құралдар, әдетте, зерттелетін объектінің сипаты
мен зерттеу мақсатына орай қолданылады. Сот сараптамасы әр-түрлі
негіздеріне қарай жіктеледі және жіктелу деңгейі де әр түрлі болады.
Объекті мен бейненің өзіндік сипатына байланысты пайдаланылатын білім:
криминалистикалық, сот-медициналық, сот-психиатриялық, сот-психологиялық,
сот-фармацевтік және фармакологиялық, сот-биологиялық, сот-мал дәрігерлік,
химиялық, физика-техникалық, техникалық және технологиялық, тауартанушылық
және тамақ өнімдері, бухгалтерлік, экономикалық, экологиялық және басқа
бірнеше түрлерге бөлінеді.
2 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын ұйымдастыру
және жүргізу ережелері
2.1 Жаңа туған сәби өлігіне сот-медициналық сараптамаларын үйымдастыру
және жүргізу ережелері
1. Жалпы қағидалар
1.1. Сот-медициналық сараптамасын Қазақстан заңнамаларына сәйкес
жалпы негізге сай даярлығы бар сот-медициналық сарапшы дәрігер жүргізеді.
Егер сараптаманы жүргізу үшін басқа арнаулы медициналық білім қажет
болса, онда оны басқа мамандардың қатысуымен комиссия түрінде өткізеді.
Егер жынысты әйел тұлғаның сараптамасын медициналық сарапшы дәрігердің
жалгыз өзі жүргізсе, оған сарапшымен бірге жүмыс істейтін штаттық орта
медицина қызметкері, болмаған жағдайда қандай да болса басқа орта медицина
қазметкері қатысады.
Жынысты әйел түлғаның сот-медициналық сараптамасын жарық, жылы, арнайы
жабдықталған жайда, әдетте табиғи жарықта өткізеді (шұғыл жағдайларда
сараптаманы жақсы жарықтандырған жасанды жарықта да өткізуге болады).
Сараптаманы өткізуге қажетті жағдай болмаған кездерде, оны денсаулық сақтау
үйымының мекемелерінің бейінді құрылымдык бөлімшелерінде өткізеді.
Сыртқы және ішкі жыныс мүшелерін тексеруді гинекологиялық орындықта
өткізеді.
Сот-медициналық акушер-гинекологиялық сараптаманы өткізгенде мынандай
медициналық қүралдар мен жабдықтарды, материалдарды қолданады: бой
өлшегіші, медициналық таразыны, жұмсақ немесе қатты металлды өлшегіш
таспаны, жамбас өлшегіші, акушерлік стетоскопты, Симса және Куско
айналарын, хирургиялық және анатомиялық қысқаштарды, шыны таяқшаларды,
түймелі сүңгіні, майсыздандырылған заттық және жапқыш шыныларды,
операциялық немесе стереоскопиялық микроскопты, кольпоскопты, ультракүлгін
немесе инфрақызыл жарықты, резеңке қолғаптарды, залалсыздандырылған тығыны
бар шыныларды, залалсыздандырылған сүркіштерді.[13.186]
Ішкі жыныс мүшелерін зерттеуге және зертханалық тексеруге материалдар
алу үшіи залалсыздандырылған медициналық құралдарды қолданады.
Тексеру жүргізіліп біткеннен кейін барлық медициналық құралдарды
жүқпасыздандырады, залалсыздандыру алдындағы тазартудан өткізеді, содан
кейін залалсыздандырады. Басқа медициналық бұйымдар жүқпасыздандыруга
жатады.
Сот-медициналық сарапшы берілген жеке куәлігімен, төлқұжатымен немесе басқа
да қүжаттармен жаңа туған сәби өлігі туралы мәліметтерді анықтайды.
Сараптама жүргізу барысында зертханалық тексеру үшін материалды сот-
медициналық сарапшы дәрігер алады ) қынап ішіндегісін, жатыр мойнының
сыртқы өзегінен, емшек бездерінен және т.б. бөлінген шығарылымдарды).
Алынған материалдарды сот-медициналық сараптама бөлімдеріне сәйкес,
мөрленген күйінде, ілеспе қүжатпен, сот-медициналық сарапшы дәрігер қол
қойып жібереді. Құжатта жаңа туған сәби өлігі туралы материалдың
тізімі мен алынған уақытын, қандай себеппен сараптаманың тағайындалғанын;
сот-медициналық сарапшы дәрігердің атын, тегін, әкесінің атын көрсетеді.
Егер қаулыда өліктің ВИЧ жұқпасымен, сол сияқты жүқпалы жыныстық
аурулармен, трихомонадпен және хламидиозамен жұқтырылмағанын анықтау туралы
сұрақ туса, онда оны арнаулы денсаулық сақтау мекемелеріне жібереді.
Тексеру қорытындылары жазба күйінде сараптама жүргізуші сот-медициналық
дәрігерге хабарлау керек және оны сарапшының қорытындысына енгізеді.
Оқиға кезінде жаңаң туған сәби өлігінің үстіндегі киім заттар,
сараптама кезінде тексеруге алынбаса, сот-медициналық сарапшы ол жөнінде
сараптаманы тағайындаған адамға немесе органға міндетті түрде хабарлап,
киімдердің зертханалық тексеруге қажеттілігін және сол киімдерді тазартуға
немесе жууға болмайтындығын ескертеді.
Жыныстық жағдайының сот-медициналық сараптамалық нәтижелерін қүжаттағанда
мыналарды келтіреді: медициналық қүжаттардың деректерін және олардың уақыты
мен рет сандарын ( Бұл дағдайда егер жәбірленуші сараптама жүргізуге
денсаулық сақтау мекемелеріне барып қаралса), жәбірленушінің шағымдары,
арнайы анамиезінде қойылған қойылған сұрақтарды шешумен қатар мыналар
көрсетілуі керек: етеккірдің басталуы, сипаты және етеккірдің бірінші
күнінің уақыты, жыныстық қатынастың басталуы және барысы туралы деректер,
өз еркімен соңғы жыныстық қатынаста болу уақыты, жүктілік (саны, барысы),
түсіктер, тууы (саны, барысы), туудан кейінгі аурулар, шығарылымдардың
сипаттары, жасалынған операциялар мен аурулар (мерез, туберкулез,
эндокриндық және т.б. аурулар); жыныстық дамудың ерекшеліктері туралы
мәліметтер (жыныстық қатынасқа елігуі, онанизммен айлалысуы).
Сараптама қорытындысының зерттеу бөлімінде сараптаманы жүргіздің мақсатын
байланыста жаңаң туған сәби өлігін тексерудің нәтижелерін келтіреді:
- дененің дамуын, дене бітімін, толықтығын, бойын, жамбас өлшемдерін
және т.б.;
денесіндегі жарақаттар: бары, орны, мөлшері, түсі, түрі мен
сипатттамасы (сызаттар, жаралар, қанды ісіктер және т.б.) қол-аяқтың,
арқаның, буындардың үстін, беттің, мойынның, емшек бездерінің
сыртқы жыныс мүшелерінің ішкі беттерінің аумақтарындағы зақымдарға
ерекше көңіл бөлінеді;
екіншілік жыныстық белгілердің айқындылығы: қолтық асты ойығында, қасаға
мен жыныстық үлкен еріндердегі шаштардың өсу сипаты мен дәрежелері; емшек
бездерінің даму дәрежелері (тік және көлденең өлшемдері); олардың пішіні
мен серпімділігі, емізіктер мен емізіктер айналасындағы шеңберлердің
диаметрлері мен түстері, олардың пішіні мен биіктігі, емшек бездерінен
бөлінетін шығарылымдардың бары немесе жоқтығы;
сыртқы жыныс мүшелерінің анатомиялық ерекшеліктері: үлкен және кіші
жыныстық еріндердің күйі, шырышты қабықтарының түсі, шүртекей мен несеп
шығаратын өзектің күйі, шығарылымдардың бары және сипаты, қабыну
үрдістерінің бары мен жоғы;
қыздық перденің сипаты: пішіні, биіктігі (негізінен бос шетіне дейін),
қалыңдығы (жұқа, қалыңдығы орташы, бұлшық еттілігі), тығыздығы
(серпімділік, тығыздық); созылғыштық дәрежесі, (әлсіз, біркелкі, едәуір);
бос жиектердің сипаты мен күйі (жұқа, қалың, тегіс, бірдей, тісті, үсақ
бүйратылығын және т.б.); табиғи тесіктердің өлшемдері (диаметрі), егер
бірнеше тесіктер болса: олардың саны және перделердің сипаттары, табиғи
оймалардың бары және орындары, жиектерінің күйі мен оймалардың шекаралары
(пішіні, тығыздығы), қыздық перденің зақымдарының бары, орны, пішіні (сағат
тілі қозғалысының бағыты бойынша) және олардан қан ағу дәрежесі; сұқ
саусақтың ұшын енгізгенде жиырылу сақинасының бары және айқындылығы;
- артқы өтіс тесігі мен тік ішектің күйі ( егер қажет болған жағдайда);
артқы өтіс тесігін тексеріп қарағанда оның пішінін, тік ішектің шырышты
қабығының тесігі мен жарақаттың барын тексеріп анықтау ( қан құйылуын,
жарылғанын, сызаттарын, жараларын), олардың орындарын шеңбер бойынша
суреттеп жазады (сағат тілі қозғалысының бағыты бойынша), проктологиялық
тәжірибеде қолданылатын аспаптардың көмегімен немесе сұқ саусақты
вазелинмен майлап, қысқыштардың сипатын, мөлшерін, пішінін, тонусын анықтау
үшін тік ішекке енгізеді. Егер тік ішектің көзге түспейтін деңгейінде
зақымдардың барына күманданған жағдайда жәбірленушіні ректоскопиялық
зсрттеуге жібереді.
1.12. Зертханалық тексеруге материалды алғанда сот-медициналық дәрігер
оны дәл қай жерден, қайда және қандай мақсатты алып, жолдағанын көрсетеді.
Сарапшының қорытындысын қойылған сұрақтарды ескере отырып және жүргізілген
зертханалық тексерулердің нәтижелерінің негізінде тұжырым жасалынады.
Қорытындыларды денедегі, сонымен қатар жыныс мүшелері мен қыздық пердеден
табылған ( егер жәбірленуші жазбаша түрде келісім берсе) зақымдардың
орындары мен сипаттары туралы түсініктерді фотографиямен немесе кестелермен
суреттеуге болады; суретке түсіруді ереже бойынша масштабтық фотографиямен
жүргізеді.
1.15.Күдіктінің Сарапшы қорытындысы сараптамасын бөлек жазады,
мүмкіндігінше сараптаманы өлікке де, күдіктіге сараптама жүргізген сот-
медициналық сарапшы дәрігер жүргізеді.
Сезікті тұлғаға сараптама жүргізгенде, оның дене қүрылысының дамуы, сыртқы
жыныс мүшелерінің күйі мен өлшемдері туралы объективтік деректер алады;
зорлық жыныстық қылмыс жасағанда немесе зорлық істегенге әрекеттенгенде
пайда болуы мүмкін, ластанған іздерді, зақымдар мен басқа да белгілерді
табу мақсатында киімдер мен денені мұқият тексеріп қарайды.
Күдіктіге сараптама жүргізгенде сот-медициналық сарапшы дәрігер табылған
дене жарақаттардың сипатын, көлемін және пайда болу тетігін анықтайды.
1.19. Күдіктінің денесі мен киімдеріне, әсіресе жыныс мүшелерінің
аумағында мүшелерінің аумағында жәбірленушінің денесінің барлық
бөлімдерінің шаштары, қан мен шығарылымдардың іздері, қынап эпителиясының
жасушалары табылуы мүмкін, оларды сот-медициналық сарапшы дәрігер жинап
алады, тырнақ асты заттарды сот-биологиялық бөлімшесіне тексеруге жібереді;
күдіктіні сот-биологиялық бөлімшесіне жәбірленушінің қаны мен дененің
үстіңгі қабаттарының эпидермисы жасушаларының барын анықтауға
жібереді.[20.97]
2.1.Ұрықтың және жаңа туған сәбидің өлу себептері.Ұрықтың
және жаңа туған сәбидің күш қолданудан не күш қолданбай-ақ
өлуінің себептері әртүрлі.
2.2Жаңа туған сәби өлімінің себептері. Жаңа туған сәби
өлімінің себебін анықтау сот медициналық сарапшы үшін көбіне
өліктегі стереотипті патоморфологиялық өзгерістер және анық
еместігіне байланысты қиындық тудырады.
Жаңа туған сәби өлімі күш қолданудан не күш қолданбай-
ақ та болады. Сот медицинасы және тергеу жағынан көп
зерттелінетіні күш қолданудан өлу.
Жаңа туған сәби өлімінің себептері көп түрлі,олар
жатырішінде(антенальды кезеңде), босану уақытында (интранатальды
кезеңде) және дүниеге келгеннен кейін (постнатальды кезеңде).
Егер бала жүрегі соғып тұрып, тыныс алмай дүниеге
келсе, онда ол өлі туған болып есептеледі.
Жаңа туған сәбидің күш қолданбай-ақ өлуі оның мерзімінен
бұрын дүниеге келуі және дұрыс өсіп – жетілмеуімен айқындалады.
Бұл оны өмір сүруге қабілетсіз етеді және өлуіне әкеледі.(туа
біткен әлсіздіктен өлу).Сонымен қатар жатырішінде даму кезінде
өмірмен ұштаспайтын жағдайлар өлім себебі болуы
мүмкін(анэнцефалия, екі не үш камералы жүрек, бауырының жетілмеуі,
ішкі ағзаларының және басқаларының эвентерациясы).
2.3 Ұрықтың жатыр ішінде өлуі.Ұрықтың өлу себептерінің ішіндегі
ең көп кездесетіні(60%-дан жоғары) жатыр ішіндегі асфиксия. Ол
жатырлы – плацентарлы қанайналымының бұзылуы, анасының жүрек –
қантамырлары, тыныс алу жүйесінің аурулары, кіндіктің оралып не
қысылып қалуы және басқа да жағдайлардың әсерінен болуы
мүмкін.
Жатыр ішіндегі асфиксия кезінде сыртқы орап тұрған қабатына
және бас миына қан құйылады. Сонымен бірге олар асқазанның
шырышты қабығында және тік ішекте байқалады. Сондай-ақ есте
сақтайтын жайт, жатыр ішіндегі асфиксия кезінде миға және оның
қабығына механикалық әсерсіз-ақ қан құйылуы мүмкін.
Асфиксия кезіндегі ұрықтың терең дірілді тыныс алу
қозғалысы ұрық жанындағы су аспирациясына және тез дамитын
аспирациялық пневмонияны тудырады.
Жатыр ішіндегі асфиксия, миға қан құйылу және аспирациялық
пневмония ұрықты – жатыр қанайналымының бұзылуы, ұрыққа оттегінің
жетіспеуі, кейде олардың интоксикайиямен араласуымен байланысты
бірдей патофизиологиялық механизмі болуы мүмкінділігі белгілі.
Сондай-ақ жатыр ішіндегі өлімнің себебі болып кейбір
инфекциялық аурулар және интоксикация болуы мүмкін.
Ұрықтың жатыр ішінде өлуі тек күш қолданбай емес, кейде
күш қолданғаннан, мысалы, анасы қабылдаған удың әсерінен, әртүрлі
механикалық, көбіне транспорт құралдарынан келген зақымнан пайда
болады.
Сот – медициналық және акушерлік тәжірибеде дәлелденгендей,
жүкті болудың ерте мерзімінде ұрық жұмыртқасы және ұрық
сыртқы механикалық әсерден анасының жатырының бұлшықеттерінің
мықтылығымен қорғанып тұрады. Осыдан шығатын ой, ұрықтың сыртқы
механикалық әсерден жатыр ішінде өлу мүмкіндігі жүктіліктің екінші
жартысында пайда болады. Дегенмен осы кеш мерзімінде де жатыр
жанындағы су соққыны біршама жеңілдетеді, сөйтіп жағымсыз сыртқы
механикалық әсерден қорғайды.
Осының барлығына қарамай, жүктіліктің не ерте, не кеш
мерзімінде болсын, механикалық факторлардың не басқа да әсерден
ұрықтың жатыр ішінде өлу мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды.
3.1 Босану уақытында өлу. Босану кезінде баланың басы не
денесінің басқа да бөліктері зақым алуы мүмкін.(босану кезінде
алған зақым). Олар онша маңызды емес болуы мүмкін, бірақ көп
жағдайда баланың өлуіне әкеледі. Олардың ерекшеліктерін білу дұрыс
жүйелеу және бағалау үшін қажет, керісінше жағдайда анасының
жасағаны деп есептелуі мүмкін.
Босану кезінде алған зақым көбіне босану уақытынан асып
туған балаларда салмақтарының үлкендігіне байланысты кездесетіні
туралы пікір қалыптасты. Дегенмен әрқашан олай байқалмайды.
С.П.Воронецкийдің мәліметіне сәйкес, босану мерзімінен асып туған
балалардың салмағы уақытында туған балалардың орташа салмағынан
зерттеудің 58.3%-ы асып тұрды, уақытында туғандардың салмағымен
бірдей 21.5%, ал 20.2%-ы уақытында туған балалардың орташа
салмағынан аз болып шықты.
Сот – медициналық сарпшы жүктіліктің мерзімінен аса созылуы
анасының және ұрықтың әртүрлі ауруына, сонымен бірге зат
алмасуының бұзылуымен байланысты екенін ескеруі қажет. Мұндай
жағдайда ұрықтың өмір сүру қабілеттілігі төмен болып келеді.
Жүктіліктің мерзімінен аса уақытқа созылуы кезінде бас
қозғалу қабілетін жоғаклту мүмкін, сөйтіп босану кезіндегі
зақымның үлкеюіне әкеп соғады (ісу, қан құйылу, сүйектің сынуы,
асфиксия). Дегенмен босану кезінде зақым алу мерзімінен бұрын
туылған ұрықта пайда болады, себебі олардың тамырлары босану
кезінде жоғары дәрежеде жараланғыш болып келеді.
Босануда бөксе тар болған жағдайда бас сүйегінің
зақымдалуы мүмкін.Олар шытынау және басылу түрлерінде көрініс
табады.[32.74]
Қыздық перденің бүтіндігі сақталып, жыныстық қатынаста болу мүмкіндігінде
жәбірленуші мен күдіктінің жыныс мүшелерінің өлшемдерінің бір біріне
қатынасын анықтаудың үлкен маңызы бар. Сондықтан жэбірлеиушінің қыздық
пердесінің қүрылысының ерекшеліктерін анықтауды күдіктінің еркек жыныс
мүшелерінің шеңберін қобу кезінде өлшеп алу керек, бұл жөнінде сот-
медициналық сараптаманы тағайындаған адамға немесе органға хабарлау
қажет.[7]
4. Бұрын жыныстық қатынаспен өмір сүрген әйелдермен жыныстық әрекет
істелгендегі белгілерін анықтау.
4.1.Бұрын жыныстық қатынаспен өмір сүрген әйелдермен жыныстық әрекет
(немесе соған әрекет жасаған) мәнбірін анықтауға жүргізілген сот-
медициналық сараптаманы жүргізгенде, сот-медициналық сарапшының міндетіне
бұрынғы жыныстық қатынаста болған объективтік белгілерді анықтау кіреді.
4.2.Бұл жағдайда жыныстық қатынастың негізгі объективтік белгісі
қынаптағы шәуеттің бары болып есептеледі (жыныстық әрекет кезінде шәуеттің
бөлінуімен бітуі). Сол сияқты шәует дақтарының жәбірленушінің жыныс мүшесі
аумағында, денесінде және киімдерінде табылуының үлкен маңызы бар. Осы
белгілермен бірге, осыған қоса жәбірленушінің жыныс мүшесі аумағындағы,
денесіндегі және сандарындағы, сирақтарындағы жарақаттар, жыныстық
қатынастың күш қолдану нәтижесінде болғаны туралы куәлі пікір туғызады.
4.3.Шәуеттің барын анықтау қынап (негізінен артқы және
бүйірлеріндегі күмбездерде) пен жатыр мойны өзегінің сыртқы тесігін дәкелі
тығынмен залалсыздандырылған корнцаттің көмегімен алынған шығарылымдарды 2-
3 заттық шыныға жүғынды ретінде жағады. Тығын мен жүғындылары бар заттық
шыныларды бөлме қызуына кептіргеннен кейін орап, сот-медициналық сарапшы
дәрігердің қол қойылған жолдамасымен сперматозоидтардың барын және шәуеттің
топтық қатысын анықтау үшін сот-биологиялық анықтау бөлімшесіне жібереді.
Бақылау ретінде тығын жасалған дәкенің кемінде ұзындығы 10 см үлгісін де
жібереді.
Сараптама жүргізу себептері бойынша шәуеттің барын анықтауға қынаптың
ішіндегісін жыныстық қатынастан кейінгі 5 тәулікке дейін алу керек.
Көрсетілген уақыттан кейін қынапта шәуеттің барын анықтаудың қажеті
болмайды. Етеккір кезеңінде, зақым нәтижесінде, болмаса басқа да себептерге
байланысты қынаптағы қанды шығарылымдардың бөлінуі, қынаптан жүғындылар мен
тығындар алуға қарсы себеп болмайды.
5. Жыныстық дербестіктің бұзылуына байланысты пайда болған салдарын
анықтау
5.1.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық дербестігінің бұзылуына
байланысты әрекеттердің нәтижесінде, жәбірленушілерде органикалық немесе
функционалдық сипатты, денсаулықты бұзатын, психикалық ауруларға
ұрындыратын, қалыпты жыныстық қатынасты бұзатын, ұрықтандыру
мүмкіншіліктеріне зиян келтіретін немесе болдырмайтын және т.б. әртүрлі
салдары болуы мүмкін.
5.2.Әйел жынысты тұлғаларға осы аталған мәселелер жөнінде сараптама
жүргізгенде маман дәрігерлермен кеңесіп, пайда болған салдарды анықтау
керек.
5.3.Егер жәбірленуші осы оқиғаға байланысты сараптама тағайындалған
мәселе бойынша дәрігерлік көмек сұраса немесе денсаулық сақтау орындарына
емделсе, онда сараптаманы тағайындаған адам немесе орган арқылы осыган сай
медициналық құжаттарды сұрастырып алып және алынған деректерді қорытынды
бергенде есепке алып қолданады.
5.4.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық жұқпалы аурулармен және ВИЧ
жұқпасын жұқтырғаны туралы әдетте қылмыстық жауапқа тартылған және ВИЧ
жұқпасымен жұқтыру туралы істерді тексергенде, сонымен қатар азаматтық
істерді қарағанда сот-медициналық сараптамасын жүргізеді.
5.5.Жыныстық дербестіктің бүзылуына байланысты оның салдарын
анықтауға арналған сот-медициналық сараптамалары қажет болған жағдайда
комиссия түрінде басқа маман дәрігерлердің қатысуымен және белгіленген
тәртіппен жүргізеді.
6. Азғындық әрекеттердің белгілерін анықтау
6.1Азғындық әрекеттерде табиғатқа жат жыныстық қатынас амалдарына
барады, сондықтан сот-медициналық сарапшы дәрігердің міндетіне оның
объективтік белгілерін анықтау кіреді.
6.2Азғындық әрекеттерден болған істің нәтижесінде жәбірленушінің
денесінде әртүрлі жарақаттар, сонымен қатар жыныстық мүшелерге қан құйылуы,
сызаттар мен жыртылған тыртықтар, қасағада, сыртқы жыныс мүшелерінде, шат
аралығында; ісік, қынаптың кіреберіс шырышты қабығының, қыздық пердесінің
қызаруы; сандарда, иықтарды және денесінің басқа да аумақтарында сызаттар
мен қанды ісіктер болуы мүмкін.
6.3Егер сараптама кезінде жәбірленушінің жыныстық еріндерінің,
қынап кіреберісінің және қыздық перденің шырышты қабықтарының тек қана
қызаруы байқалса, олардың себептерін айқындау үшін 3-5 тәуліктен кейін
қайта тексеру жүргізу керек, кейбір жағдайларды жыныс мүшелерінің тазалығы
сақталмаған жағдайда немесе ішек құрттарының әсерінен болуы мүмкін, ол
жөнінде жәбірленушіні, сараптаманы тағайындаған адамды немесе органды
жазбаша түрде ескерту қажет. Егер жыныс мүшелерінің шырышты қабықтарының
жоғарыда көрсетілген себептері болмаса, азғындық әрекеттердің әсерінен
болған (жыныс мүшелерінің үйкелісінеи, қолмен ысқылаудан және т.б.)
өзгерістер айтылған уақыттың ішінде жоқ болады. Егер жәбірленушіні қайта
тексеруге келмесе, онда Сарапшының қорытындысында табылған көріністердің
себептері айқындалмай беріледі.
6.4Азғындық әрекеттер бойынша сот-медициналық сараптамасында шат
аралығының күйіне көңіл бөлу керек, себебі ұзақ уақыт бойы тұрақты түрде
азғындық әрекеттердің әсерінен, еркек жыныс мүшесінің қысымынан және қол
жұмсаудың нәтижесінде мынандай өзгерістер пайда болуы мүмкін: жыныс
саңлауының үңіреюі, құйғы тәріздес тереңдеуі, шат аралығындағы қайық
тәріздес шұңқырдың артқы дәнекерлік тері жамылғыштарының семуі және түсінің
өзгеруі.
Бұл өзгерістердің бәрін басқа да тексеру кезінде табылған объективтік
белгілермен қосып қарау керек, себебі өздігінен олардың бәрі азғындақ
әрекеттермен байланысты болмауы мүмкін.
6.5Азғындық әрекеттердің сараптамасында жыныс мүшелерінің, қынапта
және жәбірленушінің денесінен табылған шәуеттің үлкен дәлелдемелік маңызы
бар. Бұл жағдайда шәуетке ұқсас кеуіп қалған шығарылымдардың іздері мен
қынап ішіндегісін медициналық-биологиялық тексеруге алады.
6.6Азғындық әрекеттер жөнінде сараптаманы жүргізгенде жыныстық
жұқпалы аурулардың жеті түрлерінің белгілерін табудың нақтылы маңызы бар.
Бірақ та басқа да жұқтыру ошақтарының болу мүмкіндігі жөнінде ескері қажет.
6.7Сараптама жүргізгенде азғындық әрекеттер мен жыныстық қатынастың
бүрмелену түріндегі жыныстық құмарлықтан қанағат алғанды артқы өтіс тесігін
тексереді.
6.8. Сараптама жүргізгенде, егер жыныстық қатынаста еркек мүшесін
жәбірленушінің артқы өтіске енгізу арқылы жыныстық әрекеттер істелінгені
анықталса және содан кейін әйел үлкен дәретке бармаса, дәрет алу мақсатында
ішекке клизма қолданбаса, дәкелі (немесе мақталы) тығындардың көмегімен тік
ішектің ішіндегісін алып, шәуеттің барын анықтау үшін зертханалық тексеруге
жібереді. Бұл шараны қысқыштың тонусын анықтағанға дейін жасайды.
6.9.Артқы өтіс арқылы тұрақты түрде жыныстық қатынаса артқы өтіс
тесігі мен тік ішек аумағында мынандай өзгерістер болуы мүмкін: артқы өтіс
тесігінің үңгірленуінде және құйғы тәріздес пішіні, артқы өтіс аумағындағы
және тік ішектің шырышты қабығындағы қатпарлардың тегістелуі, оның түсінің
өзгеруі (қызыл түсті, көкшілдеу рең, тік ішектің ампула бөлімінің кеңеюі,
қысқыштардың әлсізденуі, тік ішектің шырышты қабығының төмен түсуі.
Артқы өтіс тесігін тексеріп қарау нәтижелерін бағалауды мынаны ескеру
керек, көптеген аталып көрсетілген белгілер ішек қызметінің созылмалы
бұзылуының (тұрақты іш қатуы, іш өтуі және т.б.) немесе операциядың кейінгі
салдары болуы мүмкін. Осыған байланысты артқы өтіс тесігі мен тік ішектің
аумағындағы табылған өзгерістердің пайда болуы туралы қорытындыны беруде
жәбірленуші тұлғаны зерттегенде айқындалған барлық жағдайларды және
белгілерді есепке алу керек.
6.10. Артқы өтіс арқылы жыныстық қатынас мәнбірін анықтауды
тік ішек созының немесе қатты шанкрдың бары өте маңызды белгі болып
қаралады.
6.11. Азғындық әрекеттер мен жыныстық қатынастың бұрмалану түріндегі
жыныстық құмарлыктан қанағат алуды еркек жыныс мүшесін ауызға салғанда,
жәбірленуші тұлғаның бетін, ауыз куысының кіреберіс шырышты қабығын,
жоғарғы ерін жүгенділік аумағын, ауыз қуысының шырышты қабығын тексеріп
қарап, табылған барлық жарақаттардың сипатын, орындарын суреттеп жазады.
Егер көрсетілген әрекеттер жәбірленуші тұлғаны тексеруге дейін бірнеше
сағат бұрын істелсе және ауыз қуысын тазартпаса, тамақ ішпесе немесе сұйык
ішпесе, дәкелі тығынның көмегімен ауыз қуысының ішіндегісін алып, шәуеттің
барын анықтау үшін зертханалық тексеруге жібереді.
7. Жыныстық қатынастық және ұрықтық қабілеттілікті анықтау
7.1.Әйел жынысты тұлғалардың жыныстық қатынастық және ұрықтық
қабілеттілігінің сот-медициналық сараптамасын анықтауды комиссиясымен және
оған акушер-гинеколог дәрігерлердің қатысуымен шешеді.
7.2.Жыныстық қатынастық қабілеттілігі туралы мәселені шешу үшін,
оған кедергі жасайтын туа пайда болган немесе жүре пайда болған жыныс
мүшелерінің әртүрлі өзгерістердің барын анықтау қажет (қынаптың қысқаруы,
тарылуы, оның аплазиясы мен атрезиясы, ісіктер және т.б.
7.3.Егер жыныстық қатынас жасау әрекетіне кедергі болатын жыныс
мүшелерінің әртүрлі өзгерістері сараптама жүргізгенде табылмаса, онды
сараптама жүргізуге жыныстық қатынастың мүмкіндігін болдырмайтын немесе
қиындататын функционалдық сипатты себептерді анықтау немесе кетіру
мақсатында психотерапевт дәрігерді шақырады.
7.4.Ұрықтану қабілеттілігін анықтау үшін жасын, денесі мен жыныс
мүшелерінің анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерін, етеккірдің басталу
уақытын, етеккір кезеңдерінің сипатын ескері қажет; қабыну немесе
неопластикалық гинекологиялық аурулардың барын, гормоналдық бұзылуларды,
созылмалы жұқпалы ауруларды, уланып уыттанудың, сәуленің әсерінің
салдарының барын, анамнезде қандай да болса жыныс мүшелеріне операция
жасалғандығы туралы мәліметтерді анықтап білу.
7.5.Емханалық тексерулер арқылы ұрықтану қабілеттігі туралы сұрақты
шешуді қиындататын жағдайларға стационарлық тексеру жұмыстарын жүргізу
қажет, оған сот-медициналық сарапшысының тексеруді қандай мақсатта жүргізу
туралы көрсетілген ілеспе қағазын алғаннан кейін, сараптаманы тағайындаған
адам немесе орган жібереді.
7.6.Егер ұрықтану қабілеттілігін анықтау неке бұзу істеріне
байланысты жүргізілетін болса, ұрықтылық өнімділік қабілетін анықтауда тек
қана әйелдері емес, сонымен қатар ер адамдарды да тексереді.
8. Жүктілікті және оның мерзімін анықтау
8.1.Әйел жынысты тұлғаларды жүктілікті және мерзімін анықтау сот-
медициналық сараптамасын комиссиямен өткізіп, оған акушер-гинеколог шақырып
қатысады.
8.2.Жүктіліктің барын және ұрықтанудың болжамды мерзімін
медициналық құжаттардың негізінде (егер тексерілуші жүктілік жөнінде
денсаулық сақтау мекемелеріне қаралса), іс материалдарының деректері мен
мәліметтері, сұрап анықтау арқылы алынған және объективті қарап тексеру
нәтижелері бойынша анықтайды.
8.3.Сұрап анықтау арқылы соңғы және келесі етеккірдің бірінші күнгі
датасын; етеккірдың ерте мерзіміндегі болатын субъективті белгілерін
(тәбетінің бұзылуы, құсық, иіс езі сезімінің бұзылуы, жүйке жүйесі жағынан
функционалдық өзгерістердің пайда болуы-ұйқышылдық, ашуланшақтық және т.б.)
анықтайды.
8.4.Объективтік тексеріп қарау арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz