Әкімшілік жауаптылықтан босату институтындағы құқықтық қатынасты ізгілендіру мәселесі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы, белгілері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Әкімшілік жауаптылықтың негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2. Әкімшілік құқық бұзушылық құрамы, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға қолданылатын әкімшілік жазалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
2.2 Әкімшілік жауаптылықтан босатудың ұғымы және түрлері ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы, белгілері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Әкімшілік жауаптылықтың негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы, белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2. Әкімшілік құқық бұзушылық құрамы, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға қолданылатын әкімшілік жазалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
2.2 Әкімшілік жауаптылықтан босатудың ұғымы және түрлері ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Тақырыптың өзектілігі әкімшілік жауаптылықтан босатудың тәртібін және негізін талдау. Әкімшілік жауаптылықтан босату жолдарын жетілдіру мәселесін көтеру.
Заңға сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жазаға тарппай-ақ жауаптылықтан босату мүмкіндігі қарастырылған, ол әрине бірінші рет осындай құқық бұзушылық жасаған тұлғаға және ол құқық бұзушылық жасалғаннан кейін шын мәнінде өкініп, келтірілген зардаптың орнын толтырса тиісті істі қарастырушы органдар, лауазымды адамдар бұл құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жауаптылықтан босатуы мүмкін. Ал бұл жауаптылықтан босату институтының заңда қарастырылуының өзі біздің заңымыздағы ізгілік қағидасының жүзеге асырылып жатқанының айғағы десек болады.
Бүгінгі таңдағы еліміздегі заңдылықты қаматамасыз ету мәселесінде ізгілік, «декриминализация» мәселесі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы заңгерлермен жиі талқылануының арқасында ҚР қылмыстық кодексіне өзгертулер енгізіліп, көптеген қылмыстар әкімшілік құқық бұзушылыққа ауыстырылды. Соның салдары ретінде әкімшілік жауаптылықтан босату институындағы құқықтық қатынастың маңызын осы диплом жұмысымда талдадық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты, халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол сұққаны үшін белгіленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады: біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық, негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік қатынастар субъектілерінің алдында болады.
Заңға сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жазаға тарппай-ақ жауаптылықтан босату мүмкіндігі қарастырылған, ол әрине бірінші рет осындай құқық бұзушылық жасаған тұлғаға және ол құқық бұзушылық жасалғаннан кейін шын мәнінде өкініп, келтірілген зардаптың орнын толтырса тиісті істі қарастырушы органдар, лауазымды адамдар бұл құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жауаптылықтан босатуы мүмкін. Ал бұл жауаптылықтан босату институтының заңда қарастырылуының өзі біздің заңымыздағы ізгілік қағидасының жүзеге асырылып жатқанының айғағы десек болады.
Бүгінгі таңдағы еліміздегі заңдылықты қаматамасыз ету мәселесінде ізгілік, «декриминализация» мәселесі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы заңгерлермен жиі талқылануының арқасында ҚР қылмыстық кодексіне өзгертулер енгізіліп, көптеген қылмыстар әкімшілік құқық бұзушылыққа ауыстырылды. Соның салдары ретінде әкімшілік жауаптылықтан босату институындағы құқықтық қатынастың маңызын осы диплом жұмысымда талдадық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты, халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол сұққаны үшін белгіленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады: біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық, негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік қатынастар субъектілерінің алдында болады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995 ж.
2. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. А., Баспа. 2001 ж.
3. Көші-қонға бақылау жасауды күшейту жөніндегі кейбір шаралар туралы ҚР Үкіметінің қаулысы №241 13.03.2003ж.
4. ҚР Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 24 шілде Қазақстан Республикасының аумағында аң аулау ережесін бекіту туралы
5. ҚР Заңы Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы 30.12.1998ж (өзг.20.12.04ж.)
6. ҚР Үкіметінің қаулысы №787 16.07.02ж. Азаматтық пиротехникалық заттарды және олардың қолдануылуымен жасалған бұйымдарды зірлеуге, өңдеуге, жөндеуге, сатуға, сатып алуға, коллекциялауға, экспонаттауға байланысты қызметті лицензиялау жөніндегі біліктілік талаптарын бекіту туралы.
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 25 желтоқсан №1316 Нашақорлық пен есірткі бизнесінің алдын алу және оларға қарсы іс-әрекет бойынша жұмысты үйлестіру мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия құру туралы.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы «алкоголизмге, нашақорлық пен уытқұмарлық дертіне шалдыққан ауруларды еріксіз емдеу туралың 07.04.95ж. (өзг. ҚРЗ №13-3 20.12.04ж.).
9. Қазақстан Республикасының Заңы Темекі өнімдерінің өндірілуі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы 12.06.2003ж.
10. ҚР Заңы Нашақорлықпен ауыратын адамдарды медициналық-әлеуметтік оңалту туралы 27.05.2002ж.
11. ҚР Заңы «Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралың 10.07.2002ж.
12. ҚР Заңы Есірткі, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралар туралы 10.071998ж. (өзг.31.05.2002ж.)
13. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 04.06.2003ж. №528 Мас күйін куәландыруға жіберу, мас күйін куәландыру және оның нәтижелерін ресімдеу ережесін бекіту.
14. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 24.12.1996ж. №1598 Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ІІО учаскелік полиция инспекторларының рөлін көтеру туралы қаулысына өзгерістер мен толықтырулар ҚР Үкіметінің Қаулысы №826 10.08.2005ж.
15. «Мемлекеттік қызмет туралы» 1999 жылғы 23 шілдедегі №453 ҚРЗ.
16. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» 1998 жылғы 2 шілдедегі №267 ҚРЗ.
17. «Мемлекеттік қызмет өткеру тәртібі туралы ережені бекіту туралы» ҚР Президентінің 2000 жылғы 10 наурыздағы №357 Жарлығы.
18. ҚР Президентінің «Мемлекеттік саяси қызметшілерге тәртіптік жазалар қолдану тәртібі туралы ережең №317 29.121999ж. Жарлығы.
19. ҚР Заңы «Әкімшілік рәсімдер туралың 27.11.2000ж.
20. ҚР Президентінің №1255 Жарлығы «Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралың 23.12.2003ж.
21. ҚР Үкіметінің Қаулысы №329 «ҚР ІІМ туралы Ережең 31.03.1999ж.
22. Қазақстан Республикасының Заңы «Әділет органдары туралың 18.03.2002ж. №304-ІІ ҚРЗ.
23. ҚР Үкіметінің Қаулысы 2004 жыл 24 желтоқсан №1355 ҚР құқық бұзушылықтың алдын алу мен қылмысқа қарсы күрестің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы.
24. Приказ МВД РК № 519 от 08.09.04г. «Об утверждении Положения о Департаменте общественной безопасностиң.
25. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл А. Атамұра 2003ж. 240 б.
26. 163.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030: Қазақстан халқына ел Президентінің Жолдауы. –
27. Алматы: Юрист, 2003. - 131 б.
28. Назарбаев Н.Ә. Тәртіп пен жауапкершілік қатаң талап етілетін болды // Заң 2002
29. 3 сәуір.
30. Мушкет И.И., Хохлов Е.Б. Полицейлік құқық (оқу құралы) А.-2005. 183 б.
31. Шағатаев Қ.К. Ішкі істер органдары қолданатын әкімшілік-процессуалдық шаралар: (Оқулық құралы) Қарағанды – 2002. 95 б.
32. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі Заңтану. ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі. А.-2002. 327 б.
33. «Административная деятельность ОВДң. Особенная часть. Москва. 2000 г.
34. Административная деятельность ОВД. (Учебник). Под ред. Профессора Коренева А.П., М.1999 г., общая часть.
35. Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің ар-намыс кодексі туралы ҚР Президентінің 2005 жылғы 3 мамырдағы №1567 Жарлығы.
36. ҚР Заңы Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы 15.07.1996ж. (өзг. ҚРЗ №350 30.10.02ж.).
37. Закон РК от 08.07.94 г. “О санитарно–эпидемиологическом благополучии населения”.
38. Закон РК от 05.10.94 г. “О профилактике заболевания СПИД”.
39. Закон РК от 09.07.04г. №590-2 «Об участии граждан в охране общественного порядка».
40. Закон РК от 09.07.04г. №591-2 «О профилактике правонарушений среди несовершеннолетних и предупреждению детской безнадзорности и беспризорности».
41. Закон РК от 12.01.2007 №221-ІІІ ЗРК г. «О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц».
42. ҚР Президентінің Жарлығы Қазақстан Республикасында шет ел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы 19.06.95 ж.
43. Постановление Правительства РК от 28.01.00г. Отдельные вопросы правового регулирования пребывания иностранных граждан в РК (изм. П-е Прав-ва №881 от 20.08.04г.).
44. Приказ МВД РК №469 от 31.12.93г. Об организации работы ОВД по связи с общественными объединениями.
45. ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
46. «Мемлекттік әкімшілік қызметкердің антының мәтінін бекіту туралы» ҚР Президентінің жарлығы 29.12.1999 ж.;
47. «Әкімшілік мемлекеттік қызметшіні тәртіптік жазаға тарту ередесін бекіту туралы» ҚР Президентінің жарлығы 31.12.1999 ж.;
48. «ҚР Саси мемлекеттік қызметшінің антының мәтінін бекіту туралы және ҚР саяси мемлекеттік қызметшінің ант қабылдау тәртібі туралы» ҚР Президентінің жарлығы 21.01.2000 ж.;
49. «Мемлекеттік қызмет ісі туралы ҚРАгенттігі туралы» 03 желтоқсан 1999 ж.
50. Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің лауазымдары туралы Реестр ҚР Президентінің жарлығымен бекітілген 17 қаңтар 2004ж.;
51. Алпысбаева М.А., Ақымбеков О.Қ. ҚР Әкімшілік құқық. Алматы 2003ж
52. Баянов Е. Әкімшілік құқық. Оқу құралы. Алматы 2007 ж.
53. Ибрагимов Х.Ю. ҚР әкімшілік құқығы А., 2000 ж.
54. Таранов А.А. ҚР әкімшілік құқығы. А., 1997 ж.
55. Жетписбаев Б. Административная ответственность. А., Данекер, 2000 г.
56. Сейдеш Б.Б. Әкімшілік құқық бойынша дәрістер. Алматы, 2004 ж.
2. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. А., Баспа. 2001 ж.
3. Көші-қонға бақылау жасауды күшейту жөніндегі кейбір шаралар туралы ҚР Үкіметінің қаулысы №241 13.03.2003ж.
4. ҚР Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 24 шілде Қазақстан Республикасының аумағында аң аулау ережесін бекіту туралы
5. ҚР Заңы Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы 30.12.1998ж (өзг.20.12.04ж.)
6. ҚР Үкіметінің қаулысы №787 16.07.02ж. Азаматтық пиротехникалық заттарды және олардың қолдануылуымен жасалған бұйымдарды зірлеуге, өңдеуге, жөндеуге, сатуға, сатып алуға, коллекциялауға, экспонаттауға байланысты қызметті лицензиялау жөніндегі біліктілік талаптарын бекіту туралы.
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 25 желтоқсан №1316 Нашақорлық пен есірткі бизнесінің алдын алу және оларға қарсы іс-әрекет бойынша жұмысты үйлестіру мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия құру туралы.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы «алкоголизмге, нашақорлық пен уытқұмарлық дертіне шалдыққан ауруларды еріксіз емдеу туралың 07.04.95ж. (өзг. ҚРЗ №13-3 20.12.04ж.).
9. Қазақстан Республикасының Заңы Темекі өнімдерінің өндірілуі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы 12.06.2003ж.
10. ҚР Заңы Нашақорлықпен ауыратын адамдарды медициналық-әлеуметтік оңалту туралы 27.05.2002ж.
11. ҚР Заңы «Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралың 10.07.2002ж.
12. ҚР Заңы Есірткі, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралар туралы 10.071998ж. (өзг.31.05.2002ж.)
13. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 04.06.2003ж. №528 Мас күйін куәландыруға жіберу, мас күйін куәландыру және оның нәтижелерін ресімдеу ережесін бекіту.
14. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 24.12.1996ж. №1598 Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ІІО учаскелік полиция инспекторларының рөлін көтеру туралы қаулысына өзгерістер мен толықтырулар ҚР Үкіметінің Қаулысы №826 10.08.2005ж.
15. «Мемлекеттік қызмет туралы» 1999 жылғы 23 шілдедегі №453 ҚРЗ.
16. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» 1998 жылғы 2 шілдедегі №267 ҚРЗ.
17. «Мемлекеттік қызмет өткеру тәртібі туралы ережені бекіту туралы» ҚР Президентінің 2000 жылғы 10 наурыздағы №357 Жарлығы.
18. ҚР Президентінің «Мемлекеттік саяси қызметшілерге тәртіптік жазалар қолдану тәртібі туралы ережең №317 29.121999ж. Жарлығы.
19. ҚР Заңы «Әкімшілік рәсімдер туралың 27.11.2000ж.
20. ҚР Президентінің №1255 Жарлығы «Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралың 23.12.2003ж.
21. ҚР Үкіметінің Қаулысы №329 «ҚР ІІМ туралы Ережең 31.03.1999ж.
22. Қазақстан Республикасының Заңы «Әділет органдары туралың 18.03.2002ж. №304-ІІ ҚРЗ.
23. ҚР Үкіметінің Қаулысы 2004 жыл 24 желтоқсан №1355 ҚР құқық бұзушылықтың алдын алу мен қылмысқа қарсы күрестің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы.
24. Приказ МВД РК № 519 от 08.09.04г. «Об утверждении Положения о Департаменте общественной безопасностиң.
25. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл А. Атамұра 2003ж. 240 б.
26. 163.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030: Қазақстан халқына ел Президентінің Жолдауы. –
27. Алматы: Юрист, 2003. - 131 б.
28. Назарбаев Н.Ә. Тәртіп пен жауапкершілік қатаң талап етілетін болды // Заң 2002
29. 3 сәуір.
30. Мушкет И.И., Хохлов Е.Б. Полицейлік құқық (оқу құралы) А.-2005. 183 б.
31. Шағатаев Қ.К. Ішкі істер органдары қолданатын әкімшілік-процессуалдық шаралар: (Оқулық құралы) Қарағанды – 2002. 95 б.
32. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі Заңтану. ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі. А.-2002. 327 б.
33. «Административная деятельность ОВДң. Особенная часть. Москва. 2000 г.
34. Административная деятельность ОВД. (Учебник). Под ред. Профессора Коренева А.П., М.1999 г., общая часть.
35. Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің ар-намыс кодексі туралы ҚР Президентінің 2005 жылғы 3 мамырдағы №1567 Жарлығы.
36. ҚР Заңы Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы 15.07.1996ж. (өзг. ҚРЗ №350 30.10.02ж.).
37. Закон РК от 08.07.94 г. “О санитарно–эпидемиологическом благополучии населения”.
38. Закон РК от 05.10.94 г. “О профилактике заболевания СПИД”.
39. Закон РК от 09.07.04г. №590-2 «Об участии граждан в охране общественного порядка».
40. Закон РК от 09.07.04г. №591-2 «О профилактике правонарушений среди несовершеннолетних и предупреждению детской безнадзорности и беспризорности».
41. Закон РК от 12.01.2007 №221-ІІІ ЗРК г. «О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц».
42. ҚР Президентінің Жарлығы Қазақстан Республикасында шет ел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы 19.06.95 ж.
43. Постановление Правительства РК от 28.01.00г. Отдельные вопросы правового регулирования пребывания иностранных граждан в РК (изм. П-е Прав-ва №881 от 20.08.04г.).
44. Приказ МВД РК №469 от 31.12.93г. Об организации работы ОВД по связи с общественными объединениями.
45. ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
46. «Мемлекттік әкімшілік қызметкердің антының мәтінін бекіту туралы» ҚР Президентінің жарлығы 29.12.1999 ж.;
47. «Әкімшілік мемлекеттік қызметшіні тәртіптік жазаға тарту ередесін бекіту туралы» ҚР Президентінің жарлығы 31.12.1999 ж.;
48. «ҚР Саси мемлекеттік қызметшінің антының мәтінін бекіту туралы және ҚР саяси мемлекеттік қызметшінің ант қабылдау тәртібі туралы» ҚР Президентінің жарлығы 21.01.2000 ж.;
49. «Мемлекеттік қызмет ісі туралы ҚРАгенттігі туралы» 03 желтоқсан 1999 ж.
50. Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің лауазымдары туралы Реестр ҚР Президентінің жарлығымен бекітілген 17 қаңтар 2004ж.;
51. Алпысбаева М.А., Ақымбеков О.Қ. ҚР Әкімшілік құқық. Алматы 2003ж
52. Баянов Е. Әкімшілік құқық. Оқу құралы. Алматы 2007 ж.
53. Ибрагимов Х.Ю. ҚР әкімшілік құқығы А., 2000 ж.
54. Таранов А.А. ҚР әкімшілік құқығы. А., 1997 ж.
55. Жетписбаев Б. Административная ответственность. А., Данекер, 2000 г.
56. Сейдеш Б.Б. Әкімшілік құқық бойынша дәрістер. Алматы, 2004 ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігінің Алматы
Академиясы
Әкімшілік - құқықтық пәндер кафедрасы
ӘҚП кафедрасының бастығы
полиция полковнигі Әмитов Ш.Е.
қорғауға _______________2011 ж.
(жіберіледі, жіберілмейді)
Әкімшілік жауаптылықтан босату институтындағы құқықтық қатынасты
ізгілендіру мәселесі
тақырыбына
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050303 Құқыққорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: 4 курс тыңдаушысы
Абилқасимов А.
Ғылыми жетекші: Әкімшілік-құқықтық
пәндер кафедрасының доценті,
О.Қ. Ақымбеков
Алматы 2011 ж.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы,
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ..6
1.1 Әкімшілік жауаптылықтың
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы, белгілері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2. Әкімшілік құқық бұзушылық құрамы,
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға қолданылатын әкімшілік
жазалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 31
2.2 Әкімшілік жауаптылықтан босатудың ұғымы және
түрлері ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .58
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі әкімшілік жауаптылықтан босатудың тәртібін және
негізін талдау. Әкімшілік жауаптылықтан босату жолдарын жетілдіру мәселесін
көтеру.
Заңға сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жазаға
тарппай-ақ жауаптылықтан босату мүмкіндігі қарастырылған, ол әрине бірінші
рет осындай құқық бұзушылық жасаған тұлғаға және ол құқық бұзушылық
жасалғаннан кейін шын мәнінде өкініп, келтірілген зардаптың орнын толтырса
тиісті істі қарастырушы органдар, лауазымды адамдар бұл құқық бұзушылық
жасаған тұлғаны әкімшілік жауаптылықтан босатуы мүмкін. Ал бұл
жауаптылықтан босату институтының заңда қарастырылуының өзі біздің
заңымыздағы ізгілік қағидасының жүзеге асырылып жатқанының айғағы десек
болады.
Бүгінгі таңдағы еліміздегі заңдылықты қаматамасыз ету мәселесінде
ізгілік, декриминализация мәселесі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы
заңгерлермен жиі талқылануының арқасында ҚР қылмыстық кодексіне өзгертулер
енгізіліп, көптеген қылмыстар әкімшілік құқық бұзушылыққа ауыстырылды.
Соның салдары ретінде әкімшілік жауаптылықтан босату институындағы құқықтық
қатынастың маңызын осы диплом жұмысымда талдадық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық
ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі
мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып
табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық
қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты,
халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол
сұққаны үшін белгіленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі
ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады:
біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы
міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп
соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін
жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы
істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды
адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан
әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-
ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық,
негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік
қатынастар субъектілерінің алдында болады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
адамдарды, мысалы, теріс қылық онша елеулі болмаған жағдайда, әкімшілік
жауаптылықтан босатудың негіздерін, шартгары мен салдарларын белгілейді.
Әкімшілік жауаптылықтан босату сондай-ақ қоғамдық ықпал жасау шараларымен
немесе жауаптылықтың басқа түрімен (мысалы, тәртіптік) ауыстырудан да не
болмаса жауаптылықтың ұзақ мерзімді шараларын қысқартудан (мысалы, аң аулау
құқығын жоюдан) көрініс табуы мүмкін. Шындығында, барлық аталған
жағдайларда уәкілетті органдар мен лауазымды адамдар құқықтық нұсқамаларды
бұзған адамдарды қандай да болмасын бір түрінде әкімшілік жауаптылықтан
босатуды жүзеге асырады.
Әкімшілік жауаптылықтан босатудың өзгеше бір жолы юрисдикциялық орган мен
оның лауазымды адамдарының қандай да болмасын бір себептермен әкімшілік
жаза қолданудың ескіру мерзімін, яғни кінәліні әкімшілік жауапқа тарту
мерзімін өткізіп алуы болып табылады.
Әкiмшiлiк құқық бұзушылықпен келтiрiлген зиян елеусiз болған жағдайда
судья, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстi қарауға уәкiлеттi орган
(лауазымды адам) әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасаған адамды, ауызша ескерту
жасаумен шектелiп, әкiмшiлiк жауаптылықтан босата алады.
Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтың елеусiздiгi - бұл басқа мән-жайлармен қатар
осы бөлiмнiң ерекше бөлімнің баптарында көзделген санкцияның әкiмшiлiк
құқық бұзушылықпен келтiрiлген зиянның мөлшерiнен асып кететiндiгi
ескерiлетiн жағдайлар.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер жәбірленушінің өтініші бойынша
ғана қозғалады және ол әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адаммен
бітімгершілікке келгеннен кейін тоқтатылуға жатады.
Бітімгершілікке келу жәбірленуші мен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
адам қол қойған жазбаша келісім негізінде жүзеге асырылады.
Диплом жұмысында әкімшілік жауаптылықтың негізі, әкімшілік құқық
бұзушылық құрамы және әкімшілік жаптылықтан босату мәселелері кеңінен
талқыланған.
Диплом жұмысының мақсаты - әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны
әкімшілік жауаптылықтан босату негіздері мен түрлерін ашып көрсетуден
тұрады.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері:
• Әкімшілік құқық бұзушылықты талдау мәселесін қарастыру;
• Әкімшілік жауаптылықтан босату мәселесіне әкімшілік-құқықтық сипаттама
беру;
• Әкімшілік жауаптылықтан босату инстиутын жетілдіруге бағытталған
әдістермен, ұйымдастырушылық және құқықтық шараларды талқылау.
Диплом жұмысының заты және объектісі. Қарастырылатын жұмыстың
мәселесін кешенді түрде зерттеуге сәйкес зерттеудің объектісі әкімшілік
жауаптылықты талдаудағы құқықтық қатынастың мәселелері болып табылады.
Диплом жұмысының методологиялық және теориялық негізі жоғарыда
көрсетілген міндеттерді орындау жолында біз материалистік диалектика
заңдарына және категорияларына, дүниетанымдық теорияның. әсіресе әлеуметтік
құбылыстарды зерттеудің негізгі тұжырымдарына, сондай-ақ құқықтық
құбылыстарды зерттеудің әдістемелік іліміне сүйендік. Зерттеу процесінде
формальдық логиканың ережелері, талдау мен жинақтау, салыстырмалы құқықтық
және сатистикалық, нақтылы- социологиялық әдістемелер пайдаланылды.
Диплом жұмысының ақпараттық негізін Қазақстан Республикасының
конституциясы, нормативтік - құқықтық ақпараттар, Үкіметтің қаулылары, ҚР
ІІМ бұйрықтары, нұсқаулықтары, халықаралық конференциялардың материалдары,
шетел және отандық ғылыми әдебиеттер, периодикалық баспалар мен интернет
жүйесіндегі ақпараттар құрайды.
Диплом жұмысының нәтижесі және тәжірибелік мәні әкімшілік
жауаптылықтан босатудың өзіндік ерекшеліктері мен қасиеттері жөніндегі
ғылыми тұжырымдарды одан әрі жетілдіруге бағытталған тұжырымдар мен
ұсыныстар. Сонымен қатар зерттеудің тәжірибелік мәні оның теориялық
қорытындыларын, тәжірибелік ұсыныстарын ғылыми зерттеу жұмысында, білім
беру процесінде пайдалануға болатындығында.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі төрт бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы, белгілері
Әкімшілік жауаптылық дегеніміз бұл кінәлі адамға әкімшілік құқығының
зерттеу тақырыбы болып табылатын қоғамдық қатынастарды реттейтін әкімшілік
құқықтық нормаларды бұзғаны үшін қолданылатын әкімшілік мәжбүрлеу шаралары.
[1].
Әкімшілік жауаптылық қылмыстық, азаматтық және тәртіптік жауаптылықтармен
қатар заңдық жауаптылықтардың бір түрі болып табылады. Оны мемлекет
жауаптылықтың негіздерін, бұзушыларға қолданылуы мүмкін болатын шараларды,
құқық бүзушылық туралы істерді қараудың және осы шаралардың орындалу
тәртібін айқындайтын құқықтық нормалар шығару жолымен белгілейді.
Құқық теориясында заңдық жауаптылық құқық бұзушылық болған жағдайда
құқықтық санкцияны жүзеге асыру, құқық бұзушыға жаза қолдану ретінде
үғынылады, өйткені ол еңбек тәртібін бүзған үшін сөгісте де, әкімшілік
айыппұлда да, бас бостандығы еркінен айыруда да, азаматтық-құқықтық айыпта
да болады.
Заңдық айғақ - әкімшілік құқық бұзушылық болған кезде — құқықтық норма
санкциясының механизмі іске қосылады, сөйтіп санкция жазаны қолдануға
болатын мүмкіндігінен шынайы жазаға, яғни әкімшілік жазаға айналады.
Әкімшілік құқықта әкімшілік мәжбүрлеудің толып жатқан шараларының ішінен
(тексеру, реквизициялау, ұстау, алып қою, т.б.) Тек әкімшілік жазалар ғана
жазалау функциясын атқарады жене тек соларды қолдану ғана әкімшілік
жауаптылықтың туындауына әкеп соқтырады Сонымен, әкімшілік жауаптылық- бұл
әкімшілік-кұқықтық санкцияларды жүзеге асыру, уәкілетті органның немесе
лауазымды адамның құқық бүзушылық жасаған азаматтарға, заңды тұлғаларға
әкімшілік жазалар қолдануы.
Әкімшілік жауаптылықты заңдық жауаптылықтың барлық түрлері үшін жалпы
ортақ болатын кейбір белгілері сипаттайды. Біріншіден, ол мемлекеттік
мәжбүрлеу болып табылады, өйткені биліктік өкілеттіктер мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асырылады.
Екіншіден, бұл заңдылық пен құқықтық әділеттіліктің жалпы қағидаларына
бағынатын құқықгық мәжбүрлеу. Әкімшілік жауаптылық оның көлемі мен шегін
құқықтық регламентациялау, нақты әкімшілік жазалардың негіздемелерін,
мазмұнын және жүзеге асырудың процессуалдық нысандарын нормативтік белгілеу
негізіңде қолданылады. Әкімшілік жауаптылықтың құрамдық элементтерің
реттейтін нормалар жиынтығы әкімшілік кұқықтың дербес институты болып
табылады.
Үшіншіден, ол құқық бұзушылар үшін құкықтық норманың санкциясында
қаралған жағымсыз салдарлардың туындауына әкеп соқтырады. Әкімшілік
жауаптылық шаралары өзінің мазмұны бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексте қаралған бұзушылардың құқықтары мен бостандықтарын жоюдан немесе
шектеуден көрініс табады, өйткені басқаша жолмен бұл түлғаларға мәжбүрлеп
ықпал жасау мүмкін емес. Құқық бұзушы үшін жағымсыз салдарлар моральдық
(ескерту), материалдық (айыппұл, тәркілеу, өтемін төлеп алып қою) немесе
дене күшін жүмсау сипаты бар (әкімшілік қамауға алу) кемтарлық көру немесе
шектеулер түрінде туындауы мүмкін.
Төртіншіден, әкімшілік жауаптылықтың шараларывда әрекет пен бүзушыға
мемлекет атынан берілетін қорытынды құқықтық баға болады. Нақ осы әкімшілік
жаза құқық бұзушылықпен күресуде ақырғы, соңғы инстанция, яғни мәселені
түпкілікті шешу болып табылады, сөйтіп кінәгер жасалынған бұзушылықтың
сипаты мен қоғамдық қауіптілігіне сәйкес әкімшілік жазаға тартылады.
Жалпы алғанда заңдық жауаптылықтың және соның ішінде әкімшілік
жауаптылықтың бұл белгісі оның ерекшелігін өте айкын білдіреді, атап
айтқанда: мемлекеттің атынан кінәлі мінез-құлықты айыптау, құқық бүзушыны
мемлекеттік тұрғыдан ұялту.
Бесіншіден, заңдық жауаптылық әрқашанда құқық бұзушылықтың нәтижесі
ретінде қаралып келеді, яғни бұл, тапсырылған іс үшін, алға қойылған
міндетті орындау үшін жауаптылық ретінде түсінілетін, ол құқықтық міндет
немесе борыш ұғымымен сәйкес болған кезде, дұрыс (жағымды) деп аталатын
жауаптылықтан айырмасы, өткенге мән беретін (ретроспективный), немесе
жағымсыз, жауаптылық.
Енді әкімшілік құқықтың тек осы институтына ғана тән жауаптылықтың
негізгі ерекшеліктеріне тоқталайық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық
ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі
мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып
табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық
қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты,
халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол
сұққаны үшін белгіленеді.
Екінші жағынан, әкімшілік жауаптылық әкімшілік құқықтың әрбір нормасын
бұзған үшін емес, олардың ішінде тек әкімшілік жауаптылық көрсетілгендеріне
ғана қолданылады.
Әкімшілік жауаптылық құқық қорғаудың, бұзушылықтың ерекще түрімен —
әкімшілік құқық бұзушылықтармен, олар аса қауіпті болмаса да, бірақ
қылмыспен салыстырғанда едәуір жиі кездеседі, күресудің маңызды құралы
ретінде пайдаланылады. Олардың қауіптілігі құқыққа қарсы іс-әрекеттің
немесе әрекетсіздіктің өздерінің сипатында ғана емес, сонымен бірге едәуір
көп таралғандығында, олардың көптеген мыңдаған әкімшілік құқық бұзушылықты
қамтитын көп түрлілігінде.
Әкімшілік жауаптылык өзінің субъектілік құрамымен өзгешеленеді.
Жауаптылықтың бұл түрінің субъектілері жеке де, сондай-ақ заңды да түлғалар
- кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар болып табылады.
Әкімшілік жауаптылық өзінің мән-мағынасы бойынша мемлекеттің өкілетті
органының әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаға жасайтын ықпалы. Бүл
ықпалдың мақсаты кінәліні тәрбиелеу, сондай-ақ әкімшілік жауапқа тартылған
адамдардың да, басқа азаматтардың да келешекте әкімшілік құқық бұзушылық
жасауды болдырмаудың алдын алу.
Әкімшілік - құқықтық нормаларды бұзу әкімшілік мәжбүрлеу шараларын
қолдануға әкеп соқтырады, олардың бір түрі әкімшілік жазалар болып
табылады. Нақ осы соңғылар, алдын алу, жолын кесу шараларынан және
процессуалдық шаралардан айырмашылығы, әкімшілік жауапқа тартылғанның
нәтижесінде қолданылады.
Әкімшілік жауаптылыкты оны белгілеу тәртібі айырады. Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы колекс бойынша әкімшілік жауаптылық осы Кодекспен
белгіленеді. Әкімшілік жауаптылыкты көздейтін өзге заңдар осы Кодекске олар
енгізілгеннен кейін ғана қолданылады.
Жергілікті аумақтық сипаты бар құкық бұзушылықтар үшін қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қалалар мен елді мекендердің аумақтарын
көріктендіру, т.с.с.) облыстардың, Алматы мен Астананың, қалалар мен
аудандардың жергілікті өкілді оргавдары Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
колекстің тиісті баптарында әкімшілік жауаптылық көзделетін ережелерді
белгілеуге құқылы Әкімшілік жауаптылықтың шараларын кептеген уәкілетті
органдар мен лауазымды адамдар қолданады. Олардың барлығы, өздеріңц
өкілеттіктерін атқара отырып, құқық бұзушыларға әкімшілік жазалар
қолданады. Оларға аудандық және соларға теңестірілген соттардың,
мамандырылған ауданаралык, әкімшілік соттардың судъялары ішкі істер
органдары, және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы колекстің 543-576
баптарымен осындай істерді қарауға уәкілеттік берілген басқа да мемлекеттік
қадағалау және бақылау органдары (олардың лауазымды адамдары) жатады. [2].
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы колексте судъялардың қарап шешетін
істерінің көлемі кеңейтілген. Олардың қарауына әкімшілік қамауға алудан
басқа бірнеше өзге де әкімшілік жазаларды қолдануды жатқызу есебінен
олардың ерекше құзыреттері де кеңейтілген: арнаулы құқықтан айыру,
тәркілеу, өтемін төлеп алып қою, жеке кәсіпкердің немесе заңды тұлғаның
қызметін тоқтата тұру не оған тыйым салу, шетелдіктерді немесе азаматтығы
жоқ адамдарды ҚР-сы шегінен әкімшілік жолмен кетіру.
Органдар мен лауазымды адамдар әкімшілік жауаптылық шараларын өздеріне
қызмет жөнінен бағынышты емес бұзушыларға қолданады. Сонымен бірге олар бір
ұжымның кызметкерлері болып табылмайды және қызметтік-еңбек катынастары
жөнінен байланысты болмайды. Бұл жағдай әкімшілік жауаптылықты, әдетте,
жоғарғы органның немесе лауазымды адамның бағыныштылық тәртіппен
басшыларға, жұмысшыларға, қызметшілерге және көмекші қызметкерлерге
қолданатын тәртіптік жауаптылықтан айыруға мүмкіндік береді.
Әкімшілік жауаптылыққа тарту мен әкімшілік жаза колдану құқық бұзушыны
сотталғанға әкеп соқтырмайды және оны жұмыстан шығаруға негіз болып
табылмайды.
Әкімшілік жауаптылықты оны іске асырудың ерекше процессуалдық (іс
жүргізу) тәртібі сипаттайды. Ол өзінің біршама оңайлығымен, жеделдігімен
және тиімділігімен тйісті қылмыстық және азаматтық істерді қараудың және
олар жөнінде қандай да бір шешім қабылдаудың тәртібінен өзгешеленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі
ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады:
біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы
міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп
соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін
жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы
істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды
адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан
әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-
ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық,
негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік
қатынастар субъектілерінің алдында болады.
Әкімшілік жауаптылықтың маңызды ерекшелігі мынада, оны материаддық және
процессуалдық құқықтық қатынастардың жиынтығы, яғни нақты құқық бұзушылық
жасаудан туындаған материалды-деликтылық және құқық бұзушылық және оны
жасаған тұлға туралы материалдар жинаудың, істі қараудың, заңды,
дәлелденген ісіне әділетті шешім шығарудың, оны орындауды қамтамасыз етудің
қажеттілігімен байланысты әкімшілік-процессуалдық қатынастар ретінде
қарауға болады.
Әкімшілік жауаптылықтың тағы бір ерекшелігі, оны іске асырған кезде
материалдық жөне процессуалдық құқықтык қатынастар бір тұтастық құрып,
қосылып кететіндей болатыны жиі кездеседі. Мысалы, айыппұл әкімшілік құқық
бұзушылық жасалған жерде салынып, алынады. Бұл жерде дербес және жекеленген
әкімшілік процесс болмайды, мұнда әкімшілік құқық бұзушылықтың күмәнсіздігі
мен оның мәнінің жеңілдігінің айқындылығына байланысты қысқартылған процесс
деп аталатын процесс көрініс табады.
Сонымен қорыта келе әкімшілік жауаптылық дегеніміз бұл кінәлі адамға
әкімшілік құқығының зерттеу тақырыбы болып табылатын қоғамдық қатынастарды
реттейтін әкімшілік құқықтық нормаларды бұзғаны үшін қолданылатын әкімшілік
мәжбүрлеу шараларын айтамыз.
1.1 Әкімшіліктің жауаптылықтың негізі
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің ерекше бөлімінде көзделген
құқық бұзушылық құрамының барлық белгілері бар іс әрекет жасау әкімшілік
жауаптылықтың негізі болып табылады. Құқық бұзушының әрекетінде әкімшілік
құқық бұзушылық құрамының төрт элементі түгелдей болса, яғни тұлғаның
әрекетінде құқық бұзушылықтың объектісі, объективтік жағы, субъектісі,
субъективтік жағы түгелдей болса онда құқық бұзушыны әкімшілік жауаптылыққа
тартуға толық негіз бар деп айта аламыз.
Әкімшілік жауаптылық заң саласындағы жауаптылықтың бір түрі. Бұл
құқықтық түсініктің мәні әкімшілік жазаны лауазымды тұлғалар немесе
уәкілетті органдар әкімшілік құқық бұзушылық істеген үшін құқық бұзушыға
қолдануда тұрады. Мемлекет кез келген әкімшілік құқық бұзушылыққа тиісінше
баға бере отырып, оны істеген тұлғаға мемлекет тарапынан заңда көрсетілген
күшпен орындалуға тиісті шараларды қолдануды жүзеге асырады. [3].
Әкімшілік жауаптылық бұл әкімшілік норманы бұзудың нәтижесі.
Әкімшілік жауаптылықтың басқа жауаптылықтардан айырмашылықтары:
1. Әкімшілік жауаптылықтың негізі болып әкімшілік құқық
бұзушылықтың құрамының барлық белгілері бар әрекет жасау
табылады ҚР ӘҚБ туралы Кодекстің 2 бабы. Қылмыстық
жауаптылықтың негізі – қылмыс жасау. Тәртіптік жауаптылықтың
негізі тәртіптік теріс қылық жасау. Мүліктік жауаптылықтың
негізі мүліктік зиян келтіру немесе азаматтық құқық бұзушылық.
[4].
2. Әкімшілік жауаптылық келесі құжаттармен белгіленеді: ҚР –ның
негізгі заңы – Конституция, жалпы жұрт таныған Халықаралық
заңдар, 9.02.2001 ж. қабылданған ҚР-ның ӘҚБ туралы Кодексі,
халықаралық келісімдер, әкімшілік-бұзушылық жүйесіндегі
құқықтық қатынастарды реттейтін Конституциялық Кеңес және
Жоғары Сот шығарған нормативті Қаулылар, Жергілікті өкілді
органдар белгілейтін ережелер, басқа да заңдарға сәйкес
шыққан актілері мен нормаларымен белгіленеді. Ал бұған
қарағанда, қылмыстық жауаптылық тек қана заңдармен белгіленеді.
Тәртіптік жауаптылық жұмыс туралы заңмен және осы заңға
сәйкес нормативтік актілермен белгіленеді. Мүліктік жауаптылық
– жұмыс туралы заңмен, азаматтық кодексімен. [5].
3. Әкімшілік құқық бұзушылық істеген үшін әкімшілік жазалар
қолданады. Қылмыс үшін – қылмыстық жазалар. Тәртіп бұзған үшін
– тәртіптік жазалар. Мүліктік зиян келтіргені үшін – мүліктік
санкциялар қолданады.
4. Әкімшілік жаза қолдану құзыреті сотта, лауазымды тұлғаларда,
уәкілетті органдарда бар. Қылмыстық – тек қана сотта. Тәртәптік
- өкілетті органдар мен лауазымды тұлғалар, мұнда міндетті
түрде олар бұзушымен қызмет байланыста болу керек. Мүліктік
жауаптылық шараларын жалпы юрисдикция бар соттар, экономикалық
және арбитражды соттар қолдана алады.Әкімшілік жазаны лауазымды
тұлға мен мемлекеттік басқару органдары, оларға бағынышты емес
құқық бұзушыларға қолданады.
5. Әкімшілік жауаптылыққа тартылуы, сонымен әкімшілік жазалану
сотталған деген атаққа жатқызбайды, осыған орай негативті
нәтижеге бұзушыны ұрғызбайды мысалы, әкімшілік жауаптылыққа
тартылуы азаматты жұмыстан шығаруға негіз болмайды
6. Әкімшілік жауаптылықтың шаралары әкімшілік құқық бұзушылықтың
өндірісін реттейтін заңға сәйкес қолданылады ӘҚБ тКодекстің 4
бөлімі 34-42 тарауларда көрсетілген.
Қылмыстық істер ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексімен реттеледі.
Мүліктік жауаптылыққа – экономикалық және азаматтық сот өндірісінде
тартылады. Сонымен, анықтағанымыз:
1. Әкімшілік жауаптылық деген құқықтық категория.
2. Әкімшілік жауаптылық ерекше белгілерімен басқа құқықтық
жауаптылықтардан айырылады.
3. Әкімшілік жауаптылықтың негізі әкімшілік құқық бұзушылық.
4. Әкімшілік жауаптылықтың шарасы - әкімшілік жаза.
Әкімшілік жауаптылыққа - Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 4
тарауы 31 бабына сәйкес, тартылады:
а) Жеке тұлға есі дұрыс, 16 жасқа толған.
б) Заңды тұлға.
Жеке тұлғалар.
Жеке тұлғаның: Жасы 16 жас болу керек және ақыл есі кем болмауы қажет.
Ақыл-есі кем деп өзінің іс-әрекеттерінің әрекетсіздігінің нақты сипаты
мен қауіптігін түсіне алмаған немесе созылмалы психикалық сырқатының,
уақытша психикасы бұзулуының, ақыл-ес кемдігінің немесе психиканың өзге де
сырқатты жай-күйінің салдарынан ақыл-есі кем адамды айтамыз. Ол
жауапкершілікке тартылмайды 33 бап.
Әкімшілік жапуаптылықта жеке тұлғалар үшке бөлінеді: жалпы, арнайы және
ерекше болыпі.
- арнайыға мыналар жатады: лауазымды адамдар; кәмелетке толмағандардың ата-
аналары; дипломаттық иммунитеті жоқ шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар. Мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік міндеттерін
орындамауына немесе тиісті дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік
құқық бұзушылық жасаған жағдайда әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай
мән-жайлар болмаған жағдайда олар жауаптылыққа жалпы негізде тартылады
34 бап, 37 баптың 1-ші тармағы;
- ерекше: әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген адамдар;
прокурорлар; ІІО-ның қатардағы және басшы құрамындағы қызметкерлері;
қаржы полициясының және кеден комитетінің қызметкерлері; темір жол
көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация қызметкерлері; дипломатиялық
иммунинеты бар шет ел азаматтары 35 бап, 37 баптың 3 тармағына сәйкес.
Бұларды ерекше субъектілер дейтініміз олар әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін тәртіптік жарғы бойынша немесе тиісті органда қызмет ету
тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Бірақ егер олар: ҚР мемлекеттік шекарасы режимін, ҚР кеден шекарасы
арқылы өткізу бекеттеріндегі режимді, санитарлық заңдарды, өрт қауіпсіздігі
тараптарын, жолда жүру ережелерін, қызметорындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негізде
жауапкершілікке тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің Ерекше бөлімінде тікелей
көзделген жағдайларда заңды тұлға әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік
жауаптылыққа тартылады.
Егер Кодексте көзделген әрекетті заңды тұлғаны басқару функциясын жүзеге
асыратын орган немесе адам жасаса, рұқсат берсе, мақұлдаса, заңды тұлға
әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылыққа тартылады.
Егер Кодекстің нормаларында олар жеке адамға немесе заңды тұлғаға
қолданылатын-қолданылмайтыны көрсетілмесе, осы нормалардың мәні бойынша
олар тек жеке адамға қатысты және соған қатысты ғана қолданылуы мүмкін
жағдайларды қоспағанда, осы нормалар жеке адамға және заңды тұлғаға қатысты
бірдей дәрежеде қолданылады.
Дербес салық төлеуші болып табылатын және салық салу саласында
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері
заңды тұлғалар ретінде әкімшілік жауаптылықта болады.
Кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауаптылығы.
Заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп 16 жасқа толған бірақ 18 жасқа
толмаған адамдарды айтамыз.
Кәмелетке толмағандарға әкімшілік жаза қолданудың ерекшелігі:
1. айыппұл – салынады егер оның дербес жалақысы немесе мүлкі болса; мөлшері
10 айлық есептік көрсеткіштен аспау керек. Егер оның дербес жалақысы
болмаса жалпы негізде ата-анасы жауапкершілікке тартылады;
2. арнаулы құқықтан айыру – 1 жыл.
Жазаны қолдану барысында: оның өмір сүру және тәрбиелену жағдайы,
психикалық дамуы, жеке басының басқа да ерекшелігі, сондай-ақ оған жасы
үлкен адамдардың әсер етуі ескеріледі.
Жазадан басату: егер бірінші рет әкімшілік құқық бұзушылық жасаса, бірақ
тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданылады.
Тәрбиелік ықпал ету шаралары:
1. заңды түсіндіру;
2. ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың, не
мамандардандырылған мемлекеттік органдардың қадағалауына беру: бұл жерде
бақылау жүргізіледі;
3. келтірілген зиянды реттестіру міндетін жүктеу;
4. бос уақытын шектеу және кәмелетке толмаған адамның мінез-құлқына ерекше
талаптар белгілеу.
Ескіру мерзімі: жалпы - 1 ай; қоршаған ортаны қорғау саласында – 3 ай.
Әкімшілік жазаға ұшырады деп есептелетін мерзімі: 6 ай.
Қорғанышы бар адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 686 бабында Қазақстан
Республикасы Парламенті депутатының әкімшілік жауаптылығы көзделген .
ҚР Парламентінің депутатын ҚР Парламенті тиісті Палатасының келісімінсіз өз
өкілеттігі шегінде алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жаза
шараларына тартуға болмайды.
Депутатты сот тәртібімен әкімшілік жаза қолдануға әкеп соғатын
әкімшілік жауапқа тартуға, алып келуге келісім алу үшін ҚР Бас прокуроры ҚР
Парламентінің Сенатына немесе Мәжілісіне тиісінше ұсыныс енгізеді. Ұсыныс
әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс сотқа жіберер алдында, сондай-ақ
депутатты әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға уәкілетті сотқа,
органға лауазымды адамға мәжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені
шешер алдында енгізіледі.
Егер ҚР Парламентінің тиісті Палатасы депутатты сот тәртібімен әкімшілк
жаза қолдануға әкеп соғатын әкімшілк жауапқа тартуға және алып келуге
келісім берсе, онда іс ӘҚБ Кодесімен көзделген тәртіпте жүргізіледі.
Егер ҚР Парламентінің тиісті Палатасы келісім бермесе, онда іс осы
негіз бойынша қысқартылуға тиіс, ал алып келу – басқа іс жүргізу
шараларымен қамтамасыз етіледі.
ҚР Парламентінің депутатына қатысты сот тәртібімен әкімшілік құқық
бұзушылық туралы іс қараудың заңдылығын қадағалауды ҚР Бас прокуроры жүзеге
асырады. [6].
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттардың әкімшілік
жауаптылығы.
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттарды олардың тіркелген
күнінен бастап, сайлау қортындылары жарияланғанға дейін Орталық саулау
комиссиясының келісімінсіз алып келуге, оларға сот тәртібімен қолданылатын
әкімшілік жаза шараларына тартуға болмайды.
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттарды әкімшілік
жауаптылыққа тарту туралы ұсынысты Орталық саулау комиссиясына әкімшілік
құқық бұзушылық туралы іс сотқа жіберілер алдында ҚР Бас прокуроры
еңгізеді.
Бас прокурор Орталық сайлау комиссиясының шешімін алғаннан кейіс істі
одан әрі жүргізу ӘҚБ Кодексімен белгіленген тәртіппен жүргізіледі. [7].
ҚР Конституциялық Кеңесі Төрағасының немесе оның мүшелерінің әкімшілік
жауаптылығы.
ҚР Конституциялық Кеңесінің Төрағасын немесе оның мүшелерін өз өкілеттігі
мерзімі ішінде ҚР Парламентінің келісімінсіз алып келуге, сот тәртібімен
қолданылатын әкімшілік жаза шараларына тартуға болмайды.
Оларды жауапкершілікке тарту туралы ҚР Бас прокуроры ҚР Парламентіне
тиісті ұсыныс еңгізеді.
Парламент шешімін алғаннан кейін істі одан әрі жүргізу ӘҚБ Кодесімен
көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
Судьяның әкімшілік жауаптылығы.
Судьяны ҚР Президентінің Республика Жоғарғы сот Кеңесінің қортындысына
негізделген келісімінсіз не ҚР Парламентінің Сенатының келісімінсіз қамауға
алуға, тұтқындауға, алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жаза
шараларына тартуға болмайды.
Судьяны жауапкершілікке тарту келісім алу үшін ҚР Бас прокуроры ҚР
Президентіне және ҚР Парламентінің Сенатына ұсыныс еңгізеді. Президентің
және Парламент Сенатының шешімін алғаннан кейін істі одан әрі жүргізу ӘҚБ
Кодесімен көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
ҚР Бас прокурорының әкімшілік жауаптылығы.
ҚР Бас прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде ҚР Парламенті Сенатының
келісімінсіз алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілк жаза
шараларына тартуға болмайды.
ҚР Бас прокурордың жауапкершілікке тарту келісімін алу үшін Бас
прокурордың бірінші орынбасары ҚР Парламентінің Сенатына ұсыныс еңгізеді.
Сенаттың келесімін алғаннан кейін Бас прокурорды жауапқа тарту ӘҚБ Кодесі
белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады. Қадағалауды Бас прокурордың бірінші
орынбасары жүзеге асырады.
Дипломатиялық қорғанышы бар адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
ҚР заңдарына және халықаралық шарттарға сәйкес сот тәртібімен әкімшілк
жауаптылықтан қорғанышты ҚР мына адамдар пайдаланады:
1. шет мемлекеттер дипломатиялық өкілдіктерінің басшылары, осы
өкілдіктердің дипломатиялық қызметкерлер мүшелері және егер олар
өздерімен бірге тұрып жатса жә не ҚР азаматтары болмаса, олардың
отбасы мүшелері;
2. егер бұл қызметкерлер және олардың отбасы мүшелері ҚР азаматтары
болмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса, өзара келісім
негізінде дипломатиялық өкілдіктердлің қызмет көрсетуші қызметінің
қызметкерлері мен олардың өздерімен бірге тұратиын отбасы
мүшелері, консулдардың басшылары және, ҚР халықаралық шартарында
өзгеше көзделмесе, олардың қызмет міндеттері атқару кезінде
жасаған әрекеттеріне қатысты консулдықтың басқа да адамдары;
3. егер бұл қызметкерлер және олардың отбасы мүшелері ҚР азаматтары
болмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса, өзара келісім негізде
дипломатиялық өкілдіктердің әкімшілік-техникалық қызмет
қызметкерлері және олардың өздерімен бірге тұратын отбасы
мүшелері;
4. дипломатиялық курьерлер;
5. шет мемлекеттердің басшылары мен өкілдері, парламенттік және
үкіметтік делегециялардың мүшелері және, өзара келісім негізінде,
Қазақстанға халықаралық келіссөздерге, халықаралық
конференцияларға және кеңестерге қатысуға немесе басқа да ресми
тапсырмалармен келген шет мемлекеттер делегациясының қызметкерлері
не осындай мақсатпен ҚР-ның аумағы арқылы өтіп бара жатқандар және
егер отбасы мүшелері ҚР азаматы болмаса, аталған адамдарға еріп
жүрген отбасы мүшелері;
6. ҚР-ның аумағында орналасқан халықаралық ұйымдардағы шет
мемлекеттер өкілдіктерінің басшылары, мүшелері және қызметкерлері,
осы ұйымдардың лауазымды адамдары халықаралық шарттар немесе жалпы
танылған халықаралық ғұрыптар негізінде;
7. ҚР-сы аумағы арқылы өтіп бара жатқан үшінші бір елдегі шет
мемлекеттер дипломатиялық өкілдіктерінің басшылары, дипломатиялық
өкілдіктердің қызметкер мүшелері және аталған адамдарға еріп
жүрген немесе оларға қосылу немесе өз еліне қайту үшін бөлек бара
жатқан отбасы мүшелері;
8. ҚР-ның халықаралық шарттарына сәйкес өзге де адамдар.
Жоғарыда аталған1, 4-8 тармақшаларында аталған адамдар шет мемлекет
қорғаныш беруден бас тартқан жағдайда ғана сот тәртібімен жауаптылыққа
тартылуы мүмкін. Мұндай бас тарту туралы мәселе ҚР Бас прокурорының ұсыныса
бойынша ҚР Сыртқы істер министрлігі арқылы дипломатиялық жолмен шешеді.
Аталған адамдарға қорғаныш беруден тиісті шет мемлекеттің бас тартуы
болмаған жағдайда оларға қатысты әкімшілік іс жүргізу қозғала алмайды, ал
қозғалған іс қысқартылуы тиіс.
Егер ҚР-ның халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе 2 және 3
тармақшаларында көзделген адамдарға жоғары айтылған жағдайлар
қолданылмайды.
1,4-8 тармақшаларында тізіліп көрсетілген адамдар жеке басына ешкім
тиіспеушілікті пайдаланады. Әкімшілк құқық бұзушылық жасағаны үшін олардың
жеке басын және оның жанындағы заттарды тексеруге, ұстауға немесе алып
келуге болмайды.
Сонымен қатар оларды куә, жәбірленуші ретінде айғақ беруіне болмайды,
ал мұндай айғақ беруге келіскен жағдайда бұл үшін әкімшілк құқық бұзушылық
туралы істі қараушы судьяға, органға лауазымды адамға келуге міндетті
емес. Сұрау үшін аталған адамдарға тапсырылған шақыруда олардың келмегені
үшін мәжбүрлеу шараларымен қорқытуға болмайды.
Дипломатиялық өкілдік басшысының резиденциясы, дипломатиялық өкілдік
орналасқан үй-жайлар, дипломатиялық қызмет мүшелерінің және олардың отбасы
мүшелерінің тұрғын үй-жайлары, олардағы мүлік және жүріс-тұрыс құралдары
ешкім тиіспейтіп болып табылады. Бұл үй-жайларға кіруді, оларды қарауды,
сондай-ақ жүріс-тұрыс құралдарын тексеруді дипломатиялық өкілдік басшысының
немесе оның орындағы адамның келісімімен ғана жүргізуге болады.
Келісімді прокурор Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі
арқылы сұрайды. Тексеру прокурордың және Қазақстан Республикасы Сыртқы
істер министрлігінің өкілінің қатысуымен жүргізіледі.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген құқыққа қарсы іс
әрекет жасаған кезде ақыл-есі кем жағдайда болған, өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қауіптілігін тусіне алмаған немесе
созылмалы психикалық сырқатының, уақытша психикасы бұзылуының, ақыл-есі
кемдігінің немесе психиканың өзге де сырқатты жай- күйінің салдарынан ақыл-
есі кем жағдайда болған жеке адам әкімшілік жауаптылыққа тартылмайды.
Басқару функцияларын орындайтын лауазымды және өзге де адамдар мен жеке
кәсіпкерлердің әкімшілік жауаптылығы.
Лауазымды адам қызметтік міндеттерін орындамауына немесе тиісті
дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жағдайда
әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жайлар болмаған кезде
әкімшілік құқық бұзушылықтың жасалуына кінәлі лауазымды адам жалпы
негіздерде жауаптылықта болуға тиіс.
Ұйымдық-билік ету немесе әкімшілік -шаруашылық міндеттерді орындауға
байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлға, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азамат (бұдан әрі-жеке кәсіпкер), сондай-ақ
мемлекеттік органдар немесе жергілікті өзін өзі басқару органдары болып
табылатын ұйымдардың жетекшілері, басқару функцияларын орындайтын басқа да
қызметкерлер лауазымды адамдар ретінде жауаптылықта болады.
Әкімшілік кодекстің баптарында заңды тұлғаның жауаптылғы көзделген
жағдайларда жеке кәсіпкер әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін заңды
тұлға ретінде жауаптылықта болады.
Тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша билік өкілінің
функцияларын жүзеге асыратын(яғни оларға қызмет жағынан тәуелді емес
адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен мемлекет атынан немесе оның
органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер шығару құқығы немесе билік
ету өкілеттігі берілген) не мемлекеттік органдарда, жергілікті басқару
органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери құрылымдарында ұйымдық-
билік ету немесе әкімшілік- шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар
лауазымды адамдар деп танылады.
Тәртіп жарғылыардың не арнайы ережелердің күші қолданылатын әскери
қызметшінің, прокурордың және өзге де адамдардың әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін әкімшілік жауаптылығы.
Әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген азаматтар әкімшілік құқық
бұзушылық үшін тәртіптік жарғылар бойынша жауаптылықта болады. Прокурорлар,
ішкі істер органдарының қатардағы және басшы құрамдағы қызметкерлері, салық
полициясы мен кеден органдарының қызметкерлері әкімшілік құқық бұзушылық
үшін тиісті органдарда қызмет өтеу тәртібін регламенттейтін нормативтік
құқықтық актілерге сәйкес жауаптылықта болады.
Жоғарыда аталған адамдар Қазақстан Республикасының мемлекеттік
шекарасы режимін, Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқалы өткізу
бекеттеріндегі режимді, санитариялық заңдарды, өрт қауіпсіздігінің
талаптарын, жолда жүру ережелерін, қызмет орындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негіздер
бойынша әкімшілік жауаптылықта болады. Аталған адамдарға- атылатын және
суық қаруды алып жүру мен сақтау құқығынан айыру және әкімшілік қамауға алу
түрінде, ал шақыру бойынша әскери қызметін өтеп жүрген әскери
қызметшілерге, әскери және арнаулы оқу орындарының курсанттарына
(тыңдаушыларына) айыппұл түрінде де әкімшілік жаза қолдануға болмайды.
Қызмет туралы тәртіптік жарғылардың немесе арнайы ережелердің күші
қолданылатын, осы баптың бірінші бөлігінде аталғандардан басқа адамдар осы
актілерде тікелей көзделген жағдайларда- қызмет міндеттерін атқару кезінде
әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін тәртіптік жауаптылықта, ал қалған
жағдайларда жалпы негіздер бойынша әкімшілік жауаптылықта болады.
Әкімшілік жаза қолдану құқығы берілген органдар (лауазымды адамдар)
осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдарға әкімшілік жаза қолданудың
орнына, кінәлі адамдарды тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы мәселені шешу
үшін тиісті органдарға құқық бұзушылық туралы материалдарды беруі мүмкін.
Заңды тұлғалардың әкімшілік жауаптылығы.
Егер әкімшілік кодекстің нормаларында олар жеке адамға немесе заңды
тұлғаға қолданылытын-қолданылмайтындығы туралы көрсетілмесе, осы
нормалардың мәні бойынша олар тек жеке адамға қатысты және соған ғана
қолданылуы мүмкін жағдайларды қоспағанда, осы нормалар жеке адамға және
заңды тұлғаға қатысты бірдей дәрежеде қолданылады.
Дербес салық төлеуші болып табылатын және салық салу саласында
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері
заңды тұлғалар ретінде әкімшілік жауаптылықта болады.
Шетелдіктердің, шетелдік заңды тұлғалардың және
азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
Қазақстан Республикасының аумағында әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
шетелдіктер, шетелдік заңды тұлғалар және азаматтығы жоқ адамдар жалпы
негіздерде әкімшілік жауаптылықта болуға тиіс.
Қазақстан Республикасының континенттік қайраңында Қазақстан
Республикасының егемендік құқықтарына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін шетелдіктер, шетелдік заңды тұлғалар, азаматтығы жоқ адамдар
жалпы негіздерде әкімшілік жауаптылықта болуға тиіс.
Шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдері және қорғанышты
пайдаланатын өзге де шетелдіктер Қазақстан Республикасының аумағында
жасаған әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылық туралы мәселе
халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешіледі.
Әкімшілік жауаптылық қылмыстық, азаматтық және тәртіптік жауаптылықтармен
қатар заңдық жауаптылықтардың бір түрі болып табылады. Оны мемлекет
жауаптылықтың негіздерін, бұзушыларға қолданылуы мүмкін болатын шараларды,
құқық бүзушылық туралы істерді қараудың және осы шаралардың орындалу
тәртібін айқындайтын құқықтық нормалар шығару жолымен белгілейді.
Құқық теориясында заңдық жауаптылық құқық бұзушылық болған жағдайда
құқықтық санкцияны жүзеге асыру, құқық бұзушыға жаза қолдану ретінде
үғынылады, өйткені ол еңбек тәртібін бүзған үшін сөгісте де, әкімшілік
айыппұлда да, бас бостандығы еркінен айыруда да, азаматтық-құқықтық айыпта
да болады.
Заңдық айғақ - әкімшілік құқық бұзушылық болған кезде — құқықтық норма
санкциясының механизмі іске қосылады, сөйтіп санкция жазаны қолдануға
болатын мүмкіндігінен шынайы жазаға, яғни әкімшілік жазаға айналады.
Әкімшілік құқықта әкімшілік мәжбүрлеудің толып жатқан шараларының ішінен
(тексеру, реквизициялау, ұстау, алып қою, т.б.) Тек әкімшілік жазалар ғана
жазалау функциясын атқарады жене тек соларды қолдану ғана әкімшілік
жауаптылықтың туындауына әкеп соқтырады Сонымен, әкімшілік жауаптылық- бұл
әкімшілік-кұқықтық санкцияларды жүзеге асыру, уәкілетті органның немесе
лауазымды адамның құқық бүзушылық жасаған азаматтарға, заңды тұлғаларға
әкімшілік жазалар қолдануы.
Әкімшілік жауаптылықты заңдық жауаптылықтың барлық түрлері үшін жалпы
ортақ болатын кейбір белгілері сипаттайды. Біріншіден, ол мемлекеттік
мәжбүрлеу болып табылады, өйткені биліктік өкілеттіктер мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асырылады.
Екіншіден, бұл заңдылық пен құқықтық әділеттіліктің жалпы қағидаларына
бағынатын құқықгық мәжбүрлеу. Әкімшілік жауаптылық оның көлемі мен шегін
құқықтық регламентациялау, нақты әкімшілік жазалардың негіздемелерін,
мазмұнын және жүзеге асырудың процессуалдық нысандарын нормативтік белгілеу
негізіңде қолданылады. Әкімшілік жауаптылықтың құрамдық элементтерің
реттейтін нормалар жиынтығы әкімшілік кұқықтың дербес институты болып
табылады.
Үшіншіден, ол құқық бұзушылар үшін құкықтық норманың санкциясында
қаралған жағымсыз салдарлардың туындауына әкеп соқтырады. Әкімшілік
жауаптылық шаралары өзінің мазмұны бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексте қаралған бұзушылардың құқықтары мен бостандықтарын жоюдан немесе
шектеуден көрініс табады, өйткені басқаша жолмен бұл түлғаларға мәжбүрлеп
ықпал жасау мүмкін емес. Құқық бұзушы үшін жағымсыз салдарлар моральдық
(ескерту), материалдық (айыппұл, тәркілеу, өтемін төлеп алып қою) немесе
дене күшін жүмсау сипаты бар (әкімшілік қамауға алу) кемтарлық көру немесе
шектеулер түрінде туындауы мүмкін.
Төртіншіден, әкімшілік жауаптылықтың шараларывда әрекет пен бүзушыға
мемлекет атынан берілетін қорытынды құқықтық баға болады. Нақ осы әкімшілік
жаза құқық бұзушылықпен күресуде ақырғы, соңғы инстанция, яғни мәселені
түпкілікті шешу болып табылады, сөйтіп кінәгер жасалынған бұзушылықтың
сипаты мен қоғамдық қауіптілігіне сәйкес әкімшілік жазаға тартылады.
Жалпы алғанда заңдық жауаптылықтың және соның ішінде әкімшілік
жауаптылықтың бұл белгісі оның ерекшелігін өте айкын білдіреді, атап
айтқанда: мемлекеттің атынан кінәлі мінез-құлықты айыптау, құқық бүзушыны
мемлекеттік тұрғыдан ұялту.
Бесіншіден, заңдық жауаптылық әрқашанда құқық бұзушылықтың нәтижесі
ретінде қаралып келеді, яғни бұл, тапсырылған іс үшін, алға қойылған
міндетті орындау үшін жауаптылық ретінде түсінілетін, ол құқықтық міндет
немесе борыш ұғымымен сәйкес болған кезде, дұрыс (жағымды) деп аталатын
жауаптылықтан айырмасы, өткенге мән беретін (ретроспективный), немесе
жағымсыз, жауаптылық.
Сонымен қорыта айтқанда әкімшілік жауаптылық заң саласындағы
жауаптылықтың бір түрі. Бұл құқықтық түсініктің мәні әкімшілік жазаны
лауазымды тұлғалар немесе уәкілетті органдар әкімшілік құқық бұзушылық
істегені адамды жауапкершілікке тартуды білдіреді. Мемлекет кез келген
әкімшілік құқық бұзушылыққа тиісінше баға бере отырып, оны істеген тұлғаға
мемлекет тарапынан заңда көрсетілген күшпен орындалуға тиісті шараларды
қолдануды жүзеге асырады. Әкімшілік жауаптылық бұл әкімшілік норманы
бұзудың нәтижесін де туындайды.
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері
Күнделікті өмірде басқа құқық бұзушылыққа қарағанда саны жағынан ең көп
жасалатын құқық бұзушылыққа әкімшілік құқық бұзушылық жатады, себебі
көптеген саладағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік құқықтық жауаптылық
көзделген. Мысалы салық саласындағы, кеден саласындағы, банк салсындағы,
несие беру жағындада жасалған құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік құқықтық
жауаптылық көзделген.
Жалпы құқық бұзушылық – бұл адамға, мемлекеттке зиян келтіретін, құқыққа
қайшы, қоғамға қауіпті, кінәлі іс-қимыл. [8].
Құқық бұзушылық қоғамға қауіптілігіне қарай екіге бөлінеді:
1) Қылмыс – бұл Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінде
көрсетілген, қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық жазаны
туындататын қоғамға аса қауіпті іс-әрекет.
2) Теріс қылық- қоғам өмірінің әр түрлі саласындағы жасалатын және
әр түрлі салдар туғызатын қоғамға орташа және кішігірім қауіпті іс-
әрекеттер. Теріс қылықтар заңды жауапкершілікке байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді: әкімшілік, азаматтық-құқықтық, материалдық
бөліктік, тәртіптік.
Құқық бұзушылық – құқыққа қарсы, қоғамға қайшы,тұлғаға зиянды, қауіпті,
кінәлі,жазаланатың әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқықты бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:
- нормативтік актілерді дұрыс орындамау,
- қоғамға, тұлғаға қауіпті, кінәлі іс-ірекет,
- қоғамдық тәртіпке, мақсатқа зиян келтіру.
Теріс қылық құқықтың саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік,
азаматтық, тәртіптілік.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 28 бабына сәйкес – жеке
адамның осы Кодекс бойынша әкімшілік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы,
кінәлі қасақана немесе абайсызда жасалған іс-әрекеті не әрекетсіздігі
немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы іс-әрекеті не әрекетсіздігі әкімшілік
құқық бұзушылық деп танылады.
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның
әкімшілік жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Әкімшілік кодекстің ерекше бөлімінің баптарында көзделген құқық
бұзушылықтар үшін, егер бұл құқық бұзушылықтар өзінің сипаты бойынша
қолданылып журген заңдарға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса,
әкімшілік жауаптылық туындайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қасақана жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға өзінің іс-әрекетінің
( әрекетсіздігінің ) құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын
алдын ала білсе және осы салдардың туындауын қаласа немесе оған саналы
түрде жол берсе оларға немқұрайды қараса, әкімшілік құқық бұзушылық
қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жеке адам өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) зиянды салдарының туындау мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не
тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да
осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, әкімшілік құқық
бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Әкімшіліктің құқық бұзушылықтың негізгі белгілері:
1.құқыққа қарсылығы, дәлірек айтқанда әкімшілік құқық бұзушылық туралы
заңдардың талаптарына қарама-қайшылығы.
2.кінәлілігі;
3.әкімшілік жауаптылығы
4.қоғамға қауіптілігі;
Енді осы белгілерді жеке-жеке талдап шығайық.
- қоғамға қауіптілік. Құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігі, оның адам,
қоғам және мемлекет мүдделеріне зиян келтіргеніне байланысты. Қандай
құқық бұзушылық қоғамға қауіпті екені заңмен белгілінеді. Мысалы: ұсақ
бұзақылық;
- құқыққа қайшылық. Құқыққа қайшылық деп құқықтық нормада көрсетілген
ережені айтамыз. Белгілі бір тұлғаның құқықтық нормамен тыйым салынған
әрекетті жасауы немесе әрекетсіздігі құқыққа қайшылық деп түсінеміз.
Мысалы: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу
құқық бұзушылық деп саналады;
- кінәлілік. Бұл әкімшілік құқық бұзушылықтың басты белгісі. Кезкелген
әрекетті (әрекетсіздікті) жасаудағы кінәлілік дегеніміз- оның қасақана
немесе абайсызда жасалуы. Кінәнің болуы- әкімшілік құқық бұзушылықтың
міндетті түрдегі белгісі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Академиясы
Әкімшілік - құқықтық пәндер кафедрасы
ӘҚП кафедрасының бастығы
полиция полковнигі Әмитов Ш.Е.
қорғауға _______________2011 ж.
(жіберіледі, жіберілмейді)
Әкімшілік жауаптылықтан босату институтындағы құқықтық қатынасты
ізгілендіру мәселесі
тақырыбына
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050303 Құқыққорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: 4 курс тыңдаушысы
Абилқасимов А.
Ғылыми жетекші: Әкімшілік-құқықтық
пәндер кафедрасының доценті,
О.Қ. Ақымбеков
Алматы 2011 ж.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы,
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ..6
1.1 Әкімшілік жауаптылықтың
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы, белгілері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2. Әкімшілік құқық бұзушылық құрамы,
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға қолданылатын әкімшілік
жазалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 31
2.2 Әкімшілік жауаптылықтан босатудың ұғымы және
түрлері ... ... ... ... ..39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .58
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі әкімшілік жауаптылықтан босатудың тәртібін және
негізін талдау. Әкімшілік жауаптылықтан босату жолдарын жетілдіру мәселесін
көтеру.
Заңға сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік жазаға
тарппай-ақ жауаптылықтан босату мүмкіндігі қарастырылған, ол әрине бірінші
рет осындай құқық бұзушылық жасаған тұлғаға және ол құқық бұзушылық
жасалғаннан кейін шын мәнінде өкініп, келтірілген зардаптың орнын толтырса
тиісті істі қарастырушы органдар, лауазымды адамдар бұл құқық бұзушылық
жасаған тұлғаны әкімшілік жауаптылықтан босатуы мүмкін. Ал бұл
жауаптылықтан босату институтының заңда қарастырылуының өзі біздің
заңымыздағы ізгілік қағидасының жүзеге асырылып жатқанының айғағы десек
болады.
Бүгінгі таңдағы еліміздегі заңдылықты қаматамасыз ету мәселесінде
ізгілік, декриминализация мәселесі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы
заңгерлермен жиі талқылануының арқасында ҚР қылмыстық кодексіне өзгертулер
енгізіліп, көптеген қылмыстар әкімшілік құқық бұзушылыққа ауыстырылды.
Соның салдары ретінде әкімшілік жауаптылықтан босату институындағы құқықтық
қатынастың маңызын осы диплом жұмысымда талдадық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық
ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі
мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып
табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық
қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты,
халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол
сұққаны үшін белгіленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі
ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады:
біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы
міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп
соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін
жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы
істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды
адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан
әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-
ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық,
негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік
қатынастар субъектілерінің алдында болады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
адамдарды, мысалы, теріс қылық онша елеулі болмаған жағдайда, әкімшілік
жауаптылықтан босатудың негіздерін, шартгары мен салдарларын белгілейді.
Әкімшілік жауаптылықтан босату сондай-ақ қоғамдық ықпал жасау шараларымен
немесе жауаптылықтың басқа түрімен (мысалы, тәртіптік) ауыстырудан да не
болмаса жауаптылықтың ұзақ мерзімді шараларын қысқартудан (мысалы, аң аулау
құқығын жоюдан) көрініс табуы мүмкін. Шындығында, барлық аталған
жағдайларда уәкілетті органдар мен лауазымды адамдар құқықтық нұсқамаларды
бұзған адамдарды қандай да болмасын бір түрінде әкімшілік жауаптылықтан
босатуды жүзеге асырады.
Әкімшілік жауаптылықтан босатудың өзгеше бір жолы юрисдикциялық орган мен
оның лауазымды адамдарының қандай да болмасын бір себептермен әкімшілік
жаза қолданудың ескіру мерзімін, яғни кінәліні әкімшілік жауапқа тарту
мерзімін өткізіп алуы болып табылады.
Әкiмшiлiк құқық бұзушылықпен келтiрiлген зиян елеусiз болған жағдайда
судья, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстi қарауға уәкiлеттi орган
(лауазымды адам) әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасаған адамды, ауызша ескерту
жасаумен шектелiп, әкiмшiлiк жауаптылықтан босата алады.
Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтың елеусiздiгi - бұл басқа мән-жайлармен қатар
осы бөлiмнiң ерекше бөлімнің баптарында көзделген санкцияның әкiмшiлiк
құқық бұзушылықпен келтiрiлген зиянның мөлшерiнен асып кететiндiгi
ескерiлетiн жағдайлар.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер жәбірленушінің өтініші бойынша
ғана қозғалады және ол әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адаммен
бітімгершілікке келгеннен кейін тоқтатылуға жатады.
Бітімгершілікке келу жәбірленуші мен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
адам қол қойған жазбаша келісім негізінде жүзеге асырылады.
Диплом жұмысында әкімшілік жауаптылықтың негізі, әкімшілік құқық
бұзушылық құрамы және әкімшілік жаптылықтан босату мәселелері кеңінен
талқыланған.
Диплом жұмысының мақсаты - әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны
әкімшілік жауаптылықтан босату негіздері мен түрлерін ашып көрсетуден
тұрады.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері:
• Әкімшілік құқық бұзушылықты талдау мәселесін қарастыру;
• Әкімшілік жауаптылықтан босату мәселесіне әкімшілік-құқықтық сипаттама
беру;
• Әкімшілік жауаптылықтан босату инстиутын жетілдіруге бағытталған
әдістермен, ұйымдастырушылық және құқықтық шараларды талқылау.
Диплом жұмысының заты және объектісі. Қарастырылатын жұмыстың
мәселесін кешенді түрде зерттеуге сәйкес зерттеудің объектісі әкімшілік
жауаптылықты талдаудағы құқықтық қатынастың мәселелері болып табылады.
Диплом жұмысының методологиялық және теориялық негізі жоғарыда
көрсетілген міндеттерді орындау жолында біз материалистік диалектика
заңдарына және категорияларына, дүниетанымдық теорияның. әсіресе әлеуметтік
құбылыстарды зерттеудің негізгі тұжырымдарына, сондай-ақ құқықтық
құбылыстарды зерттеудің әдістемелік іліміне сүйендік. Зерттеу процесінде
формальдық логиканың ережелері, талдау мен жинақтау, салыстырмалы құқықтық
және сатистикалық, нақтылы- социологиялық әдістемелер пайдаланылды.
Диплом жұмысының ақпараттық негізін Қазақстан Республикасының
конституциясы, нормативтік - құқықтық ақпараттар, Үкіметтің қаулылары, ҚР
ІІМ бұйрықтары, нұсқаулықтары, халықаралық конференциялардың материалдары,
шетел және отандық ғылыми әдебиеттер, периодикалық баспалар мен интернет
жүйесіндегі ақпараттар құрайды.
Диплом жұмысының нәтижесі және тәжірибелік мәні әкімшілік
жауаптылықтан босатудың өзіндік ерекшеліктері мен қасиеттері жөніндегі
ғылыми тұжырымдарды одан әрі жетілдіруге бағытталған тұжырымдар мен
ұсыныстар. Сонымен қатар зерттеудің тәжірибелік мәні оның теориялық
қорытындыларын, тәжірибелік ұсыныстарын ғылыми зерттеу жұмысында, білім
беру процесінде пайдалануға болатындығында.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі төрт бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1.Әкімшілік құқықтық жауаптылықтың ұғымы, белгілері
Әкімшілік жауаптылық дегеніміз бұл кінәлі адамға әкімшілік құқығының
зерттеу тақырыбы болып табылатын қоғамдық қатынастарды реттейтін әкімшілік
құқықтық нормаларды бұзғаны үшін қолданылатын әкімшілік мәжбүрлеу шаралары.
[1].
Әкімшілік жауаптылық қылмыстық, азаматтық және тәртіптік жауаптылықтармен
қатар заңдық жауаптылықтардың бір түрі болып табылады. Оны мемлекет
жауаптылықтың негіздерін, бұзушыларға қолданылуы мүмкін болатын шараларды,
құқық бүзушылық туралы істерді қараудың және осы шаралардың орындалу
тәртібін айқындайтын құқықтық нормалар шығару жолымен белгілейді.
Құқық теориясында заңдық жауаптылық құқық бұзушылық болған жағдайда
құқықтық санкцияны жүзеге асыру, құқық бұзушыға жаза қолдану ретінде
үғынылады, өйткені ол еңбек тәртібін бүзған үшін сөгісте де, әкімшілік
айыппұлда да, бас бостандығы еркінен айыруда да, азаматтық-құқықтық айыпта
да болады.
Заңдық айғақ - әкімшілік құқық бұзушылық болған кезде — құқықтық норма
санкциясының механизмі іске қосылады, сөйтіп санкция жазаны қолдануға
болатын мүмкіндігінен шынайы жазаға, яғни әкімшілік жазаға айналады.
Әкімшілік құқықта әкімшілік мәжбүрлеудің толып жатқан шараларының ішінен
(тексеру, реквизициялау, ұстау, алып қою, т.б.) Тек әкімшілік жазалар ғана
жазалау функциясын атқарады жене тек соларды қолдану ғана әкімшілік
жауаптылықтың туындауына әкеп соқтырады Сонымен, әкімшілік жауаптылық- бұл
әкімшілік-кұқықтық санкцияларды жүзеге асыру, уәкілетті органның немесе
лауазымды адамның құқық бүзушылық жасаған азаматтарға, заңды тұлғаларға
әкімшілік жазалар қолдануы.
Әкімшілік жауаптылықты заңдық жауаптылықтың барлық түрлері үшін жалпы
ортақ болатын кейбір белгілері сипаттайды. Біріншіден, ол мемлекеттік
мәжбүрлеу болып табылады, өйткені биліктік өкілеттіктер мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асырылады.
Екіншіден, бұл заңдылық пен құқықтық әділеттіліктің жалпы қағидаларына
бағынатын құқықгық мәжбүрлеу. Әкімшілік жауаптылық оның көлемі мен шегін
құқықтық регламентациялау, нақты әкімшілік жазалардың негіздемелерін,
мазмұнын және жүзеге асырудың процессуалдық нысандарын нормативтік белгілеу
негізіңде қолданылады. Әкімшілік жауаптылықтың құрамдық элементтерің
реттейтін нормалар жиынтығы әкімшілік кұқықтың дербес институты болып
табылады.
Үшіншіден, ол құқық бұзушылар үшін құкықтық норманың санкциясында
қаралған жағымсыз салдарлардың туындауына әкеп соқтырады. Әкімшілік
жауаптылық шаралары өзінің мазмұны бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексте қаралған бұзушылардың құқықтары мен бостандықтарын жоюдан немесе
шектеуден көрініс табады, өйткені басқаша жолмен бұл түлғаларға мәжбүрлеп
ықпал жасау мүмкін емес. Құқық бұзушы үшін жағымсыз салдарлар моральдық
(ескерту), материалдық (айыппұл, тәркілеу, өтемін төлеп алып қою) немесе
дене күшін жүмсау сипаты бар (әкімшілік қамауға алу) кемтарлық көру немесе
шектеулер түрінде туындауы мүмкін.
Төртіншіден, әкімшілік жауаптылықтың шараларывда әрекет пен бүзушыға
мемлекет атынан берілетін қорытынды құқықтық баға болады. Нақ осы әкімшілік
жаза құқық бұзушылықпен күресуде ақырғы, соңғы инстанция, яғни мәселені
түпкілікті шешу болып табылады, сөйтіп кінәгер жасалынған бұзушылықтың
сипаты мен қоғамдық қауіптілігіне сәйкес әкімшілік жазаға тартылады.
Жалпы алғанда заңдық жауаптылықтың және соның ішінде әкімшілік
жауаптылықтың бұл белгісі оның ерекшелігін өте айкын білдіреді, атап
айтқанда: мемлекеттің атынан кінәлі мінез-құлықты айыптау, құқық бүзушыны
мемлекеттік тұрғыдан ұялту.
Бесіншіден, заңдық жауаптылық әрқашанда құқық бұзушылықтың нәтижесі
ретінде қаралып келеді, яғни бұл, тапсырылған іс үшін, алға қойылған
міндетті орындау үшін жауаптылық ретінде түсінілетін, ол құқықтық міндет
немесе борыш ұғымымен сәйкес болған кезде, дұрыс (жағымды) деп аталатын
жауаптылықтан айырмасы, өткенге мән беретін (ретроспективный), немесе
жағымсыз, жауаптылық.
Енді әкімшілік құқықтың тек осы институтына ғана тән жауаптылықтың
негізгі ерекшеліктеріне тоқталайық.
Әкімшілік жауаптылықты әкімшілік кұқық бұзушылық құқықтық жауаптылық
ретінде қарауға болады. Бұл орайда ескеру керек, қол сүғудың объектісі
мемлекеттік басқару аясында сондай-ақ кейбір басқа да қатынастар болып
табылады. Мәселен, әкімшілік жауаптылық, бір жағынан, кеден, салық
қатынастарына, менщікті сақтауға, азаматтардың қүқықтарын, табиғатты,
халықтың денсаулығын, сауданы, т.б. қорғауға байланысты қатынастарға қол
сұққаны үшін белгіленеді.
Екінші жағынан, әкімшілік жауаптылық әкімшілік құқықтың әрбір нормасын
бұзған үшін емес, олардың ішінде тек әкімшілік жауаптылық көрсетілгендеріне
ғана қолданылады.
Әкімшілік жауаптылық құқық қорғаудың, бұзушылықтың ерекще түрімен —
әкімшілік құқық бұзушылықтармен, олар аса қауіпті болмаса да, бірақ
қылмыспен салыстырғанда едәуір жиі кездеседі, күресудің маңызды құралы
ретінде пайдаланылады. Олардың қауіптілігі құқыққа қарсы іс-әрекеттің
немесе әрекетсіздіктің өздерінің сипатында ғана емес, сонымен бірге едәуір
көп таралғандығында, олардың көптеген мыңдаған әкімшілік құқық бұзушылықты
қамтитын көп түрлілігінде.
Әкімшілік жауаптылык өзінің субъектілік құрамымен өзгешеленеді.
Жауаптылықтың бұл түрінің субъектілері жеке де, сондай-ақ заңды да түлғалар
- кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар болып табылады.
Әкімшілік жауаптылық өзінің мән-мағынасы бойынша мемлекеттің өкілетті
органының әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаға жасайтын ықпалы. Бүл
ықпалдың мақсаты кінәліні тәрбиелеу, сондай-ақ әкімшілік жауапқа тартылған
адамдардың да, басқа азаматтардың да келешекте әкімшілік құқық бұзушылық
жасауды болдырмаудың алдын алу.
Әкімшілік - құқықтық нормаларды бұзу әкімшілік мәжбүрлеу шараларын
қолдануға әкеп соқтырады, олардың бір түрі әкімшілік жазалар болып
табылады. Нақ осы соңғылар, алдын алу, жолын кесу шараларынан және
процессуалдық шаралардан айырмашылығы, әкімшілік жауапқа тартылғанның
нәтижесінде қолданылады.
Әкімшілік жауаптылыкты оны белгілеу тәртібі айырады. Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы колекс бойынша әкімшілік жауаптылық осы Кодекспен
белгіленеді. Әкімшілік жауаптылыкты көздейтін өзге заңдар осы Кодекске олар
енгізілгеннен кейін ғана қолданылады.
Жергілікті аумақтық сипаты бар құкық бұзушылықтар үшін қоғамдық тәртіп
пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қалалар мен елді мекендердің аумақтарын
көріктендіру, т.с.с.) облыстардың, Алматы мен Астананың, қалалар мен
аудандардың жергілікті өкілді оргавдары Әкімшілік құқық бұзушылық туралы
колекстің тиісті баптарында әкімшілік жауаптылық көзделетін ережелерді
белгілеуге құқылы Әкімшілік жауаптылықтың шараларын кептеген уәкілетті
органдар мен лауазымды адамдар қолданады. Олардың барлығы, өздеріңц
өкілеттіктерін атқара отырып, құқық бұзушыларға әкімшілік жазалар
қолданады. Оларға аудандық және соларға теңестірілген соттардың,
мамандырылған ауданаралык, әкімшілік соттардың судъялары ішкі істер
органдары, және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы колекстің 543-576
баптарымен осындай істерді қарауға уәкілеттік берілген басқа да мемлекеттік
қадағалау және бақылау органдары (олардың лауазымды адамдары) жатады. [2].
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы колексте судъялардың қарап шешетін
істерінің көлемі кеңейтілген. Олардың қарауына әкімшілік қамауға алудан
басқа бірнеше өзге де әкімшілік жазаларды қолдануды жатқызу есебінен
олардың ерекше құзыреттері де кеңейтілген: арнаулы құқықтан айыру,
тәркілеу, өтемін төлеп алып қою, жеке кәсіпкердің немесе заңды тұлғаның
қызметін тоқтата тұру не оған тыйым салу, шетелдіктерді немесе азаматтығы
жоқ адамдарды ҚР-сы шегінен әкімшілік жолмен кетіру.
Органдар мен лауазымды адамдар әкімшілік жауаптылық шараларын өздеріне
қызмет жөнінен бағынышты емес бұзушыларға қолданады. Сонымен бірге олар бір
ұжымның кызметкерлері болып табылмайды және қызметтік-еңбек катынастары
жөнінен байланысты болмайды. Бұл жағдай әкімшілік жауаптылықты, әдетте,
жоғарғы органның немесе лауазымды адамның бағыныштылық тәртіппен
басшыларға, жұмысшыларға, қызметшілерге және көмекші қызметкерлерге
қолданатын тәртіптік жауаптылықтан айыруға мүмкіндік береді.
Әкімшілік жауаптылыққа тарту мен әкімшілік жаза колдану құқық бұзушыны
сотталғанға әкеп соқтырмайды және оны жұмыстан шығаруға негіз болып
табылмайды.
Әкімшілік жауаптылықты оны іске асырудың ерекше процессуалдық (іс
жүргізу) тәртібі сипаттайды. Ол өзінің біршама оңайлығымен, жеделдігімен
және тиімділігімен тйісті қылмыстық және азаматтық істерді қараудың және
олар жөнінде қандай да бір шешім қабылдаудың тәртібінен өзгешеленеді.
Әкімшілік жауаптылыққа жалпыға бірдейлік сипаты тән (өрт қауіпсіздігі
ережелері, құрылыс ережелері, т.б.), ол мыналардан көрініс табады:
біріншіден, ережелердің барлық азаматтар мен занды тұлғалар үшін жалпы
міндетті болатындығынан, оларды сақтамау әкімшілік жауаптылыққа әкеп
соқтырады; екіншіден, барлык жағдайларда әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін
жауаптылық мемлекет алдында болады, мемлекет осындай бұзушылықтар туралы
істерді қарау және жазалар қолдану жөніндегі органдардың (лауазымды
адамдардың) өкілеттіктерін белгілейді. Өзінің жалпыға бірдейлігі жағынан
әкімшілік жауаптылық қылмыстық жауаптылыққа ұқсас, бірақ тәртіптік, сондай-
ақ азаматтық-құқықтық жауаатылықтан өзгешеленеді, онда жауаптылық,
негізінен, шарттық және шарттық емес азаматтық-құқықтық немесе еңбектік
қатынастар субъектілерінің алдында болады.
Әкімшілік жауаптылықтың маңызды ерекшелігі мынада, оны материаддық және
процессуалдық құқықтық қатынастардың жиынтығы, яғни нақты құқық бұзушылық
жасаудан туындаған материалды-деликтылық және құқық бұзушылық және оны
жасаған тұлға туралы материалдар жинаудың, істі қараудың, заңды,
дәлелденген ісіне әділетті шешім шығарудың, оны орындауды қамтамасыз етудің
қажеттілігімен байланысты әкімшілік-процессуалдық қатынастар ретінде
қарауға болады.
Әкімшілік жауаптылықтың тағы бір ерекшелігі, оны іске асырған кезде
материалдық жөне процессуалдық құқықтык қатынастар бір тұтастық құрып,
қосылып кететіндей болатыны жиі кездеседі. Мысалы, айыппұл әкімшілік құқық
бұзушылық жасалған жерде салынып, алынады. Бұл жерде дербес және жекеленген
әкімшілік процесс болмайды, мұнда әкімшілік құқық бұзушылықтың күмәнсіздігі
мен оның мәнінің жеңілдігінің айқындылығына байланысты қысқартылған процесс
деп аталатын процесс көрініс табады.
Сонымен қорыта келе әкімшілік жауаптылық дегеніміз бұл кінәлі адамға
әкімшілік құқығының зерттеу тақырыбы болып табылатын қоғамдық қатынастарды
реттейтін әкімшілік құқықтық нормаларды бұзғаны үшін қолданылатын әкімшілік
мәжбүрлеу шараларын айтамыз.
1.1 Әкімшіліктің жауаптылықтың негізі
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің ерекше бөлімінде көзделген
құқық бұзушылық құрамының барлық белгілері бар іс әрекет жасау әкімшілік
жауаптылықтың негізі болып табылады. Құқық бұзушының әрекетінде әкімшілік
құқық бұзушылық құрамының төрт элементі түгелдей болса, яғни тұлғаның
әрекетінде құқық бұзушылықтың объектісі, объективтік жағы, субъектісі,
субъективтік жағы түгелдей болса онда құқық бұзушыны әкімшілік жауаптылыққа
тартуға толық негіз бар деп айта аламыз.
Әкімшілік жауаптылық заң саласындағы жауаптылықтың бір түрі. Бұл
құқықтық түсініктің мәні әкімшілік жазаны лауазымды тұлғалар немесе
уәкілетті органдар әкімшілік құқық бұзушылық істеген үшін құқық бұзушыға
қолдануда тұрады. Мемлекет кез келген әкімшілік құқық бұзушылыққа тиісінше
баға бере отырып, оны істеген тұлғаға мемлекет тарапынан заңда көрсетілген
күшпен орындалуға тиісті шараларды қолдануды жүзеге асырады. [3].
Әкімшілік жауаптылық бұл әкімшілік норманы бұзудың нәтижесі.
Әкімшілік жауаптылықтың басқа жауаптылықтардан айырмашылықтары:
1. Әкімшілік жауаптылықтың негізі болып әкімшілік құқық
бұзушылықтың құрамының барлық белгілері бар әрекет жасау
табылады ҚР ӘҚБ туралы Кодекстің 2 бабы. Қылмыстық
жауаптылықтың негізі – қылмыс жасау. Тәртіптік жауаптылықтың
негізі тәртіптік теріс қылық жасау. Мүліктік жауаптылықтың
негізі мүліктік зиян келтіру немесе азаматтық құқық бұзушылық.
[4].
2. Әкімшілік жауаптылық келесі құжаттармен белгіленеді: ҚР –ның
негізгі заңы – Конституция, жалпы жұрт таныған Халықаралық
заңдар, 9.02.2001 ж. қабылданған ҚР-ның ӘҚБ туралы Кодексі,
халықаралық келісімдер, әкімшілік-бұзушылық жүйесіндегі
құқықтық қатынастарды реттейтін Конституциялық Кеңес және
Жоғары Сот шығарған нормативті Қаулылар, Жергілікті өкілді
органдар белгілейтін ережелер, басқа да заңдарға сәйкес
шыққан актілері мен нормаларымен белгіленеді. Ал бұған
қарағанда, қылмыстық жауаптылық тек қана заңдармен белгіленеді.
Тәртіптік жауаптылық жұмыс туралы заңмен және осы заңға
сәйкес нормативтік актілермен белгіленеді. Мүліктік жауаптылық
– жұмыс туралы заңмен, азаматтық кодексімен. [5].
3. Әкімшілік құқық бұзушылық істеген үшін әкімшілік жазалар
қолданады. Қылмыс үшін – қылмыстық жазалар. Тәртіп бұзған үшін
– тәртіптік жазалар. Мүліктік зиян келтіргені үшін – мүліктік
санкциялар қолданады.
4. Әкімшілік жаза қолдану құзыреті сотта, лауазымды тұлғаларда,
уәкілетті органдарда бар. Қылмыстық – тек қана сотта. Тәртәптік
- өкілетті органдар мен лауазымды тұлғалар, мұнда міндетті
түрде олар бұзушымен қызмет байланыста болу керек. Мүліктік
жауаптылық шараларын жалпы юрисдикция бар соттар, экономикалық
және арбитражды соттар қолдана алады.Әкімшілік жазаны лауазымды
тұлға мен мемлекеттік басқару органдары, оларға бағынышты емес
құқық бұзушыларға қолданады.
5. Әкімшілік жауаптылыққа тартылуы, сонымен әкімшілік жазалану
сотталған деген атаққа жатқызбайды, осыған орай негативті
нәтижеге бұзушыны ұрғызбайды мысалы, әкімшілік жауаптылыққа
тартылуы азаматты жұмыстан шығаруға негіз болмайды
6. Әкімшілік жауаптылықтың шаралары әкімшілік құқық бұзушылықтың
өндірісін реттейтін заңға сәйкес қолданылады ӘҚБ тКодекстің 4
бөлімі 34-42 тарауларда көрсетілген.
Қылмыстық істер ҚР-ның Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексімен реттеледі.
Мүліктік жауаптылыққа – экономикалық және азаматтық сот өндірісінде
тартылады. Сонымен, анықтағанымыз:
1. Әкімшілік жауаптылық деген құқықтық категория.
2. Әкімшілік жауаптылық ерекше белгілерімен басқа құқықтық
жауаптылықтардан айырылады.
3. Әкімшілік жауаптылықтың негізі әкімшілік құқық бұзушылық.
4. Әкімшілік жауаптылықтың шарасы - әкімшілік жаза.
Әкімшілік жауаптылыққа - Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 4
тарауы 31 бабына сәйкес, тартылады:
а) Жеке тұлға есі дұрыс, 16 жасқа толған.
б) Заңды тұлға.
Жеке тұлғалар.
Жеке тұлғаның: Жасы 16 жас болу керек және ақыл есі кем болмауы қажет.
Ақыл-есі кем деп өзінің іс-әрекеттерінің әрекетсіздігінің нақты сипаты
мен қауіптігін түсіне алмаған немесе созылмалы психикалық сырқатының,
уақытша психикасы бұзулуының, ақыл-ес кемдігінің немесе психиканың өзге де
сырқатты жай-күйінің салдарынан ақыл-есі кем адамды айтамыз. Ол
жауапкершілікке тартылмайды 33 бап.
Әкімшілік жапуаптылықта жеке тұлғалар үшке бөлінеді: жалпы, арнайы және
ерекше болыпі.
- арнайыға мыналар жатады: лауазымды адамдар; кәмелетке толмағандардың ата-
аналары; дипломаттық иммунитеті жоқ шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар. Мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік міндеттерін
орындамауына немесе тиісті дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік
құқық бұзушылық жасаған жағдайда әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай
мән-жайлар болмаған жағдайда олар жауаптылыққа жалпы негізде тартылады
34 бап, 37 баптың 1-ші тармағы;
- ерекше: әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген адамдар;
прокурорлар; ІІО-ның қатардағы және басшы құрамындағы қызметкерлері;
қаржы полициясының және кеден комитетінің қызметкерлері; темір жол
көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация қызметкерлері; дипломатиялық
иммунинеты бар шет ел азаматтары 35 бап, 37 баптың 3 тармағына сәйкес.
Бұларды ерекше субъектілер дейтініміз олар әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін тәртіптік жарғы бойынша немесе тиісті органда қызмет ету
тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Бірақ егер олар: ҚР мемлекеттік шекарасы режимін, ҚР кеден шекарасы
арқылы өткізу бекеттеріндегі режимді, санитарлық заңдарды, өрт қауіпсіздігі
тараптарын, жолда жүру ережелерін, қызметорындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негізде
жауапкершілікке тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің Ерекше бөлімінде тікелей
көзделген жағдайларда заңды тұлға әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік
жауаптылыққа тартылады.
Егер Кодексте көзделген әрекетті заңды тұлғаны басқару функциясын жүзеге
асыратын орган немесе адам жасаса, рұқсат берсе, мақұлдаса, заңды тұлға
әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылыққа тартылады.
Егер Кодекстің нормаларында олар жеке адамға немесе заңды тұлғаға
қолданылатын-қолданылмайтыны көрсетілмесе, осы нормалардың мәні бойынша
олар тек жеке адамға қатысты және соған қатысты ғана қолданылуы мүмкін
жағдайларды қоспағанда, осы нормалар жеке адамға және заңды тұлғаға қатысты
бірдей дәрежеде қолданылады.
Дербес салық төлеуші болып табылатын және салық салу саласында
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері
заңды тұлғалар ретінде әкімшілік жауаптылықта болады.
Кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауаптылығы.
Заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп 16 жасқа толған бірақ 18 жасқа
толмаған адамдарды айтамыз.
Кәмелетке толмағандарға әкімшілік жаза қолданудың ерекшелігі:
1. айыппұл – салынады егер оның дербес жалақысы немесе мүлкі болса; мөлшері
10 айлық есептік көрсеткіштен аспау керек. Егер оның дербес жалақысы
болмаса жалпы негізде ата-анасы жауапкершілікке тартылады;
2. арнаулы құқықтан айыру – 1 жыл.
Жазаны қолдану барысында: оның өмір сүру және тәрбиелену жағдайы,
психикалық дамуы, жеке басының басқа да ерекшелігі, сондай-ақ оған жасы
үлкен адамдардың әсер етуі ескеріледі.
Жазадан басату: егер бірінші рет әкімшілік құқық бұзушылық жасаса, бірақ
тәрбиелік ықпал ету шаралары қолданылады.
Тәрбиелік ықпал ету шаралары:
1. заңды түсіндіру;
2. ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың, не
мамандардандырылған мемлекеттік органдардың қадағалауына беру: бұл жерде
бақылау жүргізіледі;
3. келтірілген зиянды реттестіру міндетін жүктеу;
4. бос уақытын шектеу және кәмелетке толмаған адамның мінез-құлқына ерекше
талаптар белгілеу.
Ескіру мерзімі: жалпы - 1 ай; қоршаған ортаны қорғау саласында – 3 ай.
Әкімшілік жазаға ұшырады деп есептелетін мерзімі: 6 ай.
Қорғанышы бар адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 686 бабында Қазақстан
Республикасы Парламенті депутатының әкімшілік жауаптылығы көзделген .
ҚР Парламентінің депутатын ҚР Парламенті тиісті Палатасының келісімінсіз өз
өкілеттігі шегінде алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жаза
шараларына тартуға болмайды.
Депутатты сот тәртібімен әкімшілік жаза қолдануға әкеп соғатын
әкімшілік жауапқа тартуға, алып келуге келісім алу үшін ҚР Бас прокуроры ҚР
Парламентінің Сенатына немесе Мәжілісіне тиісінше ұсыныс енгізеді. Ұсыныс
әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс сотқа жіберер алдында, сондай-ақ
депутатты әкімшілік құқық бұзушылық туралы істі қарауға уәкілетті сотқа,
органға лауазымды адамға мәжбүрлеп жеткізу қажеттігі туралы мәселені
шешер алдында енгізіледі.
Егер ҚР Парламентінің тиісті Палатасы депутатты сот тәртібімен әкімшілк
жаза қолдануға әкеп соғатын әкімшілк жауапқа тартуға және алып келуге
келісім берсе, онда іс ӘҚБ Кодесімен көзделген тәртіпте жүргізіледі.
Егер ҚР Парламентінің тиісті Палатасы келісім бермесе, онда іс осы
негіз бойынша қысқартылуға тиіс, ал алып келу – басқа іс жүргізу
шараларымен қамтамасыз етіледі.
ҚР Парламентінің депутатына қатысты сот тәртібімен әкімшілік құқық
бұзушылық туралы іс қараудың заңдылығын қадағалауды ҚР Бас прокуроры жүзеге
асырады. [6].
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттардың әкімшілік
жауаптылығы.
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттарды олардың тіркелген
күнінен бастап, сайлау қортындылары жарияланғанға дейін Орталық саулау
комиссиясының келісімінсіз алып келуге, оларға сот тәртібімен қолданылатын
әкімшілік жаза шараларына тартуға болмайды.
Президентікке, Парламент депутаттығына кандидаттарды әкімшілік
жауаптылыққа тарту туралы ұсынысты Орталық саулау комиссиясына әкімшілік
құқық бұзушылық туралы іс сотқа жіберілер алдында ҚР Бас прокуроры
еңгізеді.
Бас прокурор Орталық сайлау комиссиясының шешімін алғаннан кейіс істі
одан әрі жүргізу ӘҚБ Кодексімен белгіленген тәртіппен жүргізіледі. [7].
ҚР Конституциялық Кеңесі Төрағасының немесе оның мүшелерінің әкімшілік
жауаптылығы.
ҚР Конституциялық Кеңесінің Төрағасын немесе оның мүшелерін өз өкілеттігі
мерзімі ішінде ҚР Парламентінің келісімінсіз алып келуге, сот тәртібімен
қолданылатын әкімшілік жаза шараларына тартуға болмайды.
Оларды жауапкершілікке тарту туралы ҚР Бас прокуроры ҚР Парламентіне
тиісті ұсыныс еңгізеді.
Парламент шешімін алғаннан кейін істі одан әрі жүргізу ӘҚБ Кодесімен
көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
Судьяның әкімшілік жауаптылығы.
Судьяны ҚР Президентінің Республика Жоғарғы сот Кеңесінің қортындысына
негізделген келісімінсіз не ҚР Парламентінің Сенатының келісімінсіз қамауға
алуға, тұтқындауға, алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жаза
шараларына тартуға болмайды.
Судьяны жауапкершілікке тарту келісім алу үшін ҚР Бас прокуроры ҚР
Президентіне және ҚР Парламентінің Сенатына ұсыныс еңгізеді. Президентің
және Парламент Сенатының шешімін алғаннан кейін істі одан әрі жүргізу ӘҚБ
Кодесімен көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
ҚР Бас прокурорының әкімшілік жауаптылығы.
ҚР Бас прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде ҚР Парламенті Сенатының
келісімінсіз алып келуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілк жаза
шараларына тартуға болмайды.
ҚР Бас прокурордың жауапкершілікке тарту келісімін алу үшін Бас
прокурордың бірінші орынбасары ҚР Парламентінің Сенатына ұсыныс еңгізеді.
Сенаттың келесімін алғаннан кейін Бас прокурорды жауапқа тарту ӘҚБ Кодесі
белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады. Қадағалауды Бас прокурордың бірінші
орынбасары жүзеге асырады.
Дипломатиялық қорғанышы бар адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
ҚР заңдарына және халықаралық шарттарға сәйкес сот тәртібімен әкімшілк
жауаптылықтан қорғанышты ҚР мына адамдар пайдаланады:
1. шет мемлекеттер дипломатиялық өкілдіктерінің басшылары, осы
өкілдіктердің дипломатиялық қызметкерлер мүшелері және егер олар
өздерімен бірге тұрып жатса жә не ҚР азаматтары болмаса, олардың
отбасы мүшелері;
2. егер бұл қызметкерлер және олардың отбасы мүшелері ҚР азаматтары
болмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса, өзара келісім
негізінде дипломатиялық өкілдіктердлің қызмет көрсетуші қызметінің
қызметкерлері мен олардың өздерімен бірге тұратиын отбасы
мүшелері, консулдардың басшылары және, ҚР халықаралық шартарында
өзгеше көзделмесе, олардың қызмет міндеттері атқару кезінде
жасаған әрекеттеріне қатысты консулдықтың басқа да адамдары;
3. егер бұл қызметкерлер және олардың отбасы мүшелері ҚР азаматтары
болмаса немесе Қазақстанда тұрақты тұрмаса, өзара келісім негізде
дипломатиялық өкілдіктердің әкімшілік-техникалық қызмет
қызметкерлері және олардың өздерімен бірге тұратын отбасы
мүшелері;
4. дипломатиялық курьерлер;
5. шет мемлекеттердің басшылары мен өкілдері, парламенттік және
үкіметтік делегециялардың мүшелері және, өзара келісім негізінде,
Қазақстанға халықаралық келіссөздерге, халықаралық
конференцияларға және кеңестерге қатысуға немесе басқа да ресми
тапсырмалармен келген шет мемлекеттер делегациясының қызметкерлері
не осындай мақсатпен ҚР-ның аумағы арқылы өтіп бара жатқандар және
егер отбасы мүшелері ҚР азаматы болмаса, аталған адамдарға еріп
жүрген отбасы мүшелері;
6. ҚР-ның аумағында орналасқан халықаралық ұйымдардағы шет
мемлекеттер өкілдіктерінің басшылары, мүшелері және қызметкерлері,
осы ұйымдардың лауазымды адамдары халықаралық шарттар немесе жалпы
танылған халықаралық ғұрыптар негізінде;
7. ҚР-сы аумағы арқылы өтіп бара жатқан үшінші бір елдегі шет
мемлекеттер дипломатиялық өкілдіктерінің басшылары, дипломатиялық
өкілдіктердің қызметкер мүшелері және аталған адамдарға еріп
жүрген немесе оларға қосылу немесе өз еліне қайту үшін бөлек бара
жатқан отбасы мүшелері;
8. ҚР-ның халықаралық шарттарына сәйкес өзге де адамдар.
Жоғарыда аталған1, 4-8 тармақшаларында аталған адамдар шет мемлекет
қорғаныш беруден бас тартқан жағдайда ғана сот тәртібімен жауаптылыққа
тартылуы мүмкін. Мұндай бас тарту туралы мәселе ҚР Бас прокурорының ұсыныса
бойынша ҚР Сыртқы істер министрлігі арқылы дипломатиялық жолмен шешеді.
Аталған адамдарға қорғаныш беруден тиісті шет мемлекеттің бас тартуы
болмаған жағдайда оларға қатысты әкімшілік іс жүргізу қозғала алмайды, ал
қозғалған іс қысқартылуы тиіс.
Егер ҚР-ның халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе 2 және 3
тармақшаларында көзделген адамдарға жоғары айтылған жағдайлар
қолданылмайды.
1,4-8 тармақшаларында тізіліп көрсетілген адамдар жеке басына ешкім
тиіспеушілікті пайдаланады. Әкімшілк құқық бұзушылық жасағаны үшін олардың
жеке басын және оның жанындағы заттарды тексеруге, ұстауға немесе алып
келуге болмайды.
Сонымен қатар оларды куә, жәбірленуші ретінде айғақ беруіне болмайды,
ал мұндай айғақ беруге келіскен жағдайда бұл үшін әкімшілк құқық бұзушылық
туралы істі қараушы судьяға, органға лауазымды адамға келуге міндетті
емес. Сұрау үшін аталған адамдарға тапсырылған шақыруда олардың келмегені
үшін мәжбүрлеу шараларымен қорқытуға болмайды.
Дипломатиялық өкілдік басшысының резиденциясы, дипломатиялық өкілдік
орналасқан үй-жайлар, дипломатиялық қызмет мүшелерінің және олардың отбасы
мүшелерінің тұрғын үй-жайлары, олардағы мүлік және жүріс-тұрыс құралдары
ешкім тиіспейтіп болып табылады. Бұл үй-жайларға кіруді, оларды қарауды,
сондай-ақ жүріс-тұрыс құралдарын тексеруді дипломатиялық өкілдік басшысының
немесе оның орындағы адамның келісімімен ғана жүргізуге болады.
Келісімді прокурор Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі
арқылы сұрайды. Тексеру прокурордың және Қазақстан Республикасы Сыртқы
істер министрлігінің өкілінің қатысуымен жүргізіледі.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген құқыққа қарсы іс
әрекет жасаған кезде ақыл-есі кем жағдайда болған, өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) нақты сипаты мен қауіптілігін тусіне алмаған немесе
созылмалы психикалық сырқатының, уақытша психикасы бұзылуының, ақыл-есі
кемдігінің немесе психиканың өзге де сырқатты жай- күйінің салдарынан ақыл-
есі кем жағдайда болған жеке адам әкімшілік жауаптылыққа тартылмайды.
Басқару функцияларын орындайтын лауазымды және өзге де адамдар мен жеке
кәсіпкерлердің әкімшілік жауаптылығы.
Лауазымды адам қызметтік міндеттерін орындамауына немесе тиісті
дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жағдайда
әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жайлар болмаған кезде
әкімшілік құқық бұзушылықтың жасалуына кінәлі лауазымды адам жалпы
негіздерде жауаптылықта болуға тиіс.
Ұйымдық-билік ету немесе әкімшілік -шаруашылық міндеттерді орындауға
байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлға, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азамат (бұдан әрі-жеке кәсіпкер), сондай-ақ
мемлекеттік органдар немесе жергілікті өзін өзі басқару органдары болып
табылатын ұйымдардың жетекшілері, басқару функцияларын орындайтын басқа да
қызметкерлер лауазымды адамдар ретінде жауаптылықта болады.
Әкімшілік кодекстің баптарында заңды тұлғаның жауаптылғы көзделген
жағдайларда жеке кәсіпкер әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін заңды
тұлға ретінде жауаптылықта болады.
Тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша билік өкілінің
функцияларын жүзеге асыратын(яғни оларға қызмет жағынан тәуелді емес
адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен мемлекет атынан немесе оның
органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер шығару құқығы немесе билік
ету өкілеттігі берілген) не мемлекеттік органдарда, жергілікті басқару
органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери құрылымдарында ұйымдық-
билік ету немесе әкімшілік- шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар
лауазымды адамдар деп танылады.
Тәртіп жарғылыардың не арнайы ережелердің күші қолданылатын әскери
қызметшінің, прокурордың және өзге де адамдардың әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін әкімшілік жауаптылығы.
Әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген азаматтар әкімшілік құқық
бұзушылық үшін тәртіптік жарғылар бойынша жауаптылықта болады. Прокурорлар,
ішкі істер органдарының қатардағы және басшы құрамдағы қызметкерлері, салық
полициясы мен кеден органдарының қызметкерлері әкімшілік құқық бұзушылық
үшін тиісті органдарда қызмет өтеу тәртібін регламенттейтін нормативтік
құқықтық актілерге сәйкес жауаптылықта болады.
Жоғарыда аталған адамдар Қазақстан Республикасының мемлекеттік
шекарасы режимін, Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқалы өткізу
бекеттеріндегі режимді, санитариялық заңдарды, өрт қауіпсіздігінің
талаптарын, жолда жүру ережелерін, қызмет орындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негіздер
бойынша әкімшілік жауаптылықта болады. Аталған адамдарға- атылатын және
суық қаруды алып жүру мен сақтау құқығынан айыру және әкімшілік қамауға алу
түрінде, ал шақыру бойынша әскери қызметін өтеп жүрген әскери
қызметшілерге, әскери және арнаулы оқу орындарының курсанттарына
(тыңдаушыларына) айыппұл түрінде де әкімшілік жаза қолдануға болмайды.
Қызмет туралы тәртіптік жарғылардың немесе арнайы ережелердің күші
қолданылатын, осы баптың бірінші бөлігінде аталғандардан басқа адамдар осы
актілерде тікелей көзделген жағдайларда- қызмет міндеттерін атқару кезінде
әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін тәртіптік жауаптылықта, ал қалған
жағдайларда жалпы негіздер бойынша әкімшілік жауаптылықта болады.
Әкімшілік жаза қолдану құқығы берілген органдар (лауазымды адамдар)
осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдарға әкімшілік жаза қолданудың
орнына, кінәлі адамдарды тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы мәселені шешу
үшін тиісті органдарға құқық бұзушылық туралы материалдарды беруі мүмкін.
Заңды тұлғалардың әкімшілік жауаптылығы.
Егер әкімшілік кодекстің нормаларында олар жеке адамға немесе заңды
тұлғаға қолданылытын-қолданылмайтындығы туралы көрсетілмесе, осы
нормалардың мәні бойынша олар тек жеке адамға қатысты және соған ғана
қолданылуы мүмкін жағдайларды қоспағанда, осы нормалар жеке адамға және
заңды тұлғаға қатысты бірдей дәрежеде қолданылады.
Дербес салық төлеуші болып табылатын және салық салу саласында
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері
заңды тұлғалар ретінде әкімшілік жауаптылықта болады.
Шетелдіктердің, шетелдік заңды тұлғалардың және
азаматтығы жоқ адамдардың әкімшілік жауаптылығы.
Қазақстан Республикасының аумағында әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
шетелдіктер, шетелдік заңды тұлғалар және азаматтығы жоқ адамдар жалпы
негіздерде әкімшілік жауаптылықта болуға тиіс.
Қазақстан Республикасының континенттік қайраңында Қазақстан
Республикасының егемендік құқықтарына қол сұғатын әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін шетелдіктер, шетелдік заңды тұлғалар, азаматтығы жоқ адамдар
жалпы негіздерде әкімшілік жауаптылықта болуға тиіс.
Шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдері және қорғанышты
пайдаланатын өзге де шетелдіктер Қазақстан Республикасының аумағында
жасаған әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылық туралы мәселе
халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешіледі.
Әкімшілік жауаптылық қылмыстық, азаматтық және тәртіптік жауаптылықтармен
қатар заңдық жауаптылықтардың бір түрі болып табылады. Оны мемлекет
жауаптылықтың негіздерін, бұзушыларға қолданылуы мүмкін болатын шараларды,
құқық бүзушылық туралы істерді қараудың және осы шаралардың орындалу
тәртібін айқындайтын құқықтық нормалар шығару жолымен белгілейді.
Құқық теориясында заңдық жауаптылық құқық бұзушылық болған жағдайда
құқықтық санкцияны жүзеге асыру, құқық бұзушыға жаза қолдану ретінде
үғынылады, өйткені ол еңбек тәртібін бүзған үшін сөгісте де, әкімшілік
айыппұлда да, бас бостандығы еркінен айыруда да, азаматтық-құқықтық айыпта
да болады.
Заңдық айғақ - әкімшілік құқық бұзушылық болған кезде — құқықтық норма
санкциясының механизмі іске қосылады, сөйтіп санкция жазаны қолдануға
болатын мүмкіндігінен шынайы жазаға, яғни әкімшілік жазаға айналады.
Әкімшілік құқықта әкімшілік мәжбүрлеудің толып жатқан шараларының ішінен
(тексеру, реквизициялау, ұстау, алып қою, т.б.) Тек әкімшілік жазалар ғана
жазалау функциясын атқарады жене тек соларды қолдану ғана әкімшілік
жауаптылықтың туындауына әкеп соқтырады Сонымен, әкімшілік жауаптылық- бұл
әкімшілік-кұқықтық санкцияларды жүзеге асыру, уәкілетті органның немесе
лауазымды адамның құқық бүзушылық жасаған азаматтарға, заңды тұлғаларға
әкімшілік жазалар қолдануы.
Әкімшілік жауаптылықты заңдық жауаптылықтың барлық түрлері үшін жалпы
ортақ болатын кейбір белгілері сипаттайды. Біріншіден, ол мемлекеттік
мәжбүрлеу болып табылады, өйткені биліктік өкілеттіктер мемлекеттік билік
органдары арқылы жүзеге асырылады.
Екіншіден, бұл заңдылық пен құқықтық әділеттіліктің жалпы қағидаларына
бағынатын құқықгық мәжбүрлеу. Әкімшілік жауаптылық оның көлемі мен шегін
құқықтық регламентациялау, нақты әкімшілік жазалардың негіздемелерін,
мазмұнын және жүзеге асырудың процессуалдық нысандарын нормативтік белгілеу
негізіңде қолданылады. Әкімшілік жауаптылықтың құрамдық элементтерің
реттейтін нормалар жиынтығы әкімшілік кұқықтың дербес институты болып
табылады.
Үшіншіден, ол құқық бұзушылар үшін құкықтық норманың санкциясында
қаралған жағымсыз салдарлардың туындауына әкеп соқтырады. Әкімшілік
жауаптылық шаралары өзінің мазмұны бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы
кодексте қаралған бұзушылардың құқықтары мен бостандықтарын жоюдан немесе
шектеуден көрініс табады, өйткені басқаша жолмен бұл түлғаларға мәжбүрлеп
ықпал жасау мүмкін емес. Құқық бұзушы үшін жағымсыз салдарлар моральдық
(ескерту), материалдық (айыппұл, тәркілеу, өтемін төлеп алып қою) немесе
дене күшін жүмсау сипаты бар (әкімшілік қамауға алу) кемтарлық көру немесе
шектеулер түрінде туындауы мүмкін.
Төртіншіден, әкімшілік жауаптылықтың шараларывда әрекет пен бүзушыға
мемлекет атынан берілетін қорытынды құқықтық баға болады. Нақ осы әкімшілік
жаза құқық бұзушылықпен күресуде ақырғы, соңғы инстанция, яғни мәселені
түпкілікті шешу болып табылады, сөйтіп кінәгер жасалынған бұзушылықтың
сипаты мен қоғамдық қауіптілігіне сәйкес әкімшілік жазаға тартылады.
Жалпы алғанда заңдық жауаптылықтың және соның ішінде әкімшілік
жауаптылықтың бұл белгісі оның ерекшелігін өте айкын білдіреді, атап
айтқанда: мемлекеттің атынан кінәлі мінез-құлықты айыптау, құқық бүзушыны
мемлекеттік тұрғыдан ұялту.
Бесіншіден, заңдық жауаптылық әрқашанда құқық бұзушылықтың нәтижесі
ретінде қаралып келеді, яғни бұл, тапсырылған іс үшін, алға қойылған
міндетті орындау үшін жауаптылық ретінде түсінілетін, ол құқықтық міндет
немесе борыш ұғымымен сәйкес болған кезде, дұрыс (жағымды) деп аталатын
жауаптылықтан айырмасы, өткенге мән беретін (ретроспективный), немесе
жағымсыз, жауаптылық.
Сонымен қорыта айтқанда әкімшілік жауаптылық заң саласындағы
жауаптылықтың бір түрі. Бұл құқықтық түсініктің мәні әкімшілік жазаны
лауазымды тұлғалар немесе уәкілетті органдар әкімшілік құқық бұзушылық
істегені адамды жауапкершілікке тартуды білдіреді. Мемлекет кез келген
әкімшілік құқық бұзушылыққа тиісінше баға бере отырып, оны істеген тұлғаға
мемлекет тарапынан заңда көрсетілген күшпен орындалуға тиісті шараларды
қолдануды жүзеге асырады. Әкімшілік жауаптылық бұл әкімшілік норманы
бұзудың нәтижесін де туындайды.
1.2 Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері
Күнделікті өмірде басқа құқық бұзушылыққа қарағанда саны жағынан ең көп
жасалатын құқық бұзушылыққа әкімшілік құқық бұзушылық жатады, себебі
көптеген саладағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік құқықтық жауаптылық
көзделген. Мысалы салық саласындағы, кеден саласындағы, банк салсындағы,
несие беру жағындада жасалған құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік құқықтық
жауаптылық көзделген.
Жалпы құқық бұзушылық – бұл адамға, мемлекеттке зиян келтіретін, құқыққа
қайшы, қоғамға қауіпті, кінәлі іс-қимыл. [8].
Құқық бұзушылық қоғамға қауіптілігіне қарай екіге бөлінеді:
1) Қылмыс – бұл Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінде
көрсетілген, қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық жазаны
туындататын қоғамға аса қауіпті іс-әрекет.
2) Теріс қылық- қоғам өмірінің әр түрлі саласындағы жасалатын және
әр түрлі салдар туғызатын қоғамға орташа және кішігірім қауіпті іс-
әрекеттер. Теріс қылықтар заңды жауапкершілікке байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді: әкімшілік, азаматтық-құқықтық, материалдық
бөліктік, тәртіптік.
Құқық бұзушылық – құқыққа қарсы, қоғамға қайшы,тұлғаға зиянды, қауіпті,
кінәлі,жазаланатың әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқықты бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:
- нормативтік актілерді дұрыс орындамау,
- қоғамға, тұлғаға қауіпті, кінәлі іс-ірекет,
- қоғамдық тәртіпке, мақсатқа зиян келтіру.
Теріс қылық құқықтың саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік,
азаматтық, тәртіптілік.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 28 бабына сәйкес – жеке
адамның осы Кодекс бойынша әкімшілік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы,
кінәлі қасақана немесе абайсызда жасалған іс-әрекеті не әрекетсіздігі
немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы іс-әрекеті не әрекетсіздігі әкімшілік
құқық бұзушылық деп танылады.
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның
әкімшілік жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Әкімшілік кодекстің ерекше бөлімінің баптарында көзделген құқық
бұзушылықтар үшін, егер бұл құқық бұзушылықтар өзінің сипаты бойынша
қолданылып журген заңдарға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса,
әкімшілік жауаптылық туындайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қасақана жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға өзінің іс-әрекетінің
( әрекетсіздігінің ) құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын
алдын ала білсе және осы салдардың туындауын қаласа немесе оған саналы
түрде жол берсе оларға немқұрайды қараса, әкімшілік құқық бұзушылық
қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жеке адам өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) зиянды салдарының туындау мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не
тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да
осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, әкімшілік құқық
бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Әкімшіліктің құқық бұзушылықтың негізгі белгілері:
1.құқыққа қарсылығы, дәлірек айтқанда әкімшілік құқық бұзушылық туралы
заңдардың талаптарына қарама-қайшылығы.
2.кінәлілігі;
3.әкімшілік жауаптылығы
4.қоғамға қауіптілігі;
Енді осы белгілерді жеке-жеке талдап шығайық.
- қоғамға қауіптілік. Құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігі, оның адам,
қоғам және мемлекет мүдделеріне зиян келтіргеніне байланысты. Қандай
құқық бұзушылық қоғамға қауіпті екені заңмен белгілінеді. Мысалы: ұсақ
бұзақылық;
- құқыққа қайшылық. Құқыққа қайшылық деп құқықтық нормада көрсетілген
ережені айтамыз. Белгілі бір тұлғаның құқықтық нормамен тыйым салынған
әрекетті жасауы немесе әрекетсіздігі құқыққа қайшылық деп түсінеміз.
Мысалы: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу
құқық бұзушылық деп саналады;
- кінәлілік. Бұл әкімшілік құқық бұзушылықтың басты белгісі. Кезкелген
әрекетті (әрекетсіздікті) жасаудағы кінәлілік дегеніміз- оның қасақана
немесе абайсызда жасалуы. Кінәнің болуы- әкімшілік құқық бұзушылықтың
міндетті түрдегі белгісі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz