Басқарудың ғылыми мектебінің негізгі жетістіктері

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі

кафедрасы

рЕФЕРАТ

Пәні: Менеджмент негіздері

Тақырыбы: Басқарудың ғылыми мектебінің негізгі жетістіктері

Тексерген:

«» 2005 ж.

Орындаған: тобының студенті

Алматы

Мазмұны:

Кіріспе 3

1. Басқарудың ғылыми мектебінің пайда болуы 4

2. Ғылыми басқару 6

3. Тейлор бойынша басқарудың рационалды әдістері. Тейлоризм 8

4. Басқарудың ғылыми мектебінің басқа да өкілдері 11

5. Басқару ғылыми мектебінің жетістіктері 13

Қорытынды 17

Әдебиет тізімі 18

КІРІСПЕ

Басқару ғылымының негізін қалаушысы болып американдық инженер және зерттеуші Ф. Тейлор саналады. 1911 жылы шыққан оның «Ғылыми басқару принциптері» деп аталатын кітабында ол басқаруды «не істеу керектігін және оны ең жақсы, ең арзан жолмен қалай істек керектігін нақты білу өнері» деп анықтады. Тейлор басқарушылық функциялардың төрт тобын айырды: мақсатты таңдау, құралдарды таңдау, құралдарды дайындау, нәтижелерді бақылау. Өзінің зерттеулері нәтижесінде ол мынадай қорытындыға келді: «ғылыми басқару - бұл еңбекті үнемдейтін қандай-да бір құрал». Тейлордың пікірі бойынша басқару төрт базаға: нормалауға, тапсырманы орындау мерзімдеріне, атқарушылардың ақыл-ой және физиологиялық мүмкіндіуктерін зерделеуге, оларды іріктеу мен оқытуға және атқарушы жұмысының соңғы нәтижесін әділетті мадақтауға негізделеді.

Еңбектің ғылыми ұйымдастырылуында айтарлықтай үлес американдық автомобиль өнеркәсібінің негізін қалаушысы Генри Фордпен қосылған еді. Автомобильдерді құрудың конвейерлік тәсілін пайдалану жөніндегі Форд ұсынған дәстүрлердің арқасында олардың бағасы бәсекелес компанияның бағасымен салыстырғанда талайға төмендетілді.

1. Басқарудың ғылыми мектебінің пайда болуы

Басқарудың ғылыми мектебінің пайда болуы XIX ғасырдың аяғына - XX ғасырдың басына жатқызылады. Оның негізін қалаушысы - американдың инженер Ф. У. Тейлор (1856-1915) .

Фредерик Уинслоу Тейлор 1856 ж. 20 наурызда Филадельфия деген американдық қаласында заңгер жанұясында дүниеге келген. Әкесінің ізінше заңгер мамандығын меңгерем деп болжап, ол 1872 ж. Нью-Гемпширдегі Филипп Экзетердің Академиясына түсті. Бірақ та, түнде жұмыс істеймін деп, ол өзінің көру қабілетін бұзды және, осыған байланысты, Филадельфиядағы шағын гидравликалық шеберханаға механик болып жұмысқа кірді. Кейін Мидвейлік болат құю компаниясында бас инженер лауазымында жұмыс істеді. 1863 ж. сырттай оқып, технологиялық институтты бітірді және инженер-механик дипломын алды.

Болат құю компаниясының зауыттарында жұмыс істей отырып, Тейлор кейіннен оның «ғылыми менеджмент» жүйесіне кірген ой-пікірлерді ендіре бастады, еңбек шығындарының рационалды пайдаланылуын бақылауды, хронометражды енгізді. 1903 ж. оның «Цехтық менеджмент» атты кітабы шықты, 1911 ж. - «Ғылыми менджменттің принциптері мен әдістері» кітабы жарық көрді.

Тейлордың басты көңілі еңбек өнімділігін жоғарылатуға бағытталған. Оның пікірінше, еңбек өнімділігінің жоғарылауы иеленушілерді де, жұмысшыларды да байытуы тиіс, бірақ бұл үшін олардың екеуінің де психологиясында төңкеріс қажет.

Тейлор еңбектің ғылыми ұйымдастырылуының төрт негізгі белгілерін ұсынды.

Біріншіден, әкімшілік кәсіпорында қолданылатын еңбектің алуан түрлерінде әрбір жеке іс-әрекет үшін ескі дәстүрлік және тым практикалық әдістерді алмастыратын, ғылыми фундаменттің жасап шығарылуын өзіне алады.

Екіншіден, әкімшілік ғылыми түрде орнатылған белгілердің негізінде жұмысшылардың ұқыпты іріктелуін жүзеге асырады, ал кейін әрбір жеке жұмысшыны оқып-үйретеді және қабілеттерін дамытады, бұрын болса жұмысшы өзі мамандығын таңдайтын және өзі қалай білсе, солай оқып-үйренетін.

Үшіншіден, әкімшілік өндірістің жеке салаларының өзі алдында жасап шығарған ғылыми принциптерге сәйкестігіне қол жеткізу үшін жұмысшылармен сенімділікке негізделген бірлесіп істеуді жүзеге асырады.

Төртіншіден, кәсіпорын әкімшілігі мен жұмысшылары арасында еңбектің және жауапкершіліктің бірқалыпты үйлестірілуі орнатылады. Әкімшілік өзі ең жақсы орындайтын еңбек түрлерін іске асырады, бұрын болса, еңбектің және жауапкершіліктің едәуір бөлігі жұмысшыларға жүктелген болатын.

Осындай принциптердің барлығы жеке алынған кәсіпорынға қатысты жүзеге асырылды. Бүкіл жүйе еңбектің рационализациясына бағытталған еді.

2. Ғылыми басқару (1885-1920) .

Ғылыми менеджменттің пайда болуы Ф. У. Тейлордың есімімен байланысты (1856-1915) . Бұл мектептің негізгі өкілдері: Френк, Б. Гильберт, Лилиан Гильберт және Генри Гантт. Тейлор ғылыми менеджменті төрт салада дамыдты: нормалау, уақыт пен міндетті зерттеу, ұдайы сұрыптау, уақыт пен міндетті, ұдайы сұрыптау және баулу, ықшалй ынталандыру.

Тейлор өз теориясын тұжырымдай отырып мынадай таутамаға келді: “дәстүрлі әдістің орнына” ғылым; қарама қарсылықтың орнына үйлесімділік; дербес жұмыстың орнына ынтымақтастық; еңбек өнімділігін шектеудің орнына еңбек өнімділігін орнына барынша арттыру; әрбір жұмысшының еңбек өнімділігін барынша арттыру, оларға барынша қолайлық жағдай жасау.

Тейлор концепциясының негізгі қағидалары:

Практикада қалыптасқан ескі, дәстүрлі жұмыс тәсілдерінің орнына ғылыми іргетасты құру, оның әрібір элементін ғылыми тұрғыдан зерттеу.
Жұмысшыларды ғылыми критерші бойынша таңдау, оларды жаттықтыру және баулу.
Еңбекті ұйымдастырғанда әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы жауапкершілік.
Еңбекті біркелкі бөлісу және әкімшілік пен жұмысшылар арасынадағы жауапкершілік.

Еңбек өнімділігін барынша арттыруды басты мақсат етіп қоя отырып, Тейлор жұмысшы еңбегі мен өндірісі құралдарын пайдалануды; материалдар мен аспаптарды үнемдеп жұмсауды, аспаптарды, жұмыс операцияларын стандарттауды, жұмыс уақытын дәл есептеуді қарапайым операцияға бөліп, кейіннен хронометраждау арқылы еңбек процестерін зерттеуді, әрбәр операцияларға бақылау орнатуды, біріңғайланған еңбек ақыны қолдануды және т. б. көздеді.

Тейлор жұмысындағы басты жүйе - жекелеген жұмысшылардың еңбегін ұтымды ету, өндіріс процестерін жәнеде соған сәйкес басқару процесін ұйымдастыруды қайта құру болды.

Тейлор ілімінің көрнекті зерттеушілері Гильберт прибор ойлап шығарып оны микрохронометром деп атады. Оны кинокамерамен қоса қолданып, белгілі бір операцияда қандай қозғалыстардың атқарлатындығын және де олардың әрқайсысы қанша уақыт алатындығын дәл анықтау үшін пайдаланады. Осылайша олар, артық өнімсіз қозғалыстарды жою мақсатында жұмыс операцияларын өзгертті, әрі стандартты процедуралар мен жабдықтарды пайдаланып жұмыс тиімділігін арттыруға тырысты. Г. Эмерсон өндірісті және басқарманы ұйымдастырудың күрделі міндеттерін жан-жақты ойластырып шешудің қажеттілігін және тиімділігін тұңғыш рет атап көрсетті. Әсіресе тиімділік тұрғысынан рационализациялауды қарастырды. Тиімділік деп, шығын мен нәтиже арасындағы ең қолайлы ара қатынасты атап көрсетті.

Өндірісті ғылыми басқару концепциясы елеулі өзгерісті кезең болды, соның әсерінен басқару ісі ғылыми зерттеудің дербес саласы ретінде танылды. Басшылар - практиктер мен ғалымдар ғылым мен техникада пайдаланылатын тәсілдер мен әдістер практикада ұйымдастыру мақсатына жетуде тиімді қолдануға болатындығына тұңғыш рет көздері жетті.

3. Тейлор бойынша басқарудың рационалды әдістері. Тейлоризм.

Тейлордың келесідей рационалды әдістерін айыруға болады:

Өндірістік операцияларды құрамдас элементтерге бөлшектеу.
Басқару - өндірістің белсеңді факторы.
Еңбек бөлінісі - тікелей басқару саласында.
Жоспарлауды басқарудың ерекше функциясы ретінде бөліп көрсету.
Еңбек құралдарын, технологиялық үрдістерді, сонымен қатар, еңбек жағдайларын және әдістерін мәжбүр етілген түрде орталықтандыру принципі.
Инструкция-карталарын енгізу.
Жоғары негізделген нормаларды енгізу.
Еңбекке өндірімнің өсуін ынталандыратын ақы төлеуін енгізу.
Қатаң иерархиялық бағыну.
Әкімшілік пен жұмысшылардың тығыз байланыс жасауы.

Өндірістік операциялардың бөлшектенуі ең күшті жұмысшыларды ұқыпты іріктеу негізінде өткізілді. Үнемді қимылдарды айқындау және артық қимылдарды жою өндірімнің жоғары нормаларын орнатуға мүмкіндік берді. Бұл еңбектің күрт интенсификациясына әкеліп соқты. Басқару өндірістің қиын, күрделі жағдайларына бейімделді және өзінің мақсаты етіп осындай жағдайлардың өлшенуін және жақсартылуын көздеді. Жоспарлау кәсіпорындағы міндетті қызмет түрінде қарастырылды. Соның арқасында жоспарлау үзіліссіз түрде жетілдіріліп отырды.

Басқарушылық еңбектің кейінгі рационализациясына оның құрамдас элементтерге бөлінуі әкелді: мақсаттарды анықтау, қаражаттарды дайындау, қаражаттарды пайдалану және бақылау.

Тейлор еңбек ұйымдастырылуы жұмысшының жеке басының пікірін алмастыратын көптеген ережелердің, заңдылықтардың, формулалардың жасап шығарылуын болжайды деген ой-пікірге негізделді. Өткізілген тәжірибелер еңбек үрдісін формализациялау үшін барлық қажетті мәліметтерді берді. Оның одан да қатаң ұйымдастырылуы үшін инструкция-карталар енгізілді. Бұл мақсатпен жоғарылатылған ғылыми негізделген өндірім нормалары орнатылды. Дегенмен, Тейлор жоғары нормаларды одан да жоғары ақымен ынталандыру керек екендігіне көңіл бөлді. Бүкіл ұйымдастырушылық жүйенің дұрыс істеу шарттарының бірі - вертикаль бойынша, яғни тігінен қатаң түрде бағыну.

Тейлор теориясы басқарушы жүйенің жұмысшыға біржақты ықпалын және оның басқарушыға толық бағынуын көздейді. Бұған жұмысшы алған тапсырмада еңбек үрдісі бөлшектендірілген түрде айқындалып жазылатындығы және жұмысшы оны бұза алмайтындығы жәрдемдеседі. Тейлоризм қандай-да бір мағынада жұмысшыны жеке тұлға ретінде мойындамайды. Ғылыми басқарудың тарихында әлеуметтік топтардың мінез-құлық ынталары және жұмысшының психологиясы ескерілмеді. Бұған негізгі себеп - Тейлор арнайы әлеуметтік және психологиялық зерттеулермен айналыспаған.

Сонымен қатар, еңбектің ғылыми ұйымдастырылу принциптерінің бірі ретінде ол «әкімшілік пен жұмысшылардың тығыз бірлесіп істеуін» ұсынған еді. Бұл - топтардың әлеуметтік жағдайы мен мұқтаждықтарын және жұмыс істейтіндердің жеке тұлғаларын ескеруге негізделген. Әлеуметтік мұқтаждықтарды ол өзінің ұйымдастыру принциптерінде ескерген. Тейлордың пікірінше, әлеуметтік мұқтаждықтар кәсіпкерлер мен жұмысшылардың арасындағы қарама-қайшылықтарды жоюға көмектеседі.

Тейлордың барлық принциптері жүйе болып табылады. Жеке жұмысшылардың еңбектерін рационалдандыру әдістері өндірістің бүкіл үрдісінің, және сәкесінше, басқарудың да бүкіл үрдісінің төңкерісін туғызды. Тейлор ілімінің бұл жағы өнеркәсіптің әртүрлі кәсіпорандарында кең қолданыс тапты.

Әйтсе де, әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы бірлесіп істеу және олардың арасындағы еңбектің және жауапкершіліктің бірқалыпты үйлесуі сияқты мақсаттарға қол жеткізілген жоқ. Бұны теорияның негізін қалаушысы-ақ атап өткен еді.

Енгізілудің бірінші күндерінен-ақ жүйе жұмысшылардың қарсыласуына тап болды, бұл жұмысшылар мен кәсіпкерлер арасындағы өзара сенімділіктің орнатылуына кедергі болды. Дегенмен, тейлоризм АҚШ-тың өнеркәсіптік кәсіпорындарында ақырыңдап таратыла бастады, кейіннен ол басқа да капиталистік елдерге қоңыс аударды.

4. Басқарудың ғылыми мектебінің басқа да өкілдері

Ғылыми менеджменттің мектебімен Фрэнк және Лилиан Джилберт, Генри Гантт сияқты ғалымдардың аттары байланысты. Олар да, Тейлор секілді, байқауларды, өлшеулерді, логиканы және талдауды пайдалана отырып, қол еңбектің көптеген операцияларын тиімдірек орындалуына қол жеткізе отырып, жетілдіруге болады деп санаған еді. Жұмысшылардың қозғалысын кинокамераны пайдалана отырып және микрохронометражбен қоса, Джилберттар жасаған зерттеу әдістері еңбектің ғылыми ұйымдастырылуының арсеналын толтырды.

Ғылыми менеджменттің негізін қалаушыларына тарихшылар американдық ойшыл Гаррингтон Эмерсонды (1853-1931) да жатқызады. Ол керемет білім алған, ғылыми жұмыспен, банк операцияларымен айналысқан, экономикалық және инженерлік міндеттерді орындаған, менеджмент бойынша кәсіби кеңесші болған. 1900 ж. оның «Өнімділік - басқару және еңбекке ақы төлеу үшін негіз ретінде» деген кітабы шықты, ал 1912 ж. - оның өмірінің негізгі еңбегі «Өнімділіктің он екі принципі» жарық көрді.

«Өнімділік» термині деп Эмерсон жалпы шығындар мен экономикалық нәтиже арасындағы оңтайлы қарым-қатынасты түсінген. Эмерсон бірінші болып өнідіріс пен басқарудың ұйымдастырылуының, сонымен қатар, тиімділік тарапынан рационализацияның күрделі мәселелерін шешуге кешендік қатынастың қажеттілігі және орындылығы туралы ой-пікірді айтқан.

Тейлор жүйесінің дамуына және мойындалуына көп үлесті Г. Форд қосты. Ол АҚШ-та ұйымдастырушылық және техникалық прогрестің символы, көпшілік тұтыну қоғамының саналы құрастырушылысы және әлеуметтік кепілдіктердің символы болып келді.

Ұйымдастырудың барлық орнатылған нормаларын алмастырған Т үлгісін автомобиль жасауға енгізу - Фордтың айтарлықтай триумфы болып табылды. Тейлор жүйесін пайдаланудағы кейінгі қадам - бұл оның көпшілік ағымдық өндірісте қолданылуы. Барлық артықшылықты алып тастап, Форд бұйымдарды жасау бойынша операцияларды қарапайым қимылдарға дейін бөлшектеуге тырысты. Бұл өндірісті бұйым бір операциядан екінші операцияға қозғалысы толығымен операцияның машинамен орындалу ұзақтылығына тәуелді болатындай етіп ұйымдастыруға, сонымен қатар, өнімнің өзіндік құнын күрт төмендетуге мүмкіндік берді. Өндіріс үрдісінің бұндай ұйымдастырылуы кезінде басқару жүйесін де өзгерту қажеттілігі пайда болды. Оны Форд келесідей принциптерге сүйене отырып, құрастырды:

өндірістің бүкіл үрдісін, оның баспалдақтарын және байланыстарын дәл есептеу және жоспарлау;
жұмыс жағдайларын есепке алу және жоспарлау;
шикізатты, материалдарды, механизмдерді, жұмыс күшін дайындау;
өндірісті стандарттық технология бойынша жүзеге асыру;
өндірісті жетілдірудің жолдарын әрдайым іздестіріп отыру.

Жалпы алғанда, Форд жүйесі өндірістік үрдістің барлық деңгейлеріндегі оған дейін ешкім көрмеген, ауқымдары жағынан өте үлкен интенсификацияға әкелді.

5. Басқару ғылыми мектебінің жетістіктері

Басқару ғылымы немесе сандық ықпал (1950 жылдан күні бүгінге дейін) .

Шет елдегі басқару теориясының жаңа бағыттарының бірі - “басқару ғылымы” деп аталатыны - басқару ғылымына сандық тәсілдер мен дәл ғылым аппаратын енгізуге таныскмен сипатталады.

“Жаңа” мектептің ең көрнекті өкілдеріне Р. Акофф, Л. Берланори, С. Бир, А. Гольдбергер, Н. Джорджеску - Реган, Р. Каллиен, П. Клейн, Р. Люс, Д. Форрестер секілді ғылымдар жатады. Бұл мектептің қалыптасуы кибернетика мен операцияны зерттеудің пайда болуына байланысты. Алғашында операцияны зерттеу сандық талдау әдістерін тұтастай, оны бөлімдерге жіктемей дайындаумен шектеледі.

Кейіннен операцияны зерттеу ғылымының дербес саласы ретінде қалыптасты, негізгі екі бағытта дамытылды.

Біріншісі, басқаруда неғұрлым жиірек кездесетін құбылыстың матеметикалық моделін құруға, запастарды басқаруға, ресурстарды бөлуге, бұхаралық қызмет көрсету міндеттеріне, ескі жабдықтарды алмастыруға, жұмыс уақытын реттеуге байланысты болды.

Екіншісі, жүйені зерттеуге - “жүйе техникаларын” құруға айырықша мән берді.

Қазіргі кезде басқару шешімдерінің теориясы саласындағы зерттеулер мынандай бағыттарда жүргізіледі:

ұжымдарда шешімдер шығару процестерін математикалық модельдеу тәсілдері;
статистикалық шешімдер теориясын құбылыс теориясын (теория игр) т. б. қолдана отырып қолайлы алгоритмдік шешімдер;
экономикалық құбылыстардың сандық қолданбасы және абстрактілі математикалық модельдерді, соның ішінде қоғам мен жеке фирмалар ауқымында ұдайы өндіріс модельдері;
ғылыми - техникалық және экономикалық дамуды болжалдау модельдері (“Паттерн”, “Форекаст” т. б. жүйесі) .

Процестік тәсіл.

Бұл концепция қазіргі кезге дейін қолданылып, басқару ғылымына үлкен төңкеріс әкелді. Әкімшілік мектептің өкілдері алғашқы болып процестік тәсілді ұсынған, олар менеджер функциясын көрсетуге тырысқан. Бірақта, бұлар функцияларды бір-бірімен тәуелсіз ретінде қарастырған. Процестік тәсіл бұған қарама-қарсы ретінде басқару функцияларын байланысты деп қарастырған.

Басқаруды процес ретінде қарастырудың себебі, ол бір-бірімен байланысты. Әрекеттердің үздіксіз сериясы ретінде болады. Бұл әрекеттер әрқайсысы өзінше процес ретінде болуы, ұйымның тиімділігінің артуына маңызды. Бұларды басқару функциясы деп атайды. Әр басқару функциясының процес ретінде болуы, бұнда да әрекеттердің байланыстылығы жүреді.

Бұл концепцияны алғашқы зерттеген А. Фойль бес функцияны бөліп көрсетті: жоспарлау, ұйымдастыру, билік ету, үйлестіру және бақылау.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.