Бензин және олардың маркаларының сараптамасы

Реферат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Әдеби шолу
1.1 Жанар.жағармайлар материалдарының криминалистикалық
сараптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Бензиндердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Бензиннің құрамы және қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.4. Бензиннің қолдану сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.5 Бензиндердің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.6 Бензинді өндеу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

Қазіргі кезде жанар- жағармай материалдарына қылымысты сараптама жасау қажетті болып тұр. Бұл қажеттілік:қылмыс болған жерде, мұнай өнімдерінің қалған іздерін аңықтауға немесе заңсыз мұнай өнімдерінің ашуға, сырттан әкелуге, сапасыз мұнай өнімдерін сатуға болмайды. Сапасыз мұнай өнімдерін қолданған кезде апатты жағдайлар, апараттар мен двигательдердің істен шығуы мүмкін. Олар әр түрлі отындармен жұмыс істейді.Бұған байланысты:экспортқа шығатын заттарды, сырттан әкелінетін заттарды, ішкі айналымдағы заттарды сараптауға әкеп соқты.
Қазіргі автокөліктер бензиндері кейбір талаптарға сәйкес келу қажет. Олар: қауіпсіз және экономды болуы керек. Тасымалдауға байланысты: жақсы булану керек. Одан бірқалыпты, кез келген температурада ауалы отын қоспасы болуы керек. Көмірсутекті құрамдық тобы болуы қажет. Тұрақтылықты сақтап, двигательдің барлық жұмыс режимінде тұтанбай жану процесін жүргізу. Өз құрамын өзгерпей, ұзақ сақтаған кезде қасиетін өз қалпында ұстау; Отын жүйесіндегі бөлшектерге, резервуарларға, резинадан жасалған заттарға және тағы басқа бөлшектерге әсер етпеуі қажет.
Двигательдің отынның сапасына ғылыми талаптар түсініктемесі:барлық жаңғыш отындардың негізгі деңгейлердің нақты көрсеткіші әр түрлі шикізаттың, одан алынатын отындардың қасиеттеріне байланысты тасымалдаудың басты бағасын беру – осы берілген сұрақтар мұнай өнімдерінің сапасын сараптағанда және зерттегенде қойылады.
Жұмыс мақсаты. Әр түрлі маркалы бензиндерді сараптау, олар:АИ-80, Регуляр-92, АИ-93-Н, АИ-96; және олардың МемСТ-қа сүйеніп, техникалық талаптарына сәйкес келуі.
Жұмыс істеу процесінде қолданылған материалдар:МемСТ Р 51069 Тығыздықты аңықтау әдісі. Детонациялық тұрақтылықты аңықтау әдісі («Октанометр»). МемСТ 2177-99 Фракциялық құрамын аңықтау әдісі. МемСТ Р 51069 Ареометрмен тығыздықты аңықтау әдісі. МемСТ 1567 Себепшартты шайырларды ағын ауада булундырудың аңықтау әдісі. МемСТ 6321-92 мыс пластинасында зерттеу әдісі. МемСТ 6307-75 суда еритін қышқылдар мен сілтілерді анықтау. ASTEM D3237 бензинінде қорғасынның болуын анықтау. МемСТ 5985 қышқылдық және қышқылдық санын анықтау.

1. Россинская Е.Р.Криминалистика. Вопросы и ответы: Учеб. Пособие для вузов.-М.:ЮНИТИ-ДАНА,1999.
2. Селеванова Н.А. Криминалистика: Учебник. М.: Юрид. Лит.,1988.
3. Поврезнюк Г.И. Судебная экспертиза.-Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1999.
4. Криминалистическое исследование НП и ГСН. М.:ВНИИСЭ.1989.
5. Брусянцев Н.В. Автомобильные топлива, Машгиз., 1988.
6. Колбин М.А. мамаева К.Н. и др. Нефтепереработка и нефтехимия, 1990.
7. Смидович Е.В. Технология переработки нефти и газа. Изд. «химия»,1966.
8. Исагулянц В.И., Егоров Г.М., Химия нефти, Изд. «химия»,1993.
9. Уильям Л., Лефлер Н.А. Переработка нефти, М.,2004.
10. Павлова С.Н., Дриацкая З.В и др. Химия и технология топлив и масел.1985.
11. Митричев В.С., Хрусталев В.Н. Основы криминалитического исследования материалов, веществ и изделий из них. М.,2003.
12. Гуреев А.А. Моторные реактивные топлива, Гостоптехиздат.1973.
13. Телешова М.Н., Вигалок Р.В и др. Нефтепереработка и нефтехимия.1993.
14. Гуреев А.А. Производство высокооктановых бензинов. М., 1981.
15. Школников В.Н. Топлива и смазочные материалы, технические жидкости; Ассортимент и пременение, М,1999.
16. Гуреев А.А. Автомобильные бензины, Гостоптехиздат., 1986.
17. Саблина З.А. Гуреев А.А. Автомобильная и тракторная промышленность, 1992.
18. Рожков И.В. Нефтепродукты, Изд., «Химия»,1992.
19. Аронов Д.М. Автомобильный транспорт,1989.
20. Иоффе Б.В.,Баталин О.Е. Нефтехимия, Изд., «Химия»,1997.
21. Эрих В.Н. Химия нефти и газа, Изд. «Химия»,2000.
22. Рагозин Н.А. Словарь по топлива, маслом смазки, присадок и специальным жидкостям, Изд.4 е, М., «Химия»,1975.
23. Масянский Г.Н., Панинкова В.Ф., Камушер Г.Д. Химия и технология топлив и масел,1993.
24. Безенгер Н.Н., Абдурохманов М.А. и др. Нефтехмия, 1987.
25. Ирисов А.С. Автомобильный транспорт,2001.
26. Зайцев В.А., Лернер М.О. и др. Автомобильный транспорт, 1994.
27. Сухарева Л.С. Камеры сгорания автомобильных карбюраторных двигателей, Изд. НИИавтосельмаш,1992.
28. Метод определение детонационный стойкости на «Октанометре».
29. Государственный стандарт союза ССР. ГОСТ 2177-99. Метод определения фракционного состава.
30. Х.А. Суербаев., Г.М. Абызбекова Мұнай өңдеудің термиялық процестері, Алматы «Қазақ университеті»,2006.

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Химия факультеті

Жоғары молекулалық қосылыстар химиясы және химиялық физика кафедрасы

Курстық жұмыс

Бензин және олардың маркаларының сараптамасы

Орындаған: ______________ Манаров
Қ.Ғ.
“___” қаңтар 2008ж

Ғылыми жетекші:

доцент ______________
Уркимбаева П.И.
“___” қаңтар 2008ж

Қорғауға жіберілді:
Жоғары молекулалық қосылыстар
химиясы және химиялық физика
кафедрасының меңгерушісі
х.ғ.д., профессор ____________
Мун Г.А.
“___” қаңтар 2008ж

Алматы
2008

Мазмұны

Реферат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..4
Әдеби шолу
1.1 Жанар-жағармайлар материалдарының криминалистикалық
сараптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Бензиндердің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Бензиннің құрамы және
қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.4. Бензиннің қолдану
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.5 Бензиндердің
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
1.6 Бензинді өндеу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .22
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .23

Реферат

Курстық жұмыс беттен, 30 қолданылған әдебиеттің тізімінен тұрады.
Түйін сөздер: мұнай өнімдері, жанғыш майлағыш материалдар, отын,
бензин, криминалистикалық сараптау, талдау.
Жұмыстың мақсаты: бензиндердің сапасының негізгі көрсеткіштерін
анықтау мақсатымен физика-химиялық сипаттамаларын талдау.
Жұмыс барысы: МемСТ 5109 Тығыздықты қолдану әдісі; Детонациялық
тұрақтылықты анықтау; МемСТ 2177-99 фракциялық құрамды анықтау әдісі;
МемСТ 6321-92 мыс пластинкасында сынау әдісі; МемСТ 6307-75 барлық
қышқылдар мен негіздер; ASTEM D 3237 бензиндегі қорғасынның мөлшерін
анықтау. МемСТ 5985 Қышқылдық және қышқылдық санын анықтау әдісі
қолданылған.

Кіріспе

Қазіргі кезде жанар- жағармай материалдарына қылымысты сараптама жасау
қажетті болып тұр. Бұл қажеттілік:қылмыс болған жерде, мұнай өнімдерінің
қалған іздерін аңықтауға немесе заңсыз мұнай өнімдерінің ашуға, сырттан
әкелуге, сапасыз мұнай өнімдерін сатуға болмайды. Сапасыз мұнай өнімдерін
қолданған кезде апатты жағдайлар, апараттар мен двигательдердің істен шығуы
мүмкін. Олар әр түрлі отындармен жұмыс істейді.Бұған байланысты:экспортқа
шығатын заттарды, сырттан әкелінетін заттарды, ішкі айналымдағы заттарды
сараптауға әкеп соқты.
Қазіргі автокөліктер бензиндері кейбір талаптарға сәйкес келу қажет.
Олар: қауіпсіз және экономды болуы керек. Тасымалдауға байланысты: жақсы
булану керек. Одан бірқалыпты, кез келген температурада ауалы отын қоспасы
болуы керек. Көмірсутекті құрамдық тобы болуы қажет. Тұрақтылықты сақтап,
двигательдің барлық жұмыс режимінде тұтанбай жану процесін жүргізу. Өз
құрамын өзгерпей, ұзақ сақтаған кезде қасиетін өз қалпында ұстау; Отын
жүйесіндегі бөлшектерге, резервуарларға, резинадан жасалған заттарға және
тағы басқа бөлшектерге әсер етпеуі қажет.
Двигательдің отынның сапасына ғылыми талаптар түсініктемесі:барлық
жаңғыш отындардың негізгі деңгейлердің нақты көрсеткіші әр түрлі
шикізаттың, одан алынатын отындардың қасиеттеріне байланысты тасымалдаудың
басты бағасын беру – осы берілген сұрақтар мұнай өнімдерінің сапасын
сараптағанда және зерттегенде қойылады.
Жұмыс мақсаты. Әр түрлі маркалы бензиндерді сараптау, олар:АИ-80,
Регуляр-92, АИ-93-Н, АИ-96; және олардың МемСТ-қа сүйеніп, техникалық
талаптарына сәйкес келуі.
Жұмыс істеу процесінде қолданылған материалдар:МемСТ Р 51069
Тығыздықты аңықтау әдісі. Детонациялық тұрақтылықты аңықтау әдісі
(Октанометр). МемСТ 2177-99 Фракциялық құрамын аңықтау әдісі. МемСТ Р
51069 Ареометрмен тығыздықты аңықтау әдісі. МемСТ 1567 Себепшартты
шайырларды ағын ауада булундырудың аңықтау әдісі. МемСТ 6321-92 мыс
пластинасында зерттеу әдісі. МемСТ 6307-75 суда еритін қышқылдар мен
сілтілерді анықтау. ASTEM D3237 бензинінде қорғасынның болуын анықтау.
МемСТ 5985 қышқылдық және қышқылдық санын анықтау.

Әдеби шолу

1.1 Жанар-жағармайлар материалдарының криминалистикалық сараптамасы.
Экспертиза (expertus) латын тілінен аударғанда тәжірибелі деген
ұғымды білдіреді. Сараптама бұл – ең алдымен зерттеу болып табылады. Бұл
зерттеуді сарапшы өткізеді және арнайы біліміне сүйене отырып, берілген
сұрақтарға жауап береді. Мұнай және мұнай өнімдерінің қылмыстық
сараптамасына нақты заттар жатады. Оларға: белгілі бір зат тасушыда жеңіл
жанғыш мұнай өнімінің бар болуы, осыдан өрттің шығуы белгілі болады. Бұл
жерде мұнай өнімдерінің жеңіл тұтануын және белгілі бір сыйымдылығын
анықтауға болады. Айыпкердің қылмысқа қатысы барын анықтауға,
жәбірленушінің киіміндегі жаққымай материалының осы нақты объектіге
қатысын анықтау. Белгілі бір заттың бетінде қару жаққымай іздерінің болуы ,
осы субъектінің қаруды өзімен бірге алып жүру немесе сақтауы
анықталады.[1,2]
Мұнай және мұнай өнімдерінің қылмыстық сараптамасының түрлері: мұнай
сараптамасы, жеңіл тұтанатын мұнай өнімдерінің сараптамасы, жаққымай
материалдарының сараптамасы, ауыр мұнай өнімдерінің сараптамасы, түрі
өзгертілген мұнай өнімдерінің сараптамасы.
Жаққымай материалдарының сараптамасы көбінесе жол апаттарында, суық
қару және оқ дәрі қаруы, қару және қару жарақ ұрлану және тағы басқалар
қолданылады. Ауыр мұнай өнімдерінің сараптамасы қылмыс болған жерде, адам
өлтірген жерде, тонау болған жерде қолданылады.[3]
Әр мұнай өнімдерінің кластары өзіне тән сараптамалар, техникалық
әдістер және нәтижелерді өзіне байланысты бағалауларды қажет етеді.
Мұнай және мұнай өнімдерінің қылмыстық сараптамасын жүргізген кезде
сарапшы келесі сұрақтарға жауап беруі керек:
1. Диагностикалық
• берілген зат тасушыда мұнай және мұнай өнімдерінің іздері барма?Бар болса
түрі,тобы,маркасы,қай жерде қолданатының білу керек.
• берілген зат мұнай өнімі немесе жанар-жағармай екенің анықтау.Оның
түрін,тобын,маркасын,қай жерде қолданатының анықтау керек.
• мұнай өнімі немесе жанар-жағармай материалының басқада қоспалармен
араласқандағы құрамын анықтау.
2. Сәйкестендіру.
• екі берілген зат (ыдыста,қабатталған, дақ түрінде) ортақ немесе топтық
қатынасы бар ма? Бар болса нақты қайсысы? Сәйкестендірілетін заттар бір-
біріне ұқсас па?[4]
Мұнай өнімдерінің немесе жанар-жағармай материалдары бірнеше
классификацияға бөлінеді:
1. Аталуы бойынша:
• Жанар-жағармай материалдарының техникалық қолданылуы. Олар отын және
жаққымай материалдарға бөлінеді;
• Басқада мұнай өнімдері (парафин, битум, мазут, асфальт, озокерит тағы
басқалары).
2. Түсі бойынша:
• Ашық түсті (бензин, керосин, тазартылған жаққымай материалдар);
• Қара түсті (көбінесе жаққымай материалдары);
3. Ұшқыштығы бойынша:
• Ұшқыш (бензин, лигроин және тағы басқалары) қайнау температурасы - 200°С;
• Аз ұшқыш (керосин, пеш отыны, мазут және тағы басқалары) қайнау
температурасы - 200°С-ден шамалы жоғары;
• Ұшқыш емес (жаққымайлар) қайнау температурасы - 300°С-ден жоғары.
Барлық мұнай өнімдерін және жанар – жағармай материалдарын үлкен төрт
класқа бөледі:
• Отындар;
• Майлар;
• Жаққымайлар;
• Басқада мұнай өнімдері.
Отындардың өздері біренше түрге бөлінеді:
• бензиндер;
• дизель отындар;
• керосиндер;
• реактивті двигательдерге арналған отын.
1.2. Бензиндердің сипаттамасы.
Бензин бұл мұнайдан алынған өнім. Детонациялық сипаттамасы төмен отын
болады. Шикі мұнайдан 50%-ға дейін бензин өндіріледі. Оған жататын: табиғи
бензин, крекинг процесіндегі бензин, полимерленген өнім, сұйытылған мұнай
газдары және барлық мотор отындары жатады.
Бензин ол поршенді двигательдердің ішкі жануына (жарқырау көмегімен)
арналған. Қазіргі автокөліктер бензиндері кейбір талаптарға сәйкес келу
қажет. Олар: қауіпсіз және экономды болуы керек. Тасымалдауға байланысты:
жақсы булану керек. Одан бірқалыпты, кез келген температурада ауалы отын
қоспасы болуы керек. Көмірсутекті құрамдық тобы болуы қажет. Тұрақтылықты
сақтап, двигательдің барлық жұмыс режимінде тұтанбай жану процесін жүргізу.
Өз құрамын өзгерпей, ұзақ сақтаған кезде қасиетін өз қалпында ұстау; Отын
жүйесіндегі бөлшектерге, резервуарларға, резинадан жасалған заттарға және
тағы басқа бөлшектерге әсер етпеуі қажет.
Отынның экологиялық қасиеттері соңғы жылдары бірінші орында тұрғаны
белгілі болды.
Бензинді алуда шикізат ретінде мұнай болады. Мұнай – табиғи сұйық
қоспа, әр түрлі көмірсутектермен біраз органикалық қоспалар қосындысы.
Бағалы жер қойнауында сақталып, газ тәрізді көмірсутектер қоспасы (табиғи
газ, ілеспе газ). Шикі мұнай қоспасы – бұл күрделі заттар, бес элементтен
тұрады –С, Н, S, О және N, олардың мөлшері: көміртек - 82-87%, сутек – 11-
15%, күкірт – 0,01%, оттегі – 0-2%, азот – 0,01-0,03% болады.
Көмірсутектер мұнай және табиғи газдардың негізгі компоненті болады.
Барлық көмірсутектер алифатты (ашық молекулалық тізбек) және тұйық
(циклді), ал көміртек байланысты қанықпаған дәрежесі бойынша – парафиндер,
циклопарафиндер, олефиндер, ацетилен және ароматты көмірсутектер. Шикі
мұнай – бұл қоңыр-жасыл түсі бар, өткір иісті, тез тұтанатын майлы
сұйықтық.
Химиялық құрамы бойынша мұнай әр түрлі болып, парафинді түрден
нафтенді және асфальтенді түрге ауысады. Парафинділерде – парфинді
көмірсутектер, ал нафтенді және асфальтендіде – циклопарфинді көмірсутектер
болады. Аралас типтер болуы мүмкін. Парафинді мұнайларда нафтенді немесе
асфальтенділермен салыстырғанда бензин көбірек болады және күкірті аз және
жаққымайлармен парафиндерді алуда басты шикізат көзі болып табылады.
Нафтенді мұнай шикізат түрінен аз бензин алынады, бірақ күкірт, мазут және
асфальт көбірек болады.
1.3. Бензиннің құрамы және қасиеті.
Бензин – бұл көмірсутектердің қоспасы, ол шекті 25-61, шексіз 13-45,
нафтенді 9-71, ароматты 4-16 көмірсутектерден тұрады, көмірсутек
молекуласының ұзындығы С5 –тен С10 –ға дейін, көміртек атом саны 4-5-тен 9-
10-ға дейін,орташа молекулалық массасы 100Да.Сонымен қатар бензин құрамына
күкірт, азот, оттек қоспаларының қосындысы болады.
Бензин –ол тез жанғыш,түссіз немесе аздап сары түсті (қосымша
қоспалар жоқ кезде)сұйықтық, тығыздығы 700-780 кгм3. Бензиндер жақсы ұшқыш
болады,жарқылдау температурасы цельсий бойынша 20-40 градус.Қайнау
температурасы 30-200 градус.Қату температурасы минус 60 градус.Бензин жанып
кеткен кезде су және көмірқышқыл газ бөлінеді.Ауада будың концентрациясы 70-
120м3 болғанда, жарылғыш қоспа пайда болады.
Бензин –ол сұйық мұнай фракцияларының арасында ең жеңіл фракция болып
саналады. Осы бензин фракциясын, әр түрлі мұнайды ұшыру процессі арқылы
алады.Осыдан бензиннің фракциялық құрамы –оның жеңіл болуы, двигательді
оталдырғанда қауіпсіз болуы, толық жануы, жылуды ұзақ сақтауы, двигательдің
бөлшектері қарқынды қолдануына қажет. Бензиннің фракциялық құрамы ГОСТ 2177-
82 [8] -ге сәйкес келеді.
Жеңіл фракциялы бензиннің сипаттамасы –отынның бастапқы құрамымен
байланысты.Отынның қайнау температурасы аз болған сайын, бастапқы құрамы
жақсы болады.Суық двигательді оталдыру үшін, бензиннің 10% 55 градусқа
дейін (қысқы сұрып) және 70 градуста (жазғы сұрып) қайнауы қажет(Цельсий
бойынша). Қысқы сұрыпты бензиннің жазғы сұрыпты бензинге қарағанда
фракциялық құрамы жеңіл болады.Жеңіл фракциялар двигательді оталдыруға және
қыздыруға ғана керек.
Отынның негізгі бөлігі жұмыс фракциясы деп аталады.Оның буланып
кетуіне: двигательдің жұмысында әртүрлі режимде жанармай қоспасы пайда
болады. Двигательдегі жылуды ұзағырақ сақтап, бір режимнен басқа режимге
тез уақытта ауысу. Жұмыс фракцияның құрамы 50% отгонкаға тең болуы керек.
90% -дан қайнауға дейінгі температура интервалы аз болса, отын
сапасын арттырып, конденсацияға ұшырауын азайтып, экономды және
двигательдің бөлшектерін ұзаққа дейін сақтайды. Қайнап біту температураны
90% отынды роса нүктесі деп атайды. Автокөліктердің бензиннің құрамы
коммонентті қоспа түрінде және әртурлі технологиялық процестер кезінде
алынады. Оларға: мұнайды тура айдау, каталитикалық риформинг, каталитикалық
крекинг және газойлдағы вакуумды гидрокрекинг, фракциядағы тура айдау
изомеризациясы, алкилдеу, термиялық крекингтің ароматтауы, вискрекинг,
баяулатылған кокстау. Бензиннің компоненттік құрамы, оның маркасына және
мұнай өндіру заводындағы технологиялық құрылғыларға байланысты.
Негізі автокөліктердің бензиндерін каталитикалық риформинг және
каталитикалық крекинг арқылы өңдейді. Каталитикалық риформинг арқылы
өндірілген бензинде күкірт аз, олефиндер жоқ және бұл бензинді ұзақ
мерзімде сақтауға болады. Бірақ ароматты көмірсутектің көп болғаны
экологияға зияны бар. Фракциядағы детонациялық тұрақтылық әр түрлі
болғандықтан, ол кемшілігі болып саналады.[5,16,17,19] Каталитикалық
крекинг арқылы алынған бензинде күкірт массасы аз,октан саны 90 -93-ке тең.
Ароматтық көмірсутектер 30 -40%, ал олефиндер 25 -30%-ға тең. Құрамында
диен көмірсутектері жоқ болғандықтан, химиялық тұрақтығы жоғары
(индукциялықпермоды 800-900 мин). Каталитикалық крекингтағы бензинді,
каталитикалық риформингтағы бензиннің фракциядаға детонациялық тұрақтылығы
тең бөлінген. Сондықтан автокөліктердегі бензинді каталитикалық риформинг
және каталитикалық крекинг арқылы өңдеген қоспаны қолданған дұрыс.
Термиялық процесс арқылы крекингтеу және баяулатылған кокстеу әдісінде,
детонация төзімділігі төмен және химиялық тұрақтылық төмен болады. Күкірт
массасы көп болады.Органикалық көлемде төмен октанды бензин алуға болады.
Жоғарғы октанды бензинді өңдеу үшін, алкилбензин, изооктан, изопентан және
толуол қолданады. АИ-95 және АИ-98 бензиндерін алу үшін оттегі бар
компоненттерді қолданады. Оларға: метил-трет-бутил эфирі(МТБЭ) немесе оның
қоспаларын третбутанол, фетерол деген атқа ие болды. МТБЭ –ні бензинге
қосқанда, оның толық болуын және жанып кетуін, фракция бойынша детонациялық
төзімділігін арттырады.
Физика – химиялық мінездемесіне байланысты автокөліктердің
бензиндердің қасиеттері төмендегідей болу керек:
• Бірқалыпты сұйықтықтар.
• Отынның тығыздығы +20°С-та 690-750 кгм болу қажет.
• Аздап тұтқыр, егер де тұтқырлық жоғарыласа, онда отынның жиклерден
өтуі қиынға түсіп, қоспаның кедейленуіне әкеп соғады. Тұтқырлық
температураға тәуелді болады. Температураның +40°С-тан -40°С-қа дейін
өзгергенде, бензиннің жиклерден өтуі 20-30% дейін өзгереді.
Булану –бұл сұйық күйден газ күйге ауысуды айтамыз. Автокөлік
бензиндері двигательдің оталуы жеңіл және тез болуы қажет (әдетте қыста),
оның тез қызуы, отынның толық жануы және отын жүйесінде бу тығындардың
болмауы қажет.[26,27]
Қаныққан булардың қысымы- жабық кеңістікте отынның булануы, бу қысымы
жоғары болса –конденсация процесі қарқынды болады. Бу қысымының жоғарғы
стандарт бойынша көрсеткіші жазда 670 ГПа –ға және қыста 670 –тен 930 ГПа-
ға тең болады. Осыдан қысымы жоғары бензиндер бу тығындардың пайда болуына,
оны пайдаланған кезде цилиндрлер толмай қалуы мүмкін, двигательдің
күштілігі азаяды да, бензинді автокөлікте және қоймада сақтағанда ұшып
кетуі мүмкін.
Төменгі температурадағы қасиеттер–бензиннің төменгі температурадағы
шыдамдылығы.
Бензиннің жанып кетуі. Бұл деген автокөліктегі двигательдің ішіндегі
көмірсутек отынымен оттек ауаның тез арада реакцияға түсуі, жылу бөлу
қарқынды болады. Жану кезінде бу температурасы 1500-2400°С-ге дейін жетеді.
Двигательдегі отынды толық жағу үшін тез арада сұйық күйден бу күйге
ауыстырып, ауамен араластырып, жұмыс қоспа жасау керек. Автокөліктің
құрылысына байланысты екі түрлі жұмыс қоспа дайындауға болады. Бірінші
түрінде карбюраторда бензиннің біраз бөлігі буланады, жанармай қоспасы
пайда болып, ауалы бу арқылы цилиндрге тарайды. Бензиннің толық
буланбауынан тамшылардың біраз бөлігі ауалы будан тұнбаға түсіп, бастапқы
құбыртасымалдаушының керегелерінде сұйық пленкалар пайда болады. Будың
жылжуы және сұйық пленканың жылдамдықтары әртүрлі болып, жанармай қоспасы
цилиндрге келіп түсіп, құрамы және сапасы әртүрлі болады. Екінші түрінде
жану камерасына немесе бастапқы құбыртасымалдаушыға форсунок көмегшімен
шашыратылады.[12]
Бензиннің булануынан физика-химиялық көрсеткіштер байланысты. Оларға:
қаныққан бу қысымы, фракциялық құрамы, жасырын жылудың булануын, бу
коэффицентінің диффузиялануы, тұтқырлық, беттік керілу, жылу сыйымдылық,
тығыздық жатады. Аталған заттардың, ол бензиннің булануын анықтаудың басты
көрсеткіші–ол қаныққан булар және фракциялық құрам. Тұтқырлық, беттік
керілу, жасырын жылудың булануы, бу коэффицентінің диффузиясы, бензиннің
жылу сыйымдылығы , құрамы әртүрлі бензиндер бір-бірінен айырмашылығы аз.
Осы айырмашылықтар двигательдің құрастыруында ерекшнліктер қажет емес.
Қаныққан бу қысымы және фракциялық құрамы бензиннің жүйелі құрамы, бұл
көрсеткіштер әртүрлі бензиндерден өзгеше болады. Осы екі параметр бензиннің
бастапқы қасиетіне, бу тығындардың пайда болуына, физикалық тұрақтылығын
анықтайды.Қаныққан бу қысымы температураға және бу мен сұйық фазаның
қатынасына тең, ал температура азаюынан және бу фазасы сұйық фазпдан үлкен
болсы, керісінше азаяды.
Бензиннің фракциялық құрамы прибор арқылы анықтайды.Онда айдау
кезіндегі бастапқы температурасын анықтап,булану температурасын
10,50,90%және қайнаудың аяқталуын немесе булану көлемін 70,100,180°С-та
байқау керек.
Бензиннің фракциялық құрамына және қаныққан бу қысымына талап ету
үшін,автокөліктін двигателінің құрастырылына және қолданатын жердегі
климаттық жағдайға байланысты.
Бензиннің құрамындағы жеңіл қайнайтың фракциялар,оның физикалық
тұрақтылығынабайланысты,нақтырақ айтқанда булану кезіндемөлшерінің азаюы.
Ең көп булану кезіндегі мөлшерін азайтатын көмірсутектер: бутандар,
изопентан.
Бензиннің көп булануы карбюратордың қатуына алып келеді.
Карбюратордағы бензиннің булануы, оның бөлшектерінің температурасының
азаюына байланысты.
Бұл көрсеткіш автокөлік бензиндерінің өздігіненжанып кетпеуге
қарсыласады (қысқан кезде). Двигателді қолданған кезде, отынның жоғарғы
детонациялық тұрақтылығы болғандықтан, бүкіл режим бірқалыпты жанып кетуіне
әсер етеді. Двигательдің отыны жану процесінде радикалды сипаттама береді.
Жұмыс қоспасын қысқан кезде,температура және қысым жоғарлайды, көмірсутек
тотығады, қоспа жанған кезде интенсифицияға ұшырайды.[10] Егерде отынның
жанбай қалған көмірсутектер тотығуға жеткіліксіз тұрақты болса, онда асқан
оксидтер қарқынды жиналып, жарылу ыдырауға айналады. Асқын оксидтердің
концентрациясы жоғары болғанда, жылулық жарылыс болып, онда отын өздігінен
жанып кетеді. Егер отынның бір бөлігі жана бастаса, онда қалған бөлігі
жарылысқа ұшырайды, оны детонациялық жану деп атайды. Детонациялық қызып
кету-бөлшектердің ескіруіне және сынып кетуіне, қатты дыбыс беруіне,
күштіліктің азаюына, түтіннің көп шығуына әкеп соғады. Детонацияның пайда
болуына бензиннің құрамы және автокөліктін құрылысы әсер ету мүмкін.
Автокөліктер бензиндерінің детонациялық көрсеткіші-ол октан
саны,изооктанның мазмұның көрсеткен (% көлем бойынша) н-гептан қоспасымен,
детонациялық тұрақтылығы бойынша отынға сәйкес келеді (стандартты жағдайда
зерттеуге тең). Лабораториялық жағдайда автокөліктердің октан саны және
олардын компоненттерін моторлы бір цилиндрлерде анықтайды (УИТ-85 және УИТ-
65). Зерттелетін отынның детонациялық көрсеткішін аңықтаған кезде,оны
эталонмен салыстырады.
Қолданғанда бензиннің құрамын жоғарлату үшін октан санын көбейтеді.
Бензинға жоғарғы октанды компонеттер қосу арқылы жүзеге асырады.
Октан саны-мотор отынының детонациялы қоспасының көрсеткіші.
Детонациялық жану дегеніміз-ол цилиндрлердің кейбір жерлерінде жанармайдың
жануы және барлық көлемде жануын айтамыз.
Октан саны-бензиннің басты сипаттамасы. Егер бензиннің октан саны 95-
ке тең болса,онда қоспа ретінде детонацияға ұшырауы изоктан 95% және гептан
5%-ға тең. Мұнайды бірінші рет айдағанда октан саны 70-тен аспайды. Төменгі
сұрыпты бензиннің сапасын жоғарлату үшін компаудирленгеннен басқа,
антидетонаторлар қолданады (0,3%-ке дейін).
Октан санын екі түрлі әдіспен анықтайды.
• Моторлы (ГОСТ 511-82)
• Зерттелетін (ГОСТ8226-82)
Бензиннің құрамында жеңіл ұшқыш көмірсутек фракциясының көп болуы,
оны сақтаған кезде, буланып массасының азаюы басқа отындардан қарағанда
көбірек болады. Бензиндердің булануына-фракциялық құрам, компоненттік құрам
әсер етеді. Бензиннің өзіндігінен булануы оның сапасы-физикалық тұрақтылық
болып саналады. Бензинді ауамен үрлеп, содан үрлеген кездегі жоғалтқан
массасын есептейді.[28]
Буланған кезде бензиннің көп жоғалтатын, зауытта бутан немесе бутан-
бутен фракциясын қосқан қоспалар ие болады. Ал буланған кезде бензиннің аз
жоғалтатын қоспалары, ол: газды бензин немесе изопентан жатады. Қыста
қолданатын бензин жазғыдан қарағанда бір жарым есе көп жоғалтады. Жалпы
айтқанда егер бензинді дұрыс сақтаса, оның сапасының өзгеруі және
мөлшерінің азаюы азғантай.
Автокөліктін бензиндерін химиялық тұрақты сақтау, қолданыста өте
қажетті. Біріншіден бензинді ұзақ сақтау керек. Екіншіден бензинді өндеген
кезде қосымша компоненттер қосады, олардын химиялық тұрақтылығы әр түрлі
болып келеді.
Бастапқысында бензиннің тотығуы әлсіз жүреді, одан оның жылдамдығы
өседі. Период кезінде процесс жылдамдығы аз, (сіңу байқалмайды) периодты
индукциялы тотығу деп аталады. Бензиннің периодтық индукциясы көп болса,
тұрақтылығы көп болады.[11]
Термиялық крекинг және термиялық реформинг арқылы шикі мұнайдан
өнделген бензинде реакцияға қатысушы алкендер болып, химиялы тұрақты әсер
береді. Каталитикалық процесс арқылы алынған бензин өте тұрақты болып
келеді. Бірақ, шикі мұнайдан каталитикалық крекинг арқылы алынған бензинде
алкендер көп болып, біраз индукциялық тотығу периоды болады. Каталитикалық
крекинг арқылы алынған бензин, шикізат ауырлаған сайын индукциялық тотығу
периоды төмендейді.
Каталитикалық реформинг, алкилдау өнімдері, изомерлеу,гидрлеу арқылы
алынған бензиндерде алкендер жоқ болады. Химиялық тұрақтылығы жоғары
болады.
Мұнайды өндеген кезде химиялы тұрақты және дистилденген бензин алудын
екі түрі бар:
1. Тұрақты дистиляторларды тазалау. Гидро тазалау процесінің жақсы
қасиеті-тұрақтылықты көбейтіп,күкірт қоспаларын азайтады.
2. Арнайы анти тотықтырғыштар қосу. Мұндай қоспаларға: фенол қоспасы,
амин және аминфенол топты қоспаларды қосу керек. Бұл заттар тізбекті тотығу
реакцияларды үзіп, тотығу процесін тежеп, индукциялық периодты көбейтеді.
Бұл көрсеткіштер двигательдің күштігімен экономдылығын көрсетеді.
Жану жылуы бензиннің құрамындағы көмірсутектерге байланысты болса, ал әр
түрлі көмірсутектерге – сутек пен көмірсутектің теңдігіне байланысты. Осы
жоғары болса, онда жану жылуы төмен болады. Ең көп жану жылуын беретін –
парафинді көмірсутектер және тура айдауда алынған бензиндер немесе
алкилбензиндер жатады. Ал аз жану жылуын беретін ароматты көмірсутектер
және каталитикалық реформингтерді жатқызамыз.[13]
Автокөліктердегі бензиндерді, әсіресе этилирленгенділер- двигательдің
жүйесінде, отын багінде, бастапқы клапанда, поршенді сақинада, жану
камерасында қалдық қалдыруы мүмкін. Ең көп қалатын жер ол карбюратор,
әсіресе дроссельде және оның төңірегінде, ауалы жиклерде және бос қозғалу
жиклерінде.
Жану камерасында ыстық пайда болуы, бензиннің құрамына және
двигательдің құрастырылуына байланысты. Ыстық пайда болуына себепші –
бензиннің құрамындағы олефинді және ароматты көмірсулар, әсіресе жоғары
қайнау температурасы барлар. Тауарлы бензиндерде ароматты және олефинді
көмірсутектердің мөлшері 55 және 25 пайыз болу керек.
Бастапқы жүйеде бензиннің қалдықтарын анықтау үшін, мотрлы-
лабораториялық әдісті қолданып, жоғары квалифицирленген зерттеулер өткізу
керек.[14]
Двигательдің бастапқы жүйесінде қалдықтармен күресу үшін, арнайы
жуғыш немесе көпфункциональды қоспаларды қолданады. Мұндай қоспаларды
шетелде кеңінен қолданады.
1.4. Бензиннің қолдану сипаттамасы.
Автокөліктердің бензиндері химиялы бейтарап және сыйымдылық пен
металға, бөлшектерге коррозия бермеуі керек. Бензинде белсенді түрде
коррозия туғызатын – меркаптанды күкірт, қышқылдық, су еріткіш қышқылдар
және сілтілер, судың болуы жатады. Бұл көрсеткіштер бензиннің нормативті –
техникалық көрсеткіште нөмірленген. Мыс пластикасында зерттелетін бензин
шыдауы тиіс.
Отын аппаратарын коррозиядан қорғау үшін, бензинге арнайы
антикоррозиялық немесе көпфункциональды қоспаларды қосу арқылы қорғайды.
Бензиннің компонентінің құрамына байланысы жоқ болса да (спирт
қоспалы және эфирлер құрамында жоқ) төменгі температуралы қасиеттері көп
болады. Бензинге спирт және эфир қоспасын қосқанда, лайлану температурасын
азайтады. Авиациялық бензиндерге нормативті-техникалық документацияға
байланысты бастапқы кристализация температурасын белгілейді. Отын кристалды
мұз пайда болмау керек,олар самолеттің төменгі температурада ұшқан кезде,
отын филтрлері бітелмеу керек. Сондықтан бастапқы кристализация -60°С-та
басталу керек.
Қолданғанда бензиннің құрамын жоғарлату үшін октан санын көбейтеді.
Бензинға жоғарғы октанды компонеттер қосу арқылы жүзеге асырады.
Октан саны-мотор отынының детонациялы қоспасының көрсеткіші.
Детонациялық жану дегеніміз-ол цилиндрлердің кейбір жерлерінде жанармайдың
жануы және барлық көлемде жануын айтамыз.
Октан саны-бензиннің басты сипаттамасы. Егер бензиннің октан саны 95-
ке тең болса,онда қоспа ретінде детонацияға ұшырауы изоктан 95% және гептан
5%-ға тең. Мұнайды бірінші рет айдағанда октан саны 70-тен аспайды. Төменгі
сұрыпты бензиннің сапасын жоғарлату үшін компаудирленгеннен басқа,
антидетонаторлар қолданады(0,3%-ке дейін).
Карбюраторлардың отының фракциялық құрамынан оталдыру, жылудың ұзақ
ұстап тұруы, двигателдің көпке шыдауы, отынның толық жануы жатады.
Фракциялық құрамның басты көрсеткіш ретінде айдау температура 10,50 және
90% бензин болып,бензиннің соңы болу керек. Бензиннің 10% айдау
температурасы-бастапқы отынның құрамымен сипатталады. Бензиннің 50%
температурасы –двигательдің жылу жылдамдығына,қызып тұрған двигательдегі
ауа-отын қоспасының пайда болуы,двигательдің бір режимнен келесі режимге
тез өтуі, двигательдің цилиндрлеріне отынның тепе-тең бөлінуі жатады.
Бензиннің 90% айдау температурасы-отынның толық жануын және қайнау соңын
анықтауға болады.[15]
Химиялық тұрақтылық. Сақтау, тасымалдау және карбюраторлы
двигательдерде отынды қолданған кезде, химиялық құрамы өзгеруі мүмкін,
біріншіден ал тотығу және полимерлеуге ұшырауы мүмкін. Автокөліктердің
бензинінің химиялық тұрақтылығы, оның индукциялық периодын ұзақтылығымен,
стандартты жағдайда және шайыр құрамымен анықтайды.
Жоғарғы химиялық тұрақтылыққа алкендері жоқ, тура айдау бениндер
каталитикалық реформингтен алынған бензиндер, алкилаттар және изотеризаттар
жатады. Коксталған бензиндерде, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.