Дебиторлық берешек есебін ұйымдастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I Бөлім Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ..5
1.1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Дебиторлық берешекті беру.сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
II Бөлім Дебиторлық берешектер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
III Бөлім Дебитторлық берешек аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
I Бөлім Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ..5
1.1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Дебиторлық берешекті беру.сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
II Бөлім Дебиторлық берешектер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
III Бөлім Дебитторлық берешек аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындауы үшін қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі арта түсуде.
Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар тауарлар мен қызметтерді сатып алу, пайдалану барысында сол мезетте қолма-қол ақшамен есептеспейді. Яғни тауарлар мен қызметтерді қарызға алады. Сол кезде тауарлар мен қызметтерді сатқан кәсіпорындар мен ұйымдар алынуға тиісті шарттар, яғни дебиторлық борыштар шотын ашады. Бұл өте тақырып өте өзекті. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Жалпы « дебиторлық берешек» - дегеніміз, бұл иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Курстық жұмысымда осы дебиторлық берешекті теория түрінде ғана қарастырамын. Дебиторлық берешектер келесідей бөлімдерден тұрады:«Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі»,«Күмәнді дебиторлық берешектер»,«Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі».
«Басқадай дебиторлық берешек»,«Алдағы кезең шығындары»,«Берілген аванстар».
Енді жалпы дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыруды және жоғарыдағы аталған бөлімдерді қарастырамын.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі арта түсуде.
Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар тауарлар мен қызметтерді сатып алу, пайдалану барысында сол мезетте қолма-қол ақшамен есептеспейді. Яғни тауарлар мен қызметтерді қарызға алады. Сол кезде тауарлар мен қызметтерді сатқан кәсіпорындар мен ұйымдар алынуға тиісті шарттар, яғни дебиторлық борыштар шотын ашады. Бұл өте тақырып өте өзекті. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Жалпы « дебиторлық берешек» - дегеніміз, бұл иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Курстық жұмысымда осы дебиторлық берешекті теория түрінде ғана қарастырамын. Дебиторлық берешектер келесідей бөлімдерден тұрады:«Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі»,«Күмәнді дебиторлық берешектер»,«Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі».
«Басқадай дебиторлық берешек»,«Алдағы кезең шығындары»,«Берілген аванстар».
Енді жалпы дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыруды және жоғарыдағы аталған бөлімдерді қарастырамын.
1. Қаржы есебі: Оқу құралы. / Жалпы редакциясын басқарған.
Талмағанбетов Т.А. – Алматы: Дәуір, 1998,– 480 бет.
Омаров А.Ш., Әлімбекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Ә.
217 – 236 беттер қолданылды.
2. Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт О.И.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші рет басылуы. – Алматы : Қазақстан аудит орталығы, 2002, – 656 бет.
246 – 277 беттер қолданылды.
3. Қаржылық есеп: Оқу құралы. / Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. – Алматы: Экономика,
2001, – 330 бет. 108 – 129 беттер қолданылды.
4. Витулаева Т. «Дебиторлық борышты беру-сату». Бухгалтер бюллетені –
2001 – № 46 – 9 -11 бетке дейін.
5. «Бухгалтерлік есеп туралы Заң» № 329-ІІ, 24.06.2002 жыл.
11.06.2004 жылы ҚР Президентінің .№ 562- ІІ Жарлығымен
«Бухгалтерлік есеп туралы Заңына» өзгертулер мен қосымшалар
енгізілді.
6. Хегай И.В. «Күмәнді борыш бойынша резерв есебі». Бухгалтер бюллетені
– 1998 – № 41 – 10 -12 бетке дейін.
7. «Вексель операцияларының бухгалтерлік есебі». Бухгалтер бюллетені –
2001 – №22 мамыр – 3 -7 бетке дейін.
8. Назаров В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов: Учебник /
Под ред. Н.К. Мамырова – Изд. 2-е, перераб. и доп. - Алматы:
Экономика, 2004. – 308 с. 83-91 стр.
9. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет и финансовый анализ для
менеджеров: Учеб.пособие – М.: Дело 2003. – 304 с.
10. Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета / Б. Нидлз, Х.Андерсон,
Д.Колдуэлл: пер. С англ. / Под ред. Я.В.Соколова, - 2-е изд., стереотип.
- М.: Финансы и статистика, 2002 – 496 с. 137-156 стр.
11. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
предприятии: Изд. 3-е, доп. И перераб. – Алматы: Центразит. – Казахстан,
2002, 277-305 стр.
Талмағанбетов Т.А. – Алматы: Дәуір, 1998,– 480 бет.
Омаров А.Ш., Әлімбекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Ә.
217 – 236 беттер қолданылды.
2. Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт О.И.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші рет басылуы. – Алматы : Қазақстан аудит орталығы, 2002, – 656 бет.
246 – 277 беттер қолданылды.
3. Қаржылық есеп: Оқу құралы. / Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. – Алматы: Экономика,
2001, – 330 бет. 108 – 129 беттер қолданылды.
4. Витулаева Т. «Дебиторлық борышты беру-сату». Бухгалтер бюллетені –
2001 – № 46 – 9 -11 бетке дейін.
5. «Бухгалтерлік есеп туралы Заң» № 329-ІІ, 24.06.2002 жыл.
11.06.2004 жылы ҚР Президентінің .№ 562- ІІ Жарлығымен
«Бухгалтерлік есеп туралы Заңына» өзгертулер мен қосымшалар
енгізілді.
6. Хегай И.В. «Күмәнді борыш бойынша резерв есебі». Бухгалтер бюллетені
– 1998 – № 41 – 10 -12 бетке дейін.
7. «Вексель операцияларының бухгалтерлік есебі». Бухгалтер бюллетені –
2001 – №22 мамыр – 3 -7 бетке дейін.
8. Назаров В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов: Учебник /
Под ред. Н.К. Мамырова – Изд. 2-е, перераб. и доп. - Алматы:
Экономика, 2004. – 308 с. 83-91 стр.
9. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет и финансовый анализ для
менеджеров: Учеб.пособие – М.: Дело 2003. – 304 с.
10. Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета / Б. Нидлз, Х.Андерсон,
Д.Колдуэлл: пер. С англ. / Под ред. Я.В.Соколова, - 2-е изд., стереотип.
- М.: Финансы и статистика, 2002 – 496 с. 137-156 стр.
11. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
предприятии: Изд. 3-е, доп. И перераб. – Алматы: Центразит. – Казахстан,
2002, 277-305 стр.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Колледж университета Туран
Мамандығы 0518000 Бухгалтерлік есеп және аудит
Специальность ___________________________________ _______
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
КУРСОВАЯ РАБОТА
Пән бойынша:
Дисциплина:___________________________________ ___________
Тақырыбы: Дебиторлық берешек есебін ұйымдастыру
Тема:___________________________________ __________________
Орындаған топ студенті:
Выполнил
Студент группы:
Мусабаев Нұржан
Тексерген:
Проверила:
эк.
пәндер оқытушысы
Кушекбваева Ш.Ә.
Алматы
2010 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I Бөлім Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
... ... ... ... ... ..5
1.1. Дебиторлық берешектер есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Дебиторлық берешекті беру-сату
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II Бөлім Дебиторлық берешектер есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .11
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .15
III Бөлім Дебитторлық берешек аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .21
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...22
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау,
бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындауы үшін қажет.
Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері,
капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы
ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның
табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық
нәтижесін анықтауға болады.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің
маңызы мен рөлі арта түсуде.
Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар тауарлар мен қызметтерді сатып алу,
пайдалану барысында сол мезетте қолма-қол ақшамен есептеспейді. Яғни
тауарлар мен қызметтерді қарызға алады. Сол кезде тауарлар мен қызметтерді
сатқан кәсіпорындар мен ұйымдар алынуға тиісті шарттар, яғни дебиторлық
борыштар шотын ашады. Бұл өте тақырып өте өзекті. Осы кәсіпорындар мен
ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып
табылады. Жалпы дебиторлық берешек - дегеніміз, бұл иелік ету құқығын
қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы
экономикалық тиімділік.
Курстық жұмысымда осы дебиторлық берешекті теория түрінде ғана
қарастырамын. Дебиторлық берешектер келесідей бөлімдерден тұрады:Сатып-
алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі,Күмәнді дебиторлық
берешектер,Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі.
Басқадай дебиторлық берешек,Алдағы кезең шығындары,Берілген
аванстар.
Енді жалпы дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыруды және жоғарыдағы
аталған бөлімдерді қарастырамын.
Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
1.1 Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға
сатқан тауарларды, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ берешектер - Дебиторлық берешектер деп
аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке
тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін уақытына қарай алынуға тиісті
дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті берешектер және ұзақ мерзімді
алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын дебиторлық
берешектер қысқа мерзімді активтер қатарында есептеледі
Алынуға тиісті шоттар бойынша дебиторлық берешектер иелік ету хұқығымен
қоса, заңды хұқығымен байланысты актив болып саналады. Дебиторлық
берешек иелік ету хұқығын қосқандағы заңды хұқықтармен байланысты активте
қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
берешектердің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешектердің есептелген
уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның
дебиторлық берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық берешектер сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан
баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы
қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған
дебиторлық берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер болып
есептеледі. Дебиторлық берешектердің есептелінген уақыты мен өтелу
уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді.
Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға
жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың бұндай қадамға баруының басты себебі сатып
алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарлардың көлемін арттыру болып
табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін ұйымның күмәнді берешектерінің
сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді..
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Бұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісті
табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық берешектердің есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату
парақшалары, бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа тіркелімдер
қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру шаруашылық операцияларының
мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың жиынтығын анықтау үшін керек.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартында ұйымның бухгалтерлік есеп
жұмысын жүргізу барысында қолданатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ
есеп беру формалары қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен
бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең
қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.
Шоттарға келетін болсақ, олар негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын,
эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады.
Дебиторлық берешектер шоттарында есептелетін сомалардың дұрыстығы мен
олардың толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізілуі қажет, ол құжаттар
бойынша шоттарды корреспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы
жүргізіледі.
Мұндағы басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен
дұрыстығын, толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық берешегі
есептеудегі басты мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып
алушыларға тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың, жұмыстардың,
қызметтердің қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен
қарағанда, тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғаны деп танылады.
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық берешек
болып табылады.
1.2 Дебиторлық берешектер бойынша мәмлелерді жасау
Дебиторлық берешекті беру-сату мәміле жасау кезінде тараптардың қарым-
қатынасы туындайтын міндеттемелерді орындауға бағытталған. Қызмет көрсету,
тауарлар сату кезінде тараптардың бірі – дер кезінде ақы төленеді деп
ойлайды. Егер мәміле бойынша ақы алдын – ала төленген болса, одан әрі
қиындық туындамайды. Егер сатып алушы көзделген мерзімде есеп айырыспай,
соның себебінен сатушыда дебиторлық борыш сомасының туындауына әкеп
соқтырса, қиындықтар туындайды. Одан кейін сатушының сатып алушыдан борышты
акцептсіз өндіріп алуы мүмкін болмайды, өйткені өзара есеп айырысудың
негізгі нысаны акцепттік тәртіппен, яғни сатып алушының келісімі бойынша
көзделген.
Дебиторлық берешектің ауқымына байланысты кәсіпорында айналымнан
қаржыларды оқшауландыру, ақшалай қаражат айналымдылығы мерзімдерінің
баяулауы және дебиторлық борышты қайтару мерзімінің ұзақтығы пайда болады.
Тауар запастарымен салыстырғанда дебиторлық берешек – бұл ақшалай
қаражаттың келіп түсуі жолындағы бір қадам алға басу. Алайда Қысқа қадам
сияқты болып көрінетін осы соңғы қадам көбінесе бола бермейді. Іс жүзінде
пайда болған дебиторлық берешектен кейін 90 күн өткеннен соң сатушы
күдіктенеді де, белгілі бір іс-қимылдар жасай бастайды, бірақ олар әрдайым
ойдағыдай аяқтала бермейді.
Берешектің нақтылығын және дебитордың бар екендігін растау жөніндегі
іс- қимылдың бірі есепті күнге салыстырып тексеру актісін жасау болып
табылады, бірақ бұл әрекет ақшалай қаражатты қайтаруға кепіл бола алмайды.
Міндеттемелерді орындамау жағдайларының жиілеп кетуіне байланысты
Векселдік айналым туралы ҚР заңдарында міндеттемедегі талаптан қайту
ретіндегі шарт нысаны – цессия көзделген. Анағұрлым кең тараған нысан
факторингілік компанияның дебиторлық берешегін сату болып табылады.
Факторингілік компания – бұл белгілі бір сыйақыға кәсіпорынның
дебиторлық берешекті сатып алатын, содан кейін тікелей тауар (жұмыстар,
қызметтер) сатып алушылардың борыштарды жинайтын қаржы компаниялары немесе
банктер.
Факторинг – бұл төлемнің көп бөлігін, берешектің толық өтелу кепілдігін
дереу алу, шоттарды жүргізу жөніндегі шығындарды кеміту мақсатымен тауар
сатушы тауар мәмілелері бойынша қысқа мерзімді талаптарды қайта табыстайтын
қаржыландыру жүйесі.
Әлбетте, өз қызметтеріне факторингілік компаниялар несие мен комиссия
үшін проценттер өндіріп алады. Бұл орайда дебиторлық борыш кері талап қою
құқығымен не кері талап қою құқығынсыз сатылуы мүмкін.
Кері талап қою (регресс) – бұл мынадай жағдайда дебиторлық берешекті
жинау жөнінде құқық беретін тұлғадан төлемдерді алуға арналған дебиторлық
берешекті жинау жөніндегі құқық ауысатын тұлғаның құқығы (факторингілік
компанияның құқығы):
1. Дебиторлар берешекті белгіленген уақытта өтемесе;
2. Мерзімінен бұрын төлесе;
3. Аударылған дебиторлық берешектің қолайсыз болуы салдарынан туындаған
түзетулер енгізсе.
Тұлғаларды өзгерту үшін ҚР Азаматтық кодексінде міндеттемесінде
кредитордың құқықтарын басқа тұлғаға ауыстырудың негіздері мен тәртібі
көзделген. Кредитордың құқықтарын басқа тұлғаға ауыстыру үшін, егер заң
актілері мен шартта өзгеше көзделмесе, қарызгердің келісімі талап
етілмейді. Кредитор құқықтарының басқа тұлғаға ауысуы туралы ережелер кері
қойылатын талаптарға қолданылмайды.
Дебиторлық борышты кері талап қою құқығынсыз сатқан кезде сатып алушы
ақшалай қаражатты жинау жөніндегі тәуекелді өз мойнына алады және қарыз
бойынша кез-келген зиянды қабылдайды. Бұл жағдайда алуға шоттар беру – бұл
нысаны бойынша да, мазмұны бойынша да дебиторлық берешекті түпкілікті сату.
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы
беру әдістері(қосымша 1):
Қамтамасыз етілген алыс-беріс
дебиторлық берешекті сату
2–сызба
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы
беру әдістері
Кері талап қою құқығымен дебиторлық берешекті сатқан кезде:
● дебитор берешекті өтемеген жағдайда, сатушы сатып алушыға ақы
төлеуге кепілдік береді;
● тараптардың әрқайсысы осы операция кезінде операция жасалғаннан
кейін өзі бақылайтын активтер мен міндеттемелерді мойындайды және немесе
өтелмеген активтер мен міндеттемелерді бұдан әрі мойындамайды;
● таза түсімдер айқындалады – бұл, пайда болған міндеттемелерді
қоспағанда, сату нәтижесінде алынған ақшалай қаражаттар немесе басқа
активтер;
● нәтижесінде сатудан болған зиян анықталады.
Сатушыда дебиторлақ берешек сомасын сатуға қатысты тауарларды,
жұмыстарды, қызметтерді сатып алу-сату жөніндегі операцияларды жасау
кезінде есепте қолданылатын есептеу әдісі сатуды түсіну және сату ретінде
толық көлемінде қолданылмайды, ол ақшалай қаражаттың қозғалысымен
шектеледі. Ең жақсы дегенде сатушы толық соманың қайтарылуына үміттенеді,
бірақ дебиторлық берешекті сатуда әр түрлі себептер мен мақсаттарға тап
болады: ақшалай қаражаттың жеткіліксіздігі, меншік құқығын қорғау,
несиеге қол жеткізе алмау, заңды несиелік шектеулер, қарызды
қамсыздандыру.
Сатып алушыда дебиторлық берешекті сатып алу болашақта аударылған
қаржыларды, сондай-ақ сатып алған кездегі айырманы қайтарып алуға
үміттеніп, ақшаның жылыстауын білдіреді. Бірақ сатып алу кезінде
активтердің пайда болуына әкеп тіремейді және дебиторлық берешекті талап
ету құқығын тану ақшалай қаражаттың нақты жылысу сомасымен жүргізіледі.
II Бөлім Дебиторлық берешектер бөлімінің есебі
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің берешегі деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы
ақпараттарды қорытындылау үшін арналған. Халықарық қаржылық есеп беру
стандарттары бойынша типтік шоттар жоспарының1200 бөлімшесінде көрсетілген
синтетикалық шоттарды есепке алынады.
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
дебитінде берешектің сомасы жазылса, ал кредитінде берешектің азаюы
көрсетіледі. Дебиторлық берешектер шоты сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алған тауарлары, сондай-ақ кәсіпорынның оларға көрсеткен
қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
Дебиторлық берешек деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
атқарылған жұмыстары мен көрсетілген қызметтері үшін сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің банк мекемесі қабылдаған есеп айырысу құжаттары
бойынша төлеуге тиісті сомасы есептеледі. Жалпы Алынуға тиісті шоттар
шотын сипаттай келе олардың қысқа мерзімді активтер екендігін және олардың
сату нәтижесінде пайда болатындығын аңғаруға болады. Сондықтан оларды
кейбір уақыттарда саудалық міндеттемелер деп те атайды. Олар тауарларды
несиеге өтелу көздеріне басқадай нұсқаулар болмаған жағдайда, оларды
сатудан алынды деп санайды.
Халықаралық тәжірибеде кез келген адамға тауарларды несиеге сату
кең көлемде етек алған, сонымен бірге сатып алушылар үшін сатып алған
тауарларының төлемін бір немесе бірнеше айдан кейін төлеу құқығы да
берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие деп те атайды. Тауарларды
несиеге сататын фирмалар, сатып алушының шотты тиісті уақытында төлеу
қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын жүргізулері қажет. Сол
үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұмыс істейді. Несиелік бөлім төлем
сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден несиені уақтылы өтеуді қамтамасыз ететін белгілі бір
қаражаттарды талап етуі мүмкін. Осыған орай кәсіпорындар мен ұйымдардың
таңдап алынған ережелері мен негізгі қағидалары есеп саясатында атап
көрсетуі қажет. Бұл шотта сатылған материалдық емес активтер, негізгі
құралдар, бағалы қағаздар және тағы да басқа дебиторлық борыштар
есептеледі.
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем
қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанмен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай немесе алынуға
тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің алынбай қалуы іс-
тәжірбиеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың алғашқы нысандары
болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып қалуы немесе ол
кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай-ақ берешекті талап ету
мерзімінің өтіп кетуі табылады.
Әрбір кәсіпорын тек төлеуге қабілетті сатып алушының болғанын қалар
еді. Алайда, өмірдің өзі көрсетіп отырғандай, ол әрқашанда барлығына бірдей
табыла бермейді. Сондықтан тауарларды несиеге сатқан кәсіпорындарда
белгіленген мерзімдерде төлемейтін клиенттер әрқашанда болып табылады.
Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген
шоттары – 1290 Күмәнді дебиторлық берешектер бойынша резервтер деп
аталады. Күмәнді қарыздарға-уақытында төленбеген, жабылмаған және де тиісті
кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық берешектер жатады. Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық
берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз, күмән
тудыратын берешектерді есептен шығарудың екі тәсілі бар.
1. Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз
деп танығаннан кейін ғана тікелей есптен шығарылады.
2. Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған
тәсілмен есептеледі. Мұндай берешекке болжам жасалынады.
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы
болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре
алмайды, яғни күмәнді берешектерді тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе
қызметтер көрсетілген сәтінде емес, оның күдікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Колледж университета Туран
Мамандығы 0518000 Бухгалтерлік есеп және аудит
Специальность ___________________________________ _______
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
КУРСОВАЯ РАБОТА
Пән бойынша:
Дисциплина:___________________________________ ___________
Тақырыбы: Дебиторлық берешек есебін ұйымдастыру
Тема:___________________________________ __________________
Орындаған топ студенті:
Выполнил
Студент группы:
Мусабаев Нұржан
Тексерген:
Проверила:
эк.
пәндер оқытушысы
Кушекбваева Ш.Ә.
Алматы
2010 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I Бөлім Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
... ... ... ... ... ..5
1.1. Дебиторлық берешектер есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Дебиторлық берешекті беру-сату
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II Бөлім Дебиторлық берешектер есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .11
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .15
III Бөлім Дебитторлық берешек аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .21
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...22
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау,
бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындауы үшін қажет.
Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері,
капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы
ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның
табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық
нәтижесін анықтауға болады.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің
маңызы мен рөлі арта түсуде.
Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар тауарлар мен қызметтерді сатып алу,
пайдалану барысында сол мезетте қолма-қол ақшамен есептеспейді. Яғни
тауарлар мен қызметтерді қарызға алады. Сол кезде тауарлар мен қызметтерді
сатқан кәсіпорындар мен ұйымдар алынуға тиісті шарттар, яғни дебиторлық
борыштар шотын ашады. Бұл өте тақырып өте өзекті. Осы кәсіпорындар мен
ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып
табылады. Жалпы дебиторлық берешек - дегеніміз, бұл иелік ету құқығын
қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы
экономикалық тиімділік.
Курстық жұмысымда осы дебиторлық берешекті теория түрінде ғана
қарастырамын. Дебиторлық берешектер келесідей бөлімдерден тұрады:Сатып-
алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі,Күмәнді дебиторлық
берешектер,Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі.
Басқадай дебиторлық берешек,Алдағы кезең шығындары,Берілген
аванстар.
Енді жалпы дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыруды және жоғарыдағы
аталған бөлімдерді қарастырамын.
Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
1.1 Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға
сатқан тауарларды, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ берешектер - Дебиторлық берешектер деп
аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке
тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін уақытына қарай алынуға тиісті
дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті берешектер және ұзақ мерзімді
алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын дебиторлық
берешектер қысқа мерзімді активтер қатарында есептеледі
Алынуға тиісті шоттар бойынша дебиторлық берешектер иелік ету хұқығымен
қоса, заңды хұқығымен байланысты актив болып саналады. Дебиторлық
берешек иелік ету хұқығын қосқандағы заңды хұқықтармен байланысты активте
қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
берешектердің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешектердің есептелген
уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның
дебиторлық берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық берешектер сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан
баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы
қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған
дебиторлық берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер болып
есептеледі. Дебиторлық берешектердің есептелінген уақыты мен өтелу
уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді.
Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға
жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың бұндай қадамға баруының басты себебі сатып
алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарлардың көлемін арттыру болып
табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін ұйымның күмәнді берешектерінің
сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді..
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Бұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісті
табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық берешектердің есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату
парақшалары, бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа тіркелімдер
қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру шаруашылық операцияларының
мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың жиынтығын анықтау үшін керек.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартында ұйымның бухгалтерлік есеп
жұмысын жүргізу барысында қолданатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ
есеп беру формалары қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен
бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең
қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.
Шоттарға келетін болсақ, олар негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын,
эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады.
Дебиторлық берешектер шоттарында есептелетін сомалардың дұрыстығы мен
олардың толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізілуі қажет, ол құжаттар
бойынша шоттарды корреспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы
жүргізіледі.
Мұндағы басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен
дұрыстығын, толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық берешегі
есептеудегі басты мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып
алушыларға тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың, жұмыстардың,
қызметтердің қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен
қарағанда, тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғаны деп танылады.
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық берешек
болып табылады.
1.2 Дебиторлық берешектер бойынша мәмлелерді жасау
Дебиторлық берешекті беру-сату мәміле жасау кезінде тараптардың қарым-
қатынасы туындайтын міндеттемелерді орындауға бағытталған. Қызмет көрсету,
тауарлар сату кезінде тараптардың бірі – дер кезінде ақы төленеді деп
ойлайды. Егер мәміле бойынша ақы алдын – ала төленген болса, одан әрі
қиындық туындамайды. Егер сатып алушы көзделген мерзімде есеп айырыспай,
соның себебінен сатушыда дебиторлық борыш сомасының туындауына әкеп
соқтырса, қиындықтар туындайды. Одан кейін сатушының сатып алушыдан борышты
акцептсіз өндіріп алуы мүмкін болмайды, өйткені өзара есеп айырысудың
негізгі нысаны акцепттік тәртіппен, яғни сатып алушының келісімі бойынша
көзделген.
Дебиторлық берешектің ауқымына байланысты кәсіпорында айналымнан
қаржыларды оқшауландыру, ақшалай қаражат айналымдылығы мерзімдерінің
баяулауы және дебиторлық борышты қайтару мерзімінің ұзақтығы пайда болады.
Тауар запастарымен салыстырғанда дебиторлық берешек – бұл ақшалай
қаражаттың келіп түсуі жолындағы бір қадам алға басу. Алайда Қысқа қадам
сияқты болып көрінетін осы соңғы қадам көбінесе бола бермейді. Іс жүзінде
пайда болған дебиторлық берешектен кейін 90 күн өткеннен соң сатушы
күдіктенеді де, белгілі бір іс-қимылдар жасай бастайды, бірақ олар әрдайым
ойдағыдай аяқтала бермейді.
Берешектің нақтылығын және дебитордың бар екендігін растау жөніндегі
іс- қимылдың бірі есепті күнге салыстырып тексеру актісін жасау болып
табылады, бірақ бұл әрекет ақшалай қаражатты қайтаруға кепіл бола алмайды.
Міндеттемелерді орындамау жағдайларының жиілеп кетуіне байланысты
Векселдік айналым туралы ҚР заңдарында міндеттемедегі талаптан қайту
ретіндегі шарт нысаны – цессия көзделген. Анағұрлым кең тараған нысан
факторингілік компанияның дебиторлық берешегін сату болып табылады.
Факторингілік компания – бұл белгілі бір сыйақыға кәсіпорынның
дебиторлық берешекті сатып алатын, содан кейін тікелей тауар (жұмыстар,
қызметтер) сатып алушылардың борыштарды жинайтын қаржы компаниялары немесе
банктер.
Факторинг – бұл төлемнің көп бөлігін, берешектің толық өтелу кепілдігін
дереу алу, шоттарды жүргізу жөніндегі шығындарды кеміту мақсатымен тауар
сатушы тауар мәмілелері бойынша қысқа мерзімді талаптарды қайта табыстайтын
қаржыландыру жүйесі.
Әлбетте, өз қызметтеріне факторингілік компаниялар несие мен комиссия
үшін проценттер өндіріп алады. Бұл орайда дебиторлық борыш кері талап қою
құқығымен не кері талап қою құқығынсыз сатылуы мүмкін.
Кері талап қою (регресс) – бұл мынадай жағдайда дебиторлық берешекті
жинау жөнінде құқық беретін тұлғадан төлемдерді алуға арналған дебиторлық
берешекті жинау жөніндегі құқық ауысатын тұлғаның құқығы (факторингілік
компанияның құқығы):
1. Дебиторлар берешекті белгіленген уақытта өтемесе;
2. Мерзімінен бұрын төлесе;
3. Аударылған дебиторлық берешектің қолайсыз болуы салдарынан туындаған
түзетулер енгізсе.
Тұлғаларды өзгерту үшін ҚР Азаматтық кодексінде міндеттемесінде
кредитордың құқықтарын басқа тұлғаға ауыстырудың негіздері мен тәртібі
көзделген. Кредитордың құқықтарын басқа тұлғаға ауыстыру үшін, егер заң
актілері мен шартта өзгеше көзделмесе, қарызгердің келісімі талап
етілмейді. Кредитор құқықтарының басқа тұлғаға ауысуы туралы ережелер кері
қойылатын талаптарға қолданылмайды.
Дебиторлық борышты кері талап қою құқығынсыз сатқан кезде сатып алушы
ақшалай қаражатты жинау жөніндегі тәуекелді өз мойнына алады және қарыз
бойынша кез-келген зиянды қабылдайды. Бұл жағдайда алуға шоттар беру – бұл
нысаны бойынша да, мазмұны бойынша да дебиторлық берешекті түпкілікті сату.
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы
беру әдістері(қосымша 1):
Қамтамасыз етілген алыс-беріс
дебиторлық берешекті сату
2–сызба
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы
беру әдістері
Кері талап қою құқығымен дебиторлық берешекті сатқан кезде:
● дебитор берешекті өтемеген жағдайда, сатушы сатып алушыға ақы
төлеуге кепілдік береді;
● тараптардың әрқайсысы осы операция кезінде операция жасалғаннан
кейін өзі бақылайтын активтер мен міндеттемелерді мойындайды және немесе
өтелмеген активтер мен міндеттемелерді бұдан әрі мойындамайды;
● таза түсімдер айқындалады – бұл, пайда болған міндеттемелерді
қоспағанда, сату нәтижесінде алынған ақшалай қаражаттар немесе басқа
активтер;
● нәтижесінде сатудан болған зиян анықталады.
Сатушыда дебиторлақ берешек сомасын сатуға қатысты тауарларды,
жұмыстарды, қызметтерді сатып алу-сату жөніндегі операцияларды жасау
кезінде есепте қолданылатын есептеу әдісі сатуды түсіну және сату ретінде
толық көлемінде қолданылмайды, ол ақшалай қаражаттың қозғалысымен
шектеледі. Ең жақсы дегенде сатушы толық соманың қайтарылуына үміттенеді,
бірақ дебиторлық берешекті сатуда әр түрлі себептер мен мақсаттарға тап
болады: ақшалай қаражаттың жеткіліксіздігі, меншік құқығын қорғау,
несиеге қол жеткізе алмау, заңды несиелік шектеулер, қарызды
қамсыздандыру.
Сатып алушыда дебиторлық берешекті сатып алу болашақта аударылған
қаржыларды, сондай-ақ сатып алған кездегі айырманы қайтарып алуға
үміттеніп, ақшаның жылыстауын білдіреді. Бірақ сатып алу кезінде
активтердің пайда болуына әкеп тіремейді және дебиторлық берешекті талап
ету құқығын тану ақшалай қаражаттың нақты жылысу сомасымен жүргізіледі.
II Бөлім Дебиторлық берешектер бөлімінің есебі
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің берешегі деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы
ақпараттарды қорытындылау үшін арналған. Халықарық қаржылық есеп беру
стандарттары бойынша типтік шоттар жоспарының1200 бөлімшесінде көрсетілген
синтетикалық шоттарды есепке алынады.
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
дебитінде берешектің сомасы жазылса, ал кредитінде берешектің азаюы
көрсетіледі. Дебиторлық берешектер шоты сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алған тауарлары, сондай-ақ кәсіпорынның оларға көрсеткен
қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
Дебиторлық берешек деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
атқарылған жұмыстары мен көрсетілген қызметтері үшін сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің банк мекемесі қабылдаған есеп айырысу құжаттары
бойынша төлеуге тиісті сомасы есептеледі. Жалпы Алынуға тиісті шоттар
шотын сипаттай келе олардың қысқа мерзімді активтер екендігін және олардың
сату нәтижесінде пайда болатындығын аңғаруға болады. Сондықтан оларды
кейбір уақыттарда саудалық міндеттемелер деп те атайды. Олар тауарларды
несиеге өтелу көздеріне басқадай нұсқаулар болмаған жағдайда, оларды
сатудан алынды деп санайды.
Халықаралық тәжірибеде кез келген адамға тауарларды несиеге сату
кең көлемде етек алған, сонымен бірге сатып алушылар үшін сатып алған
тауарларының төлемін бір немесе бірнеше айдан кейін төлеу құқығы да
берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие деп те атайды. Тауарларды
несиеге сататын фирмалар, сатып алушының шотты тиісті уақытында төлеу
қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын жүргізулері қажет. Сол
үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұмыс істейді. Несиелік бөлім төлем
сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден несиені уақтылы өтеуді қамтамасыз ететін белгілі бір
қаражаттарды талап етуі мүмкін. Осыған орай кәсіпорындар мен ұйымдардың
таңдап алынған ережелері мен негізгі қағидалары есеп саясатында атап
көрсетуі қажет. Бұл шотта сатылған материалдық емес активтер, негізгі
құралдар, бағалы қағаздар және тағы да басқа дебиторлық борыштар
есептеледі.
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем
қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанмен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай немесе алынуға
тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің алынбай қалуы іс-
тәжірбиеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың алғашқы нысандары
болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып қалуы немесе ол
кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай-ақ берешекті талап ету
мерзімінің өтіп кетуі табылады.
Әрбір кәсіпорын тек төлеуге қабілетті сатып алушының болғанын қалар
еді. Алайда, өмірдің өзі көрсетіп отырғандай, ол әрқашанда барлығына бірдей
табыла бермейді. Сондықтан тауарларды несиеге сатқан кәсіпорындарда
белгіленген мерзімдерде төлемейтін клиенттер әрқашанда болып табылады.
Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген
шоттары – 1290 Күмәнді дебиторлық берешектер бойынша резервтер деп
аталады. Күмәнді қарыздарға-уақытында төленбеген, жабылмаған және де тиісті
кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық берешектер жатады. Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық
берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз, күмән
тудыратын берешектерді есептен шығарудың екі тәсілі бар.
1. Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз
деп танығаннан кейін ғана тікелей есптен шығарылады.
2. Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған
тәсілмен есептеледі. Мұндай берешекке болжам жасалынады.
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы
болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре
алмайды, яғни күмәнді берешектерді тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе
қызметтер көрсетілген сәтінде емес, оның күдікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz