Ақпараттық дәуірдегі – ақпараттық қауіпсіздік
І. КІРІСПЕ
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ . АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ..3
1.2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК . ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛШЕГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3.АҚШ, ҰЛЫБРИТАНИЯ, ИТАЛИЯДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4. ҚЫТАЙ, ЖАПОНИЯ, УКРАИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ІV. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ . АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ..3
1.2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК . ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛШЕГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3.АҚШ, ҰЛЫБРИТАНИЯ, ИТАЛИЯДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4. ҚЫТАЙ, ЖАПОНИЯ, УКРАИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ІV. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ХХІ ғасыр – ақпараттың алтын ғасыры. Сөз жоқ, өміріміздің барлық саласына дендеп енген компьютерлік технологиялар, ғаламдық Интернет торабы мен мультимедиялық және мобильдік құрылғылар адамзат баласын ақпаратпен қарулануға алып келуде. Бүгінде ақпаратсыз қандай да бір жетістікке жетуді айтудың өзі қиын. Қоршаған ортада болып жатқан саяси-экономикалық жағдайлардан хабары мол адам ақпараттық әлеуетті адам саналады.
Адамзат баласы бүгінге дейін индустриалдық дамуды бастан кешті. Индустриалдық дәуірде темір жолдар мен авиация коммуникацияның негізгі құралдары бола отырып, қоғам мен бизнес әлемінің сипатын түбегейлі өзгертсе, ал ХХІ ғасырда адамзат ақпараттық дәуірге аяқ басты. Қоғам өмірінің негізгі өлшемдеріне ақпараттық сауаттылық жатса, Интернет экономикалық құрылымдардың барлығына өз ықпалын тигізе отырып, базалық инфрақұрылымның рөлін атқаруда.
Ақпараттық қоғамның сипатты белгілерін әңгімелемес бұрын ақпараттық қоғамға келудің алғышарттары орын алған тарихқа көз жіберелік. ХХ ғасырдың 60-жылдары адамзат баласы «ақпараттық жарылыстардың» орын ала бастағынын сезінді. Қоғамдық өмірге тән ақпараттардың саны үдей түсті. Уақыт өте келе ақпараттардың саны экспоненциальдық заң бойынша арта беретіндігі дәлелденді. Бұл жағдайда ақпараттардың санының жылдам артуы мен жылдамдығы да экспоненциальды тұрғыдан белең алатындығы белгілі болатын.
Бұл дегеніңіз – «ақпараттық жарылыстардың» немесе ақпараттық төңкерістің басталғандығын білдіретін еді. Адамдар ақпарат ағымын өңдеу мен оны басқару, сақтау құрылғыларының жеткіліксіздігін анық сезінді.
Жалпы адамзат тарихын зерделеп зерттеген ғалымдар ақпараттың ең алғашқы белгісі деп жазудың пайда болғанын айтады. Бұл кезеңде адамның ақыл-ой қуатының құндылықтарын жазу арқылы ұрпақтан-ұрпаққа қалдыру мүмкіндігі пайда болды.
Адамзат баласы бастан кешкен екінші эволюциялық кезең ХV-ғасырдың ортасындағы кітап басу ісінің қолға алынуы болатын. Бұл қоғамның сауатын арттырып, рухани-мәдени дамуға түрткі болды, пошта қызметі пайда болды.
Ақпараттық эволюцияның үшінші кезеңі ХІХ ғасырдың аяғымен тұспа-тұс келді. Бұл кезеңде электр қуаты ойлап табылды. Сондай-ақ, ақпаратты кез келген көлемде шұғыл жинақтау мен таратуға, көбейтуге мүмкіндік беретін телеграф, телефон, радио пайда болды.
Дамудың төртінші сатысы ХХ-ғасырдың 70-жылдарында орын алды. Бұл кездері өмірге микропроцессорлық технологиялар мен дербес компьютер келді. Бұл кезеңді ақпараттандыру ғылымын зерттеуші ғалымдар үшке бөліп қарастырады:
● механикалық және электрлік құралдардан ақпаратты электронды нұсқада сақтау құралдарына көшуі;
● барлық желілердің, құрылғылар мен приборлардың миниатюризациялануы (көлемін кішірейтуі);
● бағдарламалық-басқару құрылғылары мен процестердің құрылуы.
1980 жылға таман әлемдегі дамыған мемлекеттерде ақпараттық бизнес пен ақпараттық қызмет салалары жандана бастады. Мәселен, осы уақытта АҚШ-тың ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндердің жалпы саны 3 %, өнеркәсіптегі жұмыс істейтіндер – 20 %, қызмет көрсету нарығындағы адамдар – 30 % болса, ал ақпаратпен жұмыс және оған қажетті құрылғыларды жасау саласындағы адамдар жалпы экономикалық белсенді адамдардың 47 пайызын қамтыды.
Адамзат баласы бүгінге дейін индустриалдық дамуды бастан кешті. Индустриалдық дәуірде темір жолдар мен авиация коммуникацияның негізгі құралдары бола отырып, қоғам мен бизнес әлемінің сипатын түбегейлі өзгертсе, ал ХХІ ғасырда адамзат ақпараттық дәуірге аяқ басты. Қоғам өмірінің негізгі өлшемдеріне ақпараттық сауаттылық жатса, Интернет экономикалық құрылымдардың барлығына өз ықпалын тигізе отырып, базалық инфрақұрылымның рөлін атқаруда.
Ақпараттық қоғамның сипатты белгілерін әңгімелемес бұрын ақпараттық қоғамға келудің алғышарттары орын алған тарихқа көз жіберелік. ХХ ғасырдың 60-жылдары адамзат баласы «ақпараттық жарылыстардың» орын ала бастағынын сезінді. Қоғамдық өмірге тән ақпараттардың саны үдей түсті. Уақыт өте келе ақпараттардың саны экспоненциальдық заң бойынша арта беретіндігі дәлелденді. Бұл жағдайда ақпараттардың санының жылдам артуы мен жылдамдығы да экспоненциальды тұрғыдан белең алатындығы белгілі болатын.
Бұл дегеніңіз – «ақпараттық жарылыстардың» немесе ақпараттық төңкерістің басталғандығын білдіретін еді. Адамдар ақпарат ағымын өңдеу мен оны басқару, сақтау құрылғыларының жеткіліксіздігін анық сезінді.
Жалпы адамзат тарихын зерделеп зерттеген ғалымдар ақпараттың ең алғашқы белгісі деп жазудың пайда болғанын айтады. Бұл кезеңде адамның ақыл-ой қуатының құндылықтарын жазу арқылы ұрпақтан-ұрпаққа қалдыру мүмкіндігі пайда болды.
Адамзат баласы бастан кешкен екінші эволюциялық кезең ХV-ғасырдың ортасындағы кітап басу ісінің қолға алынуы болатын. Бұл қоғамның сауатын арттырып, рухани-мәдени дамуға түрткі болды, пошта қызметі пайда болды.
Ақпараттық эволюцияның үшінші кезеңі ХІХ ғасырдың аяғымен тұспа-тұс келді. Бұл кезеңде электр қуаты ойлап табылды. Сондай-ақ, ақпаратты кез келген көлемде шұғыл жинақтау мен таратуға, көбейтуге мүмкіндік беретін телеграф, телефон, радио пайда болды.
Дамудың төртінші сатысы ХХ-ғасырдың 70-жылдарында орын алды. Бұл кездері өмірге микропроцессорлық технологиялар мен дербес компьютер келді. Бұл кезеңді ақпараттандыру ғылымын зерттеуші ғалымдар үшке бөліп қарастырады:
● механикалық және электрлік құралдардан ақпаратты электронды нұсқада сақтау құралдарына көшуі;
● барлық желілердің, құрылғылар мен приборлардың миниатюризациялануы (көлемін кішірейтуі);
● бағдарламалық-басқару құрылғылары мен процестердің құрылуы.
1980 жылға таман әлемдегі дамыған мемлекеттерде ақпараттық бизнес пен ақпараттық қызмет салалары жандана бастады. Мәселен, осы уақытта АҚШ-тың ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндердің жалпы саны 3 %, өнеркәсіптегі жұмыс істейтіндер – 20 %, қызмет көрсету нарығындағы адамдар – 30 % болса, ал ақпаратпен жұмыс және оған қажетті құрылғыларды жасау саласындағы адамдар жалпы экономикалық белсенді адамдардың 47 пайызын қамтыды.
1. Намазалы Омашұлы: «Ақпараттық қауіпсіздігіміз қандай?..», «Егемен Қазақстан» газеті, 18.04.2007 жыл.
2. Смағұл Рахымбек: «Ел дамуының белгісі – «электронды үкімет» «Егемен Қазақстан», 17.04.2007жыл.
3. Жетпісбай Бекболатұлы: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақпараттық саясатының қалыптасуы және дамуы: басымдықтар және өзекті мәселелері» тақырыбына арналған дплом жұмысы. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік қызмет академиясы. Астана – 2003 жыл.
4. Қазақстан Республикасы ақпараттық кеңістігінің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың 2006-2009 жылдарға арналған тұжырымыдамасы туралы 2006 жылғы 18 тамыздағы ҚР Президентінің Жарлығы
5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 10 қазандағы №199 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының ақпараттық қауiпсiздiк тұжырымдамасы
6. Қазақстан Республикасы ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Е.Ертісбаевтың “Айқын” газетіне берген сұхбаты, 05/09/06 жыл.
7. 2003 жылғы 7 қаңтарда қабылданған Қазақстан Республикасының «Электронды-цифлық қолтаңбалар мен электронды құжатайналым туралы» Заңы.
8. 2006 жылдың 13 қазанында Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен қабылданған «Қазақстан Республикасындағы 2007-2009 жылдарға арналған ақпараттық теңсіздікті азайту туралы бағдарлама».
2. Смағұл Рахымбек: «Ел дамуының белгісі – «электронды үкімет» «Егемен Қазақстан», 17.04.2007жыл.
3. Жетпісбай Бекболатұлы: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақпараттық саясатының қалыптасуы және дамуы: басымдықтар және өзекті мәселелері» тақырыбына арналған дплом жұмысы. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік қызмет академиясы. Астана – 2003 жыл.
4. Қазақстан Республикасы ақпараттық кеңістігінің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың 2006-2009 жылдарға арналған тұжырымыдамасы туралы 2006 жылғы 18 тамыздағы ҚР Президентінің Жарлығы
5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 10 қазандағы №199 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының ақпараттық қауiпсiздiк тұжырымдамасы
6. Қазақстан Республикасы ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Е.Ертісбаевтың “Айқын” газетіне берген сұхбаты, 05/09/06 жыл.
7. 2003 жылғы 7 қаңтарда қабылданған Қазақстан Республикасының «Электронды-цифлық қолтаңбалар мен электронды құжатайналым туралы» Заңы.
8. 2006 жылдың 13 қазанында Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен қабылданған «Қазақстан Республикасындағы 2007-2009 жылдарға арналған ақпараттық теңсіздікті азайту туралы бағдарлама».
МАЗМҰНЫ:
І. КІРІСПЕ
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ – АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ..3
1.2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК – ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ
МАҢЫЗДЫ
БӨЛШЕГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК
ТӘЖІРИБЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.3.АҚШ, ҰЛЫБРИТАНИЯ, ИТАЛИЯДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ
ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4. ҚЫТАЙ, ЖАПОНИЯ, УКРАИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ
ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...23
ІV. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 28
І. КІРІСПЕ.
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ – АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК
ХХІ ғасыр – ақпараттың алтын ғасыры. Сөз жоқ, өміріміздің барлық
саласына дендеп енген компьютерлік технологиялар, ғаламдық Интернет торабы
мен мультимедиялық және мобильдік құрылғылар адамзат баласын ақпаратпен
қарулануға алып келуде. Бүгінде ақпаратсыз қандай да бір жетістікке жетуді
айтудың өзі қиын. Қоршаған ортада болып жатқан саяси-экономикалық
жағдайлардан хабары мол адам ақпараттық әлеуетті адам саналады.
Адамзат баласы бүгінге дейін индустриалдық дамуды бастан кешті.
Индустриалдық дәуірде темір жолдар мен авиация коммуникацияның негізгі
құралдары бола отырып, қоғам мен бизнес әлемінің сипатын түбегейлі
өзгертсе, ал ХХІ ғасырда адамзат ақпараттық дәуірге аяқ басты. Қоғам
өмірінің негізгі өлшемдеріне ақпараттық сауаттылық жатса, Интернет
экономикалық құрылымдардың барлығына өз ықпалын тигізе отырып, базалық
инфрақұрылымның рөлін атқаруда.
Ақпараттық қоғамның сипатты белгілерін әңгімелемес бұрын ақпараттық
қоғамға келудің алғышарттары орын алған тарихқа көз жіберелік. ХХ ғасырдың
60-жылдары адамзат баласы ақпараттық жарылыстардың орын ала бастағынын
сезінді. Қоғамдық өмірге тән ақпараттардың саны үдей түсті. Уақыт өте келе
ақпараттардың саны экспоненциальдық заң бойынша арта беретіндігі
дәлелденді. Бұл жағдайда ақпараттардың санының жылдам артуы мен жылдамдығы
да экспоненциальды тұрғыдан белең алатындығы белгілі болатын.
Бұл дегеніңіз – ақпараттық жарылыстардың немесе ақпараттық
төңкерістің басталғандығын білдіретін еді. Адамдар ақпарат ағымын өңдеу мен
оны басқару, сақтау құрылғыларының жеткіліксіздігін анық сезінді.
Жалпы адамзат тарихын зерделеп зерттеген ғалымдар ақпараттың ең алғашқы
белгісі деп жазудың пайда болғанын айтады. Бұл кезеңде адамның ақыл-ой
қуатының құндылықтарын жазу арқылы ұрпақтан-ұрпаққа қалдыру мүмкіндігі
пайда болды.
Адамзат баласы бастан кешкен екінші эволюциялық кезең ХV-ғасырдың
ортасындағы кітап басу ісінің қолға алынуы болатын. Бұл қоғамның сауатын
арттырып, рухани-мәдени дамуға түрткі болды, пошта қызметі пайда болды.
Ақпараттық эволюцияның үшінші кезеңі ХІХ ғасырдың аяғымен тұспа-тұс
келді. Бұл кезеңде электр қуаты ойлап табылды. Сондай-ақ, ақпаратты кез
келген көлемде шұғыл жинақтау мен таратуға, көбейтуге мүмкіндік беретін
телеграф, телефон, радио пайда болды.
Дамудың төртінші сатысы ХХ-ғасырдың 70-жылдарында орын алды. Бұл
кездері өмірге микропроцессорлық технологиялар мен дербес компьютер келді.
Бұл кезеңді ақпараттандыру ғылымын зерттеуші ғалымдар үшке бөліп
қарастырады:
● механикалық және электрлік құралдардан ақпаратты электронды нұсқада
сақтау құралдарына көшуі;
● барлық желілердің, құрылғылар мен приборлардың миниатюризациялануы
(көлемін кішірейтуі);
● бағдарламалық-басқару құрылғылары мен процестердің құрылуы.
1980 жылға таман әлемдегі дамыған мемлекеттерде ақпараттық бизнес пен
ақпараттық қызмет салалары жандана бастады. Мәселен, осы уақытта АҚШ-тың
ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндердің жалпы саны 3 %, өнеркәсіптегі
жұмыс істейтіндер – 20 %, қызмет көрсету нарығындағы адамдар – 30 % болса,
ал ақпаратпен жұмыс және оған қажетті құрылғыларды жасау саласындағы
адамдар жалпы экономикалық белсенді адамдардың 47 пайызын қамтыды.
ХХІ ғасыр ақпараттық дәуір дейтін болсақ, онда оның сипатты белгілері
қандай? Бұны теоретик-ғалымдар былайша анықтады:
а) ақпараттық кеңістік – қолда бар ақпараттар жиынтығын басқаруға жан-
жақты әзір орта;
б) ақпаратты сақтау, тарату мен пайдалану үшін қажетті барлық қажетті
құралдардың болуы.
Ғаламдық тұрғыдан ақпараттандырудың өмірімізден орнықты орын алуы
адамзатты ақпаратпен жұмыс істей алуға шақырып отыр. Бүгінде әлемнің
көптеген мемлекеттерінде жұмысқа орналасушыларға қойылатын бірден-бір талап
– компьютерлік сауаттылық пен ақпаратпен жұмыс істей алу болып отыр.
Осыған орай, 2000 жылы Үлкен сегіздік елдерінің ұйымдастыруымен Окинавада
ғаламдық ақпараттық қоғам хартиясы қабылданды.
Хартияны қабылдаудағы басты мақсат – әлемдегі әрбір адамның ғаламдық
ақпараттық қоғам жетістіктерін пайдалану мүмкіндіктеріне жол ашу болып
табылады. Сондай-ақ, Хартия осы мақсатта елдер арасындағы ақпараттық
теңсіздікті жоюға шақырады. Бұған қоса, ақпараттық қоғам құруда жеке адам
мен мемлекеттің, бизнестің күш біріктіруі қажеттігін алға тартады.
Ақпараттандыру саласының мамандары ақпараттық қоғамның дамуы арқылы
адамзат баласы мынадай мәселелерді шеше алды дейді:
- ақпараттық дағдарыс мәселесі шешілді, яғни, ақпараттар ағыны
басқарылатын болды;
- өзге ресурстармен салыстырғанда ақпараттың басымдығы қамтамасыз
етілді;
- дамудың басты формасы ақпараттық экономика болып табылды;
- қоғам озық ақпараттық техника мен технологиялар көмегімен білімді
пайдалану мен өңдеу, сақтау, автоматтандырылған генерацияны басқаруды
игерді;
- адам өмірінің барлық саласын қамти отырып, ақпараттық технологиялар
ғаламдық сипатқа ие болды;
- барлық адамзаттық өркениеттердің үндестігі мен бірлігіне шақыру
құбылыс жүруде;
- қоғамды басқару мен қоршаған ортаға әсер етудің гуманистік
қағидаттары іске асырылды.
Дей тұрғанмен, ақпараттық қоғам мемлекет пен бизнес құрылымдарға, жеке
адамдарға ақпараттық қауіпсіздік мәселесін алға тартты. Әлемдік ІТ-
сарапшылары мен осы сала ғалымдары ақпараттық қоғамға тән қауіпті
тенденциялар деп мыналарды атап көрсетті:
- бұқаралық ақпарат құралдарының қоғам санасына әсері күшейді;
(мәселен, Интернеттегі көптеген сайттар зорлық-зомбылықты насихаттаса,
ақпараттың көптігі және әр түрлі идеологиялық пиғылда болуы тұтынушының
сана-сезіміне кері әсерін тигізбей қоймайды);
- ақпараттық технологиялар арқылы адамдардың жеке өмірін, қандай да бір
ұйымдардың қызметін бұзу (немесе тіпті құрту) құбылыстары жиілеп кетті;
- сапалы әрі шынайы ақпарат алу мен оны іріктеу үрдісі күрделене
түсуде;
- ақпараттық технологияларды әзірлеушілер мен тұтынушылар арасындағы
айырмашылық стратегиялық қауіптілік деңгейіне дейін артуда;
- қоғамның кей бөлігінің ақпараттық қоғам ортасына бейімделу мәселелері
күшеюде.
Ақпараттық қауіпсіздік дегеніміз не? Мұны әркім әр түрлі түсінеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік туралы 1998 жылғы
26 маусымдағы №233 Заңында Ақпараттық қауіпсіздік – мемлекеттік
ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ, ақпарат саласындағы жеке тұлғалардың
құқығы мен қоғам мүддесінің қорғалу ахуалы деген анықтама берілген.
Осы курс жұмысының мақсаты - ақпараттық қауіпсіздіктің аспектілерін,
Қазақстандағы ақпараттық қауіпсіздік мәселелері мен оларды шешу жолдарын
қарастыру, ғылыми тұжырымдар ұсыну.
2. Қазақстандағы ақпараттық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздіктің маңызды
бөлшегі
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 10 қазандағы
№ 199 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының ақпараттық
қауiпсiздiк тұжырымдамасында: ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
мақсаттары былайша белгіленген:
- ақпарат қорғаудың ұлттық жүйесiн, оның iшiнде мемлекеттiк ақпараттық
ресурстарды құру және нығайту;
- мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ақпарат саласында адам
құқықтары мен қоғам мүдделерiн қорғау;
- Қазақстанның ақпараттық тәуелдiлiгiн, басқа мемлекеттер тарапынан
ақпараттық өктемдiктi немесе тосқауылды, Президенттiң, Парламенттiң,
Үкiметтiң және басқа да мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың ақпараттық
оқшаулануын төмендету немесе оған жол бермеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының ақпараттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
жөнiндегi негiзгi мiндеттеріне мыналар жатады:
- ақпараттық қауiпсiздiк саласында ұлттық заңнаманы жетiлдiру;
ақпараттық қауiпсiздiк қатерлерiнiң көздерiн анықтау, бағалау, болжау,
қорғалатын объектiлердiң барлауға қолжетiмдiлiк өлшемдерiн айқындау;
- ақпараттық қауiпсiздiктiң мемлекеттiк саясатын қамтамасыз етудiң, iс-
шаралар кешенiн және оларды iске асыру әдiстерiн әзiрлеу;
- ақпараттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк
органдар мен ұйымдардың қызметiн құқықтық реттеу және үйлестiру;
- ақпараттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жүйесiн дамыту, оны
ұйымдастыруды, нысандарын, әдiстерiн және ақпараттық қауiпсiздiк қатерлерiн
бейтараптау құралдарын, оны бұзу зардаптарын жоюды жетiлдiру;
- Қазақстанның жаһандық ақпараттық желiлер мен жүйелердi құру және
пайдалану процестерiне белсендi қатысуын қамтамасыз ету;
- техникалық барлауларға қарсы iс-әрекет ету жөнiндегi нормативтiк
құқықтық және әдiстемелiк базаны әзiрлеу және жетiлдiру жолымен техникалық
барлауларға қарсы iс-қимыл жасау жүйесiн құру.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің басым
бағыттарының біріне Қазақстан Республикасының ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету жатады. Бұл бағытта еліміздің ұлттық қауіпсіздік ведомствосы
бірқатар шараларды қолға алып, ақпараттық қауіпсіздікті ықтимал қатерлерін
болдырмау, олардың алдын алу шараларын жүргізуде.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетінде ақпараттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Барлау шұғыл қызметі құрылған.
Оның басты мақсаты Қазақстан Республикасының Президентін, заң шығарушы және
атқарушы биліктің жоғарғы органдарын қандай да бір деңгейде ұлттық
мүддемізге қауіп-қатер төндіретін және мемлекетіміздің қауіпсіздігіне әсер
ететін әлемдегі жасырын үрдістер туралы шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету
болып табылады. Осы ретте аталған қызмет жүйесі сыртқы қауіп-қатерді
анықтауға, оларды жою мен олардан туындау мүмкін жағымсыз салдарларды
бейтараптандыруға бағытталған.
Соңғы жылдары Барлау қызметі ақпараттық-талдау жұмыстарына зор
көңіл бөлуде. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қауіпсіздіктің басым
бөлігін мемлекеттік құпиялар құрайды. Қазақстан тәуелсіздік алған уақыттан
бері мемлекеттік құпиялардың қорғалуын ұйымдастыру жөніндегі қызмет Ұлттық
қауіпсіздік комиеттінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мәселен,
ҰҚК ұсынысы бойынша 1992 жылы ҚР Министрлер Кабинеті жанынан мемлекеттік
құпияларды қорғау саласындағы жұмыстарды үйлестіру бойынша ауқымды
өкілеттіктері бар Ақпаратты қорғау жөніндегі мемлекеттік техникалық
комиссия құрылған болатын. ТМД елдері арасында Қазақстан бірінші болып 1993
жылғы қаңтарда Мемлекеттік құпияларды қорғау туралы Заң қабылдады. Осы
жылы ҰҚК құпия мәліметтермен және құжаттармен жұмыс істеу тәртібін
реттейтін Қазақстан Республикасында құпиялылық режимін қамтамасыз ету
жөніндегі жаңа нұсқауды және мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің
тізбесін әзірледі.
Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің тізбесін заңнамалық
белгілеуді міндеттейтін Конституция қабылданғаннан кейін ҰҚК 1999 жылғы
наурызда Парламент қабылдаған Мемлекеттік құпиялар туралы жаңа Заң
әзірледі. Заңда алғаш рет бұқара жұртшылықтың игілігіне айналған
мемлекеттік құпиялардың тізбесімен қатар азаматтардың құқығы мен
бостандығын қозғайтын: азаматтардың қауіпсіздігі мен денсаулығына қатер
төндіретін төтенше жағдайлар мен апаттар және олардың зардаптары туралы,
сондай-ақ зілзала апаттары, олардың ресми болжамдары мен зардаптары туралы;
экология, денсаулық сақтау, санитария, демография, білім, мәдениет, ауыл
шаруашылығының жағдайы туралы, сондай-ақ қылмыстылық жағдайы туралы;
мемлекеттің азаматтарға, лауазымды тұлғалар мен ұйымдарға беретін
артықшылықтары, өтемдері мен жеңілдіктері туралы; азаматтардың құқығы мен
бостандығының бұзылу фактілері туралы; мемлекеттік органдар мен ұйымдардың,
олардың лауазымды тұлғаларының заңдылықты бұзу фактілері туралы; саяси,
әлеуметтік және басқа да себептер бойынша жаппай қуғын-сүргіндер туралы
ақпаратты құпиялауға тыйым салу енгізілді. Аталған мәліметтерді құпиялау
туралы шешім қабылдаған лауазымды тұлғалар жауапкершілік алады және
азаматтар мұндай шешімдерді сот тәртібімен шағымдануға құқықты.
Сонымен бірге мәліметтердің құпиялануына байланысты Заңға алғаш рет
азаматтар мен ұйымдардың оларды тасушыларға меншік құқығы және азаматтардың
құпияларды ашу туралы сұрауларының міндетті түрде орындалуы енгізілгенін
атай кеткен жөн.
1999 жылы ҰҚК бастамасымен республикада Агенттік мәртебесі бар
мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі жеке уәкілетті мемлекеттік орган
құрылды. Агенттікпен бірлесіп, ҰҚК мамандары республикада құпия ақпаратты
қорғау және онымен жұмыс істеу рәсімін анықтайтын 40 жуық нормативтік
құқықтық актілер әзірледі. 2002 жылдан бастап осы уәкілетті мемлекеттік
органның міндеті ҚР Премьер-Министрінің Кеңсесіне жүктелді.
Қазіргі уақытта Мемлекеттік құпиялардың қорғалуын қамтамасыз ету
жөніндегі төрт жылдық мемлекеттік бағдарламаның орындалуы аяқталды. ҰҚК
негізгі міндеттерінің бірі Мемлекеттік құпиялар туралы Заңның шеңберінде
әзірленген нормативтік құқықтық актілердің жаңа талаптарын мемлекеттік
органдар мен ұйымдарға енгізу болып табылады. Осыған байланысты ҰҚК
органдары мемлекеттік құпияларды пайдалануға қатысты қызметті жүзеге
асыруға жаңа рұқсаттарды мемлекеттік органдарға және ұйымдарға ресімдеу
(қайта ресімдеу) бойынша кешенді жұмыстар жүргізді.
Республикада алғаш рет рұқсаттарды беру ұйымдардың қорғалу жағдайының
мемлекеттік құпияларды қорғау саласындағы заңнама талаптарына сәйкестігін
жан жақты сараптаудан және олардың басшыларын тағлымдамадан өткізуден кейін
жүзеге асырылды.
ҰҚК қолданған елдің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету тиімділігін
жетілдіру мен жоғарылатуға бағытталған ұйымдастыру және нақты шаралары
бірқатар жағдайларда белгілі бір оң нәтижелерге жетуге, шетел арнайы
қызметтерінің құпия мәліметтерге кіру әрекеттерінің алдын алуға,
мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру
мәселелерінде кемшіліктерді ашуға мүмкіндік берді.
Сонымен бірге, мемлекеттік құпияларды жария етудің алғышарттары
сақталуда, оларды жыл сайынғы құпия құжаттарды (мүліктерді) жоғалту және
жабық мәліметтерді жариялау фактілерінің анықталуы дәлелдейді. Мемлекеттік
құпияларды жариялау мен жоғалтуға мүмкіндік берген бірқатар лауазымды
тұлғаларға қатысты қылмыстық істер көтерілді, кейбір кінәлы тұлғалар ҚР ҚК
172, 173 баптары бойынша бас бостандығынан айрылудың түрлі мерзімдеріне
айыпталып, көпшілігі әкімшілік және тәртіптік жауапкершілікке тартылды.
Көптеген жағдайда мұндай бұзушылықтар айтарлықтай құрылымдық өзгерістерге,
жекеменшік формаларының өзгеруіне ұшыраған ұйымдарға тән. Ұлттық
қауіпсіздік комитетімен ақпараттарды жаппай құпияландырудан кету бойынша
көптеген жұмыстардың жасалғанын атап айту керек, мемлекеттік құпияларды
қорғаудың механизмдері заңмен белгіленген және бұл оларды қажетті деңгейде
ашық етті.
ҰҚК Шетелдің арнаулы қызмет жұмысына қарсы тұру барысында ақпараттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету де жүзеге асырылып келеді. Бұл орайда, 2006
жылы мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметті алмақ болған шетелдік арнаулы
қызметтің 3 агенті әшкереленді, олардың екеуі Қазақстан азаматтары болып
шықты. Олар мемлекеттік сатқындық жасағаны үшін 10 және 12 жылға
бас бостандықтарынан айырылды. Келгендегі ресми жарияланған мақсаттарына
сай жұмыс істемеген яғни ұлттық арнаулы қызметтерге қатысы бар деген күдік
бойынша 17 шетелдік азамат республикадан аластатылды. Бұдан басқа
мемлекеттік органдарды, кәсіпорындарды және мекемелерді тексеру барысында 3
мыңға тарта құпиялық тәртібін бұзушылық ашылды. Соған орай, әкімшілік және
тәртіптік жауапкершілікке 230 адам тартылды. Мемлекеттік құпияларды
жинағаны және оны шетелдік компанияның мүддесіне пайдаланғаны үшін
еліміздің бір азаматы сотталды. Бірқатар заңсыз миграция арналары жабылды
және оларды ұйымдастырғаны үшін 3 адамға қатысты қылмыстық іс қозғалды.
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Экономикасы серпінді дамып келе жатқан, ғылыми әлеуеті мығым ел ретінде
Қазақстан ақпараттық қоғамға батыл аяқ басуда. Демократиялық құндылықтарға
негізделген дамудың жаңа деңгейіне, азаматтық және құқықтық қоғамға, саяси
әралуандыққа көшу ақпаратқа деген орасан зор сұранысты туғызып отыр. Осы
сұранысты қанағаттандыру қажеттігі ақпараттық процестерді тиімді басқару
мәселесін күн тәртібіне қоюда. Ал, ақпараттық процестер саяси-әлеуметтік,
экономикалық құрылымдар мен жұртшылық арасындағы хабар алмасудың –
коммуникацияның өзегін құрап, өзін-өзі реттеп отыратын күрделі әлеуметтік
жүйе болып табылатын социумның – қоғамның өркендеп, дамуының негізгі тетігі
ретінде көрінеді. Қазіргі таңда мұндай жүйелерді басқару оның объектілері
мен субъектілері арасындағы үздіксіз ақпарат алмасу жолымен жүзеге асады.
Бұл орайда ақпараттың маңызы қоғамды ғылыми басқарудың әлеуметтік
құбылыстар мен процестерді, олардың даму заңдылығын тануға негізделуімен
түсіндіріледі. Болмыстың адам санасында бейнеленуі болып табылатын таным
процесінің мәні де ақпарат ұғымымен тығыз байланысты.
Жалпы тұрғыдан алғанда ақпарат ұғымына қандай да болмасын дерек,
мәліметтер мен білімдер жиынтығы кіреді. (Шығу тегіне байланысты ақпаратты
биологиялық (генетикалық) ақпарат, техникалық ақпарат, геологиялық ақпарат,
т.б. деп жіктеуге де болады). Ақпарат теориясында бұл түсінік сақтау,
жеткізу, түрлендіру объектісі саналатын деректер жиыны ретінде пайымдалады,
ал информатика ғылымы болса, ақпараттың құрылымы мен қасиеттерін, сондай-ақ
оны жинақтауға, сақтауға, іздестіруге, өңдеуге, түрлендіруге, бөлуге және
қызметтің түрлі салаларында пайдалануға қатысты мәселелерді зерттейтін пән
ретінде көрінеді.
Инновация мен іскерлікке арқа сүйей отырып, ақпараттық технология
қалыптасқан басқару технологиясына үлкен өзгерістер енгізуде. Автоматты
басқару жүйелерінің бүкіл әлеуетін іске қосу үшін әлемнің жетекші
компаниялары қызметкерлер мен технологияларды біртұтас әлеуметтік-
технологиялық жүйелерге кіріктіруде. Ақпараттық технологиялар мемлекеттік
басқаруда, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметін ұйымдастыруда кеңінен
қолданылуда. Интернет желісінің одан әрі дамуы ғылыми-техникалық үрдістің
жаңа кезеңі ақпараттық технологиялардың, ақпараттық менеджменттің
өркендеуіне қатысты болатындығын көрсетсе керек. Дүниежүзілік біртұтас
ақпарат кеңістігі ақиқатқа айналды. Қазақстан Республикасының жаңа
ғасырдағы әлеуметтік-экономикалық дамуы ақпараттық саясатты ұтымды
ұйымдастырумен, жаңа үрдістер мен тәжірибелерді өмірге батыл енгізумен
байланысты болса керек.
Соңғы жылдардың тәжірибесі қоғамды басқарудың нарықтық жүйесіне көшу
Қазақстанның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, рыноктық тетіктерді іс
жүзінде пайдаланбайынша мүмкін еместігін көрсетіп отыр. Еліміз сондықтан да
дамыған елдердің тарихи тәжірибесін өз ерекшеліктеріне орайластыра отырып
пайдалануға тырысуда. Өзге посткеңестік кеңістік, соның ішінде ТМД
мемлекеттері сияқты біздің елімізде де аралас экономика жүйесі қалыптасты.
Нарыққа көшудің қазіргі кезеңінде қызмет формалары мен салалары елеулі
түрде өзгеруде, құрылымдық жаңалықтар енгізіліп, жаңа өрістер ашылуда. Алыс
болашақты көздейтін сондай өрістердің бірі елімізде ақпараттық қоғам құруға
қатысты. Бұл үшін мемлекеттің ақпараттық саясаты жасалып, өзіндік
ақпараттық кеңістігі қалыптастырылуы қажет.
Осы мақсатпен 1997 жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының
біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы шықты. Мемлекеттік басқаруда, экономикада, мәдениет
пен әлеуметтік салада келешегі бар ақпараттық технологияларды, компьютер
техникасы мен телекоммуникация құралдарын пайдалануға негізделетін жаңа
технологиялық үрдістерді қалыптастыру, ақпарат пен білім нарығын жасау,
жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз
етіп, қоғамдық өндірістегі ақпараттық құрылымның рөлін арттыру мақсатында
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 16 наурыздағы №573
Жарлығымен Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық құрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Ақпарат алу еркіндігі және оны тарату бостандығы ақпараттық қоғамның
ерекше белгісі болып табылады. Бұл демократиялық процедураларды
жетілдіруге, іскерлік белсенділікті арттыруға, адал бәсекені дамытуға,
тұтынушылардың құқығын қорғауға жәрдемдесіп, экономиканың олигархтануына,
бюрократияның тиімділігі төмен монополиятік құрылымдармен біте қайнасуына,
сыбайлас жемқорлық пен шаруашылықтың құлдырауына тосқауыл қояды. Толық және
дәл ақпаратқа сүйене отырып, саясатта, экономикада, ғылымда, практикалық
қызметте дұрыс та сарабдал шешімдер қабылдауға болады.
Ақпараттық қоғам орнатудың негізгі шарттарына төмендегі міндеттерді
шешу қажеттігі жатқызылады:
- біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру;
- келешегі мол ақпараттық технологияларды, есептеу техникасы және
телекоммуникация құралдарын жаппай қолдануға негіделетін жаңа
технологиялық үрдістердің экономикада қалыптасып, кейіннен
басымдықта болуы;
- ақпарат және білім нарығын құру;
- байланыс, көлік, ақпарат инфрақұрылымын жасау;
- жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
- білім беру, ғылыми-техникалық, мәдени даму деңгейін арттыру;
- азаматтар мен әлеуметтік институттардың ақпаратты еркін алу мен
тартауға деген құқығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасау.
БАҚ қызметінің және Қазақстан Республикасы ақпараттық нарығының жұмыс
істеуінің негізі Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы сөз бостандығы мен
шығармашылық еркіндікке кепілдік береді, цензураға тыйым салады, сонымен
қатар әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін
ақпарат алуға және таратуға құқығы бар екенін айқындайды, идеологиялық және
саяси әралуандылықты таниды.
Қазір Қазақстанда ақпарат нарығының негізгі, елеулі элементтері
қалыптасқан. Мәселен, 1990 жылға дейін республикада барлығы
10 республикалық мемлекеттік газет пен журнал басылса, эфирге 21
теле- және радиоарна шығарылса, ал 2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай
бойынша Қазақстан Республикасында 7281 бұқаралық ақпарат құралы
тіркелген. Мемлекеттік емес БАҚ-тардың үлесі 78-ге жуық
пайызды құрайды. Тіркелген БАҚ-тың жалпы санынан 2479 бұқаралық ақпарат
құралы тұрақты негізде жұмыс істейді.
Елімізде БАҚ-ты кең тұрғыда тақырыптық саралау орын алып отыр. Қазіргі
уақытта баспалық БАҚ-тың үлесі масс-медианың жалпы санының 50
пайызын, қоғамдық-саяси – 16 процентті, ғылыми – 9 процентті, жарнамалық –
10,5 пайызды, балалар, жастар, әйелдер және діни басылымдар шамамен
әрқайсысы 2 пайызды құрайды.
Қазақстан Республикасында 212 электрондық БАҚ жұмыс істейді. Аса ірі
жалпыұлттық электрондық БАҚ-тар Қазақстан Республикасы аумағының: Хабар
телеарнасы – 95,70 пайызын, Қазақстан - 96,25 пайызын, Ел арна - 75,50
пайызын, Еуразия – бірінші арна - 78,60 пайызын, Қазақ радиосы – 86,99
пайызын қамтиды. Орталық Азия, Орта Шығыс, Еуропа және Солтүстік Африка
елдерінің аумақтарында хабар тарататын Caspionet спутниктік арна жұмыс
істейді.
Елімізде кабельдік және эфирлі-кабельдік телевидение желілерінің 80-нен
астам операторы іске қосылған, ол отандық және шетелдік электрондық БАҚ
арқылы хабар тарату қызметін көрсетеді. Олардың ішінен ең ірісі Алма-ТВ
(еліміздің 13 қаласына хабар таратады), Қазақпараттелеком, Секател және
Қазорталық-ТД (5 қала бойынша), КВК (4 қала) болып табылады.
Қазақстанның ішкі ақпарат нарығында 2309 газет пен журналды,
83 телерадио бағдарламасын қоса алғанда, 2392 шетелдік бұқаралық ақпарат
құралы таратылады. Қазақстан Республикасында спутниктік телевидение және
деректерді компьютермен беру жүйелер арқылы ақпарат өнімдерін қабылдауды
бір мыңға дейінгі шетелдік телеарналармен, электрондық форматтағы баспалық
БАҚ-тың шектеусіз саны арқылы қабылдауды жүзеге асыруға болады. Қазақстан
Республикасында шетелдік бұқаралық ақпарат құралының 80-нен астам өкілі
аккредиттелген.
Шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары атауларының жалпы санының 90
пайызға жуығы орыс тілінде, 5 пайызы – ағылшын тілінде, 5 пайызы әлемнің
басқа тілдерінде таратылады.
Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын шетелдік БАҚ-тың аса
ірі желілері Қазпошта акционерлік қоғамы (бұдан әрі – АҚ), АиФ-
Қазақстан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – ЖШС) біріккен
кәсіпорны, Еуразия-пресс АҚ, Алма-ТД АҚ, Секател, Қазорталық-ТД,
Кателко+ ЖШС болып табылады. Осы құрылымдар тарататын масс-медианың
жиынтық көлемі жалпы көлемнің 70 пайызын құрайды.
Қазақстанда жалпыұлттық эшелонға, көбіне басқаларға, бірінші кезекте
жергілікті жердегілерге залал келтіре отырып, шектен тыс баса назар
аударылады. Мұндай көзқарас жергілікті және өңірлік ақпарат нарығының және
бұқаралық ақпарат құралдарының дамымауымен, сыртқы ақпарат нарығында жүйелі
жұмыстың болмауымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында, қоғам үшін әлеуметтік маңызы бар және аса
маңызды тақырыптарды жариялауға мемлекеттік тапсырыс жүйесінің жұмыс
істеуін қоса алғанда, БАҚ-ты мемлекеттік қаржылық қолдаудың бірқатар
тетіктері жасалған.
Ұлттық (қазақстандық) ақпарат нарығын оның бүгінгі таңдағы болмысы
жағынан бәсекелес емес деп айқындауға болады, өйткені онда нарықтық
экономика қағидаттары таза және толық көлемде қолданылмайды.
Осыған байланысты ақпарат нарығында мынадай теріс сипаттағы құбылыстар
байқалады:
- қазіргі заманғы ақпарат нарығының талаптарына сәйкес келетін кәсіби
мамандардың жеткілікті санының – менеджерлердің, шығармашылық
қызметкерлердің, журналистердің, талдаушылардың, тележүргізушілердің,
стрингерлердің, технологтардың, заңгерлердің және басқалардың болмауы;
ақпарат нарығы субъектілерінің, бірінші кезекте БАҚ-тың техникалық жағынан
нашар жабдықталуы, ол ақпарат өнімдерін өндіру мен тарату жөніндегі
материалдық-техникалық базаның әлсіздігінен, ақпараттарды тарататын
телекоммуникациялар мен арналарға, әсіресе өңірлерде, қолжетімділіктің
шектеулі болуынан туындап отыр;
- ақпарат нарығының субъектілері, бірінші кезекте БАҚ өте төмен
табыстылықпен жұмыс істейді, көп жағдайларда мемлекетке жәненемесе қаржы-
өнеркәсіп топтарға тікелей қаржылай тәуелділікте болады және көбіне өз
қызметінде олардың мүдделерін білдіреді;
- нарықтың ақпарат сыйымдылығының, соның ішінде жарнаманың аздығы;
халықтың бір бөлігінің төлем қабілетінің аса жоғары болмауы, ол жеке және
заңды тұлғалардың ақпарат өнімдеріне аз шығын жұмсауымен түсіндіріледі;
- жергілікті, өңірлік және жалпыұлттық телекоммуникация
инфрақұрылымының және ақпараттар беру мен тарату инфрақұрылымының дамымауы,
соның ішінде ақпаратты беру мен таратудың монополиялы түріне жақын жай-
күйіне байланысты туындап отыр.
Қол жеткізген даму деңгейіне сәйкес ішкі ақпараттық нарықтың дамуының
заңнамалық базасын дер кезінде жетілдіру мәселесі ерекше байқалуда.
Бұл стратегиялық мәселелерді отандық медиа-нарықты одан әрі ырықтандыру
мен дамытуға жағдай жасай отырып, дәйекті түрде шешу қажет.
Жалпы алғанда ақпараттық қоғам қалыптастырудың басты тетігі – оның
ақпараттандырылуы болып табылады. Қоғамды компьютерлендіру – ақпараттандыру
кезеңдерінің бірі болып табылады.
Егемен Қазақстан газетінің 2007 жылғы 18 сәуіріндегі санында белгілі
теоретик-публицист Намазалы Омашұлының Ақпараттық қауіпсіздігіміз
қандай?.. атты мақаласы жарық көрді. Онда автор ақпарат құралдарының
идеологиялық тұрғыдан біртұтас саясатты жүргізбеуі, ақпараттық
қауіпсіздігіміздің әлсіреуіна алып келетіндігін былайша жеткізеді: Бүгінде
Орталық Азия ғана емес, ТМД елдері арасында экономикалық жағынан,
инновациялық және әлеуметтік даму тұрғысынан Бір саты ілгеріде келе жатқан
Қазақстан енді қоғамдық-саяси, оның ішінде идеологиялық бастамаларды
бірізділендіру бағытында жұмыс істеуге көше бастады. Бұл бағдарлы
идеологиялық құндылық жасалды деген сөз емес. Бірақ, осындай үдерістің
жүруін қамтамасыз ету мақсатында бұрыңғы сең бұзылғандай.
Идеологиялық негіз қандай елде болмасын ақпараттық жүйесі арқылы
жүзеге асатыны белгілі. Қазір еліміздің ақпараттық кеңістігі, құдайға шүкір
деп айтуға болады, айналасындағы мемлекеттермен салыстырғанда көп алда. Оны
алу мен таратуға ешқандай тыйым салынбайды, ешкімнің тілін кесіп, ауызын
буып отырған жоқ, еркіндік бар
Қазір идеологиялық жұмысты әркім өз бетінше жүргізіп жатыр. Бұл
мемлекеттік деңгейде ұйымдастырылса, нәтижелі болары сөзсіз. Ерте ме, кеш
пе, оның туатынына ешқандай күмән жоқ. Бірақ, сол үдеріс кешеуілдеп қала ма
деген қауіп бар. Бұл жерде Қазақстан -2030 Стратегиялық бағдарламасын
ешкім жоққа шығармайды. Әрі ол стратегиялық бағдар күрмеуі көп мәселелерді
қамтиды. Оның ішінде экономика да, қоғамдық-саяси үрдіс те, әлеуметтік-
мәдени әлеует те, барлығы бар. Ал осы стратегиялық бағдарлама мен
идеологиялық жұмыс қабысып, барлық күш соған жұмылдырылса, қане. Әлемдік
тәжірибеден түйгеніміз, әр елдің идеологиялық қапшығы өз құндылықтарымен
толып тұрмаса, оған әркім қалдығын, күл-қоқысын тастайтыны анық.
Ия, рас, ақпараттық кеңістікті ұлттық тұтастығымыздың алаңы деп қарар
болсақ, онда біздің ұлттық идеологиямыздың болуы керектігі, оның әрдайым
мемлекет тарапынан қадағалау қажеттігі дау тудырмайды.
2.2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК
ТӘЖІРИБЕ
Ғылыми - техникалық прогрестің қазіргі заманғы жағдайларға сәйкес
дамуы компьютерлендіру тенденциясымен, электронды-есептеу машиналары,
жүйелер және компьютерлік желілерден тұратын деректерді өңдеудің
тармақталған жүйесін жасаумен айқын ерекшеленеді. Қолданушыларының саны
ұдайы өсетін Интернеттегі жағдайдай, мұндай бағытталушылық мемлекеттік және
қоғамдық өмірдің барлық дерлік жақтарын қозғайды. Бұл жағдайда ақпараттық
ресурстар, деректерді өңдеу жүйелері және компьютерлік желілер мемлекеттің
ұлттық ішкі құрылымының ең осал бөлігі болады.
Интернет бұрынғысынша ешкіммен бақылауға алынбайтын, виртуалды еркін
кеңістік болғандықтан, қазіргі ақпараттық технологиялар мүмкіндігін
қылмыстық қоғамдастықтар белсенді пайдалануға тырысуда, нәтижесінде
қылмыстық әрекеттердің жаңа түрлері – киберқылмыстар пайда болды. Атап
айтсақ, электронды-есептеу машиналары жұмысына заңсыз қатысу, компьютерлік
ақпаратты ұрлау, иемдену және күшпен алу, ақпараттық ресурстарға қашықтан
шабуыл жасауды ұйымдастыру, ақпаратты жою, жинау және өзгертуді жүзеге
асыратын компьютерлік вирустарды (логикалық бомбалар, трояндық аттар
деп аталатын және басқа ақпараттық қарулар түрі) жасап, өңдеу.
Бұл қылмыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. КІРІСПЕ
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ – АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ..3
1.2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК – ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ
МАҢЫЗДЫ
БӨЛШЕГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .10
2.2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК
ТӘЖІРИБЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.3.АҚШ, ҰЛЫБРИТАНИЯ, ИТАЛИЯДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ
ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4. ҚЫТАЙ, ЖАПОНИЯ, УКРАИНАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ
ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
ІІІ.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...23
ІV. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 28
І. КІРІСПЕ.
1.1. АҚПАРАТТЫҚ ДӘУІРДЕГІ – АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК
ХХІ ғасыр – ақпараттың алтын ғасыры. Сөз жоқ, өміріміздің барлық
саласына дендеп енген компьютерлік технологиялар, ғаламдық Интернет торабы
мен мультимедиялық және мобильдік құрылғылар адамзат баласын ақпаратпен
қарулануға алып келуде. Бүгінде ақпаратсыз қандай да бір жетістікке жетуді
айтудың өзі қиын. Қоршаған ортада болып жатқан саяси-экономикалық
жағдайлардан хабары мол адам ақпараттық әлеуетті адам саналады.
Адамзат баласы бүгінге дейін индустриалдық дамуды бастан кешті.
Индустриалдық дәуірде темір жолдар мен авиация коммуникацияның негізгі
құралдары бола отырып, қоғам мен бизнес әлемінің сипатын түбегейлі
өзгертсе, ал ХХІ ғасырда адамзат ақпараттық дәуірге аяқ басты. Қоғам
өмірінің негізгі өлшемдеріне ақпараттық сауаттылық жатса, Интернет
экономикалық құрылымдардың барлығына өз ықпалын тигізе отырып, базалық
инфрақұрылымның рөлін атқаруда.
Ақпараттық қоғамның сипатты белгілерін әңгімелемес бұрын ақпараттық
қоғамға келудің алғышарттары орын алған тарихқа көз жіберелік. ХХ ғасырдың
60-жылдары адамзат баласы ақпараттық жарылыстардың орын ала бастағынын
сезінді. Қоғамдық өмірге тән ақпараттардың саны үдей түсті. Уақыт өте келе
ақпараттардың саны экспоненциальдық заң бойынша арта беретіндігі
дәлелденді. Бұл жағдайда ақпараттардың санының жылдам артуы мен жылдамдығы
да экспоненциальды тұрғыдан белең алатындығы белгілі болатын.
Бұл дегеніңіз – ақпараттық жарылыстардың немесе ақпараттық
төңкерістің басталғандығын білдіретін еді. Адамдар ақпарат ағымын өңдеу мен
оны басқару, сақтау құрылғыларының жеткіліксіздігін анық сезінді.
Жалпы адамзат тарихын зерделеп зерттеген ғалымдар ақпараттың ең алғашқы
белгісі деп жазудың пайда болғанын айтады. Бұл кезеңде адамның ақыл-ой
қуатының құндылықтарын жазу арқылы ұрпақтан-ұрпаққа қалдыру мүмкіндігі
пайда болды.
Адамзат баласы бастан кешкен екінші эволюциялық кезең ХV-ғасырдың
ортасындағы кітап басу ісінің қолға алынуы болатын. Бұл қоғамның сауатын
арттырып, рухани-мәдени дамуға түрткі болды, пошта қызметі пайда болды.
Ақпараттық эволюцияның үшінші кезеңі ХІХ ғасырдың аяғымен тұспа-тұс
келді. Бұл кезеңде электр қуаты ойлап табылды. Сондай-ақ, ақпаратты кез
келген көлемде шұғыл жинақтау мен таратуға, көбейтуге мүмкіндік беретін
телеграф, телефон, радио пайда болды.
Дамудың төртінші сатысы ХХ-ғасырдың 70-жылдарында орын алды. Бұл
кездері өмірге микропроцессорлық технологиялар мен дербес компьютер келді.
Бұл кезеңді ақпараттандыру ғылымын зерттеуші ғалымдар үшке бөліп
қарастырады:
● механикалық және электрлік құралдардан ақпаратты электронды нұсқада
сақтау құралдарына көшуі;
● барлық желілердің, құрылғылар мен приборлардың миниатюризациялануы
(көлемін кішірейтуі);
● бағдарламалық-басқару құрылғылары мен процестердің құрылуы.
1980 жылға таман әлемдегі дамыған мемлекеттерде ақпараттық бизнес пен
ақпараттық қызмет салалары жандана бастады. Мәселен, осы уақытта АҚШ-тың
ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндердің жалпы саны 3 %, өнеркәсіптегі
жұмыс істейтіндер – 20 %, қызмет көрсету нарығындағы адамдар – 30 % болса,
ал ақпаратпен жұмыс және оған қажетті құрылғыларды жасау саласындағы
адамдар жалпы экономикалық белсенді адамдардың 47 пайызын қамтыды.
ХХІ ғасыр ақпараттық дәуір дейтін болсақ, онда оның сипатты белгілері
қандай? Бұны теоретик-ғалымдар былайша анықтады:
а) ақпараттық кеңістік – қолда бар ақпараттар жиынтығын басқаруға жан-
жақты әзір орта;
б) ақпаратты сақтау, тарату мен пайдалану үшін қажетті барлық қажетті
құралдардың болуы.
Ғаламдық тұрғыдан ақпараттандырудың өмірімізден орнықты орын алуы
адамзатты ақпаратпен жұмыс істей алуға шақырып отыр. Бүгінде әлемнің
көптеген мемлекеттерінде жұмысқа орналасушыларға қойылатын бірден-бір талап
– компьютерлік сауаттылық пен ақпаратпен жұмыс істей алу болып отыр.
Осыған орай, 2000 жылы Үлкен сегіздік елдерінің ұйымдастыруымен Окинавада
ғаламдық ақпараттық қоғам хартиясы қабылданды.
Хартияны қабылдаудағы басты мақсат – әлемдегі әрбір адамның ғаламдық
ақпараттық қоғам жетістіктерін пайдалану мүмкіндіктеріне жол ашу болып
табылады. Сондай-ақ, Хартия осы мақсатта елдер арасындағы ақпараттық
теңсіздікті жоюға шақырады. Бұған қоса, ақпараттық қоғам құруда жеке адам
мен мемлекеттің, бизнестің күш біріктіруі қажеттігін алға тартады.
Ақпараттандыру саласының мамандары ақпараттық қоғамның дамуы арқылы
адамзат баласы мынадай мәселелерді шеше алды дейді:
- ақпараттық дағдарыс мәселесі шешілді, яғни, ақпараттар ағыны
басқарылатын болды;
- өзге ресурстармен салыстырғанда ақпараттың басымдығы қамтамасыз
етілді;
- дамудың басты формасы ақпараттық экономика болып табылды;
- қоғам озық ақпараттық техника мен технологиялар көмегімен білімді
пайдалану мен өңдеу, сақтау, автоматтандырылған генерацияны басқаруды
игерді;
- адам өмірінің барлық саласын қамти отырып, ақпараттық технологиялар
ғаламдық сипатқа ие болды;
- барлық адамзаттық өркениеттердің үндестігі мен бірлігіне шақыру
құбылыс жүруде;
- қоғамды басқару мен қоршаған ортаға әсер етудің гуманистік
қағидаттары іске асырылды.
Дей тұрғанмен, ақпараттық қоғам мемлекет пен бизнес құрылымдарға, жеке
адамдарға ақпараттық қауіпсіздік мәселесін алға тартты. Әлемдік ІТ-
сарапшылары мен осы сала ғалымдары ақпараттық қоғамға тән қауіпті
тенденциялар деп мыналарды атап көрсетті:
- бұқаралық ақпарат құралдарының қоғам санасына әсері күшейді;
(мәселен, Интернеттегі көптеген сайттар зорлық-зомбылықты насихаттаса,
ақпараттың көптігі және әр түрлі идеологиялық пиғылда болуы тұтынушының
сана-сезіміне кері әсерін тигізбей қоймайды);
- ақпараттық технологиялар арқылы адамдардың жеке өмірін, қандай да бір
ұйымдардың қызметін бұзу (немесе тіпті құрту) құбылыстары жиілеп кетті;
- сапалы әрі шынайы ақпарат алу мен оны іріктеу үрдісі күрделене
түсуде;
- ақпараттық технологияларды әзірлеушілер мен тұтынушылар арасындағы
айырмашылық стратегиялық қауіптілік деңгейіне дейін артуда;
- қоғамның кей бөлігінің ақпараттық қоғам ортасына бейімделу мәселелері
күшеюде.
Ақпараттық қауіпсіздік дегеніміз не? Мұны әркім әр түрлі түсінеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік туралы 1998 жылғы
26 маусымдағы №233 Заңында Ақпараттық қауіпсіздік – мемлекеттік
ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ, ақпарат саласындағы жеке тұлғалардың
құқығы мен қоғам мүддесінің қорғалу ахуалы деген анықтама берілген.
Осы курс жұмысының мақсаты - ақпараттық қауіпсіздіктің аспектілерін,
Қазақстандағы ақпараттық қауіпсіздік мәселелері мен оларды шешу жолдарын
қарастыру, ғылыми тұжырымдар ұсыну.
2. Қазақстандағы ақпараттық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздіктің маңызды
бөлшегі
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 10 қазандағы
№ 199 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының ақпараттық
қауiпсiздiк тұжырымдамасында: ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
мақсаттары былайша белгіленген:
- ақпарат қорғаудың ұлттық жүйесiн, оның iшiнде мемлекеттiк ақпараттық
ресурстарды құру және нығайту;
- мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ақпарат саласында адам
құқықтары мен қоғам мүдделерiн қорғау;
- Қазақстанның ақпараттық тәуелдiлiгiн, басқа мемлекеттер тарапынан
ақпараттық өктемдiктi немесе тосқауылды, Президенттiң, Парламенттiң,
Үкiметтiң және басқа да мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың ақпараттық
оқшаулануын төмендету немесе оған жол бермеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының ақпараттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
жөнiндегi негiзгi мiндеттеріне мыналар жатады:
- ақпараттық қауiпсiздiк саласында ұлттық заңнаманы жетiлдiру;
ақпараттық қауiпсiздiк қатерлерiнiң көздерiн анықтау, бағалау, болжау,
қорғалатын объектiлердiң барлауға қолжетiмдiлiк өлшемдерiн айқындау;
- ақпараттық қауiпсiздiктiң мемлекеттiк саясатын қамтамасыз етудiң, iс-
шаралар кешенiн және оларды iске асыру әдiстерiн әзiрлеу;
- ақпараттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк
органдар мен ұйымдардың қызметiн құқықтық реттеу және үйлестiру;
- ақпараттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жүйесiн дамыту, оны
ұйымдастыруды, нысандарын, әдiстерiн және ақпараттық қауiпсiздiк қатерлерiн
бейтараптау құралдарын, оны бұзу зардаптарын жоюды жетiлдiру;
- Қазақстанның жаһандық ақпараттық желiлер мен жүйелердi құру және
пайдалану процестерiне белсендi қатысуын қамтамасыз ету;
- техникалық барлауларға қарсы iс-әрекет ету жөнiндегi нормативтiк
құқықтық және әдiстемелiк базаны әзiрлеу және жетiлдiру жолымен техникалық
барлауларға қарсы iс-қимыл жасау жүйесiн құру.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің басым
бағыттарының біріне Қазақстан Республикасының ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету жатады. Бұл бағытта еліміздің ұлттық қауіпсіздік ведомствосы
бірқатар шараларды қолға алып, ақпараттық қауіпсіздікті ықтимал қатерлерін
болдырмау, олардың алдын алу шараларын жүргізуде.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетінде ақпараттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында Барлау шұғыл қызметі құрылған.
Оның басты мақсаты Қазақстан Республикасының Президентін, заң шығарушы және
атқарушы биліктің жоғарғы органдарын қандай да бір деңгейде ұлттық
мүддемізге қауіп-қатер төндіретін және мемлекетіміздің қауіпсіздігіне әсер
ететін әлемдегі жасырын үрдістер туралы шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету
болып табылады. Осы ретте аталған қызмет жүйесі сыртқы қауіп-қатерді
анықтауға, оларды жою мен олардан туындау мүмкін жағымсыз салдарларды
бейтараптандыруға бағытталған.
Соңғы жылдары Барлау қызметі ақпараттық-талдау жұмыстарына зор
көңіл бөлуде. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қауіпсіздіктің басым
бөлігін мемлекеттік құпиялар құрайды. Қазақстан тәуелсіздік алған уақыттан
бері мемлекеттік құпиялардың қорғалуын ұйымдастыру жөніндегі қызмет Ұлттық
қауіпсіздік комиеттінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мәселен,
ҰҚК ұсынысы бойынша 1992 жылы ҚР Министрлер Кабинеті жанынан мемлекеттік
құпияларды қорғау саласындағы жұмыстарды үйлестіру бойынша ауқымды
өкілеттіктері бар Ақпаратты қорғау жөніндегі мемлекеттік техникалық
комиссия құрылған болатын. ТМД елдері арасында Қазақстан бірінші болып 1993
жылғы қаңтарда Мемлекеттік құпияларды қорғау туралы Заң қабылдады. Осы
жылы ҰҚК құпия мәліметтермен және құжаттармен жұмыс істеу тәртібін
реттейтін Қазақстан Республикасында құпиялылық режимін қамтамасыз ету
жөніндегі жаңа нұсқауды және мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің
тізбесін әзірледі.
Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің тізбесін заңнамалық
белгілеуді міндеттейтін Конституция қабылданғаннан кейін ҰҚК 1999 жылғы
наурызда Парламент қабылдаған Мемлекеттік құпиялар туралы жаңа Заң
әзірледі. Заңда алғаш рет бұқара жұртшылықтың игілігіне айналған
мемлекеттік құпиялардың тізбесімен қатар азаматтардың құқығы мен
бостандығын қозғайтын: азаматтардың қауіпсіздігі мен денсаулығына қатер
төндіретін төтенше жағдайлар мен апаттар және олардың зардаптары туралы,
сондай-ақ зілзала апаттары, олардың ресми болжамдары мен зардаптары туралы;
экология, денсаулық сақтау, санитария, демография, білім, мәдениет, ауыл
шаруашылығының жағдайы туралы, сондай-ақ қылмыстылық жағдайы туралы;
мемлекеттің азаматтарға, лауазымды тұлғалар мен ұйымдарға беретін
артықшылықтары, өтемдері мен жеңілдіктері туралы; азаматтардың құқығы мен
бостандығының бұзылу фактілері туралы; мемлекеттік органдар мен ұйымдардың,
олардың лауазымды тұлғаларының заңдылықты бұзу фактілері туралы; саяси,
әлеуметтік және басқа да себептер бойынша жаппай қуғын-сүргіндер туралы
ақпаратты құпиялауға тыйым салу енгізілді. Аталған мәліметтерді құпиялау
туралы шешім қабылдаған лауазымды тұлғалар жауапкершілік алады және
азаматтар мұндай шешімдерді сот тәртібімен шағымдануға құқықты.
Сонымен бірге мәліметтердің құпиялануына байланысты Заңға алғаш рет
азаматтар мен ұйымдардың оларды тасушыларға меншік құқығы және азаматтардың
құпияларды ашу туралы сұрауларының міндетті түрде орындалуы енгізілгенін
атай кеткен жөн.
1999 жылы ҰҚК бастамасымен республикада Агенттік мәртебесі бар
мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі жеке уәкілетті мемлекеттік орган
құрылды. Агенттікпен бірлесіп, ҰҚК мамандары республикада құпия ақпаратты
қорғау және онымен жұмыс істеу рәсімін анықтайтын 40 жуық нормативтік
құқықтық актілер әзірледі. 2002 жылдан бастап осы уәкілетті мемлекеттік
органның міндеті ҚР Премьер-Министрінің Кеңсесіне жүктелді.
Қазіргі уақытта Мемлекеттік құпиялардың қорғалуын қамтамасыз ету
жөніндегі төрт жылдық мемлекеттік бағдарламаның орындалуы аяқталды. ҰҚК
негізгі міндеттерінің бірі Мемлекеттік құпиялар туралы Заңның шеңберінде
әзірленген нормативтік құқықтық актілердің жаңа талаптарын мемлекеттік
органдар мен ұйымдарға енгізу болып табылады. Осыған байланысты ҰҚК
органдары мемлекеттік құпияларды пайдалануға қатысты қызметті жүзеге
асыруға жаңа рұқсаттарды мемлекеттік органдарға және ұйымдарға ресімдеу
(қайта ресімдеу) бойынша кешенді жұмыстар жүргізді.
Республикада алғаш рет рұқсаттарды беру ұйымдардың қорғалу жағдайының
мемлекеттік құпияларды қорғау саласындағы заңнама талаптарына сәйкестігін
жан жақты сараптаудан және олардың басшыларын тағлымдамадан өткізуден кейін
жүзеге асырылды.
ҰҚК қолданған елдің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету тиімділігін
жетілдіру мен жоғарылатуға бағытталған ұйымдастыру және нақты шаралары
бірқатар жағдайларда белгілі бір оң нәтижелерге жетуге, шетел арнайы
қызметтерінің құпия мәліметтерге кіру әрекеттерінің алдын алуға,
мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру
мәселелерінде кемшіліктерді ашуға мүмкіндік берді.
Сонымен бірге, мемлекеттік құпияларды жария етудің алғышарттары
сақталуда, оларды жыл сайынғы құпия құжаттарды (мүліктерді) жоғалту және
жабық мәліметтерді жариялау фактілерінің анықталуы дәлелдейді. Мемлекеттік
құпияларды жариялау мен жоғалтуға мүмкіндік берген бірқатар лауазымды
тұлғаларға қатысты қылмыстық істер көтерілді, кейбір кінәлы тұлғалар ҚР ҚК
172, 173 баптары бойынша бас бостандығынан айрылудың түрлі мерзімдеріне
айыпталып, көпшілігі әкімшілік және тәртіптік жауапкершілікке тартылды.
Көптеген жағдайда мұндай бұзушылықтар айтарлықтай құрылымдық өзгерістерге,
жекеменшік формаларының өзгеруіне ұшыраған ұйымдарға тән. Ұлттық
қауіпсіздік комитетімен ақпараттарды жаппай құпияландырудан кету бойынша
көптеген жұмыстардың жасалғанын атап айту керек, мемлекеттік құпияларды
қорғаудың механизмдері заңмен белгіленген және бұл оларды қажетті деңгейде
ашық етті.
ҰҚК Шетелдің арнаулы қызмет жұмысына қарсы тұру барысында ақпараттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету де жүзеге асырылып келеді. Бұл орайда, 2006
жылы мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметті алмақ болған шетелдік арнаулы
қызметтің 3 агенті әшкереленді, олардың екеуі Қазақстан азаматтары болып
шықты. Олар мемлекеттік сатқындық жасағаны үшін 10 және 12 жылға
бас бостандықтарынан айырылды. Келгендегі ресми жарияланған мақсаттарына
сай жұмыс істемеген яғни ұлттық арнаулы қызметтерге қатысы бар деген күдік
бойынша 17 шетелдік азамат республикадан аластатылды. Бұдан басқа
мемлекеттік органдарды, кәсіпорындарды және мекемелерді тексеру барысында 3
мыңға тарта құпиялық тәртібін бұзушылық ашылды. Соған орай, әкімшілік және
тәртіптік жауапкершілікке 230 адам тартылды. Мемлекеттік құпияларды
жинағаны және оны шетелдік компанияның мүддесіне пайдаланғаны үшін
еліміздің бір азаматы сотталды. Бірқатар заңсыз миграция арналары жабылды
және оларды ұйымдастырғаны үшін 3 адамға қатысты қылмыстық іс қозғалды.
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АҚПАРАТТЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Экономикасы серпінді дамып келе жатқан, ғылыми әлеуеті мығым ел ретінде
Қазақстан ақпараттық қоғамға батыл аяқ басуда. Демократиялық құндылықтарға
негізделген дамудың жаңа деңгейіне, азаматтық және құқықтық қоғамға, саяси
әралуандыққа көшу ақпаратқа деген орасан зор сұранысты туғызып отыр. Осы
сұранысты қанағаттандыру қажеттігі ақпараттық процестерді тиімді басқару
мәселесін күн тәртібіне қоюда. Ал, ақпараттық процестер саяси-әлеуметтік,
экономикалық құрылымдар мен жұртшылық арасындағы хабар алмасудың –
коммуникацияның өзегін құрап, өзін-өзі реттеп отыратын күрделі әлеуметтік
жүйе болып табылатын социумның – қоғамның өркендеп, дамуының негізгі тетігі
ретінде көрінеді. Қазіргі таңда мұндай жүйелерді басқару оның объектілері
мен субъектілері арасындағы үздіксіз ақпарат алмасу жолымен жүзеге асады.
Бұл орайда ақпараттың маңызы қоғамды ғылыми басқарудың әлеуметтік
құбылыстар мен процестерді, олардың даму заңдылығын тануға негізделуімен
түсіндіріледі. Болмыстың адам санасында бейнеленуі болып табылатын таным
процесінің мәні де ақпарат ұғымымен тығыз байланысты.
Жалпы тұрғыдан алғанда ақпарат ұғымына қандай да болмасын дерек,
мәліметтер мен білімдер жиынтығы кіреді. (Шығу тегіне байланысты ақпаратты
биологиялық (генетикалық) ақпарат, техникалық ақпарат, геологиялық ақпарат,
т.б. деп жіктеуге де болады). Ақпарат теориясында бұл түсінік сақтау,
жеткізу, түрлендіру объектісі саналатын деректер жиыны ретінде пайымдалады,
ал информатика ғылымы болса, ақпараттың құрылымы мен қасиеттерін, сондай-ақ
оны жинақтауға, сақтауға, іздестіруге, өңдеуге, түрлендіруге, бөлуге және
қызметтің түрлі салаларында пайдалануға қатысты мәселелерді зерттейтін пән
ретінде көрінеді.
Инновация мен іскерлікке арқа сүйей отырып, ақпараттық технология
қалыптасқан басқару технологиясына үлкен өзгерістер енгізуде. Автоматты
басқару жүйелерінің бүкіл әлеуетін іске қосу үшін әлемнің жетекші
компаниялары қызметкерлер мен технологияларды біртұтас әлеуметтік-
технологиялық жүйелерге кіріктіруде. Ақпараттық технологиялар мемлекеттік
басқаруда, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметін ұйымдастыруда кеңінен
қолданылуда. Интернет желісінің одан әрі дамуы ғылыми-техникалық үрдістің
жаңа кезеңі ақпараттық технологиялардың, ақпараттық менеджменттің
өркендеуіне қатысты болатындығын көрсетсе керек. Дүниежүзілік біртұтас
ақпарат кеңістігі ақиқатқа айналды. Қазақстан Республикасының жаңа
ғасырдағы әлеуметтік-экономикалық дамуы ақпараттық саясатты ұтымды
ұйымдастырумен, жаңа үрдістер мен тәжірибелерді өмірге батыл енгізумен
байланысты болса керек.
Соңғы жылдардың тәжірибесі қоғамды басқарудың нарықтық жүйесіне көшу
Қазақстанның өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, рыноктық тетіктерді іс
жүзінде пайдаланбайынша мүмкін еместігін көрсетіп отыр. Еліміз сондықтан да
дамыған елдердің тарихи тәжірибесін өз ерекшеліктеріне орайластыра отырып
пайдалануға тырысуда. Өзге посткеңестік кеңістік, соның ішінде ТМД
мемлекеттері сияқты біздің елімізде де аралас экономика жүйесі қалыптасты.
Нарыққа көшудің қазіргі кезеңінде қызмет формалары мен салалары елеулі
түрде өзгеруде, құрылымдық жаңалықтар енгізіліп, жаңа өрістер ашылуда. Алыс
болашақты көздейтін сондай өрістердің бірі елімізде ақпараттық қоғам құруға
қатысты. Бұл үшін мемлекеттің ақпараттық саясаты жасалып, өзіндік
ақпараттық кеңістігі қалыптастырылуы қажет.
Осы мақсатпен 1997 жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының
біртұтас ақпараттық кеңістігін қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы шықты. Мемлекеттік басқаруда, экономикада, мәдениет
пен әлеуметтік салада келешегі бар ақпараттық технологияларды, компьютер
техникасы мен телекоммуникация құралдарын пайдалануға негізделетін жаңа
технологиялық үрдістерді қалыптастыру, ақпарат пен білім нарығын жасау,
жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз
етіп, қоғамдық өндірістегі ақпараттық құрылымның рөлін арттыру мақсатында
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 16 наурыздағы №573
Жарлығымен Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық құрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Ақпарат алу еркіндігі және оны тарату бостандығы ақпараттық қоғамның
ерекше белгісі болып табылады. Бұл демократиялық процедураларды
жетілдіруге, іскерлік белсенділікті арттыруға, адал бәсекені дамытуға,
тұтынушылардың құқығын қорғауға жәрдемдесіп, экономиканың олигархтануына,
бюрократияның тиімділігі төмен монополиятік құрылымдармен біте қайнасуына,
сыбайлас жемқорлық пен шаруашылықтың құлдырауына тосқауыл қояды. Толық және
дәл ақпаратқа сүйене отырып, саясатта, экономикада, ғылымда, практикалық
қызметте дұрыс та сарабдал шешімдер қабылдауға болады.
Ақпараттық қоғам орнатудың негізгі шарттарына төмендегі міндеттерді
шешу қажеттігі жатқызылады:
- біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру;
- келешегі мол ақпараттық технологияларды, есептеу техникасы және
телекоммуникация құралдарын жаппай қолдануға негіделетін жаңа
технологиялық үрдістердің экономикада қалыптасып, кейіннен
басымдықта болуы;
- ақпарат және білім нарығын құру;
- байланыс, көлік, ақпарат инфрақұрылымын жасау;
- жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
- білім беру, ғылыми-техникалық, мәдени даму деңгейін арттыру;
- азаматтар мен әлеуметтік институттардың ақпаратты еркін алу мен
тартауға деген құқығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасау.
БАҚ қызметінің және Қазақстан Республикасы ақпараттық нарығының жұмыс
істеуінің негізі Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы сөз бостандығы мен
шығармашылық еркіндікке кепілдік береді, цензураға тыйым салады, сонымен
қатар әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін
ақпарат алуға және таратуға құқығы бар екенін айқындайды, идеологиялық және
саяси әралуандылықты таниды.
Қазір Қазақстанда ақпарат нарығының негізгі, елеулі элементтері
қалыптасқан. Мәселен, 1990 жылға дейін республикада барлығы
10 республикалық мемлекеттік газет пен журнал басылса, эфирге 21
теле- және радиоарна шығарылса, ал 2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай
бойынша Қазақстан Республикасында 7281 бұқаралық ақпарат құралы
тіркелген. Мемлекеттік емес БАҚ-тардың үлесі 78-ге жуық
пайызды құрайды. Тіркелген БАҚ-тың жалпы санынан 2479 бұқаралық ақпарат
құралы тұрақты негізде жұмыс істейді.
Елімізде БАҚ-ты кең тұрғыда тақырыптық саралау орын алып отыр. Қазіргі
уақытта баспалық БАҚ-тың үлесі масс-медианың жалпы санының 50
пайызын, қоғамдық-саяси – 16 процентті, ғылыми – 9 процентті, жарнамалық –
10,5 пайызды, балалар, жастар, әйелдер және діни басылымдар шамамен
әрқайсысы 2 пайызды құрайды.
Қазақстан Республикасында 212 электрондық БАҚ жұмыс істейді. Аса ірі
жалпыұлттық электрондық БАҚ-тар Қазақстан Республикасы аумағының: Хабар
телеарнасы – 95,70 пайызын, Қазақстан - 96,25 пайызын, Ел арна - 75,50
пайызын, Еуразия – бірінші арна - 78,60 пайызын, Қазақ радиосы – 86,99
пайызын қамтиды. Орталық Азия, Орта Шығыс, Еуропа және Солтүстік Африка
елдерінің аумақтарында хабар тарататын Caspionet спутниктік арна жұмыс
істейді.
Елімізде кабельдік және эфирлі-кабельдік телевидение желілерінің 80-нен
астам операторы іске қосылған, ол отандық және шетелдік электрондық БАҚ
арқылы хабар тарату қызметін көрсетеді. Олардың ішінен ең ірісі Алма-ТВ
(еліміздің 13 қаласына хабар таратады), Қазақпараттелеком, Секател және
Қазорталық-ТД (5 қала бойынша), КВК (4 қала) болып табылады.
Қазақстанның ішкі ақпарат нарығында 2309 газет пен журналды,
83 телерадио бағдарламасын қоса алғанда, 2392 шетелдік бұқаралық ақпарат
құралы таратылады. Қазақстан Республикасында спутниктік телевидение және
деректерді компьютермен беру жүйелер арқылы ақпарат өнімдерін қабылдауды
бір мыңға дейінгі шетелдік телеарналармен, электрондық форматтағы баспалық
БАҚ-тың шектеусіз саны арқылы қабылдауды жүзеге асыруға болады. Қазақстан
Республикасында шетелдік бұқаралық ақпарат құралының 80-нен астам өкілі
аккредиттелген.
Шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары атауларының жалпы санының 90
пайызға жуығы орыс тілінде, 5 пайызы – ағылшын тілінде, 5 пайызы әлемнің
басқа тілдерінде таратылады.
Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын шетелдік БАҚ-тың аса
ірі желілері Қазпошта акционерлік қоғамы (бұдан әрі – АҚ), АиФ-
Қазақстан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі – ЖШС) біріккен
кәсіпорны, Еуразия-пресс АҚ, Алма-ТД АҚ, Секател, Қазорталық-ТД,
Кателко+ ЖШС болып табылады. Осы құрылымдар тарататын масс-медианың
жиынтық көлемі жалпы көлемнің 70 пайызын құрайды.
Қазақстанда жалпыұлттық эшелонға, көбіне басқаларға, бірінші кезекте
жергілікті жердегілерге залал келтіре отырып, шектен тыс баса назар
аударылады. Мұндай көзқарас жергілікті және өңірлік ақпарат нарығының және
бұқаралық ақпарат құралдарының дамымауымен, сыртқы ақпарат нарығында жүйелі
жұмыстың болмауымен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында, қоғам үшін әлеуметтік маңызы бар және аса
маңызды тақырыптарды жариялауға мемлекеттік тапсырыс жүйесінің жұмыс
істеуін қоса алғанда, БАҚ-ты мемлекеттік қаржылық қолдаудың бірқатар
тетіктері жасалған.
Ұлттық (қазақстандық) ақпарат нарығын оның бүгінгі таңдағы болмысы
жағынан бәсекелес емес деп айқындауға болады, өйткені онда нарықтық
экономика қағидаттары таза және толық көлемде қолданылмайды.
Осыған байланысты ақпарат нарығында мынадай теріс сипаттағы құбылыстар
байқалады:
- қазіргі заманғы ақпарат нарығының талаптарына сәйкес келетін кәсіби
мамандардың жеткілікті санының – менеджерлердің, шығармашылық
қызметкерлердің, журналистердің, талдаушылардың, тележүргізушілердің,
стрингерлердің, технологтардың, заңгерлердің және басқалардың болмауы;
ақпарат нарығы субъектілерінің, бірінші кезекте БАҚ-тың техникалық жағынан
нашар жабдықталуы, ол ақпарат өнімдерін өндіру мен тарату жөніндегі
материалдық-техникалық базаның әлсіздігінен, ақпараттарды тарататын
телекоммуникациялар мен арналарға, әсіресе өңірлерде, қолжетімділіктің
шектеулі болуынан туындап отыр;
- ақпарат нарығының субъектілері, бірінші кезекте БАҚ өте төмен
табыстылықпен жұмыс істейді, көп жағдайларда мемлекетке жәненемесе қаржы-
өнеркәсіп топтарға тікелей қаржылай тәуелділікте болады және көбіне өз
қызметінде олардың мүдделерін білдіреді;
- нарықтың ақпарат сыйымдылығының, соның ішінде жарнаманың аздығы;
халықтың бір бөлігінің төлем қабілетінің аса жоғары болмауы, ол жеке және
заңды тұлғалардың ақпарат өнімдеріне аз шығын жұмсауымен түсіндіріледі;
- жергілікті, өңірлік және жалпыұлттық телекоммуникация
инфрақұрылымының және ақпараттар беру мен тарату инфрақұрылымының дамымауы,
соның ішінде ақпаратты беру мен таратудың монополиялы түріне жақын жай-
күйіне байланысты туындап отыр.
Қол жеткізген даму деңгейіне сәйкес ішкі ақпараттық нарықтың дамуының
заңнамалық базасын дер кезінде жетілдіру мәселесі ерекше байқалуда.
Бұл стратегиялық мәселелерді отандық медиа-нарықты одан әрі ырықтандыру
мен дамытуға жағдай жасай отырып, дәйекті түрде шешу қажет.
Жалпы алғанда ақпараттық қоғам қалыптастырудың басты тетігі – оның
ақпараттандырылуы болып табылады. Қоғамды компьютерлендіру – ақпараттандыру
кезеңдерінің бірі болып табылады.
Егемен Қазақстан газетінің 2007 жылғы 18 сәуіріндегі санында белгілі
теоретик-публицист Намазалы Омашұлының Ақпараттық қауіпсіздігіміз
қандай?.. атты мақаласы жарық көрді. Онда автор ақпарат құралдарының
идеологиялық тұрғыдан біртұтас саясатты жүргізбеуі, ақпараттық
қауіпсіздігіміздің әлсіреуіна алып келетіндігін былайша жеткізеді: Бүгінде
Орталық Азия ғана емес, ТМД елдері арасында экономикалық жағынан,
инновациялық және әлеуметтік даму тұрғысынан Бір саты ілгеріде келе жатқан
Қазақстан енді қоғамдық-саяси, оның ішінде идеологиялық бастамаларды
бірізділендіру бағытында жұмыс істеуге көше бастады. Бұл бағдарлы
идеологиялық құндылық жасалды деген сөз емес. Бірақ, осындай үдерістің
жүруін қамтамасыз ету мақсатында бұрыңғы сең бұзылғандай.
Идеологиялық негіз қандай елде болмасын ақпараттық жүйесі арқылы
жүзеге асатыны белгілі. Қазір еліміздің ақпараттық кеңістігі, құдайға шүкір
деп айтуға болады, айналасындағы мемлекеттермен салыстырғанда көп алда. Оны
алу мен таратуға ешқандай тыйым салынбайды, ешкімнің тілін кесіп, ауызын
буып отырған жоқ, еркіндік бар
Қазір идеологиялық жұмысты әркім өз бетінше жүргізіп жатыр. Бұл
мемлекеттік деңгейде ұйымдастырылса, нәтижелі болары сөзсіз. Ерте ме, кеш
пе, оның туатынына ешқандай күмән жоқ. Бірақ, сол үдеріс кешеуілдеп қала ма
деген қауіп бар. Бұл жерде Қазақстан -2030 Стратегиялық бағдарламасын
ешкім жоққа шығармайды. Әрі ол стратегиялық бағдар күрмеуі көп мәселелерді
қамтиды. Оның ішінде экономика да, қоғамдық-саяси үрдіс те, әлеуметтік-
мәдени әлеует те, барлығы бар. Ал осы стратегиялық бағдарлама мен
идеологиялық жұмыс қабысып, барлық күш соған жұмылдырылса, қане. Әлемдік
тәжірибеден түйгеніміз, әр елдің идеологиялық қапшығы өз құндылықтарымен
толып тұрмаса, оған әркім қалдығын, күл-қоқысын тастайтыны анық.
Ия, рас, ақпараттық кеңістікті ұлттық тұтастығымыздың алаңы деп қарар
болсақ, онда біздің ұлттық идеологиямыздың болуы керектігі, оның әрдайым
мемлекет тарапынан қадағалау қажеттігі дау тудырмайды.
2.2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК
ТӘЖІРИБЕ
Ғылыми - техникалық прогрестің қазіргі заманғы жағдайларға сәйкес
дамуы компьютерлендіру тенденциясымен, электронды-есептеу машиналары,
жүйелер және компьютерлік желілерден тұратын деректерді өңдеудің
тармақталған жүйесін жасаумен айқын ерекшеленеді. Қолданушыларының саны
ұдайы өсетін Интернеттегі жағдайдай, мұндай бағытталушылық мемлекеттік және
қоғамдық өмірдің барлық дерлік жақтарын қозғайды. Бұл жағдайда ақпараттық
ресурстар, деректерді өңдеу жүйелері және компьютерлік желілер мемлекеттің
ұлттық ішкі құрылымының ең осал бөлігі болады.
Интернет бұрынғысынша ешкіммен бақылауға алынбайтын, виртуалды еркін
кеңістік болғандықтан, қазіргі ақпараттық технологиялар мүмкіндігін
қылмыстық қоғамдастықтар белсенді пайдалануға тырысуда, нәтижесінде
қылмыстық әрекеттердің жаңа түрлері – киберқылмыстар пайда болды. Атап
айтсақ, электронды-есептеу машиналары жұмысына заңсыз қатысу, компьютерлік
ақпаратты ұрлау, иемдену және күшпен алу, ақпараттық ресурстарға қашықтан
шабуыл жасауды ұйымдастыру, ақпаратты жою, жинау және өзгертуді жүзеге
асыратын компьютерлік вирустарды (логикалық бомбалар, трояндық аттар
деп аталатын және басқа ақпараттық қарулар түрі) жасап, өңдеу.
Бұл қылмыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz