Қанның пішінді элементтері

1. Эритроциттер
2. Гемолиз
3. Лейкоциттер
4. Тромбоциттер

Эритроциттер. Қанның пішінді элементтеріне эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер жатады. Бұлардың ішіндегі ең көбісі эритроциттер яғни қанның қызыл клеткалары. Олардың саны адамның жынысына байланысты: ер адамда 1мкм қанда 4,5-5 млн., әйелде 4-4,5 млн. Қанның қызыл клеткалары ядросыз, диаметрі 7-8 мкм, ал қалыңдығы 5 мкм. Эритроциттердің пішіні екі жағы ойыңқы келетін линза іспетті болады. Мұндай пішіні клетканың бетінің ауданы үлкейіп, тасмалдау қызметін атқаруын жеңілдетеді, әсіресе оттегіні өкпеден дененің күллі клеткаларына және ұлпаларына тасуға ыңғайлы етеді. Бұл қызметті эритроциттердің құрамындағы белок заты гемоглобиннің қатысуымен орындалады. Гемоглобин күрделі зат. Ол г е м деп аталатын, құрамында 2 валентті темірі бар бояулы заттан және г л о б и н белогынан тұрады. Гемоглобин өкпе қуысында оттегімен оңай қосылып , о к с и г е м о г л о б и н г е айналады. Оксигемоглобин организімнің ұлпаларына қан иен тасылады да, ұлпаларға келгенде оңай ыдырайды, нәтижесінде глобин мен О2 пайда болады. Босаған оттегі ұлпалардың клеткалардың тотығуына қатысады, ал глобин белогы ұлпаларда заталмасуынан пайда болған көмір қышқылын қосып алып к а р б о к с и г е м о г л о б и н г е айналады. Бұл да жеңіл ыдырайтын қосынды, қан мен өкпеге барып, қөмір қышқыл газын босатады, глобинге қайтадан оттегі қасылады. Сөйтіп гемоглобин өкпеден ұлпаларға отегін, ұлпалардан өкпе қуысынакөмір қышқыл газын тасиды. Еөмір қышқыл газы деммен, бірге сыртқа шығады. Оттегі мен көмірсутегін қосып алу екі валентті темірдің қасиетіне байланысты. Кейбір жағдайда(жыланның уымен немесе «иіс газымен» уланғанда) гемоглобиннсің құраиындағы екі валентті темір үш валентті темірге айналып, ол CO2 карбоглобин деп аталатын берік қосылысқа айналады, содан барып уланған адамның денесіндегі тотығуға оттегі жетіспей, гемоглобиннің көп мөлшері карбоглобинге айланғанда бала өліп қалады.Мұндай жағдайда уланған адамды жылдам оттегі мол жерге шығару қажет, сонда гемоглобин екі валентті темірі бар дұрысқалпына келіп адам тірі қалады.
Эритроциттер қан плазмасының осмостық қысымның өзгерісіне аса сезімтал болады. Омостық қысымның төмендеуі эритроциттерді бдұзып, оның құрамындағы гемоглобин қан плазмасына шығады.

1 Қ.Дүйсенбин, З. Алиакбарова «Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы» Алматы, 2003

2 Қ.С. Рымжанов, И.М. Төленбек. «Адам мен жануарлар физиологиясы». Алматы, 2000

3 А.Г.Хрипкова «Жас өспірім физиологиясы»1978