Қанның пішінді элементтері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қанның пішінді элементтері

Эритроциттер. Қанның пішінді элементтеріне эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер жатады. Бұлардың ішіндегі ең көбісі эритроциттер яғни қанның қызыл клеткалары. Олардың саны адамның жынысына байланысты: ер адамда 1мкм қанда 4, 5-5 млн., әйелде 4-4, 5 млн. Қанның қызыл клеткалары ядросыз, диаметрі 7-8 мкм, ал қалыңдығы 5 мкм. Эритроциттердің пішіні екі жағы ойыңқы келетін линза іспетті болады. Мұндай пішіні клетканың бетінің ауданы үлкейіп, тасмалдау қызметін атқаруын жеңілдетеді, әсіресе оттегіні өкпеден дененің күллі клеткаларына және ұлпаларына тасуға ыңғайлы етеді. Бұл қызметті эритроциттердің құрамындағы белок заты гемоглобиннің қатысуымен орындалады. Гемоглобин күрделі зат. Ол г е м деп аталатын, құрамында 2 валентті темірі бар бояулы заттан және г л о б и н белогынан тұрады. Гемоглобин өкпе қуысында оттегімен оңай қосылып, о к с и г е м о г л о б и н г е айналады. Оксигемоглобин организімнің ұлпаларына қан иен тасылады да, ұлпаларға келгенде оңай ыдырайды, нәтижесінде глобин мен О ₂ пайда болады. Босаған оттегі ұлпалардың клеткалардың тотығуына қатысады, ал глобин белогы ұлпаларда заталмасуынан пайда болған көмір қышқылын қосып алып к а р б о к с и г е м о г л о б и н г е айналады. Бұл да жеңіл ыдырайтын қосынды, қан мен өкпеге барып, қөмір қышқыл газын босатады, глобинге қайтадан оттегі қасылады. Сөйтіп гемоглобин өкпеден ұлпаларға отегін, ұлпалардан өкпе қуысынакөмір қышқыл газын тасиды. Еөмір қышқыл газы деммен, бірге сыртқа шығады. Оттегі мен көмірсутегін қосып алу екі валентті темірдің қасиетіне байланысты. Кейбір жағдайда(жыланның уымен немесе «иіс газымен» уланғанда) гемоглобиннсің құраиындағы екі валентті темір үш валентті темірге айналып, ол CO ₂ карбоглобин деп аталатын берік қосылысқа айналады, содан барып уланған адамның денесіндегі тотығуға оттегі жетіспей, гемоглобиннің көп мөлшері карбоглобинге айланғанда бала өліп қалады. Мұндай жағдайда уланған адамды жылдам оттегі мол жерге шығару қажет, сонда гемоглобин екі валентті темірі бар дұрысқалпына келіп адам тірі қалады.

Эритроциттер қан плазмасының осмостық қысымның өзгерісіне аса сезімтал болады. Омостық қысымның төмендеуі эритроциттерді бдұзып, оның құрамындағы гемоглобин қан плазмасына шығады. Соның нәтижесінде эритроциттер өзінің басты міндеті- оттегіні тасмалдау қабілетінен айырылады. Гемоглобиннің қан плазмасына шығуын гемолиз деп атайды. Гемолиздің әсерінен қанның тұтқырлығы айтарлықтай күшейеді де, қан жүрісін қиындатады.

Егер қанды алып, пробирканың ішіне біраз уақыт қойса, оның құрамындағы эритроциттер тұна бастайды да, бетінде қанның сары суы шығады. Эритроциттердің тұну жылдамдығы қалыпты жағдайда ер адамда 3-9 мм/сағ, әйелде 7-12 мм/сағ шамасында болады. Эритроциттердің тұну жылдамдығы аурудың диагностикасында аса маңызды көрсеткіш.

Жаңа туған сәбидің қанында 2 түрлі эритроциттер бар: а) ұрықтық эритроциттер б) қалыпты эритроциттер. Бала туар алдында оның қанында көп мөлшерде қалыпты эритроциттер қосылады. Сондықтан жаңа туған сәбидің алғашқы сағатында 1 мм ³ қанында 6, 5-7, 2 млн эритроциттер болады. Өмірге жаңа келген баланың қанына біраз шамада жаңа эритроциттер қосылады да алғашқы 5-6 сағатында 1мм ³ 6, 62-7, 5 млн эритроциттер қосылады Бірақ алғашқы күннен бастап ұрықтықэритроциттер ыдырап, орынына жаңа эритроциттер қосылады, сондықтан олардың саны бірінші тәуліктен азая бастайды. 24 сағаттан кейін 1мм ³ қанда 6, 11-7, 06 эритроциттер болса, бір аптадан кейін 5, 54-6, 21 млн, 10 күнен соң 4, 80-5, 70 млн шамасыеа дейін азаяды. Бұл сәбидің ұрықтық эритроциттерінің бауырда ыдырауына байланысты жағдай. Алғашқы 1-2 жаста эритроциттердің саны баланың тұрмыс жағдайына, ауа райына т. б сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты өзгермелі келеді. Мұндай күшті өзгерістер 5 пен 7 жасқа, 12 мен 14 жас арасында да байқалады. Жалпы алғанда балалардың қанында эритроциттердің саны құбылмалы келеді. Оның мөлшеріне баланың, ұйқысы, тамағының құрамы, күн кестесінің бұзылуыда әсер етеді. Мысалы, бала жасына лайық мөлшерден аз ұйықтаса, сол күні оның қанындағы эритроциттердің саны 0, 7-1, 2 млн-ға дейін азаяды. Эритроциттердің құрамындағы гемоглогбиннің мөлшері нәрестеде ересек адамнан жоғары болады. Егер ересек адамның эритроциттеріндегі гемоглобинді 100 % деп алсақ, жаңа туған сәбидің қанындағы гемоглобин 140-145% болады. Яғни 100 мл қанында 17-25 г гемоглобин бар. Сонымен бірге сәбидің гемоглобиндерінің оттегі қосып алу қабілеті де аздап жоғары: ересек адамда 1г гемоглабин 1, 34 мл оттегін, ал сәбиде 1, 40 мл оттегні қосып алады. Сондвқтан жаңа туған сәбидіің оттектік сыйымдылығы 35 мл болып, зат алмасудың қарқынды өтуіне мүмкіндік береді.

Адам денесіндегі эритроциттердің өмір ұзақтығы 90-120 күндей, бірақ олар үнемі жаңарып отырады: ескілері бауырда және басқа мүшелерде ыдырап, жаңа жас эритроциттер сүйек кемігінде өндіріліп, қан айналымына қосылады. Алғашқы аптадағы эритроциттер ыдырағанда босайтын темір иондары сәбидің терісінде қор ретінде жиналады да, тотығып баланың терісі сарғыш тартады. Мұны сәбидің «сары ауруы» деп атайды, бірақ ол жұқпалы Боткиннің сары ауруына байланысты емес, қордағы темірдің тотығуынан болған. Кейіннен терідегі темір иондары жаңа қан клеткаларын түзуге пайдалынады да, терінің түсі дұрыс қалпына келеді.

Лейкоциттер . Лейкоциттер - ядросы бар қан клеткалары. Ересек адамның 1мкл қанында 6-8 мың лейкоциттер болады. Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы тұру, қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организмінің жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұрцын қамтамасыз етеді. Қан клеткаларының бұл маңызды қызметін Нобель сыйлығының лауреаты орыс ғылымы И. И. Мечников ашқан. Лейкоциттердің бірнеше түрлері: а) дәнді лейкоциттер немесе гранулоциттер; ә) дәнсіз лейкоциттер, яғни агранулоциттер; б) моноциттер.

Гранулоцитердің 3 түрі бар: нейтрофилдер, эозинофилдер және базофилдер. Ал агронулициттерге лимфоциттер жатады. Қанның құрамындағы лейкоциттердің түрлері адамның жасына лайықты мөлшерде шамамен тұрақты болады. Бұл тұрақтылықты лейкоциттаолық формула деп аталады.

Лейкоциттердің саны мен бір-біріне қатынасы, яғни лейкоциттарлық формула әртүрлі әсерлерге (ауру, ауыр дене жұмысы, ас қабылдау, ұйқы с. с. ) байланысты өзгеріп отырады. Лейкоциттерді соғысқа кірейін деп тұрған майданнан кейін неше адам қалары белгісіз әскерлер тобымен салыстыруға болады. Лейкоциттердің саны да сыртқы және ішкі әсерлердің ықпалына үнемі өзгеріп тұрады. Сондықтан оның саны мен лейкоциттарлық формуласы тек шамамен айтылып, жазылады. Мысалы, егер баланың бір түнгі ұйқысы бұзылса, дереу лейкоциттердің жалпы саны мен лейкоциттарлық формуласы өзгереді. Ұйқысы жөнделгеннен кейін шамамен қалыпты мөлшеріне жетеді. Сондада болса лейкоциттарлық формуланың өзгерісі арқылы кейбір ауруларда анықтауға болады. Мысалы, баланың ас қорыту жүйесінде ішек құрттары пайда болса эозинофилдердің пайыздық мөлшері күрт көбейеді. Сондықтан дәрігерлер баланың ауруын лейкоциттарлық формула арқылы шамамен анықтап алып, кейін оны тереңірек зерттеп, емдейді.

Лейкоциттердің жалпы саны жаңа туған нәрестеде 10-20 мың шамасында болғанмен, өмірінің алғашқы сағаттарында оның саны күрт көбейеді. Айталық, туған сәте 19500 болса, 6 сағатта 22000, 24 сағатта 28000 дейін көбейеді де екінші тәулікте азая бастайды:48 сағатта 19500 болады. Ал 5-ші тәулікте баланың лейкоциттері күрт төмендейді де, 7-ші тәулікте 8000-11000 шегіне жетіп, шамамен ересек адамның жоғарыдеңгейінде шамалас болады.

Мезгілінен ерте туған сәбилердің лейкоциттердің саны 3600-36000 шамасында өзгернді. Қыздардың қанындағы 10-12 жаста лейкоциттердің саны 6000-8000, яғни ересеке адамдай болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.