Аудиттің әдісі мен тәсілдері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Аудиттің әдісі мен тәсілдері
1.1 Аудиттің әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Аудиттің тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Талдау рәсімдері және олардың аудиттегі мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
II тарау. Аудит процедуралары
2.1. Аудит өткізу алдындағы міндетті процедуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2. Аудиторлық процедуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.3 Жоспарлауда талдамалық процедураларды пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

Ғылым саласында зерттеу, оның шындықты анықтау үшін ғылым тану жолын оның ғылыми әдістері деп атайды. Негізінде ғылын тану әдістері қандай бір ғалым саласында болмасын арнайы ғылым тану құралы ретінде қолданылады. Әрбір ғылым саласының ерекшелігіне сәйкес оның әдістерінің де өзіндік айырмашылығы болады. Сонда да болса жалпы ғылыми даму ағамында теориялық тұрғыдан философиялық анықтама бойынша барлық ғыным саласына бірдей әмбепап әдіс - ол диалектикалық әдіс деп танылған. Диалектикалық өдістің негізі -табиғатғағы экономикадаш құбылыстың барлыш өзара байланысты деп зерттеп қарастыруында. Себебі, диалектикалық әдіс өмірдегі барлық қүбылысты өзара объективтік зандылықпен байланыста екенін негізге алуында. Сондықтан да диалектикалық әдіс қандай ғылым саласы болса да оның ғылыми методологиясының негізін құрайды. Аудит, экономика ғыным саласына қосылады, оның даму барысында қоғамға қажет жетістіктерін пайдалану үшін аудитке тән ғылыми әдістер тобы оның методологиясын анықтайды, олар өз кезегінде жалпы методолоғая және жеке методология болып бөлінеді.
Аудиттің жеке әдістемесі диалектика принциптері мен жалпы ғыными теориялық зерттеу зандылықтарынан құралады.
Аудиттің жеке методологиясы барлық ғылым саласына тән әдістер тобынан құралады; олар: талдау және топтау, индукция және дедукция, бақылау, салыстыру, өлшеу. Осы аталған әдістердің барлығы философияның гнесология теориясы бөлімінде толық, жан-жақты қарастырылған.
Анализ-ғылыми зерттеу әдісі, оның негізгі объектісі соның құрамына, бөлшегіне жекелеп мазмүн, мағынасын анықтап, өз кезегінде түтасты құрайтын әр бөлшек жеке талдауға жататын құрамға айналады. Синтез (топтау, біріктіру, корытындылау) ғылыми зертттеу әдісі оның негізі зерттеу объектісімен құрамының арасындағы өзара байланысына талдау жасап мазмүн, мағынасына анықтау жасап қорытындылайды.
Аудит процесінде анализ және синтез аудит объектісіне осы әдістер арқылы талдау жүргізу үшін қажет, Осы әдістердің, ерекшеліктеріне сопкес талдау объектісінің жекелей және топтаулы түріне де талдау жасап оның мазмүн, мағынасын анықтауға болады. Аудит барысыңда шаруашылық субъектілерінің қаржылық-табыстылық көрсеткіштерін талдау үшін дедукция - индукция әдісі қолданылады.Жалпылама түрде әдіс (грек тілінөн methodes - зерттеу дегөн сөз) нақты шынайылықты зерттөуге жасалған қадам амалын, табиғат пөн қоғам құбылыстарын зерттөу амалын, ақиқатқа жету жөніндегі ғылыми таным жолын білдіреді.
Аудиттің әдіснамасы жалпы және ішінара болуы мүмкін.
Теорияда аудиттің әдісі болып ең алдымен аудит объектілерін зерттеудің диалектикалық әдісі түсініледі, ол: үздіксіз қозғалыстағы құбылыстар мен процестерді зерттейді, олардың ішкі қайшылықтарын анықтайды, сөбөп-салдарларының байланысын белгілейді. Бұл зерттеулерді өткізгөн көздө танымның жалпы ғылыми әдістеріне үлкен рөл бөлінеді, оның ішінде негізгі болып табылатындар: талдау жәнө синтөздеу, индукция және дедукция, абстракция жөне аналогия, модөльдеу жәнө эксперимент жасау және т.б. Талдау (грек тілінен аударғанда - бөлек қою, бөлшектеу) зөрттеудің әдісі ретінде зерттеу объектісінің жақтарын, құрамдас бөліктерін, сондай-ақ айқын белгілөрін. қасиеттерін және қатынастарын анықтау үшін олардың арасындағы қарым-қатынасты қарастыратыны белгілі.

1. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, «өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы 19.02.2008ж.
2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы заңы, Алматы, 28.02.2007
3. Балапанов А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері: Оқу құралы. – Алматы: 2003
4. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит : Қазақ университеті – Алматы : 2004
5. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: 2006
6. Ажибаев З.Н. Аудит. – Алматы: Экономика, 2004
7. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы: Ғылым 2009
8. Шермет А.Д., Суйц В.И. Аудит: Учебное пособие. – М.:ИНФРА – 1999
9. Лабынцев Н.Т., Ковалева О.В. Аудит: теория и практика. Учебное пособие – М: ПРИОР, 2000
10. Ан дреев В.Д. Внутренний аудит: финансы и статистика – Москва:2003
11. Данилевский Ю.А. и др. Аудит. – М.,2002
12. Терехов А.А. Аудит. – М., 2000
13. Нитецкий В.В. и др. Практикум общего аудита. - М. – 2000
14. Кочинев Ю.Ю. Аудит. – СИб.: Питер, 2002.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...3

I тарау. Аудиттің әдісі мен тәсілдері

1.1 Аудиттің
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Аудиттің
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .5
1.3 Талдау рәсімдері және олардың аудиттегі
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8

II тарау. Аудит процедуралары

2.1. Аудит өткізу алдындағы міндетті
процедуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Аудиторлық
процедуралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..18
2.3 Жоспарлауда талдамалық процедураларды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .25

Кіріспе

Ғылым саласында зерттеу, оның шындықты анықтау үшін ғылым тану
жолын оның ғылыми әдістері деп атайды. Негізінде ғылын тану әдістері қандай
бір ғалым саласында болмасын арнайы ғылым тану құралы ретінде қолданылады.
Әрбір ғылым саласының ерекшелігіне сәйкес оның әдістерінің де өзіндік
айырмашылығы болады. Сонда да болса жалпы ғылыми даму ағамында теориялық
тұрғыдан философиялық анықтама бойынша барлық ғыным саласына бірдей әмбепап
әдіс - ол диалектикалық әдіс деп танылған. Диалектикалық өдістің негізі
-табиғатғағы экономикадаш құбылыстың барлыш өзара байланысты деп зерттеп
қарастыруында. Себебі, диалектикалық әдіс өмірдегі барлық қүбылысты өзара
объективтік зандылықпен байланыста екенін негізге алуында. Сондықтан да
диалектикалық әдіс қандай ғылым саласы болса да оның ғылыми
методологиясының негізін құрайды. Аудит, экономика ғыным саласына қосылады,
оның даму барысында қоғамға қажет жетістіктерін пайдалану үшін аудитке тән
ғылыми әдістер тобы оның методологиясын анықтайды, олар өз кезегінде жалпы
методолоғая және жеке методология болып бөлінеді.
Аудиттің жеке әдістемесі диалектика принциптері мен жалпы ғыными
теориялық зерттеу зандылықтарынан құралады.
Аудиттің жеке методологиясы барлық ғылым саласына тән әдістер тобынан
құралады; олар: талдау және топтау, индукция және дедукция, бақылау,
салыстыру, өлшеу. Осы аталған әдістердің барлығы философияның гнесология
теориясы бөлімінде толық, жан-жақты қарастырылған.
Анализ-ғылыми зерттеу әдісі, оның негізгі объектісі соның құрамына,
бөлшегіне жекелеп мазмүн, мағынасын анықтап, өз кезегінде түтасты құрайтын
әр бөлшек жеке талдауға жататын құрамға айналады. Синтез (топтау,
біріктіру, корытындылау) ғылыми зертттеу әдісі оның негізі зерттеу
объектісімен құрамының арасындағы өзара байланысына талдау жасап мазмүн,
мағынасына анықтау жасап қорытындылайды.
Аудит процесінде анализ және синтез аудит объектісіне осы әдістер
арқылы талдау жүргізу үшін қажет, Осы әдістердің, ерекшеліктеріне сопкес
талдау объектісінің жекелей және топтаулы түріне де талдау жасап оның
мазмүн, мағынасын анықтауға болады. Аудит барысыңда шаруашылық
субъектілерінің қаржылық-табыстылық көрсеткіштерін талдау үшін дедукция -
индукция әдісі қолданылады.

I тарау. Аудиттің әдісі мен тәсілдері

1. Аудиттің әдісі

Жалпылама түрде әдіс (грек тілінөн methodes - зерттеу дегөн сөз) нақты
шынайылықты зерттөуге жасалған қадам амалын, табиғат пөн қоғам құбылыстарын
зерттөу амалын, ақиқатқа жету жөніндегі ғылыми таным жолын білдіреді.
Аудиттің әдіснамасы жалпы және ішінара болуы мүмкін.
Теорияда аудиттің әдісі болып ең алдымен аудит объектілерін зерттеудің
диалектикалық әдісі түсініледі, ол: үздіксіз қозғалыстағы құбылыстар мен
процестерді зерттейді, олардың ішкі қайшылықтарын анықтайды, сөбөп-
салдарларының байланысын белгілейді. Бұл зерттеулерді өткізгөн көздө
танымның жалпы ғылыми әдістеріне үлкен рөл бөлінеді, оның ішінде негізгі
болып табылатындар: талдау жәнө синтөздеу, индукция және дедукция,
абстракция жөне аналогия, модөльдеу жәнө эксперимент жасау және т.б. Талдау
(грек тілінен аударғанда - бөлек қою, бөлшектеу) зөрттеудің әдісі ретінде
зерттеу объектісінің жақтарын, құрамдас бөліктерін, сондай-ақ айқын
белгілөрін. қасиеттерін және қатынастарын анықтау үшін олардың арасындағы
қарым-қатынасты қарастыратыны белгілі.
Келесі негіз қалаушы жалпы ғылыми әдіс синтез (грек тілінен аударғанда
– бірігу, жалпылану) болып табылады, ол зерттелетін заттың жекелеген
жақтарының, элементтерінің бірегей түтастыққа бірігуін білдіреді. Ол
талдаудың логикалық жалғасы болып табылады және онымен үздіксіз байланыста
болады. Синтез рәсімінің бірі агрегирлеу болып табылады, ол бірнеше
элементтерді бірегей тұтастыққа - жүйеге біріктіруді білдіреді. Бүл ретте
жүйе езінің жекелеген беліктеріктерінде жоқ жаңа қасиеттерге ие болатыны
белгілі, оның бұл қасиеті эмерджентттік деген атау алды.
Тағы бір негізгі жалпы ғылыми әдістер индукция (латын тілінен дәлдеу
ретінде аударылады) және дедукция (латын тілінен - шығару) болып табылады.
Erep индукция - логикалық тұжырым бойынша жекеден жалпыға өту болса, онда
дедукция - жалпыдан жекеге етуді білдіреді. Бүл екі әдіс, ездерінің
принциптік айырмашылықтарына қарамастан, талдау мен синтез сияқты езара
тығыэ байланысқан.
Соңғы кездері аудитте жалпыға белгілі абстракция (латын тілінен -
алаңдату) сияқты жалпы ғылыми таным амалдарына негіздөлөтін модельдеу
(француз тілінен - үлгі) және аналогия (грек тілінен - ұқсастық) әдістері
кеңінен дамып келеді. Түрлі ақыл-ой түжырымын жасаған кезде аналогия әдісін
пайдаланған кездө бір объекті туралы алынған білімдерді онымен нысаны мен
мағынасы бойынша үқсас, аз зерттелген басқа объектіге кешіруге мүмкіндік
береді. Абстрактілеу алаңдату жөне толықтыру арқылы зерттеу объектісінің
болмысын қалыптастыру рәсімі болып табылады. Бұл ретте алаңдату ол туралы
мәнсіз деректерді алып тастау арқылы нақты объектінің болмысын оңайлатады,
ал толықтыру оған жаңа ақпаратты енгізу арқылы оның болмысын күрделендіре
түседі.
Танымның жалпы ғылыми әдістері практикада түрлі және көптеген
қосымшалар нөмесе нақты әдістемелер түрінде іске асырылады, олар зерттеудік
мақсаттарымен, міндеттерімен, объектілерімен жөне субъектілерімен ғана
емес, сондай-ақ оларда қолданылатын тәсілдермен және амалдармен анықталады.
Жалпы әдістемөден басқа ішінара әдістеме де бар. Бұл экономикалық және
зандық ғылымдардың практикалық жетістіктері мен дамуы негізінде әзірленген
арнаулы тәсілдер.

2. Аудиттің тәсілдері

Аудиттің тәсілдерін 3 топқа біріктіругө болады:
есептік-талдау;
құжаттық;
жалпылау.

Есептік-талдау тәсілдері - бұл экономикалық талдаудың дәстүрлі
тәсілдері (салыстыру, топтастыру, жүйелі қойылымдар, баланстық байланыстар
және т.б.), талдамалы тексөру, статистикалық және экономикалық-
математикалық тәсілдер, Қүжаттық әдістемелік тәсілдер - бұл ақпараттық
модельдеу, нормативтік-құқықтық реттеу, есептік құжаттарды тексеру
(зерттеу).
Құжаттық бақылаудың негізгі тәсілдерінің арасынан мыналарды бөліп
көрсеткен жөн: қүжаттарды тұрпаттық, арифметикалық, заңдық және логикалық
тексеру; төгістөй және тегістей емес тексеру, қарсы тексеру, кері есептеу
амалы, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясының деректері бойынша
шаруашылық операцияларының заңдылығын тексеру, есепті қалпына көлтіру.
Тұрпаттық тексеру кезінде деректемелердің толықтай және дурыс толтырылуы
анықталады, сондай-ақ ескертглмеген түзетулердің, тазартулардың, қосып
жазулардың бар-жоқтығы, лауазымды адамдардың қолтаңбаларының шынайылығы
тексеріледі. Тұрпаттық тексеру кезінде барлық құжаттар сапасы жақсы және
сапасы темен болып бөлінеді.
Сапасы жақсы құжат бекітілген нысан бойынша жасалып, жасалған
шаруашылық операциялары дұрыс керсетілген болады.
Сапасы төмен (жасанды) құжатта тазарту, қосып жазу, еріту, қолдарды
техникалық жасау белгілері бар (оларды жасау қылмыстық іс болып саналады).
Арифметикалық тексеру кезінде сандарды қосу кезінде жіберілген
қателіктердің бар-жоғын, кассалық есептердегі, жалақы мен төлем
ведомостеріндегі жиынтықтардың негізділігі және т.б. анықталады.
Заңдық тексеру кезінде құжаттарда керсетілген операциялардың
қолданыстағы заңдарға сәйкестігі мен олардың экономикалық мақсаттылығы
анықталады.
Логикалық тексеру өндірістік және қаржылық керсеткіштер
арасындағы логикалық байланыстары ашу арқылы қаражаттардың біркелкі
жұмсалмауын анықтауға және олардың алдын алуға мүмкіндік береді.
Тегістей тексеруге кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тәртіп
бұзушылық немесе қылмыс болуы ықтимал учаскелері тартылады. Бұл ретте
барлық құжаттар мен бухгалтерлік есеп тіркелімдеріндегі жазулар
тексеріледі.
Тегістей емес тексеру жалпылама сипаттағы шаруашылық операциялары
бойынша жүзеге асырылады. Неғұрлым жиі кездесетін 2 нұсқасы: тексерілетін
кезеңнің бүкіл айлары үшін құжаттардың бір белігін тексеру; бірнеше ай үшін
аталған құжат түрлерінің барлығын тексеру.
Егер тегістей емес тексеру кезінде елеулі тәртіп бұзушылықтар немесе
қылмыстар аиьіқталса, онда аталған учаскені тексеру тегістей тәсілмен
жүргізіледі.
Бақылаудың таңдаулы тәсілі зерттелетін құбылыстардың шағын беліктерін
зерттеу арқылы оның жиынтығы туралы шынайы жалпылама керсеткіштерді алуға
мүмкіндік береді. Мұнда шынайы деректерді алудың айнымас шарты материалдық
статистика курсынан бөлгілі формулаларға жәнө іріктөменің ғылыми теори
ерөжөлерінө сәйкес қажетті байқаулардың санын дұрыс анықтау болы табылады.
Таңдаулы зерттеу 4 сатыдан тұрады: іріктемені жоспарлау, тестілеуге
арналған объектілерді таңдау, объектілерді тексөру, тестілөу нәтижелөрін
бағалау.
Қарсы тексеру тексерілетін кәсіпорынның бастапқы құжаттарын немесе
есептік жазуларын клиент-кәсіпорын шаруашылық байланыста болған
кәсіпорындар мекі ұйымдардағы жоғарыдағыдай немесе сонымөн
байланысты деректерді салыстыруды білдіреді (мысалы, кассалық кіріс
ордерлерінің деректерін банк кешірмелөрінің деректерімен салыстырылады.
Ұрлықтар ашылады).
Кері есептеу тәсілі есептен шығарылуға тиіс шикізаттардың жәнө
өндіріске қажөтті есептен шығаруларға жумсалатын матөриалдардың мелшерін
анықтау (көрі есептеу) мақсатымен материалдық шығындарды алдын ала
сараптамалық бағалаумен түсіндіріледі. Бұл тәсілмен өндірістік
шығындарға артығымен жатқызылған матөриалдардың саны мен құны анықталады.
Есепті қалпына келтіру - бұл есепте қателіктерді түзетудің тәсілі. Ең
қарапайымы - корректорлық тәсіл - қателік төк тіркелімде жіберілген (сызып
тастау және дұрыс мәтінді сызылғанның үстінен жазу, түзетуге бас бухгалтер
қол қояды).
Қосымша жазба - есөптік тіркелімдерде шоттар корреспонденциясы дұрыс
көрсетілген, бірақ операция сомасы кем керсетілген жағдай. Сол шоттар
коррөспонденциясымен қосымша жазбалар жасалады.
Қызыл сторно - қызыл сиямен жаңа жазба жасалады, қате жазбаның мәтіні
қайталанады. Содан кейін жай сиямен дұрыс шоттар корреспонденциясымен жазба
жасалады. Айналымдарды есептеп шығарған кезде қызыл сиямөн жазылған
сомалардың барлығы шегөріліп, қате жазу өтөлөді.

Нақты бақылаудың тәсілдері. Нақты бақылаудың әдістемелік тәсілдері
тексерілетін объөктілердің нақты жай-күйін, құжаттарда керсетілген
шаруашылық операцияларының шынайы жасалғанын анықтауға қажет, Нақты
бақылаудың тәсілдері 3 топқа бөлінеді:
Түгендеу - негізгі құралдардың, тауарлы-материалдық құндылықтардың, ақша
қаражаттарының нақты қалдықтарын және есеп айырысулардың жай-кұйін, олардың
белгілі бір күнгі бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкестігін тексеру тәсілі.
Аудитор барлық түгендеу рәсімдерінің мұқият жүзеге асырылғандығына
куәланады, ескірген, бүлінген, баяу айналатын материалдарды анықтау
тәртібін бақылайды, шоттардағы құндылықтардың қалдықтарын анықтаудың
дұрыстығына көзін жеткізөді және есептік жазуларды қорлардың нақты жай-
күйімен салыстырады.
Сараптамалық бағалау - білікті мамандардың орындалған жумыстардың шынайы
көлемі мен сапасына, нормативтік материалдық шығындар мен дайын өнімдердің
шығуының, тауарлы-материалдық қүндылықтарды сақтау мен тасымалдау кезінде
қолданылған табиғи кему нормаларының негізділігіне, технологиялық
рөжимдердің сақталуына, өнімдөрдің мемлекеттік стандарттар мен техникалық
талаптарға сәйкестігіне сараптама жасауына негізделген тәсіл.
Бұл ретте сарапшы-мамандарды қатыстыру арқылы ендіріске шикізат пен
материалдарды сынақ түрінде жіберу жүзеге асырылуы мүмкін.
3 Мұқият қадағалау - тиісті орнында қойма шаруашылығының, еңбекті
ұйымдастырудың, бақылау-өткізу жүйесінің жағдайын жан-жақты тексеру. Бул
ретте қойма үй-жайларының тауарлы-материалдық қүндылықтарды қалыпты сақтау
жағдайларына сәйкестігі, техникалық құралдардың (дабылдама, торкөздер,
тірегіштер, өрт сендіргіштер) бар-жоғы тексеріледі.
Қадағалау - мақсатты және объективті ақпаратты алу мақсатымен
аудитордың тікелей қатысуы арқылы басқа түлғалардың рәсімдерді орындауын
бақылау тәсілі.
Есептеп шығару - бухгалтерлік жазулардың дәлдігін арифметикалық
төксеру және дербес есептеулерді жүргізу.
Сұрау салу - кәсіпорынның ішіндегі немесе одан тыс жердегі хабардар
адамдардан сұрау тәсілі.
Инспекция - тиісті орындарда аудиторлардың жазуларды, қүжаттарды
немесе материалдық активтерді және жасалған операциялардың орындылығын
мерзім сайын тексеру.
Жинақтау - зерттеулердің нәтижөсі бойынша түйін (қысқаша тұжырым)
жасалады, онда кәсіпорынның қаржылық түрақтылығын нығайту, кемшіліктерін
жою женінде үсыныстар жасалады.
Қарастырылған әдістемелік амалдарды аудит рәсімдөрді - тексеру
барысында деректерді алу мақсатымен аудитор жасайтын нақты іс-әрекеттерді
белгілеу арқылы қолданады.
Көзделетін мақсаттарға байланысты рәсімдер тәуелсіз төстілөр мөн
сейкестік тестілері арқылы жүзеге асырылады,
Тәуелсіз тестілөр (аәылшынша test - сынау, сынақтан өткізу)
операциялар мен қалдықтарды тексеруге, сондай-ақ бухгалтерлік жазулар мөн
қаржы есептіліктөріндө керсетілген операциялардың толықтығы, дұрыстығы және
заңдылығы туралы мәліметтөр алу мақсатымен басқа да рәсімдерді жүзеге
асыруға арналған.
Сәйкестік тестілері ішкі бақылау рәсімдерінің белгіленген
нормаларға сәйкестігін анықтау мақсатымен тексеру жүргізу үшін қолданылады.
Жүзеге асыру рәсімдөріне сәйкес: ротациялық, тереңдік, осал жер,
бағытталған тестілер болып белінеді.
Ротациялық тестілөр аудиторлық тексеруге жататын объектілерді аудитор
кезегімен, ротациялау принципімен таңдаған жағдайда қолданылады. Іріктеме,
әдөтте кездейсоқ жүзеге асырылады.
Тереңдік тестілері тиісті есептік циклдың барлық сатыларында
тексерілетін операциялардың белгілі бір іріктемесін білдіреді.
Осал жер тестілері аудитор қате бар деп болжамдайтын ішкі бақылаудың
нақты аспектілерін тексеру үшін орындалады.
Бағытталған тестілер жүзеге асырылатын операциялардың реттілігіне
бақылау жүргізу үшін қолданылады.
Қамтымалы тестілер - бұл тереңдік тестінің шектелген нысаны, мысалы ол
жүйелік есепті сипаттауға қолданылады.
Бүған қоса, аудиторлық тексерулерді жүргізген кезде компьютерлерді
пайдалану маңызды болады. Ол әсіресе іріктемелі зерттеуді жүргізгенде және
талдамалы тексеруді жүргізгенде тиімді болады.
Сонымен, біз аудиттің өз пәнін зерттеуде қолданатын көптеген нақты
әдістемелік амалдарға жүгінетінін байқадық.
Оның кепшілік белігі басқа ғылымдардан алынған, қалғандары тексерулер
барысында және біртіндеп тәжірибе жинау нәтижесінде қалыптасқан.

1.3 Талдау рәсімдері және олардың аудиттегі мәні

Аудиторлық қызмет нарығындағы бәсекелестік күннен күнге ұлғаюда,
сондықтаи аудиторлық фирмалардың басшылары қолда бар клиенттерден айрылмау
жәнв жаңаларын табуға мүмкіндік алу үшін өз қызметтерінің құнын ұдайы
қадағалап отыруға тиіс. Ол үшін аудиторлық тексерулерді жүргізуге
жұмсалатын шығындарды бақылап, оларды ұдайы оңтайландыруға тырысу көрек.
Осыған байланысты тексеруге жұмсалатын еңбекақы шығындарының дөңгейі шешуші
рөл атқарады.
Аудиторлық тексерулерді жүргізудің өңбөгін оңтайландыру өте маңызды,
сол сөбөпті аудиторлық дәлөлдерді алудың бір тәсілі болып табылатын талдау
рәсімдерінің атқаратын рөлі зор болады. Талдау рәсімдврін жүргізу оған
қажетті ақпараттың көпшілік бөлігін береді және бұл ретте ол егжей-тегжейлі
төстілеуді жүргізгенге қарағанда аз шығынды талап етеді.
Бұған қоса, біздің білуімізше, аудиттің нөгізгі мақсаттарының бірі
өмірге бөйімділікті анықтау, қаржылық ресурстарды жақсы пайдаланудың
резервтерін ашу, кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жөніндөгі іс-
шараларды әзірлеу болып табылады, осыған орай шаруашылық жүргізуші
субъөктінің қаржылық жағдайына терең кешендік талдау жаоайтын аудитке деген
қажеттілік туындайды. Сонымөн бірге қорытынды талдау рәсімдерінің
маңыздыларының бірі бола отырып, тексерілөтін кәсіпорынның қаржылық
жағдайына жасалатын талдау аудитор үшін дө өтө маңызды болады, өйткені оның
нөгізінде аудиторлық тексерудің мақсаттары үшін маңызды тұжырымдар жасауға
болады. Талдау рәсімдері аудиторлық дәлелдерді алу тәсілдерінің бірі болып
табылады. Бұл аудитор қолданатын құралдардың өң күрдөлілөрінің бірі болып
табылады. Талдау рәсімдері аудиторлық рәсімдөрдің бір түрін білдірөді және
тексерілетін экономикалық субъекті қызметінің қаржы-экономикалық
көрсеткіштері арасындағы қатынастарды анықтаудан, талдаудан және бағалаудан
тұрады. Оларды қолдану талданатын керсеткіштер арасында айқын себепті-
салдарлық байланыстардың бар болуына негізделген.
Аудиторлар мөн аудитті пайдаланушылар арасында аз таралған қатө пікір:
талдау рәсімдөрі төрмині тексөрілетін экономикалық субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметіне жүргізілетін талдауды білдіреді. Талдау рәсімдері
экономикалық субъөктінің бухгалтерлік еселтілігінің растығын бағалау
көзінде пайдаланылады, ал субъвктінің қаржы-шаруашылық қызметіне
жүргізілетін талдау олардың растығы анықталғаннан көйін ғана басталады,
ейткені бухгалтөрлік есөптілігі рас болмаған жағдайда экономикалық
субъектінің қаржы-шаруашылық қызметіне талдау жасаудың мәні жоқ.
Басқаша айтқанда, экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызмөтіне
жүргізілетін талдау аудит (демек талдау рәсімдөрі) аяқталатын жерден
басталады. Сонымен қатар аудиттің талдау рәсімдері мен шаруашылық қызметке
қаржылық талдау экономикалық талдаудың әдістөрінө негізделөді, сондықтан
көптөгөн амалдар оларға ортақ және қаржылық талдауды (қаржылық жағдайды
талдауды) шартты түрде қорытынды талдау рәсімдеріне жатқызуға болады.
АудиторЛар экономикалық талдаудың әдістерін басқа да жағдайларда
пайдаланады. Мысалы, аудитті жүргізген кезде тексерілетін экономикалық
субъөктінің қызметінің үздіксіз болуының әділдігін (есепті кезөңнөн кейін
кем дегенде 12 айдың ішінде ол өзінің қызметін жалғастыра алатынын және өз
міндеттөрін орындай алатынын) бағалау қажет, мұның өзі аталуы бойынша да,
оны шешу әдістері бойынша да типтік талдау міндеті болып табылады. Бұған
қоса ұлттық Банк банктік аудиторлар кредиттік мекемелерге аудиторлық
тексеру ^ргізгенде олардың экономикалық нормативтерді орындауын, кредиттік
ұйымды басқарудың сапасын, оның кредиттік саясатын, қарыз мерзімін
ұзартудың негізділігін, кредиттік ұйым орындайтын операциялардың түрлері
мен көлемдерінің басқару құрылымына сәйкестігін тексеруді талап етеді - бул
да талдау тапсырмалары.
Аудитор талдау рәсімдерін бүкіл аудит процесінде жұргізеді, мұның езі
оның сапасын кетеруге және еңбек шығындарын қысқартуға мүмкіндік береді.
Зерттеу кезөңінде олар басқа да аудиторлық рәсімдермен бірге орындалуы
мүмкін. Талдау рәсімдерін орындау: рәсімнің мақсатын белгілеуден, рәсім
әдісін таңдаудан, рәсімнің езін жүргізуден және нәтижелерді талдаудан
тұрады. Аудитті жоспарлау сатысында талдау рәсімдері аудитордың ұйымның
қызмет ерекшеліктерін анықтауына, есептілікте әдеттен тыс немесе қате
керсетілген Фактілерді айқындауына, қосымша назарды талап ететін жоғары
тәуекел салаларын анықтауына мүмкіндік береді.
Әдісті таңдау оларды жүргізудің мақсатына байланысты болады және оны
аудитор белгілейді.
Талдау рәсімдерінің негізп әдістерге мыналарды жатқызуға болады:
сандық және проценттік салыстырулар;
коэффициент™ талдау;
статистикалық әдістеріне негізделген талдау;
корреляциялық талдау;
басқалар.
Осы әдістерді қолдану арқылы аудитор мыналарды жүргізеді:
нақты керсеткіштерді жоспарлық (сметалық) керсеткіштермен салыстыру.
Неғұрлым маңызды салаларды (нақты керсеткіштері жоспарлық керсеткіштен
шапшаң ауытқыған жерлерді) зерттеу болашақ қателіктерді ашып бере алады
(олардың болмауы қателіктің болуы шамалы ғана екенін білдіреді). Мұндай
түрдегі талдау рәсімдері, мысалы, мемлекеттік кәсіпорындарға аудит
жүргізгенде қолданылады. Мұнда мынадай екі сәтті ескеру қажет: клиенттің
болжамына қаншалықты дәрежеде сенуге болады (ол үшін аудитор клиенттің
қызметкөрлерімен болжамдарды жасау рәсімдері туралы әңгімелеседі) және
ағымдағы қаржылық ақпаратты қызметкерлер болжамдық есептеулерге сәйкес етіп
езгерту ықтималдығы қандай (бул ықтималдықты барынша темендету ушін аудитор
бақылаудың тәуекелін бағалайды және нақты деректерге егжей-тегжейлі
тестілер жүргізеді);
есепті кезеңнің керсеткіштерін алдыңғы кезеңдердің керсеткіштерімен
салыстыру (аудитор шапшаң ауытқуларға назар аударуға тиіс, олар
экономикалық жағдайдың езгеруіне немесе қаржы есептілігінің қателіктеріне
байланысты болуы мүмкін);
нақты қаржылық керсеткіштерді аудитор белгілеген болжамдық керсөткіштермен
салыстыру (аудитор нақты керсеткіштермен салыстыру үшін алдын ала баланс
жасайды; бұл рәсімнің мәні - аудитор шоттың сальдосын басқа қалдықтармен
немесе лайда мен зиян шоттарымен салыстырады не қалыптасқан үрдістердің
негізінде езінің болжамдарын жасайды);
• ұйымның қаржылық жағдайының коэффициенттерін есептеп шығарады
және олардың қозғалысын талдайды (талдаудың негізінде аудитор клиенттің
емірге қабілеттігі туралы маңызды тұжырымдар жасайды);
төксерілетін экономикалық субъөктінің көрсөткіштерін орташа салалық
деректермен салыстыру (елөулі ауытқуларды аудитор зерттеуге тиіс,
кәсіпорындардың есеп саясаттарындағы, экономикалық жағдайлардағы
айырмашылықтарды және жекелеген кәсіпорындар шығаратын өнімдердің айрықша
қасиөттөрін өскеру қажет);
клиенттің деректерін қаржылық емөс деректердің (сатылған өнімдердік саны,
жұмыспөн өтөлгөн сағаттар жәнө т.б.) көмөгімен күтілгөн нәтижелөрмөн
салыстыру. Мұнда бул қаржылық өмес дөректердің дәлдігіне сенімді болу
керек.
Талдау рәсімдерін қолданудың негізгі мақсаты болашақ төуөкел саласын
белгілейтін және аудитордың назар аударуын талап ететін, әдеттен тыс немесе
қате керсетілген фактілер мен шаруашылық қызметінің нәтижелерінің бар-жоғын
анықтау болып табылады.
Талдау рөсімдерінің мақсаты болып табылатындар:
а) экономикалық субъект қызметін зерттеу (талдау рәсімдері - мұндай
білімдерді алудың ең кең таралған тәсілдерінің бірі);
б) экономикалық субъектінің қаржылық жағдайын және оның қызметінің
үздіксіздік келешектерін бағалау (кәсіпорынның әрекетте қалу қабілетіне
қатысты барлық күмәндер түсіндірме абзац ретінде аудиторлық қорытындыға
өнгізілуге тиіс);
в) бухгалтерлік есептіліктің бұрмалану фактілерін анықтау; қаржы
есептілігіндегі ықтимал қателіктерді анықтау.
Ағымдағы жылдың аудитке тартылатын қаржылық деректері мен олар
салыстырылатын басқа деректер арасындағы күтілмеген елеулі алшақтықтар
әдеттен тыс ауытқулар деген атқа ие. Әдеттен тыс ауытқулар - деректердің
елеулі алшақтықтары күтілмеген жағдай, алайда елеулі алшақтықтар күтілетін,
бірақ орын алуға тиіс емес жағдайлар да болады. Дегенмен де, әдеттен тыс
ауытқулардың пайда болуының ықтимал себептерінің бірі - бұл есептегі
қателік немесе дәлсіздік. Сонымен, егер әдеттен тыс ауытқу ұлкен болса,
онда аудитор оның себебін анықтап, бүл есептіліктегі қателік немесе
дәлсіздік емес, негізделген экономикалық оқиға екеніне кезін жеткізуге
тиіс. Талдау рәсімдерінің бүл аспектісін кебінесе бағытталған назар деп
атайды, ейткені олар зерттеушіні қателік немесе дәлсіздік табылуы мүмкін
аудиттің айрықша салаларында неғұрлым егжей-тегжейлі рәсімдерді жүзеге
асыруға бағыттайды.
г) егжей-тегжейлі аудиторлық рәсімдердің санын қысқарту (талдау
рәсімі әдеттен тыс ауытқуларды анықтамайтын жағдайда, елеулі қателіктің
немесе дәлсіздіктің болу ықтималдығы ете темен деп тұжырымдауға болады).
Онда аталған талдау рәсімінің нәтижесін тиісті шоттар бойынша қалдықтардың
дұрыс еткізілгөніне дәлел деп санауға болады. Бүдан шығатыны -
қарастырылған шоттарға талдау жасаған кезде егжей-тегжейлі тестілердің аз
ғана санымен шектелуге болады. Мысал ретінде дебиторлардың шоттарын қарсы
тексерудің орнына сату келемі мен дебиторлық берешектің арасындағы
қатынасқа талдау жүргізуді келтіруге
болады. Арасында айтарлықтай тығыз байланыс бар керсеткіштерді керсетейік:
өткізу - өткізілген өнімдердің өзіндік құны; өткізу - дебиторлық берешек;
негізгі құралдар - амортизация; қаржылық салымдар (ұзақ мерзімді және қысқа
мерзімді) - олардан түсетін табыс; сатып алулар - кредиторлық берешек;
орынданған жұмыстардың көлемі - қызметкерлердің жалақысы; сату келемі
-комиссиялық сыйақы және т.б.
д) туындаған сүрақтарға жауап алу мақсатында тестілеумөн қамтамасыз
ету. Талдау рәсімдері аудиттің бүкіл процесі барысында
орындалуы мүмкін: жоспарлау, тікелей аудиторлық тексеруді жүргізу,
аудитті аяқтау.

II тарау. Аудит процедуралары

2.1. Аудит өткізу алдындағы міндетті процедуралар

Халықаралық аудит стандарттарына сәйкес аудитордың міндетіне үшінші
жақты көз бояушылық немесе өрескел бүрмалаушылықтар жөніңде хабардар ету
кірмейді. Бірақ, жоғарыда атап айтылғандай, ұлттық заңнама тиісті жазаны
белгілей алады. Солай бола тұрса да, жұртшылық аудитордан ондай
ақпараттарды қаржылық қорытынды есеп бойынша аудиторлық қорытынды дайындап
берген кезде күтеді. Этикаға сәйкес аудиторлар, әсіресе,
шаруашылықжүргізуші субъектіге қарсы салық органдарының шағымдары санының
өсіп кетуі орын алған кезде, көрсету және хабардар ету сияқты функцияларды
(міндетті қызметтерді) өз мойындарына ала алмайды. Бүл ситуация "үміт
күтудегі қайшылық" ретінде көпшілікке мәлім, яғни аудитор-лардан қандай
үміт күтілетіні мен олардан Заңның нені талап ететіндігінің арасындағы
айырмашылық.
Аудиторлардың тағайындалуы. Ірі кәсіпорындарда аудиторларды
акционерлердің жиналысы, директорлар кеңесі немесе ішкі аудит бөлімі
(ревизиялық комиссия) тағайындауы мүмкін.
Тағайындаудың алдында клиент аудиторларды дүрыс іріктеу (таңдау)
критерийлерін айқындау бойынша үлкен дайындық жүмыста-рын жүргізеді. Ол
критерийлер клиентке аудитордан не керек екендігіне (міндетті аудитті
өткізу, салық органдарынан қорғап алу, бухгалтерлік есепті қалпына келтіру
және жүргізу, шет елдік парт-нерлармен жүмыс істеуге қажетті халықаралық
стандарттар бойынша қорытынды пікірлер алу) байланысты. Критерийлер белгілі
болтан кезде аудиторларға формалды іріктеу өткізуге немесе тендер ұйым-
дастыруға болады. Мысал ретінде С.В.Пятенко ұсынған, аудиторларды таңдау
конкурсын ұйымдастыру схемасын келтірейік. Бүл схеманың негізі ретінде
автор әлемдік банк пен Еуропалық қайта құру және даму банкі пайдаланатын
процедураларды алған. Тендерге дайындықты ол бірнеше кезендерге бөледі:
1. Конкурстық комиссияны күру.
Конкурс туралы ережелер дайындау және барлық кажетті құжаттарды бекіту.
Кішігірім тізімге қатысты дайындау—10 фирманың шегінде (өте үлкен
ұйымдар үшін және өте маңызды жоба кезінде іріктеу конкурс туралы
ақпараттар ашық басылымда жарық көргеннен кейін жүргізілуі мүмкін).
4. Конкурсқа шақыру жіберу.
5. Өзінің ұсыныстарын беруге дайындарға техникалық тапсырмалар жіберу.
6. Ұсыныстарды бағалау.
7. Келіссөздер жүргізу, келісім-шарт жасау.
Тіркемелерде конкурс өткізу үшіін қажетті негізгі құжаттардың үлгілері
келтірілді:
* Конкурс туралы ереже;
* қызығушылық білдіруші шақыру-хаттары;
* конкурсқа қатысушыларды шақыру қағазы;
* бағалау комиссиясының есебі;
* бағалау қағазы;
* конкурс жеңімпазына хабарлау хаты;
* конкурс кдтысушыларына хабарлау хаты;
* техникалық тапсырманың үлгісі.
Конкурсты өткізу кезінде техникалық тапсырманы қүрау каты-сушылар
оздерінің үсыныстарын жіберуді бастаған кезге дейін аякталуға тиісті. Бүл
барлық қатысушылардың үсыныстарды дайындау кезінде тең (бірдей) жағдайда
болуы үшін қажет.
Көлемі кіші кәсіпорындарда аудиторларды қабылданған жарғыға байланысты
көпшілік дауыспен тағайындайды.
Тағайындау жөніңде ұсыныс алған кезде аудитор:
* тағайындауды қабылдамау керектігін анықтайтын қандай да бір кәсіби
сипаттағы себептердің бар-жоқтығын түсіндіруді сұрап алдыңғы аудиторға
отініш білдіру үшін клиенттен рұқсат алуына болады;
* аудиттің масштабына қатысты келісімдерге қол жеткізу мақсатында клиентпен
кездесуіне болады;
* клиентке аудиттің масштабын айқындаушы келісім-хат жіберуіне болады;
* клиенттен келісім-хатты алғандығын растауды және оның келісім-шартқа қол
жеткізуге сәйкес екендігін корсетуді сүрауына болады.
Аудиторлық тексеруді қайта жүргізу кезінде аудиторға бүрынғы келісімнің
шарттарын қайта қарау қажеттілігінің бар-жоқтығын анықгау керек және
бүрынғы шарттардың бар екендігін клиенттің есіне салу керек. Аудитордың
келісім-хатты әрбір кезенде жібермеу туралы шешім қабылдауына болады. Жаңа
келісім-хатты клиент жағдайды дүрыс түсінбеді деген пікір пайда болған
кезде немесе кәсіпорын қызметінің сипаты, заңдар, меншік қүқығы озгерген
кезде, не болмаса басшы ауысқан кезде жіберу керек.
Келісім-хатты дайындау, құру және қайта қарау. Клиент аудитке тендер
жариялайды және аудиторға шақыру хатын жібереді.
Аудитор осы хаттың негізінде, аудитті дұрыс жоспарлау үшін, клиент
бизнесін зерттейді. Егер аудитор аудит жүргізу мүмкін деп есептесе, онда ол
өзінің аудит өткізуге дайын екендігі жөніңде хат-міндеттеме дайындайды. Хат-
міндеттеме клиентке жіберіледі және оның жазбаша келісімінен кейін қаржылық
қорытынды есепке аудит өткізу келісім-шарты жасалынады.
Келісім-хат дегеніміз-бұл, кез-келген жаңа аудиторлық тексеру жүргізудің
алдында аудитордың клиентке жіберетін хаты. Бұл хатта аудит өткізу шарттары
көрсетіледі және ол келісім-шарт жасауға негіз болады. Аудиттің 210 "Аудит
өткізу шарттары" деп аталатын Халықаралық стандартына сәйкес аудиторға
аудит өткізу шарттарымен келісу керек және оны келісім-хат нысанында немесе
пайдалануға болатын кез-келген келісім-шарт нысанында көрсетуге тиісті.
Егер аудитор кез-келген басқа қызметтің түрін көрсететін болса, онда оларды
көрсету шарттарын жеке хатта бейнелеу керек. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.