Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
Кіріспе
I. Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
1. Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихы
2. Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
II. Әуеғарыштық түсірілімдер
1. Әуеғарыштық түсіру түрлері және оның классификациясына сипаттама
2. Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
3. Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
III. Аэроғарыштық түсірілістердің генеризациялануына сипаттама
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
I. Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
1. Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихы
2. Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
II. Әуеғарыштық түсірілімдер
1. Әуеғарыштық түсіру түрлері және оның классификациясына сипаттама
2. Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
3. Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
III. Аэроғарыштық түсірілістердің генеризациялануына сипаттама
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Географиялық қабықты немесе оның кешендерін қарастыруда географтар аэрокосмоық әдістер арқылы фотосуреттерден олар туралы ақпарат алады,сонымен қатар түсірілім аппараттарының көмегімен мыңдаған киллометр қашықтықта орналасқан обьектіні зерделеуге мүмкіндік береді. Қашықтық арқылы зерттеп қарастыру аэрокосмостық әдістің негізі болып табылады. Қашықтықтан зерделеу әдістері географиялық зерттеулерде өте ертеден қолданылып келе жатыр. Алғашында арнайы салынған суреттер арқылы қарастырылып отырған обьектінің кеңістікте орналасуын анықтаған. Фотографияның шығуына байланысты жер бетін түсіруге арналған фототеодалиттік түсірілім пайда болды, осы перспективалы фототүсірілімдер арқылы таулы өңірдің картасы құрастырылды.
Авицияның дамуы қарастырылып отырған аймақтың үстінен аэро фото түсірілімдер алу мүмкіндігін туғызды. Жерді ғылыми тұрғыда зерттеу көзі аэро әдістер болып табылды. Космостық түсірілімдер өңірлік және жаһандық деңгейдегі географиялық проблемаларды шешудегі геоинформацияны қарастырады. Қашықтықтан және аэрокосмостан зерттеу әдістері. Ешқандай қатынассыз, аралықтарындағы алшақтыққа қарамастан қашықтық әдіс арқылы кез келген обьектіні оқып зерттеуг болады. Аэрокосмостық әдіс арқылы зерттеуде жойылған обьекті туралы ақпараттарды арнайы электромагниитті сәуле арқылы жіберуге болады, электромагнитті сәуле интенсивтілігімен, спектральды құрамымен,поляризациялығымен және таралу бағыттарының болуымен сипатталады.
Аэрокосмостық әдістердің ерекшелігінің бірі ретінде мынаны алып қарастыруға болады: қарастырылып отырған аумақ пен тіркеуші аппараттың арасында әр дайым бұлыңғыр емес атмосфера қабаты болады. Сондықтанда зерттеулерді зона спектірінің электромагниттік толқындарының жекелеген бөліктерінде жүргізеді, олар өз кезегінде анық терезе деген атауға ие. Сонымен қатар бұлттылықта айтарлықтай кедергі келтіреді. Аэрокосмостық түсірілімдер: арнайы түсірілім аппараттарының көмегі арқылы жүргізіледі. Бір мезетте бірнеше спектральды зоналарда суреттер алу мүмкіндігі бар түсірілім аппараттары көпзоналды деп аталса, ал ондаған немесе жүздеген тар спектралды зоналардағы түсірілім аппараттары гиперспектралды деп аталады. Аэрокосмостық зерттеулердегі жан жақтылық және кешенді принципі бір суреттпен ерекшеленбейді, ол оның масштабына, обзорлығына, ракурстылығына, түсіріс уақытына,спектралдық диапазонына, тіркеулік полярлық шағылуына қарайды.
Авицияның дамуы қарастырылып отырған аймақтың үстінен аэро фото түсірілімдер алу мүмкіндігін туғызды. Жерді ғылыми тұрғыда зерттеу көзі аэро әдістер болып табылды. Космостық түсірілімдер өңірлік және жаһандық деңгейдегі географиялық проблемаларды шешудегі геоинформацияны қарастырады. Қашықтықтан және аэрокосмостан зерттеу әдістері. Ешқандай қатынассыз, аралықтарындағы алшақтыққа қарамастан қашықтық әдіс арқылы кез келген обьектіні оқып зерттеуг болады. Аэрокосмостық әдіс арқылы зерттеуде жойылған обьекті туралы ақпараттарды арнайы электромагниитті сәуле арқылы жіберуге болады, электромагнитті сәуле интенсивтілігімен, спектральды құрамымен,поляризациялығымен және таралу бағыттарының болуымен сипатталады.
Аэрокосмостық әдістердің ерекшелігінің бірі ретінде мынаны алып қарастыруға болады: қарастырылып отырған аумақ пен тіркеуші аппараттың арасында әр дайым бұлыңғыр емес атмосфера қабаты болады. Сондықтанда зерттеулерді зона спектірінің электромагниттік толқындарының жекелеген бөліктерінде жүргізеді, олар өз кезегінде анық терезе деген атауға ие. Сонымен қатар бұлттылықта айтарлықтай кедергі келтіреді. Аэрокосмостық түсірілімдер: арнайы түсірілім аппараттарының көмегі арқылы жүргізіледі. Бір мезетте бірнеше спектральды зоналарда суреттер алу мүмкіндігі бар түсірілім аппараттары көпзоналды деп аталса, ал ондаған немесе жүздеген тар спектралды зоналардағы түсірілім аппараттары гиперспектралды деп аталады. Аэрокосмостық зерттеулердегі жан жақтылық және кешенді принципі бір суреттпен ерекшеленбейді, ол оның масштабына, обзорлығына, ракурстылығына, түсіріс уақытына,спектралдық диапазонына, тіркеулік полярлық шағылуына қарайды.
1. Книжников Ю.Ф. Основы аэрокосмических методов географических исследований. М. МГУ. 1980.
2. Кравцова В.И. Космические методы картографирования. М.МГУ. 1995.
3. Аковецкий В.И. Дешифрирование снимков. М.Недра. 1983.
4. Виноградов Б.В. Космические методы изучения природной среды. М.Мысль. 1986.
5. Аэрокосмические исследования Земли. Отв.ред. С.В.Зонн. М., Наука. 1979.
2. Кравцова В.И. Космические методы картографирования. М.МГУ. 1995.
3. Аковецкий В.И. Дешифрирование снимков. М.Недра. 1983.
4. Виноградов Б.В. Космические методы изучения природной среды. М.Мысль. 1986.
5. Аэрокосмические исследования Земли. Отв.ред. С.В.Зонн. М., Наука. 1979.
Жоспар:
Кіріспе
Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихы
Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
Әуеғарыштық түсірілімдер
Әуеғарыштық түсіру түрлері және оның классификациясына сипаттама
Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
Аэроғарыштық түсірілістердің генеризациялануына сипаттама
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
Географиялық қабықты немесе оның кешендерін қарастыруда географтар аэрокосмоық әдістер арқылы фотосуреттерден олар туралы ақпарат алады,сонымен қатар түсірілім аппараттарының көмегімен мыңдаған киллометр қашықтықта орналасқан обьектіні зерделеуге мүмкіндік береді. Қашықтық арқылы зерттеп қарастыру аэрокосмостық әдістің негізі болып табылады. Қашықтықтан зерделеу әдістері географиялық зерттеулерде өте ертеден қолданылып келе жатыр. Алғашында арнайы салынған суреттер арқылы қарастырылып отырған обьектінің кеңістікте орналасуын анықтаған. Фотографияның шығуына байланысты жер бетін түсіруге арналған фототеодалиттік түсірілім пайда болды, осы перспективалы фототүсірілімдер арқылы таулы өңірдің картасы құрастырылды.
Авицияның дамуы қарастырылып отырған аймақтың үстінен аэро фото түсірілімдер алу мүмкіндігін туғызды. Жерді ғылыми тұрғыда зерттеу көзі аэро әдістер болып табылды. Космостық түсірілімдер өңірлік және жаһандық деңгейдегі географиялық проблемаларды шешудегі геоинформацияны қарастырады. Қашықтықтан және аэрокосмостан зерттеу әдістері. Ешқандай қатынассыз, аралықтарындағы алшақтыққа қарамастан қашықтық әдіс арқылы кез келген обьектіні оқып зерттеуг болады. Аэрокосмостық әдіс арқылы зерттеуде жойылған обьекті туралы ақпараттарды арнайы электромагниитті сәуле арқылы жіберуге болады, электромагнитті сәуле интенсивтілігімен, спектральды құрамымен,поляризациялығымен және таралу бағыттарының болуымен сипатталады.
Аэрокосмостық әдістердің ерекшелігінің бірі ретінде мынаны алып қарастыруға болады: қарастырылып отырған аумақ пен тіркеуші аппараттың арасында әр дайым бұлыңғыр емес атмосфера қабаты болады. Сондықтанда зерттеулерді зона спектірінің электромагниттік толқындарының жекелеген бөліктерінде жүргізеді, олар өз кезегінде анық терезе деген атауға ие. Сонымен қатар бұлттылықта айтарлықтай кедергі келтіреді. Аэрокосмостық түсірілімдер: арнайы түсірілім аппараттарының көмегі арқылы жүргізіледі. Бір мезетте бірнеше спектральды зоналарда суреттер алу мүмкіндігі бар түсірілім аппараттары көпзоналды деп аталса, ал ондаған немесе жүздеген тар спектралды зоналардағы түсірілім аппараттары гиперспектралды деп аталады. Аэрокосмостық зерттеулердегі жан жақтылық және кешенді принципі бір суреттпен ерекшеленбейді, ол оның масштабына, обзорлығына, ракурстылығына, түсіріс уақытына,спектралдық диапазонына, тіркеулік полярлық шағылуына қарайды.
Аэрокосмостық зоналау ғылыми дисциплина ретінде. Тәжірбиелік тұрғыдан зерттеу әдісінің бірі болып саналып келе жатқандықтан қазіргі кезде ақырындап жеке ғылыми дисциплинаға айналуда. Дисциплинаның заманауи мазмұны бір бірімен тығыз байланысты екі бөлімнен тұрады: табиғи ғылыми яғни ол қарастырылып отырған обьектіні толық танып білуге мүмкіндік туғызсса, инженерлік техникалық бөлімі аэрокосмостық әдістер арқылы зерттегенде қазіргі заманға сай дамыған техникалар мен техноголиялардың көмегімен зерттеуді айтамыз.
Аэрокосмостық түсірілім сәулелену тіркелудің анағұрлым кеңінен таралған зерттеліп жатқан обьектінің геоақпаратын тасымалдаушы,географиялық тапсырмаларды шешуде көп орын алатын универсалды формасы. Отандық Ресурс космостық жүйесі, жиырмасыншы ғасырдың жетпісінші жылдарынан бастап қолданыста. Табиғи ресурстарды қарастыруда, қоршаған ортаны бақылауда, геоақпараттық хабарлама алудың базалық және оперативтік түрімен қамтамасыз ететін, жалпы мемлекеттік әрдайым қызмет атқарып тұратын жүйе ретінде құрылған. Бұл жүйеге фотографиялық суреттері бар Ресурс Ф, құрылықты бақылауға арналған Ресурс О және мұхитқа арналған Океан О автоматты космос аппараттарынан тұрады. Ресурс Ф серіктері 200-300км биіктегі өңірді толық түрде бірнеше апта ішінде түсіруге мүмкіндік береді. 600-900км биіктіктегі ақпараттарды тез және ылғида видео ақпараттар арқылы жер бетіндегі қабылдағыш пункттерге радиканалдар арқалы жіберіп отырады. Қабылдағыш пункттерінің екі классы бар стационарлық яғни,үлкен диаметрлі антенналары бар жоғары жылдамдықты қамтамасыз ететін үлкен ақпараттар легін тіркейтін , кезекті салыстырмалы жоғарғы сапалы түсірілмдер алуға мүмкіндік береді.
Ландсат космостық америкалық жүйесі 1972жылдан бастап қызмет атқарып келеді. Он алты күн ішінде спутник жер бетін көп зоналы түсірілім жасау мүмкіндігі бар. Спутниктерден сандық ақпарат радиканалдарға жер бетіндегі көптеген елдердегі сияқты қабылдау пункттеріне жіберіледі. Түсірілім нәтижелері компьютерге жіберіліп сандық түрде көрсетіледі.
Тарату қызметі интернет желісі арқылы әр елге таратады. Ландсат спутниктерінен түсірілген түсірілімдер ауылшаруагылық поляларына қалалық жерлерге сонымен қатар көптеген елдерде геологиялық экологиялық зерттеулер үшін қолданылады.
СПОТ француздық космостық жүйесі. 1986 жылдан бастап қызмет жасап келеді. Түсірілім сегіз жүз киллометр биіктіктен екі сканермен жүргізіледі. Ақпараттар Франция мен Швецияда екі негізгі радиоканал бойынша алынады сонымен қатар жиырма шақты өңірлік станциялар арқылы да алынады.
Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихына сипаттама
Бастапқы кезең. Алғашқы бақылау және ауадан фотоға түсіру ХІХ ғасырдың ортасына сәйкес келеді. Францияның әскери офицері Гаспар Турнашон (Надар) 1859 жылы әуе шарынан Париж қаласына жақын елді-мекенді суретке түсірген. Ал Ресейде алғашқы фототүсірістер әуе шарының арқасында 1886 жылы әскери әуе тобының бастығы А. М. Кованьконың арқасында жүзеге асқан. Бірінші Дүниежүзілік соғыстың ұшқыны ұшақтан түсірілген суреттердің дамуына көп септігін тигізді. 1916 жылы Орыс әскерінің барлау бөлімдерінде арнайы фотометриялық бөлімшелер құрылды. Олардың міндеттеріне әуе суреттерді дешифрлеу, алынған нәтижелерді картаға енгізу және әр түрлі әскери мақсаттағы карта жасау кірді. 1920 жылдар. Бірінші Дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Ұлыбританияда, АҚШ-та, Францияда, ал кейінірек Германияда әскерлерінің жинаған тәжірибелері ауыл шаруашылығында қолданыла бастады.
1919 жылдың наурызында қабылданған Жоғарғы Геозезиялық Басқару жайлы Қаулы аэротүсірістердің қарқынды дамуына жол ашты. Аэрофототопографиялық бөлім құрылды. Соның арқасында әр түрлі аэрофотоларды картографиялық мақсаттарда қолдану үшін тәжірибелі жұмыстар жүргізілді. 1924 жылдан бастап зерттелмеген аудандардың топографиялық карталарын құрастыруды мақсат етіп қойып, алғаш рет орман шаруашылығы мен жол салуда аэрофотосуреттер қолданылды. 1930 жылдар. Бұл кезеңде аэрофотосуреттер геологияда, ормандарды зерттеуде және эксплуатациялауда, сонымен қатар Арктиканы зертттеуде қолданылды. Және осы кезеңге тәжірибе түрінде аэрофотосуреттердің шөлдерді зерттеуде, өзендерді, батпақтарды және жер бедерін зерттеуде қолданылғандығы сайма-сай келеді. Аэротүсіріс осы кезеңде қол жетпейтін аудандарды зерттеуде, ол аудандарда жұмыс жүргізуде жаңа тәсіл болып табылды. 1940 жылдар.
Екінші дүниежүзілік соғыс әуеден, космостан түсірілген суреттердің дамуына жаңа серпін беріп қана қоймай оны түсірістің жаңа тәсілдерімен де толықтырды. Жаңа спектрзоналдық пленка пайда болды. Ол пленканы американдықтар түрлі түсті инфрақызыл деп қолданған. Осы пленканың арқасында өсімдік жамылғысын және әскери базаларды және басқа да нысандарды түрлі түстермен ажырату мүмкіндігі туған.
1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде де КСРО-да соғыстың алдында басталған топографиялық және картографиялық жұмыстар жалғасын тапты. 1949 жылы масштабы 1:100 ООО топографиялық картасы құрастырылып бітті. Бұл ұлы жетістік бүкіл елдің аумағын картографиялық зерттеу Географиялық ұйымның алтын белгісімен марапатталды. Бұл картаның құрастырылуы аэрофотосуреттердің және оларды камералды дешифрлеудің арқасында жүзеге асты. Осы сәттен бастап топографиялық картографияда суреттерді дешифрлеу міндетті жұмысқа айналды.
1950 жылдары әскери мақсатттарда дешифрлеудің және түсірістердің методикасы жасалынды. Аэрофотосуреттердің ғылымда, басқа да көптеген салаларда практика түрінде кеңінен қолданылды. 1960 жылдары тәжірибе көптеп жинақталды. Суреттерді дешифрлеудің негізі жасалынды. 1970 жылдар космостық тәсілдердің кең қолданылуымен ерекшеленеді. 1972 жылы АҚШ орбитаға Ландсат (Landsat) автоматты спутнигін ұшырды. Спутникте сканер орналасқан. Ол сканердің көмегімен 4 зонада 57x79 өлшемі бойынша табиғат ресурстары орналасқан жерлерді зерттеу, сол аймақты көпзоналды суреттерге түсіру мүмкін болды. 1980 жылдар - аэрокосмостық мәліметтердің Жер бетін картографиялық зерттеулері үшін және көптеген басқа да салаларда қолданылуы. Практика жүзінде жаңа геоинформациялық технологиялардың және компьютерлердің практикада кеңінен қолданылуына байланысты суреттерді компьютерлік өңдеу жүзеге аса бастады. ХХ ғасырдың соңы мен ХХІғасырдың басы. Космостан мәліметтердің алынуы оңайға түсті. Бұрын бірнеше елдің әр түрлі спутниктерінің сканерлері арқылы 1-метрден 15 метрге дейін 3-4 және одан да аз канал пиксель мәлімет алатын болса, технологияның дамуына байланысты оның мөлшері 7-15 пиксельге жетті. Гиперспектрлі 32-200 канал бойынша түсіріс жасайтын спектрометрлер пайда болды.
Бұл кезеңнің артықшылығы - АҚШ пен Ресейдің әскери ұйымдарының арқасында жасалынған космостық түсірістер (түсірістердің өлшемі 1-2 метр пиксель) туралы мәліметтердің қол жетімді болуы. Соңғы жылдары түсірістерді компьютерлік дешифрлеу арқылы аэрофотосуреттердің қолжетімділігі, сандық таралуы байқалып отыр. Д.ж. ең алғашқы жасанды ҚШ та Эскплоурер 1 ұшырылады. Кейінірек басқа елдер де де ұшырылады. 26.11.1965 Франция 11.02.1970 Жапония Осуми 24.04.1970 Қытай 28.10.1971 Ұлыбритания Просперо 18.07.1980 Үндістан Рохини
Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
Аэрокосмостық зоналау екі бір бірімен тығыз байланысты бөлімнен тұрады: инженерлік техникалық және табиғи ғылыми. Біріншісі суреттерді алумен байланысты болса, екіншісі олардың қолданылуымен байланысты. Электромагнитті спектр. Электромагнитті толқындардың кезектесіп келуін олардың ұзындығымен классификациялануын электромагнитті толқындардың спектрі деп аталады. Қазіргі заманғы аэрокосмостық әдістердің көбісі оптикалық ультра қысқа 0,3мкм ден 3м ұзындықтағы радиотолқындардың қолданылуына негізделеді. Оптикалық толқындардың құрамында (0,001 -- 1000 мкм) ультракүлгін(0,001 -- 0,4 мкм), көрінетін (0.4 -- 0,8 мкм) және инфрақызыл (0,8 -- 1000 мкм) диапазондар бар. Көрінетін диапазонда көзбен түстерді ажыратуға болады, ол жердегі түстер (жеті үрге бөлінеді: күлгін (380 -- 450), көк (450 -- 480), көгілдір (480 -- 500), жасыл (500 -- 560), сары (560 -- 590), қызыл сары (590 -- 620) және қызыл (620 -- 750).
Инфрақызыл сәуленің диапазоны диапазоншықтарға бөлінеді: таяу(0,8 -- 1,3), орташа (1,3 -- 3) алыс (3 -- 1000). Табиғи обьектілердің спектрлі шағылу қасиеттері Тау жыныстары және топырақтар қызыл зона спетрна дейінгі спектр айқындылығының жоғарғы коэффициентілігімен сипатталады. Тау жыныстарының спектрлік айқындылығы құрамына кіретін минералдар мен элементтерге байланысты болса ал, топырақтарда құрамына кіретін темір мен гумустың мөлшеіне байланысты болады . Өсімдік жамылғысы жасыл өсімдіктерде максимум шағылуымен қызыл өсімдіктерде минимум шағылуымен сипатталады. Су жамылғысы шағылудың ең төмен болуымен және монотонды азайтылуымен сипатталады. Қар жамылғысы спектрлік айқындылықтың анағұрлым жоғарғы коэффициенттілігімен және олардың инфрақызыл спектрларда төмендеуімен сипатталады.
Шағылыстыруды тіркеудің әдістері
Аэрокосмостық түсіру жүйесінде сәулеленудің бірнеше түрлері тіркеледі, негізгі түрлері болып химиялық, жылылық және электрлі болып саналады. Фотохимиялық сәулелену.Жақын уақытқа дейін кең таралған химиялық шағылу болып фотографиялық материалдар болып табылған, олар көптеген аэрокосмостық ақпараттар алуда қолданған.Ақ қара фотографиялық материалдар. Олардың негізін түрлі түсті сезімтал фотографиялық қабат құрайды.
Қабаттың сезімталдығы олардың көлеміне байланысты: криссталдар неғұрлым үлкен болған сайын, соғұрлым түрлі түсті сезімталдығы жоғары болады. Оптикалық тығыздық. Фотография уақытында күміс кристаллдарына жарық әсер ететіндіктен металлға айналады. Күміс металлдары ұсақ кристаллдар түрінде көрініп, қара түске ие болады. Фотографиядағы түстің қараюын ғылыми түрде оптикалық тығыздық деп атайды.Анықтылығы: фотоқабаттардағы кристаллдарға жарықтың жайылуынан сурет анық емес болуы мүмкін.
Суреттің анықтылығы фотоқабаттың қалыңдығына байланысты.Түрлі түсті фотоматериалдар. Түрлі түсті сурет алу үшін түссезгіш фотографиялық қабатқа арнайы түс беретін компонент енгізеді. Кең таралған түс беретін компонентке сары,көгілдір түстерді жатқызамыз. Түрлі түсті сурет алу үшін көп қабатты фотоматериалдар қолданылады. Электрлік бұзылулардың тіркемесі.Электрлік сәуле қабылдағыштары бүкіл спектрдағы аэрокосмостық зерттеулерге қолданатын электромагниттік толқындарды тіркеуге мүмкіндік береді. Фотоэлектрлік қабылдағыштар немесе фотоэлементтер ішкі және сыртқы фотоэлектрлік эффектіге негізделген.
Электроваккумдық фотоэлектрлік көбейткішке сезімтал элемент ретінде металлды қолданады. Көрінетін сәулелерге электороваккумдық фотоэлементтер анағұрлым сезімталдық танытады. Термоэлектрлік қабылдағыштар. Жылы инфрақызыл сәулелерді тіркеуге арналған қабылдағыштар, сәулелерге сезімтал элементтің жылынуы арқылы жауап қайтарады. Электр қабылдағыштарға сәулеленуді қабылдаудың негізгі көрсеткіші ретінде әшкә шулы тоқты жатқызамыз. Антенналар. Қарапайым антенна ретінде, қабылдағыш және радиодиапазондағы электромагниттік толқындарды немесе металл стерженьдарды айтуымызға болады.
Түсіріс аспаптары мен оларды тасушылар
Түсірілім аппаратурасы. Аэрокосмостық суреттерді арнайы түсірілім аппараттарының көмегімен алады. Өзінің атқаратын қызметіне ,сонымен қатар түсірілім жүйесіне, құрылысына байланысыт түсірілім аппараттарының негізгі түрлері бар: фотографиялық, оптика электрондық, радиоэлектрондық. Олар өз кезегінде бір бірімен тығыз байланысты құрылғылар мен құралдардан тұрады. Бірақ олардың ішінде ең негізгісі болып фотокамералар,сканерлер, және радиолокаторлар жатады олардың өздерінің де бірнеше түрлері бар. Түсірілім жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде жасалынып жатқан жұмысты автоматты түрде басқаратын борттық компьютерлерді жатқызамыз.
Түсірілім аппараттары дәлме дәл ұшу уақытының координаттарын,құлау бұрыштарын есептеп табу үшін арнайы ГЛOHACCGPS деп аталатын құрылғыларды пайдаланады. Осы құралдардың көмегімен алынған ақпараттарды жер бетінде орналасқан қабылдағыш пункттерге жіберуде борттағы құрылғылар ерекше орын алады. Ақпараттарды жіберудің екі түрі бар: алдын ала түсірлген видеоақпараттарды арнайы сақтау құрылғылары арқылы синхронды түрде жіберу және ұшу кезінде қабылдағыш пункттің үстінен лақтыру арқылы орындалады. Фотографиялық аппараттар самолеттан түсіруге арналған кең таралған және универсальды түсіру аппараттары. Қарапайым фотоаппараттарға қарағанда оның салмағы ондаған килограммды құрайды. Аэрофотоаппараттар. Біздің елімізде кеңінен таралған аэрофотоаппараттардың мөлшері 18x18 см құрайды. Сонымен қатар үлкен мөлшердегі кдарларда қолданылады.
Космостық фотоаппараттар. Аэрофотоаппараттардың модификациясы болып табылады. Осы аппараттардың көмегімен алынған суреттер ондаған метр биіктіктен алынады. Оптико электрондық кадрлық камераларда суреттер фотографиялық үлгіде емес электрондық үлгіде болады. Ең алғаш космостық зерттеулерде қолданған телевизиялық элетронды түсірілім аппаратары электронды сәулелеі трубканың дамуына жол ашқан. Тасымалды түсірілім аппараттары. Белгілі бір жер бедерін суретке түсіру үшін арнайы тасымалды тсірім аппраттарын қолданады олар кеңістікте дұрыс бағдар алу үшін сонымен қатар түсіріліп аппаратын белгілі бір деңгеге көтеріп түсіру үшін қажет. Түсірілім апараттарының екі түрі бар: авиационды және космосты. Аэротүсіріс үшін сериялық самолеттар қолданылады, олар түсірілім аппараттарын арнайы бір ретке келтіріп отырады. ... жалғасы
Кіріспе
Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихы
Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
Әуеғарыштық түсірілімдер
Әуеғарыштық түсіру түрлері және оның классификациясына сипаттама
Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
Суреттердің бейнелік қасиеттері және оларды дешифрлеуге түсініктеме
Аэроғарыштық түсірілістердің генеризациялануына сипаттама
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Географиялық ізденістердегі аэрокосмостық әдістері мен олардың негізгі түсініктері
Географиялық қабықты немесе оның кешендерін қарастыруда географтар аэрокосмоық әдістер арқылы фотосуреттерден олар туралы ақпарат алады,сонымен қатар түсірілім аппараттарының көмегімен мыңдаған киллометр қашықтықта орналасқан обьектіні зерделеуге мүмкіндік береді. Қашықтық арқылы зерттеп қарастыру аэрокосмостық әдістің негізі болып табылады. Қашықтықтан зерделеу әдістері географиялық зерттеулерде өте ертеден қолданылып келе жатыр. Алғашында арнайы салынған суреттер арқылы қарастырылып отырған обьектінің кеңістікте орналасуын анықтаған. Фотографияның шығуына байланысты жер бетін түсіруге арналған фототеодалиттік түсірілім пайда болды, осы перспективалы фототүсірілімдер арқылы таулы өңірдің картасы құрастырылды.
Авицияның дамуы қарастырылып отырған аймақтың үстінен аэро фото түсірілімдер алу мүмкіндігін туғызды. Жерді ғылыми тұрғыда зерттеу көзі аэро әдістер болып табылды. Космостық түсірілімдер өңірлік және жаһандық деңгейдегі географиялық проблемаларды шешудегі геоинформацияны қарастырады. Қашықтықтан және аэрокосмостан зерттеу әдістері. Ешқандай қатынассыз, аралықтарындағы алшақтыққа қарамастан қашықтық әдіс арқылы кез келген обьектіні оқып зерттеуг болады. Аэрокосмостық әдіс арқылы зерттеуде жойылған обьекті туралы ақпараттарды арнайы электромагниитті сәуле арқылы жіберуге болады, электромагнитті сәуле интенсивтілігімен, спектральды құрамымен,поляризациялығымен және таралу бағыттарының болуымен сипатталады.
Аэрокосмостық әдістердің ерекшелігінің бірі ретінде мынаны алып қарастыруға болады: қарастырылып отырған аумақ пен тіркеуші аппараттың арасында әр дайым бұлыңғыр емес атмосфера қабаты болады. Сондықтанда зерттеулерді зона спектірінің электромагниттік толқындарының жекелеген бөліктерінде жүргізеді, олар өз кезегінде анық терезе деген атауға ие. Сонымен қатар бұлттылықта айтарлықтай кедергі келтіреді. Аэрокосмостық түсірілімдер: арнайы түсірілім аппараттарының көмегі арқылы жүргізіледі. Бір мезетте бірнеше спектральды зоналарда суреттер алу мүмкіндігі бар түсірілім аппараттары көпзоналды деп аталса, ал ондаған немесе жүздеген тар спектралды зоналардағы түсірілім аппараттары гиперспектралды деп аталады. Аэрокосмостық зерттеулердегі жан жақтылық және кешенді принципі бір суреттпен ерекшеленбейді, ол оның масштабына, обзорлығына, ракурстылығына, түсіріс уақытына,спектралдық диапазонына, тіркеулік полярлық шағылуына қарайды.
Аэрокосмостық зоналау ғылыми дисциплина ретінде. Тәжірбиелік тұрғыдан зерттеу әдісінің бірі болып саналып келе жатқандықтан қазіргі кезде ақырындап жеке ғылыми дисциплинаға айналуда. Дисциплинаның заманауи мазмұны бір бірімен тығыз байланысты екі бөлімнен тұрады: табиғи ғылыми яғни ол қарастырылып отырған обьектіні толық танып білуге мүмкіндік туғызсса, инженерлік техникалық бөлімі аэрокосмостық әдістер арқылы зерттегенде қазіргі заманға сай дамыған техникалар мен техноголиялардың көмегімен зерттеуді айтамыз.
Аэрокосмостық түсірілім сәулелену тіркелудің анағұрлым кеңінен таралған зерттеліп жатқан обьектінің геоақпаратын тасымалдаушы,географиялық тапсырмаларды шешуде көп орын алатын универсалды формасы. Отандық Ресурс космостық жүйесі, жиырмасыншы ғасырдың жетпісінші жылдарынан бастап қолданыста. Табиғи ресурстарды қарастыруда, қоршаған ортаны бақылауда, геоақпараттық хабарлама алудың базалық және оперативтік түрімен қамтамасыз ететін, жалпы мемлекеттік әрдайым қызмет атқарып тұратын жүйе ретінде құрылған. Бұл жүйеге фотографиялық суреттері бар Ресурс Ф, құрылықты бақылауға арналған Ресурс О және мұхитқа арналған Океан О автоматты космос аппараттарынан тұрады. Ресурс Ф серіктері 200-300км биіктегі өңірді толық түрде бірнеше апта ішінде түсіруге мүмкіндік береді. 600-900км биіктіктегі ақпараттарды тез және ылғида видео ақпараттар арқылы жер бетіндегі қабылдағыш пункттерге радиканалдар арқалы жіберіп отырады. Қабылдағыш пункттерінің екі классы бар стационарлық яғни,үлкен диаметрлі антенналары бар жоғары жылдамдықты қамтамасыз ететін үлкен ақпараттар легін тіркейтін , кезекті салыстырмалы жоғарғы сапалы түсірілмдер алуға мүмкіндік береді.
Ландсат космостық америкалық жүйесі 1972жылдан бастап қызмет атқарып келеді. Он алты күн ішінде спутник жер бетін көп зоналы түсірілім жасау мүмкіндігі бар. Спутниктерден сандық ақпарат радиканалдарға жер бетіндегі көптеген елдердегі сияқты қабылдау пункттеріне жіберіледі. Түсірілім нәтижелері компьютерге жіберіліп сандық түрде көрсетіледі.
Тарату қызметі интернет желісі арқылы әр елге таратады. Ландсат спутниктерінен түсірілген түсірілімдер ауылшаруагылық поляларына қалалық жерлерге сонымен қатар көптеген елдерде геологиялық экологиялық зерттеулер үшін қолданылады.
СПОТ француздық космостық жүйесі. 1986 жылдан бастап қызмет жасап келеді. Түсірілім сегіз жүз киллометр биіктіктен екі сканермен жүргізіледі. Ақпараттар Франция мен Швецияда екі негізгі радиоканал бойынша алынады сонымен қатар жиырма шақты өңірлік станциялар арқылы да алынады.
Әуеғарыштық зерттеулердің қысқаша даму тарихына сипаттама
Бастапқы кезең. Алғашқы бақылау және ауадан фотоға түсіру ХІХ ғасырдың ортасына сәйкес келеді. Францияның әскери офицері Гаспар Турнашон (Надар) 1859 жылы әуе шарынан Париж қаласына жақын елді-мекенді суретке түсірген. Ал Ресейде алғашқы фототүсірістер әуе шарының арқасында 1886 жылы әскери әуе тобының бастығы А. М. Кованьконың арқасында жүзеге асқан. Бірінші Дүниежүзілік соғыстың ұшқыны ұшақтан түсірілген суреттердің дамуына көп септігін тигізді. 1916 жылы Орыс әскерінің барлау бөлімдерінде арнайы фотометриялық бөлімшелер құрылды. Олардың міндеттеріне әуе суреттерді дешифрлеу, алынған нәтижелерді картаға енгізу және әр түрлі әскери мақсаттағы карта жасау кірді. 1920 жылдар. Бірінші Дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Ұлыбританияда, АҚШ-та, Францияда, ал кейінірек Германияда әскерлерінің жинаған тәжірибелері ауыл шаруашылығында қолданыла бастады.
1919 жылдың наурызында қабылданған Жоғарғы Геозезиялық Басқару жайлы Қаулы аэротүсірістердің қарқынды дамуына жол ашты. Аэрофототопографиялық бөлім құрылды. Соның арқасында әр түрлі аэрофотоларды картографиялық мақсаттарда қолдану үшін тәжірибелі жұмыстар жүргізілді. 1924 жылдан бастап зерттелмеген аудандардың топографиялық карталарын құрастыруды мақсат етіп қойып, алғаш рет орман шаруашылығы мен жол салуда аэрофотосуреттер қолданылды. 1930 жылдар. Бұл кезеңде аэрофотосуреттер геологияда, ормандарды зерттеуде және эксплуатациялауда, сонымен қатар Арктиканы зертттеуде қолданылды. Және осы кезеңге тәжірибе түрінде аэрофотосуреттердің шөлдерді зерттеуде, өзендерді, батпақтарды және жер бедерін зерттеуде қолданылғандығы сайма-сай келеді. Аэротүсіріс осы кезеңде қол жетпейтін аудандарды зерттеуде, ол аудандарда жұмыс жүргізуде жаңа тәсіл болып табылды. 1940 жылдар.
Екінші дүниежүзілік соғыс әуеден, космостан түсірілген суреттердің дамуына жаңа серпін беріп қана қоймай оны түсірістің жаңа тәсілдерімен де толықтырды. Жаңа спектрзоналдық пленка пайда болды. Ол пленканы американдықтар түрлі түсті инфрақызыл деп қолданған. Осы пленканың арқасында өсімдік жамылғысын және әскери базаларды және басқа да нысандарды түрлі түстермен ажырату мүмкіндігі туған.
1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде де КСРО-да соғыстың алдында басталған топографиялық және картографиялық жұмыстар жалғасын тапты. 1949 жылы масштабы 1:100 ООО топографиялық картасы құрастырылып бітті. Бұл ұлы жетістік бүкіл елдің аумағын картографиялық зерттеу Географиялық ұйымның алтын белгісімен марапатталды. Бұл картаның құрастырылуы аэрофотосуреттердің және оларды камералды дешифрлеудің арқасында жүзеге асты. Осы сәттен бастап топографиялық картографияда суреттерді дешифрлеу міндетті жұмысқа айналды.
1950 жылдары әскери мақсатттарда дешифрлеудің және түсірістердің методикасы жасалынды. Аэрофотосуреттердің ғылымда, басқа да көптеген салаларда практика түрінде кеңінен қолданылды. 1960 жылдары тәжірибе көптеп жинақталды. Суреттерді дешифрлеудің негізі жасалынды. 1970 жылдар космостық тәсілдердің кең қолданылуымен ерекшеленеді. 1972 жылы АҚШ орбитаға Ландсат (Landsat) автоматты спутнигін ұшырды. Спутникте сканер орналасқан. Ол сканердің көмегімен 4 зонада 57x79 өлшемі бойынша табиғат ресурстары орналасқан жерлерді зерттеу, сол аймақты көпзоналды суреттерге түсіру мүмкін болды. 1980 жылдар - аэрокосмостық мәліметтердің Жер бетін картографиялық зерттеулері үшін және көптеген басқа да салаларда қолданылуы. Практика жүзінде жаңа геоинформациялық технологиялардың және компьютерлердің практикада кеңінен қолданылуына байланысты суреттерді компьютерлік өңдеу жүзеге аса бастады. ХХ ғасырдың соңы мен ХХІғасырдың басы. Космостан мәліметтердің алынуы оңайға түсті. Бұрын бірнеше елдің әр түрлі спутниктерінің сканерлері арқылы 1-метрден 15 метрге дейін 3-4 және одан да аз канал пиксель мәлімет алатын болса, технологияның дамуына байланысты оның мөлшері 7-15 пиксельге жетті. Гиперспектрлі 32-200 канал бойынша түсіріс жасайтын спектрометрлер пайда болды.
Бұл кезеңнің артықшылығы - АҚШ пен Ресейдің әскери ұйымдарының арқасында жасалынған космостық түсірістер (түсірістердің өлшемі 1-2 метр пиксель) туралы мәліметтердің қол жетімді болуы. Соңғы жылдары түсірістерді компьютерлік дешифрлеу арқылы аэрофотосуреттердің қолжетімділігі, сандық таралуы байқалып отыр. Д.ж. ең алғашқы жасанды ҚШ та Эскплоурер 1 ұшырылады. Кейінірек басқа елдер де де ұшырылады. 26.11.1965 Франция 11.02.1970 Жапония Осуми 24.04.1970 Қытай 28.10.1971 Ұлыбритания Просперо 18.07.1980 Үндістан Рохини
Әуеғарыштық тәсілдердің физикалық негізі
Аэрокосмостық зоналау екі бір бірімен тығыз байланысты бөлімнен тұрады: инженерлік техникалық және табиғи ғылыми. Біріншісі суреттерді алумен байланысты болса, екіншісі олардың қолданылуымен байланысты. Электромагнитті спектр. Электромагнитті толқындардың кезектесіп келуін олардың ұзындығымен классификациялануын электромагнитті толқындардың спектрі деп аталады. Қазіргі заманғы аэрокосмостық әдістердің көбісі оптикалық ультра қысқа 0,3мкм ден 3м ұзындықтағы радиотолқындардың қолданылуына негізделеді. Оптикалық толқындардың құрамында (0,001 -- 1000 мкм) ультракүлгін(0,001 -- 0,4 мкм), көрінетін (0.4 -- 0,8 мкм) және инфрақызыл (0,8 -- 1000 мкм) диапазондар бар. Көрінетін диапазонда көзбен түстерді ажыратуға болады, ол жердегі түстер (жеті үрге бөлінеді: күлгін (380 -- 450), көк (450 -- 480), көгілдір (480 -- 500), жасыл (500 -- 560), сары (560 -- 590), қызыл сары (590 -- 620) және қызыл (620 -- 750).
Инфрақызыл сәуленің диапазоны диапазоншықтарға бөлінеді: таяу(0,8 -- 1,3), орташа (1,3 -- 3) алыс (3 -- 1000). Табиғи обьектілердің спектрлі шағылу қасиеттері Тау жыныстары және топырақтар қызыл зона спетрна дейінгі спектр айқындылығының жоғарғы коэффициентілігімен сипатталады. Тау жыныстарының спектрлік айқындылығы құрамына кіретін минералдар мен элементтерге байланысты болса ал, топырақтарда құрамына кіретін темір мен гумустың мөлшеіне байланысты болады . Өсімдік жамылғысы жасыл өсімдіктерде максимум шағылуымен қызыл өсімдіктерде минимум шағылуымен сипатталады. Су жамылғысы шағылудың ең төмен болуымен және монотонды азайтылуымен сипатталады. Қар жамылғысы спектрлік айқындылықтың анағұрлым жоғарғы коэффициенттілігімен және олардың инфрақызыл спектрларда төмендеуімен сипатталады.
Шағылыстыруды тіркеудің әдістері
Аэрокосмостық түсіру жүйесінде сәулеленудің бірнеше түрлері тіркеледі, негізгі түрлері болып химиялық, жылылық және электрлі болып саналады. Фотохимиялық сәулелену.Жақын уақытқа дейін кең таралған химиялық шағылу болып фотографиялық материалдар болып табылған, олар көптеген аэрокосмостық ақпараттар алуда қолданған.Ақ қара фотографиялық материалдар. Олардың негізін түрлі түсті сезімтал фотографиялық қабат құрайды.
Қабаттың сезімталдығы олардың көлеміне байланысты: криссталдар неғұрлым үлкен болған сайын, соғұрлым түрлі түсті сезімталдығы жоғары болады. Оптикалық тығыздық. Фотография уақытында күміс кристаллдарына жарық әсер ететіндіктен металлға айналады. Күміс металлдары ұсақ кристаллдар түрінде көрініп, қара түске ие болады. Фотографиядағы түстің қараюын ғылыми түрде оптикалық тығыздық деп атайды.Анықтылығы: фотоқабаттардағы кристаллдарға жарықтың жайылуынан сурет анық емес болуы мүмкін.
Суреттің анықтылығы фотоқабаттың қалыңдығына байланысты.Түрлі түсті фотоматериалдар. Түрлі түсті сурет алу үшін түссезгіш фотографиялық қабатқа арнайы түс беретін компонент енгізеді. Кең таралған түс беретін компонентке сары,көгілдір түстерді жатқызамыз. Түрлі түсті сурет алу үшін көп қабатты фотоматериалдар қолданылады. Электрлік бұзылулардың тіркемесі.Электрлік сәуле қабылдағыштары бүкіл спектрдағы аэрокосмостық зерттеулерге қолданатын электромагниттік толқындарды тіркеуге мүмкіндік береді. Фотоэлектрлік қабылдағыштар немесе фотоэлементтер ішкі және сыртқы фотоэлектрлік эффектіге негізделген.
Электроваккумдық фотоэлектрлік көбейткішке сезімтал элемент ретінде металлды қолданады. Көрінетін сәулелерге электороваккумдық фотоэлементтер анағұрлым сезімталдық танытады. Термоэлектрлік қабылдағыштар. Жылы инфрақызыл сәулелерді тіркеуге арналған қабылдағыштар, сәулелерге сезімтал элементтің жылынуы арқылы жауап қайтарады. Электр қабылдағыштарға сәулеленуді қабылдаудың негізгі көрсеткіші ретінде әшкә шулы тоқты жатқызамыз. Антенналар. Қарапайым антенна ретінде, қабылдағыш және радиодиапазондағы электромагниттік толқындарды немесе металл стерженьдарды айтуымызға болады.
Түсіріс аспаптары мен оларды тасушылар
Түсірілім аппаратурасы. Аэрокосмостық суреттерді арнайы түсірілім аппараттарының көмегімен алады. Өзінің атқаратын қызметіне ,сонымен қатар түсірілім жүйесіне, құрылысына байланысыт түсірілім аппараттарының негізгі түрлері бар: фотографиялық, оптика электрондық, радиоэлектрондық. Олар өз кезегінде бір бірімен тығыз байланысты құрылғылар мен құралдардан тұрады. Бірақ олардың ішінде ең негізгісі болып фотокамералар,сканерлер, және радиолокаторлар жатады олардың өздерінің де бірнеше түрлері бар. Түсірілім жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде жасалынып жатқан жұмысты автоматты түрде басқаратын борттық компьютерлерді жатқызамыз.
Түсірілім аппараттары дәлме дәл ұшу уақытының координаттарын,құлау бұрыштарын есептеп табу үшін арнайы ГЛOHACCGPS деп аталатын құрылғыларды пайдаланады. Осы құралдардың көмегімен алынған ақпараттарды жер бетінде орналасқан қабылдағыш пункттерге жіберуде борттағы құрылғылар ерекше орын алады. Ақпараттарды жіберудің екі түрі бар: алдын ала түсірлген видеоақпараттарды арнайы сақтау құрылғылары арқылы синхронды түрде жіберу және ұшу кезінде қабылдағыш пункттің үстінен лақтыру арқылы орындалады. Фотографиялық аппараттар самолеттан түсіруге арналған кең таралған және универсальды түсіру аппараттары. Қарапайым фотоаппараттарға қарағанда оның салмағы ондаған килограммды құрайды. Аэрофотоаппараттар. Біздің елімізде кеңінен таралған аэрофотоаппараттардың мөлшері 18x18 см құрайды. Сонымен қатар үлкен мөлшердегі кдарларда қолданылады.
Космостық фотоаппараттар. Аэрофотоаппараттардың модификациясы болып табылады. Осы аппараттардың көмегімен алынған суреттер ондаған метр биіктіктен алынады. Оптико электрондық кадрлық камераларда суреттер фотографиялық үлгіде емес электрондық үлгіде болады. Ең алғаш космостық зерттеулерде қолданған телевизиялық элетронды түсірілім аппаратары электронды сәулелеі трубканың дамуына жол ашқан. Тасымалды түсірілім аппараттары. Белгілі бір жер бедерін суретке түсіру үшін арнайы тасымалды тсірім аппраттарын қолданады олар кеңістікте дұрыс бағдар алу үшін сонымен қатар түсіріліп аппаратын белгілі бір деңгеге көтеріп түсіру үшін қажет. Түсірілім апараттарының екі түрі бар: авиационды және космосты. Аэротүсіріс үшін сериялық самолеттар қолданылады, олар түсірілім аппараттарын арнайы бір ретке келтіріп отырады. ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz