Қазақстан Республикасындағы халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу
КІРІСПЕ
1 ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
1.3 Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері
2.2 Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
2.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
3.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен түрлері
3.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың орны
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
1.3 Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері
2.2 Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
2.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
3.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен түрлері
3.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың орны
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қо-ғамдағы тыңғы¬лық¬ты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қыз¬меті. Адамның денсаулығын қадағалайтын, бі¬лім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтер¬ме-лейтін, аза¬маттық жауапкершілігін арт¬тыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де – әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы «Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру» атты жолдауында тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап, тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өткен болатын[1].
Бітіру жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері бітіру жұмысының үшінші бөлімінде қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары ауқымды сипат алған.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қо-ғамдағы тыңғы¬лық¬ты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қыз¬меті. Адамның денсаулығын қадағалайтын, бі¬лім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтер¬ме-лейтін, аза¬маттық жауапкершілігін арт¬тыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де – әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы «Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру» атты жолдауында тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап, тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өткен болатын[1].
Бітіру жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері бітіру жұмысының үшінші бөлімінде қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары ауқымды сипат алған.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 6 ақпан 2008 ж.
2. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері» Алматы, 2002 ж. 14-42 б.
3. «Экономиканы мемлекеттік реттеу» Кекілов Б. 9-27 б.
4. Абдикулов П.А. «Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру» ҚазҰУ хабаршысы 2004 ж. №2 19 б.
5. «Қазақстан Республикасының 2013 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары» www.zakon.kz
6. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4
7. Маратова А. «Құрылыс саласындағы еңбекақы жүйесін реттеу» ҚазҰУ хабаршысы 2003ж №4 12-19 б.
8. www.minplan.kz
9. www.mit.kz
10. www.government.kz
11. www.krysha.kz
12. www.property.kz
13. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
14. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы
15. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Заңы» 2006 ж. 7 шілде №180 Жарлығы
16. www.stat.kz
17. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан 3-5 б., C.Соқпақбаев
18. «Әлеуметтік өсімнің аифметикасы», «Егемен Қазақстан» газеті 2006 ж. 22 наурыз 12-14 б., Самат Мұса
19. ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Дағдарстан жаңару мен дамуға» атты халыққа жолдауы 2009 ж. 6 наурыз
20. «Жаңа уақыт өлшемі» «Егемен Қазақстан» газеті 2007 ж. 13 қараша 18-20 б.
21. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 11 маусым 2004 ж. №1388 Жарлығы Астана, 2004
22. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2007 ж. №838 Жарлығы Астана 2007 ж.
2. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері» Алматы, 2002 ж. 14-42 б.
3. «Экономиканы мемлекеттік реттеу» Кекілов Б. 9-27 б.
4. Абдикулов П.А. «Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру» ҚазҰУ хабаршысы 2004 ж. №2 19 б.
5. «Қазақстан Республикасының 2013 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары» www.zakon.kz
6. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4
7. Маратова А. «Құрылыс саласындағы еңбекақы жүйесін реттеу» ҚазҰУ хабаршысы 2003ж №4 12-19 б.
8. www.minplan.kz
9. www.mit.kz
10. www.government.kz
11. www.krysha.kz
12. www.property.kz
13. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
14. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы
15. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Заңы» 2006 ж. 7 шілде №180 Жарлығы
16. www.stat.kz
17. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан 3-5 б., C.Соқпақбаев
18. «Әлеуметтік өсімнің аифметикасы», «Егемен Қазақстан» газеті 2006 ж. 22 наурыз 12-14 б., Самат Мұса
19. ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Дағдарстан жаңару мен дамуға» атты халыққа жолдауы 2009 ж. 6 наурыз
20. «Жаңа уақыт өлшемі» «Егемен Қазақстан» газеті 2007 ж. 13 қараша 18-20 б.
21. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 11 маусым 2004 ж. №1388 Жарлығы Астана, 2004
22. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2007 ж. №838 Жарлығы Астана 2007 ж.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
2. Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
3. Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері
2.2 Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
2.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ
МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
3.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен
түрлері
3.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың
орны
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде
өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық
саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі
ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы
саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса
маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қоғамдағы
тыңғылықты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты
қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қызметі. Адамның денсаулығын
қадағалайтын, білім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтермелейтін,
азаматтық жауапкершілігін арттыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын
арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол
бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де –
әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы –
мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді
және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру атты жолдауында тұрғын
үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап,
тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін
атап өткен болатын[1].
Бітіру жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі,
жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй
қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын
реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп
жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және
олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен
қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері бітіру жұмысының үшінші бөлімінде
қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты
құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары
ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым
артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін
жан-жақты зерттеп, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің
тетіктерін жетілдіру және қазіргі уақыттағы құрылыс саласындағы орын алған
дағдарыстан шығу жолдарын анықтау болып табылады.
Сонымен қатар бітіру жұмысында дұрыс мемлекеттік реттеу арқылы
төмендегідей экономикалық маңызы жоғары мәселелердің шешім табатыны жайлы
айтылған:
Біріншіден, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі;
Екіншіден, құрылыстың дамуына байланысты осы салаға маманданған шағын және
орта бизнестің дамуы;
Үшіншіден, құрылыстың жандануына және шағын және орта бизнестің дамуына
байланысты жаңа жұмыс орындарының ашылуы:
Курстық жұмыста жоғарыда көзделген мақсаттарға сәйкес келесідей
негізгі міндеттер айқындала түседі:
1. Қазақстандағы экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдісстерін
талдау.;
2. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатының шетелдік тәжірибесін
зерттеу және оны Қазақстанда қалай қолдануға болатынын қарастыру;
3. Қазақстандағы жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейін қарастыру;
4. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар,
және олардың рөлін анықтау;
5. Қазіргі уақыттағы тұрғын үй құрылыс саласының дағдарысқа ұшырау
себептері және одан шығу жолдарын қарастыру:
1. Зерттеу жұмысының ғылыми-
әдістемелік базасы Қазақстан
Республикасының Конститутциясы,
Қазақстан Республикасының Тұрғын
үй қатынастарының Заңы,
Қазақстан Республикасының
Үлескерлік қатынастар туралы
Заңы, Статистикалық ақпарат
көздері, нормативтік-құқықтық
актілер, мерзімді басылымдар,
ғылыми-тәжірибелік конференция
материалдары сонымен қатар
шетелдік және отандық әдебиеттер
болып табылады. Бұл Курстық
жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетінде өткен
ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда және Ұлттық
ғылыми-зерттеу орталығы
ұйымдастырған ғылыми-зерттеу
конференциясында қорғалып,
арнайы басылымдарда шығарылды.
1. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
Экономиканы мемлкеттік реттеудің (ЭМР) нарықтық шаруашылық жағдайындағы
мазмұны қолданылып жүрген әлеуметтік-экономикалық жүйені өзгерген жағдайда
бейімдеу және тұрақтандыру мақсатында құқығы бар мемлекеттік мекемелер мен
қоғамдық ұйымдарда жүзеге асырылатын заңдық, атқарушы және бақылау
сипатындағы типтік шаралар жүйесі болып табылады[2].
Адамзат тарихы мемлекеттің пайда болуы мен даму барысы , сондай-ақ,
олардың арақатынасы бейбіт іс-әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де
анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-
әрекеттері обьективті түрде белгілі бір материалдық-техникалық және
интеллектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде
қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мәжбүр етті. Оған қоғамның барлық
мүшесі де мүдделі. Сондықтан олар мемлекет тарапынан шетел қол сұғушылықтан
қорғау жөніндегі шараларға бірыңғай ие болып отырып, жоғарыда аталған
қорларды жасауға арналған мәжбүрлі салықты төлеуге түсіністікпен қарайды.
Өйткені бұл қорларды тұтыну, жекелеген сұраныс жиынтығын анықтау арқылы
емес ұжымдық түрде жүзеге асырылады, ал бұл нарықтық механизмді шектейді
және қоғамдық тауар көрсткіштерін қалыптастырады. Мұндай тауар қатарына
мемлекетті басқару ісін, азаматтардың заңды құығын қорғау мен қоғамдық
тәртіпті сақтауды, күрделі ғылыми зерттеулер жүргізу мен нәтижелерді
қолдануды ұйымадстыруды, тұтастай энергетикалық жүйені құру мен
пайдалануды, жалпымемлекеттік табиғатты қорғау шараларының әсерін, төтенше
жағдайларынды алдын ала ескертуді және т.б. жақызуға болады[3].
Мемлекеттік реттеудің маңыздылығын айқындауға мүмкіндік беретін келесі
маңызды түсінік - тауарларды өндірушілер мен олардың тұтынушылардың
нарықтық өзара қатынастарының күшеюі мен тығыздылығының сыртқы әсерлері
болып табылады. Мәселен бұл қарым қатынастар аумағында тауарлар өндіруге
кететін шығындар құрамында табиғатты қорғау шаралары мен соған арналған
қорларды тиімді пайдалануға кететін шығындарды ескеруді ынталандыру
механизмі жоқ. Осыдан келіп өз қызметін тек қана сұранысты қанағаттандыруға
және пайда табуға бағыттайтын кәсіпкердің ой өрісінен қоршаған табиғи
ортаның ластануын болдырмау және табиғи шикізатты тиімді пайдалану
мәселелері толықтай шет қалатындығы әбден түсінікті. Адамдардың өндірістік
тұтыну қызметінің сыртқы әсері ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі
ең алдымен мемлекеттің араласуын талап етеді[2].
Нарық субьектілерінің өзара іс әрекеттерінің шарттарын анықтауға және
олардың сақталуын бақылауға арналған трансакциялық шығындарды төмендетуге
де мемлекеттің ролі зор. Мұндай шығындардың салыстырмалы түрдегі төменгі
мөлшерін көбінесе мемлекет тарапынан мәжбүр ету тетіктерін қолдану арқылы
қамтамасыз етеді, ал оған нарықтық бәсекеге қатысушылардың барлығы да
мүдделі.
Сонымен қатар халықты әлеуметтік жағынан қолдау мен қамтамасыз ету
мәселелелерін атап айту керек. Өйткені бұл мәселелердің саясатпен
көршілес тұратындығын ескеріп, оларды дер кезінде шешіп отыру керек
болса, бұл әстегі мемлекет рөлі айрықша жоғары болып келеді[4].
Кез-келген қоғамдағы мемлекеттің эономикалық рөлі оның нақты
қызметтерінің жиынтығы арқылы көрінеді. Мемлекеттің рөлі мен оның
қызметтері мемлекет пен экономиканың өзара қатынасының әртүрлі модельдеріне
ғана емес, әр елдің әртүрлі нақты тарихи жағдайлары бар бір моделінде де
өзгеше. Сонымен қатар мемлекеттің экономикалық рөлі мен атқаратын
қызметтері рыноктық экономикасы жоғары дамыған мемлекет пен өтпелі
экономикалы елде бірдей болуы мүмкін емес. Бұл жерде нақты, ерекше
жағдайлар да маңызды. Мұндай өзгешеліктер көптеген обьективті, материалдық
факторларға байланысты, сонымен бірге әр қоғамға тән дәстүрлер мен
көзқарастардың әсерінен пайда болады[2].
Аралас экономика қалыпты немесе нәтижелі қызмет ететін елдердің
экономикалық, мәдени және ұлттық-тарихи дамуына қарамастан, бұл елдерде
ерекше көңіл бөлінетін мемлекеттің экономикалық рөлі, экономикалық теорияға
тәуелсіз, келесідей маңызды қызметтермен байланысты: - заң
шығару, құқықтық базаны және әлеуметтік ортаны қамтамасыз ету (меншік
құқығын қорғау, шаруашылық өмірдегі құқықтық тәртіп пен заңдардың
орындалуын қамтамасыз ету, жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы өзара
қатынасты реттеу); - кәсіпкерлік
еркіндікті қамтамасыз ету, іскерлік белсенділікті ынталандыру, және
монополиялық тенденциямен күрес (монополиялық іс-әрекетке қарсы заңдар
қабылдау, әділетсіз бәсекеге қарсы іс-шаралар жүргізу, тұтынушылардың
құқығын қорғау және т.б.); - халықтың әртүрлі
топтарының ішіндегі мұқтаж топтарға әлеуеттік кепілдіктер беру мен қорғау
мақсатында табыстарды қайта бөлу (білім беру саласында міндеттемелерді
қабылдау, демографилық процестерді реттеу, денсаулық сақтау жүйесіндегі
емдеу мен сауықтыру,ана мен баланы қорғау, зейнетақы, жәрдемақы, төлемақы
және т.б. арқылы халықтың кедей топтары мен қарт адамдарды қолдау);
- сыртқы және ішкі жағдайлармен байланысты ұлттық экономиканың
құрылымына өзгеріс енгізу мақсатында ресурстардың бөлінуіне түзетулер
енгізу;
- экономикалық коньюктураның ауытқулары кезінде экономиканы
тұрақтандыру, экономикалық ынталандыру (ақша айналысын реттеу және ұлттық
валютаның тұрақсыздығын қамтамасыз ету, жұмыспен қамтамасыз ету деңгейін
реттеу, жұмыссыздықпен күрес және т.б.);
- жеке капитал әрекет етпейтін сфераларда кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыру (қоғамдық тауарларды өндіру, қалаларды қайта құру, мәдениет және
ескерткіштерді қорғау және т.б.);
- сыртқы экономикалық қызметтерді бақылау кеден жұмысын ұйымдастыру;
- қоршаған ортаны қорғау, сарқылатын пайдалы ресурстарды пайдалануды
реттеу[4]:
Барлық қызметтер, біріншіден, рыноктық жүйенің қызмет етуін жеңілдету
мен қолдауға бағытталған, екіншіден, рыноктық жүйенің кемшіліктерін жоюмен
қоса, қозғалысына жаңа бағыт беру және түзетулер енгізу.
Қоғамның материалдық-техникалық базасының жетілуімен бірге оның дамуы,
экономика субьектілері арасындағы шаруашылық байланыстардың күрделенуі,
қоғамдық өмірдің кейбір сфераларының маңызының артуы және интеграциялық
процестердің күшеюі нәтижесінде мемлекет қызметтері толықтырылады,
нақтыланады және жаңа қызметтер пайда болады. Соңғысының қатарына
экономисттер жатқызады:
- өте дәлдікпен қалыптастырылған өнеркәсіп саясатын жүргізу;
- қазіргі заманғы технологиялар жасау мен енгізу үшін арнайы
экономикалық аймақтарды құру, жекелеген аймақтар мен сфералардың
дамуын ынталандыру;
- ел шекарасын анықтау және мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
Бұл қызметтерді жүзеге асыру көбінесе әртүрлі мемлекеттердің
ерекшеліктерімен анықталады. Дамыған рыноктық экономикада макроэкономикалық
тұрақтылық пен экономикалық өсуге, оның техника-технологиялық базасын
дамытуға ықпал ететін қызметтер басты болады, әрі жиі қолданылады[3].
2. Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
Мемлекеттік реттеу нысаны дегеніміз экономиканы реттеу тәсілі, яғни
экономикаға қатысты сыртқы реттеу құралдарының жиынтығы – нормалары,
әкімшілік заңдар, стандарттар, ережелер, шарттар және т.б.
Қолданылатын мемлекеттік реттеудің нысандарын үш топқа бөлуге болады:
1. Заң шығарушы – құқықтық нысаны. Ол ұлттық экономиканың
ішінде де, сыртқы әлеммен байланысы кезінде де қолданылады.
Экономикалық жүйенің өзгеру қағидаларын, өндірістік,
әлеуметтік және басқа да қатынастардың қызмет етуін анықтау
үшін пайдаланылатын заңдардың, оларды дайындау, қабылдау
мен жүзеге асыру механизмдерінің жиынтығын сипаттайды.
2. Қаржы-несиелік нысаны. Бюджет-салықтық және ақша-несиелік
нысандардан тұрады. Бұл нысан макроэкономикалық
белсенділікті реттеу (ынталандыру немесе тежеу) жиынтық
сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңдігін қалыптастыру
үшін қолданылады. Қалыптасқан экономикалық жағдайға сәйкес
әр түрлі қаржы-несиелік құралдарға негізделген мемлеттік
саясат нақты процестерге әсер етеді:
- салық саясаты – пайыз қойылымын, салық салынатын объетіні, салықтық
жеңілдіктер мен артықшылықтарды белгілеу;
- ақша саясаты ақша эмиссиялау, ең төменгі резерв мөлшерін белгілеу
және өгерту, ашық рыноктағы операциялар;
- несие саясаты банктік несие үшін пайыздық есептік қойылымын
белгілеу, мемлекеттік бағалы қағаздар мен рыноктық операциялар,
мақсатқа сай несиелеу, тікелей қаржыландыру,т.б.
- валюталық саясат – ұлттық валютаның айырбас бағамының жүйесін
таңдау, номиналды және айырбс бағамын белгіліеу, валюталық
резервтерді,т.б.
- амортизациялық саясат – амортизация нормасын белгілеу амртизациялық
қордың күрделі жөндеу және қалпына келтіру шығындарына қатынасы;
- кеден саясаты - импорттық, экспорттық, кедендік бажды және үлесті
белгілеу;
3. Әкімшілік нысан әкімшілік-экономикалық және
ұйымдастырушылық әкімшілік нысандарға бөлінеді. Бұл нысан
үкіметтің қабылдайтын шешімдерімен, жарлықтарымен,
бұйрықтарымен байланысты.
Әкімшілік реттеудің неізгі құралдары: нормативтер мен қатаң ережелер
жүйесі әкімшілік әсер етудің бір бағыт тәртібін дайындау, жекелеген
қызметтердің өндіріс көлемі мен бағаларын белгілеу және т.б[3].
Әртүрлі ұлттық экономикаларды реттеудің әртүлі нысандары арасындағы
қарым-қатынас бірдей емес. Экономикалық жағдайлардың өзгеруіне орай
макроэкономикалық саясаттың мақсаттары мен міндеттері өзгеріп отырады. Бұл
өз кезегінде реттеудің әртүрлі нысандары арасындағы қарым-қатынасқа әсер
етеді. Күрделі мемлекеттік реттеу жүйесінде не біріншісіне, не екіншісіне,
не үшінісіне артықшылық беру арқылы олардың орны анықталады. Реттегіштер
мен құралдар белгілі бір реттеу нысанын жүзеге асыру кезінде қолданылады.
Реттелетін объектіге әсер ету тәсілі бойынша жанама және тікелей
реттегіштер бар:
Тікелей реттегіштер – шаруашылық субъектілердің іс-әрекетін қатаң
белгілейтін реттегіштер. Олар: заңдар, жарлықтар, бұйрықтар, қаулылар, сот
билігінің шешімдері, т.б.
Жанама реттегіштер – реттеуге алынған объектілердің іс-әрекетін
ынталандырушы немесе тежеуші сипаттағы нұсқаларды қалыптастырады. Оларға
салық салу шарттары, баға, кедендік баж, амортизация нормасы, пайыз, тариф
деңгейлері, ауыр және зиянды жұмыс үшін төлем жасау шарттары және т.б.[2]
Кейде бұл реттегіштерді әкімшілік және экономикалық деп те атайды, яғни
әкімшілік реттегіштер – тікелей, ал экономикалық реттегіштер – жанама
болады. Іс жүзінде әкімшілік және экономикалық реттегіштер бірдей
тетіктерді пайдаланады. Мысалы, тікелей реттеу тыйым салу, рұқсат беру,
мәжбүрлеу секілді таза әкімшілік құралдар мен тетіктерден басқа
жеңілдетілген қаржыландыру, келісім-шарт, тапсырыс жасау, бюджеттік
инвестициялар, сауықтыру, субвенсиялар, дотациялар, трансферттер сияқты
экономикалық тетіктерді пайдаланады. Сонымен қатар жанама реттеу
экономикалық құралдар: салықтар, жеңілдіктер, несие үшін пайыз қойылымы,
ашық рыноктағы операциялар, тапсырыстар мен келісім-шарттар, акция үлесін
иелену арқылы басқаларға қабысу және т.б. ғана емес, қатаң нормалар,
стандарттар, квоталар, баж және лицензиялар белгілеу арқылы да жүзеге
асырылады[4].
Нақты шаруашылық тәжірибеде әр түрлі реттегіштер өздігінше дербес қана
емес, бір-бірімен үйлесімді және өзара тығыз байланыста қолданылады. Әсер
ету аясы шектеулі немесе үлкен шеңберде бола отырып, әкімшілік және
экономикалық тетіктер сандық және сапалық көрсеткіштерін өзгертеді. Олардың
мақсатты бағытталуы шешетін қысқа мерзімді міндеттері және орны мен ролі
құбылмалы болады.
Ретегіштердің көптүрлілігі мен әркелкілігі әртүрлі аядағы қолданудың
әртүрлі нәтижелері жылдам өзгеретін жағдайларға бейімделуінің күрделілігі
экономикаға әсер етудің барлық іс-шараларының өзара байланысы мен
кешенділігін қамтамасыз етудің қажеттігі экономиканы мемлекеттік реттеудің
өзіне тән аса күрделі екендігін айқындайды[3].
Мемлекеттік реттеу іс жүзінде әртүрлі әдістер арқылы жүзеге асады.
Әдіс – бұл мақсатқа жетудің тәсілі, таңдап алынған мақсаттарға жетудің
тәртіпке келтірілген іс-әрекеттер жүйесі. Қоғамның даму тарихында
экономиканы мемлекеттік реттеу нысандары, құралдары және әдістері үнемі
ұлғайып отырғанын көруге болады. Экономикада мұндай тәртіпке неізделген іс-
әрекеттердің аса кең тараған түрлері – болжау мен жоспарлау.
2. Ұлттық экономиканың әлеуметтік-экономикалық даму
динамикасын болжау;
Ұлттық болжау процесі ұлттық экономиканың даму бағыттары туралы ғылыми
негізделген көзқарастар жүйесін қалыптастыруды сипаттайды. Оның мазмұны
оңтайлы шешім қабылдау үшін ұлттық экономиканың дамуының мүмкін болатын
бағыттарын анықтаумен байланысты[4].
Ұлттық экономиканың дамуын болжау-ұлттық экономиканың дамуының болашақ
көрсеткіштері туралы мәліметтер беретін сандық және сапалық нысандағы
дәлелді болжамдар кешені. Болжамды дайындаудың негізіне әлеуметтік –
экономикалық құбылыстарды танудың ғылыми әдістері және экономикалық
болжамның тәсілдерінің, әдістерінің, құралдарының жиынтығын пайдалану
жатады.
Ұлттық болжаудың мақсаттары:
– экономиканың дамуын ғылыми талдау негізінде ғылыми алғы шарттар
қалыптастыру;
– қалыптасқан тенденцияларды да, көзделген мақсаттарды да ескеретін
қоғамдық ұдайы өндірістің болашақ даму нұсқауларын алдын ала анықтау;
– басқару шешімдерін қабылдау үшін елдің әлеуметтік-экономикалық және
ғылыми- техникалық бағыттарын негіздеу.
Зерттелетін объектілердің сипатына байланысты болжаудың келесідей
түрлері бар:
1. Экономикалық болжау – өндірістік қатынастар мен өндіргіш күштердің
жекелеген элементтерінің болашақтағы дамуын зерттейді. ЖІӨ көлемі
мен динамикасы, инфляция деңгейі, еңбек өнімділігі, еңбек
ресурстары мен негізгі қорларды ұдайы өндіру инвестицияның көлемі,
құрамы және тиімділігі және т.б.
2. Табиғи ресурстарды болжау – оларды шаруашылық айналымға таратуды
сипаттайды және қоғамдық ұдайы өндіріс пен табиғи орта
ресурстарының барлық түрін қамтиды: отын, миниралды ресурстар,
ғарыш ресуртары, әлемдік мұхит ресурстары, энергия түрлері,
өсімдіктер мен тауарлар әлемі,қоршаған ортаны қорғау;
3. Ғылыми-техникалық болжау – өндірісті орналастыруға,табиғи
факторларға әсер ететін ҒТП жетістіктерін қарастырады. Оның ішінде
ғылым мен техниканың дамуын болжау; іргелі және қолданбалы
зерттеулердің болжамы; ҒТП жетістіктерін дамыту және пайдалануды
болжау; ҒТП салдарын болжау;
4. Демографиялық болжау – халық санының өзгерісін және еңбек
ресурстарының ұдайы өндірісін жұмыспен қамтуды,жұмысшылардың
біліктілігі мен кәсіби құрамын қамтиды;
5. Әлеуметік дамуды болжау – азық-түлік және өнеркәсіп тауарларын
халықтың тұтынуын, бөлшек тауар айналымын, өндірістік емес аумақ
салаларының дамуын, жалпы және кәсіби білім беруді, мәдениет және
өнерді, денсаулық сақтауды, коммуналдық шаруашылық және тұрмыстық
қызмет көрсетуді қамтиды[3].
Болжау үшін атқарушы билік органдары арқылы жинақталған ақпараттар
қолданылады. Негізгі орган - алғашқы ақпараттарды жинақтап, оны
жұртшылыққа жария ететін ұлттық статистика агенттігі. Басқа министрліктер
өздерінің әрекет ететін аумағы бойынша ақпараттарды уақытында беруге
жауапты: ақша-несие аумағында Ұлттық (орталық) банк, бюджеттің орындалуы
туралы – Қаржы министрлігі, салық жинау бойынша – мемлекеттік салық
қызметі, кедендік статистика бойынша – мемлекеттік кеден комитеті және
т.б.
Жоспарлау экономиканы мемлекеттік реттеудің әсері жоғары әдістерінің
бірі. Жалпы алғанда жоспарлау мақсаттары таңдау мен ғылыми дайындау оларға
жету жолдары мен құралдарын анықтаумен байланысты бастапқы ақпараттарды
өңдеу арқылы басқару шешімдерін дайындау және қабылдау процесі болып
табылады. Жоспарлаудың маңызы елдің экономикалық дамуын ғылыми негізделген
басқарумен қамтамасыз ету. Ал бұл объективті экономикалық заңдарды,
экономикалық теория мен шаруашылық тәжірибенің негізгі жағдайларын және
қорытынды нәтижелерін білу мен пайдалануды қажет етеді. Жоспарлау
басқарудың әртүрлі деңгейлерінде жүзеге асырылады: макро деңгейде -
макроэкономикалық жоспарлау, аймақтық деңгейде - аймақтық жоспарлау,
кәсіпорын немесе фирма деңгейінде микроэкономикалық жоспарлау[4].
1.3 Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
Тұрғын үй құрылыс саласы қай уақытты және қай мемлекетте болмасын
өзектілігін жоғалтпайтын мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір мемлекет
халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуде өзіндік ерекше саясаттарын жүргізеді.
Соның бірі қазіргі бүкіләлемдік дағдарыстың теріс салдарына қарамастан
өзінің экономикалық дамуын одан әрі жалғастырған – Қытай Халық
Республикасының да халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясаты бар.
Қазіргі таңда Қытай дүние жүзі бойынша жаһандық дағдарысқа төтеп бере алған
бірден-бір мемлекет болып табылады. Әлемдік нарыққа толыққанды араласып,
сонымен қатар елдің әлеуметтік жағдайын кемітпеу тек дұрыс жүргізілген
мемлекеттік саясат арқылы ғана мүмкін. Жалпы ел экономикасында пайда
болатын қолайсыз жағдайлар мемлекеттің экономикаға қатты араласуы немесе
керісінше жеткілікті араласпауы салдарынан болады. Қытай бұл жерде
мемлекеттің экономикаға араласуының алтын ортасын табу арқылы қазіргі күні
экономиканы дұрыс жүргізуде жетістіктерге жетіп отыр. Қытай Халық
Республикасы халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатын іске асыру
мақсатында 2009 жылдың бірініші тоқманында мемлекеттік бюджеттен 480 млрд.
юань бөліп отыр және бұл өткен жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 124
млрд. юаньға немесе 20%-ға артық. Дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы елдер
өзінің экономикалық дамуын тоқтатқан кезде, бұл үрдіс Қытайда байқалмайды.
Өткен жылы Қытайдың ЖІӨ көлемінің өсімі 8%-ға артқан еді, ал ағымдағы жылы
мамандардың болжамы бойынша ЖІӨ көлемінің 10% өсімі күтілуде[12].
Қазақстандағы қазіргі уақытты қамтыған халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етуге бағытталған мемлекеттік бағдарлама шеңберінде белгіленген 9,2 млн.
шаршы метр тұрғын үй қолданысқа беру көзделген болса, осы жылдың бірінші
тоқсанында 1,8 млн. шаршы метр тұрғын үй қолданысқа берілді[8]. Қазақстан
Республикасындағы қазіргі уақытта экономикадағы орын алған қолайсыз
жағдайларға байланысты ағымдағы жылдың бірінші тоқсанындағы тұрғын үй
құрылыс саласына салынған инвестиция көлемін алдыңғы 2008 жылдың бірінші
тоқсанымен салыстырсақ үш есе аз болса, Қытай Халық Республикасындағы осы
салаға салынған инвестиция көлемін қаржылық дағдарыс кезінде керісінше
ұлғайтты. Оны төмендегі кестеден анық байқауымызға болады.
юань.млрд
1 сурет. Қытай Халық Республиксындағы 2000-2009 жылдардың бірінші
тоқсанындағы тұрғын үй құрылыс саласына салынған инвестиция көлемінің
салыстырмалы динамикасы[12]
Жоғарыдағы динамикадан байқап отырғанымыздай тұрғын үй құрылыс саласына
салынған инвестиция көлемі заман талаптарына сай кезең-кезеңімен өсіп отыр
және осыдан барып халықты баспанамен қамтамасыз ету деңгейінің де
жоғарлайтынын айтуға болады.
Қытай Республикасының дағдарысқа төтеп бере алуының бір себебі елде
әлеуметтік салаға ерекше көңіл бөлінеді. Мемлекетте жылына 12 млн.-ға жуық
адамдар тұрғын үймен қамтамасыз етіледі. Осы жылы мемлекеттік бағдарлама
шеңберінде 14 млн.-ға жуық тұрғындарды баспанамен қамтамсыз ету көзделіп
отыр[1].
Қазіргі таңда Қытайда халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуге және
құрылыс саласын дамытуға бағытталған бағдарлама жүзеге асырылуда. Жалпы
осы салада 2001 жылдан бастап кезең-кезеңімен үшінші бағдарлама жүзеге
асырылып келеді.
Қытай Халық Республикасындағы тұрғын үй құрылысының дамуы;
- елде инвестициялар салу үшін тұрғын үй құрылысының тартымдылығы өте
жоғары;
- мемлекеттегі заңдардың қатаңдылығына байланысты, елдегі жемқорлықтың
кең қанат жаймауы;
- халықтың әлжуаз топтарына әлеуметтік жеңілдіктердің көп болуы;
- халыққа берілетін несиенің пайыз қойылымының төмендігі және ұзақ
мерзімділігі[11]:
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру мақсатында, және елдегі тұрғын үй
қатынастарын реттеу үшін Қытай Халық Республикасының Тұрғын үй Заңы, Жеке
тұрғын үй құрылысын жүргізу Заңы, құрылыс саласында нормативтік-құқықтық
актілер қабылданған[12].
Қазіргі Қытайдың даму деңгейі дағдарыс алдындағы кезеңмен саыстырғанда
1,8%-ға ғана төмендеді. Бұл басқа алдыңғы қатарлы елдермен салыстырғанда
жақсы көрсеткіш[11].
Біраз уақыт аралығында Қытай мемлекеті де экономикасында біраз
қиыншылықтарға тап болды, және оларды сыртқы экономикадағы тұрақсыз
жағдайдың әсері деп айтсақ дұрыс болмас. Мемлекеттің ішкі экономикалық
саясатының дұрыс еместігінен пайда болған қиыншылықтар елдегі дағдарыстың
орын алуына себеп болды:
Біріншіден, ел ішінде көп мөлшерде несие көлемі берілді, және олар
азаматтардың төлеу қабілетіне, қоғам ішінде алатын орнына, несиенің
бағытталған мақсатына ескерілмей берілді.
Екіншіден, бұл 2007 жылдың соңы мен 2008 жылдың басындағы
энерготасушылар мен азық-түлік бағасының өсуі себеші болды.
Үшіншіден, құрылыс саласында туындаған мәселелерге байланысты, құрылыс
жұмыстарының тоқтауы және одан барып жұмыссыздар санының арта түсуі елдегі
дағдарыстың туындауына түрткі болды[11].
Ел экономиксындағы орын алған ахуалға байланысты Қытай Халық
Републикасы арнайы мемлекеттік кеңес өткізді. Бұл кеңесте мемлекет
экономикалық маңызы жоғары мәселелерді қарастырып, дағдарыстан шығу жодарын
айқындайтын арнайы бағдарлама әзірледі. Бағдарлама экономиканы алға
сүйреуші негізгі он саланы реттеуге, және оның бастапқы алты бағыты
халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуғы бағытталды. Осы алты бағыттың
біреуі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі болса, екіншісі халыққа
қолжетімді ипотекалық несие беру механизмдерін жетілдіруге негізделген.
Қазіргі уақытта бағдарламадағы міндеттерді белгілеген уақытынан кешңктңрмей
орындағандықтан Қытай Халық Республикасында экономикалық жағдай түзеліп
одан әрі өрлеу жалғасуда[7].
Қазіргі уақытта Қытайдың дағдарысқа қарсы саясатын, соның ішінде
құрылыс саласындағы орын алған қолайсыз жағдайлардан шығу жолдарын
көптеген дамыған және дамушы мемлекеттер өз тәжірибесінде қолдануда.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК
РЕТТЕУ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері.
Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Қазақстан
Республикасының Тұрғын үй Заңымен, Азаматтық кодекс нормаларымен және
соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледі.
Тұрғын үй - тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгiленген техникалық, санитариялық және басқа да мiндеттi талаптарға сай
келетiн жеке тұрғын жай (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме).
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншiк
нысандарындағы тұрғын үйлер[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдары:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңы азаматтардың, заңды
тұлғалардың, мемлекеттiк органдардың қатысуымен:
- тұрғын үйлерге меншiк құқығының және оларды пайдалану құқығының пайда
болуы мен тоқтатылу негiздерiне;
- тұрғын үйлердi пайдалану құқығының жүзеге асырылуына;
- тұрғын үйлерге қойылатын талаптарға;
- тұрғын үй қорларының сақталуы мен жөнделуiнiң қамтамасыз етiлуiне;
- азаматтардың тұрғын үй саласындағы құқықтарының сақталуын және тұрғын
үй қорының пайдаланылуын мемлекеттiк органдардың бақылауына байланысты
қатынастарды реттейдi.
2. Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Заңмен, Азаматтық
кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен
реттеледi.
3. Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға, тұрғын үй қорының дамытылуы мен
ұлғайтылуына байланысты қатынастар Заңда белгiленген талаптарды ескере
отырып, тиiстi заңдармен реттеледi.
4. Мейманханаларда, пансионаттарда, интернаттарда, қарттар үйлерiнде
және осындай мақсаттағы басқа да үй-жайларда тұру заңдарымен реттеледi[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен
тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және
жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк
кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын үйлер.
2. Тұрғын үй қорына тұрғын үйлердегi тұрғын емес үй-жайлар кiрмейдi.
3. Жеке тұрғын үй қорының және мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй
қорының үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және басқа
заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады[9].
Тұрғын үйлердi пайдалану:
1. Тұрғын үйдi (тұрғын үй-жайды) немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатқа пайдалануға Заңда көзделген жағдайларда жол берiледi.
2. Тұрғын үйдi пайдалану оның бұзылуына немесе бүлiнуiне әкелiп
соқпауға, басқа тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға
залал келтiрмеуге тиiс.
3. Тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлар мен тұрғын емес үй-жайларды қайта
жабдықтау мен қайта жоспарлауды үй-жай иесiнiң келiсiмiмен және жобаның
құрылыс нормалары мен ережелерiне сәйкес келуiне жауап беретiн заңды немесе
жеке тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Жобаның
мiндеттi талаптарға сәйкестiгiн Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен сәулет, қала құрылысы және құрылыс iстерi жөнiндегi
уәкiлеттi мемлекеттiк орган растайды[13].
Тұрғын үй қорын басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi құратын органдар
арқылы, сондай-ақ сенiм бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша
жүзеге асырылады[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк
құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты
және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк
коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы
(мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын
үйлер[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының
Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе
бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй қатынастары жағдайында туындайтын дауларды шешу төмендегідей
мемлекеттік органдардың құзыретінде:
- тұрғын үйге құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды сот шешедi;
- азаматтарды және заңды тұлғаларды олардың тұратын тұрғын үй-
жайларынан тек Заңда белгiленген негiздемелер бойынша, сот
тәртiбiмен ғана шығаруға болад;
Тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiне келетін болсақ:
- тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға
тартуға, айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге
беруге, осы бапта көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң
актiлерiнде тыйым салынбаған өзге де жолмен оған билiк етуге
құқылы[10].
- ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece
iшiнара сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк
тiркелген кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй
қарызы толық өтелгенге дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын
үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
беру шарттары келесідей:
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж,
осы елдi мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан)
және халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына
жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ
тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың
қызметкерлерiне, әскери қызметшiлерге және сайланбалы
мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға берiледi. Оларға берiлетiн
тұрғын үй, жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi
қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары
туралы заңдарына мемлекттік орган сатып алған Қазақстан
Республикасының азаматтарына берiледi[12].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу келесідей тәртіппен жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын
азаматтарды есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi
атқарушы органдарында жүзеге асырылады.
2. Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
3. Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi
атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы
арыздары тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай
iшiнде қаралады. Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм
аяқталғанға дейiн жазбаша түрде хабарланады[13].
Азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беру кезегi:
1. Мұқтаждар есебiнде тұратын азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген
кезден бастап тiзiмде белгiленген кезек ретiмен берiледi.
2. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары мемлекеттiк тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берiлуге мұқтаждар есебiнiң тiзiмiн былайша бөлек
жүргiзедi:
- әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
- мемлекеттiк қызметшiлер, өзге де бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерi
мен әскери қызметшiлер[12].
Аталған тiзiмге енгiзiлген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тiзiмге енгiзiлген
басқалар алдында ешкiмнiң де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
тұрғын үй беру нормасы:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй әр адамға кемiнде
он бес шаршы метр және көп дегенде он сегiз шаршы метр пайдалы алаң,
бiрақ кемiнде бiр бөлмелi пәтер мөлшерiнде берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй мемлекеттiк немесе
әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттiк ұйымдарда (мекемелерде)
жұмыс iстемейтiн әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн мөлшерде, бiрақ Республикада
бiр адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және
кемiнде бiр бөлме мөлшерiнде берiлуi мүмкiн.
3. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген мүгедектердiң жекелеген
санаттарына және аурулар тiзiмiнде аталған кейбiр созылмалы аурулардың ауыр
түрлерiмен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме берiледi. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейдi.
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан берiлетiн тұрғын үй мөлшерiн анықтаған
кезде отбасында жүктi болғанына жиырма аптадан асқан әйелдiң болуы
ескерiледi.
5. Осы баптың талаптары Қазақстан Республикасы азаматтарының аталған
санаттарына мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру жөнiндегi
қатынастарға қолданылмайды[15].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру шарттары:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың
әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге
мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне,
әскери қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
3. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi[8].
2. Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
Бүгінгідей жаңа технология дами түсіп, ғылыми әлеует алдыңғы қатарға
шыққан уақытта әрбір мемлекет ең әуелі адам ресурсымен ерекшеленеді.
Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, Қазақстанның азаматтары.
Ол – қоғамның басты байлығы, қозғаушы күші және дамуының қайнар көзі.
Кез келген мемлекеттің экономикалық өсімі халықтың саны, білімі,
мәдениеті мен өмір сүру деңгейі және өзге де өлшемдер бойынша
көрсеткіштерге тікелей байланысты болады. Бүгінде әлемді алаңдатып отырған
мынау қаржы дағдарысы, екінші жағынан алып қарағанда, жаңаланудың,
жаңғырудың басы болады. Экономиканың барлық салалары жаңа сатыға көтерілуге
дайындықта. Дағдарыстан соң келетін мұндай өсу кезеңіне сай әр адамның жеке
дайындығы болуы тиіс. Адам жаңармай, адам сауатты болмай, әл-ауқаты
артпайынша біз экономиканы жаңа сатыға көтере алмаймыз. Барлық елдер
жаңғыруға ұмтылып жатқан уақытта біз артта қалмауымыз керек. Бұл орайда,
тәуелсіздік жылдары біздің еліміздің қол жеткізген жетістіктері аз емес.
Жаңаша өмір сүруде, жаңа сауатты ұрпақ тәрбиелеуде айтарлықтай нәтижеге қол
жеткіздік. Осындай жері бай, елі қазыналы, қызыр қонып, құт дарыған
мекеннің иесі – сіздер мен біздер боламыз, қазақстандықтар. Сондықтан да
халқымыздың өсіп-өркендеуі, мемлекетіміздің нығаюы – баршамыз үшін ең
маңызды міндет[5].
“Дамыған мемлекет” әдетте тиісті атрибутикасы бар қандай да бір қуатты
мемлекет дегенді көз алдыңа елестетеді. Ол әлеуетті экономикасы, қазіргі
заманғы мегаполистері, халқының саны көп, тұрғындары бай және басқа да
белгілерімен айшықталуы тиіс.
Алайда, дамыған щетелдердің тәжірибесі мұның дәл осылай емес екенін
айқын көрсетеді( Мысалға Финляндия мемлекеті.Қазіргі кезде жан басына
шаққандағы ІЖӨ-нің деңгейі жөнінен 17-ші орын алып, бір кездері Ресей
империясының мешеу қалған бөлігі болған Финляндия бүгінде бәсекеге
қабілеттілігі индексі бойынша әлемде бірінші орынды иеленеді және алдыңғы
қатарлы елдер санатына кіреді. Осы жерде осынау солтүстіктегі мемлекеттің
халық саны Қазақстаннан 3 есе дерлік аз, аумағы 8 есе кіші, ал табиғи
байлықтан негізінен орманнан басқа ештеңе жоқ десек те болады)[11].
Финляндия сияқты шағын ғана елдердің табысты дамуының сыры неде? Оның
сыры қарапайым: елде бірінші орында адам құндылығы тұрады және мемлекеттің
барлық саясаты адам капиталын барынша дамытуға бағдарланған. Міне, нақ осы
фактор БҰҰ-ның аталған тақырыпқа арналған арнайы баяндамасында әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті елдер табысының шешуші құпиясы ретінде
көрсетіледі: “Экономикаға инновациялық және үдемелі сипат, құрылымдық
ырғақ, жоғары сапа беретін жаңа экономика мен постиндустриялық қоғам
қалыптастыруда әлемде түбегейлі технологиялық, құрылымдық және институттық
жаңарулар жағдайы алдыңғы орынға шығады. Материалдық емес жинақтар
құрамында адам әлеуетінің ұстанымдары – білім, интеллект және шығармашылық
қабілет күшейе түседі. Адам капиталының ауқымы мен сапасы өскен сайын әр
елдің басты шаруашылық көрсеткіштері айшықты айқындалып, соңында
тұрғындардың тіршілік деңгейі мен түбегейлі рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігі артады[12].
Жоғарыда айтылғандардан өте қарапайым логикалық тізбек қалыптасады –
мемлекеттің өсіп-өркендеуі азаматтардың әлеуметтік игілігіне тәуелді, ал
азаматтардың әлеуметтік игілігі мемлекеттің тұрғындар қажеттілігін тұрақты
қамтамасыз ету қабілетіне тәуелді. Тарих көрсетіп келе жатқанындай,
мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік қажеттіліктеріне жеткілікті мән
бермеуі қашанда және қай жерде де елді даму жөнінен периферияға лақтырып
тастап отырады.
Осыған байланысты айтар болсақ, Президентіміздің халыққа арнаған
жолдауында, өзінің аты айтып тұрғанындай “Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты ”, елдегі әлеуметтік жағдайды
жақсартуға бағытталған. Қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу
серпіні – біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік
саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиімділігінің айқын айғағы[1].
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде өзінің басым артықшылықтарын
пайдалануға бағытталған саясаты – елдің адами капиталын іске қосуды
растайды және мемлекеттің жалпы экномикалық дамуы көбінесе елдің әлеуметтік
жағдайының қандай дәрежеде болуына байланысы екенін аңғаруға болады. Елдің
әлеуметтік жағдайына ерекше көңіл бөлу – Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді[17].
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты халықтың денсаулығын қадағалауға,
білімін жетілдіруге, өмір сапасын жақсартуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға
және еңбекке қабілетті халықты ел экономикасына тартуға ал қоғамның әлжуаз
топтарына әлеуметтік көмек көрсетуге бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола
алады. Қазіргі уақытта еліміздің әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған
көптеген жұмыстар жүргізіліп жатыр[6].
Халықты әлеуметтік қорғаудағы қол жеткізілген көрсеткіштерді төмендегі
кестеден көре аламыз:
1 кесте
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік көрсеткіштер*
теңгемен
Көрсеткіштер атауы 2007 2008 2009 Болжам
жыл жыл жыл
ЕсептікБағалауАғымдағы 2010 2011 2012 2013
жыл жыл жыл жыл жыл жыл жыл
Жалақының ең төменгі9752 12025 13717 14548 15639 16733 17821
мөлшері, теңге
Базалық зейнетақы 3000 4810 5487 5819 7820 8367 8911
төлемінің мөлшері,
теңге
Зейнетақының ең 7236 7900 9875 12344 16047 17491 18978
төменгі мөлшері,
теңге
Ең төменгі күнкөріс 9653 12025 13717 14548 15639 16733 17821
деңгейі, теңге
Айлық есептік 1092 1168 1269 1375 1478 1581 1648
көрсеткіш, теңге
*дерек көзі: ҚР Статистика Агенттігі мәліметтері бойынша құрастырылған.
Тұтас алғанда:
- 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға
қарай 2,5 есе, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010 жылы – 25%
және 2011 жылы 30% арттыру көзделіп отыр. Бұл ретте 2011 жылы
арқаулық зейнетақылық төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне
қарай 50% -ға дейін өсірілуі көзделіп отыр. Базалық зейнетақыны
өсіруді есепке алу нәтижесінде ең төменгі зейнетақы төлемі – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
2. Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
3. Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері
2.2 Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
2.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ
МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
3.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен
түрлері
3.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың
орны
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде
өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық
саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі
ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы
саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса
маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қоғамдағы
тыңғылықты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты
қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қызметі. Адамның денсаулығын
қадағалайтын, білім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтермелейтін,
азаматтық жауапкершілігін арттыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын
арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол
бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де –
әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы –
мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді
және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру атты жолдауында тұрғын
үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап,
тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін
атап өткен болатын[1].
Бітіру жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі,
жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй
қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын
реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп
жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және
олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен
қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері бітіру жұмысының үшінші бөлімінде
қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты
құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары
ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым
артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін
жан-жақты зерттеп, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің
тетіктерін жетілдіру және қазіргі уақыттағы құрылыс саласындағы орын алған
дағдарыстан шығу жолдарын анықтау болып табылады.
Сонымен қатар бітіру жұмысында дұрыс мемлекеттік реттеу арқылы
төмендегідей экономикалық маңызы жоғары мәселелердің шешім табатыны жайлы
айтылған:
Біріншіден, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі;
Екіншіден, құрылыстың дамуына байланысты осы салаға маманданған шағын және
орта бизнестің дамуы;
Үшіншіден, құрылыстың жандануына және шағын және орта бизнестің дамуына
байланысты жаңа жұмыс орындарының ашылуы:
Курстық жұмыста жоғарыда көзделген мақсаттарға сәйкес келесідей
негізгі міндеттер айқындала түседі:
1. Қазақстандағы экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдісстерін
талдау.;
2. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатының шетелдік тәжірибесін
зерттеу және оны Қазақстанда қалай қолдануға болатынын қарастыру;
3. Қазақстандағы жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейін қарастыру;
4. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар,
және олардың рөлін анықтау;
5. Қазіргі уақыттағы тұрғын үй құрылыс саласының дағдарысқа ұшырау
себептері және одан шығу жолдарын қарастыру:
1. Зерттеу жұмысының ғылыми-
әдістемелік базасы Қазақстан
Республикасының Конститутциясы,
Қазақстан Республикасының Тұрғын
үй қатынастарының Заңы,
Қазақстан Республикасының
Үлескерлік қатынастар туралы
Заңы, Статистикалық ақпарат
көздері, нормативтік-құқықтық
актілер, мерзімді басылымдар,
ғылыми-тәжірибелік конференция
материалдары сонымен қатар
шетелдік және отандық әдебиеттер
болып табылады. Бұл Курстық
жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетінде өткен
ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда және Ұлттық
ғылыми-зерттеу орталығы
ұйымдастырған ғылыми-зерттеу
конференциясында қорғалып,
арнайы басылымдарда шығарылды.
1. ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен қызметі
Экономиканы мемлкеттік реттеудің (ЭМР) нарықтық шаруашылық жағдайындағы
мазмұны қолданылып жүрген әлеуметтік-экономикалық жүйені өзгерген жағдайда
бейімдеу және тұрақтандыру мақсатында құқығы бар мемлекеттік мекемелер мен
қоғамдық ұйымдарда жүзеге асырылатын заңдық, атқарушы және бақылау
сипатындағы типтік шаралар жүйесі болып табылады[2].
Адамзат тарихы мемлекеттің пайда болуы мен даму барысы , сондай-ақ,
олардың арақатынасы бейбіт іс-әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де
анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-
әрекеттері обьективті түрде белгілі бір материалдық-техникалық және
интеллектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде
қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мәжбүр етті. Оған қоғамның барлық
мүшесі де мүдделі. Сондықтан олар мемлекет тарапынан шетел қол сұғушылықтан
қорғау жөніндегі шараларға бірыңғай ие болып отырып, жоғарыда аталған
қорларды жасауға арналған мәжбүрлі салықты төлеуге түсіністікпен қарайды.
Өйткені бұл қорларды тұтыну, жекелеген сұраныс жиынтығын анықтау арқылы
емес ұжымдық түрде жүзеге асырылады, ал бұл нарықтық механизмді шектейді
және қоғамдық тауар көрсткіштерін қалыптастырады. Мұндай тауар қатарына
мемлекетті басқару ісін, азаматтардың заңды құығын қорғау мен қоғамдық
тәртіпті сақтауды, күрделі ғылыми зерттеулер жүргізу мен нәтижелерді
қолдануды ұйымадстыруды, тұтастай энергетикалық жүйені құру мен
пайдалануды, жалпымемлекеттік табиғатты қорғау шараларының әсерін, төтенше
жағдайларынды алдын ала ескертуді және т.б. жақызуға болады[3].
Мемлекеттік реттеудің маңыздылығын айқындауға мүмкіндік беретін келесі
маңызды түсінік - тауарларды өндірушілер мен олардың тұтынушылардың
нарықтық өзара қатынастарының күшеюі мен тығыздылығының сыртқы әсерлері
болып табылады. Мәселен бұл қарым қатынастар аумағында тауарлар өндіруге
кететін шығындар құрамында табиғатты қорғау шаралары мен соған арналған
қорларды тиімді пайдалануға кететін шығындарды ескеруді ынталандыру
механизмі жоқ. Осыдан келіп өз қызметін тек қана сұранысты қанағаттандыруға
және пайда табуға бағыттайтын кәсіпкердің ой өрісінен қоршаған табиғи
ортаның ластануын болдырмау және табиғи шикізатты тиімді пайдалану
мәселелері толықтай шет қалатындығы әбден түсінікті. Адамдардың өндірістік
тұтыну қызметінің сыртқы әсері ретінде пайда болатын бұл мәселенің шешімі
ең алдымен мемлекеттің араласуын талап етеді[2].
Нарық субьектілерінің өзара іс әрекеттерінің шарттарын анықтауға және
олардың сақталуын бақылауға арналған трансакциялық шығындарды төмендетуге
де мемлекеттің ролі зор. Мұндай шығындардың салыстырмалы түрдегі төменгі
мөлшерін көбінесе мемлекет тарапынан мәжбүр ету тетіктерін қолдану арқылы
қамтамасыз етеді, ал оған нарықтық бәсекеге қатысушылардың барлығы да
мүдделі.
Сонымен қатар халықты әлеуметтік жағынан қолдау мен қамтамасыз ету
мәселелелерін атап айту керек. Өйткені бұл мәселелердің саясатпен
көршілес тұратындығын ескеріп, оларды дер кезінде шешіп отыру керек
болса, бұл әстегі мемлекет рөлі айрықша жоғары болып келеді[4].
Кез-келген қоғамдағы мемлекеттің эономикалық рөлі оның нақты
қызметтерінің жиынтығы арқылы көрінеді. Мемлекеттің рөлі мен оның
қызметтері мемлекет пен экономиканың өзара қатынасының әртүрлі модельдеріне
ғана емес, әр елдің әртүрлі нақты тарихи жағдайлары бар бір моделінде де
өзгеше. Сонымен қатар мемлекеттің экономикалық рөлі мен атқаратын
қызметтері рыноктық экономикасы жоғары дамыған мемлекет пен өтпелі
экономикалы елде бірдей болуы мүмкін емес. Бұл жерде нақты, ерекше
жағдайлар да маңызды. Мұндай өзгешеліктер көптеген обьективті, материалдық
факторларға байланысты, сонымен бірге әр қоғамға тән дәстүрлер мен
көзқарастардың әсерінен пайда болады[2].
Аралас экономика қалыпты немесе нәтижелі қызмет ететін елдердің
экономикалық, мәдени және ұлттық-тарихи дамуына қарамастан, бұл елдерде
ерекше көңіл бөлінетін мемлекеттің экономикалық рөлі, экономикалық теорияға
тәуелсіз, келесідей маңызды қызметтермен байланысты: - заң
шығару, құқықтық базаны және әлеуметтік ортаны қамтамасыз ету (меншік
құқығын қорғау, шаруашылық өмірдегі құқықтық тәртіп пен заңдардың
орындалуын қамтамасыз ету, жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы өзара
қатынасты реттеу); - кәсіпкерлік
еркіндікті қамтамасыз ету, іскерлік белсенділікті ынталандыру, және
монополиялық тенденциямен күрес (монополиялық іс-әрекетке қарсы заңдар
қабылдау, әділетсіз бәсекеге қарсы іс-шаралар жүргізу, тұтынушылардың
құқығын қорғау және т.б.); - халықтың әртүрлі
топтарының ішіндегі мұқтаж топтарға әлеуеттік кепілдіктер беру мен қорғау
мақсатында табыстарды қайта бөлу (білім беру саласында міндеттемелерді
қабылдау, демографилық процестерді реттеу, денсаулық сақтау жүйесіндегі
емдеу мен сауықтыру,ана мен баланы қорғау, зейнетақы, жәрдемақы, төлемақы
және т.б. арқылы халықтың кедей топтары мен қарт адамдарды қолдау);
- сыртқы және ішкі жағдайлармен байланысты ұлттық экономиканың
құрылымына өзгеріс енгізу мақсатында ресурстардың бөлінуіне түзетулер
енгізу;
- экономикалық коньюктураның ауытқулары кезінде экономиканы
тұрақтандыру, экономикалық ынталандыру (ақша айналысын реттеу және ұлттық
валютаның тұрақсыздығын қамтамасыз ету, жұмыспен қамтамасыз ету деңгейін
реттеу, жұмыссыздықпен күрес және т.б.);
- жеке капитал әрекет етпейтін сфераларда кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыру (қоғамдық тауарларды өндіру, қалаларды қайта құру, мәдениет және
ескерткіштерді қорғау және т.б.);
- сыртқы экономикалық қызметтерді бақылау кеден жұмысын ұйымдастыру;
- қоршаған ортаны қорғау, сарқылатын пайдалы ресурстарды пайдалануды
реттеу[4]:
Барлық қызметтер, біріншіден, рыноктық жүйенің қызмет етуін жеңілдету
мен қолдауға бағытталған, екіншіден, рыноктық жүйенің кемшіліктерін жоюмен
қоса, қозғалысына жаңа бағыт беру және түзетулер енгізу.
Қоғамның материалдық-техникалық базасының жетілуімен бірге оның дамуы,
экономика субьектілері арасындағы шаруашылық байланыстардың күрделенуі,
қоғамдық өмірдің кейбір сфераларының маңызының артуы және интеграциялық
процестердің күшеюі нәтижесінде мемлекет қызметтері толықтырылады,
нақтыланады және жаңа қызметтер пайда болады. Соңғысының қатарына
экономисттер жатқызады:
- өте дәлдікпен қалыптастырылған өнеркәсіп саясатын жүргізу;
- қазіргі заманғы технологиялар жасау мен енгізу үшін арнайы
экономикалық аймақтарды құру, жекелеген аймақтар мен сфералардың
дамуын ынталандыру;
- ел шекарасын анықтау және мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
Бұл қызметтерді жүзеге асыру көбінесе әртүрлі мемлекеттердің
ерекшеліктерімен анықталады. Дамыған рыноктық экономикада макроэкономикалық
тұрақтылық пен экономикалық өсуге, оның техника-технологиялық базасын
дамытуға ықпал ететін қызметтер басты болады, әрі жиі қолданылады[3].
2. Экономиканы мемлекеттік реттеудің нысандары мен әдістері
Мемлекеттік реттеу нысаны дегеніміз экономиканы реттеу тәсілі, яғни
экономикаға қатысты сыртқы реттеу құралдарының жиынтығы – нормалары,
әкімшілік заңдар, стандарттар, ережелер, шарттар және т.б.
Қолданылатын мемлекеттік реттеудің нысандарын үш топқа бөлуге болады:
1. Заң шығарушы – құқықтық нысаны. Ол ұлттық экономиканың
ішінде де, сыртқы әлеммен байланысы кезінде де қолданылады.
Экономикалық жүйенің өзгеру қағидаларын, өндірістік,
әлеуметтік және басқа да қатынастардың қызмет етуін анықтау
үшін пайдаланылатын заңдардың, оларды дайындау, қабылдау
мен жүзеге асыру механизмдерінің жиынтығын сипаттайды.
2. Қаржы-несиелік нысаны. Бюджет-салықтық және ақша-несиелік
нысандардан тұрады. Бұл нысан макроэкономикалық
белсенділікті реттеу (ынталандыру немесе тежеу) жиынтық
сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңдігін қалыптастыру
үшін қолданылады. Қалыптасқан экономикалық жағдайға сәйкес
әр түрлі қаржы-несиелік құралдарға негізделген мемлеттік
саясат нақты процестерге әсер етеді:
- салық саясаты – пайыз қойылымын, салық салынатын объетіні, салықтық
жеңілдіктер мен артықшылықтарды белгілеу;
- ақша саясаты ақша эмиссиялау, ең төменгі резерв мөлшерін белгілеу
және өгерту, ашық рыноктағы операциялар;
- несие саясаты банктік несие үшін пайыздық есептік қойылымын
белгілеу, мемлекеттік бағалы қағаздар мен рыноктық операциялар,
мақсатқа сай несиелеу, тікелей қаржыландыру,т.б.
- валюталық саясат – ұлттық валютаның айырбас бағамының жүйесін
таңдау, номиналды және айырбс бағамын белгіліеу, валюталық
резервтерді,т.б.
- амортизациялық саясат – амортизация нормасын белгілеу амртизациялық
қордың күрделі жөндеу және қалпына келтіру шығындарына қатынасы;
- кеден саясаты - импорттық, экспорттық, кедендік бажды және үлесті
белгілеу;
3. Әкімшілік нысан әкімшілік-экономикалық және
ұйымдастырушылық әкімшілік нысандарға бөлінеді. Бұл нысан
үкіметтің қабылдайтын шешімдерімен, жарлықтарымен,
бұйрықтарымен байланысты.
Әкімшілік реттеудің неізгі құралдары: нормативтер мен қатаң ережелер
жүйесі әкімшілік әсер етудің бір бағыт тәртібін дайындау, жекелеген
қызметтердің өндіріс көлемі мен бағаларын белгілеу және т.б[3].
Әртүрлі ұлттық экономикаларды реттеудің әртүлі нысандары арасындағы
қарым-қатынас бірдей емес. Экономикалық жағдайлардың өзгеруіне орай
макроэкономикалық саясаттың мақсаттары мен міндеттері өзгеріп отырады. Бұл
өз кезегінде реттеудің әртүрлі нысандары арасындағы қарым-қатынасқа әсер
етеді. Күрделі мемлекеттік реттеу жүйесінде не біріншісіне, не екіншісіне,
не үшінісіне артықшылық беру арқылы олардың орны анықталады. Реттегіштер
мен құралдар белгілі бір реттеу нысанын жүзеге асыру кезінде қолданылады.
Реттелетін объектіге әсер ету тәсілі бойынша жанама және тікелей
реттегіштер бар:
Тікелей реттегіштер – шаруашылық субъектілердің іс-әрекетін қатаң
белгілейтін реттегіштер. Олар: заңдар, жарлықтар, бұйрықтар, қаулылар, сот
билігінің шешімдері, т.б.
Жанама реттегіштер – реттеуге алынған объектілердің іс-әрекетін
ынталандырушы немесе тежеуші сипаттағы нұсқаларды қалыптастырады. Оларға
салық салу шарттары, баға, кедендік баж, амортизация нормасы, пайыз, тариф
деңгейлері, ауыр және зиянды жұмыс үшін төлем жасау шарттары және т.б.[2]
Кейде бұл реттегіштерді әкімшілік және экономикалық деп те атайды, яғни
әкімшілік реттегіштер – тікелей, ал экономикалық реттегіштер – жанама
болады. Іс жүзінде әкімшілік және экономикалық реттегіштер бірдей
тетіктерді пайдаланады. Мысалы, тікелей реттеу тыйым салу, рұқсат беру,
мәжбүрлеу секілді таза әкімшілік құралдар мен тетіктерден басқа
жеңілдетілген қаржыландыру, келісім-шарт, тапсырыс жасау, бюджеттік
инвестициялар, сауықтыру, субвенсиялар, дотациялар, трансферттер сияқты
экономикалық тетіктерді пайдаланады. Сонымен қатар жанама реттеу
экономикалық құралдар: салықтар, жеңілдіктер, несие үшін пайыз қойылымы,
ашық рыноктағы операциялар, тапсырыстар мен келісім-шарттар, акция үлесін
иелену арқылы басқаларға қабысу және т.б. ғана емес, қатаң нормалар,
стандарттар, квоталар, баж және лицензиялар белгілеу арқылы да жүзеге
асырылады[4].
Нақты шаруашылық тәжірибеде әр түрлі реттегіштер өздігінше дербес қана
емес, бір-бірімен үйлесімді және өзара тығыз байланыста қолданылады. Әсер
ету аясы шектеулі немесе үлкен шеңберде бола отырып, әкімшілік және
экономикалық тетіктер сандық және сапалық көрсеткіштерін өзгертеді. Олардың
мақсатты бағытталуы шешетін қысқа мерзімді міндеттері және орны мен ролі
құбылмалы болады.
Ретегіштердің көптүрлілігі мен әркелкілігі әртүрлі аядағы қолданудың
әртүрлі нәтижелері жылдам өзгеретін жағдайларға бейімделуінің күрделілігі
экономикаға әсер етудің барлық іс-шараларының өзара байланысы мен
кешенділігін қамтамасыз етудің қажеттігі экономиканы мемлекеттік реттеудің
өзіне тән аса күрделі екендігін айқындайды[3].
Мемлекеттік реттеу іс жүзінде әртүрлі әдістер арқылы жүзеге асады.
Әдіс – бұл мақсатқа жетудің тәсілі, таңдап алынған мақсаттарға жетудің
тәртіпке келтірілген іс-әрекеттер жүйесі. Қоғамның даму тарихында
экономиканы мемлекеттік реттеу нысандары, құралдары және әдістері үнемі
ұлғайып отырғанын көруге болады. Экономикада мұндай тәртіпке неізделген іс-
әрекеттердің аса кең тараған түрлері – болжау мен жоспарлау.
2. Ұлттық экономиканың әлеуметтік-экономикалық даму
динамикасын болжау;
Ұлттық болжау процесі ұлттық экономиканың даму бағыттары туралы ғылыми
негізделген көзқарастар жүйесін қалыптастыруды сипаттайды. Оның мазмұны
оңтайлы шешім қабылдау үшін ұлттық экономиканың дамуының мүмкін болатын
бағыттарын анықтаумен байланысты[4].
Ұлттық экономиканың дамуын болжау-ұлттық экономиканың дамуының болашақ
көрсеткіштері туралы мәліметтер беретін сандық және сапалық нысандағы
дәлелді болжамдар кешені. Болжамды дайындаудың негізіне әлеуметтік –
экономикалық құбылыстарды танудың ғылыми әдістері және экономикалық
болжамның тәсілдерінің, әдістерінің, құралдарының жиынтығын пайдалану
жатады.
Ұлттық болжаудың мақсаттары:
– экономиканың дамуын ғылыми талдау негізінде ғылыми алғы шарттар
қалыптастыру;
– қалыптасқан тенденцияларды да, көзделген мақсаттарды да ескеретін
қоғамдық ұдайы өндірістің болашақ даму нұсқауларын алдын ала анықтау;
– басқару шешімдерін қабылдау үшін елдің әлеуметтік-экономикалық және
ғылыми- техникалық бағыттарын негіздеу.
Зерттелетін объектілердің сипатына байланысты болжаудың келесідей
түрлері бар:
1. Экономикалық болжау – өндірістік қатынастар мен өндіргіш күштердің
жекелеген элементтерінің болашақтағы дамуын зерттейді. ЖІӨ көлемі
мен динамикасы, инфляция деңгейі, еңбек өнімділігі, еңбек
ресурстары мен негізгі қорларды ұдайы өндіру инвестицияның көлемі,
құрамы және тиімділігі және т.б.
2. Табиғи ресурстарды болжау – оларды шаруашылық айналымға таратуды
сипаттайды және қоғамдық ұдайы өндіріс пен табиғи орта
ресурстарының барлық түрін қамтиды: отын, миниралды ресурстар,
ғарыш ресуртары, әлемдік мұхит ресурстары, энергия түрлері,
өсімдіктер мен тауарлар әлемі,қоршаған ортаны қорғау;
3. Ғылыми-техникалық болжау – өндірісті орналастыруға,табиғи
факторларға әсер ететін ҒТП жетістіктерін қарастырады. Оның ішінде
ғылым мен техниканың дамуын болжау; іргелі және қолданбалы
зерттеулердің болжамы; ҒТП жетістіктерін дамыту және пайдалануды
болжау; ҒТП салдарын болжау;
4. Демографиялық болжау – халық санының өзгерісін және еңбек
ресурстарының ұдайы өндірісін жұмыспен қамтуды,жұмысшылардың
біліктілігі мен кәсіби құрамын қамтиды;
5. Әлеуметік дамуды болжау – азық-түлік және өнеркәсіп тауарларын
халықтың тұтынуын, бөлшек тауар айналымын, өндірістік емес аумақ
салаларының дамуын, жалпы және кәсіби білім беруді, мәдениет және
өнерді, денсаулық сақтауды, коммуналдық шаруашылық және тұрмыстық
қызмет көрсетуді қамтиды[3].
Болжау үшін атқарушы билік органдары арқылы жинақталған ақпараттар
қолданылады. Негізгі орган - алғашқы ақпараттарды жинақтап, оны
жұртшылыққа жария ететін ұлттық статистика агенттігі. Басқа министрліктер
өздерінің әрекет ететін аумағы бойынша ақпараттарды уақытында беруге
жауапты: ақша-несие аумағында Ұлттық (орталық) банк, бюджеттің орындалуы
туралы – Қаржы министрлігі, салық жинау бойынша – мемлекеттік салық
қызметі, кедендік статистика бойынша – мемлекеттік кеден комитеті және
т.б.
Жоспарлау экономиканы мемлекеттік реттеудің әсері жоғары әдістерінің
бірі. Жалпы алғанда жоспарлау мақсаттары таңдау мен ғылыми дайындау оларға
жету жолдары мен құралдарын анықтаумен байланысты бастапқы ақпараттарды
өңдеу арқылы басқару шешімдерін дайындау және қабылдау процесі болып
табылады. Жоспарлаудың маңызы елдің экономикалық дамуын ғылыми негізделген
басқарумен қамтамасыз ету. Ал бұл объективті экономикалық заңдарды,
экономикалық теория мен шаруашылық тәжірибенің негізгі жағдайларын және
қорытынды нәтижелерін білу мен пайдалануды қажет етеді. Жоспарлау
басқарудың әртүрлі деңгейлерінде жүзеге асырылады: макро деңгейде -
макроэкономикалық жоспарлау, аймақтық деңгейде - аймақтық жоспарлау,
кәсіпорын немесе фирма деңгейінде микроэкономикалық жоспарлау[4].
1.3 Тұрғын үй құрылыс саласын реттеудегі шетелдік тәжірибе
Тұрғын үй құрылыс саласы қай уақытты және қай мемлекетте болмасын
өзектілігін жоғалтпайтын мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір мемлекет
халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуде өзіндік ерекше саясаттарын жүргізеді.
Соның бірі қазіргі бүкіләлемдік дағдарыстың теріс салдарына қарамастан
өзінің экономикалық дамуын одан әрі жалғастырған – Қытай Халық
Республикасының да халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясаты бар.
Қазіргі таңда Қытай дүние жүзі бойынша жаһандық дағдарысқа төтеп бере алған
бірден-бір мемлекет болып табылады. Әлемдік нарыққа толыққанды араласып,
сонымен қатар елдің әлеуметтік жағдайын кемітпеу тек дұрыс жүргізілген
мемлекеттік саясат арқылы ғана мүмкін. Жалпы ел экономикасында пайда
болатын қолайсыз жағдайлар мемлекеттің экономикаға қатты араласуы немесе
керісінше жеткілікті араласпауы салдарынан болады. Қытай бұл жерде
мемлекеттің экономикаға араласуының алтын ортасын табу арқылы қазіргі күні
экономиканы дұрыс жүргізуде жетістіктерге жетіп отыр. Қытай Халық
Республикасы халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатын іске асыру
мақсатында 2009 жылдың бірініші тоқманында мемлекеттік бюджеттен 480 млрд.
юань бөліп отыр және бұл өткен жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 124
млрд. юаньға немесе 20%-ға артық. Дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы елдер
өзінің экономикалық дамуын тоқтатқан кезде, бұл үрдіс Қытайда байқалмайды.
Өткен жылы Қытайдың ЖІӨ көлемінің өсімі 8%-ға артқан еді, ал ағымдағы жылы
мамандардың болжамы бойынша ЖІӨ көлемінің 10% өсімі күтілуде[12].
Қазақстандағы қазіргі уақытты қамтыған халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етуге бағытталған мемлекеттік бағдарлама шеңберінде белгіленген 9,2 млн.
шаршы метр тұрғын үй қолданысқа беру көзделген болса, осы жылдың бірінші
тоқсанында 1,8 млн. шаршы метр тұрғын үй қолданысқа берілді[8]. Қазақстан
Республикасындағы қазіргі уақытта экономикадағы орын алған қолайсыз
жағдайларға байланысты ағымдағы жылдың бірінші тоқсанындағы тұрғын үй
құрылыс саласына салынған инвестиция көлемін алдыңғы 2008 жылдың бірінші
тоқсанымен салыстырсақ үш есе аз болса, Қытай Халық Республикасындағы осы
салаға салынған инвестиция көлемін қаржылық дағдарыс кезінде керісінше
ұлғайтты. Оны төмендегі кестеден анық байқауымызға болады.
юань.млрд
1 сурет. Қытай Халық Республиксындағы 2000-2009 жылдардың бірінші
тоқсанындағы тұрғын үй құрылыс саласына салынған инвестиция көлемінің
салыстырмалы динамикасы[12]
Жоғарыдағы динамикадан байқап отырғанымыздай тұрғын үй құрылыс саласына
салынған инвестиция көлемі заман талаптарына сай кезең-кезеңімен өсіп отыр
және осыдан барып халықты баспанамен қамтамасыз ету деңгейінің де
жоғарлайтынын айтуға болады.
Қытай Республикасының дағдарысқа төтеп бере алуының бір себебі елде
әлеуметтік салаға ерекше көңіл бөлінеді. Мемлекетте жылына 12 млн.-ға жуық
адамдар тұрғын үймен қамтамасыз етіледі. Осы жылы мемлекеттік бағдарлама
шеңберінде 14 млн.-ға жуық тұрғындарды баспанамен қамтамсыз ету көзделіп
отыр[1].
Қазіргі таңда Қытайда халықты тұрғын үймен қамтамасыз етуге және
құрылыс саласын дамытуға бағытталған бағдарлама жүзеге асырылуда. Жалпы
осы салада 2001 жылдан бастап кезең-кезеңімен үшінші бағдарлама жүзеге
асырылып келеді.
Қытай Халық Республикасындағы тұрғын үй құрылысының дамуы;
- елде инвестициялар салу үшін тұрғын үй құрылысының тартымдылығы өте
жоғары;
- мемлекеттегі заңдардың қатаңдылығына байланысты, елдегі жемқорлықтың
кең қанат жаймауы;
- халықтың әлжуаз топтарына әлеуметтік жеңілдіктердің көп болуы;
- халыққа берілетін несиенің пайыз қойылымының төмендігі және ұзақ
мерзімділігі[11]:
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру мақсатында, және елдегі тұрғын үй
қатынастарын реттеу үшін Қытай Халық Республикасының Тұрғын үй Заңы, Жеке
тұрғын үй құрылысын жүргізу Заңы, құрылыс саласында нормативтік-құқықтық
актілер қабылданған[12].
Қазіргі Қытайдың даму деңгейі дағдарыс алдындағы кезеңмен саыстырғанда
1,8%-ға ғана төмендеді. Бұл басқа алдыңғы қатарлы елдермен салыстырғанда
жақсы көрсеткіш[11].
Біраз уақыт аралығында Қытай мемлекеті де экономикасында біраз
қиыншылықтарға тап болды, және оларды сыртқы экономикадағы тұрақсыз
жағдайдың әсері деп айтсақ дұрыс болмас. Мемлекеттің ішкі экономикалық
саясатының дұрыс еместігінен пайда болған қиыншылықтар елдегі дағдарыстың
орын алуына себеп болды:
Біріншіден, ел ішінде көп мөлшерде несие көлемі берілді, және олар
азаматтардың төлеу қабілетіне, қоғам ішінде алатын орнына, несиенің
бағытталған мақсатына ескерілмей берілді.
Екіншіден, бұл 2007 жылдың соңы мен 2008 жылдың басындағы
энерготасушылар мен азық-түлік бағасының өсуі себеші болды.
Үшіншіден, құрылыс саласында туындаған мәселелерге байланысты, құрылыс
жұмыстарының тоқтауы және одан барып жұмыссыздар санының арта түсуі елдегі
дағдарыстың туындауына түрткі болды[11].
Ел экономиксындағы орын алған ахуалға байланысты Қытай Халық
Републикасы арнайы мемлекеттік кеңес өткізді. Бұл кеңесте мемлекет
экономикалық маңызы жоғары мәселелерді қарастырып, дағдарыстан шығу жодарын
айқындайтын арнайы бағдарлама әзірледі. Бағдарлама экономиканы алға
сүйреуші негізгі он саланы реттеуге, және оның бастапқы алты бағыты
халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуғы бағытталды. Осы алты бағыттың
біреуі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі болса, екіншісі халыққа
қолжетімді ипотекалық несие беру механизмдерін жетілдіруге негізделген.
Қазіргі уақытта бағдарламадағы міндеттерді белгілеген уақытынан кешңктңрмей
орындағандықтан Қытай Халық Республикасында экономикалық жағдай түзеліп
одан әрі өрлеу жалғасуда[7].
Қазіргі уақытта Қытайдың дағдарысқа қарсы саясатын, соның ішінде
құрылыс саласындағы орын алған қолайсыз жағдайлардан шығу жолдарын
көптеген дамыған және дамушы мемлекеттер өз тәжірибесінде қолдануда.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК
РЕТТЕУ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері.
Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Қазақстан
Республикасының Тұрғын үй Заңымен, Азаматтық кодекс нормаларымен және
соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледі.
Тұрғын үй - тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгiленген техникалық, санитариялық және басқа да мiндеттi талаптарға сай
келетiн жеке тұрғын жай (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме).
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншiк
нысандарындағы тұрғын үйлер[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдары:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңы азаматтардың, заңды
тұлғалардың, мемлекеттiк органдардың қатысуымен:
- тұрғын үйлерге меншiк құқығының және оларды пайдалану құқығының пайда
болуы мен тоқтатылу негiздерiне;
- тұрғын үйлердi пайдалану құқығының жүзеге асырылуына;
- тұрғын үйлерге қойылатын талаптарға;
- тұрғын үй қорларының сақталуы мен жөнделуiнiң қамтамасыз етiлуiне;
- азаматтардың тұрғын үй саласындағы құқықтарының сақталуын және тұрғын
үй қорының пайдаланылуын мемлекеттiк органдардың бақылауына байланысты
қатынастарды реттейдi.
2. Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Заңмен, Азаматтық
кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен
реттеледi.
3. Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға, тұрғын үй қорының дамытылуы мен
ұлғайтылуына байланысты қатынастар Заңда белгiленген талаптарды ескере
отырып, тиiстi заңдармен реттеледi.
4. Мейманханаларда, пансионаттарда, интернаттарда, қарттар үйлерiнде
және осындай мақсаттағы басқа да үй-жайларда тұру заңдарымен реттеледi[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен
тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және
жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк
кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын үйлер.
2. Тұрғын үй қорына тұрғын үйлердегi тұрғын емес үй-жайлар кiрмейдi.
3. Жеке тұрғын үй қорының және мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй
қорының үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және басқа
заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады[9].
Тұрғын үйлердi пайдалану:
1. Тұрғын үйдi (тұрғын үй-жайды) немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатқа пайдалануға Заңда көзделген жағдайларда жол берiледi.
2. Тұрғын үйдi пайдалану оның бұзылуына немесе бүлiнуiне әкелiп
соқпауға, басқа тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға
залал келтiрмеуге тиiс.
3. Тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлар мен тұрғын емес үй-жайларды қайта
жабдықтау мен қайта жоспарлауды үй-жай иесiнiң келiсiмiмен және жобаның
құрылыс нормалары мен ережелерiне сәйкес келуiне жауап беретiн заңды немесе
жеке тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Жобаның
мiндеттi талаптарға сәйкестiгiн Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен сәулет, қала құрылысы және құрылыс iстерi жөнiндегi
уәкiлеттi мемлекеттiк орган растайды[13].
Тұрғын үй қорын басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi құратын органдар
арқылы, сондай-ақ сенiм бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша
жүзеге асырылады[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк
құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты
және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк
коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы
(мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын
үйлер[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының
Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе
бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй қатынастары жағдайында туындайтын дауларды шешу төмендегідей
мемлекеттік органдардың құзыретінде:
- тұрғын үйге құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды сот шешедi;
- азаматтарды және заңды тұлғаларды олардың тұратын тұрғын үй-
жайларынан тек Заңда белгiленген негiздемелер бойынша, сот
тәртiбiмен ғана шығаруға болад;
Тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiне келетін болсақ:
- тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға
тартуға, айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге
беруге, осы бапта көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң
актiлерiнде тыйым салынбаған өзге де жолмен оған билiк етуге
құқылы[10].
- ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece
iшiнара сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк
тiркелген кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй
қарызы толық өтелгенге дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын
үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
беру шарттары келесідей:
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж,
осы елдi мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан)
және халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына
жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ
тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың
қызметкерлерiне, әскери қызметшiлерге және сайланбалы
мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға берiледi. Оларға берiлетiн
тұрғын үй, жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi
қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары
туралы заңдарына мемлекттік орган сатып алған Қазақстан
Республикасының азаматтарына берiледi[12].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу келесідей тәртіппен жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын
азаматтарды есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi
атқарушы органдарында жүзеге асырылады.
2. Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
3. Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi
атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы
арыздары тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай
iшiнде қаралады. Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм
аяқталғанға дейiн жазбаша түрде хабарланады[13].
Азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беру кезегi:
1. Мұқтаждар есебiнде тұратын азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген
кезден бастап тiзiмде белгiленген кезек ретiмен берiледi.
2. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары мемлекеттiк тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берiлуге мұқтаждар есебiнiң тiзiмiн былайша бөлек
жүргiзедi:
- әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
- мемлекеттiк қызметшiлер, өзге де бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерi
мен әскери қызметшiлер[12].
Аталған тiзiмге енгiзiлген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тiзiмге енгiзiлген
басқалар алдында ешкiмнiң де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
тұрғын үй беру нормасы:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй әр адамға кемiнде
он бес шаршы метр және көп дегенде он сегiз шаршы метр пайдалы алаң,
бiрақ кемiнде бiр бөлмелi пәтер мөлшерiнде берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй мемлекеттiк немесе
әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттiк ұйымдарда (мекемелерде)
жұмыс iстемейтiн әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн мөлшерде, бiрақ Республикада
бiр адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және
кемiнде бiр бөлме мөлшерiнде берiлуi мүмкiн.
3. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген мүгедектердiң жекелеген
санаттарына және аурулар тiзiмiнде аталған кейбiр созылмалы аурулардың ауыр
түрлерiмен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме берiледi. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейдi.
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан берiлетiн тұрғын үй мөлшерiн анықтаған
кезде отбасында жүктi болғанына жиырма аптадан асқан әйелдiң болуы
ескерiледi.
5. Осы баптың талаптары Қазақстан Республикасы азаматтарының аталған
санаттарына мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру жөнiндегi
қатынастарға қолданылмайды[15].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру шарттары:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың
әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге
мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне,
әскери қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
3. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi[8].
2. Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
Бүгінгідей жаңа технология дами түсіп, ғылыми әлеует алдыңғы қатарға
шыққан уақытта әрбір мемлекет ең әуелі адам ресурсымен ерекшеленеді.
Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, Қазақстанның азаматтары.
Ол – қоғамның басты байлығы, қозғаушы күші және дамуының қайнар көзі.
Кез келген мемлекеттің экономикалық өсімі халықтың саны, білімі,
мәдениеті мен өмір сүру деңгейі және өзге де өлшемдер бойынша
көрсеткіштерге тікелей байланысты болады. Бүгінде әлемді алаңдатып отырған
мынау қаржы дағдарысы, екінші жағынан алып қарағанда, жаңаланудың,
жаңғырудың басы болады. Экономиканың барлық салалары жаңа сатыға көтерілуге
дайындықта. Дағдарыстан соң келетін мұндай өсу кезеңіне сай әр адамның жеке
дайындығы болуы тиіс. Адам жаңармай, адам сауатты болмай, әл-ауқаты
артпайынша біз экономиканы жаңа сатыға көтере алмаймыз. Барлық елдер
жаңғыруға ұмтылып жатқан уақытта біз артта қалмауымыз керек. Бұл орайда,
тәуелсіздік жылдары біздің еліміздің қол жеткізген жетістіктері аз емес.
Жаңаша өмір сүруде, жаңа сауатты ұрпақ тәрбиелеуде айтарлықтай нәтижеге қол
жеткіздік. Осындай жері бай, елі қазыналы, қызыр қонып, құт дарыған
мекеннің иесі – сіздер мен біздер боламыз, қазақстандықтар. Сондықтан да
халқымыздың өсіп-өркендеуі, мемлекетіміздің нығаюы – баршамыз үшін ең
маңызды міндет[5].
“Дамыған мемлекет” әдетте тиісті атрибутикасы бар қандай да бір қуатты
мемлекет дегенді көз алдыңа елестетеді. Ол әлеуетті экономикасы, қазіргі
заманғы мегаполистері, халқының саны көп, тұрғындары бай және басқа да
белгілерімен айшықталуы тиіс.
Алайда, дамыған щетелдердің тәжірибесі мұның дәл осылай емес екенін
айқын көрсетеді( Мысалға Финляндия мемлекеті.Қазіргі кезде жан басына
шаққандағы ІЖӨ-нің деңгейі жөнінен 17-ші орын алып, бір кездері Ресей
империясының мешеу қалған бөлігі болған Финляндия бүгінде бәсекеге
қабілеттілігі индексі бойынша әлемде бірінші орынды иеленеді және алдыңғы
қатарлы елдер санатына кіреді. Осы жерде осынау солтүстіктегі мемлекеттің
халық саны Қазақстаннан 3 есе дерлік аз, аумағы 8 есе кіші, ал табиғи
байлықтан негізінен орманнан басқа ештеңе жоқ десек те болады)[11].
Финляндия сияқты шағын ғана елдердің табысты дамуының сыры неде? Оның
сыры қарапайым: елде бірінші орында адам құндылығы тұрады және мемлекеттің
барлық саясаты адам капиталын барынша дамытуға бағдарланған. Міне, нақ осы
фактор БҰҰ-ның аталған тақырыпқа арналған арнайы баяндамасында әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті елдер табысының шешуші құпиясы ретінде
көрсетіледі: “Экономикаға инновациялық және үдемелі сипат, құрылымдық
ырғақ, жоғары сапа беретін жаңа экономика мен постиндустриялық қоғам
қалыптастыруда әлемде түбегейлі технологиялық, құрылымдық және институттық
жаңарулар жағдайы алдыңғы орынға шығады. Материалдық емес жинақтар
құрамында адам әлеуетінің ұстанымдары – білім, интеллект және шығармашылық
қабілет күшейе түседі. Адам капиталының ауқымы мен сапасы өскен сайын әр
елдің басты шаруашылық көрсеткіштері айшықты айқындалып, соңында
тұрғындардың тіршілік деңгейі мен түбегейлі рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігі артады[12].
Жоғарыда айтылғандардан өте қарапайым логикалық тізбек қалыптасады –
мемлекеттің өсіп-өркендеуі азаматтардың әлеуметтік игілігіне тәуелді, ал
азаматтардың әлеуметтік игілігі мемлекеттің тұрғындар қажеттілігін тұрақты
қамтамасыз ету қабілетіне тәуелді. Тарих көрсетіп келе жатқанындай,
мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік қажеттіліктеріне жеткілікті мән
бермеуі қашанда және қай жерде де елді даму жөнінен периферияға лақтырып
тастап отырады.
Осыған байланысты айтар болсақ, Президентіміздің халыққа арнаған
жолдауында, өзінің аты айтып тұрғанындай “Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты ”, елдегі әлеуметтік жағдайды
жақсартуға бағытталған. Қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу
серпіні – біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік
саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиімділігінің айқын айғағы[1].
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде өзінің басым артықшылықтарын
пайдалануға бағытталған саясаты – елдің адами капиталын іске қосуды
растайды және мемлекеттің жалпы экномикалық дамуы көбінесе елдің әлеуметтік
жағдайының қандай дәрежеде болуына байланысы екенін аңғаруға болады. Елдің
әлеуметтік жағдайына ерекше көңіл бөлу – Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді[17].
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты халықтың денсаулығын қадағалауға,
білімін жетілдіруге, өмір сапасын жақсартуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға
және еңбекке қабілетті халықты ел экономикасына тартуға ал қоғамның әлжуаз
топтарына әлеуметтік көмек көрсетуге бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола
алады. Қазіргі уақытта еліміздің әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған
көптеген жұмыстар жүргізіліп жатыр[6].
Халықты әлеуметтік қорғаудағы қол жеткізілген көрсеткіштерді төмендегі
кестеден көре аламыз:
1 кесте
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік көрсеткіштер*
теңгемен
Көрсеткіштер атауы 2007 2008 2009 Болжам
жыл жыл жыл
ЕсептікБағалауАғымдағы 2010 2011 2012 2013
жыл жыл жыл жыл жыл жыл жыл
Жалақының ең төменгі9752 12025 13717 14548 15639 16733 17821
мөлшері, теңге
Базалық зейнетақы 3000 4810 5487 5819 7820 8367 8911
төлемінің мөлшері,
теңге
Зейнетақының ең 7236 7900 9875 12344 16047 17491 18978
төменгі мөлшері,
теңге
Ең төменгі күнкөріс 9653 12025 13717 14548 15639 16733 17821
деңгейі, теңге
Айлық есептік 1092 1168 1269 1375 1478 1581 1648
көрсеткіш, теңге
*дерек көзі: ҚР Статистика Агенттігі мәліметтері бойынша құрастырылған.
Тұтас алғанда:
- 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға
қарай 2,5 есе, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010 жылы – 25%
және 2011 жылы 30% арттыру көзделіп отыр. Бұл ретте 2011 жылы
арқаулық зейнетақылық төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне
қарай 50% -ға дейін өсірілуі көзделіп отыр. Базалық зейнетақыны
өсіруді есепке алу нәтижесінде ең төменгі зейнетақы төлемі – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz