Кәсіпорынның технико-экономикалық және өндірістік шығындары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
І. Кәсіпорынның технико.экономикалық және өндірістік шығындарының сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико.экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... 9
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Өндірістік шығындардың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Өндірістік шығындардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
ІІІ. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың аудиті
3.1 Өндірістік есепке аудиторлық тексеру жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
3.2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдары ... ... ..78
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...81
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
І. Кәсіпорынның технико.экономикалық және өндірістік шығындарының сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико.экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... 9
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Өндірістік шығындардың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Өндірістік шығындардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
ІІІ. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың аудиті
3.1 Өндірістік есепке аудиторлық тексеру жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
3.2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдары ... ... ..78
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...81
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік қоғамадастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.
Елбасының 2007 жылғы Жолдауы Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа бәсекелестік артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық экономикаға кіріктіруге бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-ақ нақ сол халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, соның ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру қажеттілігін атап көрсетті.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге, өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып , өндіруге кеткен шығындардың ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың заңдылықтары халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бүгінгі таңда, шығындар есебінің екі проблемасы бар:
Біріншісі – отандық теория мен практикалық тәжірибенің Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару жүйесінің алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағытталуында.
Екінші маңызды проблема – есеп ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай-ақ бұл ақпараттардың өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолданылуы.
Елбасының 2007 жылғы Жолдауы Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа бәсекелестік артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық экономикаға кіріктіруге бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-ақ нақ сол халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, соның ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру қажеттілігін атап көрсетті.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге, өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып , өндіруге кеткен шығындардың ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың заңдылықтары халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бүгінгі таңда, шығындар есебінің екі проблемасы бар:
Біріншісі – отандық теория мен практикалық тәжірибенің Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару жүйесінің алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағытталуында.
Екінші маңызды проблема – есеп ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай-ақ бұл ақпараттардың өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолданылуы.
1. ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы, 12-наурыз 2007 жыл.
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 6 - ақпан 2008 жыл/ Егемен Қазақстан.
3. ҚР-ның Азаматтық кодексі, 2004.
4. ҚР-ның «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, 2004.
5. №7 Бухгалтерлік есеп стандарты «Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі».
6. Бухгалтерлік жұмыс шоттар жоспарын жасау бойынша нұсқа (ҚР Қаржы Министрлігінің бұйрығы, 22.12.2005, №426).
7. Журнал «Бухгалтер бюллетень», №8, 2006.
8. Журнал МСФО №5 (305), 2007.
9. Журнал «Бухгалтер.kz.» № 4 (24) 2005.
10. С. Б. Баймуханова «Бухгалтерлік есеп» оқулық, Алматы: 2005.
11. С. Б. Баймуханова, Ә. Ж. Балапанова «Бухгалтерлік есеп» А.: Қазақ университеті, 2002.
12. В. К. Радостовец, Т. Ғ. Ғабдуллин, В. В. Радостовец, О. И. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы: 2002.
13. Ж. С. Толпаков «Бухгалтерский учет» учебник, Караганда: 2004.
14. «Бухгалтерский учет» под ред. Профессора П. С. Безруких, Москва: 1996.
15. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, А. Ә. Жантаева «Қаржы есебі» оқу құралы, Алматы: 2001.
16. Т. А. Тасмағанбетов, А. Ш. Омаров, Б. А. Әлібекова, О. Ж. Рабатов, Н. Ә. Байболтаева, В. К. Радостовец «Қаржы есебі» оқу құралы, Алматы: 1998.
17. М. Байдәулетов, С. М. Байдәулетов «Аудит» оқу құралы, Алматы: 2004.
18. Д. О. Абленов «Аудит негіздері» Алматы Экономика, 2005.
19. Дүйсен Оңғарұлы «Аудиттің негіздері», 2005.
20. Әжібаева З. «Аудит», 2005.
М. С. Ержанов «Аудит негіздері», Алматы: 2005.
21. Ұ.Б. Асқарова Экология және қоршаған ортаны қорғау
Алматы, 2006
22. Ж.Ж. Жатқанбаев Экономикалық теория, Алматы, 2006
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 6 - ақпан 2008 жыл/ Егемен Қазақстан.
3. ҚР-ның Азаматтық кодексі, 2004.
4. ҚР-ның «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, 2004.
5. №7 Бухгалтерлік есеп стандарты «Тауарлы-материалдық құндылықтар есебі».
6. Бухгалтерлік жұмыс шоттар жоспарын жасау бойынша нұсқа (ҚР Қаржы Министрлігінің бұйрығы, 22.12.2005, №426).
7. Журнал «Бухгалтер бюллетень», №8, 2006.
8. Журнал МСФО №5 (305), 2007.
9. Журнал «Бухгалтер.kz.» № 4 (24) 2005.
10. С. Б. Баймуханова «Бухгалтерлік есеп» оқулық, Алматы: 2005.
11. С. Б. Баймуханова, Ә. Ж. Балапанова «Бухгалтерлік есеп» А.: Қазақ университеті, 2002.
12. В. К. Радостовец, Т. Ғ. Ғабдуллин, В. В. Радостовец, О. И. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы: 2002.
13. Ж. С. Толпаков «Бухгалтерский учет» учебник, Караганда: 2004.
14. «Бухгалтерский учет» под ред. Профессора П. С. Безруких, Москва: 1996.
15. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, А. Ә. Жантаева «Қаржы есебі» оқу құралы, Алматы: 2001.
16. Т. А. Тасмағанбетов, А. Ш. Омаров, Б. А. Әлібекова, О. Ж. Рабатов, Н. Ә. Байболтаева, В. К. Радостовец «Қаржы есебі» оқу құралы, Алматы: 1998.
17. М. Байдәулетов, С. М. Байдәулетов «Аудит» оқу құралы, Алматы: 2004.
18. Д. О. Абленов «Аудит негіздері» Алматы Экономика, 2005.
19. Дүйсен Оңғарұлы «Аудиттің негіздері», 2005.
20. Әжібаева З. «Аудит», 2005.
М. С. Ержанов «Аудит негіздері», Алматы: 2005.
21. Ұ.Б. Асқарова Экология және қоршаған ортаны қорғау
Алматы, 2006
22. Ж.Ж. Жатқанбаев Экономикалық теория, Алматы, 2006
Жоспар:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
І. Кәсіпорынның технико-экономикалық және өндірістік шығындарының
сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... 9
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Өндірістік шығындардың мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.2 Өндірістік шығындардың есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
2.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ІІІ. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
аудиті
3.1 Өндірістік есепке аудиторлық тексеру жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдары
... ... ..78
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...81
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..83
Кіріспе
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік
қоғамадастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын
тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси
және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.
Елбасының 2007 жылғы Жолдауы Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта
жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа бәсекелестік
артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық экономикаға кіріктіруге
бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-
ақ нақ сол халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға
салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, соның
ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға
беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру
қажеттілігін атап көрсетті.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне
жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен
өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу
қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап
негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні
өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге,
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып , өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын
дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың
заңдылықтары халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп
арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бүгінгі таңда, шығындар есебінің екі проблемасы бар:
Біріншісі – отандық теория мен практикалық тәжірибенің Қазақстан
Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару жүйесінің
алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағытталуында.
Екінші маңызды проблема – есеп ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесін
зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа
жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді
анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай-ақ бұл ақпараттардың
өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолданылуы.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы – өндірістік шығындардың есебі мен
аудиті және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – өндірістік шығындарды және өнімнің
өзіндік құнының калькуляциясын зерттеу, сонымен қатар, өзіндік құнның
төмендеуінің резервтерін анықтау және оның есебін жетілдіру бойынша
ұсыныстар жасау.
Өндірістік шығындардың құрылуы мен айналымы өндірістік кәсіпорындар
үшін аса маңызды, сондықтан-да шығындар есебінің кәсіпорынды басқарудағы
үлесі өте зор. Өндірістік шығындар есебінің қажеттілігі шаруашылық
қызметтің шарттарының күрделенуіне, табыстылыққа талаптардың өсуіне
байланысты жоғарылай түседі.
Өндірістік шығындар есебін құру мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың әдісін таңдау көп деңгейде саланың ерекшеліктеріне,
өндіріс тұрпаты мен түріне, оны ұйымдастыру мен технологиялық процесстің
сипатына, өндірілетін өнім, атқарылатын жұмыс пен көрсетілетін қызметтің
түрлілігіне, калькуляциялау обьектілеріне, мекеме құрылымына және басқа да
жағдайларға байланысты болады.
Өндірістік шығындар есебінің мәліметтері – өндірістік резервтерді
анықтаудың, өндіріс табыстылығын көтеру мақсатында матриалдық, еңбек және
қаржылық ресурстарды қолдануды әрдайым бақылаудың маңызды құралы болып
табылады. Бұл өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясын зерттеу кәсіпорынның жүйесінде ерекше орын алатындығын
анықтайды. Сондықтан, өндірістегі шығындарды білу және зерттеу, сондай-ақ
осы шығындарға уақытылы және сапалы талдау жасау өндірістік процессті
икемді реттеуге мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика жағдайында осы мәселе өзекті болып тұрғандықтан
дипломдық жұмысымды осы тақырыпқа арнап, өндірістік шығындарды, оның
есебінің жүргізілуі мен ұйымдастырылуын және өнімнің өзіндік құнын
калкуляцялаудың әдістерін терең мән беріп зерттедім.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның техникалық-
экономикалық сипаты және өндірістік шығындардың мәні мен жіктелуі
қарастырылған.
Екінші бөлімде өндірістік шығындардың есебі мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы болғандықтан аса мән
беріліп көрсетілген. Яғни, кәсіпорындағы өндірістік есеп және оны
ұйымдастыру, сондай-ақ негізгі және көмекші өндіріс шығындарының есебін
жүргізу және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың әдістері
қарастырылған.
Ал үшінші бөлім өндірістік есепке аудиторлық тексерудің жүргізілуі
және кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдарына
арналған.
І. Кәсіпорынның технико-экономикалық және өндірістік шығындарының
сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хауз)
Қазақстан Республикасында 2005 жылдың 17-маусымында мемлекеттік тіркеуден
өтіп, өз қызметін атқарып келеді.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) (әрі қарай мәтін бойынша Серіктестік)
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы Азаматтық Кодексіне, 16-шілде 1999
жылғы, №436 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңына және басқа да Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жеке
меншік негізінде құрылған.
Серіктестік меншік құқығында оқшауландырылған мүлкі бар заңды тұлға
болып табылады және осы мүлкімен өз міндеттері бойынша жауап береді, өз
атынан мүлікті және жеке мүлікті емес құқықтарын жүзеге асырады және сатып
алады, серіктестіктің дербес балансы және өз атауымен мөрі бар.
Серіктестікті басқару органы болып табылады:
- жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
- атқарушы орган – директор.
Серіктестіктің заңды мәртебесі. Серіктестік мемлекеттік тіркелу
кезінен бастап заңды тұлға құқығын иемденеді. Серіктестік жұмысшыларының
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып
табылады.
Серіктестік өз қызметінің мақсаттарына жету үшін өз атынан
келісімдерге отырады, мүліктік және жеке мүлікті емес құқықтар алуға,
міндеттерін көтеруге, сотта талап қоюшы және жауап беруші болуға, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы территориясында және одан тыс жерлерде бөлімшелер
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге кіруге,
сондай-ақ басқа заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
Серіктестік өз міндеттемелері бойынша оған тиесілі барлық мүлкімен
жауап береді. Мемлекет серіктестіктің қарыздарына жауапты емес. Серіктестік
мемлекеттің қарыздары бойынша жауап беррмейді. Серіктестік заңда қаралған
жағдайлардан басқа жағдайда қатысушының міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қатысушы серіктестіктің міндеттемелері бойынша жауап бермейді
және өзі қосқан үлес құны шамасында серіктестіктің қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін алады.
Серіктестік қызметінің мақсаты мен мәні. Серіктестік қызметінің
негізгі мақсаты болып келесі қызмет түрлерін жүзеге асырудан табыс табу
табылады:
- Қоғамдық тамақтану орындарын, асханалар, кафе, бар және
ресторандар ашу;
- Көтерме, бөлшек және комиссиялық сауда;
- Азық-түлік өнімдерін сатып алу, өндіру, қайта өндіру және сату;
- Сауда-саттық операциялары және делдалдық қызмет ету құқығымен
ауыл шаруашылық өнімдерін дайындау, өндіру, қайта өндіру;
- Компьютерлік техника және оның құраушыларын жеткізу, жинау және
сервистік қызмет көрсету;
- Программалық қамсыздандыру мен жаңа технологиялар құру және
оларды өндірістік процесске енгізу;
- Сервистік-тұрмыстық орындарды құру;
- Сауда орындарын құру;
- Ғылыми қызмет;
- Заңды және жеке тұлғалардың, соның ішінде шетел азаматтарының
мүдделерін ұсыну;
- Жарнамалық қызмет;
- Сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру;
- Маркетингтік зерттеу ұйымдастыру, нарықты зерттеу және болжау,
ақпараттық-коммерциялық қызметті ұйымдастыру;
- Жеке құрылыс-жөндеу және транспорттық инфроқұрылымдарды құру
және дамыту;
- Баспа қызметін ұйымдастыру, жеке баспаны (газет-журнал,
программалар шығару);
- Өз қызметін және өзінің кәсіпорындарының, бөлімшелерінің,
құрылымдарының қызметін материалды-техникалық қамсыздандыру;
- Қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдениет және басқа да қоғамдық
айналымдардың әртүрлі аспектілері бойынша жеке ақпараттық база
құру;
- Әртүрлі жәрмеңкелер, көрмелер мен аукциондар өткізу;
- Қазақстан Республикасының Заңдарымен рұқсат етілген басқа да
қызмет түрлері.
Серіктестіктің жарғылық капиталы. Өз қызметін жүзеге асыру үшін
серіктестікте қатысушының үлесімен 100 000 (жүз мың) теңге көлеміне тең
сомада жарғылық капитал құрылады. Серіктестіктің жарғылық капиталы
Қазақстан Республикасының заңдарының талаптарына сәйкес құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, бағалы қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ интеллектуалды қызметтің объектіленген
нәтижелеріне құқықтар және басқа да мүлік бола алады. Салым құны заңға
сәйкес бағаланады. Жарғылық капиталды көбейту немесе азайту туралы шешімді
қатысушы қабылдайды. Серіктестік мүлкіндегі қатысушының үлесі тек салымы
төленіп қойған бөлігінде ғана иеліктен шығарылуы немесе кепілге берілуі
мүмкін.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңдары шегінде
жүзеге асырады. Серіктестік тек қана лицензия негізінде жұмыс істей алады.
Серіктестік қатысушысының айрықша құзыреті. Серіктестікті басқарудың
жоғарғы органы болып қатысушы немесе оның өкілі табылады.
Серіктестік қатысушысының айрықша құзыретіне жатады:
- серіктестік жарғысының өзгеруі, сондай-ақ оның жарғылық
капиталының мөлшерінің, орналасқан жері мен фирмалық атауының
өзгерілуі немесе серіктестік жарғысының жаңа редакцияда
бекітілуі;
- серіктестіктің атқарушы органының құрылуы және оның
өкілеттігінің мерзімнен бұрын тоқтатылуы, сондай-ақ
жауапкершілігі шектеулі серіктестікті немесе оның мүлкін сенімді
басқаруға табыстау туралы шешім қабылдау және мұндай табыстаудың
шарттарын анықтау;
- серіктестіктің бақылаушы кеңесін және тексеру комиссиясының
сайлануы және оның өкілеттігінің мерзімнен бұрын тоқтатылуы;
- жылдық қаржылық есептіліктің бекітілуі және таза табыстың
бөлінуі;
- ішкі ережелерді, тіртіпті және олардың қабылдануын, сондай-ақ
серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін құжаттардың бекітілуі;
- серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес мекемелерге қатысуы туралы шешім;
- жою комиссиясын тағайындау және жою баланстарын бекіту;
- заңға сәйкес серіктестік қатысушысының үлесін мәжбүрлі түрде
сатып алу туралы шешім;
- серіктестіктің барлық мүлкінің кепілдігі туралы шешім;
- заңға сәйкес серіктестік мүлкіне қосымша жарна енгізу туралы
шешім;
- жарғы ережелеріне түсіндірме.
Серіктестік директоры. Серіктестіктің атқарушы органы болып директор
саналады. Директор тек заңды тұлға ғана бола алады. Ол серіктестіктің
қатысушысы болмауы да мүмкін. Өз қызметтерін атқару барысында, директор
серіктестіктің мүддесіне шын және дұрыс әрекет ету керек. Директор
қатысушының шешімі бойынша белгіленген мерзімге, яғни 5 жылдан аспайтын
мерзімге тағайындалады. Директор серіктестіктің ағымдағы жұмысын
ұйымдастырады және оның қызметіне жауапты болады. Директор серіктестік
қатысушысына есеп беру керек.
Серіктестік директорының құзыретіне осы жарғымен және басқа да
құжаттармен анықталған, қатысушы мен бақылаушы органдардың құзыретіне
жатпайтын серіктестіктің қызметін қамсыздандыру жайындағы барлық сұрақтар
жатады. Содай-ақ, директор:
- сенімхатсыз серіктестік атынан іс-әрекет жасайды;
- банктік және басқа құжаттарға өз қолын қоюға құқылы;
- серіктестікті таныстыру құқығына сенімхаттар береді, сондай-ақ
қайта сенім беру құқығымен де сенімхаттар береді;
- Қазақстан Республикасының және шетел банктерінде есеп айырысу,
валюталық және басқа да шоттарды ашады және жабады.
- қызметтерді бекітеді және босатады, серіктестіктің
қызметкерлерінің өкілеттігін анықтайды.
- серіктестіктің жұмысшыларына байланысты олардың қызметке
тағайындалуы, олардың ауытырылуы және қызметтен босатылуы туралы
бұйрықтар береді, жалақы төлеу жүйесін анықтайды,
қызметкерлердің еңбекақы мөлшерін бекітеді, сыйақы беру
сұрақтарын шешеді, көтермелеу және тәртіптік жаза қолдану
шараларын қабылдайды;
- серіктестіктің осы жарғысы бойынша қатысушының немесе бақылау
органдарының құзыретіне жатпайтын басқа да өкілеттіктерді жүзеге
асырады.
Директор (және әрі қарай, оның орынбасары) серіктестіктің Тексеруші
комиссиясының мүшесі бола алмайды. Серіктестік директорына және оның
орынбасарына серіктестікті шығынға ұшырататын немесе басқа да жағымсыз
жағдайға әкеліп соқтыратын қызметтер мен әрекеттер жасауға тыйым салынады,
соның ішінде:
- серіктестік қатысушысының рұқсатынсыз өзіне немесе туыстарына
мүліктік табыс әкелетін келісімдер (сондай-ақ табыс ету, займ,
қайтарымсыз қолдану, сауда-саттық келісімдерді) жасауға;
- серіктестіктен және серіктестіктің үшінші тұлғамен жасасқан
келісімдері үшін үшінші тұлғалардан комиссиондық сыйақы алуға;
- серіктестікпен болған қарым-қатынастарда үшінші тұлға атынан
немесе оның мүддесіне шығуға;
- серіктестіктің қызметіне бәсеке болатын кәсіпкерлік қызметпен
айналысуға тыйым салынады.
Серіктестіктің мүлкі. Серіктестіктің мүлкі қатысушының жарғылық
капиталға бастапқы жарнасы, қосымша жарналар, шаруашылық және кәсіпкерлік
қызметтен табыстар негізінде, сондай-ақ белгіленген тәртіпке сәйкес
серіктестіктің иемденген қарыз қаражаттары және басқа да мүлік негізінде,
сонымен бірге заңға қайшы келмейтін басқа да көздерден құрылады.
Серіктестік негізгі қор, айналым қаражаттары және басқа да материалды
құндылықтардан тұратын мүлікті иемдену, қолдану құқықтарын өз бетінше
жүргізеді. Жаупкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның балансында
көрсетіледі. Салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеуден кейін
қалған материалды қаражаттар таза табысты құрайды. Серіктестіктің табысын
бөлу қатысушының шешімі негізінде жылдық қаржылық есептілікті бекіткеннен
кейін жүзеге асырылады. Табысты төлеу осындай шешімді қабылдағаннан кейін
бір ай ішінде жүргізіледі.
Осы жарғы бойынша түзетілмеген сұрақтар Қазақстан Республикасының
Заңнамаларына сәйкес шешіледі. Жарғының ережелерінде қарама-қайшылықтар
туған жағдайда, серіктестіктің мүддесін анықтайтын ережелер қолданылады.
Бұл жарғыға қосымшалар түріндегі өзгертулер мен толықтырулар енгізілуі
мүмкін немесе жарғы жаңа баспада ұсынылуы мүмкін.
Қатысушылар құрамының өзгеруі, жарғылық капитал мөлшерінің азаюы және
серіктестік атауының өзгеруі оның Қазақстан Республикасының әділет
органдарында тіркелуіне әкеледі.
Кәсіпорынның негізгі көрсеткіштеріне талдау жасау.
Өндірістік шығындардың құрылымын және есепті кезеңде оның шығындардың
жеке элементтері бойынша өзгеруін зерттеу, сондай-ақ шығындар басптарына
талдау жасау маңызды болып табылады. Өйткені талдау жасай отырып, біз
шығындарды азайту және табысты көтерудің көздері мен жолдарын анықтай
аламыз.
Экономикалық элементтер бойынша шығындардың құрамы, құрылымы және
динамикасы
(кесте-1)
№Шығындар Сомасы, мың теңге Үлестік салмағы, %
2006 ж. 2007 ж. Ауытқу 2006 2007 ж.
(+;-) ж. Ауытқу
(+;-)
Шикізат пен 3 ,512 17,945 14 ,432 0,02 0,15 0,13
материалдар
Өндірістік 4 354,5642 062, -2 291,7528,19 17,41 -10,78
сипаттағы жұмыстар 807 6
мен қызметтер
Электроэнергия 780,730 1 037, 256 ,951 5,05 8,76 3,70
682
Басқа да 70 ,376 55 ,906 -14,470 0,46 0,47 0,02
материалдар
2Еңбекақы шығындары 6 673 5 143, -1 529,2943,20 43,40 0,21
,228 933 4
3Әлеуметтік салаға 161,986 344, 756 182,769 1,05 2,91 1,86
аударымдар
4НҚ-дар мен МЕА-дің 1 948,9502 261, 312,250 12,62 19,08 6,46
аамортизациясы 201
5Басқа да шығындар 74,067 80 ,929 6 ,862 0,48 0,68 0,20
6Салықтар 1 381,130846 ,104 -535, 0258,94 7,14 -1,80
Барлығы 15 448,5411 851,26-3 597 100,00100,00 0,00
7 7 ,280
Талдаудың нәтижесінде өндірістік шығындардың негізгі үлестік салмағын
– 43,4 пайызды (0,2 пайызға өскен) еңбекақыны төлеу шығындары алатындығы
анықталды. Сондай-ақ, өндірістік шығындардың үлес салмағының көп бөлігін,
яғни 26,78 пайызды материалдық шығындар алып отыр және оның үлесі 6,9
пайызға төмендеген. Материалдық шығындар құрамындағы өндірістік сипаттағы
жұмыстар мен қызметтердің үлесі де 10,78 пайызға төмендеген, және салықтық
шығындар 1,8 пайызға төмендеген. Ал электроэнергияны пайдалану 3,7 пайызға
және шикізат пен материалдардың үлестік салмағы 0,13 пайызға өскен.
Сондай-ақ, төменде Light House жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштеріне тадауы
көрсетілген.
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
(кесте-2)
№ Көрсеткіштер Өлшем 2006 жыл 2007 жыл Ауытқу Өсу
бірлігі (+,-) қарқыны
(%)
1 Сатудан алынатын Мың 216,248 85,336 -130,911 39,5
табыс теңге
2 Өндірілген өнімнің 32,437 12,800 -19,636 39,5
(істелінген Мың
жұмыстың, теңге
көрсетілген
қызметтің) өзіндік
құны
3 Жалпы табыс Мың 183,810 72,535 -111,275 39,5
теңге
4 Кезең шығындары Мың 98,912 122,268 23,956 124,5
теңге
5 Салық салынғанға Мың 60,726 -26,376 -87,103 -43,4
дейінгі табыс теңге
6 Рентабелділік Пайыз 1,8 0,6 -1,1 36,3
7 Жұмысшылардың орташаАдам 50 56 6 112
тізімдік саны
8 Еңбек өнімділігі Мың 4,324 1,523 -2,801 35,2
теңге
9 Негізгі қорлардың Мың 44,880 44,880 0 100
жылдық орташа құны теңге
10 Қор қайтарымдылығы Теңге 4,8 1,9 -2,9 39,5
11 Қор сыйымдылығы Теңге 0,2 0,5 0,3 253,4
Кестеден көріп отырғанымыздай, талдау нәтижесінде келесідей
мәліметтерді анықтадық. Яғни, кәсіпорынның өнімді өткізуден түскен табысы
130912 теңгеге түсіп, жалпы табысы 111275 теңгеге төмендеген, өсу қарқыны
өте аз (39,5 пайыз). Ал кезең шығындары 23956 теңгеге, яғни 124,5 пайызға
өсіп отыр. Бұл кәсіпорынның қаржы жағдайының өткен жылмен салыстырғанда
төмендегенін көрсетеді. Рентабельділік 1,1 пайызға төмендеген, бұл
көрсеткіш кәсіпорынның табыстылық деңгейінің төмен дәрежесін көрсетеді.
Сондай-ақ, өндірілетін өнімнің өзіндік құны 19636 теңгеге төмендеген. Және
еңбек өнімділігі 2800 теңгеге, қор қайтарымдылығы 2,9 теңгеге, қор
сыйымдылығы 0,3 теңгеге төмендеген, бұл көрсеткіштердің төменден болуының
себебі өткен жылмен салыстырғанда кәсіпорынның жалпы табыс көлемінің аз
болуында.
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
Light House (Лайт Хауз) жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп
саясаты Қазақстан Республикасының 24-маусым 2002жылғы №329-11
Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы Заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Есеп саясатының құрылуына негіз болып табылады:
- Бухгалтерлік есеп стандарты (БЕС) және оларға әдістемелік
ұсыныстар;
- Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы ҚР-ның заңы, №329-
11, 26.06.2002 ж. (өзгертулер және толықтырулармен,
11.06.2004 ж.)
- Қаржылық есептілікті беру 30 Бухгалтерлік есеп стандарты, №14
ҚР-ның қаржылық министрінің бұйрығы, 17.01.2003 ж.
- ҚР-ның Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) №409-1, 13-бөлім Меншік
құқығын алу, 2004 ж.
- Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 24 Бухгалтерлік есеп
стандарты.
- Бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдер ҚР-
ның кодексі (23.12.2005ж. №107-ІІІ, 122,130,131,178,179,227-
баптар; 10.01.2006ж. №115-ІІІ, 501-бап; 10.01.2006ж. №116-ІІІ,
462-бап; 31.01.2006ж. №125-ІІІ, 259,260,264-баптар; 22.06.2006ж.
№147-ІІІ, 17,518,550-баптар және т.б.).
Есеп саясаты Уәкілетті органдар мен серіктестіктің қатысушысы
шешімімен келісіліп тағайындалады. Бұл есеп саясатымен есеп жүргізудің
негізгі ережелері мен бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілдері анықталады.
Есеп саясатын құрудың негізіне сенімділік, дәйектілік, салыстырымдылық және
аяқтаушылық қағидалары жатады.
Жауапкершілігі шестеулі серіктестік Light House (Лайт Хауз)
Қазақстан Республикасының әділет министрлігінде, Алматы қаласының әділет
департаментінде 17-маусым 2005 жылы тіркелген (тіркелу туралы куәлік
0162977 серия В, тіркелу номері 60202-1910-ЖШС). Салық төлеушінің тіркелу
номері (СТН) 600500529068. Қосылған құн бойынша 1-қаңтар 2004 жылдан
бастап есепке қойылғандығы туралы куәлік серия 60305, № 0039020.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін серіктестікте қатысушының үлесімен
100 000 (жүз мың) теңге көлеміне тең сомада жарғылық капитал құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы Қазақстан Республикасының заңдарының
талаптарына сәйкес құрылады.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) өз қызметін келесідей құжаттар мен
нормативтік актілер негізінде жүзеге асырады:
- ЖШС Light House (Лайт Хауз) Құрылтайшы құжаттары;
- Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 2004 жыл (өзгер-
тулерімен және толықтыруларымен);
- 16-шілде 1999 жылғы №436 Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңы (өзгертулері және толықтыруларымен);
- Қазақстан Республикасындағы мекемелердің қаржы-шаруашылық
қызметін реттейтін басқа да заңдар, нормативтік актілер,
нұсқаулықтар және әдістемелік ұсыныстар.
Салықтық төлемдер мен есеп айырысулар Қазақстан Республикасы
Президентінің №2235, 12-сәуір 2005 жылғы Заңды күші бар Бюджетке төленетін
салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығына және 1-ақпан
2006 жылғы Бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес жүргізіледі (23.12.2005ж. №107-
ІІІ, 122,130,131,178,179,227-баптар; 10.01.2006ж. №115-ІІІ, 501-бап;
10.01.2006ж. №116-ІІІ, 462-бап; 31.01.2006ж. №125-ІІІ, 259,260,264-баптар;
22.06.2006ж. №147-ІІІ, 17,518,550-баптар және т.б.).
Қызмет барысында серіктестік өзінің есеп саясатына ішкі нормативтік
құжаттарға (бұйрықтар, өкімдер және тағы басқалары) сәйкес рәсімделген
өзгертулер енгізе алады. Сондай-ақ есеп саясатына өзгертулер келесі
жағдайларда енгізілуі мүмкін:
- Қазақстан Республикасының Заңнамаларының өзгеруіне байланысты;
- Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебін нормативті реттеу
жүйесінің өзгеруіне байланысты;
- серіктестіктің бірігуіне немесе бөлінуіне және меншік иесінің
ауысуына байланысты;
- шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капиталы,
міндеттемелер және қызмет нәтижелерін көрсетудің басқа да бір
тәсілін қолдану қажет болған жағдайда.
Кәсіпорынның басқару-ұйымдастыру құрылымы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хаузтың)
басқару органы болып табылады:
- жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
- атқарушы орган – директор.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хаузтың)
қатысушысы мен директорының өкілеттілігінің айналымы Қазақстан
Республикасының заңнамаларымен және серіктестіктің жарғысымен анықталады.
Серіктестік директорының қол астында жұмыс істейді: директор
орынбасары, бас бухгалтер, қызметті атқарушы тұлғалар, кафе-дүкендердің
администраторлары және т.б.
Бас бухгалтер бухгалтерия жұмысына жетекшілік етеді, басшығы қаржылық
есептілікті (баланс, табыс және шығыс туралы есеп, меншік капиталындағы
өзгерістер туралы есеп) дер кезінде тапсыруға және толық, сенімді
мәліметтермен қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ ол бухгалтерия
мамандарын іріктейді, бухгалтерлік жұмыстардың компьютеризациясын және
салық есебінің жүргізілуін қадағалайды.
Кәсіпорын құрылымында келесідей бөлімдер мен қызмет көрсетулер бар:
- әкімшілік-шаруашылық бөлім;
- техникалық қызмет көрсету бөлімі;
- сату-сатып алу бөлімі;
- жеткізу-қамсыздандыру бөлімі;
- кадрлар бөлімі;
- көлік-транспорттық қызмет;
- күзет қызметі.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі. ЖШС Light House (Лайт
Хаузта) бухгалтерлік есеп келесі құжаттар негізінде жүргізіледі:
- 24-маусым 2002жылғы №329-11 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы Қазақстан Республикасының Заңы (өзгертулері
және толықтыруларымен);
- Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулері және толықтыру-
ларымен);
- Бухгалтерлік есепке әдістемелік ұсыныстар;
- 18-қыркүйек 2002 жылғы №438 бухгалтерлік есептің типтік шоттар
жоспары;
- Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы
Заңы;
- 25-сәуір 2003 жылғы №405-11 Қазақстан Республикасынң Міндетті
әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) бухгалтерлік есебі мен қаржылық
есептілігінің мақсаты болып мүдделі тұлғаларды жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің қаржылық жағдайы, ондағы өзгерістер және қызмет нәтижелері
туралы толық және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады;
Серіктестіктің бухгалтерлік есебі келесі қағидаларға сәйкес
жүргізіледі: табыс болып – ол алынғанда, ал шығыс болып – шығысталғанда
есептелінеді.
Қаржылық есептілікті жасау кезеңі болып күнтізбелік жыл саналады.
Алдыңғы жылдардың қаржылық есептілігін құрған кезде кеткен қателердің
аңғарылған жағдайында, қателерді түзету сомасы келесі кезеңде таза табыс
немесе шығынды есептегенде ескеріледі (альтернативті тәсіл қолданылады).
Серіктестіктің қаржылық есептілігінің негізгі сапалық сипаттамасы болып
түсініктілік, орындылық, мәнділік, нақтылық және салыстырмалылық табылады.
Қаржылық есептілік №30 ҚБЕС-не сәйкес жасалады және оның құрамына
төмендегілер кіреді:
- бухгалтерлік баланс;
- пайда және зиян туралы есеп;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
- меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
- түсініктеме хат.
Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның
қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Бухгалтерлік құжаттама.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс шоттар жоспарының
классификациясына сәйкес болуы керек.
Қаржы-шаруашылық операцияларын құрудың бастапқы құжаттары болып
Қазақстан Респпубликасының Азаматтық Кодексінің талаптарына және жақтардың
келісіміне сәйкес рәсімделетін шарттар, келісімдер, бұйрықтар және т.б.
табылады. Бастапқы құжаттар 16-қараша 1994 жылғы №73 Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік Статистикалық Комитетімен бекітілген бастапқы
есеп құжаттарының ведомствоаралық нысандар альбомына сәйкес рәсімделеді.
ЖШС басшысы бухгалтерлік құжаттарға қол қоюға құқығы бар тұлғаларды
анықтайды және тұлғалардың қызметіне, әрекет ету айналымына және
операцияның мәніне байланысты қол қою құқығының сатылы лауазымын бекітеді.
ЖШС бастапқы құжаттарды, бухгалтерлік есеп регистрларын қағаз түрінде
және электронды түрде, яғни комьютерлерде сақтайды, сондай-ақ қаржылық
есептілікті және есеп саясатын да Қазақстан Республикасының заңымен
бекітілген мерзім аралығында сақтайды.
Бухгалтерлік жазулардың реттілігі:
Келісімдер, шарттар, контрактілер
Бастапқы құжаттар
Жұмыс шоттар жоспары
Регистрлар, бас кітап, сынама баланс
Қаржылық есеп Өндірістік есеп Статистикалық есеп Салықтық есеп
Қаржылық Ішкі басқаруға Статистикалық Салықтық есептілік
есептілік аналитикалық есептілік (тұрақты және уақытша
мәліметтер айырамалар
шегерімінің есебі)
Органдарды басқаратын меншік иелері
(сурет-1)
1.3 Өндірістік шығындардың мәні
2007 жылғы 28-ақпандағы №234-ІІІ Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заңында: Кірістер мен
шығыстар пайда мен зиян туралы есепте қызмет нәтижелерінің өлшемімен
тікелей байланысты элементтер болып табылады. Кірістер – есепті кезең
ішінде активтердің түсімі немесе өсімі немесе міндеттемелердің азаюы
нысанында экономикалық пайданың ұлғаюы, олар капиталға қатысушы тұлғалардың
жарнасымен байланысты ұлғаюдан өзгеше капиталдың ұлғаюына әкеп соғады. Ал
шығыстар – есепті кезең ішінде активтердің қолдан кетуі немесе азаюы немесе
міндеттемелердің пайда болуы нысанында экономикалық пайданың азаюы, олар
капиталға қатысушы тұлғаларға бөлумен байланысты азаюдан өзгеше капиталдың
азаюына әкеп соғады деп көрсетілген.
Әдетте, шығын шығармай көздеген табысты алу мүмкін емес. Өз кезегінде
табыс алмай, шаруашылықтың дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді
табысты шешу мүмкін емес.
Әрбір іс немесе жұмыс белгілі бір шығындармен байланысты болады.
Шығындар болып кәсіпорыннның өнімді дайындауға және өткізуге немесе қызмет
көрсетуге кеткен барлық ақша ресурстары танылады. Яғни, шығын – ол
меншікті, өндірісті және тауарлы-материалдық қорларды сатуға, жұмысты
орындауға, қызмет көрсетуге және зиянды басқаруға байланысты шығындарды
қамтиды. Әдетте, ол ақша қаражаттары, материалды қорлар, қозғалмайтын
мүліктер, құрылғылар және жабдықтар сияқты активтердің тұрақтамау немесе
пайдалану нысанында болады.
Шаруашылық жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізгі
көрсеткіштерінің бірі – жалпы шығында едәуір үлесі бар өндіріс және өнімді
(жұмыс қызмет) сату шығындары мен оның өзіндік құны.
Өзіндік құн және оның өсу деңгейі базистік және есепті кезеңдерде
негізгі және айналым қорларының қаншалықты тиімді пайдаланылғандығын,
тиімділік дәрежесін, еңбекті ұйымдастыру және үнемдеу режимін сақтауды
көрсетеді. Өзіндік құн құнның басым құрамдас бөлігі болумен қатар, сондай-
ақ өндіріс шығындарының көлемін сипаттайтын басты көрсеткіш, өйткені
бұйымның бағасын белгілеу үшін бастапқы базалық қызмет атқарады.
Сонымен, өзіндік құнның калькуляциясы кәсіпорынға:
- өнімнің бағасын белгілеуге;
- шығындарды төмендетуге және оған бақылау жасауға;
- кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында сапалы шешімдер
қабылдауға;
- кәсіпорынның болашағын жоспарлауға көмектеседі.
Бухгалтерлік есепте шығындар белгілі бір қасиеттері бойынша топталады.
Өндірістік шығындарды топтаудың тәсілдері бірнеше факторларға негізделген:
кәсіпорын қызметінің өзіндік ерекшелігі, өндірісті ұйымдастыру және
технология ерекшеліктеріне, өндірілетін өнім наменклатурасына,
ұйымдастырылу құрылымына, нарықтық экокномикаға өту кезеңіне және т.б.
Өндірістік шығындар келесідей белгілері бойынша жіктеледі:
1. Құрамы мен тағайындалуына байланысты шығындар негізгі және үстеме
болып бөлінеді:
- Негізгі шығындар – технологиялық процесспен тікелей байланысты
шығындар (материалдар, еңбекақы, амортизация және т.б.);
- Үстеме шығындарға – негізгі және көмекші өндірістерге қызмет көрсету
бойынша, сондай-ақ, басқару және шаруашылық шығындар жатады.
2. Экономикалық біртектілік бойынша өндірістік шығындар элементтік
және комплексті болып бөлінеді:
- Элементті деп – құраушы бөліктерге жатқызыла алмайтын өндірістік
өнім шығындарының біртекті түрлерін айтамыз (шикізат пен материалдар,
еңбекақы, жанармай, энергия, т.б.);
- Комплексті шығындар деп – құрамы біртекті емес шығындарды айтады.
Олардың құрамына шығындардың әр түрлері кіреді, бірақ калькуляцияда жалпы
бір сомамен көрсетіледі.
3. Өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша шығындар тікелей және
жанама болып бөлінеді:
- Тікелей шығындар – өнімнің өзіндік құнына тікелей жатқызылатын,
яғни жекелеген өнім түрлерін өндірумен байланысты шығындар. Тікелей
шығындар өнімнің өзіндік құнына олардың пайда болу сәтінде енеді
(шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, еңбекақы және т.б.);
- Жанама шығындар – өнімнің өзіндік құнына таратылып бөлінетін, яғни
бірнеше өнім түрлерін өндірумен байланысты болады. Жанама шығындар өнімнің
өзіндік құнына соңында енеді, ал олардың пайда болу сәтінде өнімнің жеке
түрлерінің өзіндік құнына енбейді, өйткені өнім мен бұйымдардың бірнеше
түрлеріне жалпы болып табылады.
4. Өндіріс көлеміне қатысты шығындар айнымалы және тұрақты болып екіге
бөлінеді:
- Тұрақты шығындар – бұл өнімнің шығару көлемі өзгерген кезде,
деңгейі өзгермейтін шығындар (өндіріс ғимараттарын жарықтандыру мен
жылытуға кеткен шығыстар, негізгі құралдардың амортизациясы).
- Айнымалы – шығарылған өнім көлемінің өзгеруімен шығынның да өсуі
немесе азаюы мүмкін (негізгі материалдар мен шикізаттың шығысы,
технологиялық энергия мен отын, өндіріс жұмысшыларының жалақысы);
5. Құрамы бойынша өндіріс шығындары келесідей баптар және элементтер
бойынша топтастырылады:
- материалдық шығындар;
- еңбекақы шығындары;
- еңбекақыдан аударылатын аударымдар;
- негізгі құралдардың және материалды емес активтердің тозуы;
- басқа да шығыстар.
(Қосымша сурет-2)
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру
Кәсіпорын – түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі,
көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне
қарай барлық өндірістер негізгі және көмекші өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу – машина жасау
зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және
т.б.).
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі
цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші
өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды
және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады. Бұл
кәсіпорындар өнімді дайындауға, сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды
атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септігін тигізеді.
Өндірістік есепті дұрыс ұйымдастырудың кез-келген кәсіпорын үшін
маңызы зор.
Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына
(типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс
болып үш топқа бөлінеді.
Жеке-дара (жекелеген) өндіріс – өнім жекелеген даналарымен немесе
қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Бұл ауыр
машина жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге
тән. Оның мынадай ерекшеліктері бар: ондағы цехтар нақты бір салаға
мамандандырылмайды; субъект пен цехтардың өндіріс бағдарламасында бұйымдар
мен олардың бөлімдерінің көп мөлшерде болуымен ерекшелінеді; дайындық-
қорытындылау жұмыстарына кететін шығындардың деңгейі салыстырмалы жағдайда
алғанда біршама үлкен болады; өндірістің басқа да тұрпаттарына қарағанда
өндірістік цикл ұзақ болып келеді. Жеке-дара өндірісте, әдетте, шығындарды
есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық
әдіс қолданылады, бұл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс) бойынша есепке
алынады.
Сериялық өдіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудын оқтын-оқтын
қайталанып отыруымен сипатталады және оған мынадай ерекшеліктер тән:
шығарылатын өнім номенклатурасының шектеулілігі; жұмыс орындарының
салыстырмалы түрде алғанда кең мамандануы; мамандандырылған машиналардың,
аспаптар мен қондырғыларының колданылуының шектеулілігі. Сериялық өндіріс
машина жасау өнеркәсібінде және металл өндеуде неғүрлым кең тараған. Бұл
кәсіпорындарда өнімнің шығарылуын есепке алу сериялы бұйымдарға тән етіп
қолданылады, бірақ ол бұйымдарды кұрастыратын партияларға қолданылмайды.
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді: ірі
сериялық өндіріс (өнім жыл бойы үздіксіз дайындалады), сериялық (мамандану
анағүрлым тар, ал өндірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық
жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен ұсақ
сериямен өнім шығаруға арналған).
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.
Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын
өндіріс тұрпаты (типі). Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп
болмағанымен олардың шығарылатын мөлшері айтарлықтай көп болуы мүмкін,
белгілі бір салаға ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің
жұмыс ырғағының жоғары болуы өндірістің осы тұрпатына тән белгілер болып
табылады. Бұл арада әдеттегідей өнімнің және оның негізгі элементтерінің
өзіндік құнын есепке алудың және калькуляциялаудың нормативтік әдісі
қолданылады.
Өндірісті ұйымдастыру тұрпаты тек шығындарды есепке алуға және өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялауға ғана әсер етіп қоймайды, сонымен бірге
бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді. Мәселен,
ірі сериялық және жаппай өндірістерде шығарылатын өнім мен жалақы ауысым
(смена) ішінде өндірілген өнім рапорттарына, ал жеке-дара және ұсақ
сериялық өндірістерде – жасалған жұмыстар нарядтарымен үйлесімде көбіне
маршруттық парақтарына жазылады.
Кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
белгілі бір шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі
керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын
есептеу (калькуляциялау), қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау
үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланады, оған 8010 – Негізгі өндіріс, 8030 – Көмекші өндіріс, 8040
– Үстеме шығындар бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды
қамтамасыз ету үшін мынадай есеп регистрлері пайдаланылады:
Цехтар бойынша шығындар ведомосы, онда 8010, 8030, 8040 бөлімшелер
шоттары бойынша шығындар есепке алынады. 8010, 8030, 8040 шоттарының есебі
компьютерлендірілген кезде олар бойынша тиісті машинограмма қолданылады. Ай
соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.
Цехтар бойынша шығындар ведомосына жазу үшін мыналар негіз болып
табылады:
– Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату) кестесін әзірлеу,
онда шикізат, материалдар, сатып алынған шалафабрикаттар және өндірістің
басқа да материалдық запастары көрсетіледі (1300 – Материалдар бөлімшесі
шоттарының кредиті); өндіріс персоналдарына төленген еңбек ақы шығыстары
(3350 – Еңбек ақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу шотының кредиті);
еңбек ақыдан аударылатын аударымдар (3140 – Басқа да шоттың Әлеуметтік
салық субшотының кредиті);
– Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті негізгі құрал-жабдықтар
амортизациясының сомасы көрсетіледі (2420 – Негізгі құрал-жабдықтардың
тозуы бөлімшесі шоттарының кредиті);
– Материалдық емес активтер амортизациясының есебі кестесін әзірлеу,
онда өндіріс шығындарына енгізілуге жататын амортизацияның сомасы
көрсетіледі (2740 – Материалдық емес активтердің тозуы бөлімшесі
шоттарының кредиті);
– Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылықтардың
көрсеткен қызметтерін бөлу кестесін әзірлеу, онда өндірістер мен
шаруашылықтардың өнім өндіруге, жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге
жұмсалған шығындары көрсетіледі.
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың суреті
келтірілген.
(Қосымша сурет-3)
Өндіріс шығындарының талдамалық есебі калькуляция (есеп)
объектілерінің және цехтар мен өндірістер бойынша шығын баптарының
белгіленген номенклатурасы бойынша калькуляциялық карточкаларда немесе
ведомостарда жүргізіледі.
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай
калькуляциялау объектісіне жататындығын белгілеу үшін, есеп объектілерін,
шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады. Ал бұл үстеме
шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау объектілері
бойынша дұрыс топтастыруға мүмкіндік береді.
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін кәсіпорынның бухгалтериясы
құрамында, біртұтас болып келетін екі бухгалтерия, яғни қаржылық және
басқару бухгалтериясы болуы мүмкін.
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарының 2700-7000-бөлімшелеріне
енетін шоттары бойынша жүргізіліп, есептің Бас кітабын, кәсіпорынның
балансын және қаржылық есеп беруін жасайды.
Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 8010-бөлімшелеріне
енетін шоттарды пайдаланады. Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып,
өзіндік құнды калькуляциялайды, өндіріс шығындарының нормалары мен
нормативтерін талдап және олардың орындалуын бақылайды, өндірістегі
шалафабрикаттардың қозғалысын есепке алады, есептің бүкіл көлемінің
нормативтік, жоспарлық және талдамалық жұмыстарын атқарады. Басқару
бухгалтериясы жабық (құпия) болып келеді. Бұл өз билігінде қандай да
болмасын бір ноу-хауды және өндірісті басқарудың озық деңгейін
ұйымдастыруды, жаңалықтарды өз бәсекелестері өздерінен бұрын пайдаланып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Сондықтан басқару бухгалтериясы ақпаратының
сыртқы тұтынушылар үшін ғана емес, сонымен бірге осы кәсіпорынның
қызметкерлері үшін де жабық болуы мүмкін.
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-
қатынастар мына төмендегі 4-суретте көрсетілген.
(Қосымша сурет-4)
Кәсіпорынның қаржылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу
үшін 1340 – Аяқталмаған өндіріс шоты пайдаланылады. Бұл шоттардағы
топтастыру транзиттік болып табылады, онда бір-екі күнде аяқталмаған
өндіріс қалдығы есептеліп, яғни есептік кезеңнің соңында өндірістік
бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға беріледі (демек, 1340-1342 шоттары
дебеттеліп, 8010, 8020, 8030 шоттары кредиттеледі), содан соң келесі жылдың
басында қайтадан қаржылық бухгалтериядан өндіріс бухгалтериясына беріледі
(демек, 8010, 8020, 8030 шоттары дебеттеліп, 1340-1342 шоттары
кредиттеледі).
Сонымен, 1340-1342 шоттар бір күндік шоттар болып табылады және оның
қалдықтары осы шоттар бойынша кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне енгізу
үшін арналған.
Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың бөлімшесі бір
шолушы және бірнеше транзиттік шоттардан тұрады, онда олардың мазмұны,
пайда болған орындары және басқа да белгілері бойынша шығындар
топтастырылады.
Транзиттік шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар
туралы белгілі бір ақпараттардың бөлігін көрсетеді, оны шолып (белгіленген
қағидалар мен ережелерді пайдалана отырып), шығарылған өнімнің нақты
өндірістік өзіндік құны туралы мәліметтерді алуға болады, сондай-ақ өнім
бірлігі де есептелінеді. Әрбір бөлімше өз кезегі бойынша үш категорияға
бөлінеді:
– шығындарға кеткен тікелей материалдар;
– шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
– үстеме шығыстар.
(Қосымша сурет-5)
Тікелей шығыстарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни,
оның құнына) басқа да шығындарымен қатар қосылады. Мысалға, автомобиль
өндірісі үшін болат немесе жиһаз өндірісі үшін ағаш негізгі материалдар
болып табылады.
Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар – бұл өнімді әзірлеуге тікелей
қатысқан өндіріс жұмысшыларына есептелген еңбек ақысы (енбек ақыдан
аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.
Қызмет көрсететін цех жұмысшыларының еңбек ақысы тікелей еңбек ақы
болып табылмайды, ал олар үстеме шығысқа жатқызылады.
Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды
(тікелей материалдар шығындары мен өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы)
шегеріп тастағаннан шығады. Одан басқа, үстеме шығыстардың қатарына:
амортизация шығыстары, жал ақысы, сақтандыру жарнасы, тұрғын-үй қызметі,
жарықтандыру және басқа да себептердің салдарынан өндірістің уақытша тоқтап
қалуының шығыстары т.б. жатады.
Жалпы алғанда, өндіріс есебін төрт негізгі кезеңге бөлуге болады:
- өндіріс түрлері бойынша транзиттік шоттарда субъекттің есепті
кезеңнің барысында тікелей шығыстар туралы ақпараттарға шолу жасалады
(негізгі, көмекші т.б. өндірістері бойынша).
- Үстеме шығыстардың шоттары бойынша субъекттің үстеме шығыстары
жинақталып, олардың жалпы деңгейі туралы ақпараттар беріледі;
- үстеме шығыстарын белгіленген тәсіл (шаруашылық жүргізуші субъекттің
есептік саясатында қаралған әдісі) бойынша негізгі, көмекші өндірістерге
таратады;
- Транзиттік шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнім шотына
есептен шығарып, дайын өнімнің нақты өзіндік құны қалыптасады, сондай-ақ
аяқталмаған өндірістің де үлесі анықталып, тиесілі саласына жатқызылады.
2.2. Өндірістік шығындардың есебі
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
І. Кәсіпорынның технико-экономикалық және өндірістік шығындарының
сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... 9
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Өндірістік шығындардың мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.2 Өндірістік шығындардың есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
2.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ІІІ. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
аудиті
3.1 Өндірістік есепке аудиторлық тексеру жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдары
... ... ..78
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...81
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..83
Кіріспе
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік
қоғамадастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын
тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси
және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.
Елбасының 2007 жылғы Жолдауы Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта
жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа бәсекелестік
артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық экономикаға кіріктіруге
бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-
ақ нақ сол халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға
салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, соның
ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға
беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру
қажеттілігін атап көрсетті.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне
жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен
өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу
қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап
негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні
өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге,
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып , өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын
дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың
заңдылықтары халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп
арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бүгінгі таңда, шығындар есебінің екі проблемасы бар:
Біріншісі – отандық теория мен практикалық тәжірибенің Қазақстан
Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару жүйесінің
алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағытталуында.
Екінші маңызды проблема – есеп ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесін
зерттеу, өндірістік шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа
жүйесін құру, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді
анықтаудың қазіргі тәсілдерін қолдану, сондай-ақ бұл ақпараттардың
өндірістік қызметті басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолданылуы.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы – өндірістік шығындардың есебі мен
аудиті және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – өндірістік шығындарды және өнімнің
өзіндік құнының калькуляциясын зерттеу, сонымен қатар, өзіндік құнның
төмендеуінің резервтерін анықтау және оның есебін жетілдіру бойынша
ұсыныстар жасау.
Өндірістік шығындардың құрылуы мен айналымы өндірістік кәсіпорындар
үшін аса маңызды, сондықтан-да шығындар есебінің кәсіпорынды басқарудағы
үлесі өте зор. Өндірістік шығындар есебінің қажеттілігі шаруашылық
қызметтің шарттарының күрделенуіне, табыстылыққа талаптардың өсуіне
байланысты жоғарылай түседі.
Өндірістік шығындар есебін құру мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың әдісін таңдау көп деңгейде саланың ерекшеліктеріне,
өндіріс тұрпаты мен түріне, оны ұйымдастыру мен технологиялық процесстің
сипатына, өндірілетін өнім, атқарылатын жұмыс пен көрсетілетін қызметтің
түрлілігіне, калькуляциялау обьектілеріне, мекеме құрылымына және басқа да
жағдайларға байланысты болады.
Өндірістік шығындар есебінің мәліметтері – өндірістік резервтерді
анықтаудың, өндіріс табыстылығын көтеру мақсатында матриалдық, еңбек және
қаржылық ресурстарды қолдануды әрдайым бақылаудың маңызды құралы болып
табылады. Бұл өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнының
калькуляциясын зерттеу кәсіпорынның жүйесінде ерекше орын алатындығын
анықтайды. Сондықтан, өндірістегі шығындарды білу және зерттеу, сондай-ақ
осы шығындарға уақытылы және сапалы талдау жасау өндірістік процессті
икемді реттеуге мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика жағдайында осы мәселе өзекті болып тұрғандықтан
дипломдық жұмысымды осы тақырыпқа арнап, өндірістік шығындарды, оның
есебінің жүргізілуі мен ұйымдастырылуын және өнімнің өзіндік құнын
калкуляцялаудың әдістерін терең мән беріп зерттедім.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның техникалық-
экономикалық сипаты және өндірістік шығындардың мәні мен жіктелуі
қарастырылған.
Екінші бөлімде өндірістік шығындардың есебі мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы болғандықтан аса мән
беріліп көрсетілген. Яғни, кәсіпорындағы өндірістік есеп және оны
ұйымдастыру, сондай-ақ негізгі және көмекші өндіріс шығындарының есебін
жүргізу және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың әдістері
қарастырылған.
Ал үшінші бөлім өндірістік есепке аудиторлық тексерудің жүргізілуі
және кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен аудитті жетілдіру жолдарына
арналған.
І. Кәсіпорынның технико-экономикалық және өндірістік шығындарының
сипаттамасы
1.1 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хауз)
Қазақстан Республикасында 2005 жылдың 17-маусымында мемлекеттік тіркеуден
өтіп, өз қызметін атқарып келеді.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) (әрі қарай мәтін бойынша Серіктестік)
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы Азаматтық Кодексіне, 16-шілде 1999
жылғы, №436 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңына және басқа да Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жеке
меншік негізінде құрылған.
Серіктестік меншік құқығында оқшауландырылған мүлкі бар заңды тұлға
болып табылады және осы мүлкімен өз міндеттері бойынша жауап береді, өз
атынан мүлікті және жеке мүлікті емес құқықтарын жүзеге асырады және сатып
алады, серіктестіктің дербес балансы және өз атауымен мөрі бар.
Серіктестікті басқару органы болып табылады:
- жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
- атқарушы орган – директор.
Серіктестіктің заңды мәртебесі. Серіктестік мемлекеттік тіркелу
кезінен бастап заңды тұлға құқығын иемденеді. Серіктестік жұмысшыларының
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып
табылады.
Серіктестік өз қызметінің мақсаттарына жету үшін өз атынан
келісімдерге отырады, мүліктік және жеке мүлікті емес құқықтар алуға,
міндеттерін көтеруге, сотта талап қоюшы және жауап беруші болуға, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы территориясында және одан тыс жерлерде бөлімшелер
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге кіруге,
сондай-ақ басқа заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
Серіктестік өз міндеттемелері бойынша оған тиесілі барлық мүлкімен
жауап береді. Мемлекет серіктестіктің қарыздарына жауапты емес. Серіктестік
мемлекеттің қарыздары бойынша жауап беррмейді. Серіктестік заңда қаралған
жағдайлардан басқа жағдайда қатысушының міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қатысушы серіктестіктің міндеттемелері бойынша жауап бермейді
және өзі қосқан үлес құны шамасында серіктестіктің қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін алады.
Серіктестік қызметінің мақсаты мен мәні. Серіктестік қызметінің
негізгі мақсаты болып келесі қызмет түрлерін жүзеге асырудан табыс табу
табылады:
- Қоғамдық тамақтану орындарын, асханалар, кафе, бар және
ресторандар ашу;
- Көтерме, бөлшек және комиссиялық сауда;
- Азық-түлік өнімдерін сатып алу, өндіру, қайта өндіру және сату;
- Сауда-саттық операциялары және делдалдық қызмет ету құқығымен
ауыл шаруашылық өнімдерін дайындау, өндіру, қайта өндіру;
- Компьютерлік техника және оның құраушыларын жеткізу, жинау және
сервистік қызмет көрсету;
- Программалық қамсыздандыру мен жаңа технологиялар құру және
оларды өндірістік процесске енгізу;
- Сервистік-тұрмыстық орындарды құру;
- Сауда орындарын құру;
- Ғылыми қызмет;
- Заңды және жеке тұлғалардың, соның ішінде шетел азаматтарының
мүдделерін ұсыну;
- Жарнамалық қызмет;
- Сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру;
- Маркетингтік зерттеу ұйымдастыру, нарықты зерттеу және болжау,
ақпараттық-коммерциялық қызметті ұйымдастыру;
- Жеке құрылыс-жөндеу және транспорттық инфроқұрылымдарды құру
және дамыту;
- Баспа қызметін ұйымдастыру, жеке баспаны (газет-журнал,
программалар шығару);
- Өз қызметін және өзінің кәсіпорындарының, бөлімшелерінің,
құрылымдарының қызметін материалды-техникалық қамсыздандыру;
- Қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдениет және басқа да қоғамдық
айналымдардың әртүрлі аспектілері бойынша жеке ақпараттық база
құру;
- Әртүрлі жәрмеңкелер, көрмелер мен аукциондар өткізу;
- Қазақстан Республикасының Заңдарымен рұқсат етілген басқа да
қызмет түрлері.
Серіктестіктің жарғылық капиталы. Өз қызметін жүзеге асыру үшін
серіктестікте қатысушының үлесімен 100 000 (жүз мың) теңге көлеміне тең
сомада жарғылық капитал құрылады. Серіктестіктің жарғылық капиталы
Қазақстан Республикасының заңдарының талаптарына сәйкес құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, бағалы қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ интеллектуалды қызметтің объектіленген
нәтижелеріне құқықтар және басқа да мүлік бола алады. Салым құны заңға
сәйкес бағаланады. Жарғылық капиталды көбейту немесе азайту туралы шешімді
қатысушы қабылдайды. Серіктестік мүлкіндегі қатысушының үлесі тек салымы
төленіп қойған бөлігінде ғана иеліктен шығарылуы немесе кепілге берілуі
мүмкін.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңдары шегінде
жүзеге асырады. Серіктестік тек қана лицензия негізінде жұмыс істей алады.
Серіктестік қатысушысының айрықша құзыреті. Серіктестікті басқарудың
жоғарғы органы болып қатысушы немесе оның өкілі табылады.
Серіктестік қатысушысының айрықша құзыретіне жатады:
- серіктестік жарғысының өзгеруі, сондай-ақ оның жарғылық
капиталының мөлшерінің, орналасқан жері мен фирмалық атауының
өзгерілуі немесе серіктестік жарғысының жаңа редакцияда
бекітілуі;
- серіктестіктің атқарушы органының құрылуы және оның
өкілеттігінің мерзімнен бұрын тоқтатылуы, сондай-ақ
жауапкершілігі шектеулі серіктестікті немесе оның мүлкін сенімді
басқаруға табыстау туралы шешім қабылдау және мұндай табыстаудың
шарттарын анықтау;
- серіктестіктің бақылаушы кеңесін және тексеру комиссиясының
сайлануы және оның өкілеттігінің мерзімнен бұрын тоқтатылуы;
- жылдық қаржылық есептіліктің бекітілуі және таза табыстың
бөлінуі;
- ішкі ережелерді, тіртіпті және олардың қабылдануын, сондай-ақ
серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін құжаттардың бекітілуі;
- серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес мекемелерге қатысуы туралы шешім;
- жою комиссиясын тағайындау және жою баланстарын бекіту;
- заңға сәйкес серіктестік қатысушысының үлесін мәжбүрлі түрде
сатып алу туралы шешім;
- серіктестіктің барлық мүлкінің кепілдігі туралы шешім;
- заңға сәйкес серіктестік мүлкіне қосымша жарна енгізу туралы
шешім;
- жарғы ережелеріне түсіндірме.
Серіктестік директоры. Серіктестіктің атқарушы органы болып директор
саналады. Директор тек заңды тұлға ғана бола алады. Ол серіктестіктің
қатысушысы болмауы да мүмкін. Өз қызметтерін атқару барысында, директор
серіктестіктің мүддесіне шын және дұрыс әрекет ету керек. Директор
қатысушының шешімі бойынша белгіленген мерзімге, яғни 5 жылдан аспайтын
мерзімге тағайындалады. Директор серіктестіктің ағымдағы жұмысын
ұйымдастырады және оның қызметіне жауапты болады. Директор серіктестік
қатысушысына есеп беру керек.
Серіктестік директорының құзыретіне осы жарғымен және басқа да
құжаттармен анықталған, қатысушы мен бақылаушы органдардың құзыретіне
жатпайтын серіктестіктің қызметін қамсыздандыру жайындағы барлық сұрақтар
жатады. Содай-ақ, директор:
- сенімхатсыз серіктестік атынан іс-әрекет жасайды;
- банктік және басқа құжаттарға өз қолын қоюға құқылы;
- серіктестікті таныстыру құқығына сенімхаттар береді, сондай-ақ
қайта сенім беру құқығымен де сенімхаттар береді;
- Қазақстан Республикасының және шетел банктерінде есеп айырысу,
валюталық және басқа да шоттарды ашады және жабады.
- қызметтерді бекітеді және босатады, серіктестіктің
қызметкерлерінің өкілеттігін анықтайды.
- серіктестіктің жұмысшыларына байланысты олардың қызметке
тағайындалуы, олардың ауытырылуы және қызметтен босатылуы туралы
бұйрықтар береді, жалақы төлеу жүйесін анықтайды,
қызметкерлердің еңбекақы мөлшерін бекітеді, сыйақы беру
сұрақтарын шешеді, көтермелеу және тәртіптік жаза қолдану
шараларын қабылдайды;
- серіктестіктің осы жарғысы бойынша қатысушының немесе бақылау
органдарының құзыретіне жатпайтын басқа да өкілеттіктерді жүзеге
асырады.
Директор (және әрі қарай, оның орынбасары) серіктестіктің Тексеруші
комиссиясының мүшесі бола алмайды. Серіктестік директорына және оның
орынбасарына серіктестікті шығынға ұшырататын немесе басқа да жағымсыз
жағдайға әкеліп соқтыратын қызметтер мен әрекеттер жасауға тыйым салынады,
соның ішінде:
- серіктестік қатысушысының рұқсатынсыз өзіне немесе туыстарына
мүліктік табыс әкелетін келісімдер (сондай-ақ табыс ету, займ,
қайтарымсыз қолдану, сауда-саттық келісімдерді) жасауға;
- серіктестіктен және серіктестіктің үшінші тұлғамен жасасқан
келісімдері үшін үшінші тұлғалардан комиссиондық сыйақы алуға;
- серіктестікпен болған қарым-қатынастарда үшінші тұлға атынан
немесе оның мүддесіне шығуға;
- серіктестіктің қызметіне бәсеке болатын кәсіпкерлік қызметпен
айналысуға тыйым салынады.
Серіктестіктің мүлкі. Серіктестіктің мүлкі қатысушының жарғылық
капиталға бастапқы жарнасы, қосымша жарналар, шаруашылық және кәсіпкерлік
қызметтен табыстар негізінде, сондай-ақ белгіленген тәртіпке сәйкес
серіктестіктің иемденген қарыз қаражаттары және басқа да мүлік негізінде,
сонымен бірге заңға қайшы келмейтін басқа да көздерден құрылады.
Серіктестік негізгі қор, айналым қаражаттары және басқа да материалды
құндылықтардан тұратын мүлікті иемдену, қолдану құқықтарын өз бетінше
жүргізеді. Жаупкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның балансында
көрсетіледі. Салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеуден кейін
қалған материалды қаражаттар таза табысты құрайды. Серіктестіктің табысын
бөлу қатысушының шешімі негізінде жылдық қаржылық есептілікті бекіткеннен
кейін жүзеге асырылады. Табысты төлеу осындай шешімді қабылдағаннан кейін
бір ай ішінде жүргізіледі.
Осы жарғы бойынша түзетілмеген сұрақтар Қазақстан Республикасының
Заңнамаларына сәйкес шешіледі. Жарғының ережелерінде қарама-қайшылықтар
туған жағдайда, серіктестіктің мүддесін анықтайтын ережелер қолданылады.
Бұл жарғыға қосымшалар түріндегі өзгертулер мен толықтырулар енгізілуі
мүмкін немесе жарғы жаңа баспада ұсынылуы мүмкін.
Қатысушылар құрамының өзгеруі, жарғылық капитал мөлшерінің азаюы және
серіктестік атауының өзгеруі оның Қазақстан Республикасының әділет
органдарында тіркелуіне әкеледі.
Кәсіпорынның негізгі көрсеткіштеріне талдау жасау.
Өндірістік шығындардың құрылымын және есепті кезеңде оның шығындардың
жеке элементтері бойынша өзгеруін зерттеу, сондай-ақ шығындар басптарына
талдау жасау маңызды болып табылады. Өйткені талдау жасай отырып, біз
шығындарды азайту және табысты көтерудің көздері мен жолдарын анықтай
аламыз.
Экономикалық элементтер бойынша шығындардың құрамы, құрылымы және
динамикасы
(кесте-1)
№Шығындар Сомасы, мың теңге Үлестік салмағы, %
2006 ж. 2007 ж. Ауытқу 2006 2007 ж.
(+;-) ж. Ауытқу
(+;-)
Шикізат пен 3 ,512 17,945 14 ,432 0,02 0,15 0,13
материалдар
Өндірістік 4 354,5642 062, -2 291,7528,19 17,41 -10,78
сипаттағы жұмыстар 807 6
мен қызметтер
Электроэнергия 780,730 1 037, 256 ,951 5,05 8,76 3,70
682
Басқа да 70 ,376 55 ,906 -14,470 0,46 0,47 0,02
материалдар
2Еңбекақы шығындары 6 673 5 143, -1 529,2943,20 43,40 0,21
,228 933 4
3Әлеуметтік салаға 161,986 344, 756 182,769 1,05 2,91 1,86
аударымдар
4НҚ-дар мен МЕА-дің 1 948,9502 261, 312,250 12,62 19,08 6,46
аамортизациясы 201
5Басқа да шығындар 74,067 80 ,929 6 ,862 0,48 0,68 0,20
6Салықтар 1 381,130846 ,104 -535, 0258,94 7,14 -1,80
Барлығы 15 448,5411 851,26-3 597 100,00100,00 0,00
7 7 ,280
Талдаудың нәтижесінде өндірістік шығындардың негізгі үлестік салмағын
– 43,4 пайызды (0,2 пайызға өскен) еңбекақыны төлеу шығындары алатындығы
анықталды. Сондай-ақ, өндірістік шығындардың үлес салмағының көп бөлігін,
яғни 26,78 пайызды материалдық шығындар алып отыр және оның үлесі 6,9
пайызға төмендеген. Материалдық шығындар құрамындағы өндірістік сипаттағы
жұмыстар мен қызметтердің үлесі де 10,78 пайызға төмендеген, және салықтық
шығындар 1,8 пайызға төмендеген. Ал электроэнергияны пайдалану 3,7 пайызға
және шикізат пен материалдардың үлестік салмағы 0,13 пайызға өскен.
Сондай-ақ, төменде Light House жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштеріне тадауы
көрсетілген.
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері
(кесте-2)
№ Көрсеткіштер Өлшем 2006 жыл 2007 жыл Ауытқу Өсу
бірлігі (+,-) қарқыны
(%)
1 Сатудан алынатын Мың 216,248 85,336 -130,911 39,5
табыс теңге
2 Өндірілген өнімнің 32,437 12,800 -19,636 39,5
(істелінген Мың
жұмыстың, теңге
көрсетілген
қызметтің) өзіндік
құны
3 Жалпы табыс Мың 183,810 72,535 -111,275 39,5
теңге
4 Кезең шығындары Мың 98,912 122,268 23,956 124,5
теңге
5 Салық салынғанға Мың 60,726 -26,376 -87,103 -43,4
дейінгі табыс теңге
6 Рентабелділік Пайыз 1,8 0,6 -1,1 36,3
7 Жұмысшылардың орташаАдам 50 56 6 112
тізімдік саны
8 Еңбек өнімділігі Мың 4,324 1,523 -2,801 35,2
теңге
9 Негізгі қорлардың Мың 44,880 44,880 0 100
жылдық орташа құны теңге
10 Қор қайтарымдылығы Теңге 4,8 1,9 -2,9 39,5
11 Қор сыйымдылығы Теңге 0,2 0,5 0,3 253,4
Кестеден көріп отырғанымыздай, талдау нәтижесінде келесідей
мәліметтерді анықтадық. Яғни, кәсіпорынның өнімді өткізуден түскен табысы
130912 теңгеге түсіп, жалпы табысы 111275 теңгеге төмендеген, өсу қарқыны
өте аз (39,5 пайыз). Ал кезең шығындары 23956 теңгеге, яғни 124,5 пайызға
өсіп отыр. Бұл кәсіпорынның қаржы жағдайының өткен жылмен салыстырғанда
төмендегенін көрсетеді. Рентабельділік 1,1 пайызға төмендеген, бұл
көрсеткіш кәсіпорынның табыстылық деңгейінің төмен дәрежесін көрсетеді.
Сондай-ақ, өндірілетін өнімнің өзіндік құны 19636 теңгеге төмендеген. Және
еңбек өнімділігі 2800 теңгеге, қор қайтарымдылығы 2,9 теңгеге, қор
сыйымдылығы 0,3 теңгеге төмендеген, бұл көрсеткіштердің төменден болуының
себебі өткен жылмен салыстырғанда кәсіпорынның жалпы табыс көлемінің аз
болуында.
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
Light House (Лайт Хауз) жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп
саясаты Қазақстан Республикасының 24-маусым 2002жылғы №329-11
Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы Заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Есеп саясатының құрылуына негіз болып табылады:
- Бухгалтерлік есеп стандарты (БЕС) және оларға әдістемелік
ұсыныстар;
- Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы ҚР-ның заңы, №329-
11, 26.06.2002 ж. (өзгертулер және толықтырулармен,
11.06.2004 ж.)
- Қаржылық есептілікті беру 30 Бухгалтерлік есеп стандарты, №14
ҚР-ның қаржылық министрінің бұйрығы, 17.01.2003 ж.
- ҚР-ның Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) №409-1, 13-бөлім Меншік
құқығын алу, 2004 ж.
- Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 24 Бухгалтерлік есеп
стандарты.
- Бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдер ҚР-
ның кодексі (23.12.2005ж. №107-ІІІ, 122,130,131,178,179,227-
баптар; 10.01.2006ж. №115-ІІІ, 501-бап; 10.01.2006ж. №116-ІІІ,
462-бап; 31.01.2006ж. №125-ІІІ, 259,260,264-баптар; 22.06.2006ж.
№147-ІІІ, 17,518,550-баптар және т.б.).
Есеп саясаты Уәкілетті органдар мен серіктестіктің қатысушысы
шешімімен келісіліп тағайындалады. Бұл есеп саясатымен есеп жүргізудің
негізгі ережелері мен бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілдері анықталады.
Есеп саясатын құрудың негізіне сенімділік, дәйектілік, салыстырымдылық және
аяқтаушылық қағидалары жатады.
Жауапкершілігі шестеулі серіктестік Light House (Лайт Хауз)
Қазақстан Республикасының әділет министрлігінде, Алматы қаласының әділет
департаментінде 17-маусым 2005 жылы тіркелген (тіркелу туралы куәлік
0162977 серия В, тіркелу номері 60202-1910-ЖШС). Салық төлеушінің тіркелу
номері (СТН) 600500529068. Қосылған құн бойынша 1-қаңтар 2004 жылдан
бастап есепке қойылғандығы туралы куәлік серия 60305, № 0039020.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін серіктестікте қатысушының үлесімен
100 000 (жүз мың) теңге көлеміне тең сомада жарғылық капитал құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы Қазақстан Республикасының заңдарының
талаптарына сәйкес құрылады.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) өз қызметін келесідей құжаттар мен
нормативтік актілер негізінде жүзеге асырады:
- ЖШС Light House (Лайт Хауз) Құрылтайшы құжаттары;
- Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 2004 жыл (өзгер-
тулерімен және толықтыруларымен);
- 16-шілде 1999 жылғы №436 Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңы (өзгертулері және толықтыруларымен);
- Қазақстан Республикасындағы мекемелердің қаржы-шаруашылық
қызметін реттейтін басқа да заңдар, нормативтік актілер,
нұсқаулықтар және әдістемелік ұсыныстар.
Салықтық төлемдер мен есеп айырысулар Қазақстан Республикасы
Президентінің №2235, 12-сәуір 2005 жылғы Заңды күші бар Бюджетке төленетін
салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығына және 1-ақпан
2006 жылғы Бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес жүргізіледі (23.12.2005ж. №107-
ІІІ, 122,130,131,178,179,227-баптар; 10.01.2006ж. №115-ІІІ, 501-бап;
10.01.2006ж. №116-ІІІ, 462-бап; 31.01.2006ж. №125-ІІІ, 259,260,264-баптар;
22.06.2006ж. №147-ІІІ, 17,518,550-баптар және т.б.).
Қызмет барысында серіктестік өзінің есеп саясатына ішкі нормативтік
құжаттарға (бұйрықтар, өкімдер және тағы басқалары) сәйкес рәсімделген
өзгертулер енгізе алады. Сондай-ақ есеп саясатына өзгертулер келесі
жағдайларда енгізілуі мүмкін:
- Қазақстан Республикасының Заңнамаларының өзгеруіне байланысты;
- Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебін нормативті реттеу
жүйесінің өзгеруіне байланысты;
- серіктестіктің бірігуіне немесе бөлінуіне және меншік иесінің
ауысуына байланысты;
- шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капиталы,
міндеттемелер және қызмет нәтижелерін көрсетудің басқа да бір
тәсілін қолдану қажет болған жағдайда.
Кәсіпорынның басқару-ұйымдастыру құрылымы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хаузтың)
басқару органы болып табылады:
- жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
- атқарушы орган – директор.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Light House (Лайт Хаузтың)
қатысушысы мен директорының өкілеттілігінің айналымы Қазақстан
Республикасының заңнамаларымен және серіктестіктің жарғысымен анықталады.
Серіктестік директорының қол астында жұмыс істейді: директор
орынбасары, бас бухгалтер, қызметті атқарушы тұлғалар, кафе-дүкендердің
администраторлары және т.б.
Бас бухгалтер бухгалтерия жұмысына жетекшілік етеді, басшығы қаржылық
есептілікті (баланс, табыс және шығыс туралы есеп, меншік капиталындағы
өзгерістер туралы есеп) дер кезінде тапсыруға және толық, сенімді
мәліметтермен қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ ол бухгалтерия
мамандарын іріктейді, бухгалтерлік жұмыстардың компьютеризациясын және
салық есебінің жүргізілуін қадағалайды.
Кәсіпорын құрылымында келесідей бөлімдер мен қызмет көрсетулер бар:
- әкімшілік-шаруашылық бөлім;
- техникалық қызмет көрсету бөлімі;
- сату-сатып алу бөлімі;
- жеткізу-қамсыздандыру бөлімі;
- кадрлар бөлімі;
- көлік-транспорттық қызмет;
- күзет қызметі.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі. ЖШС Light House (Лайт
Хаузта) бухгалтерлік есеп келесі құжаттар негізінде жүргізіледі:
- 24-маусым 2002жылғы №329-11 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы Қазақстан Республикасының Заңы (өзгертулері
және толықтыруларымен);
- Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулері және толықтыру-
ларымен);
- Бухгалтерлік есепке әдістемелік ұсыныстар;
- 18-қыркүйек 2002 жылғы №438 бухгалтерлік есептің типтік шоттар
жоспары;
- Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы
Заңы;
- 25-сәуір 2003 жылғы №405-11 Қазақстан Республикасынң Міндетті
әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы.
ЖШС Light House (Лайт Хауз) бухгалтерлік есебі мен қаржылық
есептілігінің мақсаты болып мүдделі тұлғаларды жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің қаржылық жағдайы, ондағы өзгерістер және қызмет нәтижелері
туралы толық және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады;
Серіктестіктің бухгалтерлік есебі келесі қағидаларға сәйкес
жүргізіледі: табыс болып – ол алынғанда, ал шығыс болып – шығысталғанда
есептелінеді.
Қаржылық есептілікті жасау кезеңі болып күнтізбелік жыл саналады.
Алдыңғы жылдардың қаржылық есептілігін құрған кезде кеткен қателердің
аңғарылған жағдайында, қателерді түзету сомасы келесі кезеңде таза табыс
немесе шығынды есептегенде ескеріледі (альтернативті тәсіл қолданылады).
Серіктестіктің қаржылық есептілігінің негізгі сапалық сипаттамасы болып
түсініктілік, орындылық, мәнділік, нақтылық және салыстырмалылық табылады.
Қаржылық есептілік №30 ҚБЕС-не сәйкес жасалады және оның құрамына
төмендегілер кіреді:
- бухгалтерлік баланс;
- пайда және зиян туралы есеп;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
- меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
- түсініктеме хат.
Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның
қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Бухгалтерлік құжаттама.
Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс шоттар жоспарының
классификациясына сәйкес болуы керек.
Қаржы-шаруашылық операцияларын құрудың бастапқы құжаттары болып
Қазақстан Респпубликасының Азаматтық Кодексінің талаптарына және жақтардың
келісіміне сәйкес рәсімделетін шарттар, келісімдер, бұйрықтар және т.б.
табылады. Бастапқы құжаттар 16-қараша 1994 жылғы №73 Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік Статистикалық Комитетімен бекітілген бастапқы
есеп құжаттарының ведомствоаралық нысандар альбомына сәйкес рәсімделеді.
ЖШС басшысы бухгалтерлік құжаттарға қол қоюға құқығы бар тұлғаларды
анықтайды және тұлғалардың қызметіне, әрекет ету айналымына және
операцияның мәніне байланысты қол қою құқығының сатылы лауазымын бекітеді.
ЖШС бастапқы құжаттарды, бухгалтерлік есеп регистрларын қағаз түрінде
және электронды түрде, яғни комьютерлерде сақтайды, сондай-ақ қаржылық
есептілікті және есеп саясатын да Қазақстан Республикасының заңымен
бекітілген мерзім аралығында сақтайды.
Бухгалтерлік жазулардың реттілігі:
Келісімдер, шарттар, контрактілер
Бастапқы құжаттар
Жұмыс шоттар жоспары
Регистрлар, бас кітап, сынама баланс
Қаржылық есеп Өндірістік есеп Статистикалық есеп Салықтық есеп
Қаржылық Ішкі басқаруға Статистикалық Салықтық есептілік
есептілік аналитикалық есептілік (тұрақты және уақытша
мәліметтер айырамалар
шегерімінің есебі)
Органдарды басқаратын меншік иелері
(сурет-1)
1.3 Өндірістік шығындардың мәні
2007 жылғы 28-ақпандағы №234-ІІІ Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заңында: Кірістер мен
шығыстар пайда мен зиян туралы есепте қызмет нәтижелерінің өлшемімен
тікелей байланысты элементтер болып табылады. Кірістер – есепті кезең
ішінде активтердің түсімі немесе өсімі немесе міндеттемелердің азаюы
нысанында экономикалық пайданың ұлғаюы, олар капиталға қатысушы тұлғалардың
жарнасымен байланысты ұлғаюдан өзгеше капиталдың ұлғаюына әкеп соғады. Ал
шығыстар – есепті кезең ішінде активтердің қолдан кетуі немесе азаюы немесе
міндеттемелердің пайда болуы нысанында экономикалық пайданың азаюы, олар
капиталға қатысушы тұлғаларға бөлумен байланысты азаюдан өзгеше капиталдың
азаюына әкеп соғады деп көрсетілген.
Әдетте, шығын шығармай көздеген табысты алу мүмкін емес. Өз кезегінде
табыс алмай, шаруашылықтың дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді
табысты шешу мүмкін емес.
Әрбір іс немесе жұмыс белгілі бір шығындармен байланысты болады.
Шығындар болып кәсіпорыннның өнімді дайындауға және өткізуге немесе қызмет
көрсетуге кеткен барлық ақша ресурстары танылады. Яғни, шығын – ол
меншікті, өндірісті және тауарлы-материалдық қорларды сатуға, жұмысты
орындауға, қызмет көрсетуге және зиянды басқаруға байланысты шығындарды
қамтиды. Әдетте, ол ақша қаражаттары, материалды қорлар, қозғалмайтын
мүліктер, құрылғылар және жабдықтар сияқты активтердің тұрақтамау немесе
пайдалану нысанында болады.
Шаруашылық жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізгі
көрсеткіштерінің бірі – жалпы шығында едәуір үлесі бар өндіріс және өнімді
(жұмыс қызмет) сату шығындары мен оның өзіндік құны.
Өзіндік құн және оның өсу деңгейі базистік және есепті кезеңдерде
негізгі және айналым қорларының қаншалықты тиімді пайдаланылғандығын,
тиімділік дәрежесін, еңбекті ұйымдастыру және үнемдеу режимін сақтауды
көрсетеді. Өзіндік құн құнның басым құрамдас бөлігі болумен қатар, сондай-
ақ өндіріс шығындарының көлемін сипаттайтын басты көрсеткіш, өйткені
бұйымның бағасын белгілеу үшін бастапқы базалық қызмет атқарады.
Сонымен, өзіндік құнның калькуляциясы кәсіпорынға:
- өнімнің бағасын белгілеуге;
- шығындарды төмендетуге және оған бақылау жасауға;
- кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында сапалы шешімдер
қабылдауға;
- кәсіпорынның болашағын жоспарлауға көмектеседі.
Бухгалтерлік есепте шығындар белгілі бір қасиеттері бойынша топталады.
Өндірістік шығындарды топтаудың тәсілдері бірнеше факторларға негізделген:
кәсіпорын қызметінің өзіндік ерекшелігі, өндірісті ұйымдастыру және
технология ерекшеліктеріне, өндірілетін өнім наменклатурасына,
ұйымдастырылу құрылымына, нарықтық экокномикаға өту кезеңіне және т.б.
Өндірістік шығындар келесідей белгілері бойынша жіктеледі:
1. Құрамы мен тағайындалуына байланысты шығындар негізгі және үстеме
болып бөлінеді:
- Негізгі шығындар – технологиялық процесспен тікелей байланысты
шығындар (материалдар, еңбекақы, амортизация және т.б.);
- Үстеме шығындарға – негізгі және көмекші өндірістерге қызмет көрсету
бойынша, сондай-ақ, басқару және шаруашылық шығындар жатады.
2. Экономикалық біртектілік бойынша өндірістік шығындар элементтік
және комплексті болып бөлінеді:
- Элементті деп – құраушы бөліктерге жатқызыла алмайтын өндірістік
өнім шығындарының біртекті түрлерін айтамыз (шикізат пен материалдар,
еңбекақы, жанармай, энергия, т.б.);
- Комплексті шығындар деп – құрамы біртекті емес шығындарды айтады.
Олардың құрамына шығындардың әр түрлері кіреді, бірақ калькуляцияда жалпы
бір сомамен көрсетіледі.
3. Өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша шығындар тікелей және
жанама болып бөлінеді:
- Тікелей шығындар – өнімнің өзіндік құнына тікелей жатқызылатын,
яғни жекелеген өнім түрлерін өндірумен байланысты шығындар. Тікелей
шығындар өнімнің өзіндік құнына олардың пайда болу сәтінде енеді
(шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, еңбекақы және т.б.);
- Жанама шығындар – өнімнің өзіндік құнына таратылып бөлінетін, яғни
бірнеше өнім түрлерін өндірумен байланысты болады. Жанама шығындар өнімнің
өзіндік құнына соңында енеді, ал олардың пайда болу сәтінде өнімнің жеке
түрлерінің өзіндік құнына енбейді, өйткені өнім мен бұйымдардың бірнеше
түрлеріне жалпы болып табылады.
4. Өндіріс көлеміне қатысты шығындар айнымалы және тұрақты болып екіге
бөлінеді:
- Тұрақты шығындар – бұл өнімнің шығару көлемі өзгерген кезде,
деңгейі өзгермейтін шығындар (өндіріс ғимараттарын жарықтандыру мен
жылытуға кеткен шығыстар, негізгі құралдардың амортизациясы).
- Айнымалы – шығарылған өнім көлемінің өзгеруімен шығынның да өсуі
немесе азаюы мүмкін (негізгі материалдар мен шикізаттың шығысы,
технологиялық энергия мен отын, өндіріс жұмысшыларының жалақысы);
5. Құрамы бойынша өндіріс шығындары келесідей баптар және элементтер
бойынша топтастырылады:
- материалдық шығындар;
- еңбекақы шығындары;
- еңбекақыдан аударылатын аударымдар;
- негізгі құралдардың және материалды емес активтердің тозуы;
- басқа да шығыстар.
(Қосымша сурет-2)
ІІ. Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау
2.1 Өндірістік есеп және оны ұйымдастыру
Кәсіпорын – түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі,
көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және
шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне
қарай барлық өндірістер негізгі және көмекші өндірістер болып екіге
бөлінеді.
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға
және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу – машина жасау
зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ
өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-
механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және
т.б.).
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі
цехтар) негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.
Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен
айналысатын цехтар) негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші
өндірістерде пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды
және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістер мен кәсіпорын
ұжымының тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй
коммуналдық шаруашылық, моншалар, кір жуатын орындар) болады. Бұл
кәсіпорындар өнімді дайындауға, сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды
атқаруға немесе қызмет көрсетуге өз септігін тигізеді.
Өндірістік есепті дұрыс ұйымдастырудың кез-келген кәсіпорын үшін
маңызы зор.
Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына
(типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс
болып үш топқа бөлінеді.
Жеке-дара (жекелеген) өндіріс – өнім жекелеген даналарымен немесе
қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Бұл ауыр
машина жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге
тән. Оның мынадай ерекшеліктері бар: ондағы цехтар нақты бір салаға
мамандандырылмайды; субъект пен цехтардың өндіріс бағдарламасында бұйымдар
мен олардың бөлімдерінің көп мөлшерде болуымен ерекшелінеді; дайындық-
қорытындылау жұмыстарына кететін шығындардың деңгейі салыстырмалы жағдайда
алғанда біршама үлкен болады; өндірістің басқа да тұрпаттарына қарағанда
өндірістік цикл ұзақ болып келеді. Жеке-дара өндірісте, әдетте, шығындарды
есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық
әдіс қолданылады, бұл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс) бойынша есепке
алынады.
Сериялық өдіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудын оқтын-оқтын
қайталанып отыруымен сипатталады және оған мынадай ерекшеліктер тән:
шығарылатын өнім номенклатурасының шектеулілігі; жұмыс орындарының
салыстырмалы түрде алғанда кең мамандануы; мамандандырылған машиналардың,
аспаптар мен қондырғыларының колданылуының шектеулілігі. Сериялық өндіріс
машина жасау өнеркәсібінде және металл өндеуде неғүрлым кең тараған. Бұл
кәсіпорындарда өнімнің шығарылуын есепке алу сериялы бұйымдарға тән етіп
қолданылады, бірақ ол бұйымдарды кұрастыратын партияларға қолданылмайды.
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді: ірі
сериялық өндіріс (өнім жыл бойы үздіксіз дайындалады), сериялық (мамандану
анағүрлым тар, ал өндірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық
жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен ұсақ
сериямен өнім шығаруға арналған).
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.
Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын
өндіріс тұрпаты (типі). Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп
болмағанымен олардың шығарылатын мөлшері айтарлықтай көп болуы мүмкін,
белгілі бір салаға ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің
жұмыс ырғағының жоғары болуы өндірістің осы тұрпатына тән белгілер болып
табылады. Бұл арада әдеттегідей өнімнің және оның негізгі элементтерінің
өзіндік құнын есепке алудың және калькуляциялаудың нормативтік әдісі
қолданылады.
Өндірісті ұйымдастыру тұрпаты тек шығындарды есепке алуға және өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялауға ғана әсер етіп қоймайды, сонымен бірге
бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді. Мәселен,
ірі сериялық және жаппай өндірістерде шығарылатын өнім мен жалақы ауысым
(смена) ішінде өндірілген өнім рапорттарына, ал жеке-дара және ұсақ
сериялық өндірістерде – жасалған жұмыстар нарядтарымен үйлесімде көбіне
маршруттық парақтарына жазылады.
Кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
белгілі бір шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі
керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын
есептеу (калькуляциялау), қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау
үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланады, оған 8010 – Негізгі өндіріс, 8030 – Көмекші өндіріс, 8040
– Үстеме шығындар бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды
қамтамасыз ету үшін мынадай есеп регистрлері пайдаланылады:
Цехтар бойынша шығындар ведомосы, онда 8010, 8030, 8040 бөлімшелер
шоттары бойынша шығындар есепке алынады. 8010, 8030, 8040 шоттарының есебі
компьютерлендірілген кезде олар бойынша тиісті машинограмма қолданылады. Ай
соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.
Цехтар бойынша шығындар ведомосына жазу үшін мыналар негіз болып
табылады:
– Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату) кестесін әзірлеу,
онда шикізат, материалдар, сатып алынған шалафабрикаттар және өндірістің
басқа да материалдық запастары көрсетіледі (1300 – Материалдар бөлімшесі
шоттарының кредиті); өндіріс персоналдарына төленген еңбек ақы шығыстары
(3350 – Еңбек ақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу шотының кредиті);
еңбек ақыдан аударылатын аударымдар (3140 – Басқа да шоттың Әлеуметтік
салық субшотының кредиті);
– Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі кестесін
әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті негізгі құрал-жабдықтар
амортизациясының сомасы көрсетіледі (2420 – Негізгі құрал-жабдықтардың
тозуы бөлімшесі шоттарының кредиті);
– Материалдық емес активтер амортизациясының есебі кестесін әзірлеу,
онда өндіріс шығындарына енгізілуге жататын амортизацияның сомасы
көрсетіледі (2740 – Материалдық емес активтердің тозуы бөлімшесі
шоттарының кредиті);
– Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылықтардың
көрсеткен қызметтерін бөлу кестесін әзірлеу, онда өндірістер мен
шаруашылықтардың өнім өндіруге, жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге
жұмсалған шығындары көрсетіледі.
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың суреті
келтірілген.
(Қосымша сурет-3)
Өндіріс шығындарының талдамалық есебі калькуляция (есеп)
объектілерінің және цехтар мен өндірістер бойынша шығын баптарының
белгіленген номенклатурасы бойынша калькуляциялық карточкаларда немесе
ведомостарда жүргізіледі.
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай
калькуляциялау объектісіне жататындығын белгілеу үшін, есеп объектілерін,
шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады. Ал бұл үстеме
шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау объектілері
бойынша дұрыс топтастыруға мүмкіндік береді.
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін кәсіпорынның бухгалтериясы
құрамында, біртұтас болып келетін екі бухгалтерия, яғни қаржылық және
басқару бухгалтериясы болуы мүмкін.
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарының 2700-7000-бөлімшелеріне
енетін шоттары бойынша жүргізіліп, есептің Бас кітабын, кәсіпорынның
балансын және қаржылық есеп беруін жасайды.
Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 8010-бөлімшелеріне
енетін шоттарды пайдаланады. Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып,
өзіндік құнды калькуляциялайды, өндіріс шығындарының нормалары мен
нормативтерін талдап және олардың орындалуын бақылайды, өндірістегі
шалафабрикаттардың қозғалысын есепке алады, есептің бүкіл көлемінің
нормативтік, жоспарлық және талдамалық жұмыстарын атқарады. Басқару
бухгалтериясы жабық (құпия) болып келеді. Бұл өз билігінде қандай да
болмасын бір ноу-хауды және өндірісті басқарудың озық деңгейін
ұйымдастыруды, жаңалықтарды өз бәсекелестері өздерінен бұрын пайдаланып
кетпеуін қамтамасыз етеді. Сондықтан басқару бухгалтериясы ақпаратының
сыртқы тұтынушылар үшін ғана емес, сонымен бірге осы кәсіпорынның
қызметкерлері үшін де жабық болуы мүмкін.
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-
қатынастар мына төмендегі 4-суретте көрсетілген.
(Қосымша сурет-4)
Кәсіпорынның қаржылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу
үшін 1340 – Аяқталмаған өндіріс шоты пайдаланылады. Бұл шоттардағы
топтастыру транзиттік болып табылады, онда бір-екі күнде аяқталмаған
өндіріс қалдығы есептеліп, яғни есептік кезеңнің соңында өндірістік
бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға беріледі (демек, 1340-1342 шоттары
дебеттеліп, 8010, 8020, 8030 шоттары кредиттеледі), содан соң келесі жылдың
басында қайтадан қаржылық бухгалтериядан өндіріс бухгалтериясына беріледі
(демек, 8010, 8020, 8030 шоттары дебеттеліп, 1340-1342 шоттары
кредиттеледі).
Сонымен, 1340-1342 шоттар бір күндік шоттар болып табылады және оның
қалдықтары осы шоттар бойынша кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне енгізу
үшін арналған.
Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың бөлімшесі бір
шолушы және бірнеше транзиттік шоттардан тұрады, онда олардың мазмұны,
пайда болған орындары және басқа да белгілері бойынша шығындар
топтастырылады.
Транзиттік шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар
туралы белгілі бір ақпараттардың бөлігін көрсетеді, оны шолып (белгіленген
қағидалар мен ережелерді пайдалана отырып), шығарылған өнімнің нақты
өндірістік өзіндік құны туралы мәліметтерді алуға болады, сондай-ақ өнім
бірлігі де есептелінеді. Әрбір бөлімше өз кезегі бойынша үш категорияға
бөлінеді:
– шығындарға кеткен тікелей материалдар;
– шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
– үстеме шығыстар.
(Қосымша сурет-5)
Тікелей шығыстарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни,
оның құнына) басқа да шығындарымен қатар қосылады. Мысалға, автомобиль
өндірісі үшін болат немесе жиһаз өндірісі үшін ағаш негізгі материалдар
болып табылады.
Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар – бұл өнімді әзірлеуге тікелей
қатысқан өндіріс жұмысшыларына есептелген еңбек ақысы (енбек ақыдан
аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.
Қызмет көрсететін цех жұмысшыларының еңбек ақысы тікелей еңбек ақы
болып табылмайды, ал олар үстеме шығысқа жатқызылады.
Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды
(тікелей материалдар шығындары мен өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы)
шегеріп тастағаннан шығады. Одан басқа, үстеме шығыстардың қатарына:
амортизация шығыстары, жал ақысы, сақтандыру жарнасы, тұрғын-үй қызметі,
жарықтандыру және басқа да себептердің салдарынан өндірістің уақытша тоқтап
қалуының шығыстары т.б. жатады.
Жалпы алғанда, өндіріс есебін төрт негізгі кезеңге бөлуге болады:
- өндіріс түрлері бойынша транзиттік шоттарда субъекттің есепті
кезеңнің барысында тікелей шығыстар туралы ақпараттарға шолу жасалады
(негізгі, көмекші т.б. өндірістері бойынша).
- Үстеме шығыстардың шоттары бойынша субъекттің үстеме шығыстары
жинақталып, олардың жалпы деңгейі туралы ақпараттар беріледі;
- үстеме шығыстарын белгіленген тәсіл (шаруашылық жүргізуші субъекттің
есептік саясатында қаралған әдісі) бойынша негізгі, көмекші өндірістерге
таратады;
- Транзиттік шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнім шотына
есептен шығарып, дайын өнімнің нақты өзіндік құны қалыптасады, сондай-ақ
аяқталмаған өндірістің де үлесі анықталып, тиесілі саласына жатқызылады.
2.2. Өндірістік шығындардың есебі
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz