Жер салығы туралы ақпарат
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1. Жер салығының теориялық аспектілері
1.1 Жер салығының экономикалық мәні және мазмұны ... ... ... ... .4
1.2 жер салығының даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу ... ... ... ... ... ... ...16
2. Жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны
2.1 Жер салығының есептелу механизмін талдау ... ... ... ... ... ...
2.2 Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны ...
3. Жер салығының қызмет етуінің есептелуінің мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ
1. Жер салығының теориялық аспектілері
1.1 Жер салығының экономикалық мәні және мазмұны ... ... ... ... .4
1.2 жер салығының даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу ... ... ... ... ... ... ...16
2. Жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны
2.1 Жер салығының есептелу механизмін талдау ... ... ... ... ... ...
2.2 Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны ...
3. Жер салығының қызмет етуінің есептелуінің мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына 2006 жылға арналған жолдауында: “Салық және кеден саясатын реформалау күллі экономикалық жаңару саясатының маңызды құралы болуы керек.
Эканомикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды ынталандыру, бұл салаларға шетел капиталы мен сол ілімді тарту мақсатында икемді салық және бюджет саясатын пайдалану маңызды.
Өндірісті дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша құн салығының мөлшерлемесін төмендету қажет деп санаймыз.
Ірі салық төлеушілерден түскен салық түсімдерін жинауды тексеру үшін Қаржы министрлігінің Салық комитетінде арнаулы бөлім құруды ойластыру керек.
Қатаң бюджет және салық тәртібі сақталуға тиіс”. [1]
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып табылады.
Жер салығын енгізудегі ең бастысы жерді және басқада ресурстарды ұтымды пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру және шығынға қарсы механизмді құру. Сонымен қатар ол жерде әртүрлі шаруашылықты жүргізуге мүмкіндік беруі қажет. Рентаны төлеу бұл жер үлесін пайдалануға төлем емес, ол жақсы учаскесі барлардың ерекше монополиясы мен артықшылықтарын пайдалануына төлем. Бұл барлық азаматтардың жерге деген құқықтарын теңестіру құралы болып табылады.
Жер салығын енгізу және өндіріп алу жөніндегі мәселелермен шетелдік, ресейлік және қазақстандық ғалым экономистер айналысқан. Қазақстандық авторларды атап өтсек: Ілиясов Қ.Қ., Аубакиров Я.А., Махмудов Ф.О., Алиев Р., Нұрғалиева Г.К., Мухитдинов М.Т., Ермекбаева Б.Ж.
Қазақстан Республикасында жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздеген: экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер салығын төлеу барлық жер иелері үшін (бірқатар жағдайларды қоспағанда) міндетті болды.
Қазақстан тәуелсіздік алғанынан бері жаңа құқықтық-нормативтік заңнамалар қабылданып, жаңа өзгерістер өріс ала бастады. Оның ішінде жер мәселесі, оның экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану, жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау шараларын т.б. ары қарай зерттеуді талап етеді. Осы мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді
Дипломдық жұмыстың мақсаты - “Жер салығы және жер қатынастарын реттеудегі рөлін” ашу, теорияны практикамен ұштастыру.
Эканомикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды ынталандыру, бұл салаларға шетел капиталы мен сол ілімді тарту мақсатында икемді салық және бюджет саясатын пайдалану маңызды.
Өндірісті дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша құн салығының мөлшерлемесін төмендету қажет деп санаймыз.
Ірі салық төлеушілерден түскен салық түсімдерін жинауды тексеру үшін Қаржы министрлігінің Салық комитетінде арнаулы бөлім құруды ойластыру керек.
Қатаң бюджет және салық тәртібі сақталуға тиіс”. [1]
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып табылады.
Жер салығын енгізудегі ең бастысы жерді және басқада ресурстарды ұтымды пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру және шығынға қарсы механизмді құру. Сонымен қатар ол жерде әртүрлі шаруашылықты жүргізуге мүмкіндік беруі қажет. Рентаны төлеу бұл жер үлесін пайдалануға төлем емес, ол жақсы учаскесі барлардың ерекше монополиясы мен артықшылықтарын пайдалануына төлем. Бұл барлық азаматтардың жерге деген құқықтарын теңестіру құралы болып табылады.
Жер салығын енгізу және өндіріп алу жөніндегі мәселелермен шетелдік, ресейлік және қазақстандық ғалым экономистер айналысқан. Қазақстандық авторларды атап өтсек: Ілиясов Қ.Қ., Аубакиров Я.А., Махмудов Ф.О., Алиев Р., Нұрғалиева Г.К., Мухитдинов М.Т., Ермекбаева Б.Ж.
Қазақстан Республикасында жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздеген: экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер салығын төлеу барлық жер иелері үшін (бірқатар жағдайларды қоспағанда) міндетті болды.
Қазақстан тәуелсіздік алғанынан бері жаңа құқықтық-нормативтік заңнамалар қабылданып, жаңа өзгерістер өріс ала бастады. Оның ішінде жер мәселесі, оның экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану, жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау шараларын т.б. ары қарай зерттеуді талап етеді. Осы мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді
Дипломдық жұмыстың мақсаты - “Жер салығы және жер қатынастарын реттеудегі рөлін” ашу, теорияны практикамен ұштастыру.
1. ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық кодексі. / 2007 жыл Алматы.
2. ҚР «Жер туралы» Заңы. / 2006 жыл Алматы.
3. ҚР «Жер кодексі» / 2007 жыл Алматы.
4. ҚР «Бюджет туралы» Заңы // Егеменді Қазақстан, 8 желтоқсан 2007 ж.
5. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі / 2001 жыл.
6. Каракусова Р. «Сущность налогооблажения» / Алматы, 2000 жыл.
7. под ред. Ковалевой A.M. «Финансы» / Москва, Финансы и
8. статистика 1998 жыл.17. Карцев Ю.И. «Налоги» / Иркутск, Финансы и статистика 1998жыл.
9. Ермекбаев Б.Ж. «Общие налоги » / Алматы 1997жыл. Ю.Есиркепов Т., Кулекеева Ж., Сыбайбаева Г.
«Земельные отношения в условиях перехода к рынку.» /Алматы 1997ж
9. ИльясовК., Саткалиева В.,3ейнелгабдин А., Сапарбаев Б., Исахова
10. «Государственный бюджет» / Алматы 1994 Републиканский издательский кабинет.
11. Ильясов К.К. «Налоги и налогооблажение: учебник для ВУЗов» / Алматы 1995 жыл.
12. Ильясов К.И., Мельников И. «Финансы» / Алматы 1997 жыл.
13. Кошкина В.И., Шупыро В.М. «Управление государственной
собственностью» / Москва, 1997 жыл.
14. Миляков Н.В. «Налоги и налогооблажение: Учебник для ВУЗов» /Москва 1999 жыл.
15. Каракусова Р. «Сущность налогооблажения» / Алматы, 2000 жыл.
16. под ред. Ковалевой A.M. «Финансы» / Москва, Финансы и
статистика 1998 жыл.
17. Карцев Ю.И. «Налоги» / Иркутск, Финансы и статистика 1998жыл.
18. Носков А.И. «Государственный бюджет» / Москва, Пргресс, 1998 ж.
19. Огородов Д.Т. «Как избежать налоговых ошибок» / Москва, 1995 ж.
20. Порохов Е.В. «Теория налоговых обязательств» / Алматы, 2001 ж.
21. «Частная собственность на землю: мировой опыт, этапы реформы,
перспективы.» // Аль-Пари, 2002г., 4-5 беттер.
22. Серикбаева К.А. «Финансовые аспекты совершенствования
земельных отношений в Казахстане» // Аль-Пари, №2 2006ж.
23. Қыстаубаев Р. «Анализ исполнения плана налоговых обязательств»
// Вестник налоговые службы РК - 2004 -№3 Март - 22-23 беттер.
24. Барсиков Ю. «Снижение налогов: кардинальные шаги или полимеры»
// Мысль - 2003 №9 65-68 беттер.
25. «Жер тағдыры неге алаңдатады?» // Егеменді Қазақстан 8 қазан,
2007 жыл.
26. «Основные направления аграрной экономической политики на 2000-
2005гг. (рекомендации)// Калиев Г.А.Доргасбаев Ж.К., және т.б. - Алматы,2000 жыл.
27. «Земельные отношения в Республике Казахстан: анализ,
рекомендации» // Сабирова А.И., Григорук В.В. - Алматы, 2001.
28. «Государственное регулирование земельных отношений» // Варламов А.А., Комов Н.В. - М: колос, 2000.
29. «Основные направления аграрной экономической политики на 2000-2005гг.» // Калиев Г.А., Коргасбаев Ж.К., Сигарев Н.И. - Алматы, 2000.
30. «Земельные от,ношения в Республике Казахстан анализ, рекомендации»// Сабирова А.И., Григорчук В.В. - Алматы, 2001.
31. Бобров В.А. Закон «О земле», «Налоговый кодекс» // земельные ресурсы Казахстана- 2001 - №5(7). 23-28 беттер.32. Государственное регулирование земельных отношений // Варламов А.А., Комов Н.В. - Москва Колос 2000.
33. Финансовые аспекты совершенствования земельных отношений в Казахстане // Серикбаева К.А. - Аль-Пари - №2-2003.
34. Исполнение доходной части государственного бюджета за 2007год. // Сагындыкова М. - Вестник налоговой службы РК - №2 февраль 2007.
35. Поступление доходов в компетенции БЖ МФ РК в разрезе видов платежей в целом по республтке // Сагындыкова М. - Вестник налоговой службы РК - №11 ноябрь 2007.
36. Жер Заңының орындалуы туралы // Жетісу газеті, 2007 жыл 4 наурыз -16.
37. Казахско-русский словарь//Ожегов, 1998.
38. Русско-казахский экономический словарь Алматы, 2000.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” Астана, 2006 жылғы 1 наурыз // Егемен Қазақстан 2 наурыз 2006 ж.
2. Ермекбаева Б.Ж., Құлжабаева М.Т., Бурабаев О.Б. “ Жергілікті салықтар мен алымдар” / Алматы 1998 ж. “Экономика”
3. Ілиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы” / Алматы 2003 ж.
4. Черник Д. Г. “Налоги” / Москва 2003г., “Финансы и статистика”
5. Черник Д.Г. “ Основы налоговой системы” / Москва 2002г., ЮНИТИ
6. ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық Кодексі. / 2002 жыл Алматы.
7. Волкова Н.О. “О налоговых льготах ”// Аль- Пари, №9, 2003 г.
8. Горохов Н.О. “О реформировании налогового законодательства” // Налоговый Вестник, № 9, 2003 г.
9. Есенов Б.М. “Уақыт кәсіпкерлерге тың міндетті жүктейді” // Егемен Қазақстан № 60, 25 наурыз 2005 ж.
10. Серикбаева К. “Экономическое содержание земельного налога и принципы налогообложения земли” // Қаржы- қаражат, 3/ 2003 ж.
11. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ // Астана, 2004 ж.
12. Смагулов Б.Р. “Организация рынка земли в ФРГ” // Экономика и жизнь, № 15, 2001 г.
13. Нургалиева Г.К. “Рынок земли в зарубежных странах” // Аль-Пари, № 4, 2004 г.
14. Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. “Шет мемлекеттердің салықтары” / Алматы 2001 ж. “Экономика”
15. Джапарова Н. “Реформирование земельного налога как продолжение земельной реформы в Кыргызской Республике ” // Аль-Пари № 2, 2005
16. Сурашев А.А. “Налоговые проблемы” // Қаржы-қаражат № 5, 2005 г.
17.
18. Мустафаиева А.Т. “Проблемы залога земель сельскохозяйственного назначения и основные направления его развития в Республике Казахстан” // Банки Казахстана № 10, 2005 г.
19. Серикбаева К. “Совершенствование системы налогообложения земель” // Қаржы-қаражат № 4, 2003 г.
20. Пягай А.А. “Налогообложение-метод государственного регулирования аграрного сектора Казахстана” // Банки Казахстана № 9, 2004 г.
21. Серикбаева К.А “Финансовые аспекты совершенствования земельных отношений в Казахстане” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
22. Есбайев Б. “Иелі жер киелі” // Егемен Қазақстан № 27, 2005 ж.
23. Ким И. “Управление земельными ресурсами” // Саяса № 8, 2005 г.
24. Касымов С. “Роль земельных отношений в углублении процессов экономической трансформации” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
25. Назарбаев Н. “Қазақстан-2030” / Білім 1998 ж.
2. ҚР «Жер туралы» Заңы. / 2006 жыл Алматы.
3. ҚР «Жер кодексі» / 2007 жыл Алматы.
4. ҚР «Бюджет туралы» Заңы // Егеменді Қазақстан, 8 желтоқсан 2007 ж.
5. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі / 2001 жыл.
6. Каракусова Р. «Сущность налогооблажения» / Алматы, 2000 жыл.
7. под ред. Ковалевой A.M. «Финансы» / Москва, Финансы и
8. статистика 1998 жыл.17. Карцев Ю.И. «Налоги» / Иркутск, Финансы и статистика 1998жыл.
9. Ермекбаев Б.Ж. «Общие налоги » / Алматы 1997жыл. Ю.Есиркепов Т., Кулекеева Ж., Сыбайбаева Г.
«Земельные отношения в условиях перехода к рынку.» /Алматы 1997ж
9. ИльясовК., Саткалиева В.,3ейнелгабдин А., Сапарбаев Б., Исахова
10. «Государственный бюджет» / Алматы 1994 Републиканский издательский кабинет.
11. Ильясов К.К. «Налоги и налогооблажение: учебник для ВУЗов» / Алматы 1995 жыл.
12. Ильясов К.И., Мельников И. «Финансы» / Алматы 1997 жыл.
13. Кошкина В.И., Шупыро В.М. «Управление государственной
собственностью» / Москва, 1997 жыл.
14. Миляков Н.В. «Налоги и налогооблажение: Учебник для ВУЗов» /Москва 1999 жыл.
15. Каракусова Р. «Сущность налогооблажения» / Алматы, 2000 жыл.
16. под ред. Ковалевой A.M. «Финансы» / Москва, Финансы и
статистика 1998 жыл.
17. Карцев Ю.И. «Налоги» / Иркутск, Финансы и статистика 1998жыл.
18. Носков А.И. «Государственный бюджет» / Москва, Пргресс, 1998 ж.
19. Огородов Д.Т. «Как избежать налоговых ошибок» / Москва, 1995 ж.
20. Порохов Е.В. «Теория налоговых обязательств» / Алматы, 2001 ж.
21. «Частная собственность на землю: мировой опыт, этапы реформы,
перспективы.» // Аль-Пари, 2002г., 4-5 беттер.
22. Серикбаева К.А. «Финансовые аспекты совершенствования
земельных отношений в Казахстане» // Аль-Пари, №2 2006ж.
23. Қыстаубаев Р. «Анализ исполнения плана налоговых обязательств»
// Вестник налоговые службы РК - 2004 -№3 Март - 22-23 беттер.
24. Барсиков Ю. «Снижение налогов: кардинальные шаги или полимеры»
// Мысль - 2003 №9 65-68 беттер.
25. «Жер тағдыры неге алаңдатады?» // Егеменді Қазақстан 8 қазан,
2007 жыл.
26. «Основные направления аграрной экономической политики на 2000-
2005гг. (рекомендации)// Калиев Г.А.Доргасбаев Ж.К., және т.б. - Алматы,2000 жыл.
27. «Земельные отношения в Республике Казахстан: анализ,
рекомендации» // Сабирова А.И., Григорук В.В. - Алматы, 2001.
28. «Государственное регулирование земельных отношений» // Варламов А.А., Комов Н.В. - М: колос, 2000.
29. «Основные направления аграрной экономической политики на 2000-2005гг.» // Калиев Г.А., Коргасбаев Ж.К., Сигарев Н.И. - Алматы, 2000.
30. «Земельные от,ношения в Республике Казахстан анализ, рекомендации»// Сабирова А.И., Григорчук В.В. - Алматы, 2001.
31. Бобров В.А. Закон «О земле», «Налоговый кодекс» // земельные ресурсы Казахстана- 2001 - №5(7). 23-28 беттер.32. Государственное регулирование земельных отношений // Варламов А.А., Комов Н.В. - Москва Колос 2000.
33. Финансовые аспекты совершенствования земельных отношений в Казахстане // Серикбаева К.А. - Аль-Пари - №2-2003.
34. Исполнение доходной части государственного бюджета за 2007год. // Сагындыкова М. - Вестник налоговой службы РК - №2 февраль 2007.
35. Поступление доходов в компетенции БЖ МФ РК в разрезе видов платежей в целом по республтке // Сагындыкова М. - Вестник налоговой службы РК - №11 ноябрь 2007.
36. Жер Заңының орындалуы туралы // Жетісу газеті, 2007 жыл 4 наурыз -16.
37. Казахско-русский словарь//Ожегов, 1998.
38. Русско-казахский экономический словарь Алматы, 2000.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” Астана, 2006 жылғы 1 наурыз // Егемен Қазақстан 2 наурыз 2006 ж.
2. Ермекбаева Б.Ж., Құлжабаева М.Т., Бурабаев О.Б. “ Жергілікті салықтар мен алымдар” / Алматы 1998 ж. “Экономика”
3. Ілиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы” / Алматы 2003 ж.
4. Черник Д. Г. “Налоги” / Москва 2003г., “Финансы и статистика”
5. Черник Д.Г. “ Основы налоговой системы” / Москва 2002г., ЮНИТИ
6. ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық Кодексі. / 2002 жыл Алматы.
7. Волкова Н.О. “О налоговых льготах ”// Аль- Пари, №9, 2003 г.
8. Горохов Н.О. “О реформировании налогового законодательства” // Налоговый Вестник, № 9, 2003 г.
9. Есенов Б.М. “Уақыт кәсіпкерлерге тың міндетті жүктейді” // Егемен Қазақстан № 60, 25 наурыз 2005 ж.
10. Серикбаева К. “Экономическое содержание земельного налога и принципы налогообложения земли” // Қаржы- қаражат, 3/ 2003 ж.
11. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ // Астана, 2004 ж.
12. Смагулов Б.Р. “Организация рынка земли в ФРГ” // Экономика и жизнь, № 15, 2001 г.
13. Нургалиева Г.К. “Рынок земли в зарубежных странах” // Аль-Пари, № 4, 2004 г.
14. Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. “Шет мемлекеттердің салықтары” / Алматы 2001 ж. “Экономика”
15. Джапарова Н. “Реформирование земельного налога как продолжение земельной реформы в Кыргызской Республике ” // Аль-Пари № 2, 2005
16. Сурашев А.А. “Налоговые проблемы” // Қаржы-қаражат № 5, 2005 г.
17.
18. Мустафаиева А.Т. “Проблемы залога земель сельскохозяйственного назначения и основные направления его развития в Республике Казахстан” // Банки Казахстана № 10, 2005 г.
19. Серикбаева К. “Совершенствование системы налогообложения земель” // Қаржы-қаражат № 4, 2003 г.
20. Пягай А.А. “Налогообложение-метод государственного регулирования аграрного сектора Казахстана” // Банки Казахстана № 9, 2004 г.
21. Серикбаева К.А “Финансовые аспекты совершенствования земельных отношений в Казахстане” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
22. Есбайев Б. “Иелі жер киелі” // Егемен Қазақстан № 27, 2005 ж.
23. Ким И. “Управление земельными ресурсами” // Саяса № 8, 2005 г.
24. Касымов С. “Роль земельных отношений в углублении процессов экономической трансформации” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
25. Назарбаев Н. “Қазақстан-2030” / Білім 1998 ж.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1. Жер салығының теориялық аспектілері
1.1 Жер салығының экономикалық мәні және мазмұны ... ... ... ... .4
1.2 жер салығының даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу ... ... ... ... ... ... ...16
2. Жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов ауданындағы бюджет
табыстарын толтырудағы орны
2.1 Жер салығының есептелу механизмін талдау ... ... ... ... ... ...
2.2 Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны ...
3. Жер салығының қызмет етуінің есептелуінің мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына 2006 жылға
арналған жолдауында: “Салық және кеден саясатын реформалау күллі
экономикалық жаңару саясатының маңызды құралы болуы керек.
Эканомикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды ынталандыру,
бұл салаларға шетел капиталы мен сол ілімді тарту мақсатында икемді салық
және бюджет саясатын пайдалану маңызды.
Өндірісті дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша құн салығының
мөлшерлемесін төмендету қажет деп санаймыз.
Ірі салық төлеушілерден түскен салық түсімдерін жинауды тексеру үшін
Қаржы министрлігінің Салық комитетінде арнаулы бөлім құруды ойластыру
керек.
Қатаң бюджет және салық тәртібі сақталуға тиіс”. [1]
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды
және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті
төлемдер болып табылады.
Жер салығын енгізудегі ең бастысы жерді және басқада ресурстарды ұтымды
пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру және
шығынға қарсы механизмді құру. Сонымен қатар ол жерде әртүрлі шаруашылықты
жүргізуге мүмкіндік беруі қажет. Рентаны төлеу бұл жер үлесін пайдалануға
төлем емес, ол жақсы учаскесі барлардың ерекше монополиясы мен
артықшылықтарын пайдалануына төлем. Бұл барлық азаматтардың жерге деген
құқықтарын теңестіру құралы болып табылады.
Жер салығын енгізу және өндіріп алу жөніндегі мәселелермен шетелдік,
ресейлік және қазақстандық ғалым экономистер айналысқан. Қазақстандық
авторларды атап өтсек: Ілиясов Қ.Қ., Аубакиров Я.А., Махмудов Ф.О., Алиев
Р., Нұрғалиева Г.К., Мухитдинов М.Т., Ермекбаева Б.Ж.
Қазақстан Республикасында жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге
салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздеген: экономикалық
әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын
арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге
аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер
салығын төлеу барлық жер иелері үшін (бірқатар жағдайларды қоспағанда)
міндетті болды.
Қазақстан тәуелсіздік алғанынан бері жаңа құқықтық-нормативтік
заңнамалар қабылданып, жаңа өзгерістер өріс ала бастады. Оның ішінде жер
мәселесі, оның экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану, жерге
орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау шараларын т.б. ары қарай
зерттеуді талап етеді. Осы мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді
Дипломдық жұмыстың мақсаты - “Жер салығы және жер қатынастарын
реттеудегі рөлін” ашу, теорияны практикамен ұштастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеті - салықтардың мәні мен мазмұнын, атқаратын
негізгі қызметтері мен қағидаттарын кеңінен ашу, Алматы қаласы Әуезов
ауданы бойынша салық комитетіне соңғы жылдардағы түскен жер салығының
түрленуіне талдау жасау мен оның жергілікті бюджеттегі атқаратын рөлін
анықтау, теориялық білімді бекіту мен кеңейту болып табылды. Жалпы жер және
жер ресурстары экономикада өзінің мазмұнына қарай маңызды қызмет атқарады.
Жер әр мемлекеттің негізгі байлығы, соның ішінде еліміздің қазіргі
жағдайында үлкен рөл атқарады. Міне осы сияқты мәселелерді қарастыру болып
табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны, жер
салығының даму кезеңдері, шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу жөніндегі
мәселелер қарастырылған.
Екінші бөлімінде жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов
аудунындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының жер салығының қызмет етуінің
есептелуінің мәселелері.
1. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПКЕТІЛЕРІ
1. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ,
Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер
болып табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі
бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Қазақстан Республикасында салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар:
- фискалдық қызметі;
- реттеушілік қызметі;
- бақылаушылық қызметі.
Фискалдық қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның
ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық
реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен
қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын
және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. әрине
салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да
экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салықтардың келесі негізгі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни
салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қарастырылады.
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
- міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық және
белгіленген мерзімде орындауы тиіс;
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін
төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс;
- әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат
етілмейді;
- біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға
бірдей салық жүйесі қолданылады;
- жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.
Салық ісін тиімді ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгілі топтарға
бөліп жіктейміз.
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
1. салық салу объектісіне байланысты;
2. қолдануына қарай;
3. салық салу органына байланысты;
4. экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады:
- корпорациялық табыс салығы;
- жеке табыс салығы;
- жер салығы;
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқа.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама
салықтарға мыналар жатады:
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер.
Салық Кодексінде Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13
алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
Осы 9 салықтың ішінен жер салығын қарастырайық.
Дамыған елдерде жер салығының екі түрі қарастырылған:
1. құрылыстан алынатын жер салығы;
2. жер салығы.
Құрылыстан алынатын жер салығы елдің аумағында жатқан барлық
құрылыстардан алынады. Салық қоғамдық меншіктегі ғимараттардан алынбайды.
Құрылыстан алынатын жер салығының ставкасы меншікті, сақтандыруды,
амортизацияны, күтім және жөндеуді басқару шығындарының есебімен
кадастарлық құн негізінде орнатылады.
Ал жер салығы мемлекеттің аумағында жатқан және құрылыстан алынатын
жер салығын салуға жатпайтын меншіктің барлық түрлерінен жыл сайын алынады.
Жер салығынан дамыған елдердің бюджет кірісінің түсімдер мөлшері біршама
төмен. Қазақстан Республикасына келетін болсақ, біздің елде жер салығы 1992
жылы енгізілген. Жер салығының енгізілуінің негізгі мақсаты жерді
оңтайландырылған экономикалық әдістерді және жер құрылғылары бойынша
шараларды жүзеге асыру үшін бюджет кірістерін қалыптастыруды, жердің
құнарлылығының жоғарылауын, олардың қорғаныстарын, сонымен қатар аумақтың
әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету.
Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерістер Қазақстан
Республикасының жер реформасы жөніндегі заңдарында, Жер Кодексінде
бейнеленеді. Қазақстанның Жер Кодексінде жер Республиканың айрықша меншігі
деп айтылған. Жерді иелену және пайдалану үшін төленетін ақы жер салығы
ретінде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты – жерді ұтымды пайдалануды
қамтамасыз ету және жерді сақтау, құнарлығын арттыру, жергілікті
аймақтардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін қажетті шараларды іске асыру үшін
бюджетке түсетін табыстарды құру. Жер салығы толығымен жергілікті бюджетке
түседі, сондықтан бұл жергілікті өкімет органдарының аталған салықты
жинауға мүдделерін арттырады.
Мемлекеттің қоғамдық пайдасына Жалпы Ішкі өнімнің (ЖІө) белгіленген жарғы
түрінде алуы салықтың мәнін құрайды.
Жарналарды ЖІӨ-ң негізгі қатысушылары іске асырады:
1. Материалды және материалды емес құндылықтарды өз еңбегін өндіретін және
осыдан белгілі табыс алатын жұмыскерлер.
2. Кәсіпкерлік салада қызмет ететін шаруашылық субъектілері, капитал
иелері.
Салық жарналары, алымдар, баждар және басқа да төлемдерден мемлекеттің
қаржы ресурстары қалыптасады. Салықтардың экономикалық мазмұны, бір жақынан
шаруашылық субъектілер мен азаматтардың, екінші жақынан мемлекеттік
қаржыларының қалыптасуы бойынша мемлекетпен өзара қатынасында.
Салықтар дауды түрде белгіленген мөлшерлеме бойынша азаматтар мен
шаруашылық субъектілерін мемлекет алатын міндетті алымдар. Мемлекет пайда
болғаннан бері салықтар экономикалық қатынастардың қажетті звеносы болып
табылады. Мемлекеттің құрылым түрлерінің дамуы мен өзгеруі ылғи да салық
жүйесінде жаңартуларға алғышарт болады. Қазіргі өркениетті қоғамда салықтар
- мемлекеттік табыстардың негізгі түрі болып табылады. Бұл өте-мөте
қаржылық функциясынан басқа салық механизмі қоғамдық өндіріске, оның
динамикасы мен құрылымына, ғылыми Техникалық Прогресстің жағдайына
мемлекеттің әсер етуі үшін де пайдаланылады.
Енді, осы салықтардың ішіндегі жер салығына тоқталайық. Жер салығы -
жер рентасы төлемдерінің бір түрі 18-ғасырдың аяғы мен 19-ғасыр бойы дамып
келе жатқан саяси экономияның өкілдері жер меншігі уақыт өте табыс әкеле
алатыны мүмкін болса, онда ол жалпы мемлекеттің байлықтарының негізі болып
табылады деп тұжырымдаған. Елді басқару үшін керек мемлекеттік табыстар осы
байлық көзіне салық салу жолымен, яғни жерге салық салудан алынады.
Бұл салық жер учаскелерін нақты пайдалануды есептеу табысына
негізделеді. Жер салығын енгізумен байланысты мәселелер ерекше
қиынтықтарға, ең алдымен, өйткені оны белгілеуге әдістемелік тәжірибенің
бір тұтас жүйеге көшу тұрғысынан туып отыр.
Ренталық салудың мәнін сипаттай келе ол: “Бұл мәселе екіге бөлінеді:
біріншіден- жер рентасын салық түрінде қандай жолмен алуға болады,
екіншіден-қандай үлгіде рентаны қоғамдық қажеттіліктерге жарату керек”,
яғни қандай жолмен оны бөлу керек-деп белгілеп кеткен.
Жер салығын енгізу ең алдымен жерді және басқа да ресурстарды неғұрлым
рационалды пайдалану есебінен ауыл шаруашылық өнімдерінің тиімділігін
көтеру қажеттіліктерін, нақты антишығындық механизмді құрумен туып отыр. Ол
сол сияқты жерге қожалықтың теңдік мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Н.Суханов: “Монополиялар мен жекелеген топ жер иеленушілердің, басқалардың
басқаларға ауыстыруы тек жерге салық салу арқылы ғана жоюға болады”-деп
жазған сияқты.
Рентаны төлеу жер үлесін пайдалану үшін төлем емес, ол артықшылыққа,
ең жақсы жер учаскелерін ұстаудың ерекше пайдалануына монополдік иелік ету
үшін төлем. Бұл дегеніміз жерге деген азаматтардың құқықтарын теңестіру
құралы.
ТМД мемлекеттері мен дамыған елдерде қолданылатын жер салықтарының
түрін зерттеу негізінде Н.Зенец оның жекелеген элементтерінің нақты
әртүрлі мемлекеттерде болатын әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың есебін
келесі сыныптамадан ұсынады:
-жер салығының функциялары - жер салығының кәсіпорындарға, фермерлік
шаруашылықтарға нақты әсер ету нысан деңгейі (фискалдық, реттеуші);
- салық төлеушілердің қайнар көздері - салық төлеушілердің шаруашылық
табыстарының ана немесе басқа бөлігі;
- салық көлемін белгілеу-салық салу ауыртпалықтарын анықтау әдістері;
- салық салу объектілері-салық салуға жататын жерлердің құрамы;
- салық салуды анықтау үшін база-мысалы: баға, рента көлемі, жердің
бағалық баллы;
- салықты алушылар - қай бюджетке (республикалық, жергілікті) бұл
салықтың түсетіндігі;
- басқа салықтармен өзара байланысы - салық салудың жалпы жүйесінде жер
салығының және басқа салықтардың функцияларын өзара бөлу;
- жер салығын төлеушілер категориясы-кооперативтік кәсіпорындар,
акционерлік қоғамдар және тағы басқалары;
Біріншіден, жер салығының функциясы және оны төлеудің қайнар
көздерінің өзара байланысы ТМД елдерінің барлығында жерді рационалды
пайдалану функциясы арнайы болып келеді. Сондықтан жер салығын төлеудің
қайнар көзі ретінде жер рентасы шығады деп болжануда. Европалық Одақта бұл
функция жақсы атқарылатын ауыл шаруашылығы кәсіпкерліктің жанұялық
жүйесіндегі жеке меншік жағдайында арнайы ынталандыруды талап етпейді.
Екіншіден, жер салығы функциясын салық салу жүйесіндегі басқада
элементтерінің арасында өзара байланыс бар. Жер салығы жалғыз болған
жағдайда, ал қайта бөлуді де қоса алғандағы барлық функцияны орындайтын
еді.
Үшіншіден, жер салығының мөлшерлемелерін анықтау үшін база оның
функцияларын және оның жерді ақылы пайдалану жүйесінің дамығандығына
байланысты. Жердің бағасы жоқ болғанда салық мөлшерлемері бағалық жер
баллымен немесе ренталық көлемімен байланыстырылады.
Жер салығының жергілікті бюджетке түсуінің маңызы. Жер салығы түрінде
алынған қаржылардың қандай басқару деңгейінде жинақталуындағы мәселе
маңызды методологиялық мағынаға ие болады. Теориялық көзқарастар бұл
мәселеде екі нұсқа болуы мүмкін деп тұжырымдайды.
Біріншісі, олардың тікелей мемлекеттік бюджетке түсуі және әртүрлі, ауыл
шаруашылығымен тікелей байланысы жоқ мақсаттарға жұмсалуы. Осыған
байлпанысты Н.Суханов: Едәуір демократиялық елдердің өзінде жер рентасын
“қазынаға беру” келешектегі жалпы мемлекеттік бюджеттің құраушы бөлігіне
жер рентасының мемлекеттік жер салығына ауысуы міндетті емес- деп жазған.
Бұл тағы да айтып өтетін жәйт, ол “қоғамның қажеттіліктеріне әлеуметтік
салымдардың жолымен жер рентасының айналымы” формуласына сай нәтиже болмай
отырғандығында.
Екінші нұсқасы, жер салығы түріндегі жиналған қаражаттардың көп
бөлігін жергілікті бюджетке қалдыруы. Келешектегі ренталық салым жүйесі
негізінде рентаның неғұрлым көп бөлігі жергілікті жерде қалу принципі
жатыр. Осы нұсқаның бірқатар себептер бойынша едәуір ыңғайлы екенін атап
өту қажет.
Біріншіден, ренталық табыстар, жер салықтары жергілікті бюджеттің
тұрақталуына әсер етеді, жекелеген территорияларда өзін-өзі басқару
процестерінің дамуына маңызды қаржылық тіректі құрайды.
Екіншіден, рентаның аймақтық бюджетке түсуі жер салығының негізделу
деңгейін анықтауға маңызды құрал болады, өйткені жергілікті жерлерде
шаруашылық жағдайының бар айырмашылықтарын жақсы бағалауға мүмкіндік туады.
Үшінщіден, жер салығы түріндегі жинақталған қаражаттар тікелей сол
берілген аймақ шегінде жалпы мемлекеттік қазыналардың жоғалып кетпеуіне,
яғни ренталарды алу осы аймақ қажеттіліктеріне жұмсалуы маңызды.
Осыдан жергілікті бюджетке жер салығы түріндегі түсетін қаражаттар
негізінде ауыл шаруашылық өндірісі қажеттіліктеріне шығындалуы керек деген
тұжырым жасауға болады. Бірінші кезекте бұған жататындар: жерлердің
құнарлылығын, олардың мелиорациясын көтеру, ауылдық жерлерде әлеуметтік
және өндірістік инфрақұрылымның дамуы бойынша шараларды жүргізу.
Соңғы нәтижеде жер салығы түрінде алынған қаржылар халықтың өмірлік
деңгейін көтеру, ауыр аграрлық дағдарысты бастан кешіруді қамтамасыз етуі
қажет. Н.Суханов осыған байланысты: “Ренталық салу қоғамның және
мемлекеттің міндеттерінің бірі, елдің бар халқына жер рентасын тең бөлікпен
бөлуді мақсат етуі қажет” - деп белгілеген. Ал тәжірибе жүзінде бұл
дегеніміз, жер салығы орталық бюджеттің толықтырылуына кетпей толығымен
жергілікті билік органдарының бюджетіне аударылуы қажет дегенді білдіреді.
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
кодексінде жер үшін төлемді белгілеу тәртібі мен алуы белгіленген осыған
сәйкес жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметіне байланысты болмай, жыл сайын жер көлемінің бірлігіне
бекітілген төлемдер арқылы белгіленеді.
Дамыған елдерде және ТМД елдерінде қолданылатын жер салығын зерттеу
негізінде, Н.Зенец нақты әлеуметтік-экономикалық шарттар есебімен олардың
элементтерінің келесідей жеке жіктемесін ұсынған:
- жер салығының қызметтері – кәсіпорынға, фермер шаруашылығына жер
салығының әсер етуінің нақты нысандары (фискалдық, реттеушілік);
- салықты төлеудің қайнар көзі – салық төленетін шаруашылықтың сол немесе
басқа кірістер бөлігі;
- салық мөлшерінің орнатылуы – салық салудың ауыртпалығын анықтау тәсілі;
- салық салу объектісі – салық салуға жататын жердің құрамы;
- салықтың ставкасын анықтау үшін база – мысалы, баға, рентаның мөлшері,
жерді бағалау балы;
- салықты алушылар – қай бюджетке (республикалық, жергілікті) бұл салық
келіп түседі;
- басқа салықтармен қарым-қатынас;
- жалпы салық салу жүйесінде жер және басқа салықтар арасындағы қызметтерді
бөлу;
- жер салығын төлеушілердің санаттары – кәсіпорындық кооператив,
акционерлік қоғам және тағы басқалары.
Жер салығын төлеушілер – меншігінде немесе тұрақты пайдалануында жер
учаскесі бар заңды тұлғалар (оның ішінде резидент еместер), олардың
филиалдары, өкілдіктері және жерге иелік етуші жеке тұлғалар.
Жер салығының мөлшері жер учаскесінің саласында, құнарлығына, орналасу
аймағына және сумен қамтамасыз ету мүмкіндігіне қарай анықталады және жер
иесі мен жерді пайдаланушының шаруашылық нәтижесіне байланысты болмайды.
Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген төлем түрінде
белгіленеді. Ал басқа мемлекеттерге берілген жер учаскесін пайдаланғаны
үшін салық салудың тәртібі мен шарттары Қазақстан Республикасының осы
мемлекеттермен жасасқан шарттарымен анықталады.
Жер салығының салық салу объектісі – жерге иелік ететін немесе
пайдаланатын заңды және жеке тұлғалардың қарамағындағы жер учаскелері.
Олардың түрлерін атап өтетін болсақ, олар мыналар:
1. Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланатын жерлер;
2. Елді мекендік жерлер;
3. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де мақсаттағы
жерлер;
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер;
5. Орман қоры жерлері;
6. Су қоры жерлері;
7. Қордағы (запастағы) жерлер.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлеріне, орман қоры жерлеріне, су
қоры жерлеріне, қордағы (запастағы) жерлеріне қандай да бір нысаналы
мақсатта қолданылса ғана жер салығы салынады.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер беріліп, салықтан босатылатын
төлеушілер:
- біртұтас жер салығын төлеушілер;
- діни бірлестіктер;
- мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыратын ұйымдар;
- уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеті
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
- салық салу режимінің екінші үлгісі бойынша (шикі мұнай мен басқа да
пайдалы қазбаларға салынатын акциз, үстеме пайдаға салынатын салық,
жер салығы бойынша, ал мүлік салығы қосылмайды) жұмыс жасайтын жер
қойнауын пайдаланушылар;
- құрылыс пен құрылғыларды қоса алғандағы, тұрғын үй қорындағы және үй
жанындағы жер учаскелері бойынша – “Батыр ана” атағын алған, “Алтын
алқамен” марапатталған көп балалы аналар;
- құрылыс пен құрылғыларды қоса алғандағы, тұрғын үй қорындағы және үй
жанындағы жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен
оларға теңестірілген тұлғалар, бала кезінен мүгедек тұлғаның ата-
анасының біреуі:
- тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар алып жатқан жер учаскелері;
- үй маңындағы жер учаскелері;
- жеке үй шаруашылығын жүргізуі, бау-бақша шаруашылығы үшін берілген
және құрылыс алып жатқан жерлерді қоса алғанда, саяжай құрылысына
арналған жер учаскелері;
- гаражға арналған жер учаскелері бойынша.
Бірақ мемлекеттік бюджет есебінен ғана қамтылған ұйымдар, уәкілетті
органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің
мемлекеттік кәсіпорындары, діни бірлестіктер пайдалануға немесе жалға
берілген жер учаскелері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектісін анықтау:
1. Темір жолдар, оқшаулау белдеулері, темір жол станциялары, вокзалдар
орналасқан жер учаскелерін қоса алғанда, заңдарда белгіленген тәртіппен
темір жол көлігі ұйымдарының объектілеріне берілген жер учаскелері темір
жол көлігі ұйымдары үшін салық салу объектісі болып табылады.
2. Электр беру желілері мен кіші станциялар тіректері алып жатқан жер
учаскелерін қоса алғанда, балансында электр беру желілері бар энергетика
және электрлендіру жүйесі ұйымдары үшін осы ұйымдарға заңдарда
белгіленген тәртіппен берілген жер учаскелері салық салу объектісі болып
табылады.
3. Мұнай құбырлары, газ құбырлары алып жатқан жер учаскелерін қоса алғанда,
балансында мұнай құбырлары, газ құбырлары бар, мұнай мен газ өндіруді,
тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдар үшін осы ұйымдарға заңдарда
белгіленген тәртіппен берілген жер учаскелері салық салу объектісі болып
табылады.
4. Байланыс желілерінің тіректері алып жатқан жер учаскелерін қоса алғанда,
балансында радиорелелік, әуә, кабельдік байланыс желілері бар байланыс
ұйымдар үшін осы ұйымдарға заңдарда белгіленген тәртіппен берілген жер
учаскелері салық салу объектісі болып табылады.
Жер салығын анықтау үшін жер учаскесінің алаңы салық базасы болып
табылады.
Орман қоры жерлерінен салық салуға жататындар:
- ауыл шаруашылығы мақсаты үшін пайдаланылатын жерлер;
- орман шаруашылығы органдарының үйлері тұрған жерлер;
- ағаш дайындаушы кәсіпорындардың пайдалануына берілген жерлер.
Мына тұлғалар жер салығын сәйкес ставкаға 0,1 коэффициентін қолдану
арқылы есептейді және төлейді:
- балаларды сауықтыру мекемелері, мемлекеттік табиғи қорықтар,
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар мен ботаникалық бақтар,
мемлекеттік табиғи және зоологиялық бақтар;
- балық өндірісі мақсатындағы мемлекеттік кәсіпорындар;
- жүйке аурулар және туберкулез мекемелері жанындағы емдеу-өндірістік
мекемелер;
- ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестациялау саласындағы мемлекеттік
кәсіпорындар;
- табиғи биологиялық ресурстарды ұлғайту, ормандардың табиғи әлеуметін
көтеру, өртпен күрес тәрізді жұмыстар негізгі қызмет түрлері болып
табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
- діни бірлестіктерден басқа коммерциялық емес ұйымдар;
- жұмысшыларының 50 пайызы мүгедектер және оларға жұмсалатын шығындар
жалпы еңбек ақы қорының 50 пайызынан кем болмайтын ұйымдар.
Бірақ бұл тұлғалар жерді коммерциялық мақсатта пайдаланса, жер салығын
жалпыға ортақ тәртіппен төлейді.
2. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі, яғни
салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа
қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды. Салық
жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болумен қатар,
ел дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік
туғызады. Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға
болады:
1. 1992-1995 жылдары жаңа салық жүйесі базисінің салық кезеңінің өңделуі
және іске қосылуы.
2. 1996-1998 жылдары нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық
жүйесін құруды ұйымдастыру және анықтау.
3. 1998-2000 жылдары барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне
өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру.
4. 2001-2002 жылдары жаңа салық Кодексі қабылданып іске қосылды.
Қазақстан Республикасының 1991 жылы 25 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы “Салық жүйесі туралы заңы” тәуелсіз салық
жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл мемлекеттің
экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналды. Осы
кезеңде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген
құбылыстар әсер етті. Атап айтсақ: меншіктің көптеген түрлерінің дамуы,
шаруашылық жүргізуші субьектілер мен ел арасындағы қатынастардың құқықтық
негізінде жүргізілуі және т.б. құбылыстар. Осы заң бойынша алғаш рет
Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті. Алғашқы салық
жүйесінің көптеген кемшіліктері болды, атап айтсақ басқа елдерге қарағанда
біздің салық жүйемізде жинақталған ғылыми және практикалық тәжірибенің
жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкессіздігі, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі және
т.б. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін
кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Аталған концепцияны
іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылдың 24 сәуірінде қабылдаған “Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері туралы” заң күші бар жарлығы шықты. Ол 1995 жылдың 1
шілдесінен бастап іске қосылды. Нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салықтың
орнына 11 салықтар мен алымдар қызмет етті. 1999 жылы салық жүйесі бес рет
күрделі өзгеріске ұшырады. Осының нәтижесінде 2000 жылдың 1 қаңтарынан
бастап Қазақстан Республикасында 17 салықтар мен алымдар болды. 2001 жылдың
12 маусымында жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан
бастап іске қосылды. Қазіргі таңда елімізде 9 салық, 13 алым, 9 төлем, 1
мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген. [9] Атап айтсақ:
1. корпорациялық табыс салығы;
2. жеке табыс салығы;
3. қосылған құн салығы;
4. акциздер;
5. жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу;
6. әлеуметтік салық;
7. көлік құралдары салығы;
8. мүлік салығы;
9. жер салығы.
Алымдар:
1. заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
2. жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
3.жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
3-1. жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
4.радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
5. механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым;
6. теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
6-1. кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу
үшін алым;
7. азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8. дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9. автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы;
10. аукциондардан алынатын алым;
11. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
12. телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
1. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
2. жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;
4. жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
5. орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
6. ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;
7. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
7-1. қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін
төлемақы;
8. кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
9. сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж
Кеден төлемдері:
1. кеден бажы;
2. кеден алымдары;
3. алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
4. алымдар. [6, 32-33 б.]
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына 2006 жылға
арналған жолдауында салық салу мәселелері бойынша Үкіметке төмендегі
тапсырмалалар тапсырылды:
• 2007 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал 2008-
2009 жылдары қосымша тағыда 1-2 пайызға азайту;
• 2007 жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 пайыздық
белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбекақысы аз жұмысшылар санатының
табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына
олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды
ұсынды;
• 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субьектілері үшін салық
салудың кемітілген біріңғай мөлшерлемесі енгізіледі.
3. ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДЕ ЖЕР САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ
Қазақстан Республикасында жер қатынастарын құқықтық реттеу қиын
кезеңнен өтуде. Жер нарығының түрлену проблемаларын зерттеу барысында шет
ел жер қатынастары үлкен қызығушылық тудыруда. Сонымен қоса жер нарығының
алғашқы дамуы, нарық құрылымының түрленуі, берілген проблеманың құқықтық,
саяси және экономикалық аспектілері басты назарда.
Әртүрлі елдердің жер салығын салу жолдары мен жер нарығының құқықтық
аспектілерімен танысу келесілерді анықтауға мүмкіндік берді.
Германияда жеке меншік құқығы конституциямен кепілденіп, заңмен
бекітіледі. Жер учаскелерін сату-сатып алу осы заңдар негізінде реттеледі.
Жерге бағалар тауарға сияқты сұраныс мен ұсыныс негізінде бекітіледі. Жер
меншігі мен тауар операциялары мемлекеттпен қорғалады. Герменияның жер
туралы заңдарының бір ерекшелігі жеке меншіктегі жер мұра бойынша иелікке
берілмей, сатылып жіберіледі. Жерді сатып алған адам 20 жыл ішінде жерді
қайта сатуға құқы жоқ. Германияда көбіне жер жеке жене жалдық иелікте болып
келеді. Жердің 38 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. Германияда ауыл
шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жердің 1 гектарына жер салығының
мөлшері 20 маркадан 650 маркаға дейін құрайды.
Жер салығы ауыл және орман шаруашылығындағы кәсіпорындардың жер
учаскелеріне салынады. Салық ставкасы 1,2 пайыз ал егер, мемлекеттік
кәсіпорындар, мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, ауруханалар,
интернаттар, діни мекемелер, сондай-ақ ғылыми мақсатта қолданылатын жерлер
аталмыш салықты төлеуден босатылған. Германияда тұрғын үй құрылысын
ынталандыру мақсатында қайтадан салынған тұрғын үйдің иелері 10 жылға дейін
жер салығын төлеуден босатылған. Жер учаскесі бір иеден екінші бір иеге
сатылған жағдайда салық сату бағасынан 2 пайыз мөлшерінде төленеді.
Салықты өткен кезең үшін аванстық төлем түрінде тоқсан сайын общиналар
алады. Жердің бағаларының нормативтері әрбір екі жыл сайын басылым
беттеріне шығады. Бұл жер учаскелерінің бағалары туралы ақпараттар мен
ұсыныстар жөнінде мәлімет алуға мүмкіндік береді.Сонымен қатар
нормативтердегі жердің бағаларының деңгейі табиғи-климаттық және
технологиялық жағдайларға да байланысты. Германияда жалдық төлемді билік
органдары бекітеді және қатаң қадағалайды. [12]
АҚШ-да барлық жерлер ұлттық жер кадасторына қосылған. Онда нарықтық
бағадан ерекшеленетін жер учаскелерінің құндық бағалары беріледі. АҚШ-ның
барлық жылжымайтын мүліктерінең құндық бағасының үлкен бөлігі қалалық
жерлерге келеді бірақ олар барлық жер үлесінің 2 пайызын ғана құрайды. АҚШ-
да орталықсыздандыру жоғары дәрежеде және жергілікті құқықтық автономиялар
федералды жалпы ұлттық жер заңнамасын кеш бекітті. Басқа елде сияқты
қалалық жерлердің бағалары жедел өсуде. Бұл жерлердің бағаларының
жоғарылауына байланысты тиісінше оның жалдау ақысының да төлемі
жоғарылауда. Жалдық төлемнің үлкен бөлігін саралап жіктеу рентасы құрайды,
ол барлық қоғамға тән болуы керек. АҚШ-да барлық жердің 30 пайызы ғана жеке
меншікте, қалаған 70 пайызы мемлекеттің және коммуналдық меншікте болып
келеді және жердің 66 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. АҚШ-да жалдық
төлем жердің құнарлығына, орналасқан жеріне және басқада факторларға
байланысты және заңменен немесе штаттардың заңдарына байланысты реттеліп
отырады. Келісім шарттарда жалға алудың мерзімі, жалға алушының міндеттері,
фермана басқару тәртібі, жалға алушының қызметінің түрі және жалдық
төлемнің деңгейі анық, әрі толық көрсетіледі. [13]
Францияның салық жүйесінде жергілікті салықтардың алатын орны зор.
Жергілікті салықтардың ішінде бізді қызықтыратындары құрылыс салынған
учаскелеріне жер салығы және құрылыс салынбаған учаскелеріне жер салығы
болып келеді. Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылдың бюджетін қарастыру
барысында жергілікті билік органдары белгілейді. Салық ставкалары заңмен
белгіленген максимумнан аспауы керек.
Құрылыс салынған учаскелерге жер салығы барлық құрылыс салынған
учаскелерінен өндіріліп алынады. Салық барлық жылжымайтын мүлікке, яғни
ғимараттарға, құрылыстарға, резервуарларға, сүрлем мұнараларына және т.б.,
сонымен қатар өндірістік немесе коммерциялық мақсаттарда пайдаланылатын
учаскелерге салынады. Аталған салықтан:
- мемлекет меншігі;
- ауыл шаруашылық мақсаттарда пайдаланылатын қалалардан тысқары жерлерде
орналасқан ғимараттар;
- 75 жастан асқан; мүгедектігі бойынша немесе қоғамдық ұйымдардан жәрдем
ақы алатын жеке тұлғалар босатылған.
Құрылыс салынбаған учаскелеріне жер салығы егіс жерлерін, ормандарды,
карьерлерді, саз, сор жерлері, құрылысқа арналған жерлерді және т.б.
қамтыған. Мемлекет меншігіндегі учаскелер аталған салықтан босатылған.
Салықтан уақытша қолдан жасалған екпе ағаштары мен ауыл шаруашылық
өндірісін дамытуға арналған жер учаскелері босатылуы мүмкін. Францияда
жерді жеке меншіке беру жолы анықталған, бірақ жерді сатуға тиым салынған,
жердің иесі оны тек фермерлер мен жалға алушыларға ғана жалға бере алады.
[14, 56 б.]
Италияда жер толығымен мемлекет меншігінде, тек тұрғын үй маңайындағы
учаскелер ғана жеке меншікте болып келеді, бірақ оларды сатуға 30 жылға
дейін рұқсат етілмеген. Италияда жер меншігінен алған табыстарына жер
учаскелері мен құрылыстардан алған табыстары жатады және кадастрлық әдіс
бойынша салық салынады. Жер кадастрын құрау 1939 жылы басталған. Жер
рентасының мөлшері кадастрлық тізіммен реттеледі. Кадастрлық бағалау 10
жылда бір рет жүргізіліп тұрады, осы кезең аралығында Қаржы министрлігі
түзету коэффицентін қолдануға құқылы. Нақты иесінің қарамағындағы салық
салу объектілері бойынша салық мөлшері тариф негізінде бекітіледі. Жалға
берілген құрылыстардың салығы жалдық төлем негізінде анықталады. Италияда
жердің 29 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. Салық салу мақсатында кешенді
табысын есептеу үшін жалдық төлем 10 пайызға, жекелеген жағдайларда 15
пайызға төмендетіледі. Италиданың кейбір таулы аудандарында жалға алу
келісімшартының алты жылдық, ал егер шаруа қожалығын толығымен жалға алатын
болса, онда он бес жылдық минималды мерзімі бекітілген. [14, 60-61 б.]
Данияда мүлікке салынатын салық ауылшаруашылық жерлерінде қамтиды.
Жерді бағалау бес жылда бір рет іске асырылады. Негізгі бағалаудың
критерилері- жердің сапасы, пайдалану типі және орналасқан жері болып
табылады. Мұнда жер салығы әрдайым жер нарығының конъюнктурасына байланысты
анықталып отырылатын жердің құнына негізделген. Жер салығы ауыртпалықты
болуы мүмкін, яғни егер фермерлердің табыстарына байланыссыз жердің бағасы
өте жоғары қарқынмен өссе, кенет жоғарылауы мүмкін.
Нидерланды елінде жалдық төлемдердің шектері рента негізінде анықталған
және қолданыстағы заңмен реттеліп отырылады. Олардың дифференциациясы
ауылшаруашылығында пайдалану түріне байланысты (бағбандықта пайдаланылатын,
жыртылған, пішен шабу, жайылым жерлері). Жалдық төлемді және қосымша
төлемдерді әрбір үш жыл сайын қарастыру заңмен негізделген. Бұл жердің
сапасын қайта бағалау қажеттілігімен байланысты. Жалдық төлемнің максималды
шегі заңмен қатаң түрде белгіленген. [13]
Қытай Халық Республикасында Конституция бойынша қалалардағы жерлер
мемлекет меншігінде болып келеді. Қытайда жерге жеке меншіктің мемлекеттік
және кооперативтік түрлері бар.Жер заңында жер жалпы халықты меншігінде
және еңбек ұжымының меншігінде болып келеді делінген. Жерге ұжымдық меншік
ету заңына сәйкес мемлекет жерді реквизициялауы мүмкін, яғни өз иелігіне
алуы әбден мүмкін. Жер ұжымдық меншіктен мемлекеттік меншіке ауысады.
Реквизиция процесі нарықтың сату- сатып алу қағидасына сай келмейді, ол
мәжбүрлі сипатта болады. Қытайда жерге меншік ету айналысы бір жақты болып
келеді, яғни тек ұжымдық меншік қана мемлекеттік меншікке ауыса алады,
керісінше болуы мүмкін емес. Қытайда жердің 96 пайызы жалдық жолмен
пайдаланылады. [5, 133-134 б.]
Жапонияда салық салуда жер учаскелерін құндық бағалау күрделі
мәселелердің бірі болып отыр. 1980 жылдардың екінші жартысында Жапонияда
жердің бағасы күрт өсіп кетті, бұл таңғаларлықтай жағдай емес, егер елдегі
халықтың тығыз орналасқанын ескерсек. Мұндай жағдайға елдегі ерекше
экономикалық жағдайларда әсер етті. Дәл жоғарыда аталған кезеңде офистерге
деген жоғары сұраныс байқалды, себебі Токио Нью-Йорк және Лондон сияқты
қалалармен қатар әлемдегі негізгі ақпараттық және банктік орталықтарының
біріне айнала бастады. Банктер мен әртүрлі халықаралық компанияларға арнап
салынады деген офистерге сұраныс ұлғайып, спекулятивтік мәмілелердің саны
арта түсті. Осы жылдары Жапония өкіметі 2000 жылдарға дейін арналған
астананы реконструкциялау жөніндегі жоба жоспарын жаңартқан болатын. Осы
жоба бойынша көптеген құрылыстардың салынуы көзделген болатын. Жоба жарыққа
шыққаннан кейін жаппай жерді сатып алулар басталы. Бұл сатып алушылардың
көбісінің көздегені мемлекеттік органдарға қымбат бағаға қайта сату болған.
Екіншіден басқа жылжымайтын мүліктерге қарағанда жерді сатып алу-сату
барысында салық салынбаған. Сонымен қатар банкте жермен байланысты
мәмілелерді жүргізуші фирмаларға жылдам әрі жеңілдетілген шарттарда
несиелер бере бастады, соның ішінде ұзақ мерзімді несиелер. Жер
қымбаттамаса арзандамайды деген тұжырым пайда болды. Нәтижесінде соңғы
жылдары Токиода жердің бағасының өсуі 50-75 пайыздық деңгейді құрады. Жерге
бағаның өсуі қала ішіндегі миграцияға әсер етті, яғни тұрғын үйлер
офистерге қайта жабдықтала бастады. Муниципалистер жоғары бағаның әсеріне
қоғамдық мақсаттарға арналған жаңа жер учаскелерін: қала инфрақұрылымына
кіретін жолдарға, парктерге, басқада құрылыстарға арналған жерлерді сатып
алу мүмкіншіліктері болмады. Егер құнға пропорционалды түрде салықтарда
жоғарыласа, онда жоғымсыз жағдайлар пайда болар еді. Осы жағдайға
байланысты Жапонияда жер салығына байланысты тәртіп енгізілген, яғни ол
бойынша жер салығы соңғы рет жүргізілген қайта бағалаумен салыстырғанда 10
пайыздан артық ұлғаймауы тиіс. Жапонияда жерді сатуға рұқсат берілмеген.
[5, 131-132 б.]
Кореяда заңдарға сәйкес жерді мұраға беруге, сатуға және банкке
кепілдікке қоюға болады. Бірақ бірнеше шектеулер қойылған. Мәселен, ауыл
шаруашылық жерлерінің мақсаттық пайдалануы қатаң түрде қадағаланады,
сонымен қатар сатқан немесе мұраға алынған учаскелерді бірнешеге бөлуге
рұқсат берілмейді.
Израилде индустриалды, қалалық тұрғын үй және басқада ауыл
шаруашылықтық емес құрылыстық мақсаттарға арналған жерлерді жалға алуға
сұраныс өте жоғары. Сондықтан 1994 жылдан бастап мұндай жерлерді жалға алу
үшін аукцион өткізіліп тұрады. Салық бірлігін есептеу үшін нақты жер
учаскесінің 1 дунамының бағасы алынады. Жерді пайдалану мақсаттары мен
өзектіліктері және мақсаттардың өзгерілуі салықтың пайызында ескеріліп
отырады, ал оны мемлекет жер басқармасы арқылы анықтап отырады. Мемлекет
жерге деген бағаны өзгертуге құқы бар.
Түркияда жер ресурстарына деген жеке меншік құқықтарының белгіленген
мерзімдері болады және мемлекетпен қатаң түрде қадағаланып отырылады.
Шығыс Еуропа елдерінде мемлекеттің, ұжымдық және бірлескен түрдегі жер
иемдену мен пайдаланудың жеке түрлерге ауысулары қарастырылған. Негізінен
жеке немесе ұжымдық түрде жер пайдалану мен иемденуге ауысуда. [13]
Белоруссияда жер салығы жерді ұтымды пайдалану, жер сапасын сақтау,
аумақтың әлеуметтік дамуын көтеру, бюджеттің кіріс көзін толтыру мақсатында
енгізілді. Салықты барлық меншік иелері- заңды және жеке тұлғалар (немесе
жалға алушылар) төлейді.
Салық салу мақсатында жер бірнеше категорияға бөлінеді:
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер;
- елді мекен жерлері;
- орман және су қоры жерлері;
- өнеркәсіп мақсатындағы жерлері;
- көлік, байланыс, қорғаныс мақсатындағы жерлер.
Салық салу обьектісі болып тұлғаның меншігіндегі, иеленуіндегі және
пайдалануындағы жер учаскесі танылады.
Салық мөлшері жер учаскесінің сапасына, орналасқан жеріне байланысты
анықталады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер үшін салық мөлшері жердің
кадастрлық бағасы негізінде анықталады.
Жер салығын төлеуден:
- радиоактивті ластанған жерлер;
- ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер;
- запастағы жерлер;
- әкімшілік ғимараттары орналасқан жерлер т.б. босатылады.
Жер салығының ставкасы әр жердің категориясы бойынша бөлек-бөлек
анықталған. Жергілікті билік органдары ол ставканы заңмен бекітілген
мөлшерде өзгерте (жоғарылатады немесе түсіреді) алады. Бір ерекшелігі-
салық ставкасы өткен жылдың желтоқсан айындағы инфляция деңгейін көрсететін
коэффицент негізінде жыл сайын қайтадан қаралып отырады. Жер салығы жылына
бір рет төленеді.
Қалалардың жерлері бойынша есептелген жер салығының 40 пайызы
республикалық, 60 пайызы жергілікті бюджетке түседі. Қалалар жерлерінен
басқа жерлер бойынша есептелген жер салығының 25 пайызы республикалық, 75
пайызы жергілікті бюджетке түседі. [14, 121-122 б.]
Ресейде жер салығы жергілікті мүлік салықтарының қатарына жатып,
иемдену және пайдалану фактісіне қарай өндіріліп алынады. Жер салығының
бюджетке түсуі орталықтандырылған: федералдық бюджетке -30 %, РФ
субьектілерінің бюджетіне -20 %, жергілікті бюджетке –50 %. Бекітілген
жерге төлем: жыл сайынғы жер салығы, жалдық (арендалық) төлем және жердің
мөлшерлік бағасы болып табылады. Жерді иемденуі және пайдалануы бойынша
(жалдық төлемнен басқа) жерге салық салынады. [4, 204-206 б.]
Жер салығы мемлекет деңгейінде заңмен бекітіліп, елдің барлық аумағында
алынады. Салық ставкасы республиканың заң актісімен немесе аумақтық
мемлекеттік билік органының шешімімен бекітіледі. Салық тиісті бюджетке
есептеліп, түсу тәртібі жер туралы заңнамалық құжаттармен анықталады.
Қырғызстанда жер реформасын арықарай жалғастыру актуалды проблемаладың
бірі болып табылады. Қазіргі кезде жер учаскелерінің үлестері бойынша
қиындықтар шешілген, бірақ жер салығын және бірнеше жеңілдіктерді өзгерту
бойынша сұрақтар шешілмеген. 2005-2007 жылдар аралығында бюждетке түскен
жер салығына талдау жасау барысында жер салығы ең аз мөлшерде түскенін
көрсетеді. Жалпы салықтық түсімдердің ішінде жер салығы ең аз мөлшерді
құрайды- орташа алғанда 3,4 %, ал ЖІӨ-де 0,4 %. 2005 жылы өткен жылмен
салыстырғанда жер салығы бойынша түсімдер 16,8 % төмендеп, 2,2 % болған,
ал 2006 52,4 % өсу қарқыны жоғарылап, үлес салмағы 3,0 % құраған, бұл
жоғарылау негізінен азаматтардың жер үлестерін пайдалануға құқық алғаннан
кейін, жерді ұтымды пайдалана бастағаны мен байланысты болып келеді. 2007
жылы жалпы салықтық түсімдердегі жер салығының үлесі 2,6 % төмендегені
байқалады, 2006 жылмен салыстырғанда 0,4 % төмен (немесе 6 млн. сомға).
2005-2007 жылдар аралығындағы Қырғызстандағы ЖІӨ-гі және жалпы салықтық
түсімдердегі жер салығының үлесін келесі кесте арқылы көруге болады.
2005-2007 жылдар аралығындағы Қырғызстандағы ЖІӨ-гі және жалпы салықтық
түсімдердегі жер салығының үлесі. (%)
Кесте- 1
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
Жалпы салықтық түсімдердегі жер салығы 2,2 3,0 2,6
ЖІӨ-гі жер салығы 0,3 0,4 0,4
Қайнар көзі: Қырғызстан Республикасының табыстар жөніндегі Комитетінің
мәліметтері
Жер салығының түсуіне бірнеше факторлар әсер етеді:
жер салығының салық салу базасының жоғарылығы;
төмен жер ставкалары;
республика аймақтары бойынша жер учаскелеріне салық ставкаларының
дифференциациясы;
жер салығын төлеу барысындағы жеңілдіктердің жоғарылығы;
жер салығын төлеу барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1. Жер салығының теориялық аспектілері
1.1 Жер салығының экономикалық мәні және мазмұны ... ... ... ... .4
1.2 жер салығының даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу ... ... ... ... ... ... ...16
2. Жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов ауданындағы бюджет
табыстарын толтырудағы орны
2.1 Жер салығының есептелу механизмін талдау ... ... ... ... ... ...
2.2 Әуезов ауданындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны ...
3. Жер салығының қызмет етуінің есептелуінің мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына 2006 жылға
арналған жолдауында: “Салық және кеден саясатын реформалау күллі
экономикалық жаңару саясатының маңызды құралы болуы керек.
Эканомикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды ынталандыру,
бұл салаларға шетел капиталы мен сол ілімді тарту мақсатында икемді салық
және бюджет саясатын пайдалану маңызды.
Өндірісті дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша құн салығының
мөлшерлемесін төмендету қажет деп санаймыз.
Ірі салық төлеушілерден түскен салық түсімдерін жинауды тексеру үшін
Қаржы министрлігінің Салық комитетінде арнаулы бөлім құруды ойластыру
керек.
Қатаң бюджет және салық тәртібі сақталуға тиіс”. [1]
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды
және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті
төлемдер болып табылады.
Жер салығын енгізудегі ең бастысы жерді және басқада ресурстарды ұтымды
пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру және
шығынға қарсы механизмді құру. Сонымен қатар ол жерде әртүрлі шаруашылықты
жүргізуге мүмкіндік беруі қажет. Рентаны төлеу бұл жер үлесін пайдалануға
төлем емес, ол жақсы учаскесі барлардың ерекше монополиясы мен
артықшылықтарын пайдалануына төлем. Бұл барлық азаматтардың жерге деген
құқықтарын теңестіру құралы болып табылады.
Жер салығын енгізу және өндіріп алу жөніндегі мәселелермен шетелдік,
ресейлік және қазақстандық ғалым экономистер айналысқан. Қазақстандық
авторларды атап өтсек: Ілиясов Қ.Қ., Аубакиров Я.А., Махмудов Ф.О., Алиев
Р., Нұрғалиева Г.К., Мухитдинов М.Т., Ермекбаева Б.Ж.
Қазақстан Республикасында жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге
салынатын салықты енгізу мынандай мақсаттарды көздеген: экономикалық
әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын
арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге
аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер
салығын төлеу барлық жер иелері үшін (бірқатар жағдайларды қоспағанда)
міндетті болды.
Қазақстан тәуелсіздік алғанынан бері жаңа құқықтық-нормативтік
заңнамалар қабылданып, жаңа өзгерістер өріс ала бастады. Оның ішінде жер
мәселесі, оның экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану, жерге
орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау шараларын т.б. ары қарай
зерттеуді талап етеді. Осы мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді
Дипломдық жұмыстың мақсаты - “Жер салығы және жер қатынастарын
реттеудегі рөлін” ашу, теорияны практикамен ұштастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеті - салықтардың мәні мен мазмұнын, атқаратын
негізгі қызметтері мен қағидаттарын кеңінен ашу, Алматы қаласы Әуезов
ауданы бойынша салық комитетіне соңғы жылдардағы түскен жер салығының
түрленуіне талдау жасау мен оның жергілікті бюджеттегі атқаратын рөлін
анықтау, теориялық білімді бекіту мен кеңейту болып табылды. Жалпы жер және
жер ресурстары экономикада өзінің мазмұнына қарай маңызды қызмет атқарады.
Жер әр мемлекеттің негізгі байлығы, соның ішінде еліміздің қазіргі
жағдайында үлкен рөл атқарады. Міне осы сияқты мәселелерді қарастыру болып
табылады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде салықтардың экономикалық мәні мен мазмұны, жер
салығының даму кезеңдері, шет мемлекеттердегі жер салығын есептеу жөніндегі
мәселелер қарастырылған.
Екінші бөлімінде жер салығының есептелу механизмін талдау және Әуезов
аудунындағы бюджет табыстарын толтырудағы орны.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының жер салығының қызмет етуінің
есептелуінің мәселелері.
1. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПКЕТІЛЕРІ
1. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ,
Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер
болып табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі
бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Қазақстан Республикасында салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар:
- фискалдық қызметі;
- реттеушілік қызметі;
- бақылаушылық қызметі.
Фискалдық қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның
ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық
реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен
қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын
және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. әрине
салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да
экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салықтардың келесі негізгі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни
салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қарастырылады.
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
- міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық және
белгіленген мерзімде орындауы тиіс;
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін
төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс;
- әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға
бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат
етілмейді;
- біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға
бірдей салық жүйесі қолданылады;
- жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.
Салық ісін тиімді ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгілі топтарға
бөліп жіктейміз.
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
1. салық салу объектісіне байланысты;
2. қолдануына қарай;
3. салық салу органына байланысты;
4. экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады:
- корпорациялық табыс салығы;
- жеке табыс салығы;
- жер салығы;
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқа.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама
салықтарға мыналар жатады:
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер.
Салық Кодексінде Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13
алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
Осы 9 салықтың ішінен жер салығын қарастырайық.
Дамыған елдерде жер салығының екі түрі қарастырылған:
1. құрылыстан алынатын жер салығы;
2. жер салығы.
Құрылыстан алынатын жер салығы елдің аумағында жатқан барлық
құрылыстардан алынады. Салық қоғамдық меншіктегі ғимараттардан алынбайды.
Құрылыстан алынатын жер салығының ставкасы меншікті, сақтандыруды,
амортизацияны, күтім және жөндеуді басқару шығындарының есебімен
кадастарлық құн негізінде орнатылады.
Ал жер салығы мемлекеттің аумағында жатқан және құрылыстан алынатын
жер салығын салуға жатпайтын меншіктің барлық түрлерінен жыл сайын алынады.
Жер салығынан дамыған елдердің бюджет кірісінің түсімдер мөлшері біршама
төмен. Қазақстан Республикасына келетін болсақ, біздің елде жер салығы 1992
жылы енгізілген. Жер салығының енгізілуінің негізгі мақсаты жерді
оңтайландырылған экономикалық әдістерді және жер құрылғылары бойынша
шараларды жүзеге асыру үшін бюджет кірістерін қалыптастыруды, жердің
құнарлылығының жоғарылауын, олардың қорғаныстарын, сонымен қатар аумақтың
әлеуметтік-мәдени дамуын қамтамасыз ету.
Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерістер Қазақстан
Республикасының жер реформасы жөніндегі заңдарында, Жер Кодексінде
бейнеленеді. Қазақстанның Жер Кодексінде жер Республиканың айрықша меншігі
деп айтылған. Жерді иелену және пайдалану үшін төленетін ақы жер салығы
ретінде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты – жерді ұтымды пайдалануды
қамтамасыз ету және жерді сақтау, құнарлығын арттыру, жергілікті
аймақтардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін қажетті шараларды іске асыру үшін
бюджетке түсетін табыстарды құру. Жер салығы толығымен жергілікті бюджетке
түседі, сондықтан бұл жергілікті өкімет органдарының аталған салықты
жинауға мүдделерін арттырады.
Мемлекеттің қоғамдық пайдасына Жалпы Ішкі өнімнің (ЖІө) белгіленген жарғы
түрінде алуы салықтың мәнін құрайды.
Жарналарды ЖІӨ-ң негізгі қатысушылары іске асырады:
1. Материалды және материалды емес құндылықтарды өз еңбегін өндіретін және
осыдан белгілі табыс алатын жұмыскерлер.
2. Кәсіпкерлік салада қызмет ететін шаруашылық субъектілері, капитал
иелері.
Салық жарналары, алымдар, баждар және басқа да төлемдерден мемлекеттің
қаржы ресурстары қалыптасады. Салықтардың экономикалық мазмұны, бір жақынан
шаруашылық субъектілер мен азаматтардың, екінші жақынан мемлекеттік
қаржыларының қалыптасуы бойынша мемлекетпен өзара қатынасында.
Салықтар дауды түрде белгіленген мөлшерлеме бойынша азаматтар мен
шаруашылық субъектілерін мемлекет алатын міндетті алымдар. Мемлекет пайда
болғаннан бері салықтар экономикалық қатынастардың қажетті звеносы болып
табылады. Мемлекеттің құрылым түрлерінің дамуы мен өзгеруі ылғи да салық
жүйесінде жаңартуларға алғышарт болады. Қазіргі өркениетті қоғамда салықтар
- мемлекеттік табыстардың негізгі түрі болып табылады. Бұл өте-мөте
қаржылық функциясынан басқа салық механизмі қоғамдық өндіріске, оның
динамикасы мен құрылымына, ғылыми Техникалық Прогресстің жағдайына
мемлекеттің әсер етуі үшін де пайдаланылады.
Енді, осы салықтардың ішіндегі жер салығына тоқталайық. Жер салығы -
жер рентасы төлемдерінің бір түрі 18-ғасырдың аяғы мен 19-ғасыр бойы дамып
келе жатқан саяси экономияның өкілдері жер меншігі уақыт өте табыс әкеле
алатыны мүмкін болса, онда ол жалпы мемлекеттің байлықтарының негізі болып
табылады деп тұжырымдаған. Елді басқару үшін керек мемлекеттік табыстар осы
байлық көзіне салық салу жолымен, яғни жерге салық салудан алынады.
Бұл салық жер учаскелерін нақты пайдалануды есептеу табысына
негізделеді. Жер салығын енгізумен байланысты мәселелер ерекше
қиынтықтарға, ең алдымен, өйткені оны белгілеуге әдістемелік тәжірибенің
бір тұтас жүйеге көшу тұрғысынан туып отыр.
Ренталық салудың мәнін сипаттай келе ол: “Бұл мәселе екіге бөлінеді:
біріншіден- жер рентасын салық түрінде қандай жолмен алуға болады,
екіншіден-қандай үлгіде рентаны қоғамдық қажеттіліктерге жарату керек”,
яғни қандай жолмен оны бөлу керек-деп белгілеп кеткен.
Жер салығын енгізу ең алдымен жерді және басқа да ресурстарды неғұрлым
рационалды пайдалану есебінен ауыл шаруашылық өнімдерінің тиімділігін
көтеру қажеттіліктерін, нақты антишығындық механизмді құрумен туып отыр. Ол
сол сияқты жерге қожалықтың теңдік мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Н.Суханов: “Монополиялар мен жекелеген топ жер иеленушілердің, басқалардың
басқаларға ауыстыруы тек жерге салық салу арқылы ғана жоюға болады”-деп
жазған сияқты.
Рентаны төлеу жер үлесін пайдалану үшін төлем емес, ол артықшылыққа,
ең жақсы жер учаскелерін ұстаудың ерекше пайдалануына монополдік иелік ету
үшін төлем. Бұл дегеніміз жерге деген азаматтардың құқықтарын теңестіру
құралы.
ТМД мемлекеттері мен дамыған елдерде қолданылатын жер салықтарының
түрін зерттеу негізінде Н.Зенец оның жекелеген элементтерінің нақты
әртүрлі мемлекеттерде болатын әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың есебін
келесі сыныптамадан ұсынады:
-жер салығының функциялары - жер салығының кәсіпорындарға, фермерлік
шаруашылықтарға нақты әсер ету нысан деңгейі (фискалдық, реттеуші);
- салық төлеушілердің қайнар көздері - салық төлеушілердің шаруашылық
табыстарының ана немесе басқа бөлігі;
- салық көлемін белгілеу-салық салу ауыртпалықтарын анықтау әдістері;
- салық салу объектілері-салық салуға жататын жерлердің құрамы;
- салық салуды анықтау үшін база-мысалы: баға, рента көлемі, жердің
бағалық баллы;
- салықты алушылар - қай бюджетке (республикалық, жергілікті) бұл
салықтың түсетіндігі;
- басқа салықтармен өзара байланысы - салық салудың жалпы жүйесінде жер
салығының және басқа салықтардың функцияларын өзара бөлу;
- жер салығын төлеушілер категориясы-кооперативтік кәсіпорындар,
акционерлік қоғамдар және тағы басқалары;
Біріншіден, жер салығының функциясы және оны төлеудің қайнар
көздерінің өзара байланысы ТМД елдерінің барлығында жерді рационалды
пайдалану функциясы арнайы болып келеді. Сондықтан жер салығын төлеудің
қайнар көзі ретінде жер рентасы шығады деп болжануда. Европалық Одақта бұл
функция жақсы атқарылатын ауыл шаруашылығы кәсіпкерліктің жанұялық
жүйесіндегі жеке меншік жағдайында арнайы ынталандыруды талап етпейді.
Екіншіден, жер салығы функциясын салық салу жүйесіндегі басқада
элементтерінің арасында өзара байланыс бар. Жер салығы жалғыз болған
жағдайда, ал қайта бөлуді де қоса алғандағы барлық функцияны орындайтын
еді.
Үшіншіден, жер салығының мөлшерлемелерін анықтау үшін база оның
функцияларын және оның жерді ақылы пайдалану жүйесінің дамығандығына
байланысты. Жердің бағасы жоқ болғанда салық мөлшерлемері бағалық жер
баллымен немесе ренталық көлемімен байланыстырылады.
Жер салығының жергілікті бюджетке түсуінің маңызы. Жер салығы түрінде
алынған қаржылардың қандай басқару деңгейінде жинақталуындағы мәселе
маңызды методологиялық мағынаға ие болады. Теориялық көзқарастар бұл
мәселеде екі нұсқа болуы мүмкін деп тұжырымдайды.
Біріншісі, олардың тікелей мемлекеттік бюджетке түсуі және әртүрлі, ауыл
шаруашылығымен тікелей байланысы жоқ мақсаттарға жұмсалуы. Осыған
байлпанысты Н.Суханов: Едәуір демократиялық елдердің өзінде жер рентасын
“қазынаға беру” келешектегі жалпы мемлекеттік бюджеттің құраушы бөлігіне
жер рентасының мемлекеттік жер салығына ауысуы міндетті емес- деп жазған.
Бұл тағы да айтып өтетін жәйт, ол “қоғамның қажеттіліктеріне әлеуметтік
салымдардың жолымен жер рентасының айналымы” формуласына сай нәтиже болмай
отырғандығында.
Екінші нұсқасы, жер салығы түріндегі жиналған қаражаттардың көп
бөлігін жергілікті бюджетке қалдыруы. Келешектегі ренталық салым жүйесі
негізінде рентаның неғұрлым көп бөлігі жергілікті жерде қалу принципі
жатыр. Осы нұсқаның бірқатар себептер бойынша едәуір ыңғайлы екенін атап
өту қажет.
Біріншіден, ренталық табыстар, жер салықтары жергілікті бюджеттің
тұрақталуына әсер етеді, жекелеген территорияларда өзін-өзі басқару
процестерінің дамуына маңызды қаржылық тіректі құрайды.
Екіншіден, рентаның аймақтық бюджетке түсуі жер салығының негізделу
деңгейін анықтауға маңызды құрал болады, өйткені жергілікті жерлерде
шаруашылық жағдайының бар айырмашылықтарын жақсы бағалауға мүмкіндік туады.
Үшінщіден, жер салығы түріндегі жинақталған қаражаттар тікелей сол
берілген аймақ шегінде жалпы мемлекеттік қазыналардың жоғалып кетпеуіне,
яғни ренталарды алу осы аймақ қажеттіліктеріне жұмсалуы маңызды.
Осыдан жергілікті бюджетке жер салығы түріндегі түсетін қаражаттар
негізінде ауыл шаруашылық өндірісі қажеттіліктеріне шығындалуы керек деген
тұжырым жасауға болады. Бірінші кезекте бұған жататындар: жерлердің
құнарлылығын, олардың мелиорациясын көтеру, ауылдық жерлерде әлеуметтік
және өндірістік инфрақұрылымның дамуы бойынша шараларды жүргізу.
Соңғы нәтижеде жер салығы түрінде алынған қаржылар халықтың өмірлік
деңгейін көтеру, ауыр аграрлық дағдарысты бастан кешіруді қамтамасыз етуі
қажет. Н.Суханов осыған байланысты: “Ренталық салу қоғамның және
мемлекеттің міндеттерінің бірі, елдің бар халқына жер рентасын тең бөлікпен
бөлуді мақсат етуі қажет” - деп белгілеген. Ал тәжірибе жүзінде бұл
дегеніміз, жер салығы орталық бюджеттің толықтырылуына кетпей толығымен
жергілікті билік органдарының бюджетіне аударылуы қажет дегенді білдіреді.
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
кодексінде жер үшін төлемді белгілеу тәртібі мен алуы белгіленген осыған
сәйкес жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметіне байланысты болмай, жыл сайын жер көлемінің бірлігіне
бекітілген төлемдер арқылы белгіленеді.
Дамыған елдерде және ТМД елдерінде қолданылатын жер салығын зерттеу
негізінде, Н.Зенец нақты әлеуметтік-экономикалық шарттар есебімен олардың
элементтерінің келесідей жеке жіктемесін ұсынған:
- жер салығының қызметтері – кәсіпорынға, фермер шаруашылығына жер
салығының әсер етуінің нақты нысандары (фискалдық, реттеушілік);
- салықты төлеудің қайнар көзі – салық төленетін шаруашылықтың сол немесе
басқа кірістер бөлігі;
- салық мөлшерінің орнатылуы – салық салудың ауыртпалығын анықтау тәсілі;
- салық салу объектісі – салық салуға жататын жердің құрамы;
- салықтың ставкасын анықтау үшін база – мысалы, баға, рентаның мөлшері,
жерді бағалау балы;
- салықты алушылар – қай бюджетке (республикалық, жергілікті) бұл салық
келіп түседі;
- басқа салықтармен қарым-қатынас;
- жалпы салық салу жүйесінде жер және басқа салықтар арасындағы қызметтерді
бөлу;
- жер салығын төлеушілердің санаттары – кәсіпорындық кооператив,
акционерлік қоғам және тағы басқалары.
Жер салығын төлеушілер – меншігінде немесе тұрақты пайдалануында жер
учаскесі бар заңды тұлғалар (оның ішінде резидент еместер), олардың
филиалдары, өкілдіктері және жерге иелік етуші жеке тұлғалар.
Жер салығының мөлшері жер учаскесінің саласында, құнарлығына, орналасу
аймағына және сумен қамтамасыз ету мүмкіндігіне қарай анықталады және жер
иесі мен жерді пайдаланушының шаруашылық нәтижесіне байланысты болмайды.
Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген төлем түрінде
белгіленеді. Ал басқа мемлекеттерге берілген жер учаскесін пайдаланғаны
үшін салық салудың тәртібі мен шарттары Қазақстан Республикасының осы
мемлекеттермен жасасқан шарттарымен анықталады.
Жер салығының салық салу объектісі – жерге иелік ететін немесе
пайдаланатын заңды және жеке тұлғалардың қарамағындағы жер учаскелері.
Олардың түрлерін атап өтетін болсақ, олар мыналар:
1. Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланатын жерлер;
2. Елді мекендік жерлер;
3. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де мақсаттағы
жерлер;
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер;
5. Орман қоры жерлері;
6. Су қоры жерлері;
7. Қордағы (запастағы) жерлер.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлеріне, орман қоры жерлеріне, су
қоры жерлеріне, қордағы (запастағы) жерлеріне қандай да бір нысаналы
мақсатта қолданылса ғана жер салығы салынады.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер беріліп, салықтан босатылатын
төлеушілер:
- біртұтас жер салығын төлеушілер;
- діни бірлестіктер;
- мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыратын ұйымдар;
- уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеті
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
- салық салу режимінің екінші үлгісі бойынша (шикі мұнай мен басқа да
пайдалы қазбаларға салынатын акциз, үстеме пайдаға салынатын салық,
жер салығы бойынша, ал мүлік салығы қосылмайды) жұмыс жасайтын жер
қойнауын пайдаланушылар;
- құрылыс пен құрылғыларды қоса алғандағы, тұрғын үй қорындағы және үй
жанындағы жер учаскелері бойынша – “Батыр ана” атағын алған, “Алтын
алқамен” марапатталған көп балалы аналар;
- құрылыс пен құрылғыларды қоса алғандағы, тұрғын үй қорындағы және үй
жанындағы жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен
оларға теңестірілген тұлғалар, бала кезінен мүгедек тұлғаның ата-
анасының біреуі:
- тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар алып жатқан жер учаскелері;
- үй маңындағы жер учаскелері;
- жеке үй шаруашылығын жүргізуі, бау-бақша шаруашылығы үшін берілген
және құрылыс алып жатқан жерлерді қоса алғанда, саяжай құрылысына
арналған жер учаскелері;
- гаражға арналған жер учаскелері бойынша.
Бірақ мемлекеттік бюджет есебінен ғана қамтылған ұйымдар, уәкілетті
органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің
мемлекеттік кәсіпорындары, діни бірлестіктер пайдалануға немесе жалға
берілген жер учаскелері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектісін анықтау:
1. Темір жолдар, оқшаулау белдеулері, темір жол станциялары, вокзалдар
орналасқан жер учаскелерін қоса алғанда, заңдарда белгіленген тәртіппен
темір жол көлігі ұйымдарының объектілеріне берілген жер учаскелері темір
жол көлігі ұйымдары үшін салық салу объектісі болып табылады.
2. Электр беру желілері мен кіші станциялар тіректері алып жатқан жер
учаскелерін қоса алғанда, балансында электр беру желілері бар энергетика
және электрлендіру жүйесі ұйымдары үшін осы ұйымдарға заңдарда
белгіленген тәртіппен берілген жер учаскелері салық салу объектісі болып
табылады.
3. Мұнай құбырлары, газ құбырлары алып жатқан жер учаскелерін қоса алғанда,
балансында мұнай құбырлары, газ құбырлары бар, мұнай мен газ өндіруді,
тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдар үшін осы ұйымдарға заңдарда
белгіленген тәртіппен берілген жер учаскелері салық салу объектісі болып
табылады.
4. Байланыс желілерінің тіректері алып жатқан жер учаскелерін қоса алғанда,
балансында радиорелелік, әуә, кабельдік байланыс желілері бар байланыс
ұйымдар үшін осы ұйымдарға заңдарда белгіленген тәртіппен берілген жер
учаскелері салық салу объектісі болып табылады.
Жер салығын анықтау үшін жер учаскесінің алаңы салық базасы болып
табылады.
Орман қоры жерлерінен салық салуға жататындар:
- ауыл шаруашылығы мақсаты үшін пайдаланылатын жерлер;
- орман шаруашылығы органдарының үйлері тұрған жерлер;
- ағаш дайындаушы кәсіпорындардың пайдалануына берілген жерлер.
Мына тұлғалар жер салығын сәйкес ставкаға 0,1 коэффициентін қолдану
арқылы есептейді және төлейді:
- балаларды сауықтыру мекемелері, мемлекеттік табиғи қорықтар,
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар мен ботаникалық бақтар,
мемлекеттік табиғи және зоологиялық бақтар;
- балық өндірісі мақсатындағы мемлекеттік кәсіпорындар;
- жүйке аурулар және туберкулез мекемелері жанындағы емдеу-өндірістік
мекемелер;
- ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестациялау саласындағы мемлекеттік
кәсіпорындар;
- табиғи биологиялық ресурстарды ұлғайту, ормандардың табиғи әлеуметін
көтеру, өртпен күрес тәрізді жұмыстар негізгі қызмет түрлері болып
табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
- діни бірлестіктерден басқа коммерциялық емес ұйымдар;
- жұмысшыларының 50 пайызы мүгедектер және оларға жұмсалатын шығындар
жалпы еңбек ақы қорының 50 пайызынан кем болмайтын ұйымдар.
Бірақ бұл тұлғалар жерді коммерциялық мақсатта пайдаланса, жер салығын
жалпыға ортақ тәртіппен төлейді.
2. ЖЕР САЛЫҒЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі, яғни
салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа
қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды. Салық
жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болумен қатар,
ел дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік
туғызады. Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға
болады:
1. 1992-1995 жылдары жаңа салық жүйесі базисінің салық кезеңінің өңделуі
және іске қосылуы.
2. 1996-1998 жылдары нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық
жүйесін құруды ұйымдастыру және анықтау.
3. 1998-2000 жылдары барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне
өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру.
4. 2001-2002 жылдары жаңа салық Кодексі қабылданып іске қосылды.
Қазақстан Республикасының 1991 жылы 25 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы “Салық жүйесі туралы заңы” тәуелсіз салық
жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл мемлекеттің
экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналды. Осы
кезеңде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген
құбылыстар әсер етті. Атап айтсақ: меншіктің көптеген түрлерінің дамуы,
шаруашылық жүргізуші субьектілер мен ел арасындағы қатынастардың құқықтық
негізінде жүргізілуі және т.б. құбылыстар. Осы заң бойынша алғаш рет
Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті. Алғашқы салық
жүйесінің көптеген кемшіліктері болды, атап айтсақ басқа елдерге қарағанда
біздің салық жүйемізде жинақталған ғылыми және практикалық тәжірибенің
жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкессіздігі, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі және
т.б. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін
кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Аталған концепцияны
іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылдың 24 сәуірінде қабылдаған “Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдері туралы” заң күші бар жарлығы шықты. Ол 1995 жылдың 1
шілдесінен бастап іске қосылды. Нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салықтың
орнына 11 салықтар мен алымдар қызмет етті. 1999 жылы салық жүйесі бес рет
күрделі өзгеріске ұшырады. Осының нәтижесінде 2000 жылдың 1 қаңтарынан
бастап Қазақстан Республикасында 17 салықтар мен алымдар болды. 2001 жылдың
12 маусымында жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан
бастап іске қосылды. Қазіргі таңда елімізде 9 салық, 13 алым, 9 төлем, 1
мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген. [9] Атап айтсақ:
1. корпорациялық табыс салығы;
2. жеке табыс салығы;
3. қосылған құн салығы;
4. акциздер;
5. жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу;
6. әлеуметтік салық;
7. көлік құралдары салығы;
8. мүлік салығы;
9. жер салығы.
Алымдар:
1. заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
2. жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
3.жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
3-1. жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
4.радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
5. механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін
алым;
6. теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
6-1. кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу
үшін алым;
7. азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
8. дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
9. автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы;
10. аукциондардан алынатын алым;
11. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
12. телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
1. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
2. жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;
4. жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
5. орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
6. ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;
7. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
7-1. қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін
төлемақы;
8. кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
9. сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж
Кеден төлемдері:
1. кеден бажы;
2. кеден алымдары;
3. алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
4. алымдар. [6, 32-33 б.]
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына 2006 жылға
арналған жолдауында салық салу мәселелері бойынша Үкіметке төмендегі
тапсырмалалар тапсырылды:
• 2007 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал 2008-
2009 жылдары қосымша тағыда 1-2 пайызға азайту;
• 2007 жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 пайыздық
белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбекақысы аз жұмысшылар санатының
табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына
олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды
ұсынды;
• 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап шағын бизнес субьектілері үшін салық
салудың кемітілген біріңғай мөлшерлемесі енгізіледі.
3. ШЕТ МЕМЛЕКЕТТЕРДЕ ЖЕР САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ
Қазақстан Республикасында жер қатынастарын құқықтық реттеу қиын
кезеңнен өтуде. Жер нарығының түрлену проблемаларын зерттеу барысында шет
ел жер қатынастары үлкен қызығушылық тудыруда. Сонымен қоса жер нарығының
алғашқы дамуы, нарық құрылымының түрленуі, берілген проблеманың құқықтық,
саяси және экономикалық аспектілері басты назарда.
Әртүрлі елдердің жер салығын салу жолдары мен жер нарығының құқықтық
аспектілерімен танысу келесілерді анықтауға мүмкіндік берді.
Германияда жеке меншік құқығы конституциямен кепілденіп, заңмен
бекітіледі. Жер учаскелерін сату-сатып алу осы заңдар негізінде реттеледі.
Жерге бағалар тауарға сияқты сұраныс мен ұсыныс негізінде бекітіледі. Жер
меншігі мен тауар операциялары мемлекеттпен қорғалады. Герменияның жер
туралы заңдарының бір ерекшелігі жеке меншіктегі жер мұра бойынша иелікке
берілмей, сатылып жіберіледі. Жерді сатып алған адам 20 жыл ішінде жерді
қайта сатуға құқы жоқ. Германияда көбіне жер жеке жене жалдық иелікте болып
келеді. Жердің 38 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. Германияда ауыл
шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жердің 1 гектарына жер салығының
мөлшері 20 маркадан 650 маркаға дейін құрайды.
Жер салығы ауыл және орман шаруашылығындағы кәсіпорындардың жер
учаскелеріне салынады. Салық ставкасы 1,2 пайыз ал егер, мемлекеттік
кәсіпорындар, мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, ауруханалар,
интернаттар, діни мекемелер, сондай-ақ ғылыми мақсатта қолданылатын жерлер
аталмыш салықты төлеуден босатылған. Германияда тұрғын үй құрылысын
ынталандыру мақсатында қайтадан салынған тұрғын үйдің иелері 10 жылға дейін
жер салығын төлеуден босатылған. Жер учаскесі бір иеден екінші бір иеге
сатылған жағдайда салық сату бағасынан 2 пайыз мөлшерінде төленеді.
Салықты өткен кезең үшін аванстық төлем түрінде тоқсан сайын общиналар
алады. Жердің бағаларының нормативтері әрбір екі жыл сайын басылым
беттеріне шығады. Бұл жер учаскелерінің бағалары туралы ақпараттар мен
ұсыныстар жөнінде мәлімет алуға мүмкіндік береді.Сонымен қатар
нормативтердегі жердің бағаларының деңгейі табиғи-климаттық және
технологиялық жағдайларға да байланысты. Германияда жалдық төлемді билік
органдары бекітеді және қатаң қадағалайды. [12]
АҚШ-да барлық жерлер ұлттық жер кадасторына қосылған. Онда нарықтық
бағадан ерекшеленетін жер учаскелерінің құндық бағалары беріледі. АҚШ-ның
барлық жылжымайтын мүліктерінең құндық бағасының үлкен бөлігі қалалық
жерлерге келеді бірақ олар барлық жер үлесінің 2 пайызын ғана құрайды. АҚШ-
да орталықсыздандыру жоғары дәрежеде және жергілікті құқықтық автономиялар
федералды жалпы ұлттық жер заңнамасын кеш бекітті. Басқа елде сияқты
қалалық жерлердің бағалары жедел өсуде. Бұл жерлердің бағаларының
жоғарылауына байланысты тиісінше оның жалдау ақысының да төлемі
жоғарылауда. Жалдық төлемнің үлкен бөлігін саралап жіктеу рентасы құрайды,
ол барлық қоғамға тән болуы керек. АҚШ-да барлық жердің 30 пайызы ғана жеке
меншікте, қалаған 70 пайызы мемлекеттің және коммуналдық меншікте болып
келеді және жердің 66 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. АҚШ-да жалдық
төлем жердің құнарлығына, орналасқан жеріне және басқада факторларға
байланысты және заңменен немесе штаттардың заңдарына байланысты реттеліп
отырады. Келісім шарттарда жалға алудың мерзімі, жалға алушының міндеттері,
фермана басқару тәртібі, жалға алушының қызметінің түрі және жалдық
төлемнің деңгейі анық, әрі толық көрсетіледі. [13]
Францияның салық жүйесінде жергілікті салықтардың алатын орны зор.
Жергілікті салықтардың ішінде бізді қызықтыратындары құрылыс салынған
учаскелеріне жер салығы және құрылыс салынбаған учаскелеріне жер салығы
болып келеді. Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылдың бюджетін қарастыру
барысында жергілікті билік органдары белгілейді. Салық ставкалары заңмен
белгіленген максимумнан аспауы керек.
Құрылыс салынған учаскелерге жер салығы барлық құрылыс салынған
учаскелерінен өндіріліп алынады. Салық барлық жылжымайтын мүлікке, яғни
ғимараттарға, құрылыстарға, резервуарларға, сүрлем мұнараларына және т.б.,
сонымен қатар өндірістік немесе коммерциялық мақсаттарда пайдаланылатын
учаскелерге салынады. Аталған салықтан:
- мемлекет меншігі;
- ауыл шаруашылық мақсаттарда пайдаланылатын қалалардан тысқары жерлерде
орналасқан ғимараттар;
- 75 жастан асқан; мүгедектігі бойынша немесе қоғамдық ұйымдардан жәрдем
ақы алатын жеке тұлғалар босатылған.
Құрылыс салынбаған учаскелеріне жер салығы егіс жерлерін, ормандарды,
карьерлерді, саз, сор жерлері, құрылысқа арналған жерлерді және т.б.
қамтыған. Мемлекет меншігіндегі учаскелер аталған салықтан босатылған.
Салықтан уақытша қолдан жасалған екпе ағаштары мен ауыл шаруашылық
өндірісін дамытуға арналған жер учаскелері босатылуы мүмкін. Францияда
жерді жеке меншіке беру жолы анықталған, бірақ жерді сатуға тиым салынған,
жердің иесі оны тек фермерлер мен жалға алушыларға ғана жалға бере алады.
[14, 56 б.]
Италияда жер толығымен мемлекет меншігінде, тек тұрғын үй маңайындағы
учаскелер ғана жеке меншікте болып келеді, бірақ оларды сатуға 30 жылға
дейін рұқсат етілмеген. Италияда жер меншігінен алған табыстарына жер
учаскелері мен құрылыстардан алған табыстары жатады және кадастрлық әдіс
бойынша салық салынады. Жер кадастрын құрау 1939 жылы басталған. Жер
рентасының мөлшері кадастрлық тізіммен реттеледі. Кадастрлық бағалау 10
жылда бір рет жүргізіліп тұрады, осы кезең аралығында Қаржы министрлігі
түзету коэффицентін қолдануға құқылы. Нақты иесінің қарамағындағы салық
салу объектілері бойынша салық мөлшері тариф негізінде бекітіледі. Жалға
берілген құрылыстардың салығы жалдық төлем негізінде анықталады. Италияда
жердің 29 пайызы жалдық жолмен пайдаланылады. Салық салу мақсатында кешенді
табысын есептеу үшін жалдық төлем 10 пайызға, жекелеген жағдайларда 15
пайызға төмендетіледі. Италиданың кейбір таулы аудандарында жалға алу
келісімшартының алты жылдық, ал егер шаруа қожалығын толығымен жалға алатын
болса, онда он бес жылдық минималды мерзімі бекітілген. [14, 60-61 б.]
Данияда мүлікке салынатын салық ауылшаруашылық жерлерінде қамтиды.
Жерді бағалау бес жылда бір рет іске асырылады. Негізгі бағалаудың
критерилері- жердің сапасы, пайдалану типі және орналасқан жері болып
табылады. Мұнда жер салығы әрдайым жер нарығының конъюнктурасына байланысты
анықталып отырылатын жердің құнына негізделген. Жер салығы ауыртпалықты
болуы мүмкін, яғни егер фермерлердің табыстарына байланыссыз жердің бағасы
өте жоғары қарқынмен өссе, кенет жоғарылауы мүмкін.
Нидерланды елінде жалдық төлемдердің шектері рента негізінде анықталған
және қолданыстағы заңмен реттеліп отырылады. Олардың дифференциациясы
ауылшаруашылығында пайдалану түріне байланысты (бағбандықта пайдаланылатын,
жыртылған, пішен шабу, жайылым жерлері). Жалдық төлемді және қосымша
төлемдерді әрбір үш жыл сайын қарастыру заңмен негізделген. Бұл жердің
сапасын қайта бағалау қажеттілігімен байланысты. Жалдық төлемнің максималды
шегі заңмен қатаң түрде белгіленген. [13]
Қытай Халық Республикасында Конституция бойынша қалалардағы жерлер
мемлекет меншігінде болып келеді. Қытайда жерге жеке меншіктің мемлекеттік
және кооперативтік түрлері бар.Жер заңында жер жалпы халықты меншігінде
және еңбек ұжымының меншігінде болып келеді делінген. Жерге ұжымдық меншік
ету заңына сәйкес мемлекет жерді реквизициялауы мүмкін, яғни өз иелігіне
алуы әбден мүмкін. Жер ұжымдық меншіктен мемлекеттік меншіке ауысады.
Реквизиция процесі нарықтың сату- сатып алу қағидасына сай келмейді, ол
мәжбүрлі сипатта болады. Қытайда жерге меншік ету айналысы бір жақты болып
келеді, яғни тек ұжымдық меншік қана мемлекеттік меншікке ауыса алады,
керісінше болуы мүмкін емес. Қытайда жердің 96 пайызы жалдық жолмен
пайдаланылады. [5, 133-134 б.]
Жапонияда салық салуда жер учаскелерін құндық бағалау күрделі
мәселелердің бірі болып отыр. 1980 жылдардың екінші жартысында Жапонияда
жердің бағасы күрт өсіп кетті, бұл таңғаларлықтай жағдай емес, егер елдегі
халықтың тығыз орналасқанын ескерсек. Мұндай жағдайға елдегі ерекше
экономикалық жағдайларда әсер етті. Дәл жоғарыда аталған кезеңде офистерге
деген жоғары сұраныс байқалды, себебі Токио Нью-Йорк және Лондон сияқты
қалалармен қатар әлемдегі негізгі ақпараттық және банктік орталықтарының
біріне айнала бастады. Банктер мен әртүрлі халықаралық компанияларға арнап
салынады деген офистерге сұраныс ұлғайып, спекулятивтік мәмілелердің саны
арта түсті. Осы жылдары Жапония өкіметі 2000 жылдарға дейін арналған
астананы реконструкциялау жөніндегі жоба жоспарын жаңартқан болатын. Осы
жоба бойынша көптеген құрылыстардың салынуы көзделген болатын. Жоба жарыққа
шыққаннан кейін жаппай жерді сатып алулар басталы. Бұл сатып алушылардың
көбісінің көздегені мемлекеттік органдарға қымбат бағаға қайта сату болған.
Екіншіден басқа жылжымайтын мүліктерге қарағанда жерді сатып алу-сату
барысында салық салынбаған. Сонымен қатар банкте жермен байланысты
мәмілелерді жүргізуші фирмаларға жылдам әрі жеңілдетілген шарттарда
несиелер бере бастады, соның ішінде ұзақ мерзімді несиелер. Жер
қымбаттамаса арзандамайды деген тұжырым пайда болды. Нәтижесінде соңғы
жылдары Токиода жердің бағасының өсуі 50-75 пайыздық деңгейді құрады. Жерге
бағаның өсуі қала ішіндегі миграцияға әсер етті, яғни тұрғын үйлер
офистерге қайта жабдықтала бастады. Муниципалистер жоғары бағаның әсеріне
қоғамдық мақсаттарға арналған жаңа жер учаскелерін: қала инфрақұрылымына
кіретін жолдарға, парктерге, басқада құрылыстарға арналған жерлерді сатып
алу мүмкіншіліктері болмады. Егер құнға пропорционалды түрде салықтарда
жоғарыласа, онда жоғымсыз жағдайлар пайда болар еді. Осы жағдайға
байланысты Жапонияда жер салығына байланысты тәртіп енгізілген, яғни ол
бойынша жер салығы соңғы рет жүргізілген қайта бағалаумен салыстырғанда 10
пайыздан артық ұлғаймауы тиіс. Жапонияда жерді сатуға рұқсат берілмеген.
[5, 131-132 б.]
Кореяда заңдарға сәйкес жерді мұраға беруге, сатуға және банкке
кепілдікке қоюға болады. Бірақ бірнеше шектеулер қойылған. Мәселен, ауыл
шаруашылық жерлерінің мақсаттық пайдалануы қатаң түрде қадағаланады,
сонымен қатар сатқан немесе мұраға алынған учаскелерді бірнешеге бөлуге
рұқсат берілмейді.
Израилде индустриалды, қалалық тұрғын үй және басқада ауыл
шаруашылықтық емес құрылыстық мақсаттарға арналған жерлерді жалға алуға
сұраныс өте жоғары. Сондықтан 1994 жылдан бастап мұндай жерлерді жалға алу
үшін аукцион өткізіліп тұрады. Салық бірлігін есептеу үшін нақты жер
учаскесінің 1 дунамының бағасы алынады. Жерді пайдалану мақсаттары мен
өзектіліктері және мақсаттардың өзгерілуі салықтың пайызында ескеріліп
отырады, ал оны мемлекет жер басқармасы арқылы анықтап отырады. Мемлекет
жерге деген бағаны өзгертуге құқы бар.
Түркияда жер ресурстарына деген жеке меншік құқықтарының белгіленген
мерзімдері болады және мемлекетпен қатаң түрде қадағаланып отырылады.
Шығыс Еуропа елдерінде мемлекеттің, ұжымдық және бірлескен түрдегі жер
иемдену мен пайдаланудың жеке түрлерге ауысулары қарастырылған. Негізінен
жеке немесе ұжымдық түрде жер пайдалану мен иемденуге ауысуда. [13]
Белоруссияда жер салығы жерді ұтымды пайдалану, жер сапасын сақтау,
аумақтың әлеуметтік дамуын көтеру, бюджеттің кіріс көзін толтыру мақсатында
енгізілді. Салықты барлық меншік иелері- заңды және жеке тұлғалар (немесе
жалға алушылар) төлейді.
Салық салу мақсатында жер бірнеше категорияға бөлінеді:
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер;
- елді мекен жерлері;
- орман және су қоры жерлері;
- өнеркәсіп мақсатындағы жерлері;
- көлік, байланыс, қорғаныс мақсатындағы жерлер.
Салық салу обьектісі болып тұлғаның меншігіндегі, иеленуіндегі және
пайдалануындағы жер учаскесі танылады.
Салық мөлшері жер учаскесінің сапасына, орналасқан жеріне байланысты
анықталады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер үшін салық мөлшері жердің
кадастрлық бағасы негізінде анықталады.
Жер салығын төлеуден:
- радиоактивті ластанған жерлер;
- ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер;
- запастағы жерлер;
- әкімшілік ғимараттары орналасқан жерлер т.б. босатылады.
Жер салығының ставкасы әр жердің категориясы бойынша бөлек-бөлек
анықталған. Жергілікті билік органдары ол ставканы заңмен бекітілген
мөлшерде өзгерте (жоғарылатады немесе түсіреді) алады. Бір ерекшелігі-
салық ставкасы өткен жылдың желтоқсан айындағы инфляция деңгейін көрсететін
коэффицент негізінде жыл сайын қайтадан қаралып отырады. Жер салығы жылына
бір рет төленеді.
Қалалардың жерлері бойынша есептелген жер салығының 40 пайызы
республикалық, 60 пайызы жергілікті бюджетке түседі. Қалалар жерлерінен
басқа жерлер бойынша есептелген жер салығының 25 пайызы республикалық, 75
пайызы жергілікті бюджетке түседі. [14, 121-122 б.]
Ресейде жер салығы жергілікті мүлік салықтарының қатарына жатып,
иемдену және пайдалану фактісіне қарай өндіріліп алынады. Жер салығының
бюджетке түсуі орталықтандырылған: федералдық бюджетке -30 %, РФ
субьектілерінің бюджетіне -20 %, жергілікті бюджетке –50 %. Бекітілген
жерге төлем: жыл сайынғы жер салығы, жалдық (арендалық) төлем және жердің
мөлшерлік бағасы болып табылады. Жерді иемденуі және пайдалануы бойынша
(жалдық төлемнен басқа) жерге салық салынады. [4, 204-206 б.]
Жер салығы мемлекет деңгейінде заңмен бекітіліп, елдің барлық аумағында
алынады. Салық ставкасы республиканың заң актісімен немесе аумақтық
мемлекеттік билік органының шешімімен бекітіледі. Салық тиісті бюджетке
есептеліп, түсу тәртібі жер туралы заңнамалық құжаттармен анықталады.
Қырғызстанда жер реформасын арықарай жалғастыру актуалды проблемаладың
бірі болып табылады. Қазіргі кезде жер учаскелерінің үлестері бойынша
қиындықтар шешілген, бірақ жер салығын және бірнеше жеңілдіктерді өзгерту
бойынша сұрақтар шешілмеген. 2005-2007 жылдар аралығында бюждетке түскен
жер салығына талдау жасау барысында жер салығы ең аз мөлшерде түскенін
көрсетеді. Жалпы салықтық түсімдердің ішінде жер салығы ең аз мөлшерді
құрайды- орташа алғанда 3,4 %, ал ЖІӨ-де 0,4 %. 2005 жылы өткен жылмен
салыстырғанда жер салығы бойынша түсімдер 16,8 % төмендеп, 2,2 % болған,
ал 2006 52,4 % өсу қарқыны жоғарылап, үлес салмағы 3,0 % құраған, бұл
жоғарылау негізінен азаматтардың жер үлестерін пайдалануға құқық алғаннан
кейін, жерді ұтымды пайдалана бастағаны мен байланысты болып келеді. 2007
жылы жалпы салықтық түсімдердегі жер салығының үлесі 2,6 % төмендегені
байқалады, 2006 жылмен салыстырғанда 0,4 % төмен (немесе 6 млн. сомға).
2005-2007 жылдар аралығындағы Қырғызстандағы ЖІӨ-гі және жалпы салықтық
түсімдердегі жер салығының үлесін келесі кесте арқылы көруге болады.
2005-2007 жылдар аралығындағы Қырғызстандағы ЖІӨ-гі және жалпы салықтық
түсімдердегі жер салығының үлесі. (%)
Кесте- 1
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
Жалпы салықтық түсімдердегі жер салығы 2,2 3,0 2,6
ЖІӨ-гі жер салығы 0,3 0,4 0,4
Қайнар көзі: Қырғызстан Республикасының табыстар жөніндегі Комитетінің
мәліметтері
Жер салығының түсуіне бірнеше факторлар әсер етеді:
жер салығының салық салу базасының жоғарылығы;
төмен жер ставкалары;
республика аймақтары бойынша жер учаскелеріне салық ставкаларының
дифференциациясы;
жер салығын төлеу барысындағы жеңілдіктердің жоғарылығы;
жер салығын төлеу барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz