Мемлекет және құқық теориясының пәні мен әдістері, атқаратын қызметтері
КІРІСПЕ
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы . іргелі ғылым
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
1.3 Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу негіздері
2 ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
2.1 Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы пәнінің рөлі мен орны
2.2 Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары жүйесінде
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы . іргелі ғылым
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
1.3 Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу негіздері
2 ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
2.1 Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы пәнінің рөлі мен орны
2.2 Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары жүйесінде
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді. Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін, қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары, мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін, орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін қалыптастырады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін, қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары, мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін, орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін қалыптастырады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 ж.
2. Қазақстан Республикасының «Јкiмшiлiк құқық бұзушылық» туралы кодекс 30 қаңтар 2001 жыл
3. Сейдеш Б.Б. Јкiмшiлiк құқық пәнi бойынша дәрiстер. – Алматы: Дәнекер, 2004.
4. Таранов А.А. Административное право Республики Казахстан, «Жеті Жарғы»
2. Қазақстан Республикасының «Јкiмшiлiк құқық бұзушылық» туралы кодекс 30 қаңтар 2001 жыл
3. Сейдеш Б.Б. Јкiмшiлiк құқық пәнi бойынша дәрiстер. – Алматы: Дәнекер, 2004.
4. Таранов А.А. Административное право Республики Казахстан, «Жеті Жарғы»
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы – іргелі ғылым
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
1.3 Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу негіздері
2 ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ
ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
2.1 Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы пәнінің
рөлі мен орны
2.2 Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары жүйесінде
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз
етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі
Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор
экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік
береді. Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық
салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік
функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана
емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен
категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында
өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін
ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді
дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану
және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен
категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы
әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды
шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер
өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін
интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп
мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін,
қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары,
мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы
білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен
категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа
заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың
жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-
құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес
сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне
шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық
құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін,
орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен
байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған
білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық
мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін
қалыптастырады.
Мемлекет және құқық теориясын терең оқып зерттемейінше салалық заң
ғылымдарын және басқару сипатындағы пәндерді жемісті игеру мүмкін емес.
Мемлекет және құқық теориясының жалпы ғылыми теориялық маңызы түсінігін
ашу негізгі міндет болып табылады. Осы міндеттерді зерттеу нәтижесінде
белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге болады.
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы – іргелі ғылым
Құқықтық мемлекеттің түсінігі және қағидалары. Құқықты мемлекет - бұл адам
мен азаматтың құқықтар мен бостандықтарының толық түрде қамтамасыз
етілуіне және құқық бұзушылықтарды болдырмау мақсатында мемлекеттік билікті
құқықпен мейлінше байланыстыруға жағдай жасаушы саяси билік ұйымы.І
Құқықтық мемлекеттің мәнін қарастыруда оның негізгі екі жағын (екі
негізгі кағиданы) бөліп қарастыруға болады:
1) мазмұнды жағы - адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын
мейлінше толық көлемде қамтамасыз етуден тұлға үшін құкықтық ынталандыру
режимін орнықтырудан көрінеді;
2) формальды-заңды жағы - мемлекеттік билікті құқықпен байланыстырудан,
мемлекеттік құрылымдар үшін құқықтық шектеу режимін орнықтырудан көрінеді.
Сонымен қатар, құқықтық мемлекеттің кағидасына мыналар да жатады:
- билікті заңсыз пайдалануды болдырмау мақсатында оны заңшығарушылық,
атқарушылық және сот тармақтарына бөлу;
- заңның үстемдігі, яғни, биліктің жоғары органымен барлық конституциялық
тәртіптерді сақтай отырып қабылданған заң атқарушылық билік актілерімен
жоққа шығарылуы, өзгертілуі және тоқтатылуы мүмкін емес;
- мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі;
- қоғамдағы құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі;
- азаматтық қоғамның болуы және тарапынан құқық субъектілерінің заңдарды
орындауына бақылау жүргізілуі.
2. Биліктің тармақтарға бөлінуі құқыктық мемлекеттің қағидасы ретінде.
Бұл қағиданы алғаш рет Д. Локк пен Ш. Монтескье ұсынған болатын. Қағиданың
басты талабы - саяси бостандықты бекіту, заңдылықты қамтамасыз ету және
белгілі бір әлеуметтік топтың, мекеменің немесе жеке тұлғаның билікті асыра
пайдалануын болдырмау үшін мемлекеттік билікті заң шығарушылық (халық
сайлайтын және қоғамды дамытуды заңдар қабылдау жолымен жүзеге асыруға
бағытталған), атқарушылық (биліктің өкілдік органы тағайындайтын және
заңдар мен оралымдық-шаруашылық қызметті жүзеге асырумен айналысатын) және
сот (бұзылған құқықтарды қалпына келтірудің, кінәлілерді әділетті түрде
жазалаудың кепілі болып табылатын) биліктері деп бөлу қажет. Және осы әр
бір билік түрлері дербес және бір-бірін тежей отырып, өз функцияларын
органдардың ерекше жүйесі арқылы және арнайы нысандарда жүзеге асыруы тиіс.
Констиуцияда бекітілген тепе-теңдік және тежемелік жүйесі заң шығару,
атқарушы, сот билігінің нақты бір билік түріне қатысты құқықтық
шектеулерінің жиынтығын білдіреді. Мысалы, заң шығару билігіне қатысты
тежемелік жүйесінде ерекше рөлді Президент иеленген, ол заң шығарушыға
қатысты вето құқығын иеленеді: атқарушы билікке қатысты тежемелік сипатта
болып президент өкілеттіктерінің мерзімі, импичмент, сенімсіздік вотумы,
атқарушы органдардың жауапты қызметкерлеріне заңшығару-шылық құрылымға
сайлануға тыйым салу, коммерциялық қызметпен айналысу табылады; сот билігі
үшін конституцияда көрініс тапқан құқықшектеуші құралдар болып мыналар
табылады: кінәсіздік презумпциясы, қорғану құқығы, азаматтардың заң мен сот
алдындағы теңдігі, іс жүргізудің жариялылығы мен жарыспалылығы, соттарға
отвод жариялау және т.б.
Мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі. Бұл құқықтық мемлекеттің дербес
қағидасы болып табылады. Бұл саяси билікті шектеудің өзінше бір тәсілі, ол
сасяи биліктің иесі ретіндегі мемлекет пен оны жүзеге асырудың қатысушысы
ретіндегі азаматтың арасындағы қарым-қатынастардың адамгершілік-заңды
бастамаларын көрсетеді. Қоғам мен тұлғаның бостандығын заңшығарушылық
нысанда бекіте отырып, мемлекет өз шешімдері мен әрекеттерінде белгілі бір
шектеулерді иеленеді. Заң арқылы ол өзінің азаматтармен, қоғамдық
ұйымдармен, басқа мемлекеттер-мен қарым-қатынастарындағы әділеттілік пен
теңдікті қамтамасыз ететін міндеттемелерді өз мойнына алуы тиіс.
Құқыққа бағына отырып, мемлекеттік органдар ондағы ерсжелерді бұза алмайды
және осы міндеттерді орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылады. Заңның
мемлекеттік билік үшін міндеттілігі әкімшіліктік қателіктерді болдырмауға
бағытталған кепілдіктер жүйесімен қамтамасыз етіледі. Оларға Үкіметтің
өкілдік органдардың алдындағы жауапкершілігі, мемлекеттің кез-келген
деңгейдегі лауазымды тұлғаларының нақты бір тұлғалардың құқықтары мен
бостандықтарын бұзғандығы, билікті асыра пайдаланғаны, қызметтік жағдайын
асыра пайдаланғаны үшін тәртіптік, азаматтық-құқықтық және қылмыстық
жауапкершілігі, импичмент және т.б. жатады.
Жалпы қауымның мемлекеттік құрылымдардың өз міндеттерін орындауды
бақылауының нысандары болып референдумдар, депуттардың сайлаушылар алдында
есеп беруі және т.б. табылады.
Тұлғаның мемлекет алдындағы жауапкершілігі де дәл осы құқықтық
бастамалармен негізделеді. Мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану құқықтық
сипатта болуы, ол тұлғаның бостандығын бұзбауы және жасалған
құқықбұзушылықтың ауырлығына сай болуы тиіс. Сонымен, мемлекет пен тұлғаның
арасындагы қарым-қатынастар өзара жауапкершіліктің негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Мемлекет пен қоғамның өзара қатынасы. Қоғам - бұл, кең мағынада, адамдардың
бірлескен қызметінің тарихи қалыптасқан нысандарының жиынтығы немесе, тар
мағынада, әлеуметтік жүйенің тарихи нақты типі, қоғамдық қатынастардың
белгілі бір нысаны.
Мемлекет - бұл саяси биліктің саяси-аумақтық, егеменді түрде
ұйымдастырылуы. Қоғам мен мемлекет - әртүрлі түсініктер. Біріншісі
екіншісіне қарағанда кең болып келеді, себебі, қоғамда мемлекетпен қатар
мемлекеттік емес құрылымдар да (саяси партиялар, саяси қозғалыстар,
қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер, еңбек ұжымдары және т.б.) болады.
Мемлекет қоғамның саяси бөлігі, элементі болып табылады.
Мемлекет қоғамда орталық орынды және басты рөлді иеленген. Мемлекеттің
сипаты бойынша бүкіл қоғамға. Оның мәніне сипаттама беруге болады. Мемлекет
қоғамға қатысты оның істерін шешу, басқару құралы рөлін атқарады. Қоғам мен
мемлекеттің хронологиялық шектері де әртүрлі болып келеді: біріншісі
екіншісіне қарағанда ерте пайда болған және бай даму тарихына ие. Дамыған
қоғамның негізінде пайда болған мемлекет оған қатысты салыстырмалы түрдегі
дербестікті иеленеді.
Азаматтық қоғамның түсінігі жәнс құрылымы. Азаматтық қоғам түсінігін
Аристотель, Цицерон, Гроций, Т. Гоббс, Дж. Локк, Гегель, Маркс және т.б.
ойшылдар қалыптастырған. Барлық ғалымдар азаматтық қоғамдағы негізгі идея
ретінде адам идеясын таниды. Азаматтық қоғам - адамгершілік, діни, ұлттық,
әлеуметтік-экономикалық, отбасы инсти-туттары мен қатынастарының жиынтығы,
солардың көмегімен жеке тұлғалар мен топтардың мүдделері
қанағаттандырылатын.
Азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді:
1) мемлекеттік емес, әлеуметгік-экономикалық қатынастар мен институттар
(меншік, еңбек, кәсіпкерлік);
2) мемлекеттен тәуелсіз өндірушілердің жиынтығы (жеке фирмалар және т.б.);
3) қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер;
4) саяси партиялар мен қозғалыстар;
5) тәрбиелеу мен мемлекеттік емес білім беру саласы;
6) мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарының жүйесі;
7) отбасы;
8) шіркеу және т.б.
Азаматтық қоғамның белгілері:
- адам мен азаматтың құқықтар мен бостандықтарының мейлінше толық
қамтамасыз етілуі;
- өзін-өзі басқару;
- оның құрылымдары мен адамдардың әртүрлі топтарының бәсекелестігі;
- еркін түрде қалыптасатын қоғамдық көзқарас пен плюрализм;
- жалпы ақпараттану мен адамның ақпаратпен танысу құқығының шын мәнінде
жүзеге асырылуы;
- өмір сүру координация қағидасына негізделеді (мемлекеттік аппарат кезінде
субординация қағидасы үстемдік құрады);
- экономиканың көпжақтылығы;
- биліктің заңды және демократиялық сипаты;
- кұқықтық мемлекет;
- адамдардың жақсы өмір сүру жағдайын қамтамасыз ететін мемлекеттің күшті
әлеуметтік саясаты және т.б.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекет белгілі бір территория
шеңберіне халықты ырықсыз көндіру монополиясына ие, бүкіл қоғам атынан
ішкі және сыртқы саясатты жүргізіп отыру құқығына ие, барлық жұртқа
міндетті заңдар мен ережелер шығарудың ерекше құқығына, салық салып отыру
құқығына ие болатын құрылым.
Мемлекеттің белгілері мынандай:
– мемлекеттік өкіметті іске асырушы органдар мен мекемелердің ерекше
жүйесінің болуы;
– мемлекетте белгіленген белгілі бір нормалар жүйесін нығайтатын
құқықтың болуы;
– сол мемлекет заңдарының күші жүретін тұтас территорияның болуы.
Мемлекеттің өмір сүруі өндірістік қатынастардың сипатына және тұтастай
өндіріс тәсіліне байланысты. Мемлекет – базистің қондырмасы. Осы сияқты
диалектикалық байланысын, өзара тәуелсіздігін айқындамайынша, мемлекеттің
шыққан тегін (генезисін), оның бір тарихи тұрғыдан екінші бір тарихи
тұрғыға өту заңдылығын түсіну мүмкін емес. Тарихтың барысында мемлекет
бірте-бірте базистен біршама дербестік алды. Оның қоғам өмірінің негізгі
салаларына ықпалы өте қомақты және ол қоғамдық қатынастардың дамуына әсер
ете алады немесе бөгет болуы да мүмкін. Қоғамның ұйымдастырылуы
күрделенген сайын мемлекеттің оған ықпал жасау рөлі арта түседі.
Міне мемлекеттің пайда болуы соған байланысты, атының, терминінің
шығуы, оның мәні мен белгілері туралы қысқаша түсінік осындай. Енді
мемлекет туралы ілімнің қалыптасуына біраз зейін аударайық.
Мемлекеттің түрлері және атқаратын қызметі. Алғашқы рет мемлекет
түрлерін жіктеуді Аристотель жасады. Ол Геродот пен Платонның ілімдерін
басшылыққа ала отырып, мемлекетті монархияға (бір адамның үстемдігі),
аристократияға (элитаның үстемдігі), политияға (тіке демократия
мағынасында халықтық үстемдік) бөлді. Оның ойынша, мемлекеттің бұл үш
түрі де халыққа мансапқорлықсыз, пайдакүнемдіксіз қызмет ететін болса,
олар заңды болып табылады.
Қайта өрлеу заманынан бастап мемлекетті үш түрге бөлу қалып, ол енді
монархия және республика деп екі түрге бөлінетін болды. Ал бұл күнде
демократияны оған қарама-қарсы автократиядан айырып алуға тура келеді.
Бұл жерде демократияның конституциялық мемлекет түрінде кездесетінін
ескерсек, парламенттік үкімет пен президенттік басқару жүйесін ажырату да
қажет. Қазіргі дүниеде тағы бір ескеретін жай конституциялық мемлекеттер
түріне жатпайтын, бір мемлекеттік жүйеге біріктіруге болмайтын толып
жатқан плюралистік тұрғыдағы мемлекеттер бар. Мәселен, бұрынғы КСРО-ның
пролетариат диктатурасы мемлекеті дегеніміз шын мәнінде коммунистік
партия басшылығының олигархиясы болды. Ал үшінші әлемнің көптеген
мемлекеттері өздеріне не батыстық, не шығыстық мемлекеттік үлгіні алса да
оларда бұрынғы ескі басқарушылық түрі араласып отырды.
Мемлекеттердің түрлеріне келсек, қазір абсолюттік және конституциялық
монархия, әскери диктатура, автократия, хунталар, әлеуметтік тап, тайпа
басшылығы, отбасылық қауым дегендерді білеміз. Діннен ажыратылған
(советтік) мемлекеттер типіне қарсы діни мемлекеттер типі бар. Міне
осының бәрі әлі күнге дейін қазіргі мемлекеттерді дұрыстап жүйеге бөлудің
жоқ екендігін көрсетеді. Конституциялық мемлекеттің бірнеше антитиптері
бар. Оның бірі бір адамның, не бірнеше адамның үстемдік етуі түрінде
көрінеді. Автократиялық мемлекеттің өзіндік бір типі – ол авторитарлық
пен тоталитарлық түрлер қосылған тоталитарлық мемлекет. Мұның үлгілерін
Ленин, Сталин, Гитлер нақты жасап берді. Ол адамды өзінің идеологиясын
сөзсіз орындауға пайдаланумен, қоғамдық және жеке адам өмірін
саясаттандырумен сипатталады. Сонымен мемлекеттік құрылыстың сан
алуандығына байланысты да олардың түрлері де әр түрлі болып келеді.
Мемлекеттің типі оның мәнінен, міндеттерінен туындайды. Яғни мемлекет
белгілі бір таптың, не қоғамдық күштің үстемдік ету құралы (механизмінің)
әлеуметтік бағыты болып та табылады. Мемлекеттің түрі үстем өндірістік
қатынастардың түрімен айқындалады. Сонымен қатар мемлекеттің өтпелі түрі
де болады. Осындай күйді қазір Қазақстан басынан кешуде. Қазақстанда
құқықтық мемлекет құру міндетін шешу – мемлекетіміздің ұлттық-
демократиялық типін жасауға бағыт алуда. 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған еліміздің Ата заңы – Конституцияда: Қазақстан Республикасы –
демократиялық, зиялы және біртұтас мемлекет, – деп жария етіліп,
тәуелсіз мемлекет заңды түрде жарияланды.
Мемлекеттер басқарушылық формасы мен саяси өкіметтің негізгі
институттарының құрылысына қарай да әр түрлі болады. Ал басқарушылық
формасы дегеніміз өзінің заңдандырылған тәртібімен сипатталатын өкіметті
ұйымдастыру болып саналады.
Басқарушылықтың монархиялық формасы – мемлекеттік өкімет билігін
жүргізетін бір адам – монарх. Ал мемлекеттің республикалық формасында –
заң бойынша өкімет билігін халықтың көпшілігі жүзеге асырады. Өйткені
онда өкімет билігінің көзі халықтан шығады. Басқарушылықтың басқа да
түрлері бар. Олар: демократиялық, әміршілдік, т.б.
Мемлекет құрылысы бойынша, унитарлық біртұтас мемлекет және
федеративтік заң бойынша біршама ерікті мемлекеттер одағы –
республикалар, штаттар, контондар, т.б. конфедеративтік мемлекеттік-
құқықтық бірлестіктер болып бөлінеді. Әр түрлі мемлекеттердің маңызы оның
ішкі саяси құрылысына қарай бағаланады. Саяси құрылысы дегеніміз – бұл
мемлекеттік өкімет билігін жүргізу әдістерінің біртұтас жүйесі, жеке
адамдардың демократиялық құқығы мен бостандығын іске асыру дәрежесі,
өкіметтің өз қызметінің құқықтық негіздеріне қатысты, ресми
конституциялық және құқықтық нормалардың нақты саяси өмірге сәйкестігі.
Осы кездегі адамзат қоғамында демократиялық, авторитарлық, диктаторлық,
фашистік, т.б. саяси құрылыстар бар. Саяси даму құрылысынан қарағанда
агрессивтік, бейбітшіл, бейтарап, консервативтік, либералдық және т.б.
мемлекеттерді ажыратуға болады.
Мемлекеттердің негізгі функциялары ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі функциялары мыналар: өмір сүріп отырған өндіріс тәсілін,
экономикалық және әлеуметтік жүйені қорғау, экономиканы басқару,
шаруашылық қызметін көрсету, тәртіп пен қоғамдық тыныштықты сақтау,
әлеуметтік қатынастарды реттеу, мәдени тәртіп және идеологиялық қызмет.
Ал сыртқы функцияларына: халықаралық қатынас жасағанда өзінің (осы
мемлекеттің) мүддесін қорғау, елдің қорғанысын қамтамасыз ету, басқа
мемлекеттермен дұрыс қарым-қатынастарды дамыту, жаңа саяси ойлау
шеңберінде, бейбіт қатар өмір сүру принциптері негізінде өзара тиімді
ынтымақтастықты дамыту жатады.
Құқықты мемлекет. ХХ ғасырдың соңғы ширегінде дүниенің көптеген
елдерінде жаңа, ерекше белгілері бар құқықты мемлекеттер қалыптаса
бастады. Мемлекет атауында құқық деген сөздің бірінші болып тұруының
үлкен мәні бар. Ол қоғамның саяси-әлеуметтік өмірінде, оның барлық
аясында құқық жоғары орында тұру керек деген сөз. Ол әрбір елдің
Конституциясында – негізгі заңында бекітіліп, ал басқа заңдары мен
жарлықтарында нұсқа болуы тиіс. Мәселен, Қазақстанның Конституциясында
Республика өзін демократиялық, құқықты мемлекет деп жариялады.
Конституцияның жиырма бабында адамдардың табиғи құқықтары мен
бостандықтарын қорғау жан-жақты қамтылған. Адамдардың құқығының өрескел
бұзылуы бұрынғы КСРО мемлекетінде кең өріс алды. КГБ, оның жергілікті
органдары адамдардың ізін бағып, олардың телефонмен сөйлесулеріне дейін
құпия тыңдап, адамдардың жеке өмірлерін де бақылап отырды. Мұны сезген
жұрт қорқынышта өмір сүрді.
Құқықты мемлекет адамдардың бостандығы мен теңдігін кісінің туа біткен
қасиеті деп жариялайды.
Жалпы мемлекет – мемлекеттік құрылыстың мыңжылдық жемісі. Біз оның
алғашқы идеялары мен жобаларын көне Грекияның, Қытайдың, ортағасырлық ұлы
ойшылдардың мұраларынан кездестіреміз. Платон, Аристотель, Цицерон, Мао-
цзы тұжырымдарына зер салсақ, заңның беделі болмаған жерде мемлекет те
жойылады. Заң үстемдігі – қоғамдағы әділеттік пен тұрақтылықтың тірегі.
Ал И. Кант: Мемлекет дегеніміз – заңдарға бағынған жеке адамдардың
бірлестігі, жиынтығы, – дейді.
Құқықты мемлекеттің нышандарын қазақ хандықтарының елді басқару
тәсілдерінен де байқаймыз. Айталық, Кодекс куманикус, Тас жазу, Жеті
Жарғы, Қасым мен Есім хандардың жарлықтары, Абылайдың ақ жолы, т.б.
ХХ ғасырдың соңғы жылдарында әлемнің көптеген елдерінде ерекше
белгілері бар құқықтық мемлекеттер қалыптасты. Оның негізінде АҚШ-тың
Конституциясы, Ұлы Француз революциясының жеке адам мен азаматтар
құқықтары декларациясы, БҰҰ-ның 1948 жылғы 12 желтоқсанда қабылдаған жеке
адам құқықтары декларациясы, адамзат қоғамында ежелден қалыптасып келе
жатқан адамзаттық, тарихи, саяси-әлеуметтік дәстүрлер мен салт-саналар
алынды.
Құқықты мемлекеттің негізгі белгілері мыналар: құқықтың үстемдігі,
біртұтастығы мен бөлінбейтіндігі, құқықтың мүлтіксіз орындалуын
қадағалайтын сот, прокуратура, конституциялық бақылау органдарының
біртұтас жүйесінің болуы, биліктің үш тармағының дербестігі (заңдық,
атқарушы, сот билігі), мемлекет пен жеке адамның өзара жауапкершілігі,
атқару билігі мен жарлық шығару, оның орындалуын ұйымдастыру мен
бақылауда президенттік басшылықтың күшеюі, Президент – мемлекеттің
басшысы, әрі сол елдің Ата Заңының бұлжымай жүзеге асуымен орындалуының
кепілі.
Осы тұста ХХ ғасырдың ең әйгілі мемлекет қайраткері, тамаша ғалым,
зерттеуші, публицист, әдебиетші, ұлт-азаттық қозғалысының басшысы Әлихан
Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың рөлі туралы айтпасқа болмайды.
Мемлекет қалпы, жергілікті бостандық негізі, құқық, дін ісі, билік пен
сот, ел қорғау, салық, жұмысшылар, ғылым-білім үйрету, жер мәселесі деген
он түрлі қоғамдық мәселе туралы нақты шартты мақсат – болашақты, нақты
тұжырым-тұғырнаманы демократиялық, еуропалық үлгіде көрсетіп берген,
әсіресе қазақ жерінің автономиясын жариялаған, елді президенттің билеуін
мойындаған, жердің сатылмайтынын әйгілеген Алаш партиясы
бағдарламасының жобасын жасаушылардың кеуде тұсында Әлихан Бөкейханов
тұр.
Бұл құжат қазақ елінің ішкі-сыртқы дұшпандардың қорлық-зорлығын көре
жүріп, ғасырлар бойы мойымай, бостандық, әділет, туысқандық үшін күрес
жолында небір асылдарын құрбан етіп, ата даналығы, ер қайраты, оқыған
білімін ұштастырып, ұлт топырағындағы ізгілікті дәстүр, салт-сана мен
озық елдер тәжірибесін ұластыра отырып жасаған мемлекет құрылысы, адам
құқығы, тіршілік қалыбы жөніндегі мақсат-арманының жобасы еді.
Сонымен құқықты мемлекет елді жалпыға белгілі заң арқылы басқарады. Ал
заңдар әділ болса ғана әділетті шаралар іске асырылып отырады. Осы
мақсатпен өкімет билігін бөліп жүргізу принципі іске асырылады. Енді сол
принцип бойынша құқықты мемлекеттерден заңдандырылған өкімет билігінің үш
тармағына тоқталайық. Бұл – өкіметті мемлекеттің заң шығару, атқару және
сот билігін жүргізу органдарына бөлу.
Ал енді өкіметтің осы үш тармағында алға шығуға тырысушылықты, үстемдік
үшін таласқа түсуді болдырмау үшін солардың біріне құқықтық мемлекетте
жоғары мәртебе берілуі қажет. Ондай мәртебе заң шығарушы өкіметке
берілген. Өйткені сол ғана ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттарына
заңдылық негіз, күш береді, қоғамда заңның үстем болуын қамтамасыз етіп
отырады. Барлық құқықтық мемлекеттерде заңдық өкіметте парламенттер
формалары әр түрлі болып келеді, өйткені парламент – өкілетті, сайланбалы
орган. АҚШ сияқты елдерде парламент екі палатадан, ал демократия жолына
жаңа түсе бастаған кейбір мемлекеттерде Жоғарғы Кеңес түріндегі
парламенттер бір палатадан тұрады.
Барлық құқықтық мемлекеттерде заңдардың конституциялығын бақылап
отырған Конституциялық соттар құрылған. Мәселен, Қазақстан
Республикасының Конституциялық Сотының азамат Т.Г. Квятковскаяның талабы
бойынша, 1995 жылдың 6 наурызындағы қабылдаған қаулысына сәйкес кезінде
сайланған Жоғарғы Кеңесті заңсыз деп тануы соның дәлелі.
Осындай өте сирек кездесетін қателіктер мен ағаттықтарға қарамастан,
құқықты мемлекетте адамның қоғамдық дамуға қайшы келетін процестерді
ауыздықтап, бостандыққа, әділдікке, демократияға тоқтаусыз ұмтыла беретінін
көрсетіп берді.
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
Мемлекет және құқық теориясы
Мемлекет және құқық теориясы ғылыми пәнінің түсінігі. Жалпы мемлекет және
құқық теориясының пәні - негізгі заңдылықтардың пайда болу, мемлекет және
құқықтың функцияларымен дамуы.
Мемлекет және құқық теориясы пәні мен объектісінің ұғымы.
Қоғамдық құбылыстарды зерттеудегі ғылым жүйесінде мемлекет және құқық
теориясының орны. Мемлекет және құқық теориясының философиямен,
әлеуметтанумен, саясаттанумен, мәдениеттанумен қатынасы.
Рулық құрылыс. Рулық құрылыс кезіндегі басқару органдары және жүріс-тұрыс
нормалары. Алғашқы қауымның рулық-тайпалық ұйымнан біртіндеп мемлекетке
ауысуы.
Мемлекеттің құрылуының нышындары: бұқаралық билік (аппарат), тұрғындардың
территориялық бөлінуі, салықтар мен займдар. Мемлекеттілік. Егеменділік.
Құқықшығармашылық мемлекеттің нышаны ретінде.
Құқықтың пайда болуының негізгі теориялары: шынайы-құқықтық (шарттық),
теологиялық, психологиялық, материалистік (класстық).
Мемлекет және құқықтың уақыт аралығындағы хронологиялық көзқарас. Ежелгі
әлемдегі, орта ғасырдағы, жаңа және жаңа уақыттағы мемлекет және құқық.
Қазіргі замандағы құқықтық жүйесінің классификациясы романо-германдық және
англосаксондық құқтық жүйелер.
Мемлекеттің түсінігі. Мемлекеттің түрлерінің түсінігі. Мемлекеттің
түрлерін анықтайтын факторлар: географиялық, экономикалық, саяси, тарихтық,
ұлттық. Басқару формасы. Мемлекеттік құрылым формасы.
Мемлекет механизмі туралы түсінік. Мемлекет аппаратының негізгі орналасу
міндеттерімен қызметтері: бөлінуі, интернацмонализм, демократизм,
профессионализм, егеменді мемлекет билігінің халыққа тиістілігі,
азаматтардың құқық қорғау және жеке бостандықтары.
Мемлекеттік қызмет. Мемлекеттік қызмет кадрлары мен олардың жіктелінуі.
Мемлекет органдары, оның белгілері. Мемлекеттік органдардың мақсаты,
қызметі және компетенциясы.
Мемлекет қызметінің мазмұны және түсінігі. Мемлекеттің мәні, оның мақсаты
және қызметі. Мемлекеттің ішкі және сыртқы қызметтері. Мемлекеттің тұрақты
және уақытша қызметтері. Мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық, саяси,
идеологиялық қызметтері.
Мемлекет қызметі және мемлекет механизмі (аппараты). Мемлекет қызметі
және мемлекеттік органдардың қызметі.Мемлекет қызметінің іске асырылуының
құқықтық формасы: құқықтық шығармашылық, құқықтық қолданыс, құқықтық
қорғаныс.
Қоғамның саяси жүйесі туралы түсінік.
Құқықтық мемлекеттік тұжырымдамасы: теория мен тәжірибе. Құқықтық
мемлекеттің мақсаты, міндеттері және қызметі.
Құқықтың анықтамасы.Құқық институт ретінде. Объективтік құқық және
субъективтік құқық.
Құқық нормасының түсінігі. Құқық нормасы - үлгі, ереже, шара, жүріс-тұрыс
масштабы. Құқық нормасының белгілері: формалды анықтаушылық жалпы
міндеттілік, жүйелілік, әрекеттің қат-қабаттылығы, адресаттық
кейіптеушіліксізі мемлекетпен қамтамасыз етілуі, ұсынушылық-міндеттілік
сипаты.
Құкықтың(қайнар көздерінің) формаларының түсінігі. Санкциялы дәстүр. Әдет-
ғұрпы құқығы. Сот және әкімшілік прецеденті. Нормативтік құқықтық
акт.Зандық доктрина құқықтың қайнар көзі ретінде.
Нормативтік құқықтық актілердің түсінігі және жалпы ситапттамасы.
Нормативтік құқықтық актілерлің түрлері, заңдық күші, әрекет ету ортасы,
оларды шығару субъектілері және әрекет ету мерзімі бойынша саралануының
критериилері.
Қағида шығармашылығының, құқық шығармашылықтың заң шығарушылықтың
түсінігі. Халықтың бірден-бір құқық шығармашылығы. Референдум түсінігі. Заң
шығару процессінің сатысы және түсінігі.
Құқық жүйесінің түсінігі. Құқықтың құрылымы. ҚҰҚЫҚТЫҚ институттар және
олардың түрлері.
Құқықтық қатынастардың түсінігі.Құқықтық қатынастардың құрамы. Құқықтық
қатынастардың мазмұны. Құқықты жүзеге асырудың түсінігі, оның түрлері мен
әдістері.
Құқықты қолдану - құқықтық жүйе асырудың ерекше формасы (әдісі). Құқықты
қолдану субъектілері: мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, құқық
қорғау органдары.
Нормативтік құқықтық актілерді талқылаудың түсінігі. Құқық нормаларының
мазмұмын түсіндіру және анықтау.
Құқықтық сана - қоғамдық сананың түрі. Құқықтық сананың басқа да қоғамдық
санамен арақатынасы: сасяси, өнегелік, діндік.Құқықтық мәдениеттің түсінігі
элементтері және деңгейлері.
Құқықтағы кемтіктің түсінігі. Құқықтағы аналогия институты. Заңның
аналогиясы және құқықтық аналогиясы.
3аңды мінезқұлық заң нормаларының нұсқауларына сәйкес мінез құлық
ретінде.3аңды мінез құлықтың түрлері. Активті, пассивті және қалыпты
мінезқұлық.
Құқық бұзушылықтың түсінігі, түрлері. Қылмыстылықтық себептері және
басқа да құқық бұзушылыктардың әлеуметтік табиғаты. Заңды жауапкершілік
және оның түрлері.3аңдылықтың түсінігі. Заңдылықты қамтамасыз етудегі
Конституцияның орны мен ролі. Конституциялық заңлылық заңдылық пен құқықтық
тәртіптің негізі.
Мемлекет және құқық теориясының көзқарасы бойынша жеке тұлға, адам,
азамат ұғымы. Азаматтық, Азамат және мемлекет.Адам және азаматты құқықтары
мен бостандықтарының түсінігі, олардың жүйесі.
Құқық саласының түсінігі. Құқық саласының негізгі компоненттері. Құқықтық
сана, құқықтық тәртіп, құқықтық норма, құқыкқолданушылық,
құкықшығармашылық, құқықтық ғылым, құқықтық білім, олардың жалпы
сипаттамасы.
ҚР қылмыстық құқығы (жалпы және ереше бөлім)
Қылмыстық құқық – іс әрекетінің жазаланушылық және қылмыстылығын
бекітетін заң нормаларының жүйесі. Қылмыстық құқықтың пәні және әдісі.
Қылмыстық құқық пәнінің әдісінің ерекшелігі және басқа құқық салаларының
әдісі мен пәндерінің айырмашылығы.
Жеке тұлғанаң мүддесін қорғау қажеттілігі, қоғам мен мемлекет мүддесін
қорғау-қылмыстық заңды шығару немесе өзгерту ретінде. Қылмыстық заңның
функциялары. Қылмыстық заңның заңға сәйкес нормативтік актілері
алдындағы басымдылығы.
Қылмыстың түсінігі және әлеументтік мәні. Қолданылып жүрген қылмыстық
заңдағы қылмыстың анықтамасы. Қылмыс және тұлға, оның құқықтары мен
бостандықтарына, қоғам және мемлекет мүдессіне қолсұғушылықтың ең
қауіптісі.
Қылмыстық жауаптылық және оның негізі. Қылмыстық жауаптылық-заңды
жауаптылықтың бір түрі. Қылмыстық құқық ғылымындағы қылмыстық жауаптылық
мәселесі.
Қылмыстық құқық бойынша қылмыс объектісінің түсінігі. Қылмыстық-құқықтық
қорғау объектісі туралы заң.Қылмыс объектісіің түрлері.
Қылмыстың объективтік жағының түсінігі және маңызы Қылмыстың объективті
жағының белгілері. Қоғамға қауіпті және құқықа қайшы әрекет.
Қылмыс субъектісі және қылмыскер тұлғасы. Қылмыскер тұлғасының қылмыстық
құқықтық маңызы. Қылмыстық жауаптылық туындайтын жас мөлшері.
Қылмыстың субъективтік жағының түсінігі және маңызы. Қылмыстың
субъективтік жағының белгілері. Кінә - қылмыстың субъективтік жағының
негізгі белгісі.
Қылмыстық құқық бойынша іс - әрекеттің қылмыстылығын жоятын мән-жайлардың
түрлері және заңды табиғаты. Қажетті қорғану. Аса қажеттілік.
Қасақана қылмыс жасау сатыларының түсінігі және түрлері.
Қасақаналықты табу, оның жазаналушылығы.
Қылмысқа қатысу ұғымы. Қатысып жасалған қылмыстардың қоғамға
қауіптілігінің жоғарлығы. Қатысудың субъективтік және объективтік
белгілері. Қатысу нысандарының заңды сипаттамасы.
Қылмыстардың көптіглігінің түсінігі және белгілері. Қылмыстардың
көптіглігінің нысандары. Қылмыстың бірнеше рет жасалуының түсінігі және
оның белгілері.
Қылмыстық құқық ғылымындағы жаза теориялары. Мемлекеттің қылмыстылықпен
күрес жүйесіндегі жазаның орны. Жаза мақсаттары.
Жаза жүйесі мен түсінігі және маңызы.
Жаза тағайындаудың жалпы негіздері.
Қылмыстық жауаптылықтан босату ұғымы және маңызы. Қылмыстық жауаптылықтан
және жазадан босатудың тиімділігі.
Соттылықты жою және алу.Жазадан босату ұғымы.Жазадан босатудың негіздері,
түрлері. 18 жасқа жетпей қылмыс жасаған тұлғалардың қылмстық жауаптылығының
жалпы ережелері.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану негіздері. Медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын түрлері.
Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің ұғымы. Оның даму тенденциясының негізгі
кезеңдері. Қылмыстық құқықтың Жалпы және Ерекше бөлімдерінің бірлігі.
Адамның жеке басына қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Өмірге қарсы
қылмыстар. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың ұғымы және түрлері. Азаматтардың
өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қылмыстар. Жыныстық қылмыстар.
Адамның бас бостандығына қарсы қылмыстар.
Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың ұғымы. Кәмелетке
толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері.
Адамның және азаматтың конституциялық және басқа да құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қол сұғатын
қылмыстар. Азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қылмыстар. Азаматтардың еңбектік құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қылмыстар.
Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың ұғымы және
түрлері.
Мемлекеттің құрылыс негіздерінің және қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
ұғымы және түрлері. Конституциялық құрылыс негіздеріне қарсы қылмыстар.
Меншікке қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Талан-таражға салудың
ұғымы және оның түрлері. Талан-таражға салу затының белгілері.
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Заңды
кәсіпкерлік қызметке қарсы қылмыстар. Банктік қызмет саласындағы қылмыстар.
Салық және кеден заңдылықтары саласындағы қылмыстар.
Коммерциялық және өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстардың
ұғымы, түрлері. Өкілеттіктерді теріс пайдалану.
Қоғамның қауіпсіздігіне және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ұғымы
мен түрлері.
Халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстардың ұғымы мен
түрлері.
Экологиялық қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Көліктегі қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Темір жол, әуе немесе су көлігі
қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін бұзу.
Мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас
жемқорлық және өзге де қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстардың
ұғымы мен түрлері.
Әскери қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы
Қылмыстық іс жүргізу құқығының ұғымы және оның құқық жүйесіндегі орны.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының құқықтың басқа салалары және ғылыми
пәндермен ара қатынасы. Қылмыстық іс жүргізудің түрлері (нысандары).
Қылмыстық іс жүргізу құқығының қайнар көздерінің ұғымы мен түрлері.
Қазақстан Республикасының Конституциясы қылмыстық іс жүргізудің қайнар көзі
ретінде. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасы, оның
қалыптасуы мен дамуы.
Қылмыстық іс жүргізу принциптерінің ұғымы мен маңызы. Қылмыстық сот ісін
жүргізу приңциптерінің жүйесі. Қылмыстық іс жүргізу принциптері мен
міндеттері арасындағы қарым - қатынас. Принциптердің жүйесі қылмыстық сот
ісін жүргізуді дамытудың методологиялық негізі ретінде.
Қылмыстық ізге түсудің түсінігі мен мазмұны. Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асырудың жалпы шарттары. Қылмыстық ізге түсудің нысандары.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың ұғымы, олардың жіктелуі. Қылмыстық
іс жүргізу қатысушылары мен субъектілері түсініктерінің ара қатынасы.
Өзара іс әрекет етудің іс жүргізушілік нысандары. Өзара әрекет етудің
ұйымдастырушылық нысаны. Тергеушінің қоғамдастықпен өзара әрекет етуі.
Тергеушінің сарапшылық бөлімшелермен өзара әрекет етуі. Қылмыстық іс
бойынша іс жүргізудің түсінігі.
Қылмыстық іс жүргізуде қаралатын азаматтық талаптардың пәні, оны
ұсынудың негіздері және іс жүргізу тәртіптері. Қылмыстық іс жүргізудегі
азаматтық талаптың құқықтық негізі.
Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы ақтаудың ұғымы мен маңызы. Ақтауға
жататын тұлғалар, ақтау негіздері.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз
ету.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысудын шеттеуге өтініш жасау және қарсылық
білдіру. Қылмыстық іс жүргізуге қатысудан босату. Судьяға қарслық білдіру.
Прокурорға қарсылық білдіру. Тергеуші мен анықтаушыға қарсылық білдіру.
Дәлелдемелер ұғымы. Дәлелдемелік құқығы және оның дәлелделер
теориясындағы орны. Дәлелдемелер теориясының методологиялық негіздері.
Дәлелдеу процесінің ұғымы мен элементтері. Дәлелдеу субъектілері.
Дәлелдемелерді жинау, зерттеу және бекіту. Дәлелдемелерді бағалаудың
түсінігі мен принципі.
Қылмыстық іс жүргізудегі қылмыстық іс жүргізушілік мәжбүрлеу шараларының
түсінігі мен маңызы.
Қылмыстық ісіті қозғау сатысының мазмұны.Қылмыстық істі қозғау дербес
саты ретінде. Қылмыстық істі қозғау сатысының түсінігі, міндеттері мен
маңызы. Қылмыстық істі қозғау субьектілері. Қылмыстық істі қозғаудың
себептері мен негіздері.
Алдын ала тергеудің түсінігі, мазмұны мен міндеттері.Тергеу әрекеттерін
жүргізудің жалпы шарттары. Алдын ала тергеу кезінде шығарылатын
қаулылар.Анықтау мен алдын ала тергеудің мәліметтерін жария етпеу.
Айыпталушы ретінде жауаптылыққа тарту: ұғымы, мазмұны мен маңызы.
Айыпталушы ретінде тұлғаны жауапқа тартудың іс жүргізу тәртіптері.
Тергеу әрекеттерінің түсінігі, олардың жүйесі. Тергеу әрекеттерінің
мазмұны мен құрылысы. Тергеу әрекеттерін жүргізудің жалпы шарттары. Тергеу
әрекеттерінің түрлері.Жауап алу. Беттестіру. Қарау. Куәландыру
Алдын ала тергеудің аяқталуының түсінігі, оның нысандары. Алдын ала
тергеудің аяқталуының негізі мен жағдайлары. Айыптау қорытындысын жасау мен
алдын ала тергеудің аяқталуы.
Басты сот талқылау сатысының мәні,маңызы және міндеттері.Басты сот
талқылау жалпы шарттарының ұғымы мен маңызы.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысының ұғымы мен
маңызы,міндеттері.Келіп түскен қылмыстық істер бойынша соттың іс
әрекеттері.Келіп түскен істер бойынша судья қабылдайтын шешімдердің
түрлері.
Басты сот талқылауы сатысының ұғымы ,оның жүйесі.Басты сот талқылауы
сатысының мәні,міндеттері және маңызы. Басты сот талқылауы қылмыстық іс
жүргізудің басты сатысы.
Апеляциялық өндіріс сатысының ұғымы, маңызы және міндеттері.Үкімге
апелляциялық шағымдануға наразылық келтіруге құқылы субъектілер.
Апелляциялық тәртіппен істерді қарайтын соттар.
Үкімді және қаулыны орындау сатысының мәні мен мазмұны.Үкімді орындау
сатысында қылмыстық іс жүргізу принциптерін жүзеге асыру.
Қадағалау өндірісінің ұғымы,маңызы және міндеттері. Апелляциялық
өндірістен ерекшелігі.Заңды күшіне енген соттың үкімдерін, қаулыларын қайта
қарау негіздері.
Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс бойынша іс жүргізуді қайта
бастау сатысының мәні,маңызы және міндеттері.Жаңадан ашылған мән-жайларға
байланысты іс бойынша қайта бастаудың негіздері мен себептері.
Қылмыстық ізге түсу жеке түрде асырылуы мүмкін қылмыстардың жеке айыптау
істері бойынша соттың шығаратын шешімдері мен айыптау істерін қысқартудың
негіздері.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөнінде іс жүргізу
негіздері. Аталмыш санаттағы істер бойынша дәлелдеуге жататын мән - жайлар.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөніндегі істер бойынша
алдын ала тергеу және соттық қарауды жүргізу ерекшеліктері. Психикалық
аурулармен ауратын тұлғаларға қатысты қауіпсіздік шаралары.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолдану туралы іс жүргізілетін
тұлғаның құқықтары. Қорғаушының заңды өкілінің міндетті түрде қатысуы.
ҚР азаматтық құқығы (жалпы және ереше бөлім)
Азаматтық құқықтың өзге де құқық салалары арасындағы маңызы мен мәні.
Азаматтық құқықтың түсінігі, оның анықтаманы және негізгі бастамасы.
Сабақтас құқықтардан азаматтық құқықтың айырмашылығы.
Азаматтық-құқықтық қатынастардың ұғымы және ерекшеліктері. Азаматтық-
құқықтық қатынастардың элементтері: субъекті, объект және мазмұны.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асырудың түсінігі. Азаматтық-құқықтық
бостандығы және шегі. Субъективтік құқыққа зиян келтіруді болдырмау.
Азаматтық құқық объектілерінің ұғымы және түрлері. Мүлік - азаматтық
құқықтың объектісі. Жер - құқықтың арнайы объектісі ретінде. Қозғалатын
және қозғалмайтын мүлік.
Азаматтардың және физикалық тұлғалардың арақатынасы, Азаматтық
құқықтық қабілеттің түсінігі және пәні, оның басы және соңы. Шетел
адамдарының және азаматтығы белгісіз адамдардың құқытық қабілеті.
Заңды тұлғалардың ұғымы мен белгілері. Олардың азаматтық йналымдағы
рөлі. Заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі. Заңды
тұлға органдарының құқықтық мәртебесі.
Азаматтық-құқықтық мәмілелердің ұғымы және түрі. Біржақты мәміле. Екі
жақты және көпжақты мәміле. Шартты мәміле. Мәмілелердің жарамдылығы.
Мәміленің жарамдылығы.
Өкілдіктің ұғымы. Өкілдіктің қолданыс аясы. Өкілдіктің түрлері.
Сенімхат. Қолданыс мерзімі және формасы. Сенімхатты тоқтату.
Азаматтық құқықтағы мерзімдердің ұғымы. Мерзім түрлері. Азаматтық
құқықтарды жүзеге асырудың мерзімі. Талап мерзімінің өтуі. Азаматтық
құқықты қорғау мерзімі. Талап қою мерзімінің ұғымы және мағынасы.
Меншік экономикалық категория ретінде. Меншік құқығының ұғымы
субъективтік азаматтық құқық ретінде. Жеке меншік құқығы. Мемлекеттік
меншіктегі объектілерді жекешелендіру.
Меншік құқығының пайда болуының негізгі тәсілдері. Меншік құқығының пайда
болу кезеңі және өтуі.
Ортақ меншіктің ұғымы мен түрлері. Ортақ үлесті меншік құқығы. Ортақ
бірлескен меншік. Ортақ бірлескен меншіктің әр түрлілігі.
Өзге де заттық құқықтардың ұғымы. Шаруашылық жүргізу құқығы.
Меншік құқығын қорғаудың маңызы. Меншік құқығын қорғаудың әдістері.Меншік
құқығын тану.
Міндеттеменің ұғымы мен оның жүйесі. Міндеттеменің ұғымы, оның заттық
құқықтық қатынастан ерекшелігі. Міндеттеменің туындауының негізі.
Міндеттеменің субъектісі. Міндеттемедегі тараптардың көптігі.
Міндеттемені орындаудың ұғымы. Міндеттемені орындаудың
қағидалары.Міндеттемені орындаудың мерзімі, жедел орындаудың ережелері.
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етудің ұғымы. Міндеттемені қамтамасыз
етудің тәсілі. Тұрақсыздық оның кемшілігіне қатысты түрлері.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықтың түсінігі. Құқықтық жауаптылықтың
жүйесіндегі азаматтық-құқықтық жауаптылықтың орны. Азаматтық-құқықтың
жауаптылық және экономикалық жауаптылық.
Міндеттеменің ұғымы және оның негіздері. Міндеттемені тоқтатудың кейбір
тәсілдері. Міндеттемені тоқтатудың шарттары.
Азаматтық құқықтық; шарттардың ұғымы және белгілері қатынастардың
қалыптасуындағы шарттың алатын орны. "Шарт", "мәміле", "міндеттеме"
ұғымдарының ара қатынасы.
Шарт жасасудың нысаны. Шарт жасасудың кезеңдері. Шарттың мазмұны
менформасы. Шарттың жай және маңызды түрі. Шарт жасасу орны.
Сатып алу-сату шартының түсінігі. Сатып алу-сату шартының мазмұны.
Айырбас шартының түсінігі. Айырбас шартының мазмұны.
Сыйға тарту шартының түсінігі. Сыйға тарту шартының мазмұны.
Рента шартының түсінігі. Рента шартының мазмұны. Рентаның түрлері.
Жалға алу шартының түсінігі, мазмұны. Жалға алу шартының түрлері.
Қарыз алу шартының түсінігі. Қарыз алу шартының мазмұны.
Тұрғын үй заңдылығының түсінігі мен мазмұны. Жеке тұрғын үй қорында
түрғын үйді жалға алу. Мемлекеттік тұрғын үй қорында тұрғын үйді жалға алу.
Мердігерлік шартының түсінігі, мазмұны. Мердігерлік шарттың түрлері.
Өтелмелі қызмет көрсетудің түсінігі, мазмұны.
Тасымалдау шартының түсінігі, мазмұны. Тасымалдау шартының түрлері.
Көлік экспедициясы шартының түсінігі, мазмұны.
Заем шартының түсінігі, мазмұны. Заем шартының түрлері.
Факторинг шартының түсінігі. Факторинг шартының мазмұны.
Банктік қызмет көрсету шартының түсінігі, мазмұны.
Есеп айырысу әдістерінің сипаттамасы мен түрлері.
Сақтау шартының түсінігі, мазмұны. Сақтау шартының түрлері.
Сақтандыру шартының түсінігі, мазмұны. Сақтандырудың түрлері.
Тапсырма шартының түсінігі. Тапсырма шартының мазмұны.
Басқаның мүддесіне тапсыпмасыз іс-әрекет жасау міндеттемесінің түсінігі
мен мазмұны.
Комиссия шартының түсінігі. Комиссия шартының мазмұны.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының түсінігі, мазмұны.
Франчайзинг шартының түсінігі. Франчайзинг шартының мазмұны.
Конкурстық міндетгемелердің түрлері мен мазмұны.
Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндеттемелер түсінігі. Зиян
келтірудің салдарынан келтірілетін міндеттемелердің түрлері.
Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелердің түсінігі мен мазмұны.
Интеллектуалдык меншік құқығының түсінігі. Интеллектуалдык меншік
объектілерінің құқықтық режимі мен түрлері.
Мұрагерлік құқық түсінігі. Мұрагерліктің түрлері мен олардың құкықтық
реттелуі.
Халықаралық жеке құқық.
ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы
Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау нысандары.
Құқық саласы ретінде азаматтық іс жүргізу құқығының түсінігі. Азаматтық іс
жүргізу құқығының пәні, әдісі және жүйесі. Азаматтық іс жүргізу құқығының
басқа құқық салаларымен арақатынасы.
Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар кездері. Қазақстан Республикасының
азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнамасы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы принциптерінің тусінігі және олардың маңызы,
Азаматтық іс жүргізу құқығы принциптерінің жүйесі. Принциптердің жіктелу
мәселесі.
Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың түсінігі және олардың
ерекшеліктері. Азаматтық іс жүргізушілік кұқықтық қатынастардың пайда
болуының алғы шарттары, мазмұны және объектісі.
Азаматтық процестегі тараптардың тусінігі. Тараптардың іс жүргізу
құқықтары мен міндеттері.
Азаматтық процеске үшінші тұлғалардың қатысуы. Олардың түрлері.
Азаматтық процеске прокурордың қатысуының негіздері және нысандары.
Прокурордың іс жүргізушілік жағдайы.
Басқа тұлғалардың құқықтарын және мүдделерін қорғау үшін мемлекеттік
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың және
жекелеген азаматтардың азаматтық процеске қатысуының негіздері және
мақсаттары.
Сотта өкілдік етудің және соттағы өкілдің түсінігі. Сотта өкіл бола
алмайтын тұлғалар. Өкілдіктің негіздері және түрлері. Соттағы өкілдің
екілеттіктері (көлемі және ресімделуі).
Іс жүргізу мерзімдерінің түсінігі және олардың маңызы. Іс жүргізу
мерзімдерінің түрлері.Іс жүргізу мерзімдерін есептеу.
Азаматтық процестегі сот шығындарының түсінігі және құрамы. Мемлскеітік
баж. Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар.
Мәжбүрлеу және жауаптылық шараларын қолдану негіздері. Мәжбүрлеу және
жауаптылық шаралары. Мәжбүрлеу шараларын қолдану тәртібі.
Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі, түрлері.
Соттылықтың түсінігі. Соттылықтың түрлері.Топтық соттылық. Аумақтық
соттылық, оның түрлері.
Сот дәлелдеуінің түсінігі және мақсаты. Сот дәлелдеуінің субъектілері.
Сот дәлелдемелерінің түсінігі.Дәлелдеу нысанасының түсінігі.
Дәлелдемелерді жіктелуі.
Талап қою бойынша іс жүргізудің түсінігі және мәні. Талап қою бойынша іс
жүргізу ережелерінің маңызы.Талаптың түсінігі. Талаптың элементтері.
Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу. Сотта азаматтық істі қозғау.
Талап қою. Талап арыз және оның реквизиттері. Талап арызды қозғалыссыз
қалдыру. Талап арызды қабылдаудан бас тарту. Талап арызды қайтару.
Істі сотта қарауға әзірлеу: түсінігі, мақсаты, міндеттері және
мерзімдері. Судьяның істі сотта қарауға әзірлеу тәртібімен жасайтын іс
жүргізушілік әрекеттері.
Сотта қарау (түсінігі және маңызы).Сотта қараудың бөліктері. Сотта
қараудың дайындық бөлігі. Істі мәні бойынша қарау. Істің мән-жайларын
(дәлелдемелер мен өзге материалдарды) зерттеу. Сот жарыссөздері. Басталған
процеске кіріскен прокурордын қорытындысы. Шешім шығару және шешімді
жариялау.
Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері.Сот
шешімінің мәні және маңызы. Шешімнің түрлері, құрылымы және мазмұны.
Сырттай іс жүргізудің түсінігі және негіздері. Талап қоюшылық істерді
сырттай қараудың тәртібі. Сырттай шешім.Сырттай шешімге шағымдану.
Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні. Ерекше талап қоюмен
жүргізілетін істерді қарау және шешу кезінде сот ісін жүргізудің жалгіы
ережелерінің қолданылуы.
Ерекше іс жүгізудің түсінігі және мәні. Ерекше жүргізілетін істерді
қараудың тәртібі.Зандық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша
іс жүргізу.
Азамапы хабар-ошарсыз кетті деп тану және азаматты қайтыс болды деп
жариялау туралы істер бойынша іс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы – іргелі ғылым
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
1.3 Мемлекет және құқық теориясының әдістері, оларды жүйелеу негіздері
2 ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖӘНЕ ОҚУ ПӘНДЕРІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ
ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
2.1 Гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі мемлекет және құқық теориясы пәнінің
рөлі мен орны
2.2 Мемлекет және құқық теориясы заң ғылымдары жүйесінде
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз
етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі
Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор
экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік
береді. Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық
салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік
функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана
емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен
категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында
өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін
ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.
Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді
дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие. Біріншіден, бұл ғылым құқықтану
және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен
категорияларымен таныстырады, екіншіден, мемлекет және құқық теориясы
әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды
шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер
өнделеді; үшіншіден, ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін
интегративті ғылым ролінде шығады.
Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп
мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін,
қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары,
мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы
білімдер береді. Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен
категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа
заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың
жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-
құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес
сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне
шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық
құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін,
орнын, ролін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен
байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған
білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған. Бұл ғылым жалпы құқықтық
мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін
қалыптастырады.
Мемлекет және құқық теориясын терең оқып зерттемейінше салалық заң
ғылымдарын және басқару сипатындағы пәндерді жемісті игеру мүмкін емес.
Мемлекет және құқық теориясының жалпы ғылыми теориялық маңызы түсінігін
ашу негізгі міндет болып табылады. Осы міндеттерді зерттеу нәтижесінде
белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге болады.
1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСТЕРІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
1.1 Мемлекет және құқық теориясы – іргелі ғылым
Құқықтық мемлекеттің түсінігі және қағидалары. Құқықты мемлекет - бұл адам
мен азаматтың құқықтар мен бостандықтарының толық түрде қамтамасыз
етілуіне және құқық бұзушылықтарды болдырмау мақсатында мемлекеттік билікті
құқықпен мейлінше байланыстыруға жағдай жасаушы саяси билік ұйымы.І
Құқықтық мемлекеттің мәнін қарастыруда оның негізгі екі жағын (екі
негізгі кағиданы) бөліп қарастыруға болады:
1) мазмұнды жағы - адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын
мейлінше толық көлемде қамтамасыз етуден тұлға үшін құкықтық ынталандыру
режимін орнықтырудан көрінеді;
2) формальды-заңды жағы - мемлекеттік билікті құқықпен байланыстырудан,
мемлекеттік құрылымдар үшін құқықтық шектеу режимін орнықтырудан көрінеді.
Сонымен қатар, құқықтық мемлекеттің кағидасына мыналар да жатады:
- билікті заңсыз пайдалануды болдырмау мақсатында оны заңшығарушылық,
атқарушылық және сот тармақтарына бөлу;
- заңның үстемдігі, яғни, биліктің жоғары органымен барлық конституциялық
тәртіптерді сақтай отырып қабылданған заң атқарушылық билік актілерімен
жоққа шығарылуы, өзгертілуі және тоқтатылуы мүмкін емес;
- мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі;
- қоғамдағы құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі;
- азаматтық қоғамның болуы және тарапынан құқық субъектілерінің заңдарды
орындауына бақылау жүргізілуі.
2. Биліктің тармақтарға бөлінуі құқыктық мемлекеттің қағидасы ретінде.
Бұл қағиданы алғаш рет Д. Локк пен Ш. Монтескье ұсынған болатын. Қағиданың
басты талабы - саяси бостандықты бекіту, заңдылықты қамтамасыз ету және
белгілі бір әлеуметтік топтың, мекеменің немесе жеке тұлғаның билікті асыра
пайдалануын болдырмау үшін мемлекеттік билікті заң шығарушылық (халық
сайлайтын және қоғамды дамытуды заңдар қабылдау жолымен жүзеге асыруға
бағытталған), атқарушылық (биліктің өкілдік органы тағайындайтын және
заңдар мен оралымдық-шаруашылық қызметті жүзеге асырумен айналысатын) және
сот (бұзылған құқықтарды қалпына келтірудің, кінәлілерді әділетті түрде
жазалаудың кепілі болып табылатын) биліктері деп бөлу қажет. Және осы әр
бір билік түрлері дербес және бір-бірін тежей отырып, өз функцияларын
органдардың ерекше жүйесі арқылы және арнайы нысандарда жүзеге асыруы тиіс.
Констиуцияда бекітілген тепе-теңдік және тежемелік жүйесі заң шығару,
атқарушы, сот билігінің нақты бір билік түріне қатысты құқықтық
шектеулерінің жиынтығын білдіреді. Мысалы, заң шығару билігіне қатысты
тежемелік жүйесінде ерекше рөлді Президент иеленген, ол заң шығарушыға
қатысты вето құқығын иеленеді: атқарушы билікке қатысты тежемелік сипатта
болып президент өкілеттіктерінің мерзімі, импичмент, сенімсіздік вотумы,
атқарушы органдардың жауапты қызметкерлеріне заңшығару-шылық құрылымға
сайлануға тыйым салу, коммерциялық қызметпен айналысу табылады; сот билігі
үшін конституцияда көрініс тапқан құқықшектеуші құралдар болып мыналар
табылады: кінәсіздік презумпциясы, қорғану құқығы, азаматтардың заң мен сот
алдындағы теңдігі, іс жүргізудің жариялылығы мен жарыспалылығы, соттарға
отвод жариялау және т.б.
Мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі. Бұл құқықтық мемлекеттің дербес
қағидасы болып табылады. Бұл саяси билікті шектеудің өзінше бір тәсілі, ол
сасяи биліктің иесі ретіндегі мемлекет пен оны жүзеге асырудың қатысушысы
ретіндегі азаматтың арасындағы қарым-қатынастардың адамгершілік-заңды
бастамаларын көрсетеді. Қоғам мен тұлғаның бостандығын заңшығарушылық
нысанда бекіте отырып, мемлекет өз шешімдері мен әрекеттерінде белгілі бір
шектеулерді иеленеді. Заң арқылы ол өзінің азаматтармен, қоғамдық
ұйымдармен, басқа мемлекеттер-мен қарым-қатынастарындағы әділеттілік пен
теңдікті қамтамасыз ететін міндеттемелерді өз мойнына алуы тиіс.
Құқыққа бағына отырып, мемлекеттік органдар ондағы ерсжелерді бұза алмайды
және осы міндеттерді орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылады. Заңның
мемлекеттік билік үшін міндеттілігі әкімшіліктік қателіктерді болдырмауға
бағытталған кепілдіктер жүйесімен қамтамасыз етіледі. Оларға Үкіметтің
өкілдік органдардың алдындағы жауапкершілігі, мемлекеттің кез-келген
деңгейдегі лауазымды тұлғаларының нақты бір тұлғалардың құқықтары мен
бостандықтарын бұзғандығы, билікті асыра пайдаланғаны, қызметтік жағдайын
асыра пайдаланғаны үшін тәртіптік, азаматтық-құқықтық және қылмыстық
жауапкершілігі, импичмент және т.б. жатады.
Жалпы қауымның мемлекеттік құрылымдардың өз міндеттерін орындауды
бақылауының нысандары болып референдумдар, депуттардың сайлаушылар алдында
есеп беруі және т.б. табылады.
Тұлғаның мемлекет алдындағы жауапкершілігі де дәл осы құқықтық
бастамалармен негізделеді. Мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану құқықтық
сипатта болуы, ол тұлғаның бостандығын бұзбауы және жасалған
құқықбұзушылықтың ауырлығына сай болуы тиіс. Сонымен, мемлекет пен тұлғаның
арасындагы қарым-қатынастар өзара жауапкершіліктің негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Мемлекет пен қоғамның өзара қатынасы. Қоғам - бұл, кең мағынада, адамдардың
бірлескен қызметінің тарихи қалыптасқан нысандарының жиынтығы немесе, тар
мағынада, әлеуметтік жүйенің тарихи нақты типі, қоғамдық қатынастардың
белгілі бір нысаны.
Мемлекет - бұл саяси биліктің саяси-аумақтық, егеменді түрде
ұйымдастырылуы. Қоғам мен мемлекет - әртүрлі түсініктер. Біріншісі
екіншісіне қарағанда кең болып келеді, себебі, қоғамда мемлекетпен қатар
мемлекеттік емес құрылымдар да (саяси партиялар, саяси қозғалыстар,
қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер, еңбек ұжымдары және т.б.) болады.
Мемлекет қоғамның саяси бөлігі, элементі болып табылады.
Мемлекет қоғамда орталық орынды және басты рөлді иеленген. Мемлекеттің
сипаты бойынша бүкіл қоғамға. Оның мәніне сипаттама беруге болады. Мемлекет
қоғамға қатысты оның істерін шешу, басқару құралы рөлін атқарады. Қоғам мен
мемлекеттің хронологиялық шектері де әртүрлі болып келеді: біріншісі
екіншісіне қарағанда ерте пайда болған және бай даму тарихына ие. Дамыған
қоғамның негізінде пайда болған мемлекет оған қатысты салыстырмалы түрдегі
дербестікті иеленеді.
Азаматтық қоғамның түсінігі жәнс құрылымы. Азаматтық қоғам түсінігін
Аристотель, Цицерон, Гроций, Т. Гоббс, Дж. Локк, Гегель, Маркс және т.б.
ойшылдар қалыптастырған. Барлық ғалымдар азаматтық қоғамдағы негізгі идея
ретінде адам идеясын таниды. Азаматтық қоғам - адамгершілік, діни, ұлттық,
әлеуметтік-экономикалық, отбасы инсти-туттары мен қатынастарының жиынтығы,
солардың көмегімен жеке тұлғалар мен топтардың мүдделері
қанағаттандырылатын.
Азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді:
1) мемлекеттік емес, әлеуметгік-экономикалық қатынастар мен институттар
(меншік, еңбек, кәсіпкерлік);
2) мемлекеттен тәуелсіз өндірушілердің жиынтығы (жеке фирмалар және т.б.);
3) қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер;
4) саяси партиялар мен қозғалыстар;
5) тәрбиелеу мен мемлекеттік емес білім беру саласы;
6) мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарының жүйесі;
7) отбасы;
8) шіркеу және т.б.
Азаматтық қоғамның белгілері:
- адам мен азаматтың құқықтар мен бостандықтарының мейлінше толық
қамтамасыз етілуі;
- өзін-өзі басқару;
- оның құрылымдары мен адамдардың әртүрлі топтарының бәсекелестігі;
- еркін түрде қалыптасатын қоғамдық көзқарас пен плюрализм;
- жалпы ақпараттану мен адамның ақпаратпен танысу құқығының шын мәнінде
жүзеге асырылуы;
- өмір сүру координация қағидасына негізделеді (мемлекеттік аппарат кезінде
субординация қағидасы үстемдік құрады);
- экономиканың көпжақтылығы;
- биліктің заңды және демократиялық сипаты;
- кұқықтық мемлекет;
- адамдардың жақсы өмір сүру жағдайын қамтамасыз ететін мемлекеттің күшті
әлеуметтік саясаты және т.б.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекет белгілі бір территория
шеңберіне халықты ырықсыз көндіру монополиясына ие, бүкіл қоғам атынан
ішкі және сыртқы саясатты жүргізіп отыру құқығына ие, барлық жұртқа
міндетті заңдар мен ережелер шығарудың ерекше құқығына, салық салып отыру
құқығына ие болатын құрылым.
Мемлекеттің белгілері мынандай:
– мемлекеттік өкіметті іске асырушы органдар мен мекемелердің ерекше
жүйесінің болуы;
– мемлекетте белгіленген белгілі бір нормалар жүйесін нығайтатын
құқықтың болуы;
– сол мемлекет заңдарының күші жүретін тұтас территорияның болуы.
Мемлекеттің өмір сүруі өндірістік қатынастардың сипатына және тұтастай
өндіріс тәсіліне байланысты. Мемлекет – базистің қондырмасы. Осы сияқты
диалектикалық байланысын, өзара тәуелсіздігін айқындамайынша, мемлекеттің
шыққан тегін (генезисін), оның бір тарихи тұрғыдан екінші бір тарихи
тұрғыға өту заңдылығын түсіну мүмкін емес. Тарихтың барысында мемлекет
бірте-бірте базистен біршама дербестік алды. Оның қоғам өмірінің негізгі
салаларына ықпалы өте қомақты және ол қоғамдық қатынастардың дамуына әсер
ете алады немесе бөгет болуы да мүмкін. Қоғамның ұйымдастырылуы
күрделенген сайын мемлекеттің оған ықпал жасау рөлі арта түседі.
Міне мемлекеттің пайда болуы соған байланысты, атының, терминінің
шығуы, оның мәні мен белгілері туралы қысқаша түсінік осындай. Енді
мемлекет туралы ілімнің қалыптасуына біраз зейін аударайық.
Мемлекеттің түрлері және атқаратын қызметі. Алғашқы рет мемлекет
түрлерін жіктеуді Аристотель жасады. Ол Геродот пен Платонның ілімдерін
басшылыққа ала отырып, мемлекетті монархияға (бір адамның үстемдігі),
аристократияға (элитаның үстемдігі), политияға (тіке демократия
мағынасында халықтық үстемдік) бөлді. Оның ойынша, мемлекеттің бұл үш
түрі де халыққа мансапқорлықсыз, пайдакүнемдіксіз қызмет ететін болса,
олар заңды болып табылады.
Қайта өрлеу заманынан бастап мемлекетті үш түрге бөлу қалып, ол енді
монархия және республика деп екі түрге бөлінетін болды. Ал бұл күнде
демократияны оған қарама-қарсы автократиядан айырып алуға тура келеді.
Бұл жерде демократияның конституциялық мемлекет түрінде кездесетінін
ескерсек, парламенттік үкімет пен президенттік басқару жүйесін ажырату да
қажет. Қазіргі дүниеде тағы бір ескеретін жай конституциялық мемлекеттер
түріне жатпайтын, бір мемлекеттік жүйеге біріктіруге болмайтын толып
жатқан плюралистік тұрғыдағы мемлекеттер бар. Мәселен, бұрынғы КСРО-ның
пролетариат диктатурасы мемлекеті дегеніміз шын мәнінде коммунистік
партия басшылығының олигархиясы болды. Ал үшінші әлемнің көптеген
мемлекеттері өздеріне не батыстық, не шығыстық мемлекеттік үлгіні алса да
оларда бұрынғы ескі басқарушылық түрі араласып отырды.
Мемлекеттердің түрлеріне келсек, қазір абсолюттік және конституциялық
монархия, әскери диктатура, автократия, хунталар, әлеуметтік тап, тайпа
басшылығы, отбасылық қауым дегендерді білеміз. Діннен ажыратылған
(советтік) мемлекеттер типіне қарсы діни мемлекеттер типі бар. Міне
осының бәрі әлі күнге дейін қазіргі мемлекеттерді дұрыстап жүйеге бөлудің
жоқ екендігін көрсетеді. Конституциялық мемлекеттің бірнеше антитиптері
бар. Оның бірі бір адамның, не бірнеше адамның үстемдік етуі түрінде
көрінеді. Автократиялық мемлекеттің өзіндік бір типі – ол авторитарлық
пен тоталитарлық түрлер қосылған тоталитарлық мемлекет. Мұның үлгілерін
Ленин, Сталин, Гитлер нақты жасап берді. Ол адамды өзінің идеологиясын
сөзсіз орындауға пайдаланумен, қоғамдық және жеке адам өмірін
саясаттандырумен сипатталады. Сонымен мемлекеттік құрылыстың сан
алуандығына байланысты да олардың түрлері де әр түрлі болып келеді.
Мемлекеттің типі оның мәнінен, міндеттерінен туындайды. Яғни мемлекет
белгілі бір таптың, не қоғамдық күштің үстемдік ету құралы (механизмінің)
әлеуметтік бағыты болып та табылады. Мемлекеттің түрі үстем өндірістік
қатынастардың түрімен айқындалады. Сонымен қатар мемлекеттің өтпелі түрі
де болады. Осындай күйді қазір Қазақстан басынан кешуде. Қазақстанда
құқықтық мемлекет құру міндетін шешу – мемлекетіміздің ұлттық-
демократиялық типін жасауға бағыт алуда. 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған еліміздің Ата заңы – Конституцияда: Қазақстан Республикасы –
демократиялық, зиялы және біртұтас мемлекет, – деп жария етіліп,
тәуелсіз мемлекет заңды түрде жарияланды.
Мемлекеттер басқарушылық формасы мен саяси өкіметтің негізгі
институттарының құрылысына қарай да әр түрлі болады. Ал басқарушылық
формасы дегеніміз өзінің заңдандырылған тәртібімен сипатталатын өкіметті
ұйымдастыру болып саналады.
Басқарушылықтың монархиялық формасы – мемлекеттік өкімет билігін
жүргізетін бір адам – монарх. Ал мемлекеттің республикалық формасында –
заң бойынша өкімет билігін халықтың көпшілігі жүзеге асырады. Өйткені
онда өкімет билігінің көзі халықтан шығады. Басқарушылықтың басқа да
түрлері бар. Олар: демократиялық, әміршілдік, т.б.
Мемлекет құрылысы бойынша, унитарлық біртұтас мемлекет және
федеративтік заң бойынша біршама ерікті мемлекеттер одағы –
республикалар, штаттар, контондар, т.б. конфедеративтік мемлекеттік-
құқықтық бірлестіктер болып бөлінеді. Әр түрлі мемлекеттердің маңызы оның
ішкі саяси құрылысына қарай бағаланады. Саяси құрылысы дегеніміз – бұл
мемлекеттік өкімет билігін жүргізу әдістерінің біртұтас жүйесі, жеке
адамдардың демократиялық құқығы мен бостандығын іске асыру дәрежесі,
өкіметтің өз қызметінің құқықтық негіздеріне қатысты, ресми
конституциялық және құқықтық нормалардың нақты саяси өмірге сәйкестігі.
Осы кездегі адамзат қоғамында демократиялық, авторитарлық, диктаторлық,
фашистік, т.б. саяси құрылыстар бар. Саяси даму құрылысынан қарағанда
агрессивтік, бейбітшіл, бейтарап, консервативтік, либералдық және т.б.
мемлекеттерді ажыратуға болады.
Мемлекеттердің негізгі функциялары ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі функциялары мыналар: өмір сүріп отырған өндіріс тәсілін,
экономикалық және әлеуметтік жүйені қорғау, экономиканы басқару,
шаруашылық қызметін көрсету, тәртіп пен қоғамдық тыныштықты сақтау,
әлеуметтік қатынастарды реттеу, мәдени тәртіп және идеологиялық қызмет.
Ал сыртқы функцияларына: халықаралық қатынас жасағанда өзінің (осы
мемлекеттің) мүддесін қорғау, елдің қорғанысын қамтамасыз ету, басқа
мемлекеттермен дұрыс қарым-қатынастарды дамыту, жаңа саяси ойлау
шеңберінде, бейбіт қатар өмір сүру принциптері негізінде өзара тиімді
ынтымақтастықты дамыту жатады.
Құқықты мемлекет. ХХ ғасырдың соңғы ширегінде дүниенің көптеген
елдерінде жаңа, ерекше белгілері бар құқықты мемлекеттер қалыптаса
бастады. Мемлекет атауында құқық деген сөздің бірінші болып тұруының
үлкен мәні бар. Ол қоғамның саяси-әлеуметтік өмірінде, оның барлық
аясында құқық жоғары орында тұру керек деген сөз. Ол әрбір елдің
Конституциясында – негізгі заңында бекітіліп, ал басқа заңдары мен
жарлықтарында нұсқа болуы тиіс. Мәселен, Қазақстанның Конституциясында
Республика өзін демократиялық, құқықты мемлекет деп жариялады.
Конституцияның жиырма бабында адамдардың табиғи құқықтары мен
бостандықтарын қорғау жан-жақты қамтылған. Адамдардың құқығының өрескел
бұзылуы бұрынғы КСРО мемлекетінде кең өріс алды. КГБ, оның жергілікті
органдары адамдардың ізін бағып, олардың телефонмен сөйлесулеріне дейін
құпия тыңдап, адамдардың жеке өмірлерін де бақылап отырды. Мұны сезген
жұрт қорқынышта өмір сүрді.
Құқықты мемлекет адамдардың бостандығы мен теңдігін кісінің туа біткен
қасиеті деп жариялайды.
Жалпы мемлекет – мемлекеттік құрылыстың мыңжылдық жемісі. Біз оның
алғашқы идеялары мен жобаларын көне Грекияның, Қытайдың, ортағасырлық ұлы
ойшылдардың мұраларынан кездестіреміз. Платон, Аристотель, Цицерон, Мао-
цзы тұжырымдарына зер салсақ, заңның беделі болмаған жерде мемлекет те
жойылады. Заң үстемдігі – қоғамдағы әділеттік пен тұрақтылықтың тірегі.
Ал И. Кант: Мемлекет дегеніміз – заңдарға бағынған жеке адамдардың
бірлестігі, жиынтығы, – дейді.
Құқықты мемлекеттің нышандарын қазақ хандықтарының елді басқару
тәсілдерінен де байқаймыз. Айталық, Кодекс куманикус, Тас жазу, Жеті
Жарғы, Қасым мен Есім хандардың жарлықтары, Абылайдың ақ жолы, т.б.
ХХ ғасырдың соңғы жылдарында әлемнің көптеген елдерінде ерекше
белгілері бар құқықтық мемлекеттер қалыптасты. Оның негізінде АҚШ-тың
Конституциясы, Ұлы Француз революциясының жеке адам мен азаматтар
құқықтары декларациясы, БҰҰ-ның 1948 жылғы 12 желтоқсанда қабылдаған жеке
адам құқықтары декларациясы, адамзат қоғамында ежелден қалыптасып келе
жатқан адамзаттық, тарихи, саяси-әлеуметтік дәстүрлер мен салт-саналар
алынды.
Құқықты мемлекеттің негізгі белгілері мыналар: құқықтың үстемдігі,
біртұтастығы мен бөлінбейтіндігі, құқықтың мүлтіксіз орындалуын
қадағалайтын сот, прокуратура, конституциялық бақылау органдарының
біртұтас жүйесінің болуы, биліктің үш тармағының дербестігі (заңдық,
атқарушы, сот билігі), мемлекет пен жеке адамның өзара жауапкершілігі,
атқару билігі мен жарлық шығару, оның орындалуын ұйымдастыру мен
бақылауда президенттік басшылықтың күшеюі, Президент – мемлекеттің
басшысы, әрі сол елдің Ата Заңының бұлжымай жүзеге асуымен орындалуының
кепілі.
Осы тұста ХХ ғасырдың ең әйгілі мемлекет қайраткері, тамаша ғалым,
зерттеуші, публицист, әдебиетші, ұлт-азаттық қозғалысының басшысы Әлихан
Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың рөлі туралы айтпасқа болмайды.
Мемлекет қалпы, жергілікті бостандық негізі, құқық, дін ісі, билік пен
сот, ел қорғау, салық, жұмысшылар, ғылым-білім үйрету, жер мәселесі деген
он түрлі қоғамдық мәселе туралы нақты шартты мақсат – болашақты, нақты
тұжырым-тұғырнаманы демократиялық, еуропалық үлгіде көрсетіп берген,
әсіресе қазақ жерінің автономиясын жариялаған, елді президенттің билеуін
мойындаған, жердің сатылмайтынын әйгілеген Алаш партиясы
бағдарламасының жобасын жасаушылардың кеуде тұсында Әлихан Бөкейханов
тұр.
Бұл құжат қазақ елінің ішкі-сыртқы дұшпандардың қорлық-зорлығын көре
жүріп, ғасырлар бойы мойымай, бостандық, әділет, туысқандық үшін күрес
жолында небір асылдарын құрбан етіп, ата даналығы, ер қайраты, оқыған
білімін ұштастырып, ұлт топырағындағы ізгілікті дәстүр, салт-сана мен
озық елдер тәжірибесін ұластыра отырып жасаған мемлекет құрылысы, адам
құқығы, тіршілік қалыбы жөніндегі мақсат-арманының жобасы еді.
Сонымен құқықты мемлекет елді жалпыға белгілі заң арқылы басқарады. Ал
заңдар әділ болса ғана әділетті шаралар іске асырылып отырады. Осы
мақсатпен өкімет билігін бөліп жүргізу принципі іске асырылады. Енді сол
принцип бойынша құқықты мемлекеттерден заңдандырылған өкімет билігінің үш
тармағына тоқталайық. Бұл – өкіметті мемлекеттің заң шығару, атқару және
сот билігін жүргізу органдарына бөлу.
Ал енді өкіметтің осы үш тармағында алға шығуға тырысушылықты, үстемдік
үшін таласқа түсуді болдырмау үшін солардың біріне құқықтық мемлекетте
жоғары мәртебе берілуі қажет. Ондай мәртебе заң шығарушы өкіметке
берілген. Өйткені сол ғана ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттарына
заңдылық негіз, күш береді, қоғамда заңның үстем болуын қамтамасыз етіп
отырады. Барлық құқықтық мемлекеттерде заңдық өкіметте парламенттер
формалары әр түрлі болып келеді, өйткені парламент – өкілетті, сайланбалы
орган. АҚШ сияқты елдерде парламент екі палатадан, ал демократия жолына
жаңа түсе бастаған кейбір мемлекеттерде Жоғарғы Кеңес түріндегі
парламенттер бір палатадан тұрады.
Барлық құқықтық мемлекеттерде заңдардың конституциялығын бақылап
отырған Конституциялық соттар құрылған. Мәселен, Қазақстан
Республикасының Конституциялық Сотының азамат Т.Г. Квятковскаяның талабы
бойынша, 1995 жылдың 6 наурызындағы қабылдаған қаулысына сәйкес кезінде
сайланған Жоғарғы Кеңесті заңсыз деп тануы соның дәлелі.
Осындай өте сирек кездесетін қателіктер мен ағаттықтарға қарамастан,
құқықты мемлекетте адамның қоғамдық дамуға қайшы келетін процестерді
ауыздықтап, бостандыққа, әділдікке, демократияға тоқтаусыз ұмтыла беретінін
көрсетіп берді.
1.2 Мемлекет және құқық теориясының функциялары
Мемлекет және құқық теориясы
Мемлекет және құқық теориясы ғылыми пәнінің түсінігі. Жалпы мемлекет және
құқық теориясының пәні - негізгі заңдылықтардың пайда болу, мемлекет және
құқықтың функцияларымен дамуы.
Мемлекет және құқық теориясы пәні мен объектісінің ұғымы.
Қоғамдық құбылыстарды зерттеудегі ғылым жүйесінде мемлекет және құқық
теориясының орны. Мемлекет және құқық теориясының философиямен,
әлеуметтанумен, саясаттанумен, мәдениеттанумен қатынасы.
Рулық құрылыс. Рулық құрылыс кезіндегі басқару органдары және жүріс-тұрыс
нормалары. Алғашқы қауымның рулық-тайпалық ұйымнан біртіндеп мемлекетке
ауысуы.
Мемлекеттің құрылуының нышындары: бұқаралық билік (аппарат), тұрғындардың
территориялық бөлінуі, салықтар мен займдар. Мемлекеттілік. Егеменділік.
Құқықшығармашылық мемлекеттің нышаны ретінде.
Құқықтың пайда болуының негізгі теориялары: шынайы-құқықтық (шарттық),
теологиялық, психологиялық, материалистік (класстық).
Мемлекет және құқықтың уақыт аралығындағы хронологиялық көзқарас. Ежелгі
әлемдегі, орта ғасырдағы, жаңа және жаңа уақыттағы мемлекет және құқық.
Қазіргі замандағы құқықтық жүйесінің классификациясы романо-германдық және
англосаксондық құқтық жүйелер.
Мемлекеттің түсінігі. Мемлекеттің түрлерінің түсінігі. Мемлекеттің
түрлерін анықтайтын факторлар: географиялық, экономикалық, саяси, тарихтық,
ұлттық. Басқару формасы. Мемлекеттік құрылым формасы.
Мемлекет механизмі туралы түсінік. Мемлекет аппаратының негізгі орналасу
міндеттерімен қызметтері: бөлінуі, интернацмонализм, демократизм,
профессионализм, егеменді мемлекет билігінің халыққа тиістілігі,
азаматтардың құқық қорғау және жеке бостандықтары.
Мемлекеттік қызмет. Мемлекеттік қызмет кадрлары мен олардың жіктелінуі.
Мемлекет органдары, оның белгілері. Мемлекеттік органдардың мақсаты,
қызметі және компетенциясы.
Мемлекет қызметінің мазмұны және түсінігі. Мемлекеттің мәні, оның мақсаты
және қызметі. Мемлекеттің ішкі және сыртқы қызметтері. Мемлекеттің тұрақты
және уақытша қызметтері. Мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық, саяси,
идеологиялық қызметтері.
Мемлекет қызметі және мемлекет механизмі (аппараты). Мемлекет қызметі
және мемлекеттік органдардың қызметі.Мемлекет қызметінің іске асырылуының
құқықтық формасы: құқықтық шығармашылық, құқықтық қолданыс, құқықтық
қорғаныс.
Қоғамның саяси жүйесі туралы түсінік.
Құқықтық мемлекеттік тұжырымдамасы: теория мен тәжірибе. Құқықтық
мемлекеттің мақсаты, міндеттері және қызметі.
Құқықтың анықтамасы.Құқық институт ретінде. Объективтік құқық және
субъективтік құқық.
Құқық нормасының түсінігі. Құқық нормасы - үлгі, ереже, шара, жүріс-тұрыс
масштабы. Құқық нормасының белгілері: формалды анықтаушылық жалпы
міндеттілік, жүйелілік, әрекеттің қат-қабаттылығы, адресаттық
кейіптеушіліксізі мемлекетпен қамтамасыз етілуі, ұсынушылық-міндеттілік
сипаты.
Құкықтың(қайнар көздерінің) формаларының түсінігі. Санкциялы дәстүр. Әдет-
ғұрпы құқығы. Сот және әкімшілік прецеденті. Нормативтік құқықтық
акт.Зандық доктрина құқықтың қайнар көзі ретінде.
Нормативтік құқықтық актілердің түсінігі және жалпы ситапттамасы.
Нормативтік құқықтық актілерлің түрлері, заңдық күші, әрекет ету ортасы,
оларды шығару субъектілері және әрекет ету мерзімі бойынша саралануының
критериилері.
Қағида шығармашылығының, құқық шығармашылықтың заң шығарушылықтың
түсінігі. Халықтың бірден-бір құқық шығармашылығы. Референдум түсінігі. Заң
шығару процессінің сатысы және түсінігі.
Құқық жүйесінің түсінігі. Құқықтың құрылымы. ҚҰҚЫҚТЫҚ институттар және
олардың түрлері.
Құқықтық қатынастардың түсінігі.Құқықтық қатынастардың құрамы. Құқықтық
қатынастардың мазмұны. Құқықты жүзеге асырудың түсінігі, оның түрлері мен
әдістері.
Құқықты қолдану - құқықтық жүйе асырудың ерекше формасы (әдісі). Құқықты
қолдану субъектілері: мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, құқық
қорғау органдары.
Нормативтік құқықтық актілерді талқылаудың түсінігі. Құқық нормаларының
мазмұмын түсіндіру және анықтау.
Құқықтық сана - қоғамдық сананың түрі. Құқықтық сананың басқа да қоғамдық
санамен арақатынасы: сасяси, өнегелік, діндік.Құқықтық мәдениеттің түсінігі
элементтері және деңгейлері.
Құқықтағы кемтіктің түсінігі. Құқықтағы аналогия институты. Заңның
аналогиясы және құқықтық аналогиясы.
3аңды мінезқұлық заң нормаларының нұсқауларына сәйкес мінез құлық
ретінде.3аңды мінез құлықтың түрлері. Активті, пассивті және қалыпты
мінезқұлық.
Құқық бұзушылықтың түсінігі, түрлері. Қылмыстылықтық себептері және
басқа да құқық бұзушылыктардың әлеуметтік табиғаты. Заңды жауапкершілік
және оның түрлері.3аңдылықтың түсінігі. Заңдылықты қамтамасыз етудегі
Конституцияның орны мен ролі. Конституциялық заңлылық заңдылық пен құқықтық
тәртіптің негізі.
Мемлекет және құқық теориясының көзқарасы бойынша жеке тұлға, адам,
азамат ұғымы. Азаматтық, Азамат және мемлекет.Адам және азаматты құқықтары
мен бостандықтарының түсінігі, олардың жүйесі.
Құқық саласының түсінігі. Құқық саласының негізгі компоненттері. Құқықтық
сана, құқықтық тәртіп, құқықтық норма, құқыкқолданушылық,
құкықшығармашылық, құқықтық ғылым, құқықтық білім, олардың жалпы
сипаттамасы.
ҚР қылмыстық құқығы (жалпы және ереше бөлім)
Қылмыстық құқық – іс әрекетінің жазаланушылық және қылмыстылығын
бекітетін заң нормаларының жүйесі. Қылмыстық құқықтың пәні және әдісі.
Қылмыстық құқық пәнінің әдісінің ерекшелігі және басқа құқық салаларының
әдісі мен пәндерінің айырмашылығы.
Жеке тұлғанаң мүддесін қорғау қажеттілігі, қоғам мен мемлекет мүддесін
қорғау-қылмыстық заңды шығару немесе өзгерту ретінде. Қылмыстық заңның
функциялары. Қылмыстық заңның заңға сәйкес нормативтік актілері
алдындағы басымдылығы.
Қылмыстың түсінігі және әлеументтік мәні. Қолданылып жүрген қылмыстық
заңдағы қылмыстың анықтамасы. Қылмыс және тұлға, оның құқықтары мен
бостандықтарына, қоғам және мемлекет мүдессіне қолсұғушылықтың ең
қауіптісі.
Қылмыстық жауаптылық және оның негізі. Қылмыстық жауаптылық-заңды
жауаптылықтың бір түрі. Қылмыстық құқық ғылымындағы қылмыстық жауаптылық
мәселесі.
Қылмыстық құқық бойынша қылмыс объектісінің түсінігі. Қылмыстық-құқықтық
қорғау объектісі туралы заң.Қылмыс объектісіің түрлері.
Қылмыстың объективтік жағының түсінігі және маңызы Қылмыстың объективті
жағының белгілері. Қоғамға қауіпті және құқықа қайшы әрекет.
Қылмыс субъектісі және қылмыскер тұлғасы. Қылмыскер тұлғасының қылмыстық
құқықтық маңызы. Қылмыстық жауаптылық туындайтын жас мөлшері.
Қылмыстың субъективтік жағының түсінігі және маңызы. Қылмыстың
субъективтік жағының белгілері. Кінә - қылмыстың субъективтік жағының
негізгі белгісі.
Қылмыстық құқық бойынша іс - әрекеттің қылмыстылығын жоятын мән-жайлардың
түрлері және заңды табиғаты. Қажетті қорғану. Аса қажеттілік.
Қасақана қылмыс жасау сатыларының түсінігі және түрлері.
Қасақаналықты табу, оның жазаналушылығы.
Қылмысқа қатысу ұғымы. Қатысып жасалған қылмыстардың қоғамға
қауіптілігінің жоғарлығы. Қатысудың субъективтік және объективтік
белгілері. Қатысу нысандарының заңды сипаттамасы.
Қылмыстардың көптіглігінің түсінігі және белгілері. Қылмыстардың
көптіглігінің нысандары. Қылмыстың бірнеше рет жасалуының түсінігі және
оның белгілері.
Қылмыстық құқық ғылымындағы жаза теориялары. Мемлекеттің қылмыстылықпен
күрес жүйесіндегі жазаның орны. Жаза мақсаттары.
Жаза жүйесі мен түсінігі және маңызы.
Жаза тағайындаудың жалпы негіздері.
Қылмыстық жауаптылықтан босату ұғымы және маңызы. Қылмыстық жауаптылықтан
және жазадан босатудың тиімділігі.
Соттылықты жою және алу.Жазадан босату ұғымы.Жазадан босатудың негіздері,
түрлері. 18 жасқа жетпей қылмыс жасаған тұлғалардың қылмстық жауаптылығының
жалпы ережелері.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану негіздері. Медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын түрлері.
Қылмыстық құқық Ерекше бөлімінің ұғымы. Оның даму тенденциясының негізгі
кезеңдері. Қылмыстық құқықтың Жалпы және Ерекше бөлімдерінің бірлігі.
Адамның жеке басына қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Өмірге қарсы
қылмыстар. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың ұғымы және түрлері. Азаматтардың
өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін қылмыстар. Жыныстық қылмыстар.
Адамның бас бостандығына қарсы қылмыстар.
Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың ұғымы. Кәмелетке
толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері.
Адамның және азаматтың конституциялық және басқа да құқықтары мен
бостандықтарына қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қол сұғатын
қылмыстар. Азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қылмыстар. Азаматтардың еңбектік құқықтары мен бостандықтарына қарсы
қылмыстар.
Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың ұғымы және
түрлері.
Мемлекеттің құрылыс негіздерінің және қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
ұғымы және түрлері. Конституциялық құрылыс негіздеріне қарсы қылмыстар.
Меншікке қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Талан-таражға салудың
ұғымы және оның түрлері. Талан-таражға салу затының белгілері.
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Заңды
кәсіпкерлік қызметке қарсы қылмыстар. Банктік қызмет саласындағы қылмыстар.
Салық және кеден заңдылықтары саласындағы қылмыстар.
Коммерциялық және өзге ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстардың
ұғымы, түрлері. Өкілеттіктерді теріс пайдалану.
Қоғамның қауіпсіздігіне және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың ұғымы
мен түрлері.
Халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстардың ұғымы мен
түрлері.
Экологиялық қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Көліктегі қылмыстардың ұғымы мен түрлері. Темір жол, әуе немесе су көлігі
қозғалысы мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің ережелерін бұзу.
Мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас
жемқорлық және өзге де қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстардың
ұғымы мен түрлері.
Әскери қылмыстардың ұғымы мен түрлері.
ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы
Қылмыстық іс жүргізу құқығының ұғымы және оның құқық жүйесіндегі орны.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының құқықтың басқа салалары және ғылыми
пәндермен ара қатынасы. Қылмыстық іс жүргізудің түрлері (нысандары).
Қылмыстық іс жүргізу құқығының қайнар көздерінің ұғымы мен түрлері.
Қазақстан Республикасының Конституциясы қылмыстық іс жүргізудің қайнар көзі
ретінде. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасы, оның
қалыптасуы мен дамуы.
Қылмыстық іс жүргізу принциптерінің ұғымы мен маңызы. Қылмыстық сот ісін
жүргізу приңциптерінің жүйесі. Қылмыстық іс жүргізу принциптері мен
міндеттері арасындағы қарым - қатынас. Принциптердің жүйесі қылмыстық сот
ісін жүргізуді дамытудың методологиялық негізі ретінде.
Қылмыстық ізге түсудің түсінігі мен мазмұны. Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асырудың жалпы шарттары. Қылмыстық ізге түсудің нысандары.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың ұғымы, олардың жіктелуі. Қылмыстық
іс жүргізу қатысушылары мен субъектілері түсініктерінің ара қатынасы.
Өзара іс әрекет етудің іс жүргізушілік нысандары. Өзара әрекет етудің
ұйымдастырушылық нысаны. Тергеушінің қоғамдастықпен өзара әрекет етуі.
Тергеушінің сарапшылық бөлімшелермен өзара әрекет етуі. Қылмыстық іс
бойынша іс жүргізудің түсінігі.
Қылмыстық іс жүргізуде қаралатын азаматтық талаптардың пәні, оны
ұсынудың негіздері және іс жүргізу тәртіптері. Қылмыстық іс жүргізудегі
азаматтық талаптың құқықтық негізі.
Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы ақтаудың ұғымы мен маңызы. Ақтауға
жататын тұлғалар, ақтау негіздері.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушы тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз
ету.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысудын шеттеуге өтініш жасау және қарсылық
білдіру. Қылмыстық іс жүргізуге қатысудан босату. Судьяға қарслық білдіру.
Прокурорға қарсылық білдіру. Тергеуші мен анықтаушыға қарсылық білдіру.
Дәлелдемелер ұғымы. Дәлелдемелік құқығы және оның дәлелделер
теориясындағы орны. Дәлелдемелер теориясының методологиялық негіздері.
Дәлелдеу процесінің ұғымы мен элементтері. Дәлелдеу субъектілері.
Дәлелдемелерді жинау, зерттеу және бекіту. Дәлелдемелерді бағалаудың
түсінігі мен принципі.
Қылмыстық іс жүргізудегі қылмыстық іс жүргізушілік мәжбүрлеу шараларының
түсінігі мен маңызы.
Қылмыстық ісіті қозғау сатысының мазмұны.Қылмыстық істі қозғау дербес
саты ретінде. Қылмыстық істі қозғау сатысының түсінігі, міндеттері мен
маңызы. Қылмыстық істі қозғау субьектілері. Қылмыстық істі қозғаудың
себептері мен негіздері.
Алдын ала тергеудің түсінігі, мазмұны мен міндеттері.Тергеу әрекеттерін
жүргізудің жалпы шарттары. Алдын ала тергеу кезінде шығарылатын
қаулылар.Анықтау мен алдын ала тергеудің мәліметтерін жария етпеу.
Айыпталушы ретінде жауаптылыққа тарту: ұғымы, мазмұны мен маңызы.
Айыпталушы ретінде тұлғаны жауапқа тартудың іс жүргізу тәртіптері.
Тергеу әрекеттерінің түсінігі, олардың жүйесі. Тергеу әрекеттерінің
мазмұны мен құрылысы. Тергеу әрекеттерін жүргізудің жалпы шарттары. Тергеу
әрекеттерінің түрлері.Жауап алу. Беттестіру. Қарау. Куәландыру
Алдын ала тергеудің аяқталуының түсінігі, оның нысандары. Алдын ала
тергеудің аяқталуының негізі мен жағдайлары. Айыптау қорытындысын жасау мен
алдын ала тергеудің аяқталуы.
Басты сот талқылау сатысының мәні,маңызы және міндеттері.Басты сот
талқылау жалпы шарттарының ұғымы мен маңызы.
Басты сот талқылауын тағайындау сатысының ұғымы мен
маңызы,міндеттері.Келіп түскен қылмыстық істер бойынша соттың іс
әрекеттері.Келіп түскен істер бойынша судья қабылдайтын шешімдердің
түрлері.
Басты сот талқылауы сатысының ұғымы ,оның жүйесі.Басты сот талқылауы
сатысының мәні,міндеттері және маңызы. Басты сот талқылауы қылмыстық іс
жүргізудің басты сатысы.
Апеляциялық өндіріс сатысының ұғымы, маңызы және міндеттері.Үкімге
апелляциялық шағымдануға наразылық келтіруге құқылы субъектілер.
Апелляциялық тәртіппен істерді қарайтын соттар.
Үкімді және қаулыны орындау сатысының мәні мен мазмұны.Үкімді орындау
сатысында қылмыстық іс жүргізу принциптерін жүзеге асыру.
Қадағалау өндірісінің ұғымы,маңызы және міндеттері. Апелляциялық
өндірістен ерекшелігі.Заңды күшіне енген соттың үкімдерін, қаулыларын қайта
қарау негіздері.
Жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты іс бойынша іс жүргізуді қайта
бастау сатысының мәні,маңызы және міндеттері.Жаңадан ашылған мән-жайларға
байланысты іс бойынша қайта бастаудың негіздері мен себептері.
Қылмыстық ізге түсу жеке түрде асырылуы мүмкін қылмыстардың жеке айыптау
істері бойынша соттың шығаратын шешімдері мен айыптау істерін қысқартудың
негіздері.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөнінде іс жүргізу
негіздері. Аталмыш санаттағы істер бойынша дәлелдеуге жататын мән - жайлар.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану жөніндегі істер бойынша
алдын ала тергеу және соттық қарауды жүргізу ерекшеліктері. Психикалық
аурулармен ауратын тұлғаларға қатысты қауіпсіздік шаралары.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолдану туралы іс жүргізілетін
тұлғаның құқықтары. Қорғаушының заңды өкілінің міндетті түрде қатысуы.
ҚР азаматтық құқығы (жалпы және ереше бөлім)
Азаматтық құқықтың өзге де құқық салалары арасындағы маңызы мен мәні.
Азаматтық құқықтың түсінігі, оның анықтаманы және негізгі бастамасы.
Сабақтас құқықтардан азаматтық құқықтың айырмашылығы.
Азаматтық-құқықтық қатынастардың ұғымы және ерекшеліктері. Азаматтық-
құқықтық қатынастардың элементтері: субъекті, объект және мазмұны.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асырудың түсінігі. Азаматтық-құқықтық
бостандығы және шегі. Субъективтік құқыққа зиян келтіруді болдырмау.
Азаматтық құқық объектілерінің ұғымы және түрлері. Мүлік - азаматтық
құқықтың объектісі. Жер - құқықтың арнайы объектісі ретінде. Қозғалатын
және қозғалмайтын мүлік.
Азаматтардың және физикалық тұлғалардың арақатынасы, Азаматтық
құқықтық қабілеттің түсінігі және пәні, оның басы және соңы. Шетел
адамдарының және азаматтығы белгісіз адамдардың құқытық қабілеті.
Заңды тұлғалардың ұғымы мен белгілері. Олардың азаматтық йналымдағы
рөлі. Заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі. Заңды
тұлға органдарының құқықтық мәртебесі.
Азаматтық-құқықтық мәмілелердің ұғымы және түрі. Біржақты мәміле. Екі
жақты және көпжақты мәміле. Шартты мәміле. Мәмілелердің жарамдылығы.
Мәміленің жарамдылығы.
Өкілдіктің ұғымы. Өкілдіктің қолданыс аясы. Өкілдіктің түрлері.
Сенімхат. Қолданыс мерзімі және формасы. Сенімхатты тоқтату.
Азаматтық құқықтағы мерзімдердің ұғымы. Мерзім түрлері. Азаматтық
құқықтарды жүзеге асырудың мерзімі. Талап мерзімінің өтуі. Азаматтық
құқықты қорғау мерзімі. Талап қою мерзімінің ұғымы және мағынасы.
Меншік экономикалық категория ретінде. Меншік құқығының ұғымы
субъективтік азаматтық құқық ретінде. Жеке меншік құқығы. Мемлекеттік
меншіктегі объектілерді жекешелендіру.
Меншік құқығының пайда болуының негізгі тәсілдері. Меншік құқығының пайда
болу кезеңі және өтуі.
Ортақ меншіктің ұғымы мен түрлері. Ортақ үлесті меншік құқығы. Ортақ
бірлескен меншік. Ортақ бірлескен меншіктің әр түрлілігі.
Өзге де заттық құқықтардың ұғымы. Шаруашылық жүргізу құқығы.
Меншік құқығын қорғаудың маңызы. Меншік құқығын қорғаудың әдістері.Меншік
құқығын тану.
Міндеттеменің ұғымы мен оның жүйесі. Міндеттеменің ұғымы, оның заттық
құқықтық қатынастан ерекшелігі. Міндеттеменің туындауының негізі.
Міндеттеменің субъектісі. Міндеттемедегі тараптардың көптігі.
Міндеттемені орындаудың ұғымы. Міндеттемені орындаудың
қағидалары.Міндеттемені орындаудың мерзімі, жедел орындаудың ережелері.
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етудің ұғымы. Міндеттемені қамтамасыз
етудің тәсілі. Тұрақсыздық оның кемшілігіне қатысты түрлері.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықтың түсінігі. Құқықтық жауаптылықтың
жүйесіндегі азаматтық-құқықтық жауаптылықтың орны. Азаматтық-құқықтың
жауаптылық және экономикалық жауаптылық.
Міндеттеменің ұғымы және оның негіздері. Міндеттемені тоқтатудың кейбір
тәсілдері. Міндеттемені тоқтатудың шарттары.
Азаматтық құқықтық; шарттардың ұғымы және белгілері қатынастардың
қалыптасуындағы шарттың алатын орны. "Шарт", "мәміле", "міндеттеме"
ұғымдарының ара қатынасы.
Шарт жасасудың нысаны. Шарт жасасудың кезеңдері. Шарттың мазмұны
менформасы. Шарттың жай және маңызды түрі. Шарт жасасу орны.
Сатып алу-сату шартының түсінігі. Сатып алу-сату шартының мазмұны.
Айырбас шартының түсінігі. Айырбас шартының мазмұны.
Сыйға тарту шартының түсінігі. Сыйға тарту шартының мазмұны.
Рента шартының түсінігі. Рента шартының мазмұны. Рентаның түрлері.
Жалға алу шартының түсінігі, мазмұны. Жалға алу шартының түрлері.
Қарыз алу шартының түсінігі. Қарыз алу шартының мазмұны.
Тұрғын үй заңдылығының түсінігі мен мазмұны. Жеке тұрғын үй қорында
түрғын үйді жалға алу. Мемлекеттік тұрғын үй қорында тұрғын үйді жалға алу.
Мердігерлік шартының түсінігі, мазмұны. Мердігерлік шарттың түрлері.
Өтелмелі қызмет көрсетудің түсінігі, мазмұны.
Тасымалдау шартының түсінігі, мазмұны. Тасымалдау шартының түрлері.
Көлік экспедициясы шартының түсінігі, мазмұны.
Заем шартының түсінігі, мазмұны. Заем шартының түрлері.
Факторинг шартының түсінігі. Факторинг шартының мазмұны.
Банктік қызмет көрсету шартының түсінігі, мазмұны.
Есеп айырысу әдістерінің сипаттамасы мен түрлері.
Сақтау шартының түсінігі, мазмұны. Сақтау шартының түрлері.
Сақтандыру шартының түсінігі, мазмұны. Сақтандырудың түрлері.
Тапсырма шартының түсінігі. Тапсырма шартының мазмұны.
Басқаның мүддесіне тапсыпмасыз іс-әрекет жасау міндеттемесінің түсінігі
мен мазмұны.
Комиссия шартының түсінігі. Комиссия шартының мазмұны.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының түсінігі, мазмұны.
Франчайзинг шартының түсінігі. Франчайзинг шартының мазмұны.
Конкурстық міндетгемелердің түрлері мен мазмұны.
Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндеттемелер түсінігі. Зиян
келтірудің салдарынан келтірілетін міндеттемелердің түрлері.
Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелердің түсінігі мен мазмұны.
Интеллектуалдык меншік құқығының түсінігі. Интеллектуалдык меншік
объектілерінің құқықтық режимі мен түрлері.
Мұрагерлік құқық түсінігі. Мұрагерліктің түрлері мен олардың құкықтық
реттелуі.
Халықаралық жеке құқық.
ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы
Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау нысандары.
Құқық саласы ретінде азаматтық іс жүргізу құқығының түсінігі. Азаматтық іс
жүргізу құқығының пәні, әдісі және жүйесі. Азаматтық іс жүргізу құқығының
басқа құқық салаларымен арақатынасы.
Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар кездері. Қазақстан Республикасының
азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнамасы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы принциптерінің тусінігі және олардың маңызы,
Азаматтық іс жүргізу құқығы принциптерінің жүйесі. Принциптердің жіктелу
мәселесі.
Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың түсінігі және олардың
ерекшеліктері. Азаматтық іс жүргізушілік кұқықтық қатынастардың пайда
болуының алғы шарттары, мазмұны және объектісі.
Азаматтық процестегі тараптардың тусінігі. Тараптардың іс жүргізу
құқықтары мен міндеттері.
Азаматтық процеске үшінші тұлғалардың қатысуы. Олардың түрлері.
Азаматтық процеске прокурордың қатысуының негіздері және нысандары.
Прокурордың іс жүргізушілік жағдайы.
Басқа тұлғалардың құқықтарын және мүдделерін қорғау үшін мемлекеттік
органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың және
жекелеген азаматтардың азаматтық процеске қатысуының негіздері және
мақсаттары.
Сотта өкілдік етудің және соттағы өкілдің түсінігі. Сотта өкіл бола
алмайтын тұлғалар. Өкілдіктің негіздері және түрлері. Соттағы өкілдің
екілеттіктері (көлемі және ресімделуі).
Іс жүргізу мерзімдерінің түсінігі және олардың маңызы. Іс жүргізу
мерзімдерінің түрлері.Іс жүргізу мерзімдерін есептеу.
Азаматтық процестегі сот шығындарының түсінігі және құрамы. Мемлскеітік
баж. Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар.
Мәжбүрлеу және жауаптылық шараларын қолдану негіздері. Мәжбүрлеу және
жауаптылық шаралары. Мәжбүрлеу шараларын қолдану тәртібі.
Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі, түрлері.
Соттылықтың түсінігі. Соттылықтың түрлері.Топтық соттылық. Аумақтық
соттылық, оның түрлері.
Сот дәлелдеуінің түсінігі және мақсаты. Сот дәлелдеуінің субъектілері.
Сот дәлелдемелерінің түсінігі.Дәлелдеу нысанасының түсінігі.
Дәлелдемелерді жіктелуі.
Талап қою бойынша іс жүргізудің түсінігі және мәні. Талап қою бойынша іс
жүргізу ережелерінің маңызы.Талаптың түсінігі. Талаптың элементтері.
Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу. Сотта азаматтық істі қозғау.
Талап қою. Талап арыз және оның реквизиттері. Талап арызды қозғалыссыз
қалдыру. Талап арызды қабылдаудан бас тарту. Талап арызды қайтару.
Істі сотта қарауға әзірлеу: түсінігі, мақсаты, міндеттері және
мерзімдері. Судьяның істі сотта қарауға әзірлеу тәртібімен жасайтын іс
жүргізушілік әрекеттері.
Сотта қарау (түсінігі және маңызы).Сотта қараудың бөліктері. Сотта
қараудың дайындық бөлігі. Істі мәні бойынша қарау. Істің мән-жайларын
(дәлелдемелер мен өзге материалдарды) зерттеу. Сот жарыссөздері. Басталған
процеске кіріскен прокурордын қорытындысы. Шешім шығару және шешімді
жариялау.
Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері.Сот
шешімінің мәні және маңызы. Шешімнің түрлері, құрылымы және мазмұны.
Сырттай іс жүргізудің түсінігі және негіздері. Талап қоюшылық істерді
сырттай қараудың тәртібі. Сырттай шешім.Сырттай шешімге шағымдану.
Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні. Ерекше талап қоюмен
жүргізілетін істерді қарау және шешу кезінде сот ісін жүргізудің жалгіы
ережелерінің қолданылуы.
Ерекше іс жүгізудің түсінігі және мәні. Ерекше жүргізілетін істерді
қараудың тәртібі.Зандық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша
іс жүргізу.
Азамапы хабар-ошарсыз кетті деп тану және азаматты қайтыс болды деп
жариялау туралы істер бойынша іс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz