Азаматтық құқықтың субъектілері туралы
I. Кіріспе:
Азаматтық құқықтық қатынастар туралы түсінік.
II. Негізгі бөлім:
а) Азаматтық құқықтың субъектілері.
б) Жеке және заңды тұлғалар.
в) Азаматтың құқықтық қабілеттілігі.
г) Азаматтың әрекет қабілеттілігі.
д) Банкроттық туралы түсінік.
е) Соттан тыс рәсімдер.
III. Қорытынды бөлім
IY. Қолданылған әдебиеттер
Азаматтық құқықтық қатынастар туралы түсінік.
II. Негізгі бөлім:
а) Азаматтық құқықтың субъектілері.
б) Жеке және заңды тұлғалар.
в) Азаматтың құқықтық қабілеттілігі.
г) Азаматтың әрекет қабілеттілігі.
д) Банкроттық туралы түсінік.
е) Соттан тыс рәсімдер.
III. Қорытынды бөлім
IY. Қолданылған әдебиеттер
Азаматтық құқық дегеніміз – жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің және оның әкімшілік аумақтық бөлшектерінің күнделікті өмірімен, іс әрекеттерімен ажырамас байланыстағы Қазақстан Ресубликасы құқығының бір саласы. Азаматтық құқық негіздері, құқық жүйесі салаларының бір түрі. Азаматтық құқық – құқық саласы ретінде, елімізде қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық бірден – бір негізі, өйткені бұл құқық саласымен реттелетін қатынастардың шеңбері кең. Тауар ақша, қатысущылардың теңдігіне негізделген мүліктік, мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар азаматтық құқықтың пәні болып табылады
Азаматтық құқықтық қатынастар азаматтық құқықты түсіну үшін маңызы бар. Азаматтық құқықтық қатынастар дегеніміз қатысушылары бір бірімен субъективті азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын, азаматтық құқықпен реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес, мүліктен тыс мүліктік емес қатынастар. Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, жеке істерге кімнің болса да озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірілген құқықтардың қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға негізделеді. Азаматтық құқық көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген.
Азаматтық құқықтық қатынастардың элементтері субъектілері, объектілері мен мазмұны, ал негізгі бастаулары Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық Кодексі, оған сәйкес қабылданған өзге де заңдар және заңға тәуелді кесімдер болып табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарды бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады. Олар: мәміле; меншік құқығы; міндеттемелі құқық; мұрагерлік құқық; зияткерлік меншік құқығы. Азаматтық құқықты қорғауды сот, төрелік сот және аралық сот құқықтарды мойындату құқық бұзушылыққа дейінгі болған жағдай, құқықтарды бұзатын немесе бұзылу қаупін туғызатын әрекеттерге тиым салу және т.б. негіздерге сәйкес реттейді. Азаматтық құқықтың объектілеріне мүліктік және мүліктік емес жеке игіліктер мен құқықтар жатады. Ал азаматтық құқықтың субъектілеріне жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жатады.
Азаматтық құқықтық қатынастар азаматтық құқықты түсіну үшін маңызы бар. Азаматтық құқықтық қатынастар дегеніміз қатысушылары бір бірімен субъективті азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын, азаматтық құқықпен реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес, мүліктен тыс мүліктік емес қатынастар. Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, жеке істерге кімнің болса да озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірілген құқықтардың қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға негізделеді. Азаматтық құқық көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген.
Азаматтық құқықтық қатынастардың элементтері субъектілері, объектілері мен мазмұны, ал негізгі бастаулары Қазақстан Республикасының Конституциясы, Азаматтық Кодексі, оған сәйкес қабылданған өзге де заңдар және заңға тәуелді кесімдер болып табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарды бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады. Олар: мәміле; меншік құқығы; міндеттемелі құқық; мұрагерлік құқық; зияткерлік меншік құқығы. Азаматтық құқықты қорғауды сот, төрелік сот және аралық сот құқықтарды мойындату құқық бұзушылыққа дейінгі болған жағдай, құқықтарды бұзатын немесе бұзылу қаупін туғызатын әрекеттерге тиым салу және т.б. негіздерге сәйкес реттейді. Азаматтық құқықтың объектілеріне мүліктік және мүліктік емес жеке игіліктер мен құқықтар жатады. Ал азаматтық құқықтың субъектілеріне жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жатады.
1. С.Д. Баққұлов «Құқық негіздері». Алматы 2004ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы 2004ж.
3. Оспанов Қ.И. «Құқық негіздері». Алматы 2006ж.
4. Әшитов З.О., Әшитов Б.З. «Қазақстан Республикасының құқық негіздері». Алматы 2003ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы 2004ж.
3. Оспанов Қ.И. «Құқық негіздері». Алматы 2006ж.
4. Әшитов З.О., Әшитов Б.З. «Қазақстан Республикасының құқық негіздері». Алматы 2003ж.
Тақырыбы: Азаматтық құқықтың субъектілері
Жоспар
I. Кіріспе:
Азаматтық құқықтық қатынастар туралы түсінік.
II. Негізгі бөлім:
а) Азаматтық құқықтың субъектілері.
б) Жеке және заңды тұлғалар.
в) Азаматтың құқықтық қабілеттілігі.
г) Азаматтың әрекет қабілеттілігі.
д) Банкроттық туралы түсінік.
е) Соттан тыс рәсімдер.
III. Қорытынды бөлім
IY. Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Азаматтық құқық дегеніміз – жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің
және оның әкімшілік аумақтық бөлшектерінің күнделікті өмірімен, іс
әрекеттерімен ажырамас байланыстағы Қазақстан Ресубликасы құқығының бір
саласы. Азаматтық құқық негіздері, құқық жүйесі салаларының бір түрі.
Азаматтық құқық – құқық саласы ретінде, елімізде қалыптасып келе жатқан
нарықтық экономикалық бірден – бір негізі, өйткені бұл құқық саласымен
реттелетін қатынастардың шеңбері кең. Тауар ақша, қатысущылардың теңдігіне
негізделген мүліктік, мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар
азаматтық құқықтың пәні болып табылады
Азаматтық құқықтық қатынастар азаматтық құқықты түсіну үшін маңызы
бар. Азаматтық құқықтық қатынастар дегеніміз қатысушылары бір бірімен
субъективті азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын, азаматтық
құқықпен реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес,
мүліктен тыс мүліктік емес қатынастар. Азаматтық заңдар өздері реттейтін
қатынастарға қатысушылардың теңдігін, жеке істерге кімнің болса да
озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды
кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірілген құқықтардың қалпына
келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға
негізделеді. Азаматтық құқық көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген.
Азаматтық құқықтық қатынастардың элементтері субъектілері,
объектілері мен мазмұны, ал негізгі бастаулары Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Азаматтық Кодексі, оған сәйкес қабылданған өзге де заңдар
және заңға тәуелді кесімдер болып табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарды
бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады. Олар: мәміле; меншік құқығы;
міндеттемелі құқық; мұрагерлік құқық; зияткерлік меншік құқығы. Азаматтық
құқықты қорғауды сот, төрелік сот және аралық сот құқықтарды мойындату
құқық бұзушылыққа дейінгі болған жағдай, құқықтарды бұзатын немесе бұзылу
қаупін туғызатын әрекеттерге тиым салу және т.б. негіздерге сәйкес
реттейді. Азаматтық құқықтың объектілеріне мүліктік және мүліктік емес жеке
игіліктер мен құқықтар жатады. Ал азаматтық құқықтың субъектілеріне жеке
және заңды тұлғалар, мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жатады.
Азаматтық құқықтар мен міндеттер құқықтың субъектілері деп аталатын
құқықтық қатынасқа қатынасушыларға тән. Азаматтық заңдармен реттелетін
қатынастардың субъектілеріне: жеке және заңды тұғалар, мемлекет, сондай-ақ
әкімшілік – аумақтық , бөліністер жатады.
Жеке тұлға – Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттің
азаматтары, сондай – ақ азаматтығы жоқ адамдар. Азаматтарда өз құқықтары іс
- әрекетін жүзеге асыру үшін құқықтық және әрекет қабілеттілігі болуы тиіс.
Азаматтың құқықтың қабілеттілігі дегеніміз азаматтың заңмен бекітілген
құқықтарға ие болып, белгілі бір міндеттерді атқара алу қабілеттілігі.
Азаматтық құқық қабілеттілігі барлық азаматтарға ортақ, ол туған кезден
басталып қайтыс болған соң тоқтатылады.
Құқықтың қабілеттілігінің негізінде азаматтар:
• өзінің меншігіндегі мүлікке ие бола алады;
• мүлікті мұрагерлікке беріп және өсиет ете алады;
• республика аумағында еркін жүріп тұруға және тұрғылықты жер таңдай
алады;
• заңмен шектелмеген кез келген кәсіпкерлікпен шұғылдана алады;
• заңды тұлға құра алады;
• заңмен тыйым салынбаған кез келген мәмілелер жасап міндеттемелерге
қатыса алады;
• республикадан тыс жерлерге еркін шығып кен етуге жіне оның аумағына
қайта орала алады;
• әдебиет пен өнер, ғылыми еңбектердің авторы, өнертапқыштық және басқа
дазаңмен қорғалатын интелектуалдық қызметке авторлық құқығы болуға;
• өз фамилиясы мен өз есімін, сондай ақ, қаласа, әкесінің атын қоса, өз
атымен құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асырады;
• басқа да мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие бола алады;
Тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері деп
танылады. Заңдар бойынша азаматтардың жасырын түрде құқықтар иеленіп,
міндеттерді жүзеге асыратын жағдайлары немесе бүркеншік ат пайдаланатын
реттері көзделуі мүмкін; азамат тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен
оның тұрғылықты жері деп танылады.
Заңды тұлғалардың құқықтық қабілеттілігі олар мемлекеттік тіркеуден
өткеннен кейін пайда болып, өздерінің қызметін тоқтатқанда жойылады.
Азаматтық әрекет қабілеттілігі дегеніміз азаматтың өзінің іс қимылымен
белгілі бір құқықтарға ие бола алу және сол құқықтарды іске асыра алу және
белгілі бір міндеттерді атқару, алып жүру қабілеттілігі, ол 18 жастан пайда
болады.
Жасы 18 – ге толмағандардың әрекет қабілеттілігі екі топқа бөлінеді:
– он төрт жасқа толмағандар;
– он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер.
Азаматтық қабілеттіліктің әрекет қабілеттілігі жоқ, жартылай, толық емес,
толық, шектелген деген сияқты түрлері бар. Алты жасқа дейінгі , жүйке ауруы
немесе ақыл есінің кем азаматтар әрекет құбілеттілі жоқ деп танылады.
Жартылай әрекет қабілеттілі алты және он төрт дейінгі балаларға тән. Он
төрт жасқа толмағандар үшін келісімдерді олардың атынан ата – аналары, бала
асырап алған адамдар немесе қамқоршылар жасайды. өздігінен бұл
жасөспірімдер тек өздерінің жасына лайықты күнделікті тұрмыстағы жасалған
кезінде орындалатын ұсақ келісімдерді жасауға хақылы. Он төрт жастан он
сегіз жасқа дейінгі кімелетке толмағандардың толық емес әрекет
қабілеттілігі бар деп мойындалады.Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер
келісімді ата - аналарының, бала асырап алған адамдардың немесе
қамқоршылардың ризалығымен жасайды. Өздігінен олар табысын немесе
стипендиясын билеуге, өздерінің шығармаларына, өнертапқыштық құқықтарын
жүзеге асыруға, сондай – ақ күнделікті тұрмыстағы келісімді жасауға
хақылы. Азаматтар он сегіз жасқа, яғни кәмелетке толғанда олардың толық
әрекет қабілеттілігі мойындалады.
Жүйке ауруы немесе ақыл – есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің
мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекет
қабілеттілігі жоқ деп тануы мүмкін, соған байланысты оған қамқоршылық
белгіленеді.
Спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің
отбасын материялдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет
қабілеттілігін сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу
кодексінде белгіленген тәртіп бойынша шектеуі мүмкін. Оған да қамқоршы
белгіленеді. Бірақ, ол тұрмыстық ұсақ мәмілелерді өз бетінше жасауға
құқылы.
Заңды тұлға құрмай – ақ мемлекеттік тіркеуге тұрған кезден бастап,
азаматтар кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және де осы кезден жеке
кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады. Түрлер: өзіндік, бірлескен
кәсіпкерлік. өзіндік кәсіпкерлікті бір азамат меншік құқығы бойынша өзіне
тиесілі мүлік негізінде, сондай – ақ мүлікті пайдалануға немесе оған билік
етуге жол беретін өзгеде құқыққа, ал бірлескен кәсіпкерлікті жеке
кәсіпкерлер ортақ меншік құқығы бойынша өздеріне тиесілі мүлік негізінде,
сондай – ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға немесе оған билік етуге жол
беретін өзге де құқықтарға байланысты жүзеге асырылады.
Түрлері:
• ерлі зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын
ерлі- зайыптылар кәсіпкерлігі;
• шаруа фермерлік шаруашылығының ортақ меншігі немесе жекешендірілген
тұрғын үйге бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын
отбасылық кәсіпкерлік;
• кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асрылатын жай
серіктестік.
Заңды тұлға құрмастан кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы азаматтарды
мемлекеттік тіркеу, өзі барып тіркелетін сипатта, оның тұрғылықты жері
бойынша аумақтық салық органында (тіркеуші орган) есепке алынуы арқылы
жүзеге асырылады. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауға тиісті қызметті жүзеге
асырса, осындай қызметті істейтін болса, онда оны атқаруға лицензиясының
болуы міндетті болып табылады.
Азаматтардың жеке кәсіпкерлігінің мәселелерін Қазақстан Республикасының
1997 ж. 19 мамырдағы Жеке кәсіпкерлік туралы, 1998 ж. 31 наурыздағы
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңдары және т.б. құқықтық – нормативтік
кесімдер реттейді.
Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі
бар және сол мүлікпен міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан
мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды
жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым
заңдытұлға деп аталады.
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде табысын келтіруді (коммерциялық
ұйым), не мұндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және алынған
пайдасын қатысушыларына үлестірмейтін (коммерциялық емес) ұйым заңды тұлға
бола алады.
Коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалар шаруашылық
серіктестік, өндірістік кооператив, мемлекеттік кәсіпорын нысандарына
құрылуы мүмкін, ал мекеме, қоғамдық бірлестік, тұтыну кооперативі, қоғамдық
қор және діни бірлестіктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады. Заңды
тұлғалар бірлестіктер құра алады ассорциялар, одақтар.
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған кездегі пайда болып, оны
тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заңды тұлға органдарының түрлері,
тағайындалу тәртібі және олардың өкілеттілігі заңдар мен құрылтай
құжаттарында белгіленеді. Сонымен қатар, оны басқа заңды тұлғалардан
айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Коммерциялық ұйым болып
табылатын заңдытұлғаның да фирмалық атауы болуы тиіс. Заңды тұлғаның
тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жер оның тұрған жері болып танылады.
Бұл мәлімет оның құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Заңды тұлғаны бір немесе бірнеше құрылтайшы құруы мүмкін, яғни
төмендегілері құрылтайшылар бола алады:
• мүлікті иеленушілер не олар уәкілдік берген органдар мен жақтар;
• заң құжаттарында арнайы көзделген өзге де заңды тұлғалар.
Заңды тұлға өзқызметін, егер заң құжаттарында өзгеше айтылмаса, жарғы не
құрылтай шарты мен жарғысы негізінде жүзеге асырады, ал заң құжаттарында
коммерциялық емес деп көрсетілген заңды тұлға осы түрдегі ұйымдар туралы
жалпы ереженегізінде жұмыс істей алады.
Құрылтай шарты құрылтайшылардың арасында жасалынады, ал жарғысын
құрылтайшылар бекітеді. Егер коммерциялық ұйымның құрылтайшысы бір адамғана
болса, құрылтай шарты жасалынбайды.
Құрылтай шартындағы тараптар (құрылтайшылар):
• заңды тұлға құруға міндеттенеді, оны құру жөніндегі бірлескен қызмет
тәртібін;
• меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына) өз мүлкін беру
және қатысу ережелерін;
• құрылтайшылардың арасындағы пайда мен шығынды бөлісудің;
• заңды тұлға қызметін басқарудың;
• құрылтайшылардың ұйымының құрамына кіру мен шығуының шарттарын жіне
тәртібін белгілейді. Құрылтай шартына құрылтайшылардың келісуі бойынша
басқа да ережелер енгізілуі мүмкін.
Заңды тұлға жарғысында: ұйымның түрі, атауы, тұрған жері; басшының
өкілеттілігі, басқару және бақылау органдары, құрылу тәртібі мен олардың
құзыреті, жұмыс режимі; ұйым мүлкінің құралу және табысты бөлу тәртібі;
ұйымды қайта құру жәнеоның қызметін тоқтату ережелері көрсетіледі. Жарғыда
заңға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.
Тағы да бір маңыздымәселе, кіші кәсіпкерліктің субъектісі болып табылатын
заңды тұлға өз қызметін, ҚР Үкіметінің 1998 жылдың қыркүйегінің 28
жұлдызында № 928 қаулысыиен бекітілген Жарғы үлгісінің негізінде жүргізе
алады.
Заңды тұлғалар әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.
Тіркеу тәртібі Қазақстан Ресубликасы Президентінің 1995 жылдың 17
сәуіріндегі заң күші бар Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы
Жарлығымен реттеледі.
Мемлекеттік тіркеу құрылып жатқан заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын
заңға сәйкестігін тексеруді, оларға тіркеу нөмірін бере отырып, тіркеу
куәлігін берілуін, заңды тұлғалар туралы мәліметтерді бірыңғай Мемлекеттік
реестерге енгізуді қамтиды. Мемлекеттік тіркеуге, құрылу мақсатына, өз
қызметінің түрі мен сипатына, қатысушыларының құрамына қарамастан Қазақстан
Республикасы аумағындағы барлық заңды тұлғалар жатады. Олардың филиалдары
мен өкілдіктері, заңды тұлға құқығы берілмей – ақ есептік тіркеуге
алынады.
Мемлекеттік тіркеу, қажетті құжаттар тіркеліп, арыз берген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
I. Кіріспе:
Азаматтық құқықтық қатынастар туралы түсінік.
II. Негізгі бөлім:
а) Азаматтық құқықтың субъектілері.
б) Жеке және заңды тұлғалар.
в) Азаматтың құқықтық қабілеттілігі.
г) Азаматтың әрекет қабілеттілігі.
д) Банкроттық туралы түсінік.
е) Соттан тыс рәсімдер.
III. Қорытынды бөлім
IY. Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Азаматтық құқық дегеніміз – жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің
және оның әкімшілік аумақтық бөлшектерінің күнделікті өмірімен, іс
әрекеттерімен ажырамас байланыстағы Қазақстан Ресубликасы құқығының бір
саласы. Азаматтық құқық негіздері, құқық жүйесі салаларының бір түрі.
Азаматтық құқық – құқық саласы ретінде, елімізде қалыптасып келе жатқан
нарықтық экономикалық бірден – бір негізі, өйткені бұл құқық саласымен
реттелетін қатынастардың шеңбері кең. Тауар ақша, қатысущылардың теңдігіне
негізделген мүліктік, мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастар
азаматтық құқықтың пәні болып табылады
Азаматтық құқықтық қатынастар азаматтық құқықты түсіну үшін маңызы
бар. Азаматтық құқықтық қатынастар дегеніміз қатысушылары бір бірімен
субъективті азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын, азаматтық
құқықпен реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес,
мүліктен тыс мүліктік емес қатынастар. Азаматтық заңдар өздері реттейтін
қатынастарға қатысушылардың теңдігін, жеке істерге кімнің болса да
озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды
кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірілген құқықтардың қалпына
келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға
негізделеді. Азаматтық құқық көбінесе диспозитивтік нормаларға негізделген.
Азаматтық құқықтық қатынастардың элементтері субъектілері,
объектілері мен мазмұны, ал негізгі бастаулары Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Азаматтық Кодексі, оған сәйкес қабылданған өзге де заңдар
және заңға тәуелді кесімдер болып табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарды
бірнеше түрге бөліп қарастыруға болады. Олар: мәміле; меншік құқығы;
міндеттемелі құқық; мұрагерлік құқық; зияткерлік меншік құқығы. Азаматтық
құқықты қорғауды сот, төрелік сот және аралық сот құқықтарды мойындату
құқық бұзушылыққа дейінгі болған жағдай, құқықтарды бұзатын немесе бұзылу
қаупін туғызатын әрекеттерге тиым салу және т.б. негіздерге сәйкес
реттейді. Азаматтық құқықтың объектілеріне мүліктік және мүліктік емес жеке
игіліктер мен құқықтар жатады. Ал азаматтық құқықтың субъектілеріне жеке
және заңды тұлғалар, мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жатады.
Азаматтық құқықтар мен міндеттер құқықтың субъектілері деп аталатын
құқықтық қатынасқа қатынасушыларға тән. Азаматтық заңдармен реттелетін
қатынастардың субъектілеріне: жеке және заңды тұғалар, мемлекет, сондай-ақ
әкімшілік – аумақтық , бөліністер жатады.
Жеке тұлға – Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттің
азаматтары, сондай – ақ азаматтығы жоқ адамдар. Азаматтарда өз құқықтары іс
- әрекетін жүзеге асыру үшін құқықтық және әрекет қабілеттілігі болуы тиіс.
Азаматтың құқықтың қабілеттілігі дегеніміз азаматтың заңмен бекітілген
құқықтарға ие болып, белгілі бір міндеттерді атқара алу қабілеттілігі.
Азаматтық құқық қабілеттілігі барлық азаматтарға ортақ, ол туған кезден
басталып қайтыс болған соң тоқтатылады.
Құқықтың қабілеттілігінің негізінде азаматтар:
• өзінің меншігіндегі мүлікке ие бола алады;
• мүлікті мұрагерлікке беріп және өсиет ете алады;
• республика аумағында еркін жүріп тұруға және тұрғылықты жер таңдай
алады;
• заңмен шектелмеген кез келген кәсіпкерлікпен шұғылдана алады;
• заңды тұлға құра алады;
• заңмен тыйым салынбаған кез келген мәмілелер жасап міндеттемелерге
қатыса алады;
• республикадан тыс жерлерге еркін шығып кен етуге жіне оның аумағына
қайта орала алады;
• әдебиет пен өнер, ғылыми еңбектердің авторы, өнертапқыштық және басқа
дазаңмен қорғалатын интелектуалдық қызметке авторлық құқығы болуға;
• өз фамилиясы мен өз есімін, сондай ақ, қаласа, әкесінің атын қоса, өз
атымен құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асырады;
• басқа да мүліктік және мүліктік емес құқықтарға ие бола алады;
Тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері деп
танылады. Заңдар бойынша азаматтардың жасырын түрде құқықтар иеленіп,
міндеттерді жүзеге асыратын жағдайлары немесе бүркеншік ат пайдаланатын
реттері көзделуі мүмкін; азамат тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен
оның тұрғылықты жері деп танылады.
Заңды тұлғалардың құқықтық қабілеттілігі олар мемлекеттік тіркеуден
өткеннен кейін пайда болып, өздерінің қызметін тоқтатқанда жойылады.
Азаматтық әрекет қабілеттілігі дегеніміз азаматтың өзінің іс қимылымен
белгілі бір құқықтарға ие бола алу және сол құқықтарды іске асыра алу және
белгілі бір міндеттерді атқару, алып жүру қабілеттілігі, ол 18 жастан пайда
болады.
Жасы 18 – ге толмағандардың әрекет қабілеттілігі екі топқа бөлінеді:
– он төрт жасқа толмағандар;
– он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер.
Азаматтық қабілеттіліктің әрекет қабілеттілігі жоқ, жартылай, толық емес,
толық, шектелген деген сияқты түрлері бар. Алты жасқа дейінгі , жүйке ауруы
немесе ақыл есінің кем азаматтар әрекет құбілеттілі жоқ деп танылады.
Жартылай әрекет қабілеттілі алты және он төрт дейінгі балаларға тән. Он
төрт жасқа толмағандар үшін келісімдерді олардың атынан ата – аналары, бала
асырап алған адамдар немесе қамқоршылар жасайды. өздігінен бұл
жасөспірімдер тек өздерінің жасына лайықты күнделікті тұрмыстағы жасалған
кезінде орындалатын ұсақ келісімдерді жасауға хақылы. Он төрт жастан он
сегіз жасқа дейінгі кімелетке толмағандардың толық емес әрекет
қабілеттілігі бар деп мойындалады.Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгілер
келісімді ата - аналарының, бала асырап алған адамдардың немесе
қамқоршылардың ризалығымен жасайды. Өздігінен олар табысын немесе
стипендиясын билеуге, өздерінің шығармаларына, өнертапқыштық құқықтарын
жүзеге асыруға, сондай – ақ күнделікті тұрмыстағы келісімді жасауға
хақылы. Азаматтар он сегіз жасқа, яғни кәмелетке толғанда олардың толық
әрекет қабілеттілігі мойындалады.
Жүйке ауруы немесе ақыл – есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің
мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекет
қабілеттілігі жоқ деп тануы мүмкін, соған байланысты оған қамқоршылық
белгіленеді.
Спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің
отбасын материялдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет
қабілеттілігін сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу
кодексінде белгіленген тәртіп бойынша шектеуі мүмкін. Оған да қамқоршы
белгіленеді. Бірақ, ол тұрмыстық ұсақ мәмілелерді өз бетінше жасауға
құқылы.
Заңды тұлға құрмай – ақ мемлекеттік тіркеуге тұрған кезден бастап,
азаматтар кәсіпкерлік қызметпен айналысуға және де осы кезден жеке
кәсіпкерліктің субъектілері болып табылады. Түрлер: өзіндік, бірлескен
кәсіпкерлік. өзіндік кәсіпкерлікті бір азамат меншік құқығы бойынша өзіне
тиесілі мүлік негізінде, сондай – ақ мүлікті пайдалануға немесе оған билік
етуге жол беретін өзгеде құқыққа, ал бірлескен кәсіпкерлікті жеке
кәсіпкерлер ортақ меншік құқығы бойынша өздеріне тиесілі мүлік негізінде,
сондай – ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға немесе оған билік етуге жол
беретін өзге де құқықтарға байланысты жүзеге асырылады.
Түрлері:
• ерлі зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын
ерлі- зайыптылар кәсіпкерлігі;
• шаруа фермерлік шаруашылығының ортақ меншігі немесе жекешендірілген
тұрғын үйге бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге асырылатын
отбасылық кәсіпкерлік;
• кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік негізінде жүзеге асрылатын жай
серіктестік.
Заңды тұлға құрмастан кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы азаматтарды
мемлекеттік тіркеу, өзі барып тіркелетін сипатта, оның тұрғылықты жері
бойынша аумақтық салық органында (тіркеуші орган) есепке алынуы арқылы
жүзеге асырылады. Егер жеке кәсіпкер лицензиялауға тиісті қызметті жүзеге
асырса, осындай қызметті істейтін болса, онда оны атқаруға лицензиясының
болуы міндетті болып табылады.
Азаматтардың жеке кәсіпкерлігінің мәселелерін Қазақстан Республикасының
1997 ж. 19 мамырдағы Жеке кәсіпкерлік туралы, 1998 ж. 31 наурыздағы
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңдары және т.б. құқықтық – нормативтік
кесімдер реттейді.
Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі
бар және сол мүлікпен міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан
мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды
жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым
заңдытұлға деп аталады.
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде табысын келтіруді (коммерциялық
ұйым), не мұндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және алынған
пайдасын қатысушыларына үлестірмейтін (коммерциялық емес) ұйым заңды тұлға
бола алады.
Коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалар шаруашылық
серіктестік, өндірістік кооператив, мемлекеттік кәсіпорын нысандарына
құрылуы мүмкін, ал мекеме, қоғамдық бірлестік, тұтыну кооперативі, қоғамдық
қор және діни бірлестіктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады. Заңды
тұлғалар бірлестіктер құра алады ассорциялар, одақтар.
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған кездегі пайда болып, оны
тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заңды тұлға органдарының түрлері,
тағайындалу тәртібі және олардың өкілеттілігі заңдар мен құрылтай
құжаттарында белгіленеді. Сонымен қатар, оны басқа заңды тұлғалардан
айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Коммерциялық ұйым болып
табылатын заңдытұлғаның да фирмалық атауы болуы тиіс. Заңды тұлғаның
тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жер оның тұрған жері болып танылады.
Бұл мәлімет оның құрылтай құжаттарында белгіленеді.
Заңды тұлғаны бір немесе бірнеше құрылтайшы құруы мүмкін, яғни
төмендегілері құрылтайшылар бола алады:
• мүлікті иеленушілер не олар уәкілдік берген органдар мен жақтар;
• заң құжаттарында арнайы көзделген өзге де заңды тұлғалар.
Заңды тұлға өзқызметін, егер заң құжаттарында өзгеше айтылмаса, жарғы не
құрылтай шарты мен жарғысы негізінде жүзеге асырады, ал заң құжаттарында
коммерциялық емес деп көрсетілген заңды тұлға осы түрдегі ұйымдар туралы
жалпы ереженегізінде жұмыс істей алады.
Құрылтай шарты құрылтайшылардың арасында жасалынады, ал жарғысын
құрылтайшылар бекітеді. Егер коммерциялық ұйымның құрылтайшысы бір адамғана
болса, құрылтай шарты жасалынбайды.
Құрылтай шартындағы тараптар (құрылтайшылар):
• заңды тұлға құруға міндеттенеді, оны құру жөніндегі бірлескен қызмет
тәртібін;
• меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына) өз мүлкін беру
және қатысу ережелерін;
• құрылтайшылардың арасындағы пайда мен шығынды бөлісудің;
• заңды тұлға қызметін басқарудың;
• құрылтайшылардың ұйымының құрамына кіру мен шығуының шарттарын жіне
тәртібін белгілейді. Құрылтай шартына құрылтайшылардың келісуі бойынша
басқа да ережелер енгізілуі мүмкін.
Заңды тұлға жарғысында: ұйымның түрі, атауы, тұрған жері; басшының
өкілеттілігі, басқару және бақылау органдары, құрылу тәртібі мен олардың
құзыреті, жұмыс режимі; ұйым мүлкінің құралу және табысты бөлу тәртібі;
ұйымды қайта құру жәнеоның қызметін тоқтату ережелері көрсетіледі. Жарғыда
заңға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.
Тағы да бір маңыздымәселе, кіші кәсіпкерліктің субъектісі болып табылатын
заңды тұлға өз қызметін, ҚР Үкіметінің 1998 жылдың қыркүйегінің 28
жұлдызында № 928 қаулысыиен бекітілген Жарғы үлгісінің негізінде жүргізе
алады.
Заңды тұлғалар әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс.
Тіркеу тәртібі Қазақстан Ресубликасы Президентінің 1995 жылдың 17
сәуіріндегі заң күші бар Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы
Жарлығымен реттеледі.
Мемлекеттік тіркеу құрылып жатқан заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарын
заңға сәйкестігін тексеруді, оларға тіркеу нөмірін бере отырып, тіркеу
куәлігін берілуін, заңды тұлғалар туралы мәліметтерді бірыңғай Мемлекеттік
реестерге енгізуді қамтиды. Мемлекеттік тіркеуге, құрылу мақсатына, өз
қызметінің түрі мен сипатына, қатысушыларының құрамына қарамастан Қазақстан
Республикасы аумағындағы барлық заңды тұлғалар жатады. Олардың филиалдары
мен өкілдіктері, заңды тұлға құқығы берілмей – ақ есептік тіркеуге
алынады.
Мемлекеттік тіркеу, қажетті құжаттар тіркеліп, арыз берген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz