Сотталғандарды тәрбиелеу мен түзеудегі қолданылатын негізгі тәсілдер
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРУҒА СОТТАЛҒАНДАРДЫ ТОПТАСТЫРУ
СОТТАЛҒАҢДАРДЫҢ ЖАЗАНЫ АТҚАРАТЫН МЕКЕМЕЛЕР ТҮРІН БЕЛГІЛЕУ
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРЫЛҒАНДАР ОТЫРҒАН ЖЕРЛЕРДЕГІ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУ, БӨЛУ ЖӘНЕ АУДАРУ
СОТТАЛҒАҢДАРДЫҢ ЖАЗАНЫ АТҚАРАТЫН МЕКЕМЕЛЕР ТҮРІН БЕЛГІЛЕУ
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРЫЛҒАНДАР ОТЫРҒАН ЖЕРЛЕРДЕГІ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУ, БӨЛУ ЖӘНЕ АУДАРУ
Мемлекеттің қылмыспен күресу саясаты принциптеріне негізделген түзеу мекемелері әрекетінде қылмыспен күресудегі, алдына қойылған міндетті, сот белгілеген жазаны тиісті дәрежеде орындауды қамтамасыз етуге тиісті.
Занмен белгіленген жазаны орындаудағы осындай принциптердің бірі топтастыру мен жекелендіру болады.
Сотталғандарды тәрбиелеу мен түзеудегі қолданылатын негізгі тәсілдердің бірі осындай жекелеп қараудың объективті қажеттілігі, жазалау-тәрбиелеу әрекетінде әрбір сотталған бәріне белгіленген режим талабын мүлтіксіз орындауға (сотталғандар бәрі де жұмыс істеуге, жазаны атқару режимін сақтауға, тәрбие шараларына қатысу және т.е.с.) міндетгі. Бұлар-дың әсер етуін істелген қылмыстың сипаты мен қауіптілігіне байланысты даралау және сотталғанның жеке басының өзгешелігі мен әрбіреуінің мінез-құлкының өзгешелігін еске ала отырып, яғни еңбекке, оқуға қарым-қатынасына байланыс¬ты қасиетін еске алу тиіс.
Бұл ережелер халықаралық актілерге, соның бірі қамауд-ғылармен айналысудағы Ең аз үлгі Ережесіне сәйкес келеді. Ереженің 8-тармағында оларды категорияларға бөлудің жалпы ережелері мынандай:
«Қамаудағы адамдарды әр түрлі категорияларға бөліп жынысына, жасына, бұрынғы сотталғанына, қамаудың заңды себептеріне байланысты әр жерде немесе бір мекеменің ішінде бөлек-бөлек орналастырылады». Топтастыру мен жекелендіру мақсаты Ереженің 67-тармағында белгіленген, онда былай делінген: Топтастырудың мақсаты мынада:
а) қамаудағыларды бұрын сотталғандардан немесе нашар мінез-құлқының нәтижесінде теріс әсер ету қаупі мүмкін болғандықтан оларды бөлу;
ә) қамаудағыларды категорияға бөлу, оларды қоғам өміріне қайтару мақсатында олармен жұмыс істеуді жеңілдетеді.
Түзеу амалдарын даралап қолдану біртектес сотталғандарды топқа бөлуді қамтамасыз етеді. Мұндай бөлуді сотталғандарды топтастыру деп атау қабылданылған.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру, ол оларды тиісті белгілерімен тиісті топқа бөлу жазалаудың мақсатына жету үшін қолайлы жағдай жасау болады.
Сотталғандарды топтастыру қылмыстық пен қылмыстық-атқару құқығы принциптерінің бір түрі жазаны жекелендіруді бір ізбен іске асыру үшін жүргізіледі. Жазаны жекелендіру сот қылмыстық жазаны және оны орындауды белгілегенде жүзеге асырылады.
Жазаны орындауды жекелендіру — ол еңбекпен түзеу құқығының нормалары белгілеген, әрбір сотталғанның жеке басын сипаттайтын мәліметін еске ала отырып жалпы режим ережесін қолдану және тиісті еңбекпен түзеу принциптерімен әсер ету.
Занмен белгіленген жазаны орындаудағы осындай принциптердің бірі топтастыру мен жекелендіру болады.
Сотталғандарды тәрбиелеу мен түзеудегі қолданылатын негізгі тәсілдердің бірі осындай жекелеп қараудың объективті қажеттілігі, жазалау-тәрбиелеу әрекетінде әрбір сотталған бәріне белгіленген режим талабын мүлтіксіз орындауға (сотталғандар бәрі де жұмыс істеуге, жазаны атқару режимін сақтауға, тәрбие шараларына қатысу және т.е.с.) міндетгі. Бұлар-дың әсер етуін істелген қылмыстың сипаты мен қауіптілігіне байланысты даралау және сотталғанның жеке басының өзгешелігі мен әрбіреуінің мінез-құлкының өзгешелігін еске ала отырып, яғни еңбекке, оқуға қарым-қатынасына байланыс¬ты қасиетін еске алу тиіс.
Бұл ережелер халықаралық актілерге, соның бірі қамауд-ғылармен айналысудағы Ең аз үлгі Ережесіне сәйкес келеді. Ереженің 8-тармағында оларды категорияларға бөлудің жалпы ережелері мынандай:
«Қамаудағы адамдарды әр түрлі категорияларға бөліп жынысына, жасына, бұрынғы сотталғанына, қамаудың заңды себептеріне байланысты әр жерде немесе бір мекеменің ішінде бөлек-бөлек орналастырылады». Топтастыру мен жекелендіру мақсаты Ереженің 67-тармағында белгіленген, онда былай делінген: Топтастырудың мақсаты мынада:
а) қамаудағыларды бұрын сотталғандардан немесе нашар мінез-құлқының нәтижесінде теріс әсер ету қаупі мүмкін болғандықтан оларды бөлу;
ә) қамаудағыларды категорияға бөлу, оларды қоғам өміріне қайтару мақсатында олармен жұмыс істеуді жеңілдетеді.
Түзеу амалдарын даралап қолдану біртектес сотталғандарды топқа бөлуді қамтамасыз етеді. Мұндай бөлуді сотталғандарды топтастыру деп атау қабылданылған.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру, ол оларды тиісті белгілерімен тиісті топқа бөлу жазалаудың мақсатына жету үшін қолайлы жағдай жасау болады.
Сотталғандарды топтастыру қылмыстық пен қылмыстық-атқару құқығы принциптерінің бір түрі жазаны жекелендіруді бір ізбен іске асыру үшін жүргізіледі. Жазаны жекелендіру сот қылмыстық жазаны және оны орындауды белгілегенде жүзеге асырылады.
Жазаны орындауды жекелендіру — ол еңбекпен түзеу құқығының нормалары белгілеген, әрбір сотталғанның жеке басын сипаттайтын мәліметін еске ала отырып жалпы режим ережесін қолдану және тиісті еңбекпен түзеу принциптерімен әсер ету.
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРУҒА СОТТАЛҒАНДАРДЫ ТОПТАСТЫРУ
Мемлекеттің қылмыспен күресу саясаты принциптеріне негізделген түзеу
мекемелері әрекетінде қылмыспен күресудегі, алдына қойылған міндетті, сот
белгілеген жазаны тиісті дәрежеде орындауды қамтамасыз етуге тиісті.
Занмен белгіленген жазаны орындаудағы осындай принциптердің бірі
топтастыру мен жекелендіру болады.
Сотталғандарды тәрбиелеу мен түзеудегі қолданылатын негізгі
тәсілдердің бірі осындай жекелеп қараудың объективті қажеттілігі, жазалау-
тәрбиелеу әрекетінде әрбір сотталған бәріне белгіленген режим талабын
мүлтіксіз орындауға (сотталғандар бәрі де жұмыс істеуге, жазаны атқару
режимін сақтауға, тәрбие шараларына қатысу және т.е.с.) міндетгі. Бұлар-дың
әсер етуін істелген қылмыстың сипаты мен қауіптілігіне байланысты даралау
және сотталғанның жеке басының өзгешелігі мен әрбіреуінің мінез-құлкының
өзгешелігін еске ала отырып, яғни еңбекке, оқуға қарым-қатынасына
байланысты қасиетін еске алу тиіс.
Бұл ережелер халықаралық актілерге, соның бірі қамауд-ғылармен
айналысудағы Ең аз үлгі Ережесіне сәйкес келеді. Ереженің 8-тармағында
оларды категорияларға бөлудің жалпы ережелері мынандай:
Қамаудағы адамдарды әр түрлі категорияларға бөліп жынысына, жасына,
бұрынғы сотталғанына, қамаудың заңды себептеріне байланысты әр жерде немесе
бір мекеменің ішінде бөлек-бөлек орналастырылады. Топтастыру мен
жекелендіру мақсаты Ереженің 67-тармағында белгіленген, онда былай
делінген: Топтастырудың мақсаты мынада:
а) қамаудағыларды бұрын сотталғандардан немесе нашар мінез-құлқының
нәтижесінде теріс әсер ету қаупі мүмкін болғандықтан оларды бөлу;
ә) қамаудағыларды категорияға бөлу, оларды қоғам өміріне қайтару
мақсатында олармен жұмыс істеуді жеңілдетеді.
Түзеу амалдарын даралап қолдану біртектес сотталғандарды топқа бөлуді
қамтамасыз етеді. Мұндай бөлуді сотталғандарды топтастыру деп атау
қабылданылған.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру, ол оларды тиісті
белгілерімен тиісті топқа бөлу жазалаудың мақсатына жету үшін қолайлы
жағдай жасау болады.
Сотталғандарды топтастыру қылмыстық пен қылмыстық-атқару құқығы
принциптерінің бір түрі жазаны жекелендіруді бір ізбен іске асыру үшін
жүргізіледі. Жазаны жекелендіру сот қылмыстық жазаны және оны орындауды
белгілегенде жүзеге асырылады.
Жазаны орындауды жекелендіру — ол еңбекпен түзеу құқығының нормалары
белгілеген, әрбір сотталғанның жеке басын сипаттайтын мәліметін еске ала
отырып жалпы режим ережесін қолдану және тиісті еңбекпен түзеу
принциптерімен әсер ету.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру төмендегілерді
қамтамасыз етуге арналған:
а) қоғамға қауіпті қылмыскерлердің, қауіпті деп күдік тудырмайтын
сотталғандарға теріс әсер ету мүмкіндігін болдырмау мақсатында оларды әр
түрлі топтарға бөлу;
ә) түзеу мекемелерінің тиімді жүйесін тұрғызу;
б) түзеуге әсер ету амалдары мен әдістерін жекелеп қатал қолдану;
в) жазалаудың мағынасын құрайтын қылмыстың және қылмыскердің, яғни
жазалау шараларының қоғамдық қауіптілігінің дұрыс арақатынастығы;
г) жазаны атқаруға тиісті жағдай жасау.
Көрсетілген мәселелерді шешуді тек ғылыми негіздегі топтандыру
қамтамасыз ете алады. Қазіргі кездегі күші бар қылмыстық қылмыстық-атқару
заңдары бас бостандығынан айыруға сотталғандарды ғана топтастыруды қамтиды.
Сот әлі шешім қабылдамағандарды қылмыстық-құқықтық топтастыру мен сот
қылмыстық жазаға сотталғандарды қылмыстық атқаруға топтастырудың
айырмашылығы бар деп есептеуге болады. Қылмыстық-атқару топтасуының негізі
қылмыскерлердің қылмыстық-құқықтық топтасуы болып табылады. Қылмыстық-
атқару мен қылмыстық-құқықтық топтасуларының өзара байланысы былайша
түсіндіріледі; біріншіден, қылмыстық-құқықтықтоптасудың негізгі өлшемі
істеген қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесі мен қылмыстық жазаны
өткергенде еске алынатын қылмыскердің жеке басы болады да, екіншіден, екі
топтасудың міндеті — жазаның мақсатына тиімді жетуін қамтамасыз етуде
болады.
Сонымен бірге тікелей мақсатының айырмашылығы — ол қандай оқиға үшін
топтастырылуында, сондықтан қылмыстық-құқықтық және қылмыстық-атқару
топтасулары деп бөледі. Қылмыстық құқықта қылмыскерлерді топтастырудың
негізгі мақсаты — ол жауапкерді қылмыстық жауапқа тартқанда және жаза
шарасын белгілегенде қылмыстың сипаты мен істелген қылмыстық қоғамдық
қауіптілігі дәрежесіне және қылмыскердің жеке басына байланысты да, ол
мәселені қарағанда әділ шешім қабылдауды қамтамасыз ету. Бас бостандығынан
айыруға сотталғандарды топтастырудың негізгі мақсаты — ол сотталғандардың
әр түрлі топтарының жазаны даралап өтеуін және осы жазаның түрін барынша
тиімді атқаруды қамтамасыз ету. Бас бостандығынан айыруға сотталғандар заң
(құқық), педагогика және психологиялық өлшемдерімен топтастырылады.
Көрсетілген өлшемдер жиынтығы тағы екі өлшемге бөлінуі мүмкін:
физиологиялык (биологиялық) және әлеуметтік.
Заң өлшемімен топтастыру — ол барлық бас бостандығынан айрылғандарды
сыр-сипатымен жасалған қылмыстын қоғамға қауіптілік дәрежесіне және
қылмыскердің жеке басынын қоғамға қауіптілігіне байланысты топтарға бөлуді
айтады.
Барлық бас бостандығынан айыруға сотталғандар бұл белгіге лайықты
былай бөлінеді: а) өмір бойы бас бостандығынан айыруға және тез өткеруші
адамдарға; ә) бұрын бас бостандығынан айыруды өткерген адамдармен оған
бірінші рет сотталғандар; б) әр түрлі ауыр дәрежеде қылмыс жасаған адамдар:
в) қылмысты қайталап істеп сотталған (рецидив) адамдар мен қайталанған аса
қауіпті қылмыс және т.б.
Физиологиялық (биологиялық) өлшеммен топтастыру — бүл барлык бас
бостандығынан айыруға сотталғандарды жынысына, жасына, денсаулығына
байланысты бөлу.
Бұл белгімен бас бостандығынан айыруға сотталғандар былайша бөлінеді:
а) ерлер және әйелдерге; ә) кәмелетке жеткендер (18 жасқа толғандар) және
кәмелетке толмағандар (14-тен 18 жасқа дейінгілер); б)
еңбекке жарамдылар мен мүгедектерге; в) дендері сау мен ауыр науқасы
барларға; г) әйелдерге, аяғы ауыр және 8 жасқа дейінгі баласы бар
әйелдерге.
Педагогикалык өлшеммен топтастыру — бұл бас бостандығынан айыруға
сотталғандарды тікелей педагогиканың міндетіне байланысты, қандайда
болмасын топтың біреуінде шешуге тура келетін, сондай-ақ педагогикалық әсер
етудің тиісті амалдары мен әдістерін қолданудың орындылығымен белуге
болады.
Бұл өлшемнің негізінде сотталғандарды, олардың оған дейінгі және бас
бостандығынан айыру орындарындағы еңбекке қатынасы (еңбекті адал ниетімен
істейді немесе жалқау), түзеу мекемелеріндегі мінез-құлқы мінез-құлқы
үлгілі немесе қаса-қана режим ережесін бұзушы) және т.б. байланысты белуге
болады.
Психологиялық өлшеммен топтастыру — бұл әр адамның қасиетіне
байланысты топқа бөлу. Мұндай белу жалпы және пенитеншарлык психологиянын
мінез-құлык түрін топтастыру мәліметтеріне сүйенуі тиіс.
Түзеу мекемелерінде тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін бұлармен
бірге жеке басыньщ да қасиетін білу тиіс.
Психологиялық өлшемге байланысты төмендегілерді айыра білген орынды
сияқты:
а) аса қауіпті мемлекеттік қылмысқа сотталғандарды және басқа әр түрлі
қылмыстарға сотталғандарды;
ә) қасақана қылмысқа сотталғандарды және абайсызда істелген қылмысқа
сотталғандарды;
б) өмірге, денсаулыкқа, адамның денесіне қол сұкпаушылығына қауіп
төндіргені үшін сотталғандарды;
в) пайдақорлық қылмыс үшін сотталғандар;
г) бұзақылығы үшін сотталғандар;
д) пайдақорлығы үшін емес, қызметін немесе мамандык функциясын
орындауға байланысты жасалған қылмысы үшін сотталғандар;
е) басқа да қылмыстар үшін сотталғандар. Сотталғандарды топтастыру
тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды, себебі ол
сотталғандардың бір тобыньщ екіншісіне жағымсыз, кері әсерін тигізбеуге
және оларға жеке-жеке амал қолданып әсер етуге мүмкіндік береді.
Заңда қабылданғандай сотталғандарды топтастыруға сәйкес түзету
мекемелер жүйесі құрылады. Осындай заңдарға лайықты мұңдай мекемелер жүйесі
заңдық (құқықтық) және физиологиялық (биологиялық) өлшемдерге негізделген.
Педагогикалық және психологиялық өлшемдер түзеу мекемелер жүйесінің
қызметін бейнелемейді. Сонымен қатар түзеу амалдарын пайдаланып жеке-жеке
істеу үшін және сотталғандардың әр біреуімен тәрбие жұмысын ұйымдастыруға
әсер етеді.
СОТТАЛҒАҢДАРДЫҢ ЖАЗАНЫ АТҚАРАТЫН МЕКЕМЕЛЕР ТҮРІН БЕЛГІЛЕУ
Бас бостандығынан айыруға сотталғаннын жазаны қай жерде өтейтіні, оны
түзеп жәнетәрбиелеу үшін маңызы күшті, сондықтан түзеу мекемесінің түрін
дұрыс белгілеу тиіс. Түзеу мекемелері өзара құқық шектеудің көлеміне,
басынан кешіріп шыдауға мәжбүр мұқтаждық пен қасірет дәрежесіне, еңбекке
пайдалану сипатына, тәрбие жұмысының түріне, жалпы білімге және техника
мамандығына үйретуге байланысты бөлінеді.
Мұның бәрі бас бостандығынан айыруға сотталғандардың жазаны өтеу
кезіндегі құқықтық жағдайына елеулі әсер етеді. Түзеу мекемелерінің түрін
белгілеуге, қылмыстық-атқару заңына сәйкес дұрыс көңіл белу тиіс, себебі
сотталғандар негізінен жазаның барлық мерзімін бір түзеу колониясында,
түзеу қоныстану колониясында, түрмеде немесе тәрбиелеу колониясында
өткізеді.
Түзеу мекемесінің түрін, тиісті режимін, жазаны қай жерде өткеретінің,
сотталғанға бастапқы топтастыруды белгілейтін жалғыз орган — ол сот болады.
Жазаны өткеру кезінде сотталғандарды түзеу мекемесінің бірінен
екіншісіне аударуға негіз пайда болады. Өйткені, ұстау жағдайын өзгертуге
қажеттілік туады: сотталғандарды жалпы немесе қатаң режимнен қоныстану
колониясына аудару. Бірақ бұл топтастыру құрамын өзгерту емес, өйткені сот
белгілеген режим түрі жазаны өтеу мерзімінде өзгермей қалып қояды.
Егер сотталған еркіндігінен айыру орнында тағы да қылмыс жасаса
(пенитенциарлық рецидив аталатын), онда сот үкім шығарып жаңадан жаза
қолданғанда түзеу мекеме түрін қалдыруы және қатаңдау ұстайтынын белгілеуі
мүмкін.
Сот үкім шығарғанда түзеу мекемесін әлде ұстау режим түрін
белгілегенде қате жібере қалса, жоғары тұрған кассация жөнімен немесе
бақылау ретінде сотталғандарды ұстау режим түрін, мекемесін өзі белгілей
алады.
Үкімнің заңды күшіне енгеннен соң және оның орыңдауды айтқан күнінен
бастап 10 күн мерзімнен кешікпей бас бостандығынан айыруға сотталғандар
жазаны өтеуге жіберіледі. Түзеу мекемесіне жіберуді ол адам сотталғанша ІІМ
қылмыстық-атқару жүйесі Департаментінің жолдама рұқсатымен ұсталып отырған
тергеу қапасының әкімшілігі орындайды. Жол-дамада сотталып жіберілген ерлер
мен әйелдердің жалпы саны, сотталған заңның баптары, өтпейтін тиісті
жазалау мерзімі көрсетіледі. Жолдамаға тергеу қапастарынын арнайы бөлімі
жүргізілген таспаға басылған сотталғандардың жеке басының істері және
жолдама тізім — құжат, онда жөнелтілу себептері. сотталғандар қайдан, қайда
жөнелтіледі, жеке бас істің нөмірлері, тегі, аты, әкесінің аты, туған жылы,
сотта қойылған баптары, жаза мерзімі мен түзеу мекемесінің режим түрі
жазылады.
Сотталғанның жеке басы ісінде: анкета, дактило-карта, танитын
фотографиясы, үкімнің көшірмесі, үкімнің немесе ұйғарымның заңды күшіне
енгені туралы анықтамасының көшірмесі, сотталғаны немесе сотталмағаны
туралы анықтама. медицина картасы болады.
Түзеу мекемелеріне сотталғандарды қабылдауды мекеме бастығы немесе
оның оператив, сондай-ақ режим жұмысы жөніндегі орынбасары төрелік ететін
үздіксіз істейтін комиссия жүргізеді. Комиссия құрамына әр түрлі бөлім
немесе қызмет, мекемені күзететін әскери бөлімше өкілдері кіреді. Жекелеген
немесе кішігірім сотталған топты қабылдауды мекеменің лауазымды адамдары
(бастығы, оның орынбасары, бастықтың кезекші көмекшісі) және әскери
бөлімшенің командирі жүргізеді. Комиссия немесе лауазымды адамдар бас
бостандығынан айыруға сотталғандарды қабылдаған кезде келгенді сипаттайтын
мәліметтік құжаттарда көрсетілген мәліметтермен сәйкестігін тексеру. Түзеу
мекемесіне қабылдауға жатпайтын-дар:
1. Үкім заңды күшіне енбегендер.
2. Түзеу мекемесінің басқа түріне жататындар.
3. Құжаттағы мәліметтері шындықпен сәйкес келмейтіндер (тегі басқа,
туған жылы басқа және т.с.с).
Ондайларды табылған бойда түзеу мекемесінің орналасқан жеріндегі
қылмыстық-атқару жүйесі басқармасына хабарлайды және оларды әкетуге рұқсат-
жолдама сұралады.
Сотталғандарды қабылдаған кезде оларды тінтеді, жеке заттарын
тексереді, одан кейін медициналық тексеруден өткізіледі. Керек болса олар
санитарлық тазалаудан өтеді. Осылардан өткеннен соң мерзімі — 2 жетіге
дейін карантин үйіне жіберіледі.
Қабылданғаннан кейін 3 дана етіп акт жасалады: біріншісі конвой
бастығына беріледі, екіншісі — түзеу мекемесіндегі іске тігіледі, ал
үшіншісі — сотталғанды бас бостандығынан айырған мекемесіне жіберіледі.
Түзеу мекемесіне жаңадан қабылданғанның әр қайсысына 24 сағаттың ішінде
үкім шығарған сотқа хабарландыру хаттама жіберіледі. Сотталғандардың
отбасын, жақын туыстарына, мекемеге келген күннен бастап 10 тәулік ішінде
мекеменің мекен-жайы, беруге немесе почтамен жіберуге рұксат етілген
тағамдар мен өте қажетті заттар тізімі сотталғандармен жолығысудың негізгі
ережелері хабарланады.
Сотталғандарды түзеу мекемесіне қабылдау тек қана маңызды заң актісі
ғана емес, сонымен қатар тәрбие жұмысының басталуы. Жаңадан келген
сотталғанмен бірінші күннен бастап әңгіме өткізіледі, онда оны режим
ережелерімен, ішкі тәртіппен, міндеттері, яғни құқығымен, тәртіптік жаза
қолдану мен мадақтау шараларының негіздері және тәртібімен та-ныстырады.
Мұнда сотталғанның карантинде болған кезінде, мекеменің әкімшілік
комиссиясы, әрқайсысының жеке басының ерекшелігін, мүмкіндігіне қарай
мамандығын, білімін және т.б. еске ала отырып, оларды жасаққа бөлуге шешім
қабылдайды.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандар үкім заңды күшіне енгеннен
бастап жаңа дәрежеге ие болады. Бірақ оларға берілген құқықты және
міндеттерін орындауы шын мәнінде жүзеге асыру түзеу мекемесіне
қабылдағаннан кейін басталады. Сонымен сотталғанды мекемеге қабылдаумен
құқық маңызының шынайылығы белгіленеді.
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРЫЛҒАНДАР ОТЫРҒАН
ЖЕРЛЕРДЕГІ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУ,
БӨЛУ ЖӘНЕ АУДАРУ
Есепке алу мемлекеттің барлық саласында, соның ішінде қылмыспен күресу
саласында болып жатқан процестерді жалпылама және үздіксіз бақылаудың
маңызды құралы.
Қылмыспен күрес жүргізетін құқық қорғау орындары жүйесінде, әсіресе
түзеу мекемелеріңде есептеу және бақылау маңызды орын алады. Бұл бас
бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жазаны атқаруды басқару
функциясының бірі болып есептеледі. Соның көмегімен түзеу мекемелерінде
болып жатқан құбылыстар мен процестердің сыр-сипаты жинақталып талданады
және қорытындыланады.
Болжау міндетін шешкенде, басқарғанда шешім қабылдауда,
статистикалықталдау жасағанда, алдын ала, яғни сонан соң да оперативті
түрде бакылау және талдау жүргізу үшін қылмыстың өзгеруін, сотталғандардың
ауысып отыру козғалыс процесін, оларды түзету мен тәрбиелеудің қорытындысын
байқап отыру үшін керек.
Мұңдай көрсеткіштер төмеңдегі дей болуы мүмкін: сотталғандардың
тізімдегі саны; нақтылы қылмыс түрлеріне сотталғандар, олардың жынысы,
жасы; білім деңгейі, мамандықтары барлары, жалпы білім беру мектептері мен
мамандық алу жүйесінде оқып жүргендер; режимді бұзу түрлері, бұзған уақыты
мен орны; сотталғандар жасаған қылмыстың саны мен құрамы; әр түрлі құқықтық
негізде жазадан босатылғандар саны және т.б. Әрбір түзеу мекемелерінде
мұндай есеп жүргізудің қажеттілігі нақтылы түзеу мекемелері қызметінің жеке
бағытын сипаттайды, оның көрсеткіштер жүйесі статастикалық есеп құрудың
бастапқы сатысы болып есептеледі де нәтижесінде барлық түзеу мекемесінің
облыстық тіпті бүкіл ел көрсеткішін құрайды.
Тиісті түрде ұйымдастырып сотталғандарды есепке алу, түзеу мекемелері
әкімшілігіне нақты мекемеде жазаны өтеп жатқан сотталғандардың саны туралы
мәлімет болуы, заңда көрсетілгендегідей соттың үкімін, ұйғарымын, қаулысын
орындау жөнінде әрекет жасап белгіленген мерзімде нақтылы орындауға,
сотталғандарға рахымшылық немесе кешірім жасау туралы актіні орындау, әр
түрлі құқықтық негізде түзеу мекемелерінен сотталғандарды уақытында
босатуға жағдай жасайды.
Есептеуді іске асыру үшін есептеу аппаратынын дұрыс жүйесі құрылған.
Олар орталық және жергілікті болып бөлінеді. Орталыққа — ІІМ-нің ақпарат
орталығы кіреді, оның құрамында, қылмыс жасап жазасын өтеп жүрген адамдарды
есептейтін анықтама бөлімі бар.
Есептеу жөніндегі ақпарат орталығының негізгі міндеттері:
Жазаны атқарушы мекемелер мен органдардын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттің қылмыспен күресу саясаты принциптеріне негізделген түзеу
мекемелері әрекетінде қылмыспен күресудегі, алдына қойылған міндетті, сот
белгілеген жазаны тиісті дәрежеде орындауды қамтамасыз етуге тиісті.
Занмен белгіленген жазаны орындаудағы осындай принциптердің бірі
топтастыру мен жекелендіру болады.
Сотталғандарды тәрбиелеу мен түзеудегі қолданылатын негізгі
тәсілдердің бірі осындай жекелеп қараудың объективті қажеттілігі, жазалау-
тәрбиелеу әрекетінде әрбір сотталған бәріне белгіленген режим талабын
мүлтіксіз орындауға (сотталғандар бәрі де жұмыс істеуге, жазаны атқару
режимін сақтауға, тәрбие шараларына қатысу және т.е.с.) міндетгі. Бұлар-дың
әсер етуін істелген қылмыстың сипаты мен қауіптілігіне байланысты даралау
және сотталғанның жеке басының өзгешелігі мен әрбіреуінің мінез-құлкының
өзгешелігін еске ала отырып, яғни еңбекке, оқуға қарым-қатынасына
байланысты қасиетін еске алу тиіс.
Бұл ережелер халықаралық актілерге, соның бірі қамауд-ғылармен
айналысудағы Ең аз үлгі Ережесіне сәйкес келеді. Ереженің 8-тармағында
оларды категорияларға бөлудің жалпы ережелері мынандай:
Қамаудағы адамдарды әр түрлі категорияларға бөліп жынысына, жасына,
бұрынғы сотталғанына, қамаудың заңды себептеріне байланысты әр жерде немесе
бір мекеменің ішінде бөлек-бөлек орналастырылады. Топтастыру мен
жекелендіру мақсаты Ереженің 67-тармағында белгіленген, онда былай
делінген: Топтастырудың мақсаты мынада:
а) қамаудағыларды бұрын сотталғандардан немесе нашар мінез-құлқының
нәтижесінде теріс әсер ету қаупі мүмкін болғандықтан оларды бөлу;
ә) қамаудағыларды категорияға бөлу, оларды қоғам өміріне қайтару
мақсатында олармен жұмыс істеуді жеңілдетеді.
Түзеу амалдарын даралап қолдану біртектес сотталғандарды топқа бөлуді
қамтамасыз етеді. Мұндай бөлуді сотталғандарды топтастыру деп атау
қабылданылған.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру, ол оларды тиісті
белгілерімен тиісті топқа бөлу жазалаудың мақсатына жету үшін қолайлы
жағдай жасау болады.
Сотталғандарды топтастыру қылмыстық пен қылмыстық-атқару құқығы
принциптерінің бір түрі жазаны жекелендіруді бір ізбен іске асыру үшін
жүргізіледі. Жазаны жекелендіру сот қылмыстық жазаны және оны орындауды
белгілегенде жүзеге асырылады.
Жазаны орындауды жекелендіру — ол еңбекпен түзеу құқығының нормалары
белгілеген, әрбір сотталғанның жеке басын сипаттайтын мәліметін еске ала
отырып жалпы режим ережесін қолдану және тиісті еңбекпен түзеу
принциптерімен әсер ету.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды топтастыру төмендегілерді
қамтамасыз етуге арналған:
а) қоғамға қауіпті қылмыскерлердің, қауіпті деп күдік тудырмайтын
сотталғандарға теріс әсер ету мүмкіндігін болдырмау мақсатында оларды әр
түрлі топтарға бөлу;
ә) түзеу мекемелерінің тиімді жүйесін тұрғызу;
б) түзеуге әсер ету амалдары мен әдістерін жекелеп қатал қолдану;
в) жазалаудың мағынасын құрайтын қылмыстың және қылмыскердің, яғни
жазалау шараларының қоғамдық қауіптілігінің дұрыс арақатынастығы;
г) жазаны атқаруға тиісті жағдай жасау.
Көрсетілген мәселелерді шешуді тек ғылыми негіздегі топтандыру
қамтамасыз ете алады. Қазіргі кездегі күші бар қылмыстық қылмыстық-атқару
заңдары бас бостандығынан айыруға сотталғандарды ғана топтастыруды қамтиды.
Сот әлі шешім қабылдамағандарды қылмыстық-құқықтық топтастыру мен сот
қылмыстық жазаға сотталғандарды қылмыстық атқаруға топтастырудың
айырмашылығы бар деп есептеуге болады. Қылмыстық-атқару топтасуының негізі
қылмыскерлердің қылмыстық-құқықтық топтасуы болып табылады. Қылмыстық-
атқару мен қылмыстық-құқықтық топтасуларының өзара байланысы былайша
түсіндіріледі; біріншіден, қылмыстық-құқықтықтоптасудың негізгі өлшемі
істеген қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесі мен қылмыстық жазаны
өткергенде еске алынатын қылмыскердің жеке басы болады да, екіншіден, екі
топтасудың міндеті — жазаның мақсатына тиімді жетуін қамтамасыз етуде
болады.
Сонымен бірге тікелей мақсатының айырмашылығы — ол қандай оқиға үшін
топтастырылуында, сондықтан қылмыстық-құқықтық және қылмыстық-атқару
топтасулары деп бөледі. Қылмыстық құқықта қылмыскерлерді топтастырудың
негізгі мақсаты — ол жауапкерді қылмыстық жауапқа тартқанда және жаза
шарасын белгілегенде қылмыстың сипаты мен істелген қылмыстық қоғамдық
қауіптілігі дәрежесіне және қылмыскердің жеке басына байланысты да, ол
мәселені қарағанда әділ шешім қабылдауды қамтамасыз ету. Бас бостандығынан
айыруға сотталғандарды топтастырудың негізгі мақсаты — ол сотталғандардың
әр түрлі топтарының жазаны даралап өтеуін және осы жазаның түрін барынша
тиімді атқаруды қамтамасыз ету. Бас бостандығынан айыруға сотталғандар заң
(құқық), педагогика және психологиялық өлшемдерімен топтастырылады.
Көрсетілген өлшемдер жиынтығы тағы екі өлшемге бөлінуі мүмкін:
физиологиялык (биологиялық) және әлеуметтік.
Заң өлшемімен топтастыру — ол барлық бас бостандығынан айрылғандарды
сыр-сипатымен жасалған қылмыстын қоғамға қауіптілік дәрежесіне және
қылмыскердің жеке басынын қоғамға қауіптілігіне байланысты топтарға бөлуді
айтады.
Барлық бас бостандығынан айыруға сотталғандар бұл белгіге лайықты
былай бөлінеді: а) өмір бойы бас бостандығынан айыруға және тез өткеруші
адамдарға; ә) бұрын бас бостандығынан айыруды өткерген адамдармен оған
бірінші рет сотталғандар; б) әр түрлі ауыр дәрежеде қылмыс жасаған адамдар:
в) қылмысты қайталап істеп сотталған (рецидив) адамдар мен қайталанған аса
қауіпті қылмыс және т.б.
Физиологиялық (биологиялық) өлшеммен топтастыру — бүл барлык бас
бостандығынан айыруға сотталғандарды жынысына, жасына, денсаулығына
байланысты бөлу.
Бұл белгімен бас бостандығынан айыруға сотталғандар былайша бөлінеді:
а) ерлер және әйелдерге; ә) кәмелетке жеткендер (18 жасқа толғандар) және
кәмелетке толмағандар (14-тен 18 жасқа дейінгілер); б)
еңбекке жарамдылар мен мүгедектерге; в) дендері сау мен ауыр науқасы
барларға; г) әйелдерге, аяғы ауыр және 8 жасқа дейінгі баласы бар
әйелдерге.
Педагогикалык өлшеммен топтастыру — бұл бас бостандығынан айыруға
сотталғандарды тікелей педагогиканың міндетіне байланысты, қандайда
болмасын топтың біреуінде шешуге тура келетін, сондай-ақ педагогикалық әсер
етудің тиісті амалдары мен әдістерін қолданудың орындылығымен белуге
болады.
Бұл өлшемнің негізінде сотталғандарды, олардың оған дейінгі және бас
бостандығынан айыру орындарындағы еңбекке қатынасы (еңбекті адал ниетімен
істейді немесе жалқау), түзеу мекемелеріндегі мінез-құлқы мінез-құлқы
үлгілі немесе қаса-қана режим ережесін бұзушы) және т.б. байланысты белуге
болады.
Психологиялық өлшеммен топтастыру — бұл әр адамның қасиетіне
байланысты топқа бөлу. Мұндай белу жалпы және пенитеншарлык психологиянын
мінез-құлык түрін топтастыру мәліметтеріне сүйенуі тиіс.
Түзеу мекемелерінде тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін бұлармен
бірге жеке басыньщ да қасиетін білу тиіс.
Психологиялық өлшемге байланысты төмендегілерді айыра білген орынды
сияқты:
а) аса қауіпті мемлекеттік қылмысқа сотталғандарды және басқа әр түрлі
қылмыстарға сотталғандарды;
ә) қасақана қылмысқа сотталғандарды және абайсызда істелген қылмысқа
сотталғандарды;
б) өмірге, денсаулыкқа, адамның денесіне қол сұкпаушылығына қауіп
төндіргені үшін сотталғандарды;
в) пайдақорлық қылмыс үшін сотталғандар;
г) бұзақылығы үшін сотталғандар;
д) пайдақорлығы үшін емес, қызметін немесе мамандык функциясын
орындауға байланысты жасалған қылмысы үшін сотталғандар;
е) басқа да қылмыстар үшін сотталғандар. Сотталғандарды топтастыру
тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыруға жағдай жасайды, себебі ол
сотталғандардың бір тобыньщ екіншісіне жағымсыз, кері әсерін тигізбеуге
және оларға жеке-жеке амал қолданып әсер етуге мүмкіндік береді.
Заңда қабылданғандай сотталғандарды топтастыруға сәйкес түзету
мекемелер жүйесі құрылады. Осындай заңдарға лайықты мұңдай мекемелер жүйесі
заңдық (құқықтық) және физиологиялық (биологиялық) өлшемдерге негізделген.
Педагогикалық және психологиялық өлшемдер түзеу мекемелер жүйесінің
қызметін бейнелемейді. Сонымен қатар түзеу амалдарын пайдаланып жеке-жеке
істеу үшін және сотталғандардың әр біреуімен тәрбие жұмысын ұйымдастыруға
әсер етеді.
СОТТАЛҒАҢДАРДЫҢ ЖАЗАНЫ АТҚАРАТЫН МЕКЕМЕЛЕР ТҮРІН БЕЛГІЛЕУ
Бас бостандығынан айыруға сотталғаннын жазаны қай жерде өтейтіні, оны
түзеп жәнетәрбиелеу үшін маңызы күшті, сондықтан түзеу мекемесінің түрін
дұрыс белгілеу тиіс. Түзеу мекемелері өзара құқық шектеудің көлеміне,
басынан кешіріп шыдауға мәжбүр мұқтаждық пен қасірет дәрежесіне, еңбекке
пайдалану сипатына, тәрбие жұмысының түріне, жалпы білімге және техника
мамандығына үйретуге байланысты бөлінеді.
Мұның бәрі бас бостандығынан айыруға сотталғандардың жазаны өтеу
кезіндегі құқықтық жағдайына елеулі әсер етеді. Түзеу мекемелерінің түрін
белгілеуге, қылмыстық-атқару заңына сәйкес дұрыс көңіл белу тиіс, себебі
сотталғандар негізінен жазаның барлық мерзімін бір түзеу колониясында,
түзеу қоныстану колониясында, түрмеде немесе тәрбиелеу колониясында
өткізеді.
Түзеу мекемесінің түрін, тиісті режимін, жазаны қай жерде өткеретінің,
сотталғанға бастапқы топтастыруды белгілейтін жалғыз орган — ол сот болады.
Жазаны өткеру кезінде сотталғандарды түзеу мекемесінің бірінен
екіншісіне аударуға негіз пайда болады. Өйткені, ұстау жағдайын өзгертуге
қажеттілік туады: сотталғандарды жалпы немесе қатаң режимнен қоныстану
колониясына аудару. Бірақ бұл топтастыру құрамын өзгерту емес, өйткені сот
белгілеген режим түрі жазаны өтеу мерзімінде өзгермей қалып қояды.
Егер сотталған еркіндігінен айыру орнында тағы да қылмыс жасаса
(пенитенциарлық рецидив аталатын), онда сот үкім шығарып жаңадан жаза
қолданғанда түзеу мекеме түрін қалдыруы және қатаңдау ұстайтынын белгілеуі
мүмкін.
Сот үкім шығарғанда түзеу мекемесін әлде ұстау режим түрін
белгілегенде қате жібере қалса, жоғары тұрған кассация жөнімен немесе
бақылау ретінде сотталғандарды ұстау режим түрін, мекемесін өзі белгілей
алады.
Үкімнің заңды күшіне енгеннен соң және оның орыңдауды айтқан күнінен
бастап 10 күн мерзімнен кешікпей бас бостандығынан айыруға сотталғандар
жазаны өтеуге жіберіледі. Түзеу мекемесіне жіберуді ол адам сотталғанша ІІМ
қылмыстық-атқару жүйесі Департаментінің жолдама рұқсатымен ұсталып отырған
тергеу қапасының әкімшілігі орындайды. Жол-дамада сотталып жіберілген ерлер
мен әйелдердің жалпы саны, сотталған заңның баптары, өтпейтін тиісті
жазалау мерзімі көрсетіледі. Жолдамаға тергеу қапастарынын арнайы бөлімі
жүргізілген таспаға басылған сотталғандардың жеке басының істері және
жолдама тізім — құжат, онда жөнелтілу себептері. сотталғандар қайдан, қайда
жөнелтіледі, жеке бас істің нөмірлері, тегі, аты, әкесінің аты, туған жылы,
сотта қойылған баптары, жаза мерзімі мен түзеу мекемесінің режим түрі
жазылады.
Сотталғанның жеке басы ісінде: анкета, дактило-карта, танитын
фотографиясы, үкімнің көшірмесі, үкімнің немесе ұйғарымның заңды күшіне
енгені туралы анықтамасының көшірмесі, сотталғаны немесе сотталмағаны
туралы анықтама. медицина картасы болады.
Түзеу мекемелеріне сотталғандарды қабылдауды мекеме бастығы немесе
оның оператив, сондай-ақ режим жұмысы жөніндегі орынбасары төрелік ететін
үздіксіз істейтін комиссия жүргізеді. Комиссия құрамына әр түрлі бөлім
немесе қызмет, мекемені күзететін әскери бөлімше өкілдері кіреді. Жекелеген
немесе кішігірім сотталған топты қабылдауды мекеменің лауазымды адамдары
(бастығы, оның орынбасары, бастықтың кезекші көмекшісі) және әскери
бөлімшенің командирі жүргізеді. Комиссия немесе лауазымды адамдар бас
бостандығынан айыруға сотталғандарды қабылдаған кезде келгенді сипаттайтын
мәліметтік құжаттарда көрсетілген мәліметтермен сәйкестігін тексеру. Түзеу
мекемесіне қабылдауға жатпайтын-дар:
1. Үкім заңды күшіне енбегендер.
2. Түзеу мекемесінің басқа түріне жататындар.
3. Құжаттағы мәліметтері шындықпен сәйкес келмейтіндер (тегі басқа,
туған жылы басқа және т.с.с).
Ондайларды табылған бойда түзеу мекемесінің орналасқан жеріндегі
қылмыстық-атқару жүйесі басқармасына хабарлайды және оларды әкетуге рұқсат-
жолдама сұралады.
Сотталғандарды қабылдаған кезде оларды тінтеді, жеке заттарын
тексереді, одан кейін медициналық тексеруден өткізіледі. Керек болса олар
санитарлық тазалаудан өтеді. Осылардан өткеннен соң мерзімі — 2 жетіге
дейін карантин үйіне жіберіледі.
Қабылданғаннан кейін 3 дана етіп акт жасалады: біріншісі конвой
бастығына беріледі, екіншісі — түзеу мекемесіндегі іске тігіледі, ал
үшіншісі — сотталғанды бас бостандығынан айырған мекемесіне жіберіледі.
Түзеу мекемесіне жаңадан қабылданғанның әр қайсысына 24 сағаттың ішінде
үкім шығарған сотқа хабарландыру хаттама жіберіледі. Сотталғандардың
отбасын, жақын туыстарына, мекемеге келген күннен бастап 10 тәулік ішінде
мекеменің мекен-жайы, беруге немесе почтамен жіберуге рұксат етілген
тағамдар мен өте қажетті заттар тізімі сотталғандармен жолығысудың негізгі
ережелері хабарланады.
Сотталғандарды түзеу мекемесіне қабылдау тек қана маңызды заң актісі
ғана емес, сонымен қатар тәрбие жұмысының басталуы. Жаңадан келген
сотталғанмен бірінші күннен бастап әңгіме өткізіледі, онда оны режим
ережелерімен, ішкі тәртіппен, міндеттері, яғни құқығымен, тәртіптік жаза
қолдану мен мадақтау шараларының негіздері және тәртібімен та-ныстырады.
Мұнда сотталғанның карантинде болған кезінде, мекеменің әкімшілік
комиссиясы, әрқайсысының жеке басының ерекшелігін, мүмкіндігіне қарай
мамандығын, білімін және т.б. еске ала отырып, оларды жасаққа бөлуге шешім
қабылдайды.
Бас бостандығынан айыруға сотталғандар үкім заңды күшіне енгеннен
бастап жаңа дәрежеге ие болады. Бірақ оларға берілген құқықты және
міндеттерін орындауы шын мәнінде жүзеге асыру түзеу мекемесіне
қабылдағаннан кейін басталады. Сонымен сотталғанды мекемеге қабылдаумен
құқық маңызының шынайылығы белгіленеді.
БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙЫРЫЛҒАНДАР ОТЫРҒАН
ЖЕРЛЕРДЕГІ СОТТАЛҒАНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУ,
БӨЛУ ЖӘНЕ АУДАРУ
Есепке алу мемлекеттің барлық саласында, соның ішінде қылмыспен күресу
саласында болып жатқан процестерді жалпылама және үздіксіз бақылаудың
маңызды құралы.
Қылмыспен күрес жүргізетін құқық қорғау орындары жүйесінде, әсіресе
түзеу мекемелеріңде есептеу және бақылау маңызды орын алады. Бұл бас
бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жазаны атқаруды басқару
функциясының бірі болып есептеледі. Соның көмегімен түзеу мекемелерінде
болып жатқан құбылыстар мен процестердің сыр-сипаты жинақталып талданады
және қорытындыланады.
Болжау міндетін шешкенде, басқарғанда шешім қабылдауда,
статистикалықталдау жасағанда, алдын ала, яғни сонан соң да оперативті
түрде бакылау және талдау жүргізу үшін қылмыстың өзгеруін, сотталғандардың
ауысып отыру козғалыс процесін, оларды түзету мен тәрбиелеудің қорытындысын
байқап отыру үшін керек.
Мұңдай көрсеткіштер төмеңдегі дей болуы мүмкін: сотталғандардың
тізімдегі саны; нақтылы қылмыс түрлеріне сотталғандар, олардың жынысы,
жасы; білім деңгейі, мамандықтары барлары, жалпы білім беру мектептері мен
мамандық алу жүйесінде оқып жүргендер; режимді бұзу түрлері, бұзған уақыты
мен орны; сотталғандар жасаған қылмыстың саны мен құрамы; әр түрлі құқықтық
негізде жазадан босатылғандар саны және т.б. Әрбір түзеу мекемелерінде
мұндай есеп жүргізудің қажеттілігі нақтылы түзеу мекемелері қызметінің жеке
бағытын сипаттайды, оның көрсеткіштер жүйесі статастикалық есеп құрудың
бастапқы сатысы болып есептеледі де нәтижесінде барлық түзеу мекемесінің
облыстық тіпті бүкіл ел көрсеткішін құрайды.
Тиісті түрде ұйымдастырып сотталғандарды есепке алу, түзеу мекемелері
әкімшілігіне нақты мекемеде жазаны өтеп жатқан сотталғандардың саны туралы
мәлімет болуы, заңда көрсетілгендегідей соттың үкімін, ұйғарымын, қаулысын
орындау жөнінде әрекет жасап белгіленген мерзімде нақтылы орындауға,
сотталғандарға рахымшылық немесе кешірім жасау туралы актіні орындау, әр
түрлі құқықтық негізде түзеу мекемелерінен сотталғандарды уақытында
босатуға жағдай жасайды.
Есептеуді іске асыру үшін есептеу аппаратынын дұрыс жүйесі құрылған.
Олар орталық және жергілікті болып бөлінеді. Орталыққа — ІІМ-нің ақпарат
орталығы кіреді, оның құрамында, қылмыс жасап жазасын өтеп жүрген адамдарды
есептейтін анықтама бөлімі бар.
Есептеу жөніндегі ақпарат орталығының негізгі міндеттері:
Жазаны атқарушы мекемелер мен органдардын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz