Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау
Норматив сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1Аналитикалық бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.2 Себу және отырғызу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
1.3. Дән сепкіштің тұқымды сіңіргіш жұмысшы мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1. Дән сепкіш агрегаттарына қойылатын агротехникалық талаптар ... ... ... ... 35
2.2 Жобаны іске асырудың мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Көлденең қиып өтетін тілкем профилін негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3. Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... ... ... ...45
3.2 Санитарлық.техникалық іс.шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2.1 Желдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3.2.2 Жарықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2.3 Шу мен дірілден қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.4 Электр қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
4. Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.1Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан мақта алқаптарындағы ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу шеберханаларының жұмысын сипаттау ... ..50
4.2 Атмосфераға тасталынатын зиянды заттар үшін төлем сомасын есептеу ... ...50
5.Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
6. Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1Аналитикалық бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.2 Себу және отырғызу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
1.3. Дән сепкіштің тұқымды сіңіргіш жұмысшы мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1. Дән сепкіш агрегаттарына қойылатын агротехникалық талаптар ... ... ... ... 35
2.2 Жобаны іске асырудың мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Көлденең қиып өтетін тілкем профилін негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3. Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... ... ... ...45
3.2 Санитарлық.техникалық іс.шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2.1 Желдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3.2.2 Жарықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2.3 Шу мен дірілден қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.4 Электр қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
4. Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.1Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан мақта алқаптарындағы ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу шеберханаларының жұмысын сипаттау ... ..50
4.2 Атмосфераға тасталынатын зиянды заттар үшін төлем сомасын есептеу ... ...50
5.Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
6. Бизнес.жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қазақстан Республикасы Президентінің елімізді бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде – бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу өзекті мәселеге айналып отыр.
Жұмыстың актуалдылығы. Ауыл шаруашылығы өндірісінде бұл негізінен ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін жасау мен енгізумен және технологиялық процестерді орындайтын құралдарды аз энергия мен материалдар шығынымен жасаумен байланысты болады.
Ендеше өнімді өнімділігі жоғары технологиямен өндіруге көшу аграрлық өндірістің басты стратегиясына айналуы тиіс. Жаңа конструкциялар мен технологияларды өндіріске енгізу неғұрлым жоғары деңгейде жүрсе, аграрлық сала жұмыс да соғұрлым баянды болмақ, оған тиетін сыртқы қолайсыз ықпалдың теріс әсері жоққа саналмақ.
Жұмыстың ғылымилығы. Машиналы технология мен техникалық құрал кешенін ауылшаруашылық өндіріске енгізудің ерекше сипаты ретінде мыналарды атауға болады: жалпы мақсат пен ізденіс болатын, белгілейтін, түпкі міндеттің масштабы мен негізі ретінде тапсырыс иелерінің (фермер, шаруа қожалықтары, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив жетекшісі, т.б.) санатын анықтайтын әлеуметтік тапсырыстың алдыңғы қатарда тұруы; қумалау (итеративті) – адымдау әдісімен оңтайландыру арқылы ең ұтымды деген шешімді таңдаудың есептемелік және сараптамалық–логикалық операциялардың иерархиялық тізбектемесіне сүйенуі, технологиямен техникаға ғылыми-зерттеу институты, машина сынау станциясы, т.б. қонған агро - және зоотехникалық талаптың әрдайым басымдылығы, технология мен техниканың бейімделушілігі; техникаға деген мұқтаждықты анықтау және оның коммерциялық сипаттамасына баға беруде маркетингтік зерртеудің жүргізілуі; жаңа техниканы ойластыру, жасап шығару және өндіріске пайдалану қызметін ұйымдастыруға әлеуметтік тапсырысты көрсетілген мерзімдегі біртұтас өндірістік процесс ретінде қарау.
Жұмыстың маңыздылығы. Агротехнология мен машиналар кешенінің одан әрі жетілуі, аграрлық сектордағы отандық және шетел ғалымдары мен практиктерінің еңбегіне, ауылшаруашылық техникаларын дұрыс пайдалану агроинженердің біліктілігіне де тікелей байланысты.
Жобаның мақсаты. Сонымен бұл жобаның негізгі мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысы шаруа қожалықтары жағдайында жаңа технологияларды қолдану, механикаландыру деңгейін жоғарылату негізінде егістікті өңдеу технологиясын жетілдіру және мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіруге арналған қондырғыны жобалау болып отыр.
Жұмыстың актуалдылығы. Ауыл шаруашылығы өндірісінде бұл негізінен ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін жасау мен енгізумен және технологиялық процестерді орындайтын құралдарды аз энергия мен материалдар шығынымен жасаумен байланысты болады.
Ендеше өнімді өнімділігі жоғары технологиямен өндіруге көшу аграрлық өндірістің басты стратегиясына айналуы тиіс. Жаңа конструкциялар мен технологияларды өндіріске енгізу неғұрлым жоғары деңгейде жүрсе, аграрлық сала жұмыс да соғұрлым баянды болмақ, оған тиетін сыртқы қолайсыз ықпалдың теріс әсері жоққа саналмақ.
Жұмыстың ғылымилығы. Машиналы технология мен техникалық құрал кешенін ауылшаруашылық өндіріске енгізудің ерекше сипаты ретінде мыналарды атауға болады: жалпы мақсат пен ізденіс болатын, белгілейтін, түпкі міндеттің масштабы мен негізі ретінде тапсырыс иелерінің (фермер, шаруа қожалықтары, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив жетекшісі, т.б.) санатын анықтайтын әлеуметтік тапсырыстың алдыңғы қатарда тұруы; қумалау (итеративті) – адымдау әдісімен оңтайландыру арқылы ең ұтымды деген шешімді таңдаудың есептемелік және сараптамалық–логикалық операциялардың иерархиялық тізбектемесіне сүйенуі, технологиямен техникаға ғылыми-зерттеу институты, машина сынау станциясы, т.б. қонған агро - және зоотехникалық талаптың әрдайым басымдылығы, технология мен техниканың бейімделушілігі; техникаға деген мұқтаждықты анықтау және оның коммерциялық сипаттамасына баға беруде маркетингтік зерртеудің жүргізілуі; жаңа техниканы ойластыру, жасап шығару және өндіріске пайдалану қызметін ұйымдастыруға әлеуметтік тапсырысты көрсетілген мерзімдегі біртұтас өндірістік процесс ретінде қарау.
Жұмыстың маңыздылығы. Агротехнология мен машиналар кешенінің одан әрі жетілуі, аграрлық сектордағы отандық және шетел ғалымдары мен практиктерінің еңбегіне, ауылшаруашылық техникаларын дұрыс пайдалану агроинженердің біліктілігіне де тікелей байланысты.
Жобаның мақсаты. Сонымен бұл жобаның негізгі мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысы шаруа қожалықтары жағдайында жаңа технологияларды қолдану, механикаландыру деңгейін жоғарылату негізінде егістікті өңдеу технологиясын жетілдіру және мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіруге арналған қондырғыны жобалау болып отыр.
1.Назарбаев Н.А. Мақты шаруашылығын дамытудың ғылым негіздері (ғылым еңбектер жинағы)-Алматы “Print-S”, 2005, 304б.
2.Рудаков Г.М. Технологические основы механизации сева хлопчатника. - Ташкент, Фан, 1974. - 245 с.
3.Абдумуталов А.Ю. Исследование заделывающих и прикатывающих рабочих органов хлопковых сеялок. Автореф. дисс.канд.сельск.наук. Ташкент, 1954.
4.Киямов И. Исследование и обоснование основных параметров заделывающих рабочих органов хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Автореф.дисс....канд.техн.наук, 1966.-23 с.
5.Сельскохозяйственные машины и орудия. Обзорная информация. М., 1982. №10.-30 С.
6.Самсонов В.А. Модернизированный сошник хлопковой сеялки. Механизация хлопководства. Ташкент, 1975. № 3, с.7.
7.Сеялка хлопковая универсальная СХУ-4. Техническое описание и инструкция по эксплуатации СХУ.00.000 ТО. 1985. -80 С.
8.Абдумуталов А.Ю. Совершенствование рабочих органов сеялок для посева хлопчатника. Отчет ЦСМАХ, 1961, с.60.
9.Гроссман Р.И. Разработка теоретических и экспериментальных основании для проектирования сошников хлопковой сеялки для поливных районов. Отчет ВИСХОМ, 1937, с.47-54.
10.Бузенков Г.С. Машины для посева сельскохозяйственных культур.-Машиностроение. М., 1976, с.64-92.
11.Пигулевский М.Х. К анализу высева зерна сеялкой. - М., 1918. - 65 с.
12.Семенов А.Н. Зерновые сеялки. -М., Машгиз, 1959. -316 с.
13.Кардашевский С.В. Высевающие устройства посевных машин. - М., Машиностроение, 1973. -173 с.
14.Басин В.С. О методике оценки сеялки однозернового высева. -Механизация и электрификация соц.с-х., 1966, №12, с.52-53.
15.Белодедов В.А. К вопросу о равномерности распределения семян при посеве. - Тр.Костром.СХИ. вып12, Кострома, 1969, с.16.
16.Веверс Э.В. Экспериментальное исследование процесса посева сахарной свеклы сеялками однозернового высева. - ТрЛатв.НИИМЭСХ. Т.29.-Рига, 1967, с .33-83.
17.Лурье А.Б. Статистическая динамика сельскохозяйственных агрегатов.- М, Колос, 1970, -376 с.
18.Басин В.А. Элементы теории процесса точного высева. Тр.Укр.НИИСХОМа, вып.2, - Харьков, 1965, с.14-20.
19.Василенко П.Н., Бондаренко А. Вероятные оценки процесса точного высева семян пропашных культур. Материалы НТС ВИСХОМа, вып. 16. - М., 1964, с.20-32.
20.Золотарева Г.С. Разгрузка семян сахарной свеклы из ячеек вертикально - дисковых аппаратов точного высева. Тр.Укр.НИМСХОМа и ВИСХОМа, вып.5.-М., 1968,с.25-27.
21.Беляев Е.А. Определение параметров движения семян на дно бороздки при посеве пропашных культур. Тр. ВИСХОМа, вып. 55. М.,1967, с.89-117.
5 Киямов И. О параметрах сошника хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Механизация хлопководства. -Ташкент,1968,№5, с.7-9.
22.Александров В.И. Исследование падения семян и отражения их при ударе о почву применительно к работе сеялок точного высева. Материалы НТС ВИСХОМ, вып.16. - М., 1964, с.3-10.
23.Колесников Н.В. Исследование сошников точного высева семян сахарной свеклы. Тр.УкрНИИСХОМа, вып.З. - М., 1966. с .98-103.
24.Перемещение семян свеклы в бороздке. Механизация и электрификация соц.с-х. М., 1973, 82, с.48.
25.Полонецкий С.Д. Исследование направления полета свекловичных семян под действием клиновых выталкивателей. - Механиз.с-х.производствен.процессов. Записки Воронеж. СХИ. Воронеж, 1972. Т.48. с.3-6.
26.Бузенков Г.С, Ма С.А. Машины для посева сельскохозяйственных культур. М., Машиностроение, 1976, с.226-252.
27.Техника сельскохозяйственная.Методы эксплуатационно технологической оценки. Методы экономической оценки.
2.Рудаков Г.М. Технологические основы механизации сева хлопчатника. - Ташкент, Фан, 1974. - 245 с.
3.Абдумуталов А.Ю. Исследование заделывающих и прикатывающих рабочих органов хлопковых сеялок. Автореф. дисс.канд.сельск.наук. Ташкент, 1954.
4.Киямов И. Исследование и обоснование основных параметров заделывающих рабочих органов хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Автореф.дисс....канд.техн.наук, 1966.-23 с.
5.Сельскохозяйственные машины и орудия. Обзорная информация. М., 1982. №10.-30 С.
6.Самсонов В.А. Модернизированный сошник хлопковой сеялки. Механизация хлопководства. Ташкент, 1975. № 3, с.7.
7.Сеялка хлопковая универсальная СХУ-4. Техническое описание и инструкция по эксплуатации СХУ.00.000 ТО. 1985. -80 С.
8.Абдумуталов А.Ю. Совершенствование рабочих органов сеялок для посева хлопчатника. Отчет ЦСМАХ, 1961, с.60.
9.Гроссман Р.И. Разработка теоретических и экспериментальных основании для проектирования сошников хлопковой сеялки для поливных районов. Отчет ВИСХОМ, 1937, с.47-54.
10.Бузенков Г.С. Машины для посева сельскохозяйственных культур.-Машиностроение. М., 1976, с.64-92.
11.Пигулевский М.Х. К анализу высева зерна сеялкой. - М., 1918. - 65 с.
12.Семенов А.Н. Зерновые сеялки. -М., Машгиз, 1959. -316 с.
13.Кардашевский С.В. Высевающие устройства посевных машин. - М., Машиностроение, 1973. -173 с.
14.Басин В.С. О методике оценки сеялки однозернового высева. -Механизация и электрификация соц.с-х., 1966, №12, с.52-53.
15.Белодедов В.А. К вопросу о равномерности распределения семян при посеве. - Тр.Костром.СХИ. вып12, Кострома, 1969, с.16.
16.Веверс Э.В. Экспериментальное исследование процесса посева сахарной свеклы сеялками однозернового высева. - ТрЛатв.НИИМЭСХ. Т.29.-Рига, 1967, с .33-83.
17.Лурье А.Б. Статистическая динамика сельскохозяйственных агрегатов.- М, Колос, 1970, -376 с.
18.Басин В.А. Элементы теории процесса точного высева. Тр.Укр.НИИСХОМа, вып.2, - Харьков, 1965, с.14-20.
19.Василенко П.Н., Бондаренко А. Вероятные оценки процесса точного высева семян пропашных культур. Материалы НТС ВИСХОМа, вып. 16. - М., 1964, с.20-32.
20.Золотарева Г.С. Разгрузка семян сахарной свеклы из ячеек вертикально - дисковых аппаратов точного высева. Тр.Укр.НИМСХОМа и ВИСХОМа, вып.5.-М., 1968,с.25-27.
21.Беляев Е.А. Определение параметров движения семян на дно бороздки при посеве пропашных культур. Тр. ВИСХОМа, вып. 55. М.,1967, с.89-117.
5 Киямов И. О параметрах сошника хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Механизация хлопководства. -Ташкент,1968,№5, с.7-9.
22.Александров В.И. Исследование падения семян и отражения их при ударе о почву применительно к работе сеялок точного высева. Материалы НТС ВИСХОМ, вып.16. - М., 1964, с.3-10.
23.Колесников Н.В. Исследование сошников точного высева семян сахарной свеклы. Тр.УкрНИИСХОМа, вып.З. - М., 1966. с .98-103.
24.Перемещение семян свеклы в бороздке. Механизация и электрификация соц.с-х. М., 1973, 82, с.48.
25.Полонецкий С.Д. Исследование направления полета свекловичных семян под действием клиновых выталкивателей. - Механиз.с-х.производствен.процессов. Записки Воронеж. СХИ. Воронеж, 1972. Т.48. с.3-6.
26.Бузенков Г.С, Ма С.А. Машины для посева сельскохозяйственных культур. М., Машиностроение, 1976, с.226-252.
27.Техника сельскохозяйственная.Методы эксплуатационно технологической оценки. Методы экономической оценки.
Ф.7.04-08
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТІЛЕУБЕРГЕН А.М.
Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В080600 мамандығы-Аграрлық техника және технология
Шымкент, 2016
Ф7.04-09
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________Кенжибаева Г.С.
"_____"________2016 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау
5В080600 мамандығы - Аграрлық техника және технология
Орындаған Тілеуберген А.М
Дипломдық жобаның жетекшісі т.ғ.к.,доцент Баймаханов К.
Шымкент, 2016
Ф.7.04-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
Су ресурстары жерден пайдалану және агротехника кафедрасы
Мамандығы 5В080600- Аграрлық техника және технология
БЕКІТЕМІН
Су ресурстары жерден пайдалану
және агротехника
Кафедрасы меңгерушісі ________Г.С.Кенжибаева
"_____"__________2015 ж.
Дипломдық жобаны орындауға
Т А П С Ы Р М А №
Студент Тілеуберген А.М. АП-12-3к1 тобы
Жоба тақырыбы: Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау.
Университет бойынша . 2015ж.№ бекітілген бұйрық
Жобаны аяқтау мерзімі 24.04.2016ж.
Жобаны орындауға берілген мәліметтер: Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау жобасы жайлы жалпы мәліметтер.
Дипломдық жобаны орындауға қатысты сұрақтар тізімі
1.Мақта шитін себу аппараттары туралы мәліметтер.
2. Мақта шитін себу, машиналары туралы
3. Мақта шитін себу себу аппаратындағы әрекеттері
4. Мақта шитін себу, топыраққа енгізудің тиімділігі.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА ЖАЗБАСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
№
Бөлімдер
Кеңесші Т.А.Ә қолы
1
2
3
1
Аналитикалық бөлім
Баймаханов К.
2
Технологиялық бөлім
Баймаханов К
3
Тіршілік қауіпсіздігі
Баймаханов К.
4
Экология
Баймаханов К
5
Экономика
Ибраимова С.С.
6
Бизнес-жоспар
Ибраимова С.С.
Сызба материалдардың тізімі
1Мақта себу сеялкасы
2. Мақта сеялкасының ұя жасағыш аппараты
3 Ұя жасағыш аппаратынан шиттің түсуі схемасы
3 Ұя жасағыш аппаратының бұрышпен орналасуы
5.Техника-экономикалык көрсеткіш
2. Ұсынылған әдебиеттер
1 Назарбаев Н.А. Мақты шаруашылығын дамытудың ғылым негіздері (ғылым еңбектер жинағы)-Алматы "Print-S", 2005, 304б.
2 Рудаков Г.М. Технологические основы механизации сева хлопчатника. - Ташкент, Фан, 1974. - 245 с.
3 Абдумуталов А.Ю. Исследование заделывающих и прикатывающих рабочих органов хлопковых сеялок. Автореф. дисс.канд.сельск.наук. Ташкент, 1954.
4 Киямов И. Исследование и обоснование основных параметров заделывающих рабочих органов хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Автореф.дисс ... канд.техн.наук, 1966.-23 с.
Тапсырманың берілген күні 1.09. 2015 ж
Дипломдық жобаның ғылыми жетекшісі ________т.ғ.к.,доцент К.Баймаханов
Тапсырманы орындауға алған студент _____________ Тілеуберген А.М
Ф.7.04-11
Дипломдық жобаны орындауға
күнтізбелік кестесі
№
Бөлімдер
Орындалу
%
Орындау мерзімі
Тапсырма
берілген күн
Тапсырма
орындалған күн
Кеңесші қолы
1
Кіріспе
5
2
Аналитикалық бөлім
15
30 күн
30.11.2015
25.12.2015
3
Технологиялық бөлім
40
30 күн
5.01.2016
5.02.2016
4
Тіршілік қауіпсіздігі
5
10күн
5.02.2016
15.02.2016
5
Экология
5
10күн
15.02.2016
25.03.2016
6
Экономика
10
10күн
26.03.2016
30.03.2016
7
Бизнес-жоспар
10
20күн
30.03.2016
15.04.2016
8
Қорытынды
5
3күн
17.04.2016
20.04.2016
9
Пайдаланған әдебиет
5
4күн
21.04.2016
25.04.2016
Жалпы
100
Дипломдық жоба жетекшісі К.Баймаханов
Дипломдық жоба орындаушы А.М.Тілеуберген
Норма бақылау Г.С.Кенжибаева
Аннотация
Жоба тақырыбы: Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау, студент Тілеуберген А., ғылыми жетекшісі т.ғ.к.,доцент К.Баймаханов , қорғау жылы 2016ж .
Жобаның конструкторлық жасалымы ретінде технологиялық желідегі мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын параметрі негізделді.
Атқарылған теориялық жұмыстарды зерттей келе, мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын негізделді.
Анықталған ұя жасау параметрлерімен жасалып егілгенде мақта шитінің өніп шығуы біртегіс, топырақ тереңдігінде орналасуы бірқалыпты және де агротехникалық талапқа толық жауап береді.
Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесінің нәтижесінде мынадай көрсеткіштерді атап өтуге болады: жылдық экономикадық тиімділік - 1615865 теңге.
Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау тақырыбына жазылған, дипломдық жоба 74 беттен, 24 кесте және 19 суреттен тұрады.
Мазмұны
Норматив сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1Аналитикалық бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
0.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
0.2 Себу және отырғызу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.3. Дән сепкіштің тұқымды сіңіргіш жұмысшы мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.1. Дән сепкіш агрегаттарына қойылатын агротехникалық талаптар ... ... ... ... 35
2.2 Жобаны іске асырудың мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .35
2.3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.4 Көлденең қиып өтетін тілкем профилін негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... ... ... ...45
3.2 Санитарлық-техникалық іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2.1 Желдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.2.2 Жарықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.2.3 Шу мен дірілден қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Электр қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
4. Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.1Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан мақта алқаптарындағы ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу шеберханаларының жұмысын сипаттау ... ..50
4.2 Атмосфераға тасталынатын зиянды заттар үшін төлем сомасын есептеу ... ...50
5.Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
6. Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жобада келесі нормативтік құжаттардың сілтемелері пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының 2007 ж. 27 шілдедегі №389-1 Білім туралы Заңы;
Қазақстан Республикасының 2004ж. 9 қарашадағы №603-II Техникалық реттеу Заңы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 2 наурыздағы № 195 қаулысымен бекітілген жоғары кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асырушы ұйымдардың типтік ережелері;
МЖМБС 5.03.001-2004 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Жоғары кәсіптік білім. Бакалавриат. Негізгі ережелері. (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің 23.09.2005 ж. №1, 18.08.2006ж. № 644 және №2, № 454 өзгерістері бар 2004ж. 30 сәуірдегі №380 бұйрығымен бекітілген);
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің 2006ж. 7 қыркүйектегі №481 бұйрығымен бекітілген, білім беру ұйымдарында білім алушыларды ағымдағы бақылаудан, аралық және мемлекеттік қорытынды аттестациядан өткізу ережелері;
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің 2007ж. 22 қарашасындағы № 566 бұйрығымен бекітілген кредиттік технология бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі;
МЖМБС 5.04.020-2008 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі. Жоғарғы оқу орындарында дипломдық жұмысты (жобаны) орындау ережесі. Негізгі ережелер. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің 2008ж. 23 қаңтардағы №26 бұйрығымен бекітілген.
ҚР СТ 1.5 - 2000 Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесі. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына қойылатын талаптар.
ҚР СТ 1.12 - 2000 Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.
ҚР СМЖ 01-2008 Құжатталған рәсім. Құжаттаманы басқару.
ҰС СМЖ 1.1.01 Ұйым стандарты. Сапа менеджменті жүйесінің құжаттамасын құру, баяндау және ресімдеу ережесі.
Анықтамалар
1.ҚР БжҒМ 2001 жылғы 11 наурыздағы №151 бұйрықпен бекітілген, Жоғарғы оқу орындарының қызметін ұйымдастыру ережелері..
2.ҚР БжҒМ 2000 жылғы 12 шілдедегі №174 бұйрықпен бекітілген, Жоғарғы оқу орындарында білім алушыларды қорытынды аттестациялауды ұйымдастыру және өткізу тәртібі.
Белгілер мен қысқартулар
РМК - Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын;
ҚР СТ - Қазахстан Республикасының мемлекеттік стандарты;
ҚР - Казахстан Республикасы;
СБ - Сапа бойынша басшылық;
ҚР - СМЖ құжатталған рәсімі;
ИСО - Стандарттау бойынша Халықаралық Ұйым;
ӘОЖ - Әмбебап ондық жіктегіш;
СМЖ - Сапа менеджменті жүйесі;
ХЕҰ - Халықаралық еңбек ұйымының.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президентінің елімізді бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу өзекті мәселеге айналып отыр.
Жұмыстың актуалдылығы. Ауыл шаруашылығы өндірісінде бұл негізінен ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін жасау мен енгізумен және технологиялық процестерді орындайтын құралдарды аз энергия мен материалдар шығынымен жасаумен байланысты болады.
Ендеше өнімді өнімділігі жоғары технологиямен өндіруге көшу аграрлық өндірістің басты стратегиясына айналуы тиіс. Жаңа конструкциялар мен технологияларды өндіріске енгізу неғұрлым жоғары деңгейде жүрсе, аграрлық сала жұмыс да соғұрлым баянды болмақ, оған тиетін сыртқы қолайсыз ықпалдың теріс әсері жоққа саналмақ.
Жұмыстың ғылымилығы. Машиналы технология мен техникалық құрал кешенін ауылшаруашылық өндіріске енгізудің ерекше сипаты ретінде мыналарды атауға болады: жалпы мақсат пен ізденіс болатын, белгілейтін, түпкі міндеттің масштабы мен негізі ретінде тапсырыс иелерінің (фермер, шаруа қожалықтары, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив жетекшісі, т.б.) санатын анықтайтын әлеуметтік тапсырыстың алдыңғы қатарда тұруы; қумалау (итеративті) - адымдау әдісімен оңтайландыру арқылы ең ұтымды деген шешімді таңдаудың есептемелік және сараптамалық - логикалық операциялардың иерархиялық тізбектемесіне сүйенуі, технологиямен техникаға ғылыми-зерттеу институты, машина сынау станциясы, т.б. қонған агро - және зоотехникалық талаптың әрдайым басымдылығы, технология мен техниканың бейімделушілігі; техникаға деген мұқтаждықты анықтау және оның коммерциялық сипаттамасына баға беруде маркетингтік зерртеудің жүргізілуі; жаңа техниканы ойластыру, жасап шығару және өндіріске пайдалану қызметін ұйымдастыруға әлеуметтік тапсырысты көрсетілген мерзімдегі біртұтас өндірістік процесс ретінде қарау.
Жұмыстың маңыздылығы. Агротехнология мен машиналар кешенінің одан әрі жетілуі, аграрлық сектордағы отандық және шетел ғалымдары мен практиктерінің еңбегіне, ауылшаруашылық техникаларын дұрыс пайдалану агроинженердің біліктілігіне де тікелей байланысты.
Жобаның мақсаты. Сонымен бұл жобаның негізгі мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысы шаруа қожалықтары жағдайында жаңа технологияларды қолдану, механикаландыру деңгейін жоғарылату негізінде егістікті өңдеу технологиясын жетілдіру және мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіруге арналған қондырғыны жобалау болып отыр.
Жұмыстың тапсырмалары. Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады Еңбек өнімділігін өсірудің дәйектігі бір жолы - ауыл шаруашылық өндірісін жарақтандыру. Өндірісті жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі - шаруашылықты конструкциясы жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары техникамен жеткілікті деңгейде жабдықтау да, екіншісі - сол техниканы ұтымды пайдалану.
Машина пайдаланудың түпкі мұраты - дақыл өсіру жұмысын агротехникалық мерзім ішінде түгелдей және сапалы атқарып, жарақталған жұмыстың экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету. Жоғарыда атаған мәшине пайдалану ісінің әрқайсысы осы мақсатқа қызмет етеді. Олардың әрбіреуінің өзіндік атқару технологиясы, техникасы, инженерлік қызметі мен материалдық - техникалық қоры бар.
Зерттеу объекті. Солардың бәрін түпкі мақсатқа жұмылдырудың ұтымды жолын мәшине пайдалануды ғылыми зерттеп, мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіру, оның технологиялық , техникалық және ұйымдастыру шарасын белгілеу.
Дипломдық жобаның мақсаты машиналардың соңғы әрі келешектегі технологиялаларға негізделген мақта өсіру аймағына арналған ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіру.
Дипломалды іс-тәжрибесі ОҚО Сайрам ауданы Қ,А.Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде өткізілді.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы
Оңтүстік Қазақстан облысында мақта шаруашылығы ауыл шаруашылығының басты саласы болып табылады. Оңтүстік Қазақстан облысында мақта-шикізаты ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемінің 17% салыстырмалы салмақты құрайды.
Мақта талшықтары өсірілетін шикізаттың ең басты түрлерінің бірі тоқыма өнеркәсібінің және кең көлемде автомобил өнеркәсібінде, авиацияда және өндірістің басқа да салаларында қолданылады. Ол әртүрлі маталарды дайындауда қолданылады (ситец, сатин, бумазея, маркизет), трикотаждан тігілген киім, сызба маталар, жіптер, арқан т.б. Мақта талшықтары мен жүн араластырып жіңішке жартылай жүн маталар тоқылады.
Сеялкалар алуан түрлі егу жұмыстарын атқарғанмен, олардың бәрінің негізгі жұмыс принципінде айтарлықтай айырмашылық жоқ. Сеялкалардың атқаратын жұмысына байланысты жұмысшы мүшелері және қосымша мүшелері деп үлкен екі топқа бөлуге болады. Жұмысшы мүшелері тікелей технологиялық жүмыстарды атқарады да, қосымша мүшелері сол жұмысшы мүшелерге қызмет етеді.
Сеялкалардың негізгі жұмысшы мүшелеріне жататындар: тұқым салатын ыдыс, себу аппараты, тұқым өткізгіш, сошник, тұқым жасырғыш. Бұлардың өздері сеялка түріне қарай әр алуан болады. Ал қосымша мүшелеріне жататындар: рама, тіркемелі немесе аспалы жүйе, сеялканы жол жүру қалпына келтіруші автомат немесе гидроцилиндрі бар рычагты жүйе, жүріс дөңгелектер, себу аппаратын жүргізетін беріліс механизмі. Бұл мүшелердің құрылысы да әртүрлі болады.
Сеялкалардың жұмыс технологиясын түсіну үшін СЗ-3,6 сеялкасының схемасы (1сурет) берілген. Бұл сеялкалар жұмысты былай істейді. Себілетін тұқым және тыңайтқыш ыдысқа 8 салынады. Ыдыс ортасынан екіге бөлінген, оның біріне тұқым, екіншісіне тыңайтқыш салынады. Ол ыдыстардың түбінде себу аппараттары 3, 4 бар. Олар тұқым мен тыңайтқышты белгілі мөлшерде тұқым түтігіне 9 түсіреді. Тұқым түтігінің ұшы сошниктермен жалғасқан. Сеялка іске қосылған кезде тұқым мен тыңайтқыш араласады да сошник куысына келеді. Сошниктер жер қыртысына еніп, кішкене арықша сызады. Сошникке келген тұқым мен тыңайтқыш қоспасы осы арықша түбіне түседі. Сошник өтіп кеткеннен кейін оның артында келе жатқан тұқым жасырғыштар 6 арықшаға құлатып топырақ түсіреді де ондағы тұқым мен тыңайтқыш қоспасын көміп кетеді. Сөйтіп, сеялканың себу технологиясына тек жұмысшы мүшелері ғана қатысатыны байқалады.
Белгіленуі: 1 -- тіркеме; 2 -- гидроцилиндр; 3 -- тұқым себетін аппарат; 4 -- тыңайткыш себетін аппарат; 5 -- аяқ қойғыш тақта; 6 -- жасырғыш; 7 -- сошник; 8 - ыдыс; 3 -- тұқым түтігі.
Сурет 1. Сеялка СЗ-3,6
Жұмысшы мүшелерінің жұмыстарын қамтамасыз ететін бірнеше қосымша бөліктер бар. Солардың, бірі рычагты жүйесі бар гидроцилиндр 2. Ол сеялка, яғни сошниктер мен тұқым жасырғыштарды жол жүру қалпына келтіреді. Ол үшін сошниктер мен тұқым жасырғыштарды рычагтар арқылы гидроцилиндр көтереді. Сеялка жол жүру қалпына ауыскан кезде себу аппаратына берілетін айланысты тоқтатып тастайтын ажыратқыш механизм іске қосылады. Осылар сияқты тағы да бірнеше қосымша бөліктер бар. Енді сеялканың жұмысы мүшелеріне және қосымша бөліктердің кейбіреулеріне түсінік беріледі.
Сеялкалардың себу аппараты ыдыстағы тұқымды немесе тыңайтқышты өлшеп түсіріп түру қызметін атқарады. Себу аппараты құрылысына байланысты катушкалы және дискалы аппараттар болып негізгі екі түрге бөлінеді. Жұмыс кезінде катушка немесе диск айналмалы қозғалады. Сол айналу кезінде олар өздерімен бірге тұқымды ілестіреді де шығатын тесікке жеткізеді. Қатарлап егетін сеялкаларда катушкалы себу аппараты қолданылады.
Катушкалы себу аппараты астық, шеп, жеміс, мақта және орман егетін сеялкаларда болады. Бұл сеялкалар көбінесе негізгі тұқымға минералдық тынайтқыштарды қосып себеді. Ондай сеялкалар құрамалы сеялкалар деп аталады. Құрамалы сеялкаларда да катушкалы себу аппараты қолданылады.
Катушкалы себу аппараты құрылысына қарай науалы және штифті болып екіге бөлінеді. Науасы бар катушкалы себу аппараты көбінесе негізгі тұқымсебуге, ал штифті бар катушкалы себу аппараты тыңайтқыш себуге арналады. Науасы бар катушкалы себу аппараты мынандай бөлшектерден тұрады (2 сурет): қорап 2, катушка 3, муфта 4, толықтырғыш шайба 5, катушка білігі I, клапан II және клапан білігі 8.
Белгіленуі: 1 -- катушка білігі; 2 -- қорап; 3 -- катушка; 4 -- муфта; 5 -- толық-тырғыш шайба; 6 -- серіппе; 7 -- кесікті шайба; 3 -- клапан білігі; 9 -- тірек; 10 -- рычаг; 11 -- - клапан.
Сурет 2. Қатушкалы себу аппараты
Себу аппаратының барлық белшектері қорапқа бекітіледі, ал корап тұқым салынатын ыдыс түбіне бекітіледі. Оның болытқа кіргізілетін тесігі сопақша етіп жасалған. Сол сопақша тесіктің көмегімен қорапты ыдыс бойымен, яғни катушка бойымен жылжытып басқа орынға бекітуге болады. Қораптың үсті ашық. Одан тұқым келіп тұрады. Астыңғы жағын клапан бітеп тұрады. Ол клапан білікке бекітілген. Сол білікті бұру арқылы клапан мен катушка аралығындағы саңылауды өзгертуге болады. Науаны салынған тұқымнан тез босату үшін осы клапанды ашып, тұкымды түсіріп алады. Қораптың бір жағына муфта, ал екінші жағына катушка кіріп түратын етіп кесік жасалған. Ал катушка кіріп тұратын кесікке фигуралы шайба қойылған. Ол шайба шегеленіп тойтарылған арнаулы қуыста катушкамен бірге айналып тұрады.
Муфта аппарат білігіне бос отырғызылған. Ол білік айналған кезде орнында тұра береді. Оньң қыры қораптағы ойыққа кіріп тұрады, муфтаның айналып кетуіне кедергі жасайды. Сол сияқты муфта катушка орнына жылжығанда, яғни қорап ішіне кіріп тұрған кезде, қырымен тұқым шығатын тесікті бітеп қалады да дәндердің өздігінен құлап түсуіне жол бермейді.
Муфта білік бойымен жылжып кетпей, катушкаға тіреліп тұруы үшін, оның сырт жағынан компенсациялық шайба қойылған. Ол шайбаның биіктігі әртүрлі қырлары бар. Сол қырларымен, аппарат білігінде жасалған тесіктегі шплинтке тіреліп тұрады. Бұл шайбаны компенсациялық немесе толықтырғыш шайба деп атайтын себебі, жұмыс істеген кезде катушка айналып тұрады да оның қасындағы муфта айналмайды. Сеялка біраз жұмыс істегеннен кейін олардың үйкелетін беттері қажалып тозады да араларындағы саңылау көбейеді. Саңылау өте үлкен болса, оларға дән түседі де шағылып ұнтақталады. Сөйтіп себу сапасы нашарлайды. Ондай саңылауды кішірейту үшін толықтырғыш шайбаны, шплинтті шығарып, биіктігі көбірек қырына айналдырып орналастырады. Қырының биіктігі үлкен болғандықтан шайба муфтаны катушкаға қарай итереді де саңылауды азайтады.
Себу аппаратындағы негізгі жұмысты катушка атқарады. Жалпы катушканың себу нормасы оның айналу жылдамдығы мен жұмысшы ұзындығына байланысты. Катушканың жұмысшы ұзындығы деп оның себуге қатынасатын, яғни қорап ішіне кіріп тұрған ұзындығын айтады.
Науалы катушкаларда себу нормасын өзгерту үшін оның айналыс жылдамдығын және жұмысшы ұзындығын өзгертеді, ал штифті катушкаларда ол үшін тек қана айналыс жылдамдығын өзгертеді. Катушкалардың айналыс жылдамдығын өзгерту үшін беріліс механизмінің беріліс санын өзгертеді. Бұл катушкаларды тікелей себу нормасына қою үшін реттеу жұмыстарын жүргізу төменде сеялка тетіктерін реттеу тақырыбында көрсетіледі.
Тұқым өткізгіш түтіктер себу аппаратынан келген тұқым мен тыңайтқыштарды сошниктерге жеткізу қызметін атқарады. Ол себу аппаратынан мөлшерленіп берілген тұқым мен тыңайтқышты токтатпай, үздіксіз ағынмен беруге тиіс. Үздіксіз берілмесе, тұқым мен тыңайтқыш біркелкі себілмейді, яғни жиналып қалады да үйіліп түседі. Бұл талапты орындау үшін тұқым түтігі ылғи тік бағытта болуға тиіс.
Мақта шитін себетін сепкіш СЧХ-4А-111,СХУ-4 3,4,5 суреттерде көрсетілген.
Сурет 3. СЧХ-4А-III сепкіші
Сурет 4. СХУ-4-I. сепкіші
Сурет 5. СХУ-4-I1. Сепкіші
Қазіргі пайдаланып жүрген СТХ-4,СХУ-4 1сурет 3,4,5 сепкіштеріндегі сошниктің топырақ нығыздағышы формасы, әртүрлі тереңдік қалыптастыруы себепті, мақта шиті әртүрлі тереңдікке және құрғақ топыраққа түсіп біртегіс өніп шықпауда.
Осыны жою мақсатында жетілдірілген шаналы сошник жасалды. Ол СХУ-41 сепкішіне жабдықталды сурет 6. Арықша қазу және оны топырақпен жабу технологиясы сурет-7 де көрсетілген. Оның жұмыс істеуі төмендегідей;
Мақта шиті себілетін топырақтың құрғақ және кесек қабатын шетке ығыстырғыш-1, сошниктің алдына орналасқан, 2-дана отвал сошник соңына қатырылған-5, осы отвалға алдыңғы загортач-6 бекітілген.
Мақта шитін топыраққа енгізу былайша іске асады; топырақтың құрғақ және кесек қабатын ығыстырғыш-1 шетке ысырып, тегіс жер қалыптастырады. Сошник өзінің тұмсығымен топырақты кесіп, оның астындағы топырақ нығыздағыш арқылы мақта шитіне арықша формасын береді, сошник соңына бекітілген 5 отвал құрғақ топырақты арықшаға түсірмейді,алдыңғы 6 дана загортач мақта шитін бірінші топырақпен жабады, соңғы 2 дана загортач негізгі топырақпен жабады, сонан соң каток торпырақты нығыздайды.
Белгіленуі:1-құрғақ топырақ және кесектерді ысырғыш, 2-шана,3-кесектерді тағы ысырғыш, 4-сошник, 5-отвал,6,7-алдыңғы загортач
Сурет 6. СХУ-4.сепкіштің сошнигі
Жұмыс кезінде сошниктер жер бедеріне қарай өздерінің жағдайларын өзгертіп отырады, сондықтан себу аппараттарының ара қашықтығы үнемі өзгерісте болады. Олай болса, тұқым түтігі де ұзарып-қысқарып тұруға тиіс. Сондықтан оларды иілгіш етіп жасайды.
СХУ-4 сепкіші жұмысшы органдарының мақта шитін топыраққа енгізу технологиясы сурет 7.
Сурет 7. СХУ-4 сепкіші жұмысшы органдарының мақта шитін топыраққа енгізу технологиясы
Тегіс резенкелі тұқым түтігі тұкымды қалыпты жағдайда жақсы өткізеді және ол жеңіл. Бірақ бірнеше кемшілігі бар. Ол ұзындық өзгерген кезде бүктеледі немесе төменгі ұшы сошниктен шығып кетеді. Бүктелген кезде тұқым себілмейді де түтікте біршама жиналып қалады, түтік созылып жазылған кезде сошникке бірден көп болып құйылады. Сөйтіп тұқым біркелкі себілмейді. Мұндай тұқым түтіктерін сақтау да өте қиын. Жұмыс істемейтін кезде оларды сеялкадан шығарып алып ішіне құм толтырып немесе ағаш таяқ кіргізіп қою керек. Олай етпесе олардың пішіні бүзылады да, іске жарамай қалады.
Спираль тәрізді металл лентадан жасалған тұқым түтігі арқылы да тұқым жақсы жүреді және ол өзінің ұзындығын да өзгерте алады. Бірақ ұзарған кезінде әрбір лентаның аралығындағы саңылау ұлғайып кетіп, одан тұқым шашылады. Мұндай тұқым түтігі ете қатты созылса немесе бүктелсе майысып қалады да әрі қарай іске жарамайды. Оны түзетіп жөндеу үшін арнаулы станок қажет. Сондықтан жарамсыздарын көбінесе жаңасымен алмастырады.
Воронка тәрізді тұқым түтігін -- конус тәрізді металл түтікшелерді бір-біріне кигізіп, өзара шынжырмен байланыстырып жасайды. Бұлар жұмысты тек тік бағытта ғана істейді. Мұның да негізгі кемшілігі -- иілгіштік қабілеті нашар және ұзындығын өзгертпейді. Сондықтан воронка тәрізді тұқым түтіктері өте аз қолданылады. Көбінесе олар сеялкалар мен культива-торларда тыңайтқыш шашу үшін және орман сеялкаларында қолданылады.
Телескоптық тұқым түтіктері бір-біріне киілетін цилиндр түтікшелерден кұралған. Түтікшелер бір-бірімен телескоп тәріздес (жылжымалы) жалған-ғандықтан, олар ұзындығын өзгерте алады. Бірақ ол мүлде иілмейді. Сондықтан өте аз колданылады.
Серіппе тәріздес тұқым түтіктері металл сымнан бұранда сияқты орап жасалған. Олардың иілгіштігі мен ұзарғыштығы да өте шағын. Егер көбірек иілсе немесе ұзарса, істен шығып қалады.
Тұқым түтіктеріне қойылатын талапқа толығымен сай келетіні -- жиырылып бүктелген резеңке тұқым түтігі. Оның иілу және ұзару қасиеті ете жоғары. Оның пішіні өзгерген кезде, яғни иіліп, ұзарған кезде де тұқым бір қалыпты себіліп отырады. Мұндай тұқым түтігі арқылы дән жер бетіне біркелкі жақсы себіледі. Сондықтан қазіргі сеялкаларда көбінесе жиырылып бүктелген резеңке тұқым түтіктері қолданылады. Оның ішкі диаметрі 30 мм, созылмай тұрған ұзындығы 350 мм, ал созылғанда 700 мм болады.
Сошниктердің жұмысына негізінен мынадай талаптар қойылады. Арықша жасау кезінде төменгі қабаттағы ылғал топырақты аударып жер бетіне шығармау керек және арықшаның түбі нығыздалуы тиіс. Сонда топырақтағы ылғал жақсы сақталады, нығыздалған қабатқа төменгі қабаттан ылғал көтеріледі. Сол сияқты тұқымды біркелкі сеуіп, егу тереңдігін сақтауы және өздеріне өсімдік қалдықтары мен топырақ жабысып ілеспейтіндей болуға тиіс .
Сошниктерді құрылысына қарай мынандай түрге бөлуге болады: анкерлі, сыналы, жалды, шаналы, жер бедерінде икемделген, түтікті және дискалы сошниктер. Олар жоғарыда айтылған талаптарға сай әртүрлі сеялкаларда қолданылады.
Анкерлі сошниктер астық сеялкаларында және кейбір арнаулы сеялкаларда болады. Оның құрылысы қарапайым, яғни арықша жасайтын тұмсық тұқым түсетін түзу түтікке бекітілген. Жұмыс кезінде сошник тұмсығы топырақты аударады, сөйтіп ылғалдың жоғалуына мүмкіндік жасайды. Оның үстіне тұмсықтың алдында топырақ жиналып, недәуір үйілуі мүмкін. Ылғалы мол топырақтарда оның тұкым түсетін түтігі бітеліп те қалады. Сондықтан да анкерлі сошниктер ылғалдығы 20% шамасынан аспайтын және өте жақсы өңделген топырақтарда ғана жұмыс істей алады.
Жалды сошниктерді анкерлі сошниктердің бір түріне жатқызуға болады. Оның арықша жасайтын жал тәрізді тұмсығы түтік алдына бекітілген. Ондай жалды тұмсықпен арықша жасаған кезде топырақ жоғарыдан басылып, арықша түбі нығыздалады. Мұндай сошниктерді тайыз себілетін тұқьмдар үиін қолдануға болады. Бүл сошниктің де негізгі кемшілігі -- ылғалды топырақтарда жұмыс сапасы нашарлайды.
Сыналы сошниктер қызылша сеялкалары мен картоп отырғызғыштарда қолданылады. Оның арықша жасайтын тұмсығы сына тәрізді жасалған. Топыраққа кірген кезде оны екіге жарады. Сөйтіп төменгі қабатты жоғары шығармай, тек арықшаның екі жағына сырғытып қана қояды. Бірақ бұл сошниктер арықша түбін жақсы нығыздамайды және олар жасаған арықшалардың ені едәуір кең болады. Сондықтан оларды тек қатар аралығы үлкен дақылдардың тұқымын себуге қолданады. Сыналы сошниктердің де ылғалды топырақтағы жұмыс сапасы нашар болады.
Шаналы сошниктер жүгері, мақта, жеміс тұқымдарын себу үшін қолданылады. Олардың арықша жасайтын мүшесі шана тәрізді етіп жасалған және ол топырақты екі жанына ысырады. Бұл сошниктер себу тереңдігін 12 см шамасына дейін жеткізе алады.
Жер бедеріне икемделген сошниктер егу тереңдігі өте дәл болатын дақылдар үшін қолданылады. Ондай дақылдарға күрішті жатқызуға болады. Егер себу тереңдігі әртүрлі болса, онда күріш біркелкі өніп шықпайды, әр қарай оның пісуі де біркелкі болмайды. Бүл сошниктің арықша жасайтын негізгі мүшесі сына тәрізді жасалған. Олар үш-үштен бір шанаға бекітілген. Сына биіктігі себу тереңдігімен бірдей болады. Жұмыс кезінде шана жер бедеріне икемделіп, оның ой-қырына түсіп-шығып жүреді. Ал оның астындағы сыналар жерге қадалып арықша жасайды. Ол арықшаның екі жаны, түбі жақсылап нығыздалады. Сөйтіп сошниктерге қойылған талаптарға жер бедеріне икемделген сошниктер толық жауап береді. Бірақ оның негізгі кемшілігі себу тереңдігінің өзгермейтінінде. Себу тереңдігін өзгерту үшін сыналарды алмастыру керек. Ол үшін недәуір еңбек қажет. Сондықтан бүл сошниктер тек күріш сеялкаларында ғана колданылып жүр. Жер бедеріне икемделген сошниктердің құрылысын қазақтың ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғылыми-зерттеу институты мен Еңбек Қызыл Ту орденді Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашы-лық институтының ауыл шаруашылық машиналар кафедрасы екеуі бірлесіп жасап шығарған.
Түтікті сошниктер эрозияға шалдыққан топырақтарға тұқым себуге арналған. Ол сошниктер өңделмеген аңызға арықша жасайды. Негізгі мүшесі түтік, оның ұшына жебе тәрізді пышақ орнатылған. Мұндай сошниктермен тұқым сепкеннен кейін жер бетіндегі өсімдік сабақтары бүлінбей, тік қалпында түрады.
Дискілі сошниктер барлық астық сеялкаларында қолданылады. Оның арықша жасайтын мүшесі -- өзара және жер бетімен бұрыш жасап орнатылған дискілер. Жұмыс кезінде дискілер айнала топырақты кеседі де екі жанына ысырып отырады. Сондақтан дискілі сошниктерге топырақ немесе өсімдік қалдықтары ілеспейді, ол тығылып қалмайды және кез-келген топырақта жұмыс істей алады.
Сонымен жоғарыда көрсетілген сошниктерді негізінен екі топқа бөлуге болады. Біріншісі -- тұмсықты сошниктер де, екіншісі -- дискілі сошниктер. Тұмсықты сошниктердің жұмысшы мүшелері топырақты жырып арықша жасайды. Мұндай жұмысшы мүшелерді пассивті жұмысшы мүшелер деп атайды. Бұл пассивтік жұмысшы мүшелердің ең негізгі кемшілігі -- оларға топырақ пен өсімдік қалдықтары тығылып қалады және өздігінен тазаланбайды. Сөйтіп олар белгілі бір ылғалы бар топырақта ғана жақсы жұмыс істейді. Ал дискілі сошниктердің жұмысшы мүшелері активті жұмысшы мүшелерге жатады, яғни ол айнала қозғалады және өздігінен тазаланады. Сондықтан олар топырақ талғамайды. Бірақ олар тереңдікті дәл ұстамайды, арықша түбін нығыздамайды. Қорыта айтқанда активті және пассивті жұмысшы мүшелері бар сошниктердін әр-қайсысының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Атқарылатын жұмыс жағдайына қарай оларды таңдап алу керек.
Тұқым жасырғыштар сошник жасаған арықшаларға тұқым түскеннен кейін оның бетін топырақпен жауып жасыру қызметін атқарады. Олардың құрылысы, арықша мөлшеріне қарай әртүрлі болады. Кішігірім арық-шаларды жабу үшін шынжырлы сақиналар қолданылады. Орташа арықшаларды көму үшін тісті көмгіштер қолданылады. Олардың жұмысшы мүшесі серіппелі тірекке бекітілген тістер болып саналады. Ол тістер топырақты ығыстырып арықшаны толтырады.
Терең егілген тұқымдарды жабу үшін дискілі жасырғыштар қолданылады. Олар бір-бірімен бұрыш жасап орналасқан екі дискіден тұрады. Жұмыс кезінде дискілер айналып жүреді де топырақты кесіп ортаға үйеді. Бұлар арықшаны жал жасап көмеді. Дискалы жасырғыштар қатар аралығы кең дақылдарды егу кезінде қолданылады.
1.2 Себу және отырғызу әдістері
Мақта сеялкасының себу аппараттарын екі негізгі топтарға бөлуге болады: қарапайым өңдеген тұқымдарды себуге арналған аппарат (дәл себетін аппараттар). Біріншісіне ең кеңінен қолданылатын, яғни отандық және шетелдік сеялкаларында да қолданылады, ол банкалы тұқым сақтағышы бар катушкалы аппаратты 1 және вертикальді айналу өсі бар шыбықты айналдырғышы 2, (8 сурет).
Белгіленуі:1-банка; 2-айналдырғыш; 3-себу катушкасы;4-тосқауыл; 5-конустық шестерна
Сурет 8. ССК сеялкасының себу аппараты
Бұл аппараттың жұмыс істеу кезіндегі тұқымдар банкада 1 орналасқан, ол шыбықтың әсерінен және айналдырғыштың тістеріне ьап болады және себу терезесіне түседі, онда катушка 3 тістеріне ілінеді және ұрық шашатын жолға түседі.
Терезеден өту ауданы жапқышпен 4 реттеледі, нәтижеде тұқымды себу нормасы өзгертіп отырады, айналдырғыш жетегі мынадай жолмен жүзеге асады, яғни катушка білігінде орналасқан конустық тәждің конустық шестернямен ілінісуі 5. Сеялкалардың соңғы конструкцияларында (СКГХ-4-6 және СТХ-4) аппараттар модернизацияланған-банканың көлемі жоғарлаған, оған тұқым себу үшін екі түренге екі катушка диаметрі орнатылған, тілініп істелінген катушкаға және оның саңлауына қайтарғыш кіреді, бірнеше вертикаль шыбықтар айналдырғышқа қосымша дәнекрленген (9 суретте). Себу нормасын жапқышпен реттеу, катушканың айналым санын қарсы тұрғыш ауыстырылады. Бұл барлық өзгерістері (біреуінен басқасы) біртекті себуді жоғарлатуды жақсартуға мүмкіндік береді.
Екінші катушканы орнатуда кездейсоқ қоректендіргіші бар, тұқымды біртекті себуді нашарлатады. Аппараттың кейбір конструкцияларында тұқым түзетін тесіктің жоғарғы жағына горизонтальды пруток орнатылады, қимылсыз ворошитель катушкаға тұқым бағыттаушы болып табылады.
Атқа жегетін сеялканың себу аппараты басқа аппараттарға қарағанда көп уақыт қолданылған, яғни бұл Баннер сеялкасы қозғалмалы қалақты катушкасымен горизанталь осьпен айналатын айналдырғышымен байланысқан және ол төменгі жағы тарылған тік бұрышты қиылысқан тұқым сақтағышқа орнатылған.
Сурет 9. СКГХ 4-6 себу аппараты
Дәл себуге арналған себу аппараттары айдалатын егістерге жақсы сусымалы тұқымды себу үшін қолданылады, оған тазартылған мақта тұқымдары жатады.Сол себепті басқа да егістерде тұқымды дәл себу үшін көбірекбелгілі аппараттармен мақтаға арналған аппараттарына тоқталуы керек.
КСРО-да және шетелдерде көпшілікке белгілі дәл себуге арналған аппараттарды жұмыс істету принціпі бойынша екі типке бөлуге болады:пневматикалық және механикалық.
Пневматикалық аппараттары айналу барабанын саңлаумен (сорғыштармен) басып алуға арналған, оның ішінде бункердегі біртекті тұқымдары вакуумды құрайды (10 суретте) тұқым шашатын жолға немесе ұяқұрушы құрылғыға тасымалдаудан соң, олар вакуум жерінен босайды және түренге түседі.
Бұл аппараттардың конструкциясының сенімділігінен және құрылғыларының күрделілігінің әсерінен соңғы уақытқа дейін кеңінен таралмаған бірақта лабаратория жағдайында жоғары дәл себуді (90%) қамтамасыз етті.
Белгіленуі:1-барабан; 2-тұқым сақтағыш; 3-тесік; 4-ролик;
5-тұқым құбыры; 6-тазалағыш
Сурет 10. Пневматикалық себу аппараты
Бұл аппараттардың конструкциясының сенімділігінен және құрылғыларының күрделілігінің әсерінен соңғы уақытқа дейін кеңінен таралмаған бірақта лаборатория жағдайында жоғары дәл себуді (90%) қамтамасыз етті
Қазіргі уақытта шет елдерде пневмотикалық аппараттар типінің сенімді конструкциясы пайда болуда.
Механикалық принциптегі аппараттардың іс-әрекеттерін, ұяшықтарды еркін толтыру аппараттарына және сарқып алынған мәжбүрлеп толтыру аппараты деп бөлуге болады. Біріншісіне дискілі, катушкалы, ленталық аппараттар жатады. Дискілі дәл себу аппараты қазіргі уақытта шет елдермен, отанымызда кеңінен тараған, оған себеп конструкциясының қарапайымдылығында және айдалатын егістерде тұқымдардың дәл себілу мүмкіндігінің жоғарлылығында. Дискілі аппараттың негізгі жұмысшы органы айналу дискісі болып табылады, ол периферриде (немесе оған жақын) бір немесе топталған тұқымдарды алу үшін ұяшықтар орнатылған дискілі аппараттар горизантальды, верткальді, қиғаш осьтермен айналатыны белгілі.
Дискінің горизанталь осьпен айналатыны тек ағылшын сеялка фирмаларында Webd Marks және СТСН-6 қолданылады.
Қиғаш осьпен айналатын дискіні дәл себу үшін қызылша сеялкасында қолданылады көбінде СТСН-12 сеялка аппараттары және кейбір АҚШ сеялкалары түбі қиғаш банкадан тұрады (11 сурет) периферри ұяшығымен тегіс дискі орнатылған. Дискінің жоғары бөлігі қайтарғыш-көбікшелермен бүркілген, оны тұқым қабатының қысымынан қорғайды. Банканың төменгі бөлігіндегі ұяшық дискілерімен алынған тұқымдар, ұяшығымен бірге себу тесігінен жоғары орнатылады, ал ұяшыққа түспегендер төмен қарай сырғиды.
Сурет 11. Дискілі себу аппарата еңкіш айналу осімен
Қызылша тұқымдары үшін артық тұқымдарды құртуда мынадай құрылғыда қайтарғышты қолдану талап етілмегені аса маңызды, ал кедір-бұдырлы тегіс емес беттердегі қайтарғыш бөлшегінің қыраттары тұқымға зиян тигізуі мүмкін.
Дискілі вертикаль осьпен айналатын дискілі аппараттарға кеңінен таралған жүгері сеялкаларының аппараттары жатады,оған СКГК-6В, СКГН-6 және т.б. маркалары кіреді, дәл себуге арналған мақта сеялкасының СТВХ-4 және СТХ-4 аппараттары,сонымен қоса АҚШ және Канада фирмасындағы мақта және жүгері сеялкасының аппараттары жатады. Жүгері сеялкасы СКГН-6 дискілі аппаратының сақиналы дискіге ұқсастығы бар және ол біртекті ұяшықтарымен периферрилі жартылай шеңбері болып орнатылған және орта жағы ісіңкі қақпақпен жабады оның винт тектес қабырғалары бар.Ұяшықтар дискінің айналасында біртекті бөлініп опнатылған.
Артық тұқымды жою үшін рычагты серіппелі қайтарғыш қолданылады. Тұқым шығарғыш ұқсас орнатылған және шығару мүмкіндігі бар, ол ұяшықтарға серіппенің көмегімен кіруге болады.Қайтарғыш және шығарғыш жалпы корпуста бірінің артына бірі орналасқан.Ұяшықтардағы тұқымдар банка тесігінің түбіне түседі , онда ол ұрық шашатын жолға клапанды ұялау құрылғысының көмегімен түседі. Аппарат калибрленген жүгері тұқымдарын себу үшін орнатылған.
Ертеректе шығарылған жүгері сеялкаларыда (СШ-6А, СКГ-6 және т.б.) дөңгеленген ұяшықты дискілер қолданылды, ол топталған тұқымдарды себуге есептелген. Дәл осындай дискілер СХТВ-Н мақта сеялкасында эксперименттілеу кезінде қолданылады.Мынадай дискілі аппараттарда ең төменгі себу дәддігі болғандықтан, біртекті дәнді ұялау аппаратына қарағанда , оны өндірістен алып тастайды.
СТВХ-4 жәнеСТХ-4 мақта сеялкаларындағы дискілі себу аппараты бірден екі функцияны атқарады - себу дискісі арқылы берілген тұқымның көлемін жинау және ұялау дискісі арқылы ұяшық құру (12 сурет). Себу дискісі 8 ұяшық топтан тұрады, әр топта бір дәнді бес ұяшық бар, ол диск периферриінде орналасқан,ал ұялау дискісі-екі қалақшада орналасқан. Ұялау дискісі себу дискісіне қарағанда төрт есе тез айналады, сол себепті ұяға тұқым себу ұялауда әр (12) айналымда жүреді және себу дискісі әр 18 айналымда жүреді.
Дәнге толы себу дискісінің ұяшықтары айналғанда, себу терезесіне келеді, оның үстіне жүгері аппараттарындай типтегі қайтарғыш орнатылған,ол артық дәндерді жояды. Ұяшықтағы дәндер терезеге өзінің салмағының әсерінен түседі, сонымен қоса сына тәрізді жылжымайтын итергіштің де әсері бар, ол себу дискісінің сақиналы тесілген жерімен жылжиды.Тесіктен түскен дәндерді ұялау дискісінің қалақтарымен қағып алынады және түрен бетіне тасталады. Саңлауы бар шектеулі дискілер, дискіге түсетін дәннің қысымын төмендетеді, сонымен қоса олардың өзара қысылып сығылуын да төмендетеді.
СТХ-4 және СЧХ-4А сеялкаларында ұялап себу үшін (өлшеусіз сым), айналасын біртегіс бөлінген себу ұяшықты дискісін қолданады,ал ұядағы дәннің мөлшерін және ұяшық аралығын ұялау дискісінің қалағымен және себу ұяшығының әртүрлі санмен өзгертеді.
Бұрылыс жолдарда тұқым себу үшін, себу аппараттарын қатарлап себуге қайта қоюға болады. Бұл жағдайда тұқымды себу, себу аппараттарын банкасының бүйіріндегі саңлаудан да жүргізіледі. Эксперименттік аппарат катушкалы себу аппаратының үлгісі болып табылады, ол САИМЭ-де өңделіп сынаудан өтті. Банканың аппаратында қалақшалы ворошилка айналады ол периферридегі катушкалы ұяшыққа себу терезесінен түскен дәндер орналастырады.
Тұқымды себу мен отырғызудың мынандай түрлері болады: қатарлап егу, тар қатарлап егу, айқас егу, кең қатарлап егу, ленталап егу, шаршы-ұялы егу, үялап егу, дәл нүктелеп егу, қатарсыз егу және шашып ету әдістері. Бұл әдістердің өзіндік артықшылықтары да кемшіліктері де бар. Олардың кайсысын таңдау дақыл түріне және жер жағдайларына байланысты болады. Қатарлап егу астық тұқымдары үшін қолданылады. Бұл тәсілмен сепкен кезде бір қатарда 4 -- 8 см тереңдікте орналасады, ол қатарлардың ара қашықтығы 15 см болады. Қатарлап егілген тұқымдардың қатар аралығы белгілі (15 см) болғанымен, бір қатардағы тұқымдардың ара қашықтығы әр- түрлі болады. Ол -- осы әдістің негізгі кемшілігі мұндағы өсімдіктерді қоректендіретін жер көлемі бірдей емес.
Белгіленуі: 1-себу дискісі; 2-ұялауыш диск; 3-нұр қайтарғыш;
4-итергіш; 5-диск шектегіші; 6-алмалы банка; 7-қақпақ
Сурет 12. СТВХ және СТХ-4сеялкелерінің себу аппараты
Тар қатарлап егу қатарлап егудің бір түріне жатады. Оның айырмашылығы мұнда қатараралық екі есе кішірейтілген, яғни 6,5 -- 8,5 см. Тар қатарлап егу кезінде себу нормасы өзгермейді (себу нормасы деп бір гектар жерге себілетін тұқым мөлшерін айтады), бірақ қатар аралығы кішірейтілгендіктен, әрбір өсімдікке тиісті жер көлемі қатарлап егуге қарағанда бір қалыпты болады.
Айқас егу де қатарлап егудін, бір түрі. Мұндай әдіс кезінде алдымен егістіктің ұзындығы бойымен жүріп тұқым себеді, кейіннен көлденең бағытта жүріп тағы себеді. Айқас егу кезінде сеялка себу нормасын екі есе азайтады. Аталған тәсілдің қатарлап егуге қарағандағы артықшылығы -- тұқым жер бетіне біркелкі таралады. Мұндай әдісті тар қатарлы етіп себетін сеялка болмаған жағдайда қолданады.
Ленталап егу әдісін тарыны, жеміс тұқымдарын еккенде және қатар аралығы өңделетін дақылдарды сепкенде қолданады. Мұндай тар қатарлар мен кең қатарлар кезектесіп отырады. Тар қатарларды лента деп атайды және сол лентадағы қатар санына байланысты екі, үш ізді ленталар болады.
Кең қатарлап егу қатарлап себудің бір түріне жатады, тек оның қатар аралығы кең (45-70 см) болады, Мұндай тәсілмен жемістердің, техникалық дақылдардың түқымдарын және қоректену жер келемі үлкен болатын дақылдардың түқымдарын себеді.
Ұялап егу кең қатарлап егу әдістің бір түрі болып табылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТІЛЕУБЕРГЕН А.М.
Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В080600 мамандығы-Аграрлық техника және технология
Шымкент, 2016
Ф7.04-09
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________Кенжибаева Г.С.
"_____"________2016 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау
5В080600 мамандығы - Аграрлық техника және технология
Орындаған Тілеуберген А.М
Дипломдық жобаның жетекшісі т.ғ.к.,доцент Баймаханов К.
Шымкент, 2016
Ф.7.04-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
Су ресурстары жерден пайдалану және агротехника кафедрасы
Мамандығы 5В080600- Аграрлық техника және технология
БЕКІТЕМІН
Су ресурстары жерден пайдалану
және агротехника
Кафедрасы меңгерушісі ________Г.С.Кенжибаева
"_____"__________2015 ж.
Дипломдық жобаны орындауға
Т А П С Ы Р М А №
Студент Тілеуберген А.М. АП-12-3к1 тобы
Жоба тақырыбы: Мақтаның түкті шитін егіске жасанды қабықтандыру тәсілімен ұнтақ дайындау қондырғысын жобалау.
Университет бойынша . 2015ж.№ бекітілген бұйрық
Жобаны аяқтау мерзімі 24.04.2016ж.
Жобаны орындауға берілген мәліметтер: Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау жобасы жайлы жалпы мәліметтер.
Дипломдық жобаны орындауға қатысты сұрақтар тізімі
1.Мақта шитін себу аппараттары туралы мәліметтер.
2. Мақта шитін себу, машиналары туралы
3. Мақта шитін себу себу аппаратындағы әрекеттері
4. Мақта шитін себу, топыраққа енгізудің тиімділігі.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА ЖАЗБАСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
№
Бөлімдер
Кеңесші Т.А.Ә қолы
1
2
3
1
Аналитикалық бөлім
Баймаханов К.
2
Технологиялық бөлім
Баймаханов К
3
Тіршілік қауіпсіздігі
Баймаханов К.
4
Экология
Баймаханов К
5
Экономика
Ибраимова С.С.
6
Бизнес-жоспар
Ибраимова С.С.
Сызба материалдардың тізімі
1Мақта себу сеялкасы
2. Мақта сеялкасының ұя жасағыш аппараты
3 Ұя жасағыш аппаратынан шиттің түсуі схемасы
3 Ұя жасағыш аппаратының бұрышпен орналасуы
5.Техника-экономикалык көрсеткіш
2. Ұсынылған әдебиеттер
1 Назарбаев Н.А. Мақты шаруашылығын дамытудың ғылым негіздері (ғылым еңбектер жинағы)-Алматы "Print-S", 2005, 304б.
2 Рудаков Г.М. Технологические основы механизации сева хлопчатника. - Ташкент, Фан, 1974. - 245 с.
3 Абдумуталов А.Ю. Исследование заделывающих и прикатывающих рабочих органов хлопковых сеялок. Автореф. дисс.канд.сельск.наук. Ташкент, 1954.
4 Киямов И. Исследование и обоснование основных параметров заделывающих рабочих органов хлопковой сеялки для работы на повышенных скоростях. Автореф.дисс ... канд.техн.наук, 1966.-23 с.
Тапсырманың берілген күні 1.09. 2015 ж
Дипломдық жобаның ғылыми жетекшісі ________т.ғ.к.,доцент К.Баймаханов
Тапсырманы орындауға алған студент _____________ Тілеуберген А.М
Ф.7.04-11
Дипломдық жобаны орындауға
күнтізбелік кестесі
№
Бөлімдер
Орындалу
%
Орындау мерзімі
Тапсырма
берілген күн
Тапсырма
орындалған күн
Кеңесші қолы
1
Кіріспе
5
2
Аналитикалық бөлім
15
30 күн
30.11.2015
25.12.2015
3
Технологиялық бөлім
40
30 күн
5.01.2016
5.02.2016
4
Тіршілік қауіпсіздігі
5
10күн
5.02.2016
15.02.2016
5
Экология
5
10күн
15.02.2016
25.03.2016
6
Экономика
10
10күн
26.03.2016
30.03.2016
7
Бизнес-жоспар
10
20күн
30.03.2016
15.04.2016
8
Қорытынды
5
3күн
17.04.2016
20.04.2016
9
Пайдаланған әдебиет
5
4күн
21.04.2016
25.04.2016
Жалпы
100
Дипломдық жоба жетекшісі К.Баймаханов
Дипломдық жоба орындаушы А.М.Тілеуберген
Норма бақылау Г.С.Кенжибаева
Аннотация
Жоба тақырыбы: Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау, студент Тілеуберген А., ғылыми жетекшісі т.ғ.к.,доцент К.Баймаханов , қорғау жылы 2016ж .
Жобаның конструкторлық жасалымы ретінде технологиялық желідегі мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын параметрі негізделді.
Атқарылған теориялық жұмыстарды зерттей келе, мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын негізделді.
Анықталған ұя жасау параметрлерімен жасалып егілгенде мақта шитінің өніп шығуы біртегіс, топырақ тереңдігінде орналасуы бірқалыпты және де агротехникалық талапқа толық жауап береді.
Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесінің нәтижесінде мынадай көрсеткіштерді атап өтуге болады: жылдық экономикадық тиімділік - 1615865 теңге.
Мақта шитін сепкіштің, ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіруді жобалау тақырыбына жазылған, дипломдық жоба 74 беттен, 24 кесте және 19 суреттен тұрады.
Мазмұны
Норматив сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1Аналитикалық бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
0.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
0.2 Себу және отырғызу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.3. Дән сепкіштің тұқымды сіңіргіш жұмысшы мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.1. Дән сепкіш агрегаттарына қойылатын агротехникалық талаптар ... ... ... ... 35
2.2 Жобаны іске асырудың мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .35
2.3 Конструкторлық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.4 Көлденең қиып өтетін тілкем профилін негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3.1 Өндірістің әлеуметтік қауіптілігі және зияндылығын талдау ... ... ... ... ... ...45
3.2 Санитарлық-техникалық іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2.1 Желдету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.2.2 Жарықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.2.3 Шу мен дірілден қорғану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.4 Электр қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
4. Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.1Қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан мақта алқаптарындағы ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу шеберханаларының жұмысын сипаттау ... ..50
4.2 Атмосфераға тасталынатын зиянды заттар үшін төлем сомасын есептеу ... ...50
5.Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
6. Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жобада келесі нормативтік құжаттардың сілтемелері пайдаланылған:
Қазақстан Республикасының 2007 ж. 27 шілдедегі №389-1 Білім туралы Заңы;
Қазақстан Республикасының 2004ж. 9 қарашадағы №603-II Техникалық реттеу Заңы;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 2 наурыздағы № 195 қаулысымен бекітілген жоғары кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асырушы ұйымдардың типтік ережелері;
МЖМБС 5.03.001-2004 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Жоғары кәсіптік білім. Бакалавриат. Негізгі ережелері. (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің 23.09.2005 ж. №1, 18.08.2006ж. № 644 және №2, № 454 өзгерістері бар 2004ж. 30 сәуірдегі №380 бұйрығымен бекітілген);
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің 2006ж. 7 қыркүйектегі №481 бұйрығымен бекітілген, білім беру ұйымдарында білім алушыларды ағымдағы бақылаудан, аралық және мемлекеттік қорытынды аттестациядан өткізу ережелері;
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің 2007ж. 22 қарашасындағы № 566 бұйрығымен бекітілген кредиттік технология бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі;
МЖМБС 5.04.020-2008 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі. Жоғарғы оқу орындарында дипломдық жұмысты (жобаны) орындау ережесі. Негізгі ережелер. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің 2008ж. 23 қаңтардағы №26 бұйрығымен бекітілген.
ҚР СТ 1.5 - 2000 Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесі. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына қойылатын талаптар.
ҚР СТ 1.12 - 2000 Нормативтік мәтіндік құжаттар. Құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.
ҚР СМЖ 01-2008 Құжатталған рәсім. Құжаттаманы басқару.
ҰС СМЖ 1.1.01 Ұйым стандарты. Сапа менеджменті жүйесінің құжаттамасын құру, баяндау және ресімдеу ережесі.
Анықтамалар
1.ҚР БжҒМ 2001 жылғы 11 наурыздағы №151 бұйрықпен бекітілген, Жоғарғы оқу орындарының қызметін ұйымдастыру ережелері..
2.ҚР БжҒМ 2000 жылғы 12 шілдедегі №174 бұйрықпен бекітілген, Жоғарғы оқу орындарында білім алушыларды қорытынды аттестациялауды ұйымдастыру және өткізу тәртібі.
Белгілер мен қысқартулар
РМК - Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын;
ҚР СТ - Қазахстан Республикасының мемлекеттік стандарты;
ҚР - Казахстан Республикасы;
СБ - Сапа бойынша басшылық;
ҚР - СМЖ құжатталған рәсімі;
ИСО - Стандарттау бойынша Халықаралық Ұйым;
ӘОЖ - Әмбебап ондық жіктегіш;
СМЖ - Сапа менеджменті жүйесі;
ХЕҰ - Халықаралық еңбек ұйымының.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президентінің елімізді бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу өзекті мәселеге айналып отыр.
Жұмыстың актуалдылығы. Ауыл шаруашылығы өндірісінде бұл негізінен ауыл шаруашылығы машиналарының жаңа түрлерін жасау мен енгізумен және технологиялық процестерді орындайтын құралдарды аз энергия мен материалдар шығынымен жасаумен байланысты болады.
Ендеше өнімді өнімділігі жоғары технологиямен өндіруге көшу аграрлық өндірістің басты стратегиясына айналуы тиіс. Жаңа конструкциялар мен технологияларды өндіріске енгізу неғұрлым жоғары деңгейде жүрсе, аграрлық сала жұмыс да соғұрлым баянды болмақ, оған тиетін сыртқы қолайсыз ықпалдың теріс әсері жоққа саналмақ.
Жұмыстың ғылымилығы. Машиналы технология мен техникалық құрал кешенін ауылшаруашылық өндіріске енгізудің ерекше сипаты ретінде мыналарды атауға болады: жалпы мақсат пен ізденіс болатын, белгілейтін, түпкі міндеттің масштабы мен негізі ретінде тапсырыс иелерінің (фермер, шаруа қожалықтары, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив жетекшісі, т.б.) санатын анықтайтын әлеуметтік тапсырыстың алдыңғы қатарда тұруы; қумалау (итеративті) - адымдау әдісімен оңтайландыру арқылы ең ұтымды деген шешімді таңдаудың есептемелік және сараптамалық - логикалық операциялардың иерархиялық тізбектемесіне сүйенуі, технологиямен техникаға ғылыми-зерттеу институты, машина сынау станциясы, т.б. қонған агро - және зоотехникалық талаптың әрдайым басымдылығы, технология мен техниканың бейімделушілігі; техникаға деген мұқтаждықты анықтау және оның коммерциялық сипаттамасына баға беруде маркетингтік зерртеудің жүргізілуі; жаңа техниканы ойластыру, жасап шығару және өндіріске пайдалану қызметін ұйымдастыруға әлеуметтік тапсырысты көрсетілген мерзімдегі біртұтас өндірістік процесс ретінде қарау.
Жұмыстың маңыздылығы. Агротехнология мен машиналар кешенінің одан әрі жетілуі, аграрлық сектордағы отандық және шетел ғалымдары мен практиктерінің еңбегіне, ауылшаруашылық техникаларын дұрыс пайдалану агроинженердің біліктілігіне де тікелей байланысты.
Жобаның мақсаты. Сонымен бұл жобаның негізгі мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысы шаруа қожалықтары жағдайында жаңа технологияларды қолдану, механикаландыру деңгейін жоғарылату негізінде егістікті өңдеу технологиясын жетілдіру және мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіруге арналған қондырғыны жобалау болып отыр.
Жұмыстың тапсырмалары. Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады Еңбек өнімділігін өсірудің дәйектігі бір жолы - ауыл шаруашылық өндірісін жарақтандыру. Өндірісті жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі - шаруашылықты конструкциясы жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары техникамен жеткілікті деңгейде жабдықтау да, екіншісі - сол техниканы ұтымды пайдалану.
Машина пайдаланудың түпкі мұраты - дақыл өсіру жұмысын агротехникалық мерзім ішінде түгелдей және сапалы атқарып, жарақталған жұмыстың экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету. Жоғарыда атаған мәшине пайдалану ісінің әрқайсысы осы мақсатқа қызмет етеді. Олардың әрбіреуінің өзіндік атқару технологиясы, техникасы, инженерлік қызметі мен материалдық - техникалық қоры бар.
Зерттеу объекті. Солардың бәрін түпкі мақсатқа жұмылдырудың ұтымды жолын мәшине пайдалануды ғылыми зерттеп, мақта шиті сепкішінің себу аппаратын жетілдіру, оның технологиялық , техникалық және ұйымдастыру шарасын белгілеу.
Дипломдық жобаның мақсаты машиналардың соңғы әрі келешектегі технологиялаларға негізделген мақта өсіру аймағына арналған ұя жасағыш аппаратының орналасуын жетілдіру.
Дипломалды іс-тәжрибесі ОҚО Сайрам ауданы Қ,А.Яссауи атындағы өндірістік кооперативінде өткізілді.
1 Аналитикалық бөлім
1.1 Сеялкалардың құрылысы және жұмыс технологиясы
Оңтүстік Қазақстан облысында мақта шаруашылығы ауыл шаруашылығының басты саласы болып табылады. Оңтүстік Қазақстан облысында мақта-шикізаты ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемінің 17% салыстырмалы салмақты құрайды.
Мақта талшықтары өсірілетін шикізаттың ең басты түрлерінің бірі тоқыма өнеркәсібінің және кең көлемде автомобил өнеркәсібінде, авиацияда және өндірістің басқа да салаларында қолданылады. Ол әртүрлі маталарды дайындауда қолданылады (ситец, сатин, бумазея, маркизет), трикотаждан тігілген киім, сызба маталар, жіптер, арқан т.б. Мақта талшықтары мен жүн араластырып жіңішке жартылай жүн маталар тоқылады.
Сеялкалар алуан түрлі егу жұмыстарын атқарғанмен, олардың бәрінің негізгі жұмыс принципінде айтарлықтай айырмашылық жоқ. Сеялкалардың атқаратын жұмысына байланысты жұмысшы мүшелері және қосымша мүшелері деп үлкен екі топқа бөлуге болады. Жұмысшы мүшелері тікелей технологиялық жүмыстарды атқарады да, қосымша мүшелері сол жұмысшы мүшелерге қызмет етеді.
Сеялкалардың негізгі жұмысшы мүшелеріне жататындар: тұқым салатын ыдыс, себу аппараты, тұқым өткізгіш, сошник, тұқым жасырғыш. Бұлардың өздері сеялка түріне қарай әр алуан болады. Ал қосымша мүшелеріне жататындар: рама, тіркемелі немесе аспалы жүйе, сеялканы жол жүру қалпына келтіруші автомат немесе гидроцилиндрі бар рычагты жүйе, жүріс дөңгелектер, себу аппаратын жүргізетін беріліс механизмі. Бұл мүшелердің құрылысы да әртүрлі болады.
Сеялкалардың жұмыс технологиясын түсіну үшін СЗ-3,6 сеялкасының схемасы (1сурет) берілген. Бұл сеялкалар жұмысты былай істейді. Себілетін тұқым және тыңайтқыш ыдысқа 8 салынады. Ыдыс ортасынан екіге бөлінген, оның біріне тұқым, екіншісіне тыңайтқыш салынады. Ол ыдыстардың түбінде себу аппараттары 3, 4 бар. Олар тұқым мен тыңайтқышты белгілі мөлшерде тұқым түтігіне 9 түсіреді. Тұқым түтігінің ұшы сошниктермен жалғасқан. Сеялка іске қосылған кезде тұқым мен тыңайтқыш араласады да сошник куысына келеді. Сошниктер жер қыртысына еніп, кішкене арықша сызады. Сошникке келген тұқым мен тыңайтқыш қоспасы осы арықша түбіне түседі. Сошник өтіп кеткеннен кейін оның артында келе жатқан тұқым жасырғыштар 6 арықшаға құлатып топырақ түсіреді де ондағы тұқым мен тыңайтқыш қоспасын көміп кетеді. Сөйтіп, сеялканың себу технологиясына тек жұмысшы мүшелері ғана қатысатыны байқалады.
Белгіленуі: 1 -- тіркеме; 2 -- гидроцилиндр; 3 -- тұқым себетін аппарат; 4 -- тыңайткыш себетін аппарат; 5 -- аяқ қойғыш тақта; 6 -- жасырғыш; 7 -- сошник; 8 - ыдыс; 3 -- тұқым түтігі.
Сурет 1. Сеялка СЗ-3,6
Жұмысшы мүшелерінің жұмыстарын қамтамасыз ететін бірнеше қосымша бөліктер бар. Солардың, бірі рычагты жүйесі бар гидроцилиндр 2. Ол сеялка, яғни сошниктер мен тұқым жасырғыштарды жол жүру қалпына келтіреді. Ол үшін сошниктер мен тұқым жасырғыштарды рычагтар арқылы гидроцилиндр көтереді. Сеялка жол жүру қалпына ауыскан кезде себу аппаратына берілетін айланысты тоқтатып тастайтын ажыратқыш механизм іске қосылады. Осылар сияқты тағы да бірнеше қосымша бөліктер бар. Енді сеялканың жұмысы мүшелеріне және қосымша бөліктердің кейбіреулеріне түсінік беріледі.
Сеялкалардың себу аппараты ыдыстағы тұқымды немесе тыңайтқышты өлшеп түсіріп түру қызметін атқарады. Себу аппараты құрылысына байланысты катушкалы және дискалы аппараттар болып негізгі екі түрге бөлінеді. Жұмыс кезінде катушка немесе диск айналмалы қозғалады. Сол айналу кезінде олар өздерімен бірге тұқымды ілестіреді де шығатын тесікке жеткізеді. Қатарлап егетін сеялкаларда катушкалы себу аппараты қолданылады.
Катушкалы себу аппараты астық, шеп, жеміс, мақта және орман егетін сеялкаларда болады. Бұл сеялкалар көбінесе негізгі тұқымға минералдық тынайтқыштарды қосып себеді. Ондай сеялкалар құрамалы сеялкалар деп аталады. Құрамалы сеялкаларда да катушкалы себу аппараты қолданылады.
Катушкалы себу аппараты құрылысына қарай науалы және штифті болып екіге бөлінеді. Науасы бар катушкалы себу аппараты көбінесе негізгі тұқымсебуге, ал штифті бар катушкалы себу аппараты тыңайтқыш себуге арналады. Науасы бар катушкалы себу аппараты мынандай бөлшектерден тұрады (2 сурет): қорап 2, катушка 3, муфта 4, толықтырғыш шайба 5, катушка білігі I, клапан II және клапан білігі 8.
Белгіленуі: 1 -- катушка білігі; 2 -- қорап; 3 -- катушка; 4 -- муфта; 5 -- толық-тырғыш шайба; 6 -- серіппе; 7 -- кесікті шайба; 3 -- клапан білігі; 9 -- тірек; 10 -- рычаг; 11 -- - клапан.
Сурет 2. Қатушкалы себу аппараты
Себу аппаратының барлық белшектері қорапқа бекітіледі, ал корап тұқым салынатын ыдыс түбіне бекітіледі. Оның болытқа кіргізілетін тесігі сопақша етіп жасалған. Сол сопақша тесіктің көмегімен қорапты ыдыс бойымен, яғни катушка бойымен жылжытып басқа орынға бекітуге болады. Қораптың үсті ашық. Одан тұқым келіп тұрады. Астыңғы жағын клапан бітеп тұрады. Ол клапан білікке бекітілген. Сол білікті бұру арқылы клапан мен катушка аралығындағы саңылауды өзгертуге болады. Науаны салынған тұқымнан тез босату үшін осы клапанды ашып, тұкымды түсіріп алады. Қораптың бір жағына муфта, ал екінші жағына катушка кіріп түратын етіп кесік жасалған. Ал катушка кіріп тұратын кесікке фигуралы шайба қойылған. Ол шайба шегеленіп тойтарылған арнаулы қуыста катушкамен бірге айналып тұрады.
Муфта аппарат білігіне бос отырғызылған. Ол білік айналған кезде орнында тұра береді. Оньң қыры қораптағы ойыққа кіріп тұрады, муфтаның айналып кетуіне кедергі жасайды. Сол сияқты муфта катушка орнына жылжығанда, яғни қорап ішіне кіріп тұрған кезде, қырымен тұқым шығатын тесікті бітеп қалады да дәндердің өздігінен құлап түсуіне жол бермейді.
Муфта білік бойымен жылжып кетпей, катушкаға тіреліп тұруы үшін, оның сырт жағынан компенсациялық шайба қойылған. Ол шайбаның биіктігі әртүрлі қырлары бар. Сол қырларымен, аппарат білігінде жасалған тесіктегі шплинтке тіреліп тұрады. Бұл шайбаны компенсациялық немесе толықтырғыш шайба деп атайтын себебі, жұмыс істеген кезде катушка айналып тұрады да оның қасындағы муфта айналмайды. Сеялка біраз жұмыс істегеннен кейін олардың үйкелетін беттері қажалып тозады да араларындағы саңылау көбейеді. Саңылау өте үлкен болса, оларға дән түседі де шағылып ұнтақталады. Сөйтіп себу сапасы нашарлайды. Ондай саңылауды кішірейту үшін толықтырғыш шайбаны, шплинтті шығарып, биіктігі көбірек қырына айналдырып орналастырады. Қырының биіктігі үлкен болғандықтан шайба муфтаны катушкаға қарай итереді де саңылауды азайтады.
Себу аппаратындағы негізгі жұмысты катушка атқарады. Жалпы катушканың себу нормасы оның айналу жылдамдығы мен жұмысшы ұзындығына байланысты. Катушканың жұмысшы ұзындығы деп оның себуге қатынасатын, яғни қорап ішіне кіріп тұрған ұзындығын айтады.
Науалы катушкаларда себу нормасын өзгерту үшін оның айналыс жылдамдығын және жұмысшы ұзындығын өзгертеді, ал штифті катушкаларда ол үшін тек қана айналыс жылдамдығын өзгертеді. Катушкалардың айналыс жылдамдығын өзгерту үшін беріліс механизмінің беріліс санын өзгертеді. Бұл катушкаларды тікелей себу нормасына қою үшін реттеу жұмыстарын жүргізу төменде сеялка тетіктерін реттеу тақырыбында көрсетіледі.
Тұқым өткізгіш түтіктер себу аппаратынан келген тұқым мен тыңайтқыштарды сошниктерге жеткізу қызметін атқарады. Ол себу аппаратынан мөлшерленіп берілген тұқым мен тыңайтқышты токтатпай, үздіксіз ағынмен беруге тиіс. Үздіксіз берілмесе, тұқым мен тыңайтқыш біркелкі себілмейді, яғни жиналып қалады да үйіліп түседі. Бұл талапты орындау үшін тұқым түтігі ылғи тік бағытта болуға тиіс.
Мақта шитін себетін сепкіш СЧХ-4А-111,СХУ-4 3,4,5 суреттерде көрсетілген.
Сурет 3. СЧХ-4А-III сепкіші
Сурет 4. СХУ-4-I. сепкіші
Сурет 5. СХУ-4-I1. Сепкіші
Қазіргі пайдаланып жүрген СТХ-4,СХУ-4 1сурет 3,4,5 сепкіштеріндегі сошниктің топырақ нығыздағышы формасы, әртүрлі тереңдік қалыптастыруы себепті, мақта шиті әртүрлі тереңдікке және құрғақ топыраққа түсіп біртегіс өніп шықпауда.
Осыны жою мақсатында жетілдірілген шаналы сошник жасалды. Ол СХУ-41 сепкішіне жабдықталды сурет 6. Арықша қазу және оны топырақпен жабу технологиясы сурет-7 де көрсетілген. Оның жұмыс істеуі төмендегідей;
Мақта шиті себілетін топырақтың құрғақ және кесек қабатын шетке ығыстырғыш-1, сошниктің алдына орналасқан, 2-дана отвал сошник соңына қатырылған-5, осы отвалға алдыңғы загортач-6 бекітілген.
Мақта шитін топыраққа енгізу былайша іске асады; топырақтың құрғақ және кесек қабатын ығыстырғыш-1 шетке ысырып, тегіс жер қалыптастырады. Сошник өзінің тұмсығымен топырақты кесіп, оның астындағы топырақ нығыздағыш арқылы мақта шитіне арықша формасын береді, сошник соңына бекітілген 5 отвал құрғақ топырақты арықшаға түсірмейді,алдыңғы 6 дана загортач мақта шитін бірінші топырақпен жабады, соңғы 2 дана загортач негізгі топырақпен жабады, сонан соң каток торпырақты нығыздайды.
Белгіленуі:1-құрғақ топырақ және кесектерді ысырғыш, 2-шана,3-кесектерді тағы ысырғыш, 4-сошник, 5-отвал,6,7-алдыңғы загортач
Сурет 6. СХУ-4.сепкіштің сошнигі
Жұмыс кезінде сошниктер жер бедеріне қарай өздерінің жағдайларын өзгертіп отырады, сондықтан себу аппараттарының ара қашықтығы үнемі өзгерісте болады. Олай болса, тұқым түтігі де ұзарып-қысқарып тұруға тиіс. Сондықтан оларды иілгіш етіп жасайды.
СХУ-4 сепкіші жұмысшы органдарының мақта шитін топыраққа енгізу технологиясы сурет 7.
Сурет 7. СХУ-4 сепкіші жұмысшы органдарының мақта шитін топыраққа енгізу технологиясы
Тегіс резенкелі тұқым түтігі тұкымды қалыпты жағдайда жақсы өткізеді және ол жеңіл. Бірақ бірнеше кемшілігі бар. Ол ұзындық өзгерген кезде бүктеледі немесе төменгі ұшы сошниктен шығып кетеді. Бүктелген кезде тұқым себілмейді де түтікте біршама жиналып қалады, түтік созылып жазылған кезде сошникке бірден көп болып құйылады. Сөйтіп тұқым біркелкі себілмейді. Мұндай тұқым түтіктерін сақтау да өте қиын. Жұмыс істемейтін кезде оларды сеялкадан шығарып алып ішіне құм толтырып немесе ағаш таяқ кіргізіп қою керек. Олай етпесе олардың пішіні бүзылады да, іске жарамай қалады.
Спираль тәрізді металл лентадан жасалған тұқым түтігі арқылы да тұқым жақсы жүреді және ол өзінің ұзындығын да өзгерте алады. Бірақ ұзарған кезінде әрбір лентаның аралығындағы саңылау ұлғайып кетіп, одан тұқым шашылады. Мұндай тұқым түтігі ете қатты созылса немесе бүктелсе майысып қалады да әрі қарай іске жарамайды. Оны түзетіп жөндеу үшін арнаулы станок қажет. Сондықтан жарамсыздарын көбінесе жаңасымен алмастырады.
Воронка тәрізді тұқым түтігін -- конус тәрізді металл түтікшелерді бір-біріне кигізіп, өзара шынжырмен байланыстырып жасайды. Бұлар жұмысты тек тік бағытта ғана істейді. Мұның да негізгі кемшілігі -- иілгіштік қабілеті нашар және ұзындығын өзгертпейді. Сондықтан воронка тәрізді тұқым түтіктері өте аз қолданылады. Көбінесе олар сеялкалар мен культива-торларда тыңайтқыш шашу үшін және орман сеялкаларында қолданылады.
Телескоптық тұқым түтіктері бір-біріне киілетін цилиндр түтікшелерден кұралған. Түтікшелер бір-бірімен телескоп тәріздес (жылжымалы) жалған-ғандықтан, олар ұзындығын өзгерте алады. Бірақ ол мүлде иілмейді. Сондықтан өте аз колданылады.
Серіппе тәріздес тұқым түтіктері металл сымнан бұранда сияқты орап жасалған. Олардың иілгіштігі мен ұзарғыштығы да өте шағын. Егер көбірек иілсе немесе ұзарса, істен шығып қалады.
Тұқым түтіктеріне қойылатын талапқа толығымен сай келетіні -- жиырылып бүктелген резеңке тұқым түтігі. Оның иілу және ұзару қасиеті ете жоғары. Оның пішіні өзгерген кезде, яғни иіліп, ұзарған кезде де тұқым бір қалыпты себіліп отырады. Мұндай тұқым түтігі арқылы дән жер бетіне біркелкі жақсы себіледі. Сондықтан қазіргі сеялкаларда көбінесе жиырылып бүктелген резеңке тұқым түтіктері қолданылады. Оның ішкі диаметрі 30 мм, созылмай тұрған ұзындығы 350 мм, ал созылғанда 700 мм болады.
Сошниктердің жұмысына негізінен мынадай талаптар қойылады. Арықша жасау кезінде төменгі қабаттағы ылғал топырақты аударып жер бетіне шығармау керек және арықшаның түбі нығыздалуы тиіс. Сонда топырақтағы ылғал жақсы сақталады, нығыздалған қабатқа төменгі қабаттан ылғал көтеріледі. Сол сияқты тұқымды біркелкі сеуіп, егу тереңдігін сақтауы және өздеріне өсімдік қалдықтары мен топырақ жабысып ілеспейтіндей болуға тиіс .
Сошниктерді құрылысына қарай мынандай түрге бөлуге болады: анкерлі, сыналы, жалды, шаналы, жер бедерінде икемделген, түтікті және дискалы сошниктер. Олар жоғарыда айтылған талаптарға сай әртүрлі сеялкаларда қолданылады.
Анкерлі сошниктер астық сеялкаларында және кейбір арнаулы сеялкаларда болады. Оның құрылысы қарапайым, яғни арықша жасайтын тұмсық тұқым түсетін түзу түтікке бекітілген. Жұмыс кезінде сошник тұмсығы топырақты аударады, сөйтіп ылғалдың жоғалуына мүмкіндік жасайды. Оның үстіне тұмсықтың алдында топырақ жиналып, недәуір үйілуі мүмкін. Ылғалы мол топырақтарда оның тұкым түсетін түтігі бітеліп те қалады. Сондықтан да анкерлі сошниктер ылғалдығы 20% шамасынан аспайтын және өте жақсы өңделген топырақтарда ғана жұмыс істей алады.
Жалды сошниктерді анкерлі сошниктердің бір түріне жатқызуға болады. Оның арықша жасайтын жал тәрізді тұмсығы түтік алдына бекітілген. Ондай жалды тұмсықпен арықша жасаған кезде топырақ жоғарыдан басылып, арықша түбі нығыздалады. Мұндай сошниктерді тайыз себілетін тұқьмдар үиін қолдануға болады. Бүл сошниктің де негізгі кемшілігі -- ылғалды топырақтарда жұмыс сапасы нашарлайды.
Сыналы сошниктер қызылша сеялкалары мен картоп отырғызғыштарда қолданылады. Оның арықша жасайтын тұмсығы сына тәрізді жасалған. Топыраққа кірген кезде оны екіге жарады. Сөйтіп төменгі қабатты жоғары шығармай, тек арықшаның екі жағына сырғытып қана қояды. Бірақ бұл сошниктер арықша түбін жақсы нығыздамайды және олар жасаған арықшалардың ені едәуір кең болады. Сондықтан оларды тек қатар аралығы үлкен дақылдардың тұқымын себуге қолданады. Сыналы сошниктердің де ылғалды топырақтағы жұмыс сапасы нашар болады.
Шаналы сошниктер жүгері, мақта, жеміс тұқымдарын себу үшін қолданылады. Олардың арықша жасайтын мүшесі шана тәрізді етіп жасалған және ол топырақты екі жанына ысырады. Бұл сошниктер себу тереңдігін 12 см шамасына дейін жеткізе алады.
Жер бедеріне икемделген сошниктер егу тереңдігі өте дәл болатын дақылдар үшін қолданылады. Ондай дақылдарға күрішті жатқызуға болады. Егер себу тереңдігі әртүрлі болса, онда күріш біркелкі өніп шықпайды, әр қарай оның пісуі де біркелкі болмайды. Бүл сошниктің арықша жасайтын негізгі мүшесі сына тәрізді жасалған. Олар үш-үштен бір шанаға бекітілген. Сына биіктігі себу тереңдігімен бірдей болады. Жұмыс кезінде шана жер бедеріне икемделіп, оның ой-қырына түсіп-шығып жүреді. Ал оның астындағы сыналар жерге қадалып арықша жасайды. Ол арықшаның екі жаны, түбі жақсылап нығыздалады. Сөйтіп сошниктерге қойылған талаптарға жер бедеріне икемделген сошниктер толық жауап береді. Бірақ оның негізгі кемшілігі себу тереңдігінің өзгермейтінінде. Себу тереңдігін өзгерту үшін сыналарды алмастыру керек. Ол үшін недәуір еңбек қажет. Сондықтан бүл сошниктер тек күріш сеялкаларында ғана колданылып жүр. Жер бедеріне икемделген сошниктердің құрылысын қазақтың ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғылыми-зерттеу институты мен Еңбек Қызыл Ту орденді Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашы-лық институтының ауыл шаруашылық машиналар кафедрасы екеуі бірлесіп жасап шығарған.
Түтікті сошниктер эрозияға шалдыққан топырақтарға тұқым себуге арналған. Ол сошниктер өңделмеген аңызға арықша жасайды. Негізгі мүшесі түтік, оның ұшына жебе тәрізді пышақ орнатылған. Мұндай сошниктермен тұқым сепкеннен кейін жер бетіндегі өсімдік сабақтары бүлінбей, тік қалпында түрады.
Дискілі сошниктер барлық астық сеялкаларында қолданылады. Оның арықша жасайтын мүшесі -- өзара және жер бетімен бұрыш жасап орнатылған дискілер. Жұмыс кезінде дискілер айнала топырақты кеседі де екі жанына ысырып отырады. Сондақтан дискілі сошниктерге топырақ немесе өсімдік қалдықтары ілеспейді, ол тығылып қалмайды және кез-келген топырақта жұмыс істей алады.
Сонымен жоғарыда көрсетілген сошниктерді негізінен екі топқа бөлуге болады. Біріншісі -- тұмсықты сошниктер де, екіншісі -- дискілі сошниктер. Тұмсықты сошниктердің жұмысшы мүшелері топырақты жырып арықша жасайды. Мұндай жұмысшы мүшелерді пассивті жұмысшы мүшелер деп атайды. Бұл пассивтік жұмысшы мүшелердің ең негізгі кемшілігі -- оларға топырақ пен өсімдік қалдықтары тығылып қалады және өздігінен тазаланбайды. Сөйтіп олар белгілі бір ылғалы бар топырақта ғана жақсы жұмыс істейді. Ал дискілі сошниктердің жұмысшы мүшелері активті жұмысшы мүшелерге жатады, яғни ол айнала қозғалады және өздігінен тазаланады. Сондықтан олар топырақ талғамайды. Бірақ олар тереңдікті дәл ұстамайды, арықша түбін нығыздамайды. Қорыта айтқанда активті және пассивті жұмысшы мүшелері бар сошниктердін әр-қайсысының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Атқарылатын жұмыс жағдайына қарай оларды таңдап алу керек.
Тұқым жасырғыштар сошник жасаған арықшаларға тұқым түскеннен кейін оның бетін топырақпен жауып жасыру қызметін атқарады. Олардың құрылысы, арықша мөлшеріне қарай әртүрлі болады. Кішігірім арық-шаларды жабу үшін шынжырлы сақиналар қолданылады. Орташа арықшаларды көму үшін тісті көмгіштер қолданылады. Олардың жұмысшы мүшесі серіппелі тірекке бекітілген тістер болып саналады. Ол тістер топырақты ығыстырып арықшаны толтырады.
Терең егілген тұқымдарды жабу үшін дискілі жасырғыштар қолданылады. Олар бір-бірімен бұрыш жасап орналасқан екі дискіден тұрады. Жұмыс кезінде дискілер айналып жүреді де топырақты кесіп ортаға үйеді. Бұлар арықшаны жал жасап көмеді. Дискалы жасырғыштар қатар аралығы кең дақылдарды егу кезінде қолданылады.
1.2 Себу және отырғызу әдістері
Мақта сеялкасының себу аппараттарын екі негізгі топтарға бөлуге болады: қарапайым өңдеген тұқымдарды себуге арналған аппарат (дәл себетін аппараттар). Біріншісіне ең кеңінен қолданылатын, яғни отандық және шетелдік сеялкаларында да қолданылады, ол банкалы тұқым сақтағышы бар катушкалы аппаратты 1 және вертикальді айналу өсі бар шыбықты айналдырғышы 2, (8 сурет).
Белгіленуі:1-банка; 2-айналдырғыш; 3-себу катушкасы;4-тосқауыл; 5-конустық шестерна
Сурет 8. ССК сеялкасының себу аппараты
Бұл аппараттың жұмыс істеу кезіндегі тұқымдар банкада 1 орналасқан, ол шыбықтың әсерінен және айналдырғыштың тістеріне ьап болады және себу терезесіне түседі, онда катушка 3 тістеріне ілінеді және ұрық шашатын жолға түседі.
Терезеден өту ауданы жапқышпен 4 реттеледі, нәтижеде тұқымды себу нормасы өзгертіп отырады, айналдырғыш жетегі мынадай жолмен жүзеге асады, яғни катушка білігінде орналасқан конустық тәждің конустық шестернямен ілінісуі 5. Сеялкалардың соңғы конструкцияларында (СКГХ-4-6 және СТХ-4) аппараттар модернизацияланған-банканың көлемі жоғарлаған, оған тұқым себу үшін екі түренге екі катушка диаметрі орнатылған, тілініп істелінген катушкаға және оның саңлауына қайтарғыш кіреді, бірнеше вертикаль шыбықтар айналдырғышқа қосымша дәнекрленген (9 суретте). Себу нормасын жапқышпен реттеу, катушканың айналым санын қарсы тұрғыш ауыстырылады. Бұл барлық өзгерістері (біреуінен басқасы) біртекті себуді жоғарлатуды жақсартуға мүмкіндік береді.
Екінші катушканы орнатуда кездейсоқ қоректендіргіші бар, тұқымды біртекті себуді нашарлатады. Аппараттың кейбір конструкцияларында тұқым түзетін тесіктің жоғарғы жағына горизонтальды пруток орнатылады, қимылсыз ворошитель катушкаға тұқым бағыттаушы болып табылады.
Атқа жегетін сеялканың себу аппараты басқа аппараттарға қарағанда көп уақыт қолданылған, яғни бұл Баннер сеялкасы қозғалмалы қалақты катушкасымен горизанталь осьпен айналатын айналдырғышымен байланысқан және ол төменгі жағы тарылған тік бұрышты қиылысқан тұқым сақтағышқа орнатылған.
Сурет 9. СКГХ 4-6 себу аппараты
Дәл себуге арналған себу аппараттары айдалатын егістерге жақсы сусымалы тұқымды себу үшін қолданылады, оған тазартылған мақта тұқымдары жатады.Сол себепті басқа да егістерде тұқымды дәл себу үшін көбірекбелгілі аппараттармен мақтаға арналған аппараттарына тоқталуы керек.
КСРО-да және шетелдерде көпшілікке белгілі дәл себуге арналған аппараттарды жұмыс істету принціпі бойынша екі типке бөлуге болады:пневматикалық және механикалық.
Пневматикалық аппараттары айналу барабанын саңлаумен (сорғыштармен) басып алуға арналған, оның ішінде бункердегі біртекті тұқымдары вакуумды құрайды (10 суретте) тұқым шашатын жолға немесе ұяқұрушы құрылғыға тасымалдаудан соң, олар вакуум жерінен босайды және түренге түседі.
Бұл аппараттардың конструкциясының сенімділігінен және құрылғыларының күрделілігінің әсерінен соңғы уақытқа дейін кеңінен таралмаған бірақта лабаратория жағдайында жоғары дәл себуді (90%) қамтамасыз етті.
Белгіленуі:1-барабан; 2-тұқым сақтағыш; 3-тесік; 4-ролик;
5-тұқым құбыры; 6-тазалағыш
Сурет 10. Пневматикалық себу аппараты
Бұл аппараттардың конструкциясының сенімділігінен және құрылғыларының күрделілігінің әсерінен соңғы уақытқа дейін кеңінен таралмаған бірақта лаборатория жағдайында жоғары дәл себуді (90%) қамтамасыз етті
Қазіргі уақытта шет елдерде пневмотикалық аппараттар типінің сенімді конструкциясы пайда болуда.
Механикалық принциптегі аппараттардың іс-әрекеттерін, ұяшықтарды еркін толтыру аппараттарына және сарқып алынған мәжбүрлеп толтыру аппараты деп бөлуге болады. Біріншісіне дискілі, катушкалы, ленталық аппараттар жатады. Дискілі дәл себу аппараты қазіргі уақытта шет елдермен, отанымызда кеңінен тараған, оған себеп конструкциясының қарапайымдылығында және айдалатын егістерде тұқымдардың дәл себілу мүмкіндігінің жоғарлылығында. Дискілі аппараттың негізгі жұмысшы органы айналу дискісі болып табылады, ол периферриде (немесе оған жақын) бір немесе топталған тұқымдарды алу үшін ұяшықтар орнатылған дискілі аппараттар горизантальды, верткальді, қиғаш осьтермен айналатыны белгілі.
Дискінің горизанталь осьпен айналатыны тек ағылшын сеялка фирмаларында Webd Marks және СТСН-6 қолданылады.
Қиғаш осьпен айналатын дискіні дәл себу үшін қызылша сеялкасында қолданылады көбінде СТСН-12 сеялка аппараттары және кейбір АҚШ сеялкалары түбі қиғаш банкадан тұрады (11 сурет) периферри ұяшығымен тегіс дискі орнатылған. Дискінің жоғары бөлігі қайтарғыш-көбікшелермен бүркілген, оны тұқым қабатының қысымынан қорғайды. Банканың төменгі бөлігіндегі ұяшық дискілерімен алынған тұқымдар, ұяшығымен бірге себу тесігінен жоғары орнатылады, ал ұяшыққа түспегендер төмен қарай сырғиды.
Сурет 11. Дискілі себу аппарата еңкіш айналу осімен
Қызылша тұқымдары үшін артық тұқымдарды құртуда мынадай құрылғыда қайтарғышты қолдану талап етілмегені аса маңызды, ал кедір-бұдырлы тегіс емес беттердегі қайтарғыш бөлшегінің қыраттары тұқымға зиян тигізуі мүмкін.
Дискілі вертикаль осьпен айналатын дискілі аппараттарға кеңінен таралған жүгері сеялкаларының аппараттары жатады,оған СКГК-6В, СКГН-6 және т.б. маркалары кіреді, дәл себуге арналған мақта сеялкасының СТВХ-4 және СТХ-4 аппараттары,сонымен қоса АҚШ және Канада фирмасындағы мақта және жүгері сеялкасының аппараттары жатады. Жүгері сеялкасы СКГН-6 дискілі аппаратының сақиналы дискіге ұқсастығы бар және ол біртекті ұяшықтарымен периферрилі жартылай шеңбері болып орнатылған және орта жағы ісіңкі қақпақпен жабады оның винт тектес қабырғалары бар.Ұяшықтар дискінің айналасында біртекті бөлініп опнатылған.
Артық тұқымды жою үшін рычагты серіппелі қайтарғыш қолданылады. Тұқым шығарғыш ұқсас орнатылған және шығару мүмкіндігі бар, ол ұяшықтарға серіппенің көмегімен кіруге болады.Қайтарғыш және шығарғыш жалпы корпуста бірінің артына бірі орналасқан.Ұяшықтардағы тұқымдар банка тесігінің түбіне түседі , онда ол ұрық шашатын жолға клапанды ұялау құрылғысының көмегімен түседі. Аппарат калибрленген жүгері тұқымдарын себу үшін орнатылған.
Ертеректе шығарылған жүгері сеялкаларыда (СШ-6А, СКГ-6 және т.б.) дөңгеленген ұяшықты дискілер қолданылды, ол топталған тұқымдарды себуге есептелген. Дәл осындай дискілер СХТВ-Н мақта сеялкасында эксперименттілеу кезінде қолданылады.Мынадай дискілі аппараттарда ең төменгі себу дәддігі болғандықтан, біртекті дәнді ұялау аппаратына қарағанда , оны өндірістен алып тастайды.
СТВХ-4 жәнеСТХ-4 мақта сеялкаларындағы дискілі себу аппараты бірден екі функцияны атқарады - себу дискісі арқылы берілген тұқымның көлемін жинау және ұялау дискісі арқылы ұяшық құру (12 сурет). Себу дискісі 8 ұяшық топтан тұрады, әр топта бір дәнді бес ұяшық бар, ол диск периферриінде орналасқан,ал ұялау дискісі-екі қалақшада орналасқан. Ұялау дискісі себу дискісіне қарағанда төрт есе тез айналады, сол себепті ұяға тұқым себу ұялауда әр (12) айналымда жүреді және себу дискісі әр 18 айналымда жүреді.
Дәнге толы себу дискісінің ұяшықтары айналғанда, себу терезесіне келеді, оның үстіне жүгері аппараттарындай типтегі қайтарғыш орнатылған,ол артық дәндерді жояды. Ұяшықтағы дәндер терезеге өзінің салмағының әсерінен түседі, сонымен қоса сына тәрізді жылжымайтын итергіштің де әсері бар, ол себу дискісінің сақиналы тесілген жерімен жылжиды.Тесіктен түскен дәндерді ұялау дискісінің қалақтарымен қағып алынады және түрен бетіне тасталады. Саңлауы бар шектеулі дискілер, дискіге түсетін дәннің қысымын төмендетеді, сонымен қоса олардың өзара қысылып сығылуын да төмендетеді.
СТХ-4 және СЧХ-4А сеялкаларында ұялап себу үшін (өлшеусіз сым), айналасын біртегіс бөлінген себу ұяшықты дискісін қолданады,ал ұядағы дәннің мөлшерін және ұяшық аралығын ұялау дискісінің қалағымен және себу ұяшығының әртүрлі санмен өзгертеді.
Бұрылыс жолдарда тұқым себу үшін, себу аппараттарын қатарлап себуге қайта қоюға болады. Бұл жағдайда тұқымды себу, себу аппараттарын банкасының бүйіріндегі саңлаудан да жүргізіледі. Эксперименттік аппарат катушкалы себу аппаратының үлгісі болып табылады, ол САИМЭ-де өңделіп сынаудан өтті. Банканың аппаратында қалақшалы ворошилка айналады ол периферридегі катушкалы ұяшыққа себу терезесінен түскен дәндер орналастырады.
Тұқымды себу мен отырғызудың мынандай түрлері болады: қатарлап егу, тар қатарлап егу, айқас егу, кең қатарлап егу, ленталап егу, шаршы-ұялы егу, үялап егу, дәл нүктелеп егу, қатарсыз егу және шашып ету әдістері. Бұл әдістердің өзіндік артықшылықтары да кемшіліктері де бар. Олардың кайсысын таңдау дақыл түріне және жер жағдайларына байланысты болады. Қатарлап егу астық тұқымдары үшін қолданылады. Бұл тәсілмен сепкен кезде бір қатарда 4 -- 8 см тереңдікте орналасады, ол қатарлардың ара қашықтығы 15 см болады. Қатарлап егілген тұқымдардың қатар аралығы белгілі (15 см) болғанымен, бір қатардағы тұқымдардың ара қашықтығы әр- түрлі болады. Ол -- осы әдістің негізгі кемшілігі мұндағы өсімдіктерді қоректендіретін жер көлемі бірдей емес.
Белгіленуі: 1-себу дискісі; 2-ұялауыш диск; 3-нұр қайтарғыш;
4-итергіш; 5-диск шектегіші; 6-алмалы банка; 7-қақпақ
Сурет 12. СТВХ және СТХ-4сеялкелерінің себу аппараты
Тар қатарлап егу қатарлап егудің бір түріне жатады. Оның айырмашылығы мұнда қатараралық екі есе кішірейтілген, яғни 6,5 -- 8,5 см. Тар қатарлап егу кезінде себу нормасы өзгермейді (себу нормасы деп бір гектар жерге себілетін тұқым мөлшерін айтады), бірақ қатар аралығы кішірейтілгендіктен, әрбір өсімдікке тиісті жер көлемі қатарлап егуге қарағанда бір қалыпты болады.
Айқас егу де қатарлап егудін, бір түрі. Мұндай әдіс кезінде алдымен егістіктің ұзындығы бойымен жүріп тұқым себеді, кейіннен көлденең бағытта жүріп тағы себеді. Айқас егу кезінде сеялка себу нормасын екі есе азайтады. Аталған тәсілдің қатарлап егуге қарағандағы артықшылығы -- тұқым жер бетіне біркелкі таралады. Мұндай әдісті тар қатарлы етіп себетін сеялка болмаған жағдайда қолданады.
Ленталап егу әдісін тарыны, жеміс тұқымдарын еккенде және қатар аралығы өңделетін дақылдарды сепкенде қолданады. Мұндай тар қатарлар мен кең қатарлар кезектесіп отырады. Тар қатарларды лента деп атайды және сол лентадағы қатар санына байланысты екі, үш ізді ленталар болады.
Кең қатарлап егу қатарлап себудің бір түріне жатады, тек оның қатар аралығы кең (45-70 см) болады, Мұндай тәсілмен жемістердің, техникалық дақылдардың түқымдарын және қоректену жер келемі үлкен болатын дақылдардың түқымдарын себеді.
Ұялап егу кең қатарлап егу әдістің бір түрі болып табылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz