Парламент депутатының мәртебесі
Кіріспе
1. Парламент депутаты.халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына қойылатын талаптар
2. Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
3. Парламент депутатының өкілеттілігі
4. Оларды жүзеге асырудың ұйымдық.құқықтық нысандары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. Парламент депутаты.халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына қойылатын талаптар
2. Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
3. Парламент депутатының өкілеттілігі
4. Оларды жүзеге асырудың ұйымдық.құқықтық нысандары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ. С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей, кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990 жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың 25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-қимылдар жасауға құқылы болды.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-қимылдар жасауға құқылы болды.
1. Коснтитуция
2. 95 жылғы ҚР Парламентінің Депутатының мәртебесі
3. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық ҚҚ-ғы 2004»
4. С.Қ .Амандыкова «ҚР Конституция құқығы 2000»
5. Зимаров «Конституция и Парламент РК 1996 г»
6. Конституцияға қ-қа түсіндірілген сөздік
7. Ленин 2007 «Заң факультетінің жарғысы» Қожакеев Т. Журналист және өмір, Алматы, 1967.
8. Нарымбетов Ә. Уақыт шындығы көркемдік кепілі. Алматы, 1989.
9. Ыдырысов Т. Шеберлік бастауы. Алматы, 1984.
10. Омашұлы Н. Жол үстінде журналист. Алматы: Атамұра, 1999.
11. Бекниязов Т. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы: Қазақ университеті. 2004. 64 б.
2. 95 жылғы ҚР Парламентінің Депутатының мәртебесі
3. Сапарғалиев Ғ. «ҚР Конституциялық ҚҚ-ғы 2004»
4. С.Қ .Амандыкова «ҚР Конституция құқығы 2000»
5. Зимаров «Конституция и Парламент РК 1996 г»
6. Конституцияға қ-қа түсіндірілген сөздік
7. Ленин 2007 «Заң факультетінің жарғысы» Қожакеев Т. Журналист және өмір, Алматы, 1967.
8. Нарымбетов Ә. Уақыт шындығы көркемдік кепілі. Алматы, 1989.
9. Ыдырысов Т. Шеберлік бастауы. Алматы, 1984.
10. Омашұлы Н. Жол үстінде журналист. Алматы: Атамұра, 1999.
11. Бекниязов Т. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы: Қазақ университеті. 2004. 64 б.
Парламент депутатының мәртебесі
Кіріспе
1. Парламент депутаты-халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына
қойылатын талаптар
2. Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
3. Парламент депутатының өкілеттілігі
4. Оларды жүзеге асырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ.
С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан
бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.
Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның
тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді
қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-
1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы
қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей,
кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына
қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды
үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар
тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен
жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990
жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев
Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың
25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация
республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін
және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге
бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да
айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір
болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің
ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды
бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға
мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-
қимылдар жасауға құқылы болды.
1. Парламент депутаты-халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына
қойылатын талаптар
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің
өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі
сайланған Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады.
Бұл орайда Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының
кезектілігімен айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті
сайланған Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
1.Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
3. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің
білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
4. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз
жеті депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
5. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола
алмайды.
6. Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Парламенттiң Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен және бөлiк отырысындағы
құзыретiн, Палаталардың ерекше құзыретiн Республика Конституциясы
белгiлейдi және Парламенттiң сессияларында, Парламент Палаталарының, оның
органдары мен депутаттардың қызметiнде жүзеге асырылады.
Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы
болады.
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған "бір
буынды" өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясының белгіленді. Қазақ КСР-ның 1978
жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретіңде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конфигуциясында
көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешуге құқылы болды.
Басқаша айтқанда, Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленеді. Жоғары өкілді органның бірынғай
илігінің мәні, міне, осында. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Парламенттей
болмады, өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары
өкілді органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік
билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына шешу принципін жариялады.
Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір
қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті
республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
Конституцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергендігі сондай,
мемлекеттік билікті бөлісу пррндипі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен
бірге тeжeмелiк және тепе-тендік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993
жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықты құқьқтық базасын жасады.
Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара
алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар
еді. Жаңа ұлттық құқықтық саясатты негізіне алған заңдарды 12-шақырылған
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес
Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда парламенттік республика орныққан
жоқ. Н.Ә.Назарбаевтың пікірінше, Казахстан үшін парламенттік республиканың
орнықтырылмағанының себебі, онда "...парламентизмнің дәстүрі мен мәдениеті,
көп партиялылыктың дамыған жүйесі болмады және, ең бастысы, мұның бәрін
халықтың қалың көпшілігінің санасы қабылдамады. Бүгінгі танда бізде ол
жоқ". Бұл үшін уакыт керек. Президенттік басқару жүйесі елді басқарудың
тиімді прогрессивті әдісі болып шығуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. Қазақстан
Республикасының Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді
демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес,
Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып
табылады. Мұндай нысандама Қазақстан Республикасының 1993 жылғы
Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі
сипаттамасынан ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып
есептелмейді. Себебі Конституцияда кезделген жағдайда Президент заң шығару
қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық
қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап
айтқан жөн. Парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана
Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдай
алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі
жағдайдың екеуінде де Президенттің заң шығару өкілеттігі уакытша сипатта
болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1) депутаттардың бір бөлігі әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиісінше облыстардан, республикадық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлык өкілетті органдары депутаттарының бірлескеп
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2) Сенаттың жеті депутатын
Республика Президенті Парламент өкілеттігі мерзіміне тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайындалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің калтан мерзімі Сенат депутаттарын тағайындайды.
2.Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған, жоғары білімі
және кем дегенде бес жыл жұмыс тәжірибесі бар, тиісті облыс, республикалық
маңызы бар кала не республика астанасы аумағында кем дегенде үш жыл тұрақты
тұратын азамат Сенат депутаты бола алады.
Мәжіліс республиканың әкімшілік-аумактық бөлінісін және шамамен
сайлаушылардың сан жағынан тең келуін ескере отырып құрылртын бір мандатты
аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған 67 депутаттан тұрады. Он
депутат Мәжіліске партиялық тізімдер негізінде пропорционалдық өкілдік
жүйесі бойынша біртұтас жалпы ұлттық сайлау округінде сайланады. 25 жаска
толған республика азаматы Мәжіліс депутаты бола алады. Парламент депутаты
қос Палатаға бірдей мүше бола алмайды: басқа өкілетті органға депутат
болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтен басқа ақы
алатын лауазымды аткаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, басшы
органның немесе коммерциялық ұйымдардың бақылау кеңесінің құрамына кіруге
құқығы жоқ. Осы ережені бұзу депутаттың өісілеттігін тоқтатуына әкеліп
соқтырады. Парламент депутатының өкілеттігі тоқтатылған жағдайда немесе
өкілеттік мерзімінің өтуі бойынша оның бұрынғы қызметінің сақталуына
кепілдік берілмейді.
Депутаттың өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің
"Қазақстан Республикасының Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығымен және баска нормативтік
құқықтық актілермен белгіленеді. Парламент депутатының өкілеттігі
республиканың Орталық сайлау комиссиясы оны Парламент депутаты өтіп
тіркеген кезден басталады. Парламенттің бірінші сессиясында оның
Палаталарынын бірлескен отырысында депутаттар: Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына сөзсіз бағынуға, маған
жүктелген жоғары депутаттық міндетті адал атқаруға ант етемін" деп
Қазақстан халқына ант береді. Ант Үкіметтін, Конституциялық Кеңес
мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының қатысуымен Президент алдында
беріледі.
Парламент депутатының өкілеттігін қолданылу ауқымына қарай екі топқа
болуге болады: 1) Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарына,
органдарына қатысты өкілеттік; 2) басқа мемлекеттердің лауазымды адамдары
мен мемлекеттік органдарына қатысты Парламент атынан берілетін арнайы
өкілеттік.
Депутат Парламент сессияларында және ол оның құрамына кіретін
органдарынын отырыстарында қаралатын барлык мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламенттін және оның Палаталарының
үйлестіруші және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға құқылы;
сессияның күн тәртібі бойынша ұсыныстар мен ескертулер енгізуге, Парламент
сессиясында Палаталарға есеп беретін лауазымды адамдардың есебін тыңдау
туралы ұсыныс енгізуге; депутаттардың сауал салуға, Парламент қабылдайтын
заңдар, қаулылар, басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге,
азаматтардың қоғамдық манызы бар етініштерімен депутаттарды таныстыруға,
басқа да өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқылы.
Республика Парламентi депутаттарының мәртебесi
1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
2. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау
комиссиясының ұсынуымен депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
3. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған,
соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз,
қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және
Конституция мен осы Конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда
тоқтатылады.
4. Парламент Мәжілісінің Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлаған
депутаттарының өкілеттігі оның шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы
мүмкін.
5. Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі
Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып
табылатын таңдаушылардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты
депутаттарының өкілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен
бұрын тоқтатылуы мүмкін.
6. Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
7. Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан
шыққан немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
8. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғатын негіздердің
басталу фактісін көрсетіп қаулы қабылдайды және Парламенттің тиісті
Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтату туралы
ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.
Орталық сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы тиісті
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатады.
9. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 4, 5 және 7-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
тиісті адамның Парламент депутатының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі
фактіні көрсетіп қаулы қабылдайды.
10. Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
3.Парламент депутатының өкілеттілігі
1. Депутат Парламент сессиясында және өзi құрамына кiретiн оның
органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешушi дауыс
құқығын пайдаланады.
2. Парламент депутаты:
1) Парламент пен оның Палаталарының үйлестiрушi және жұмыс органдарын
сайлауға және оларға сайлануға;
2) сессияның күн тәртiбi, талқыланатын мәселелердi қарау тәртiбi мен
олардың мәнi жөнiнде ұсыныстар мен ескертпелер енгiзуге;
3) Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не Парламент
Палаталары тағайындауға келiсiм беретiн лауазымды тұлғалардың
кандидатуралары жөнiнде өз пiкiрiн айтуға;
4) Парламент Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстарында қарау үшiн
ұсынылатын мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгiзуге, ал оның
ұсыныстары қабылданбаған жағдайда оларды Палаталардың пленарлық
отырыстарының қарауына енгiзуге;
5) Парламент пен оның Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшiн
мәселелер ұсынуға;
6) Парламент Палаталарына есептi лауазымды тұлғалардың есебiн немесе
хабарламасын Парламент сессиясында тыңдау туралы ұсыныстар енгiзуге;
7) заңда белгiленген тәртiппен депутаттық сұрау салуға;
8) жарыссөздерге қатысуға, баяндамашыларға, сондай-ақ отырысқа төрағалық
етушiге сауалдар беруге;
9) дауысқа салу себептерi бойынша өзiнiң ұсыныстарын негiздеп сөйлеуге,
анықтама беруге;
10) Парламент қабылдайтын заңдардың, қаулылардың, басқа да актiлердiң
жобаларына түзетулер енгiзуге;
11) Парламент депутаттарын азаматтардың қоғамдық маңызы бар үндеулерiмен
таныстыруға;
12) Парламент отырыстарының стенограммалары мен хаттамаларындағы
депутаттардың сөйлеген сөздерiнiң мәтiндерiмен танысуға;
13) осы Конституциялық заңға, Парламент пен оның Палаталарының
регламенттерiне сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асыруға хақылы.
Депутаттың Парламент сессияларына, оның Палаталарының отырыстарына
қатысуы
1. Депутат Парламенттiң және өзi құрамына сайланған оның органдарының
жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте дауыс берудi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Парламент депутаты-халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына
қойылатын талаптар
2. Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
3. Парламент депутатының өкілеттілігі
4. Оларды жүзеге асырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Тәуелсіздіктің еңселі биігіне көтерілу бізге оңайға түскен жоқ.
С.Датов, И. Тайманов, М. Өтемісұлы, Ж. Тіленшиев, С. Қасымов, Кенесары хан
бастаған ұлт-азаттық қозғалыстары, Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.
Дулатов, М. Шоқай бастаған қазақ ұлттық-демократиялық интеллегенцияның
тәуелсіздікті саяси және рухани тұрғыдан жеңіп алу жолындағы белсенді
қоғамдық-саяси қызметі, қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі, 1929-
1931 жылдардағы тоталитарлық тәртіп жүгенсізігіне наразылық, 1986 жылғы
қазақ жастарының демократиялық бас көтеруі – міне, осылайша, алғаш Ресей,
кейіннен КСРО деп аталған аталған алпауыт империялардың отарлау саясатына
қарсы қозғалыстар жалғасып кете барады. Азаттыққа деген талпыныстарды
үздіксіз айқындау, тіптен қанға бояп, аяусыз жаныштау тәрізді сорақылықтар
тәуелсіздік үмітін алыстата түскендей болды. М.Горбачевтың қайта құру мен
жариялылық ахуалы да еліміздің тәуелсіздігін жақындата қойған жоқ. 1990
жылы 24 сәуірде республикада Президент қызметі белгіленіп, Н.Ә. Назарбаев
Президент болып сайланса да, бұрынғыша Мәскеуге көгенделдік. Дәл сол жылдың
25 қазанында “Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі туралы” декларация
республиканың егемен мемлекет екендігін атап көрсете тұрса да, оның басқа
республикалар мен егеменді Республикалар Одағына ерікті түрде бірігетінін
және өзара қатынастарын шарт негізінде құратындығын ескертті. Сонымен бірге
бұл құжат еліміздің аталған Одақтан еркін шығу құқығын растайтындығын да
айтты.
Декларация тәуелсіздікке заңдық бастау, саяси-қоғамдық өтпелі көпір
болды деп айтуға да негіз бар. Олардың ең бастысы, республиканың өзінің
ұлттық мемлекеттігін сақтау, қорғау және нығайту бағытындағы шараларды
бұрынғыдай Одақтық органдар арқылы емес, дербес, өз бетінше жүзеге асыруға
мүмкіндіктер алуы еді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі республика халқы атынан іс-
қимылдар жасауға құқылы болды.
1. Парламент депутаты-халықтың уәкілетті өкілі. Парламент депутатына
қойылатын талаптар
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің
өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі
сайланған Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады.
Бұл орайда Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының
кезектілігімен айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті
сайланған Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
1.Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
3. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің
білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
4. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз
жеті депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
5. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола
алмайды.
6. Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Парламенттiң Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен және бөлiк отырысындағы
құзыретiн, Палаталардың ерекше құзыретiн Республика Конституциясы
белгiлейдi және Парламенттiң сессияларында, Парламент Палаталарының, оның
органдары мен депутаттардың қызметiнде жүзеге асырылады.
Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы
болады.
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған "бір
буынды" өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган
ретінде 1937 жылғы ҚСР Конституциясының белгіленді. Қазақ КСР-ның 1978
жылғы Конституциясы да Жоғарғы Кеңесті мемлекеттік биліктің жоғары органы
ретіңде таныды. Ол КСРО Конституциясы мен Қазақ КСР Конфигуциясында
көрсетілген республика құзырындағы барлық мәселелерді шешуге құқылы болды.
Басқаша айтқанда, Жоғарғы Кеңес еліміздің мемлекеттік өміріндегі барлық
мәселелерді шешу құқығын иеленеді. Жоғары өкілді органның бірынғай
илігінің мәні, міне, осында. Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Парламенттей
болмады, өйткені онда билік бөлісу және тұрақты жұмыс істейтін жоғары
өкілді органдар болған жоқ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік
билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына шешу принципін жариялады.
Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір
қадам жасалды.
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті
республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
Конституцияның Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік бергендігі сондай,
мемлекеттік билікті бөлісу пррндипі шын мәнінде мүлдем болған жоқ. Сонымен
бірге тeжeмелiк және тепе-тендік жүйесі де орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993
жылғы Конституция мемлекеттік биліктің қайшылықты құқьқтық базасын жасады.
Тұрақты жұмыс істейтін Жоғарғы Кеңес, әрине, өз қызметін толық атқара
алмады. Жоғарғы Кеңес қызметінің дәрменсіздігіне сын айту ретсіз де болар
еді. Жаңа ұлттық құқықтық саясатты негізіне алған заңдарды 12-шақырылған
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдады. Алайда, Жоғарғы Кеңес
Парламент бола алған жоқ және Қазақстанда парламенттік республика орныққан
жоқ. Н.Ә.Назарбаевтың пікірінше, Казахстан үшін парламенттік республиканың
орнықтырылмағанының себебі, онда "...парламентизмнің дәстүрі мен мәдениеті,
көп партиялылыктың дамыған жүйесі болмады және, ең бастысы, мұның бәрін
халықтың қалың көпшілігінің санасы қабылдамады. Бүгінгі танда бізде ол
жоқ". Бұл үшін уакыт керек. Президенттік басқару жүйесі елді басқарудың
тиімді прогрессивті әдісі болып шығуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. Қазақстан
Республикасының Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді
демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес,
Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып
табылады. Мұндай нысандама Қазақстан Республикасының 1993 жылғы
Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі
сипаттамасынан ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып
есептелмейді. Себебі Конституцияда кезделген жағдайда Президент заң шығару
қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық
қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап
айтқан жөн. Парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана
Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдай
алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі
жағдайдың екеуінде де Президенттің заң шығару өкілеттігі уакытша сипатта
болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1) депутаттардың бір бөлігі әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиісінше облыстардан, республикадық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлык өкілетті органдары депутаттарының бірлескеп
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2) Сенаттың жеті депутатын
Республика Президенті Парламент өкілеттігі мерзіміне тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайындалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің калтан мерзімі Сенат депутаттарын тағайындайды.
2.Парламент депутаты мәртебесін конституциялық құқықтық реттеу
Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған, жоғары білімі
және кем дегенде бес жыл жұмыс тәжірибесі бар, тиісті облыс, республикалық
маңызы бар кала не республика астанасы аумағында кем дегенде үш жыл тұрақты
тұратын азамат Сенат депутаты бола алады.
Мәжіліс республиканың әкімшілік-аумактық бөлінісін және шамамен
сайлаушылардың сан жағынан тең келуін ескере отырып құрылртын бір мандатты
аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған 67 депутаттан тұрады. Он
депутат Мәжіліске партиялық тізімдер негізінде пропорционалдық өкілдік
жүйесі бойынша біртұтас жалпы ұлттық сайлау округінде сайланады. 25 жаска
толған республика азаматы Мәжіліс депутаты бола алады. Парламент депутаты
қос Палатаға бірдей мүше бола алмайды: басқа өкілетті органға депутат
болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтен басқа ақы
алатын лауазымды аткаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, басшы
органның немесе коммерциялық ұйымдардың бақылау кеңесінің құрамына кіруге
құқығы жоқ. Осы ережені бұзу депутаттың өісілеттігін тоқтатуына әкеліп
соқтырады. Парламент депутатының өкілеттігі тоқтатылған жағдайда немесе
өкілеттік мерзімінің өтуі бойынша оның бұрынғы қызметінің сақталуына
кепілдік берілмейді.
Депутаттың өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің
"Қазақстан Республикасының Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы" Конституциялық заң күші бар Жарлығымен және баска нормативтік
құқықтық актілермен белгіленеді. Парламент депутатының өкілеттігі
республиканың Орталық сайлау комиссиясы оны Парламент депутаты өтіп
тіркеген кезден басталады. Парламенттің бірінші сессиясында оның
Палаталарынын бірлескен отырысында депутаттар: Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына сөзсіз бағынуға, маған
жүктелген жоғары депутаттық міндетті адал атқаруға ант етемін" деп
Қазақстан халқына ант береді. Ант Үкіметтін, Конституциялық Кеңес
мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының қатысуымен Президент алдында
беріледі.
Парламент депутатының өкілеттігін қолданылу ауқымына қарай екі топқа
болуге болады: 1) Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарына,
органдарына қатысты өкілеттік; 2) басқа мемлекеттердің лауазымды адамдары
мен мемлекеттік органдарына қатысты Парламент атынан берілетін арнайы
өкілеттік.
Депутат Парламент сессияларында және ол оның құрамына кіретін
органдарынын отырыстарында қаралатын барлык мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламенттін және оның Палаталарының
үйлестіруші және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға құқылы;
сессияның күн тәртібі бойынша ұсыныстар мен ескертулер енгізуге, Парламент
сессиясында Палаталарға есеп беретін лауазымды адамдардың есебін тыңдау
туралы ұсыныс енгізуге; депутаттардың сауал салуға, Парламент қабылдайтын
заңдар, қаулылар, басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге,
азаматтардың қоғамдық манызы бар етініштерімен депутаттарды таныстыруға,
басқа да өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқылы.
Республика Парламентi депутаттарының мәртебесi
1. Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
2. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау
комиссиясының ұсынуымен депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
3. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған,
соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз,
қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және
Конституция мен осы Конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда
тоқтатылады.
4. Парламент Мәжілісінің Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлаған
депутаттарының өкілеттігі оның шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы
мүмкін.
5. Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі
Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып
табылатын таңдаушылардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты
депутаттарының өкілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен
бұрын тоқтатылуы мүмкін.
6. Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
7. Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан
шыққан немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
8. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғатын негіздердің
басталу фактісін көрсетіп қаулы қабылдайды және Парламенттің тиісті
Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтату туралы
ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.
Орталық сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы тиісті
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатады.
9. Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 4, 5 және 7-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
тиісті адамның Парламент депутатының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі
фактіні көрсетіп қаулы қабылдайды.
10. Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
3.Парламент депутатының өкілеттілігі
1. Депутат Парламент сессиясында және өзi құрамына кiретiн оның
органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешушi дауыс
құқығын пайдаланады.
2. Парламент депутаты:
1) Парламент пен оның Палаталарының үйлестiрушi және жұмыс органдарын
сайлауға және оларға сайлануға;
2) сессияның күн тәртiбi, талқыланатын мәселелердi қарау тәртiбi мен
олардың мәнi жөнiнде ұсыныстар мен ескертпелер енгiзуге;
3) Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не Парламент
Палаталары тағайындауға келiсiм беретiн лауазымды тұлғалардың
кандидатуралары жөнiнде өз пiкiрiн айтуға;
4) Парламент Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстарында қарау үшiн
ұсынылатын мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгiзуге, ал оның
ұсыныстары қабылданбаған жағдайда оларды Палаталардың пленарлық
отырыстарының қарауына енгiзуге;
5) Парламент пен оның Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшiн
мәселелер ұсынуға;
6) Парламент Палаталарына есептi лауазымды тұлғалардың есебiн немесе
хабарламасын Парламент сессиясында тыңдау туралы ұсыныстар енгiзуге;
7) заңда белгiленген тәртiппен депутаттық сұрау салуға;
8) жарыссөздерге қатысуға, баяндамашыларға, сондай-ақ отырысқа төрағалық
етушiге сауалдар беруге;
9) дауысқа салу себептерi бойынша өзiнiң ұсыныстарын негiздеп сөйлеуге,
анықтама беруге;
10) Парламент қабылдайтын заңдардың, қаулылардың, басқа да актiлердiң
жобаларына түзетулер енгiзуге;
11) Парламент депутаттарын азаматтардың қоғамдық маңызы бар үндеулерiмен
таныстыруға;
12) Парламент отырыстарының стенограммалары мен хаттамаларындағы
депутаттардың сөйлеген сөздерiнiң мәтiндерiмен танысуға;
13) осы Конституциялық заңға, Парламент пен оның Палаталарының
регламенттерiне сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асыруға хақылы.
Депутаттың Парламент сессияларына, оның Палаталарының отырыстарына
қатысуы
1. Депутат Парламенттiң және өзi құрамына сайланған оның органдарының
жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте дауыс берудi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz