Тараз мемлекеттік университетінің «Компьютерлік жүйелер» кафедрасының оқытатын пәндері мен оқытушылары және білімгері туралы ақпаратты реттеу, жеделдетіп өңдеу жене қажетті ақпаратты тездетіп алу үшін деректер қорын құру
КІРІСПЕ
1 ҚОЛДАНБАЛЫ ҚҰРАЛ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ТАҚЫРЫПТЫ ЗЕРТТЕУ
1.1 Автоматтандыруды қажет ететін мәселелерді анықтау
1.2 Деректер базасында қолданылатын ақпараттар мен құжаттарды сипаттау
2 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ
жобалауда көп қолданады. Россиядағы программалық
2.1 ERwin.Platinum программасы арқылы деректер базасын жобалау
2.2 Деректер базасындағы бизнес.әрекеттерді сипаттау
2.3 Interbase серверінде деректер базасын анықтау
3 BORLAND DELPHI ОРТАСЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ
3.1 «Student» объектті облысын анықтау
Кестедегі жазбаны өшіру үшін «Удалить» батырмасын пайдаланамыз,
3.2 «Disciplina» объектті облысын анықтау
3.3 «Prepodsvatel» объектті облысын анықтау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ҚОЛДАНБАЛЫ ҚҰРАЛ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ТАҚЫРЫПТЫ ЗЕРТТЕУ
1.1 Автоматтандыруды қажет ететін мәселелерді анықтау
1.2 Деректер базасында қолданылатын ақпараттар мен құжаттарды сипаттау
2 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ
жобалауда көп қолданады. Россиядағы программалық
2.1 ERwin.Platinum программасы арқылы деректер базасын жобалау
2.2 Деректер базасындағы бизнес.әрекеттерді сипаттау
2.3 Interbase серверінде деректер базасын анықтау
3 BORLAND DELPHI ОРТАСЫНДА ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ
3.1 «Student» объектті облысын анықтау
Кестедегі жазбаны өшіру үшін «Удалить» батырмасын пайдаланамыз,
3.2 «Disciplina» объектті облысын анықтау
3.3 «Prepodsvatel» объектті облысын анықтау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазіргі уақытта финанстық, өндірістік, жоғарғы оқу орны, мемлекеттік органдардың және ұйымдардың т.с.с жұмыс орындарының жұмысын деректер базасыз елестету мүмкін емес. Бізді қоршаған ортаны ақпарат ағымы алып жатыр. Деректер базасы болмағанда біз ақпарат көшкініне батып қалар едік. Деректер базасы ақпараттың құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.
Деректер базасын өңдеу құралдарының бірі C++, C++ Bilder,Borland Delphi ортасы болып табылады. Delphi бағдарламасының көмегімен деректер базасы тез өңделеді. Delphi қосымшасы өте нәтижелі программа.
Қазіргі заманның талабына сай білім беру жүйесінің тиімді жұмыс істеуі автоматтандырылған есепке алу компьютерлік жүйесі негізінде ақпараттық құралдармен жабдықталуына байланысты. Бұл жерде автоматтандыру және жұмысты рационалдау құралы ретінде деректер қорын және басқа да программалық жабдықтауды қолдану ерекше орын алады. Оларды қолдану құжаттары, есеп берулерді дайындау уақытын қысқартуға, барлық құжаттарды, барлық құжаттар түрін дайындау процесінде қате жібермеуді қамтамасыз ету.
М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті Қазақстандағы ірі университеттердің бірі, Жамбыл аймағындағы білім, ғылым және мәдениет орталығы болып табылады. Университетте жоғарғы білімді мамандар дайындап білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орны. Университеттерге ведомствалық бағыныштылығына және меншік түріне қарамастан осы негізгі ереже болып табылады. Қазақстан Республикасында университет жоғарғы кәсіптік білім берудің бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын жүзеге асырып және оқушыларды тәрбиелеуді қамтамасыз ететін білім беру ұйымы болып саналады.
ТарМУ-де грантта және төлем ақы негізінде оқитын білімгерлерді оқытып қана қоймай басқада финанстық бақылау жұмыстармен қарым қатынаста болады. Білімгерлер өзінің мамандығы бойынша факультет деканаттарымен тығыз жұмыс істейді. Факультет деканаттары әр білімгердің оқу процесін және үлгерімін қадағалайды. Сонымен бірге грантта және төлем ақы негізде оқитын білімгерлерді бақылау жұмыстарын жүргізеді.
Жоғарғы оқу орны күрделі комплекс болып табылады. Жоғарғы оқу орны және оның ақпарат ағымын, оқу процесін басқару күрделі жүйе болып табылады. Жоғарғы оқу орнын басқару жүйесі динамикалық жүйе болып табылады, ол дегеніміз оқу жоспарын нәтижелі көру, т.с.с. Жоғарғы оқу орнын басқарудағы үлкен мүмкіндіктердің бірі есептеу техникасы және программалық қамтамасыздандыру болып табылады.
Программалық қамтамасыздандыру өзінің дамуында көптеген өзгерістерге түсті: жәй логикалық және арифметикалық операцияларды орындайтын программадан өндірісті басқарудың қиын жүйесіне дейін.
Деректер базасын өңдеу құралдарының бірі C++, C++ Bilder,Borland Delphi ортасы болып табылады. Delphi бағдарламасының көмегімен деректер базасы тез өңделеді. Delphi қосымшасы өте нәтижелі программа.
Қазіргі заманның талабына сай білім беру жүйесінің тиімді жұмыс істеуі автоматтандырылған есепке алу компьютерлік жүйесі негізінде ақпараттық құралдармен жабдықталуына байланысты. Бұл жерде автоматтандыру және жұмысты рационалдау құралы ретінде деректер қорын және басқа да программалық жабдықтауды қолдану ерекше орын алады. Оларды қолдану құжаттары, есеп берулерді дайындау уақытын қысқартуға, барлық құжаттарды, барлық құжаттар түрін дайындау процесінде қате жібермеуді қамтамасыз ету.
М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті Қазақстандағы ірі университеттердің бірі, Жамбыл аймағындағы білім, ғылым және мәдениет орталығы болып табылады. Университетте жоғарғы білімді мамандар дайындап білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орны. Университеттерге ведомствалық бағыныштылығына және меншік түріне қарамастан осы негізгі ереже болып табылады. Қазақстан Республикасында университет жоғарғы кәсіптік білім берудің бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын жүзеге асырып және оқушыларды тәрбиелеуді қамтамасыз ететін білім беру ұйымы болып саналады.
ТарМУ-де грантта және төлем ақы негізінде оқитын білімгерлерді оқытып қана қоймай басқада финанстық бақылау жұмыстармен қарым қатынаста болады. Білімгерлер өзінің мамандығы бойынша факультет деканаттарымен тығыз жұмыс істейді. Факультет деканаттары әр білімгердің оқу процесін және үлгерімін қадағалайды. Сонымен бірге грантта және төлем ақы негізде оқитын білімгерлерді бақылау жұмыстарын жүргізеді.
Жоғарғы оқу орны күрделі комплекс болып табылады. Жоғарғы оқу орны және оның ақпарат ағымын, оқу процесін басқару күрделі жүйе болып табылады. Жоғарғы оқу орнын басқару жүйесі динамикалық жүйе болып табылады, ол дегеніміз оқу жоспарын нәтижелі көру, т.с.с. Жоғарғы оқу орнын басқарудағы үлкен мүмкіндіктердің бірі есептеу техникасы және программалық қамтамасыздандыру болып табылады.
Программалық қамтамасыздандыру өзінің дамуында көптеген өзгерістерге түсті: жәй логикалық және арифметикалық операцияларды орындайтын программадан өндірісті басқарудың қиын жүйесіне дейін.
1. Бобровский С. Delphi7. Учебный курс.-СПб. Питер, 2006.-736с.
Гофман В.Э., Хомоненко А.Д. Работа с базами данных в Delphi. СПб, «БХВ-Петербург», 2000
2. Дарахвелидзе П., Марков Е.Программирование в Delphi7. СПб, «БХВ-Петербург», 2003.
3. Епанешников. Программирование СУБД
4. Кандзюба С.П., Громов В.Н.
5. Delphi6. Базы данных и приложения СПб, «БХВ-Петербург», 2002.
6. Маклаков С.В. BPWin и ERWin. CASE -средства разработки информационных систем. М. ДИАЛОГ-МИФИ, 2000
7. Петров В. Н. Информационные системы: Учебник. – СПБ.: Лениниздат, 2002 – 688 с.
8. Скляр. Введение в Interbase.
9. Ульман Дж. Д., Уидом Дж. Введение в системы баз данных. – Москва: Просто и доступно: Учебное пособие. – Москва.: Лори, 2000 – 376с.
10. Федоров А., Еламанова Н.Базы данных. – Москва: КомпьютерПресс, 2001 - 256 с.
11. Проектирование экономических информационных систем: Учебник/Г.Н. Смирнова, А.А. Сорокин, Ю.Ф. Тельнов; Под ред. Ю.Ф. Тельнова. – М.: Финансы и статистика, 2001. – 512 с.
12. Козырёв А.А., Юдин А.П. Информационные технологии в экономике.
13. Новиков Ю.В., Кондратенко С.В. Локальные сети: архитектура, алгоритмы, проектирование. М. ЭКОМ., 2001 г.
14. Автоматизированные информационные технологии в экономике. И.И. Семенов, И.Т. Трубилин. Финансы и статистика. М., 2000 г.
15. Автоматизированные информационные технологии в экономике. Под ред. Г.А. Титоренко. М.: Компьютер, ЮНИТИ, 1998 г.
16. Локальные вычислительные сети: принципы построения, архитектура, коммуникационные средства. / под ред. С.В. Назаровой Rn. 1 - М.: Финансы и статистика, 1991 г.
17. Программирование алгоритмов защиты информации. Под редакцией Д.И. Правикова. -М.: Нолидж, 2000.-288 с.: ил
18. Пеньков Е.Г. «Организация учета в материально-техническом снабжении», Финансы, М. 1973
19. Голда З.К. «Организация и планирование материально-технического снабжения предприятий и организаций местного хозяйства» М. 1970
20. Лифшиц Н.И., Левин Е.Т «Механизация и автоматизация процессов отборки и комплектования заказов на складах» М., 1970
21. А.А. Бакаев, В.И. Гриценко, Д.Н. Козлов «Методы организации и обработки баз знаний» Наукова думка, Киев 1993
22. Л.В. Кокорева, О.Л. Перевозчикова «Диалоговые системы и представление знаний» М., 1995
23. А.О. Навакатикян, В.В. Кальнищ «Охрана труда пользователей компьютерных видеодисплейных терминалов» Киев 1997
24. Г. Майерс «Надежность ПО» Мир, М., 1980
25. Г. Майерс «Искусство тестирования программ» Финансы и статистика М., 1982
26. К.Г. Гусев М.Ф. Бабаков «Oсновы теории надежности учебное пособие» ХАИ 1975.
27. Цветков В.Д. «Системно-структурное моделирование и автоматизация проектирования»;
28. Мартин Дж. «Организация баз данных в вычислительных системах»;
29. Дантеманн Дж. «Программирование в среде Delphi»
30. Сван. Т Delphi 4. «Библия разработчика»
31. Хендерсон К. «Руководство разработчика баз данных»
32. Ю.Х. Вермишев «Основы автоматизации проектирования»
33. Драммонд Д. «Методы оценки и измерений дискретных вычислительных cистем». Пер. с англ. – М:Мир 1976.
34. Brown A. R. «Programm Debugging» London: MacDonald 1973.
Гради Буч. «Объектно-ориентированный анализ и проектирование» М.: Издательство Бином
Гофман В.Э., Хомоненко А.Д. Работа с базами данных в Delphi. СПб, «БХВ-Петербург», 2000
2. Дарахвелидзе П., Марков Е.Программирование в Delphi7. СПб, «БХВ-Петербург», 2003.
3. Епанешников. Программирование СУБД
4. Кандзюба С.П., Громов В.Н.
5. Delphi6. Базы данных и приложения СПб, «БХВ-Петербург», 2002.
6. Маклаков С.В. BPWin и ERWin. CASE -средства разработки информационных систем. М. ДИАЛОГ-МИФИ, 2000
7. Петров В. Н. Информационные системы: Учебник. – СПБ.: Лениниздат, 2002 – 688 с.
8. Скляр. Введение в Interbase.
9. Ульман Дж. Д., Уидом Дж. Введение в системы баз данных. – Москва: Просто и доступно: Учебное пособие. – Москва.: Лори, 2000 – 376с.
10. Федоров А., Еламанова Н.Базы данных. – Москва: КомпьютерПресс, 2001 - 256 с.
11. Проектирование экономических информационных систем: Учебник/Г.Н. Смирнова, А.А. Сорокин, Ю.Ф. Тельнов; Под ред. Ю.Ф. Тельнова. – М.: Финансы и статистика, 2001. – 512 с.
12. Козырёв А.А., Юдин А.П. Информационные технологии в экономике.
13. Новиков Ю.В., Кондратенко С.В. Локальные сети: архитектура, алгоритмы, проектирование. М. ЭКОМ., 2001 г.
14. Автоматизированные информационные технологии в экономике. И.И. Семенов, И.Т. Трубилин. Финансы и статистика. М., 2000 г.
15. Автоматизированные информационные технологии в экономике. Под ред. Г.А. Титоренко. М.: Компьютер, ЮНИТИ, 1998 г.
16. Локальные вычислительные сети: принципы построения, архитектура, коммуникационные средства. / под ред. С.В. Назаровой Rn. 1 - М.: Финансы и статистика, 1991 г.
17. Программирование алгоритмов защиты информации. Под редакцией Д.И. Правикова. -М.: Нолидж, 2000.-288 с.: ил
18. Пеньков Е.Г. «Организация учета в материально-техническом снабжении», Финансы, М. 1973
19. Голда З.К. «Организация и планирование материально-технического снабжения предприятий и организаций местного хозяйства» М. 1970
20. Лифшиц Н.И., Левин Е.Т «Механизация и автоматизация процессов отборки и комплектования заказов на складах» М., 1970
21. А.А. Бакаев, В.И. Гриценко, Д.Н. Козлов «Методы организации и обработки баз знаний» Наукова думка, Киев 1993
22. Л.В. Кокорева, О.Л. Перевозчикова «Диалоговые системы и представление знаний» М., 1995
23. А.О. Навакатикян, В.В. Кальнищ «Охрана труда пользователей компьютерных видеодисплейных терминалов» Киев 1997
24. Г. Майерс «Надежность ПО» Мир, М., 1980
25. Г. Майерс «Искусство тестирования программ» Финансы и статистика М., 1982
26. К.Г. Гусев М.Ф. Бабаков «Oсновы теории надежности учебное пособие» ХАИ 1975.
27. Цветков В.Д. «Системно-структурное моделирование и автоматизация проектирования»;
28. Мартин Дж. «Организация баз данных в вычислительных системах»;
29. Дантеманн Дж. «Программирование в среде Delphi»
30. Сван. Т Delphi 4. «Библия разработчика»
31. Хендерсон К. «Руководство разработчика баз данных»
32. Ю.Х. Вермишев «Основы автоматизации проектирования»
33. Драммонд Д. «Методы оценки и измерений дискретных вычислительных cистем». Пер. с англ. – М:Мир 1976.
34. Brown A. R. «Programm Debugging» London: MacDonald 1973.
Гради Буч. «Объектно-ориентированный анализ и проектирование» М.: Издательство Бином
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта финанстық, өндірістік, жоғарғы оқу орны, мемлекеттік
органдардың және ұйымдардың т.с.с жұмыс орындарының жұмысын деректер
базасыз елестету мүмкін емес. Бізді қоршаған ортаны ақпарат ағымы алып
жатыр. Деректер базасы болмағанда біз ақпарат көшкініне батып қалар едік.
Деректер базасы ақпараттың құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.
Деректер базасын өңдеу құралдарының бірі C++, C++ Bilder,Borland Delphi
ортасы болып табылады. Delphi бағдарламасының көмегімен деректер базасы тез
өңделеді. Delphi қосымшасы өте нәтижелі программа.
Қазіргі заманның талабына сай білім беру жүйесінің тиімді жұмыс істеуі
автоматтандырылған есепке алу компьютерлік жүйесі негізінде ақпараттық
құралдармен жабдықталуына байланысты. Бұл жерде автоматтандыру және жұмысты
рационалдау құралы ретінде деректер қорын және басқа да программалық
жабдықтауды қолдану ерекше орын алады. Оларды қолдану құжаттары, есеп
берулерді дайындау уақытын қысқартуға, барлық құжаттарды, барлық құжаттар
түрін дайындау процесінде қате жібермеуді қамтамасыз ету.
М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті Қазақстандағы ірі
университеттердің бірі, Жамбыл аймағындағы білім, ғылым және мәдениет
орталығы болып табылады. Университетте жоғарғы білімді мамандар дайындап
білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орны. Университеттерге
ведомствалық бағыныштылығына және меншік түріне қарамастан осы негізгі
ереже болып табылады. Қазақстан Республикасында университет жоғарғы
кәсіптік білім берудің бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын
жүзеге асырып және оқушыларды тәрбиелеуді қамтамасыз ететін білім беру
ұйымы болып саналады.
ТарМУ-де грантта және төлем ақы негізінде оқитын білімгерлерді оқытып
қана қоймай басқада финанстық бақылау жұмыстармен қарым қатынаста болады.
Білімгерлер өзінің мамандығы бойынша факультет деканаттарымен тығыз жұмыс
істейді. Факультет деканаттары әр білімгердің оқу процесін және үлгерімін
қадағалайды. Сонымен бірге грантта және төлем ақы негізде оқитын
білімгерлерді бақылау жұмыстарын жүргізеді.
Жоғарғы оқу орны күрделі комплекс болып табылады. Жоғарғы оқу орны және
оның ақпарат ағымын, оқу процесін басқару күрделі жүйе болып табылады.
Жоғарғы оқу орнын басқару жүйесі динамикалық жүйе болып табылады, ол
дегеніміз оқу жоспарын нәтижелі көру, т.с.с. Жоғарғы оқу орнын басқарудағы
үлкен мүмкіндіктердің бірі есептеу техникасы және программалық
қамтамасыздандыру болып табылады.
Программалық қамтамасыздандыру өзінің дамуында көптеген өзгерістерге
түсті: жәй логикалық және арифметикалық операцияларды орындайтын
программадан өндірісті басқарудың қиын жүйесіне дейін.
Программалық қамтамасыздандырудың жетілуінде негізгі екі бағытты атап
өтуге болады: Есептеу-орындау, Ақпараттың жинақталуы және өңделуі (деректер
базасын қолдану).
Қазіргі жағдайда мекемені басқару компьютерсіз басқару мүмкін емес.
Олардың ақпаратын өңдеу үшін қолданбалы автоматтандырылған ақпараттық
жүйелер құрылады (ААЖ). Мәліметтер базасынын программалық қамсыздандыру
облысында пайда болуы өте негізгі бөлігі болып табылады.
Деректер базасы деп-логикалық байланысты мәліметтердің қолданбалы
жиынтығын атайды. Ол мекеменің ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандуры
үшін қажет. Мәліметтер базасы мекеменің қажеттіліктерін анықтайтын
құжаттар негізінде құрылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Тараз мемлекеттік университетінің
Компьютерлік жүйелер кафедрасының оқытатын пәндері мен оқытушылары және
білімгері туралы ақпаратты реттеу, жеделдетіп өңдеу жене қажетті ақпаратты
тездетіп алу үшін деректер қорын құру болып табылады.
Дипломдық жұмыс үш негізгі бөлімнен тұрады: Қолданбалы құрал қажет
ететін тақырыпты зерттеу, тақырып бойынша деректер базасын жобалау, Delphi
ортасында деректер базасын басқару жүйесін құру.
Бірінші бөлімде кафедрадағы оқытушы,пәндер, білімгерлер құрамы бойынша
қажетті құжаттар зерттеліп автоматтандыруды қажет ететін мәселелер
анықталады.
Екінші бөлімде Компьютерлік жүйелер кафедрасының оқытушылар
білімгердер құрамы жұмысын автоматтандыру үшін реляциялық мәліметтер
қорының жобасы келтірілген. Бұл автоматтандырылған бағдарлама дайындауда
негізгі кезеңдердің бірі болып табылады.
Үшінші бөлімде Borland Delphi ортасында деректер базасын
басқару жүйесін құру жазылған оқытушылар құрамы жұмысын автоматтандыру
ақпараттық жүйесі құрылымы баяндалған.
Қосымшада бағдарламалық үлгілердің көріністері көрсетілген
1 ҚОЛДАНБАЛЫ ҚҰРАЛ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ТАҚЫРЫПТЫ ЗЕРТТЕУ
Қазіргі уақытта Тараз Мемлекеттік Университетінің Компьютерлік
жүйелер кафедрасы мынадай мамандықтарды дайындауда: 050602-Информатика,
050703- Ақпараттық жүйелер, 050704- Есептеу техникасы және програмалық
қамтамасыздандыру, 010540-Информатика, 370140-Басқару және ақпаратты
өңдеудің қомпьютерлік жүйелері, 091340-Ақпараттық жүйелер, 6N0602-
Информатика, 6N0703-Ақпараттық жүйелер
Кафедрада бұл мамандықтар бойынша оқитын 500-ден аса білімгер және 20-
дан аса оқытушылар бар. Мамандықтарға сәйкес білімгерлердің тобы және
оқытылатын пәндер тізімі бар. Әр оқытушының дәріс беретін бағыттары –
сабақтары белгіленген.
Дипломдық жұмыста кафедрадағы пәндер, оқытушылар, білімгерлер туралы
ақпараттар ағымын деректер базасын анықтау арқылы аудару үшін қолданбалы
құрал дайындау көзделеді.
1.1 Автоматтандыруды қажет ететін мәселелерді анықтау
Тақырыпқа қатысты ақпарат ағымының көптігіне байланысты зерттеу
тақырыбын келесі облыстарға жіктеуге болады.
-Білімгерлер облысы;
- Пәндер облысы
-Оқытушылар облысы;
-Аттестация жүргізу облысы;
-Оқу жоспары облысы.
Білімгерлер облысы. Талапкер университетке түсу үшін алдымен ұлттық
біріңғай тест (ҰБТ) тапсыруы қажет. Егер талапкер ҰБТ-тан өтсе, онда ол
жоғары оқу орнына түсуі мүмкін. Жоғары оқу орнына түсер кезде қабылдау
комиссияна келіп ол өз мамандығын таңдайды. егер Қазақстан Республикасы
бойынша білім грантын ұтып алса, онда ол жоғары оқу орнында ақысыз білім
алады, мемлекеттен білім ақысын алып тұрады. Грантқа өтпеген талапкерлер
ақылы білім алуды ұйғарса, университетпен келісім-шартқа отырады. Бұл
шартта екі жақтың міндеттері мен құқықтары жазылады. Білімгер таңдаған
тіліне байланысты орыс не қазақ тобында оқиды. Осыған байланысты бұйрық
беріледі. Университетте группа атаулары мысал түрде былайша беріледі:
1-қазақ тобы (грант);
2-орыс тобы (грант);
3-қазақ тобы (ақылы);
4-орыс тобы (ақылы);
1.1 кесте Кафедрадағы топтар тізімі
№ Топ Топ басқарушы Курс Тілі Куратор
эдвайзера
ИНФ-26-3 Усипбаева М. 1 каз Абдувалова А.Ж.
ИС-26-1,3 Нугманова Ж. 1 каз Абдувалова А.Ж.
ИС-26-2,4 Веряскина О. 1 рус Абдувалова А.Ж.
ВТиПО-26-1,3 Калтайкызы А. 1 каз Доумчариева Ж.Е.
ВТиПО-26-2,4 Тен Е. 1 рус Доумчариева Ж.Е.
ИНФ-25-1,3 Жунбаева Г. 2 каз Иманбекова Г.К.
ИНФ-25-2,4 Андриенко Г. 2 рус Иманбекова Г.К.
ИС-25-1,3 Сеитказиева М. 2 каз Конысбаева А.З.
ИС-25-2,4 Абдрахманова Н. 2 рус Конысбаева А.З.
ВТиПО-25-1,3 Жиенбаева Б. 2 каз Иманбекова Г.К.
Кафедрада білімгерлер үшін тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Сондықтан
эдвайзерге білімгер туралы толық ақпарат керек. Ол кесте түрінде былай
болады.
1.2 кесте Білімгер туралы толық деректер
ФИО Ата-анаТобы Туған Нақты мекен Жынысы Телефон
сы жылы жайы
Пәндер облысы. Пәндер стандарт және оқу жоспары бойынша жүргізіледі.
Пәндер бойынша білімгер әр семестрде сынақ түрлерін ,емтихан және курстық
жұмыс тапсырады. Емтихан түрлері жазбаша немесе тест түрінде жүргізіледі.
Төмендегі кестеде қысқаша пән атаулары көрсетілген.
1.3 кесте Пәндер мен оқытушылар
№ Пән КЖ Мамандағы Курс Емтихан Оқытушы
түрі
1 Информатика Инф, ИС, 1 тест Абдикеримова
ЕТжБҚ Л.А. Цой Н.В.
2 Тілдер мен Инф 2 жазбаша Ибраева Н.А.,
автоматтар Абдимомынова
теориясы М.М.
3 Программалау КР Инф, (ИС, 2 жазбаша Цой Н.В
технологиясы ЕТжБҚ) Доумчариева
Ж.Е.
4 Алгоритмдер Инф 2 тест Абдувалова
мен деректер А.Ж.
құрылым Цой Н.В.
5 Ақпараттар ЕТжБҚ 2 жазбаша Кайранов М.Ж.
теориясы Темиргалиев
Т.К.
Аттестация жүргізу облысы. 2004 жылдан бастап Тараз Мемлекеттік
Университетінде оқу жаңа кредиттік технология бойынша жүргізіледі. Сабақтар
оқу жоспарына кіретін мамандықтардың және пәндердің жұмыс программасына
сәйкес өткізіледі. Оқу жоспарын, әртүрлі есептер құруды өңдеу және т.б.
жұмыстар қолмен жасалады, бұл жұмыстар әрине кафедра меңгерушісінің көп
уақытын алады. Студенттер бір семестрде 2 аттестациялық балдан өтеді, ол
балдар 1-ші және 2-ші аттестациялық ведомостқа қойылады.Бал мына анықталған
критерийлер бойынша жүргізіледі: дәрістік сабақ, тәжірибелік жұмыс және СӨЖ
(егер курстық жұмыс болса оған да бал енгізіледі). Семестрдің соңында (15
аптадан кейін) студенттер пән бойынша емтихан тапсырады, бағасы емтихан
ведомыстына енгізіледі. Содан кейін үш ведомост негізінде:2 аралық және
емтихандық ведомостан қорытынды ведомость шығады, онда соңғы баға пән
бойынша сан және әріп түрінде көрсетіледі, содан кейін студенттің
транскриптіне кіреді. Алынған мәліметтер соңында талдаудан
өтеді:студенттердің семестрда алған қорытынды балдарына, курстық
жұмыстарына талдау жүргізіледі.
Алынған мәлімет бойынша деканатқа және кафедра меңгерушісіне есеп
дайындалады. Факультеттің кафедралары бойынша және мамандықтардың оқу
процесін ұйымдастыру факультет студенттерінің үлгерімін және экзамендік
сессияның рейтингтік бағасын бақылау үшін деканат ақпарат алады.
Әр кафедра меңгерушісі мамандықтың оқу жоспары және кафедраның пәндер
тізімін, рейтингтік балды енгізу үшін аралық және емтихандық ведомосты
алады және анықтамаға кіре алады сонымен қатар кафедраның жұмыс
программасын толтырады. Мамандықтың оқу жоспарын өңдеу және жөндеу
кафедраның мүшелерімен жүргізіледі.
Оқытушы облысы. Бұл бағытта кез келген сәтте нақты бір оқытушы туралы
немесе кафедрадағы барлық оқытушылар туралы әртүрлі форматтағы мәліметтер
алу мүмкіндігі болу керек. Жалпы кафедра және деканат үшін, басқа да
бөлімдер үшін оқытушылар туралы толық ақпарат керек. Соған байланысты
оқытушы туралы ақпарат әдетте мына кесте түрінде болады:
1.4 кесте Білімгер туралы толық деректер
№ Фам Аты Әкесінің аты
Мамандық шифры Kodspecialnocti Символдық 8
Мамандықтың толық аты Specialnost_p Символдық 50
Мамандықтың қыс-ған аты Specialnost_s Символдық 50
Енгізілген жылы Gorvedeniya Сандық 4
Студенттер туралы мәліметтер Student құжатында сақталады. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттың келесі реквизиттерін енгіземіз: Cтуденттің
коды, группасы, аты-жөні. Кестеде жалпы мамандық туралы мәліметтер бар:
мамандық шифры, толық атауы және қысқартылған атауы, енгізілген жылы
көрсетіледі (1.5-кесте).
1.5 кесте. Білімгер тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
Білімгер коды kod_studenta Символдық 8
Топ gruppa Символдық 50
ФИО FIO Символдық 50
Топ тізімі gruppa құжатында көрсетілген. Сонымен мәліметтер базасына
бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: білімгердің осы топқа түскенжылы
эдвайзер туралы мәлімет бар.
1.6 кесте Топ тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
Топ gruppa Символдық 8
Енгізілген жылы god_postuplenia Символдық 50
Эдвайзер edvaizer Символдық 50
Оқытушы тізімі prepodavatel құжатында көрсетілген. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: код
преподаватель, ФИО, должность. Преподаватель туралы толық мәліметті
төмендегі кестенің көмегімен алуға болады:
1.7 кесте Оқытушылар тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
код преподавателя kod_prepod Символдық 8
ФИО fio Символдық 50
Должность doljnost Символдық 50
Пәндердің тізімі Disciplina құжатында көрсетілген. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: пәннің
коды,пәннің толық аталуы,және, қысқартылған атауы, семестр. Жалпы пән
туралы мәліметтер төмендегі кестенің көмегімен алуға болады:
1.8 кесте Пәндер тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
код дисциплина kod_disciplina Символдық 8
дисциплина полное disciplina_pol Символдық 50
дисциплина сокрпщенноеdisciplina_sokr Символдық 50
2 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ
Деректер базасын жобалау – мекеменің алдына қойған мақсаттарын жүзеге
асыруға әсер ететін және оның жұмысын қолдауға арналған мәліметтер базасын
құру процесі.
Жобалаудың негізгі мақсаттары:
– Нақты қосымшаларды барлық негізгі областарда қолдануды қажет
ететін мәліметтерді және олардың арасындағы байланысты
көрсету.
– Мәліметтерді өңдеуді транзакциялауды атқара алатын кез-
келген мәліметтер моделін құру.
Мәліметтер моделі - мәліметтерді, олардың арасындағы байланыстарды және
кейбір мәліметтерге салынатын шектеулерді сипаттайтын түсініктер жиыны.
Модель объектілер мен оқиғалардың және олардың арасындағы байланыстардың
нақты түсінігі болады. Модель мекеменің өзін көрсетеді. Мөдельді құру
мақсаты - көрсетілетін мәліметтерді түсінікті түрде көрсету.Құрылымы барлық
талаптарды қанағаттандыратын жобаның нұсқасын құру.
Мәліметтер базасын құру жүйесінің екі негізгі жолы бар: төмен тәсілі
және жоғары тәсілі. Жоғары тәсілінде ең төменгі кезеңнен басаталады-
атриуттарды (маңыздардың қасиеттерін) анықтау кезеңі, өз алдына олардың
арасындағы байланыс негізінде қатынастарға бірігеді. Қатынастар маңыздар
типін және олардың арасындағы байланыстарды көрсетеді. Номализация процесі
керекті атрибуттарды идентификациялауды қанағаттандырады. Кейін олардан бұл
атрибуттар арасындағы байланыстар негізінде нормаланған кестелерді құрады.
Жоғары тәсіл көп емес атрибуттары бар мәліметтер базасын жобалауға
арналғын. Бірақ бұл тәсілді көп көлемді атрибуттары бар мәліметтер базасын
жобалауда қиынға түседі, өйткені барлық функционалды қатынастарды орнату
қиынға соғады. Құрылымды мәліметтер базасына арналған концептуалды және
логикалық мәліметтер моделінде жүзден мыңға дейін атрибуттар бар. Бұл жерде
қажетті тәсілді таңдау қиынға соғады.
Құрылымды мәліметтер базасын жобалау үшін көбінесе Төмен тәсілі
қолданылады. Бұл тәсіл жоғары сатылы маңыздар мен байланыстары бар
мәліметтер моделін құрудан бастайды, кейін төменгі сатылы маңыздар,
байланыстар және оларға байланысты атрибуттарды төменгі анықтаулар түрінде
жүргізеді. Төмен тәсілі маңыз-байланыс моделінің концепциясында
орындалады. Бұл жағдайда жұмыс маңыздар мен олардың арасындағы
байланыстарды анықтаудан басталады.
Бұл дипломдық жұмыста пәндік облысының анализі және кіріс құжаттары
негізінде төмен тәсілі қолданылады: маңыз-байланыс сатысында модель
анықталады, кейін олардың қатыстары үшін нормализациялау қағидалары
қолданылады.
Программалық қамтамасыздандыруды өңдеу үшін 2 негізгі әрекет
қолданылды: функциональды модул немесе құрылымдық. Оның негізіне
функционалды принципі кіреді, жүйенің құрылым иерархия термині түрінде
көрсетіледі және функциональды элемент арасында бөлек ақпарат береді.
Екінші, объектті-бағытталған объектті декомпозицияны пайдаланады.
Құрылымдық жүйесі объект термині және олардың байланысы арқылы анықталады,
ал жүйенің бағыты объектарасындағы хабарлама терминінің ауысуымен
анықталады. Әр объект жүйесі, өзінің бағытымен негізделеді.
Құрылымды пайдаланып программалық қамтамасыздандыру ақпараттық жүйені
өңдеу, жүйені функциональды ішкі жүйеге бөледі. Бөлу процесі нақты
процедураны алғанға дейін жалғасады.Осыдан автоматталған жүйе бүтін
көріністі сақтайды мұнда барлық байланыс компоненттерін құрайды. Жүйені
“төменнен-жоғары” қарай өңдегенде, бөлек тапсырмадан барлық жүйеге дейін
бүтін жоғалады, ақпараттың бөлек компьютерін анықтағанда қиындық туады.
Объектті-бағытталған ыңғайдың маңызды сапасы ұйым моделі және
жобалайтын модел болып табылады. Объектті бағытталған ыңғай мынадай
ерекшеліктерден тұрады:
-объектті-декомпозиция программалық қамтамасыздандыруды құруға
мүмкіндік береді. Объектті бағытталған ыңғайды пайдалану өңдеудің деңгейін
жоғарылатады,программалардың, жобаның қайталануын пайдалану үшін қажет.
-объектті декомпозиция программалық қамтамасыздандыру жүйесін құруда
қиындықтарды азайтады, жүйенің дамуына көмектеседі.
-объектті модель объектті бағытталған программалық тілдерді пайдалануға
мүмкіндік береді.
Объектті бағытталған ыңғайдың негізгі қасиеті, объектті бағытталған жүйе
ашық және оған өзгертулер енгізу оңай болып табылады. Жаңа технологияға
өту, шығындарды шығарумен байланысты; Бұл объектті бағытталған ыңғайдың
кемшілігі болып табылады. Объектті бағытталған ыңғайдың эффектілері 2-3
жобаны өңдегеннен кейін көрінеді.
Қазіргі уақытта тәжірибеде CASE құралына жататын объектті бағытталған
ыңғай, структуралық ыңғаймен салыстырғанда үлкен емес. Объектті бағытталған
ыңғайдың спецификациясын көрсететін диаграммалар профессионалдар емес үшін
өте түсінікті. Объектті бағытталған CASE құралының мысалы болып: Rational
Rose фирмасы Rational Software және Paradigm Plus фирмасы Computer
AsSociotes, бұл ПО жобалау үшін қажет. Структуралық ыңғайды қамтитын CASE
құралы Ақпараттық жүйені жобалауда көп қолданады. Россиядағы программалық
қамтамсыздандыру облысында CASE құралын төмендегіше үлестіреді: Vantage
Team Builder (Westmount I-CASE); Designer2000; Silverrun; ERwin+BPwin; S-
Designor; CASE.Талдаушы.
Erwin-деректер базасын жобалайтын жаңа құрал. ERwin ERX ерекшелігі
деректер базасы арасындағы қарым-қатынасты және қосымшаны өңдеуді
қамтамасыз етеді. Erwin барлық танымал реляциялық МҚБЖ қамтиды: Oracle;
Sybase; Informix; Microsoft SQL Server; FoxPro; InterBase; Paradox; Access.
Бірнеше модель құру үшін бір модель пайдаланылады. Erwin қосымшаларды
өңдейтін барлық танымал құралдармен бірге пайдалануға болады: Delphi,
PowerBuilder, Visual Basic, Oracle Designer2000.
2.1 ERwin-Platinum программасы арқылы деректер базасын жобалау
ER диаграммасын құру үшін жобалауда программалық құрал Erwin
пайдаланады. ERwin –Platinum фирмасының МБ жоьалау CASE құралы болып
табылады.
Erwin Windows графикалық интерфейсін, ER –диаграммасын құру құралдары,
логикалық және физикалық МБ құру үшін редакторды өзіне біріктіреді. Erwin
арнай бір фирманың технологиясына тәуелді емес. Сонымен қатар МБ ODBC
интерфейсі арқылы өтеді.
Осы программада дайындалған мәліметтер қорын кез-келген МББЖ:Acces,
Foxpro, Delphi генерация жасауға болады.
Деректер базасын жобалаудың алғашқы сатысы болып домендер құру болып
табылады. Домендер МҚБЖ- да қолданатын негізгі мәліметтер типі көрсетеді.
Олар текстік(String), сандық(Number) дата (DateTime), екілік (Blob). Келесі
кестеде мәліметтердің логикалық және физикалық домендер тізімі көрсетілген
2.1 кесте Домендер тізімі
Доменнің логикалық аты Доменнің физикалық аты Домен типі
examen t_examen Number
itog t_itog Number
kol_vo_kreditov t_ko_lvo_kreditov Number
lc1 t_lc1 Number
lc2 t_lc2 Number
pr1 t_pr1 Number
pr2 t_pr2 Number
srs1 t_srs1 Number
srs2 t_srs2 Number
Disciplina_s t_Disciplina_s String
Disciplina_p t_Disciplina_p String
Specialnost_s t_Specialnost_s String
Specialnost_p t_Specialnost_p String
Doljnost t_Doljnost String
FIO t_FIO String
gruppa t_gruppa String
Semester T_semestr number
Диаграммаларға мынадай (сущность) маңыздар кіреді.
Student мағынасы:
-Kod_studenta
-Gruppa
-FIO
Gruppa маңызы:
-Gruppa
-god_postuplenia
-edvaizer
Specialnost мағынасы:
-Shifr_specialnosti;
-Specialnost_p;
-Specialnost_s;
-God_vvedenia.
Disciplina маңызы:
-Kod_disciplina;
-Disciplina_p;
-Disciplina_s.
-Semestr
Prepodavatel маңызы:
-kod_prepod
-FIO
-Doljnost
Vedomost маңызы:
-Shifr_specialnost;
-Kod_disciplina;
-Kod_student;
-Kod_prepod;
-Lc1;
-Lc2;
-Pr1;
-Pr2;
-Srs1;
-Srs2;
-Examen;
-Itog;
baza_uchebni_plan маңызы:
-kod_up;
-god_wid_standart;
-shifr_specialnost;
soderjanie_uchebni_plan мағынасы:
-kod_up;
-kod_disciplina;
-Semester;
-kol_vo_kreditov;
Erwin-де деректер базасын жобалау 2 режимде жобалауға болады: логикалық
және физикалық. Erwin-де жұмыс логикалық режимде болады. Деректер логикалық
режимде шынайы өмірдегідей көрінеді. Логикалық режимнің объектілері болып
маңыз (сущность) және атрибуттар табылады. Логикалық режимнің моделі
әмбебап (универсальды) және нақты деректер базасына байланысты емес.
Деректер базасын құрудың мәселесін анықтауда негізгі тақырып мынадай
облыс жіктелген болатын:
Оқытушылар облысы
Білімгерлер облысы
Аттестация жүргізу облысы
Оқу жоспар облысы
Оқытушылар облысында өзара байланыстағы Doljnost және Prepodavatel
маңыздары анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.1-
суретте, InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.2-
суретте көрсетілген.
2.1-сурет Оқытушылар облысының логикалық моделі
2.2-сурет Оқытушылар облысының физикалық моделі
Білімгерлер облысында өзара байланыстағы Student және Gruppa маңыздары
анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.3-суретте,
InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.4-суретте
көрсетілген.
2.3-сурет Білімгерлер облысының логикалық моделі
2.4-сурет Білімгерлер облысының физикалық моделі
Аттестация жүргізу облысында өзара байланыстағы Student,
Vedomost,Disciplina, Specialnost және Prepodavatel маңыздары анықталған.
Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.5-суретте, InterBase
серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.6-суретте көрсетілген.
2.5-сурет Аттестация облысының логикалық моделі
2.6-сурет Аттестация облысының физикалық моделі
Оқу жоспары облысында өзара байланыстағы baza_uchebni_plan, Disciplina,
Soderjanie_uchebni_plan маңыздары анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі
логикалық моделі 2.7-суретте, InterBase серверіне бейімделген физикалық
деңгей көрінісі 2.8-суретте көрсетілген.
2.7-сурет Оқу жоспары облысының логикалық моделі
2.8-сурет Оқу жоспары облысының физикалық моделі
Барлық анықталған облыс жалпы (глобальды) логикалық модел 2.9 суретте,
ал InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.10-суретте
көрсетілген.
2.9-суретте жалпы (глобальды) логикалық модел
Физикалық режимде модель керісінше нақты базаға байланысты болады.
Сондықтан бір логикалық модель, бірнеше физикалық модельге сәйкес келеді.
Физикалық және логикалық жобалау арасында тығыз байланыс бар. Өйткені
жүйенің өнімділігін жоғарлату үшін физикалық жобалауда қабылданатын
шешімдер логикалық жобалауға әсерін тигізеді. Физикалық жобалаудың негізгі
мақсаты мәліметтер базасының логикалық жобасын физикалық ендіруді сипаттау.
Деректер базасы- бұл нақты бір тақырыпқа немесе мәселеге жататын
мәліметтер жиынтығы. Егер деректер базасы компьютерде сақталмаса немесе
оның кейбір бөліктері сақталса, онда қолданушы өзі мәліметтерді жинауы
қажет.
2.10-суретте Анықталған облыстың физикалық моделі
Негізінде глобальдық деректер моделі InterBase-ке аудару үшін алдымен
физикалық деңгейде отырып, TargetServer командасы арқылы сервер ретінде
InterBase-ті таңдаймыз.
2.2 Деректер базасындағы бизнес-әрекеттерді сипаттау
Мәліметтердің тұрастығы дегеніміз - пәндік облысын адекватты көрсететін
толық ақпараты бар мәліметтер базасының қасиеті.
Тұртастықтың екі түрі бар:физикалық және логикалық тұтастық. Физикалық
тұтастық мәліметтерге физикалық рұқсатын және ол мәліметтердің жоғалмағанын
көрсетеді. Ал логикалық тұтастық мәліметтер базасындағы қателіктердің
жоқтығын тексереді. Біз мәліметтер базасының логикалық тұтастығын
қарастырамыз. Мәліметтер базасының тұтастығын қолдауда тұтастықты тексеру
және қателіктерді тапқан жағдайда оларды қалпына келтіру көзделген.
Мәліметтер базасының тұтастық күйі -тұтастықты шектеу көмегімен
құрылады.Тұтастықты шектеу базаға қатысты емес мәліметтерді енгізуге тыйым
салады.
Тұтастығын шектеу арасында екі негізгі шектеу типтерін атап өтуге
болады:атрибуттар мәндерін шектеу және құрылымды шектеу.
Атрибуттар мәндерін шектеу. Мысал ретінде атрубуттарда бос және
қайталанған мәндерді жазуға болмайды.
Құрылымды шектеулер маңыздар тұтастығы және сілтеу тұтастығы талаптарын
анықтайды. Әр маңыз экземплярына тек қана оның бір кортежі сай келеді.
Маңыздар тұтастығы талаптары - әр қатынаста кестеге қайталанған жазуларды
енгізуге тыйым салатын негізгі кілт болуы қажет. Сілтеме үйлесімділік
талаптары ішкі кілт түсінігімен тығыз байланысты.
Ішкі кілттер мәліметтер базасындағы кестелер арасында байланыстар
орнату үшін қажет. Бұл жағдайда бір қатынастың атрибуты (еншілес) тап осы
қатынастың ішкі кілті деп аталады, егер ол басқа қатынастың (негізгі)
негізгі кілті болса. Сілтеме үйлесімдік талаптары: еншілес кестенің әр ішкі
кілтіне негізгі кестеде негізгі кілті бар мәні сәйкес келуі керек.
Сілтеме үйлесімдікті қолдау үшін негізгі және ішкі кілттер мәндеріне
шектеулер қойылады. Бұл шектеулер негізгі кілттің мәндерін жаңарту немесе
өшіру, сонымен қатар ішкі кілттің мәндерін жазу және жаңарту кезінде
талаптарды орындауы қажет.
Әр қатынастың ішкі кілтіне оған қатысты негізгі кілттің мәндерінің
жаңару және өшірулуі кезінде орындалатын талаптар қойылады. Бұл жағдайда
келесі стратегияны таңдауға болады- NO ACTION, CASCADE, SET NULL, SET
DEFAULT немесе NO CHECK.
NO ACTION. Негізгі қатынастан жиекті өшіруге тыйым салынады, егер
еншілес қатынаста оған сілтеме бір ғана жиек болса.
CASCADE. Негізгі қатынаста өшірілген жиектер автоматты түрде оған
қатысты еншілес қатынаста оған сілтеме болған жағдайда өшіріледі.
SET NULL. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда оған қатысты
еншілес қатынаста ішкі кілттің атрибутына бос мән жазылады.
SET DEFAULT. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда оған қатысты
еншілес қатынаста ішкі кілттің атрибутына по умолчанию мәндері жазылады.
NO CHECK. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда сілтеме
тұтастықты сақтау көзделмейді.
Құрылған мәліметтер базасының логикалық моледі физикалық жобалаудың
негізгі көзі болып табылады.
2.9-2.10-суретте көрсетілген жалпы логикалық және физикалық
моделдерінде мына кестелер арасында байланыс орнатылған:
2.2 кесте Байланыс орнатылған кестелер
Parent (басыңқы маңыз) Child(бағыныңқы немесе туынды маңыз)
Gruppa Student
Doljnost Prepodavatel
Specialnost Baza_uchebni_plan
Prepodavatel Vedomost
Disciplina Soderjanie_uchebni_plan
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Gruppa кестесінен бір жазбаны (топты) өшірсек және атын өзгертсек
(Delet:Cascade, Update:Cascade) Gruppa кестесіндегі сол топтағы тіркелген
барлық білімгер автоматты түрде өшіріледі, немесе олардың тобының аты жаңа
атқа автоматты түрде өзгереді.
Gruppa кестесіндегі I:N шарты Gruppa кестесіне жаңа кез келген жазу
енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба енгізуге
ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында мынадай
триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_gruppa FOR gruppa AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on gruppa *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from student
where
* %JoinFKPK(student,OLD," = "," and") *
student.gruppa = OLD.gruppa;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_gruppa FOR gruppa AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on gruppa *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.gruppa NEW.gruppa) THEN
BEGIN
update student
set
* %JoinFKPK(student,NEW," = ",",") *
student.gruppa = NEW.gruppa
where
* %JoinFKPK(student,OLD," = "," and") *
student.gruppa = OLD.gruppa;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Ал туынды Student кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты Gruppa
кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни өшіруге
ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты Student кестесіне жаңа жазба енгізгенде сыртқы кілт
(Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін Gruppa
кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Gruppa) мәнінен іздейді, егер ол
жақтан табылмаса бұл жазбаны Student кестесіне енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_student FOR student AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* student R16 vedomost ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_student FOR student AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from gruppa
where
* %JoinFKPK(NEW,gruppa," = "," and") *
NEW.gruppa = gruppa.gruppa into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_student FOR student AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* student R16 vedomost ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update vedomost
set
* %JoinFKPK(vedomost,NEW," = ",",") *
vedomost.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON CHILD UPDATE RESTRICT *
select count(*)
from gruppa
where
* %JoinFKPK(NEW,gruppa," = "," and") *
NEW.gruppa = gruppa.gruppa into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_UPDATE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Бұл триггерлер әр кестеге бір жазба енгізілгенде өздігінен орындалып
тұрады.
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Doljnost кестесінен бір жазбаны (қызметін) өшірсек және атын
өзгертсек (Delet:Cascade, Update:Cascade) Doljnost кестесіндегі сол
қызметке тіркелген барлық оқытушы автоматты түрде өшіріледі, немесе олардың
қызметінің аты жаңа атқа автоматты түрде өзгереді.
Doljnost кестесіндегі I:N шарты Doljnost кестесіне жаңа кез келген
жазу енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба енгізуге
ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында мынадай
триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_Doljnost FOR Doljnost AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on Doljnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from prepodavatel
where
* %JoinFKPK(prepodavatel,OLD," = "," and") *
prepodavatel.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_Doljnost FOR Doljnost AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on Doljnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update prepodavatel
set
* %JoinFKPK(prepodavatel,NEW," = ",",") *
prepodavatel.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(prepodavatel,OLD," = "," and") *
prepodavatel.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Ал туынды Prepod кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты Prepod
кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни өшіруге
ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты Prepod кестесіне жаңа жазба енгізгенде сыртқы кілт
(Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін Doljnost
кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Doljnost) мәнінен іздейді, егер
ол жақтан табылмаса бұл жазбаны Prepod кестесіне енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* prepodavatel R21 vedomost ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod and
vedomost.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from Doljnost
where
* %JoinFKPK(NEW,Doljnost," = "," and") *
NEW.kod = Doljnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* prepodavatel R21 vedomost ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod or
OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update vedomost
set
* %JoinFKPK(vedomost,NEW," = ",",") *
vedomost.kod = NEW.kod,
vedomost.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod and
vedomost.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON CHILD UPDATE RESTRICT *
select count(*)
from Doljnost
where
* %JoinFKPK(NEW,Doljnost," = "," and") *
NEW.kod = Doljnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_UPDATE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Бұл триггерлер әр кестеге бір жазба енгізілгенде өздігінен орындалып
тұрады.
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Specialnost кестесінен бір жазбаны (мамандықты) өшірсек және атын
өзгертсек (Delet:Cascade, Update:Cascade) Specialnost кестесіндегі сол
қызметке тіркелген барлық мамандық автоматты түрде өшіріледі, немесе
олардың мамандықтың аты жаңа атқа автоматты түрде өзгереді.
Specialnost кестесіндегі I:N шарты Specialnost кестесіне жаңа кез
келген жазу енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба
енгізуге ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында
мынадай триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_specialnost FOR specialnost AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* DELETE trigger on specialnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from baza_uchebni_plan
where
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,OLD," = "," and") *
baza_uchebni_plan.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R14 vedomost ON PARENT DELETE RESTRICT *
select count(*)
from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod into numrows;
IF (numrows 0) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_PARENT_DELETE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_specialnost FOR specialnost AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* UPDATE trigger on specialnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update baza_uchebni_plan
set
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,NEW," = ",",") *
baza_uchebni_plan.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,OLD," = "," and") *
baza_uchebni_plan.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R14 vedomost ON PARENT UPDATE RESTRICT *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
select count(*)
from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod into numrows;
IF (numrows 0) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_PARENT_UPDATE_RESTRICT;
END
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
END !!
Ал туынды baza uchebni plan кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты baza
uchebni plan кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни
өшіруге ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты baza uchebni plan кестесіне жаңа жазба енгізгенде
сыртқы кілт (Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін
Specialnost кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Specialnost) мәнінен
іздейді, егер ол жақтан табылмаса бұл жазбаны baza uchebni plan кестесіне
енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* baza_uchebni_plan R19 soderjanie_uchebni_plan ON PARENT DELETE
CASCADE *
delete from soderjanie_uchebni_plan
where
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,O LD," = "," and") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = OLD.kod_up;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from specialnost
where
* %JoinFKPK(NEW,specialnost," = "," and") *
NEW.kod = specialnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* baza_uchebni_plan R19 soderjanie_uchebni_plan ON PARENT UPDATE
CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod_up NEW.kod_up) THEN
BEGIN
update soderjanie_uchebni_plan
set
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,N EW," = ",",") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = NEW.kod_up
where
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,O LD," = "," and") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = OLD.kod_up;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі уақытта финанстық, өндірістік, жоғарғы оқу орны, мемлекеттік
органдардың және ұйымдардың т.с.с жұмыс орындарының жұмысын деректер
базасыз елестету мүмкін емес. Бізді қоршаған ортаны ақпарат ағымы алып
жатыр. Деректер базасы болмағанда біз ақпарат көшкініне батып қалар едік.
Деректер базасы ақпараттың құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.
Деректер базасын өңдеу құралдарының бірі C++, C++ Bilder,Borland Delphi
ортасы болып табылады. Delphi бағдарламасының көмегімен деректер базасы тез
өңделеді. Delphi қосымшасы өте нәтижелі программа.
Қазіргі заманның талабына сай білім беру жүйесінің тиімді жұмыс істеуі
автоматтандырылған есепке алу компьютерлік жүйесі негізінде ақпараттық
құралдармен жабдықталуына байланысты. Бұл жерде автоматтандыру және жұмысты
рационалдау құралы ретінде деректер қорын және басқа да программалық
жабдықтауды қолдану ерекше орын алады. Оларды қолдану құжаттары, есеп
берулерді дайындау уақытын қысқартуға, барлық құжаттарды, барлық құжаттар
түрін дайындау процесінде қате жібермеуді қамтамасыз ету.
М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті Қазақстандағы ірі
университеттердің бірі, Жамбыл аймағындағы білім, ғылым және мәдениет
орталығы болып табылады. Университетте жоғарғы білімді мамандар дайындап
білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орны. Университеттерге
ведомствалық бағыныштылығына және меншік түріне қарамастан осы негізгі
ереже болып табылады. Қазақстан Республикасында университет жоғарғы
кәсіптік білім берудің бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын
жүзеге асырып және оқушыларды тәрбиелеуді қамтамасыз ететін білім беру
ұйымы болып саналады.
ТарМУ-де грантта және төлем ақы негізінде оқитын білімгерлерді оқытып
қана қоймай басқада финанстық бақылау жұмыстармен қарым қатынаста болады.
Білімгерлер өзінің мамандығы бойынша факультет деканаттарымен тығыз жұмыс
істейді. Факультет деканаттары әр білімгердің оқу процесін және үлгерімін
қадағалайды. Сонымен бірге грантта және төлем ақы негізде оқитын
білімгерлерді бақылау жұмыстарын жүргізеді.
Жоғарғы оқу орны күрделі комплекс болып табылады. Жоғарғы оқу орны және
оның ақпарат ағымын, оқу процесін басқару күрделі жүйе болып табылады.
Жоғарғы оқу орнын басқару жүйесі динамикалық жүйе болып табылады, ол
дегеніміз оқу жоспарын нәтижелі көру, т.с.с. Жоғарғы оқу орнын басқарудағы
үлкен мүмкіндіктердің бірі есептеу техникасы және программалық
қамтамасыздандыру болып табылады.
Программалық қамтамасыздандыру өзінің дамуында көптеген өзгерістерге
түсті: жәй логикалық және арифметикалық операцияларды орындайтын
программадан өндірісті басқарудың қиын жүйесіне дейін.
Программалық қамтамасыздандырудың жетілуінде негізгі екі бағытты атап
өтуге болады: Есептеу-орындау, Ақпараттың жинақталуы және өңделуі (деректер
базасын қолдану).
Қазіргі жағдайда мекемені басқару компьютерсіз басқару мүмкін емес.
Олардың ақпаратын өңдеу үшін қолданбалы автоматтандырылған ақпараттық
жүйелер құрылады (ААЖ). Мәліметтер базасынын программалық қамсыздандыру
облысында пайда болуы өте негізгі бөлігі болып табылады.
Деректер базасы деп-логикалық байланысты мәліметтердің қолданбалы
жиынтығын атайды. Ол мекеменің ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандуры
үшін қажет. Мәліметтер базасы мекеменің қажеттіліктерін анықтайтын
құжаттар негізінде құрылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Тараз мемлекеттік университетінің
Компьютерлік жүйелер кафедрасының оқытатын пәндері мен оқытушылары және
білімгері туралы ақпаратты реттеу, жеделдетіп өңдеу жене қажетті ақпаратты
тездетіп алу үшін деректер қорын құру болып табылады.
Дипломдық жұмыс үш негізгі бөлімнен тұрады: Қолданбалы құрал қажет
ететін тақырыпты зерттеу, тақырып бойынша деректер базасын жобалау, Delphi
ортасында деректер базасын басқару жүйесін құру.
Бірінші бөлімде кафедрадағы оқытушы,пәндер, білімгерлер құрамы бойынша
қажетті құжаттар зерттеліп автоматтандыруды қажет ететін мәселелер
анықталады.
Екінші бөлімде Компьютерлік жүйелер кафедрасының оқытушылар
білімгердер құрамы жұмысын автоматтандыру үшін реляциялық мәліметтер
қорының жобасы келтірілген. Бұл автоматтандырылған бағдарлама дайындауда
негізгі кезеңдердің бірі болып табылады.
Үшінші бөлімде Borland Delphi ортасында деректер базасын
басқару жүйесін құру жазылған оқытушылар құрамы жұмысын автоматтандыру
ақпараттық жүйесі құрылымы баяндалған.
Қосымшада бағдарламалық үлгілердің көріністері көрсетілген
1 ҚОЛДАНБАЛЫ ҚҰРАЛ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ТАҚЫРЫПТЫ ЗЕРТТЕУ
Қазіргі уақытта Тараз Мемлекеттік Университетінің Компьютерлік
жүйелер кафедрасы мынадай мамандықтарды дайындауда: 050602-Информатика,
050703- Ақпараттық жүйелер, 050704- Есептеу техникасы және програмалық
қамтамасыздандыру, 010540-Информатика, 370140-Басқару және ақпаратты
өңдеудің қомпьютерлік жүйелері, 091340-Ақпараттық жүйелер, 6N0602-
Информатика, 6N0703-Ақпараттық жүйелер
Кафедрада бұл мамандықтар бойынша оқитын 500-ден аса білімгер және 20-
дан аса оқытушылар бар. Мамандықтарға сәйкес білімгерлердің тобы және
оқытылатын пәндер тізімі бар. Әр оқытушының дәріс беретін бағыттары –
сабақтары белгіленген.
Дипломдық жұмыста кафедрадағы пәндер, оқытушылар, білімгерлер туралы
ақпараттар ағымын деректер базасын анықтау арқылы аудару үшін қолданбалы
құрал дайындау көзделеді.
1.1 Автоматтандыруды қажет ететін мәселелерді анықтау
Тақырыпқа қатысты ақпарат ағымының көптігіне байланысты зерттеу
тақырыбын келесі облыстарға жіктеуге болады.
-Білімгерлер облысы;
- Пәндер облысы
-Оқытушылар облысы;
-Аттестация жүргізу облысы;
-Оқу жоспары облысы.
Білімгерлер облысы. Талапкер университетке түсу үшін алдымен ұлттық
біріңғай тест (ҰБТ) тапсыруы қажет. Егер талапкер ҰБТ-тан өтсе, онда ол
жоғары оқу орнына түсуі мүмкін. Жоғары оқу орнына түсер кезде қабылдау
комиссияна келіп ол өз мамандығын таңдайды. егер Қазақстан Республикасы
бойынша білім грантын ұтып алса, онда ол жоғары оқу орнында ақысыз білім
алады, мемлекеттен білім ақысын алып тұрады. Грантқа өтпеген талапкерлер
ақылы білім алуды ұйғарса, университетпен келісім-шартқа отырады. Бұл
шартта екі жақтың міндеттері мен құқықтары жазылады. Білімгер таңдаған
тіліне байланысты орыс не қазақ тобында оқиды. Осыған байланысты бұйрық
беріледі. Университетте группа атаулары мысал түрде былайша беріледі:
1-қазақ тобы (грант);
2-орыс тобы (грант);
3-қазақ тобы (ақылы);
4-орыс тобы (ақылы);
1.1 кесте Кафедрадағы топтар тізімі
№ Топ Топ басқарушы Курс Тілі Куратор
эдвайзера
ИНФ-26-3 Усипбаева М. 1 каз Абдувалова А.Ж.
ИС-26-1,3 Нугманова Ж. 1 каз Абдувалова А.Ж.
ИС-26-2,4 Веряскина О. 1 рус Абдувалова А.Ж.
ВТиПО-26-1,3 Калтайкызы А. 1 каз Доумчариева Ж.Е.
ВТиПО-26-2,4 Тен Е. 1 рус Доумчариева Ж.Е.
ИНФ-25-1,3 Жунбаева Г. 2 каз Иманбекова Г.К.
ИНФ-25-2,4 Андриенко Г. 2 рус Иманбекова Г.К.
ИС-25-1,3 Сеитказиева М. 2 каз Конысбаева А.З.
ИС-25-2,4 Абдрахманова Н. 2 рус Конысбаева А.З.
ВТиПО-25-1,3 Жиенбаева Б. 2 каз Иманбекова Г.К.
Кафедрада білімгерлер үшін тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Сондықтан
эдвайзерге білімгер туралы толық ақпарат керек. Ол кесте түрінде былай
болады.
1.2 кесте Білімгер туралы толық деректер
ФИО Ата-анаТобы Туған Нақты мекен Жынысы Телефон
сы жылы жайы
Пәндер облысы. Пәндер стандарт және оқу жоспары бойынша жүргізіледі.
Пәндер бойынша білімгер әр семестрде сынақ түрлерін ,емтихан және курстық
жұмыс тапсырады. Емтихан түрлері жазбаша немесе тест түрінде жүргізіледі.
Төмендегі кестеде қысқаша пән атаулары көрсетілген.
1.3 кесте Пәндер мен оқытушылар
№ Пән КЖ Мамандағы Курс Емтихан Оқытушы
түрі
1 Информатика Инф, ИС, 1 тест Абдикеримова
ЕТжБҚ Л.А. Цой Н.В.
2 Тілдер мен Инф 2 жазбаша Ибраева Н.А.,
автоматтар Абдимомынова
теориясы М.М.
3 Программалау КР Инф, (ИС, 2 жазбаша Цой Н.В
технологиясы ЕТжБҚ) Доумчариева
Ж.Е.
4 Алгоритмдер Инф 2 тест Абдувалова
мен деректер А.Ж.
құрылым Цой Н.В.
5 Ақпараттар ЕТжБҚ 2 жазбаша Кайранов М.Ж.
теориясы Темиргалиев
Т.К.
Аттестация жүргізу облысы. 2004 жылдан бастап Тараз Мемлекеттік
Университетінде оқу жаңа кредиттік технология бойынша жүргізіледі. Сабақтар
оқу жоспарына кіретін мамандықтардың және пәндердің жұмыс программасына
сәйкес өткізіледі. Оқу жоспарын, әртүрлі есептер құруды өңдеу және т.б.
жұмыстар қолмен жасалады, бұл жұмыстар әрине кафедра меңгерушісінің көп
уақытын алады. Студенттер бір семестрде 2 аттестациялық балдан өтеді, ол
балдар 1-ші және 2-ші аттестациялық ведомостқа қойылады.Бал мына анықталған
критерийлер бойынша жүргізіледі: дәрістік сабақ, тәжірибелік жұмыс және СӨЖ
(егер курстық жұмыс болса оған да бал енгізіледі). Семестрдің соңында (15
аптадан кейін) студенттер пән бойынша емтихан тапсырады, бағасы емтихан
ведомыстына енгізіледі. Содан кейін үш ведомост негізінде:2 аралық және
емтихандық ведомостан қорытынды ведомость шығады, онда соңғы баға пән
бойынша сан және әріп түрінде көрсетіледі, содан кейін студенттің
транскриптіне кіреді. Алынған мәліметтер соңында талдаудан
өтеді:студенттердің семестрда алған қорытынды балдарына, курстық
жұмыстарына талдау жүргізіледі.
Алынған мәлімет бойынша деканатқа және кафедра меңгерушісіне есеп
дайындалады. Факультеттің кафедралары бойынша және мамандықтардың оқу
процесін ұйымдастыру факультет студенттерінің үлгерімін және экзамендік
сессияның рейтингтік бағасын бақылау үшін деканат ақпарат алады.
Әр кафедра меңгерушісі мамандықтың оқу жоспары және кафедраның пәндер
тізімін, рейтингтік балды енгізу үшін аралық және емтихандық ведомосты
алады және анықтамаға кіре алады сонымен қатар кафедраның жұмыс
программасын толтырады. Мамандықтың оқу жоспарын өңдеу және жөндеу
кафедраның мүшелерімен жүргізіледі.
Оқытушы облысы. Бұл бағытта кез келген сәтте нақты бір оқытушы туралы
немесе кафедрадағы барлық оқытушылар туралы әртүрлі форматтағы мәліметтер
алу мүмкіндігі болу керек. Жалпы кафедра және деканат үшін, басқа да
бөлімдер үшін оқытушылар туралы толық ақпарат керек. Соған байланысты
оқытушы туралы ақпарат әдетте мына кесте түрінде болады:
1.4 кесте Білімгер туралы толық деректер
№ Фам Аты Әкесінің аты
Мамандық шифры Kodspecialnocti Символдық 8
Мамандықтың толық аты Specialnost_p Символдық 50
Мамандықтың қыс-ған аты Specialnost_s Символдық 50
Енгізілген жылы Gorvedeniya Сандық 4
Студенттер туралы мәліметтер Student құжатында сақталады. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттың келесі реквизиттерін енгіземіз: Cтуденттің
коды, группасы, аты-жөні. Кестеде жалпы мамандық туралы мәліметтер бар:
мамандық шифры, толық атауы және қысқартылған атауы, енгізілген жылы
көрсетіледі (1.5-кесте).
1.5 кесте. Білімгер тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
Білімгер коды kod_studenta Символдық 8
Топ gruppa Символдық 50
ФИО FIO Символдық 50
Топ тізімі gruppa құжатында көрсетілген. Сонымен мәліметтер базасына
бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: білімгердің осы топқа түскенжылы
эдвайзер туралы мәлімет бар.
1.6 кесте Топ тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
Топ gruppa Символдық 8
Енгізілген жылы god_postuplenia Символдық 50
Эдвайзер edvaizer Символдық 50
Оқытушы тізімі prepodavatel құжатында көрсетілген. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: код
преподаватель, ФИО, должность. Преподаватель туралы толық мәліметті
төмендегі кестенің көмегімен алуға болады:
1.7 кесте Оқытушылар тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
код преподавателя kod_prepod Символдық 8
ФИО fio Символдық 50
Должность doljnost Символдық 50
Пәндердің тізімі Disciplina құжатында көрсетілген. Сонымен
мәліметтер базасына бұл құжаттан мынау реквизиттер енуі керек: пәннің
коды,пәннің толық аталуы,және, қысқартылған атауы, семестр. Жалпы пән
туралы мәліметтер төмендегі кестенің көмегімен алуға болады:
1.8 кесте Пәндер тізімі
Объект атауы Идентификатор Типі Ұзындығы
код дисциплина kod_disciplina Символдық 8
дисциплина полное disciplina_pol Символдық 50
дисциплина сокрпщенноеdisciplina_sokr Символдық 50
2 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ
Деректер базасын жобалау – мекеменің алдына қойған мақсаттарын жүзеге
асыруға әсер ететін және оның жұмысын қолдауға арналған мәліметтер базасын
құру процесі.
Жобалаудың негізгі мақсаттары:
– Нақты қосымшаларды барлық негізгі областарда қолдануды қажет
ететін мәліметтерді және олардың арасындағы байланысты
көрсету.
– Мәліметтерді өңдеуді транзакциялауды атқара алатын кез-
келген мәліметтер моделін құру.
Мәліметтер моделі - мәліметтерді, олардың арасындағы байланыстарды және
кейбір мәліметтерге салынатын шектеулерді сипаттайтын түсініктер жиыны.
Модель объектілер мен оқиғалардың және олардың арасындағы байланыстардың
нақты түсінігі болады. Модель мекеменің өзін көрсетеді. Мөдельді құру
мақсаты - көрсетілетін мәліметтерді түсінікті түрде көрсету.Құрылымы барлық
талаптарды қанағаттандыратын жобаның нұсқасын құру.
Мәліметтер базасын құру жүйесінің екі негізгі жолы бар: төмен тәсілі
және жоғары тәсілі. Жоғары тәсілінде ең төменгі кезеңнен басаталады-
атриуттарды (маңыздардың қасиеттерін) анықтау кезеңі, өз алдына олардың
арасындағы байланыс негізінде қатынастарға бірігеді. Қатынастар маңыздар
типін және олардың арасындағы байланыстарды көрсетеді. Номализация процесі
керекті атрибуттарды идентификациялауды қанағаттандырады. Кейін олардан бұл
атрибуттар арасындағы байланыстар негізінде нормаланған кестелерді құрады.
Жоғары тәсіл көп емес атрибуттары бар мәліметтер базасын жобалауға
арналғын. Бірақ бұл тәсілді көп көлемді атрибуттары бар мәліметтер базасын
жобалауда қиынға түседі, өйткені барлық функционалды қатынастарды орнату
қиынға соғады. Құрылымды мәліметтер базасына арналған концептуалды және
логикалық мәліметтер моделінде жүзден мыңға дейін атрибуттар бар. Бұл жерде
қажетті тәсілді таңдау қиынға соғады.
Құрылымды мәліметтер базасын жобалау үшін көбінесе Төмен тәсілі
қолданылады. Бұл тәсіл жоғары сатылы маңыздар мен байланыстары бар
мәліметтер моделін құрудан бастайды, кейін төменгі сатылы маңыздар,
байланыстар және оларға байланысты атрибуттарды төменгі анықтаулар түрінде
жүргізеді. Төмен тәсілі маңыз-байланыс моделінің концепциясында
орындалады. Бұл жағдайда жұмыс маңыздар мен олардың арасындағы
байланыстарды анықтаудан басталады.
Бұл дипломдық жұмыста пәндік облысының анализі және кіріс құжаттары
негізінде төмен тәсілі қолданылады: маңыз-байланыс сатысында модель
анықталады, кейін олардың қатыстары үшін нормализациялау қағидалары
қолданылады.
Программалық қамтамасыздандыруды өңдеу үшін 2 негізгі әрекет
қолданылды: функциональды модул немесе құрылымдық. Оның негізіне
функционалды принципі кіреді, жүйенің құрылым иерархия термині түрінде
көрсетіледі және функциональды элемент арасында бөлек ақпарат береді.
Екінші, объектті-бағытталған объектті декомпозицияны пайдаланады.
Құрылымдық жүйесі объект термині және олардың байланысы арқылы анықталады,
ал жүйенің бағыты объектарасындағы хабарлама терминінің ауысуымен
анықталады. Әр объект жүйесі, өзінің бағытымен негізделеді.
Құрылымды пайдаланып программалық қамтамасыздандыру ақпараттық жүйені
өңдеу, жүйені функциональды ішкі жүйеге бөледі. Бөлу процесі нақты
процедураны алғанға дейін жалғасады.Осыдан автоматталған жүйе бүтін
көріністі сақтайды мұнда барлық байланыс компоненттерін құрайды. Жүйені
“төменнен-жоғары” қарай өңдегенде, бөлек тапсырмадан барлық жүйеге дейін
бүтін жоғалады, ақпараттың бөлек компьютерін анықтағанда қиындық туады.
Объектті-бағытталған ыңғайдың маңызды сапасы ұйым моделі және
жобалайтын модел болып табылады. Объектті бағытталған ыңғай мынадай
ерекшеліктерден тұрады:
-объектті-декомпозиция программалық қамтамасыздандыруды құруға
мүмкіндік береді. Объектті бағытталған ыңғайды пайдалану өңдеудің деңгейін
жоғарылатады,программалардың, жобаның қайталануын пайдалану үшін қажет.
-объектті декомпозиция программалық қамтамасыздандыру жүйесін құруда
қиындықтарды азайтады, жүйенің дамуына көмектеседі.
-объектті модель объектті бағытталған программалық тілдерді пайдалануға
мүмкіндік береді.
Объектті бағытталған ыңғайдың негізгі қасиеті, объектті бағытталған жүйе
ашық және оған өзгертулер енгізу оңай болып табылады. Жаңа технологияға
өту, шығындарды шығарумен байланысты; Бұл объектті бағытталған ыңғайдың
кемшілігі болып табылады. Объектті бағытталған ыңғайдың эффектілері 2-3
жобаны өңдегеннен кейін көрінеді.
Қазіргі уақытта тәжірибеде CASE құралына жататын объектті бағытталған
ыңғай, структуралық ыңғаймен салыстырғанда үлкен емес. Объектті бағытталған
ыңғайдың спецификациясын көрсететін диаграммалар профессионалдар емес үшін
өте түсінікті. Объектті бағытталған CASE құралының мысалы болып: Rational
Rose фирмасы Rational Software және Paradigm Plus фирмасы Computer
AsSociotes, бұл ПО жобалау үшін қажет. Структуралық ыңғайды қамтитын CASE
құралы Ақпараттық жүйені жобалауда көп қолданады. Россиядағы программалық
қамтамсыздандыру облысында CASE құралын төмендегіше үлестіреді: Vantage
Team Builder (Westmount I-CASE); Designer2000; Silverrun; ERwin+BPwin; S-
Designor; CASE.Талдаушы.
Erwin-деректер базасын жобалайтын жаңа құрал. ERwin ERX ерекшелігі
деректер базасы арасындағы қарым-қатынасты және қосымшаны өңдеуді
қамтамасыз етеді. Erwin барлық танымал реляциялық МҚБЖ қамтиды: Oracle;
Sybase; Informix; Microsoft SQL Server; FoxPro; InterBase; Paradox; Access.
Бірнеше модель құру үшін бір модель пайдаланылады. Erwin қосымшаларды
өңдейтін барлық танымал құралдармен бірге пайдалануға болады: Delphi,
PowerBuilder, Visual Basic, Oracle Designer2000.
2.1 ERwin-Platinum программасы арқылы деректер базасын жобалау
ER диаграммасын құру үшін жобалауда программалық құрал Erwin
пайдаланады. ERwin –Platinum фирмасының МБ жоьалау CASE құралы болып
табылады.
Erwin Windows графикалық интерфейсін, ER –диаграммасын құру құралдары,
логикалық және физикалық МБ құру үшін редакторды өзіне біріктіреді. Erwin
арнай бір фирманың технологиясына тәуелді емес. Сонымен қатар МБ ODBC
интерфейсі арқылы өтеді.
Осы программада дайындалған мәліметтер қорын кез-келген МББЖ:Acces,
Foxpro, Delphi генерация жасауға болады.
Деректер базасын жобалаудың алғашқы сатысы болып домендер құру болып
табылады. Домендер МҚБЖ- да қолданатын негізгі мәліметтер типі көрсетеді.
Олар текстік(String), сандық(Number) дата (DateTime), екілік (Blob). Келесі
кестеде мәліметтердің логикалық және физикалық домендер тізімі көрсетілген
2.1 кесте Домендер тізімі
Доменнің логикалық аты Доменнің физикалық аты Домен типі
examen t_examen Number
itog t_itog Number
kol_vo_kreditov t_ko_lvo_kreditov Number
lc1 t_lc1 Number
lc2 t_lc2 Number
pr1 t_pr1 Number
pr2 t_pr2 Number
srs1 t_srs1 Number
srs2 t_srs2 Number
Disciplina_s t_Disciplina_s String
Disciplina_p t_Disciplina_p String
Specialnost_s t_Specialnost_s String
Specialnost_p t_Specialnost_p String
Doljnost t_Doljnost String
FIO t_FIO String
gruppa t_gruppa String
Semester T_semestr number
Диаграммаларға мынадай (сущность) маңыздар кіреді.
Student мағынасы:
-Kod_studenta
-Gruppa
-FIO
Gruppa маңызы:
-Gruppa
-god_postuplenia
-edvaizer
Specialnost мағынасы:
-Shifr_specialnosti;
-Specialnost_p;
-Specialnost_s;
-God_vvedenia.
Disciplina маңызы:
-Kod_disciplina;
-Disciplina_p;
-Disciplina_s.
-Semestr
Prepodavatel маңызы:
-kod_prepod
-FIO
-Doljnost
Vedomost маңызы:
-Shifr_specialnost;
-Kod_disciplina;
-Kod_student;
-Kod_prepod;
-Lc1;
-Lc2;
-Pr1;
-Pr2;
-Srs1;
-Srs2;
-Examen;
-Itog;
baza_uchebni_plan маңызы:
-kod_up;
-god_wid_standart;
-shifr_specialnost;
soderjanie_uchebni_plan мағынасы:
-kod_up;
-kod_disciplina;
-Semester;
-kol_vo_kreditov;
Erwin-де деректер базасын жобалау 2 режимде жобалауға болады: логикалық
және физикалық. Erwin-де жұмыс логикалық режимде болады. Деректер логикалық
режимде шынайы өмірдегідей көрінеді. Логикалық режимнің объектілері болып
маңыз (сущность) және атрибуттар табылады. Логикалық режимнің моделі
әмбебап (универсальды) және нақты деректер базасына байланысты емес.
Деректер базасын құрудың мәселесін анықтауда негізгі тақырып мынадай
облыс жіктелген болатын:
Оқытушылар облысы
Білімгерлер облысы
Аттестация жүргізу облысы
Оқу жоспар облысы
Оқытушылар облысында өзара байланыстағы Doljnost және Prepodavatel
маңыздары анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.1-
суретте, InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.2-
суретте көрсетілген.
2.1-сурет Оқытушылар облысының логикалық моделі
2.2-сурет Оқытушылар облысының физикалық моделі
Білімгерлер облысында өзара байланыстағы Student және Gruppa маңыздары
анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.3-суретте,
InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.4-суретте
көрсетілген.
2.3-сурет Білімгерлер облысының логикалық моделі
2.4-сурет Білімгерлер облысының физикалық моделі
Аттестация жүргізу облысында өзара байланыстағы Student,
Vedomost,Disciplina, Specialnost және Prepodavatel маңыздары анықталған.
Олардың атрибуттар деңгейдегі логикалық моделі 2.5-суретте, InterBase
серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.6-суретте көрсетілген.
2.5-сурет Аттестация облысының логикалық моделі
2.6-сурет Аттестация облысының физикалық моделі
Оқу жоспары облысында өзара байланыстағы baza_uchebni_plan, Disciplina,
Soderjanie_uchebni_plan маңыздары анықталған. Олардың атрибуттар деңгейдегі
логикалық моделі 2.7-суретте, InterBase серверіне бейімделген физикалық
деңгей көрінісі 2.8-суретте көрсетілген.
2.7-сурет Оқу жоспары облысының логикалық моделі
2.8-сурет Оқу жоспары облысының физикалық моделі
Барлық анықталған облыс жалпы (глобальды) логикалық модел 2.9 суретте,
ал InterBase серверіне бейімделген физикалық деңгей көрінісі 2.10-суретте
көрсетілген.
2.9-суретте жалпы (глобальды) логикалық модел
Физикалық режимде модель керісінше нақты базаға байланысты болады.
Сондықтан бір логикалық модель, бірнеше физикалық модельге сәйкес келеді.
Физикалық және логикалық жобалау арасында тығыз байланыс бар. Өйткені
жүйенің өнімділігін жоғарлату үшін физикалық жобалауда қабылданатын
шешімдер логикалық жобалауға әсерін тигізеді. Физикалық жобалаудың негізгі
мақсаты мәліметтер базасының логикалық жобасын физикалық ендіруді сипаттау.
Деректер базасы- бұл нақты бір тақырыпқа немесе мәселеге жататын
мәліметтер жиынтығы. Егер деректер базасы компьютерде сақталмаса немесе
оның кейбір бөліктері сақталса, онда қолданушы өзі мәліметтерді жинауы
қажет.
2.10-суретте Анықталған облыстың физикалық моделі
Негізінде глобальдық деректер моделі InterBase-ке аудару үшін алдымен
физикалық деңгейде отырып, TargetServer командасы арқылы сервер ретінде
InterBase-ті таңдаймыз.
2.2 Деректер базасындағы бизнес-әрекеттерді сипаттау
Мәліметтердің тұрастығы дегеніміз - пәндік облысын адекватты көрсететін
толық ақпараты бар мәліметтер базасының қасиеті.
Тұртастықтың екі түрі бар:физикалық және логикалық тұтастық. Физикалық
тұтастық мәліметтерге физикалық рұқсатын және ол мәліметтердің жоғалмағанын
көрсетеді. Ал логикалық тұтастық мәліметтер базасындағы қателіктердің
жоқтығын тексереді. Біз мәліметтер базасының логикалық тұтастығын
қарастырамыз. Мәліметтер базасының тұтастығын қолдауда тұтастықты тексеру
және қателіктерді тапқан жағдайда оларды қалпына келтіру көзделген.
Мәліметтер базасының тұтастық күйі -тұтастықты шектеу көмегімен
құрылады.Тұтастықты шектеу базаға қатысты емес мәліметтерді енгізуге тыйым
салады.
Тұтастығын шектеу арасында екі негізгі шектеу типтерін атап өтуге
болады:атрибуттар мәндерін шектеу және құрылымды шектеу.
Атрибуттар мәндерін шектеу. Мысал ретінде атрубуттарда бос және
қайталанған мәндерді жазуға болмайды.
Құрылымды шектеулер маңыздар тұтастығы және сілтеу тұтастығы талаптарын
анықтайды. Әр маңыз экземплярына тек қана оның бір кортежі сай келеді.
Маңыздар тұтастығы талаптары - әр қатынаста кестеге қайталанған жазуларды
енгізуге тыйым салатын негізгі кілт болуы қажет. Сілтеме үйлесімділік
талаптары ішкі кілт түсінігімен тығыз байланысты.
Ішкі кілттер мәліметтер базасындағы кестелер арасында байланыстар
орнату үшін қажет. Бұл жағдайда бір қатынастың атрибуты (еншілес) тап осы
қатынастың ішкі кілті деп аталады, егер ол басқа қатынастың (негізгі)
негізгі кілті болса. Сілтеме үйлесімдік талаптары: еншілес кестенің әр ішкі
кілтіне негізгі кестеде негізгі кілті бар мәні сәйкес келуі керек.
Сілтеме үйлесімдікті қолдау үшін негізгі және ішкі кілттер мәндеріне
шектеулер қойылады. Бұл шектеулер негізгі кілттің мәндерін жаңарту немесе
өшіру, сонымен қатар ішкі кілттің мәндерін жазу және жаңарту кезінде
талаптарды орындауы қажет.
Әр қатынастың ішкі кілтіне оған қатысты негізгі кілттің мәндерінің
жаңару және өшірулуі кезінде орындалатын талаптар қойылады. Бұл жағдайда
келесі стратегияны таңдауға болады- NO ACTION, CASCADE, SET NULL, SET
DEFAULT немесе NO CHECK.
NO ACTION. Негізгі қатынастан жиекті өшіруге тыйым салынады, егер
еншілес қатынаста оған сілтеме бір ғана жиек болса.
CASCADE. Негізгі қатынаста өшірілген жиектер автоматты түрде оған
қатысты еншілес қатынаста оған сілтеме болған жағдайда өшіріледі.
SET NULL. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда оған қатысты
еншілес қатынаста ішкі кілттің атрибутына бос мән жазылады.
SET DEFAULT. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда оған қатысты
еншілес қатынаста ішкі кілттің атрибутына по умолчанию мәндері жазылады.
NO CHECK. Негізгі қатынаста жиектер өшірілген жағдайда сілтеме
тұтастықты сақтау көзделмейді.
Құрылған мәліметтер базасының логикалық моледі физикалық жобалаудың
негізгі көзі болып табылады.
2.9-2.10-суретте көрсетілген жалпы логикалық және физикалық
моделдерінде мына кестелер арасында байланыс орнатылған:
2.2 кесте Байланыс орнатылған кестелер
Parent (басыңқы маңыз) Child(бағыныңқы немесе туынды маңыз)
Gruppa Student
Doljnost Prepodavatel
Specialnost Baza_uchebni_plan
Prepodavatel Vedomost
Disciplina Soderjanie_uchebni_plan
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Gruppa кестесінен бір жазбаны (топты) өшірсек және атын өзгертсек
(Delet:Cascade, Update:Cascade) Gruppa кестесіндегі сол топтағы тіркелген
барлық білімгер автоматты түрде өшіріледі, немесе олардың тобының аты жаңа
атқа автоматты түрде өзгереді.
Gruppa кестесіндегі I:N шарты Gruppa кестесіне жаңа кез келген жазу
енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба енгізуге
ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында мынадай
триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_gruppa FOR gruppa AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on gruppa *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from student
where
* %JoinFKPK(student,OLD," = "," and") *
student.gruppa = OLD.gruppa;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_gruppa FOR gruppa AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on gruppa *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.gruppa NEW.gruppa) THEN
BEGIN
update student
set
* %JoinFKPK(student,NEW," = ",",") *
student.gruppa = NEW.gruppa
where
* %JoinFKPK(student,OLD," = "," and") *
student.gruppa = OLD.gruppa;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Ал туынды Student кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты Gruppa
кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни өшіруге
ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты Student кестесіне жаңа жазба енгізгенде сыртқы кілт
(Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін Gruppa
кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Gruppa) мәнінен іздейді, егер ол
жақтан табылмаса бұл жазбаны Student кестесіне енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_student FOR student AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* student R16 vedomost ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_student FOR student AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from gruppa
where
* %JoinFKPK(NEW,gruppa," = "," and") *
NEW.gruppa = gruppa.gruppa into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_student FOR student AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on student *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* student R16 vedomost ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update vedomost
set
* %JoinFKPK(vedomost,NEW," = ",",") *
vedomost.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* gruppa R6 student ON CHILD UPDATE RESTRICT *
select count(*)
from gruppa
where
* %JoinFKPK(NEW,gruppa," = "," and") *
NEW.gruppa = gruppa.gruppa into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_UPDATE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Бұл триггерлер әр кестеге бір жазба енгізілгенде өздігінен орындалып
тұрады.
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Doljnost кестесінен бір жазбаны (қызметін) өшірсек және атын
өзгертсек (Delet:Cascade, Update:Cascade) Doljnost кестесіндегі сол
қызметке тіркелген барлық оқытушы автоматты түрде өшіріледі, немесе олардың
қызметінің аты жаңа атқа автоматты түрде өзгереді.
Doljnost кестесіндегі I:N шарты Doljnost кестесіне жаңа кез келген
жазу енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба енгізуге
ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында мынадай
триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_Doljnost FOR Doljnost AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on Doljnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from prepodavatel
where
* %JoinFKPK(prepodavatel,OLD," = "," and") *
prepodavatel.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_Doljnost FOR Doljnost AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on Doljnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update prepodavatel
set
* %JoinFKPK(prepodavatel,NEW," = ",",") *
prepodavatel.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(prepodavatel,OLD," = "," and") *
prepodavatel.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Ал туынды Prepod кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты Prepod
кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни өшіруге
ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты Prepod кестесіне жаңа жазба енгізгенде сыртқы кілт
(Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін Doljnost
кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Doljnost) мәнінен іздейді, егер
ол жақтан табылмаса бұл жазбаны Prepod кестесіне енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* prepodavatel R21 vedomost ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod and
vedomost.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from Doljnost
where
* %JoinFKPK(NEW,Doljnost," = "," and") *
NEW.kod = Doljnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_prepodavatel FOR prepodavatel AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on prepodavatel *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* prepodavatel R21 vedomost ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod or
OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update vedomost
set
* %JoinFKPK(vedomost,NEW," = ",",") *
vedomost.kod = NEW.kod,
vedomost.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod and
vedomost.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* Doljnost R23 prepodavatel ON CHILD UPDATE RESTRICT *
select count(*)
from Doljnost
where
* %JoinFKPK(NEW,Doljnost," = "," and") *
NEW.kod = Doljnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_UPDATE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
Бұл триггерлер әр кестеге бір жазба енгізілгенде өздігінен орындалып
тұрады.
Байланыс бойынша кестелер арасында келесі сілтеме үйлесімділік шарттары
анықталған:
Мұның мағынасы:
Егер Specialnost кестесінен бір жазбаны (мамандықты) өшірсек және атын
өзгертсек (Delet:Cascade, Update:Cascade) Specialnost кестесіндегі сол
қызметке тіркелген барлық мамандық автоматты түрде өшіріледі, немесе
олардың мамандықтың аты жаңа атқа автоматты түрде өзгереді.
Specialnost кестесіндегі I:N шарты Specialnost кестесіне жаңа кез
келген жазу енгізуге болатындығын білдіреді, яғни Insert:None жаңа жазба
енгізуге ешқандай шарт (шек) жоқ. Бұл шарттар бойынша деректер базасында
мынадай триггерлер жазылады:
CREATE TRIGGER tD_specialnost FOR specialnost AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* DELETE trigger on specialnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON PARENT DELETE CASCADE *
delete from baza_uchebni_plan
where
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,OLD," = "," and") *
baza_uchebni_plan.kod = OLD.kod;
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R14 vedomost ON PARENT DELETE RESTRICT *
select count(*)
from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod into numrows;
IF (numrows 0) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_PARENT_DELETE_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_specialnost FOR specialnost AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* UPDATE trigger on specialnost *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON PARENT UPDATE CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
update baza_uchebni_plan
set
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,NEW," = ",",") *
baza_uchebni_plan.kod = NEW.kod
where
* %JoinFKPK(baza_uchebni_plan,OLD," = "," and") *
baza_uchebni_plan.kod = OLD.kod;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
* specialnost R14 vedomost ON PARENT UPDATE RESTRICT *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod NEW.kod) THEN
BEGIN
select count(*)
from vedomost
where
* %JoinFKPK(vedomost,OLD," = "," and") *
vedomost.kod = OLD.kod into numrows;
IF (numrows 0) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_PARENT_UPDATE_RESTRICT;
END
END
* ERwin Builtin Sat Jun 02 00:17:45 2007 *
END !!
Ал туынды baza uchebni plan кестесіндегі D:N (Delete:None) шарты baza
uchebni plan кестесіндегі кез келген жазбаны өшіруге мүмкіндік береді, яғни
өшіруге ешқандай шарт (шектеу) қойылмайды (триггер жазылмайды). I:R
(Insert:Restrict) шарты baza uchebni plan кестесіне жаңа жазба енгізгенде
сыртқы кілт (Gruppa) кестесімен байланыста тұрған атрибуттарының мәнін
Specialnost кестесіндегі Primary Key-негізгі кілттің (Specialnost) мәнінен
іздейді, егер ол жақтан табылмаса бұл жазбаны baza uchebni plan кестесіне
енгіздірмейді.
CREATE TRIGGER tD_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER DELETE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* DELETE trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* baza_uchebni_plan R19 soderjanie_uchebni_plan ON PARENT DELETE
CASCADE *
delete from soderjanie_uchebni_plan
where
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,O LD," = "," and") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = OLD.kod_up;
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tI_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER INSERT AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* INSERT trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* specialnost R17 baza_uchebni_plan ON CHILD INSERT RESTRICT *
select count(*)
from specialnost
where
* %JoinFKPK(NEW,specialnost," = "," and") *
NEW.kod = specialnost.kod into numrows;
IF (
* %NotnullFK(NEW," is not null and") *
numrows = 0
) THEN
BEGIN
EXCEPTION ERWIN_CHILD_INSERT_RESTRICT;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
END !!
CREATE TRIGGER tU_baza_uchebni_plan FOR baza_uchebni_plan AFTER UPDATE AS
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* UPDATE trigger on baza_uchebni_plan *
DECLARE VARIABLE numrows INTEGER;
BEGIN
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
* baza_uchebni_plan R19 soderjanie_uchebni_plan ON PARENT UPDATE
CASCADE *
IF
* %JoinPKPK(OLD,NEW," "," or ") *
(OLD.kod_up NEW.kod_up) THEN
BEGIN
update soderjanie_uchebni_plan
set
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,N EW," = ",",") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = NEW.kod_up
where
* %JoinFKPK(soderjanie_uchebni_plan,O LD," = "," and") *
soderjanie_uchebni_plan.kod_up = OLD.kod_up;
END
* ERwin Builtin Sat Jun 23 20:07:19 2007 *
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz