Өнімнің (жұмыстың және қызыметтің) өзіндік құнын кальку -ляциялаудың және шығынды есепке алудың елімізде және іс – тәжірибеде қолданылатын әдістері

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Өнімнің (жұмыстың және қызыметтің) өзіндік құнын кальку -ляциялаудың және шығынды есепке алудың елімізде және іс - тәжірибеде қолданылатын әдістері

Қарапайым әдіс. Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қарапайым әдісі біртекті өнім шығаратын кәсіпорындарда (су электр станциялары, кен, мұнай, көмір мен газ өндіретін кәсіпорындар) пайдаланылды. Оларда, әдетте, аяқталмаған өндіріс болмайды ( егер де олар болса, онда оның көлемі шамалы болады) және шалафабрикаттарды өзі өндіреді. Егер де кәсіпорын өзінің есептік саясатында қарастырса, онда бұл әдісті қолдануға рұқсат етілуі мүмкін. Бұл әдістің мәні әр өнімге емес бүкіл шығарылған өнімге кеткен шығындарды есептеуден тұрады . Өнім бірлігінің өзіндік құнын тікелей есептеу жолымен шығарады, яғни шығын деңгейін өндірістің натуралды көлеміне немесе шартты - натуралды көрсеткішіне жай бөлу арқылы табады . Кейбір салаларда шығындар (мысалға, көмір өндірісінде) әрбір технологиялық процесс бойынша есептелінуі мүмкін .

Сонымен, көмірді өндіру өнеркәсібі бірнеше кезеңнен тұрады : дайындық жұмыстары, көмірді алу, шахтыға дейін тасымалдау және сыртқа шығару, сорттау, өңдеу, вагонға тиеу. Міне сондықтан бұл жердегі шығындарды есептеу мен калькуляциялаудың жай әдіс, процестік деп аталуы да осыдан шыққан. Мұнда кәсіпорын барлық шығындарды өндірілетін өнімнің бір түріне, ал аяқталмаған өндіріс болмаған жағдайда - шығарылған өнімге жатқызады, ал біртекті өнім шығарылатын жерде калькуляциялаудың барлық баптары бойынша өндірістегі шығындарды негізделген нормалау арқылы оңайлатады. Көптеген кәсіпорындар жұмыс практикасында өндірістің қарапайым әдісінің дұрыстығын және іргелішілдігін дәлелдеп береді . Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығынды есептеу әдісінің қарапайым төрт нұсқасы бар.

Бірінші нұсқа кезінде тікелей және жанама шығындар бүкіл өнімді шығаруға жұмсалған шығындардың белгіленген бабтар бойынша есепке алынады . Өнімнің бір өлшемінің өзіндік құны барлық өндірістік шығындарды дайын өнімнің санына бөлумен айқындалады. Бұл өндірістерде ( су электр станциялары, құм, сазбалшық дайындау) аяқталмаған өндіріс, шалафабрикаттар және өнімнің құрамдас бөліктері болмайды .

Екінші нұсқаны аяқталмаған өндірісі бар кәсіпорындар қолданылады. Бұл арада дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс арасында шығындарды бөлудің қажеттілігі туындайды. Бұл нұсқа 1 текше метр ағаштың өзіндік құнын калькуляциялау кезінде ағаштан дайындау өнеркәсібінде қолданылады. Аяқталмаған өндірісті, әдетте инвенторлық әдісін пайдалана отырып бағалайды.

Үшінші нұсқа бір мезгілде өнімнің бірнеше түрлерін шығаратын немесе өндіретін: жылу мен электр энергиясын шығаратын, мұнай мен газ өндіретін, балық аулайтын кәсіпорындарда қолданылады. Мұндай жағдайларда шығындар тұтас алған өндіріс бойынша, яғни қарапайым әдіспен есепке алынады, ал өнімнің өзіндік құны үйлестірілген әдіспен калькуляцияланады. Мұнай мен газ өндіру кезінде энергетикалық, шығындар амортизация, жер астындағы скважния жабдықтарын жөндеу, жер қыртысының қайтарымдылығын жақсартуға, мұнайды диэмуляциялауға, мұнайды айдауға және сақтауға жұмсалған шығындар тікелей белгілері бойынша мұнайға, ал газ жинау және тасымалдау жөніндегі шығындар - газға жатқызылады. Қалған шығындар кәсіпорынның орташа келісімді бағасы бойынша, бағаланады және мұнай мен газ арасында бөлінеді.

Қарапайым әдістің төртінші нүсқасын өнімнің өзіндік құнын анықтамай ақ шығындар есебін бөлістік немесе процестік бойынша жүргізетін кәсіпорындар пайдаланады. Бұл нұсқаны химия мен құрылыс материалдарын шығаратын өнеркәсіп қолданады. Бұл арада шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қарапайым және бөлістік әдістері үйлесімді пайдаланылады.

Тапсырыстық әдіс. Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі аз сериялы және жеке дара өндірсі бар кәсіпорындарда, жөндеу және эксперименттік жұмыстарды пайдаланады. Барлық тікелей шығындар әрбір тапсырыстар бойынша белгіленген номенклатура баптарының кескінінде есепке алынады . Тапсырыс кәсіпорынның өндірістік бөлімшесінде арнайы бланкілерде ашылады, содан соң ол орындаушы - цехқа және бухгалтерияға түседі . Әрбір тапсырысқа өзіндік код беріледі, онда жұмысшыға есептелген жалақы, барлық құжаттардағы материалдардың шығысы, өндіріске кеткен шығын есебінжүргізетін карточкаға көшіріліп жазылады. Тапсырыстың өзіндік құны оларды әзірлеумен байланысты шығындар сомасынан тұрады .

Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар атап айтсақ :

барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және оларды жеке жұмыс түрлері мен дайын өнім партияларына жатқызу;
уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды шоғырландыру;
тек бір ғана шотты жүргізу, «аяқталмаған өндіріс» (батыс есебінде барлық өндірістік шығындар жинақтау тек осы «аяқталмаған өндіріс» шотында көрсетіледі) . Осы шотта өндірістің әрбір тапсырысы бойынша шығындардың жекелеген есебін ұйымдастыру үшін карточкаларды енгізуді ұсынады .

Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланады .

Тек дайындау цехында шалафабрикатты әдіс пайдаланылады, демек, аталған цехтар бойынша жеке калькуляция жасалады. Әдетте, шалафабрикаттық әдісте тапсырысты жасау процесі цехтан - цехқа өтеді, бірақ ондағы жасалған операциялар бухгалтерлік есепте көрініс таппайды.

Цехтар шығындары әрбір табыстың кескінінде, калькуляциялаудың бекітілген номенклатурасы бойынша, ал негізгі материалдар, шикізаттар, технологиялық отындар мен энергиялар - белгіленген топ кескінінде аналитикалық есепте көрініс табады.

Ал үстеме шығыстары олардың өндірілген орны бойынша есептелінеді және ай сайын қабылданған тарату тәсілі бойынша әрбір тапсырыстың өзіндік құнына жатқызылады.

Ауқаудан алынған жоғалтулар, әдетте, өздерінің тиесілі тапсырыстарына есептен шығарылады. Орындалмаған тапсырыстар, аяқталмаған өндірістер ретнде танылады.

Тапсырыс орындалып біткен соң және оның техникалық қабылдануы тапсырыс берушіге ұсынғаннан кейін өндірістік бөлім кәсіпорынның бухгалтериясына тапсырыстың біткені туралы хабарлама жасайды, содан соң тапсырыс бойынша шығындар жасау процесі тоқтатылады. Кейбір кәсіпорындарда тапсырысты орындалғаннан кейін қоймаға өткізсе, сол қоймаға накладнойын өткізу тапсырыстың жабылғаны.

Сондай-ақ, кез келген тапсырыстың өзіндік құны үшін (әсіресе, бітпеген тапсырыстарға қатысты) артық немсе пайдаланбаған материалдық құндылықтар қоймаға «тапсырылды, ол кезде 20 - Материалдар» бөлімшесінің шоттары дебеттеліп, 900 немесе 920 шоттары кредиттеледі.

Бұл әдісті қолдану барысында іс жүзіндегі өзіндік құн тапсырыс аяқталмағаннан кейін анықталады, бұған дейін барлық шығындар аяқталмаған өндіріс ретінде қарастырылады. Тапсырыстың әдістің кемшіліктері мынада: күрделі, қайталанбайтын немесе сирек қайталанатын тапсырыстарды әзірлеу кезінде материалдық және еңбек шығындарын нормалауды ұйымдастыру қиын, нормативтік калькуляцияларды жасау және өндіріс шығындарын алдын - ала бақылау жасап отыруды қиындатады. Осы кемшілікті жою үшін өндірістің ұзақ цикілінде ірі бұйымды әзірлеу кезінде (кеме жасауда, ауыр машина жасауда) олардың торабына жекелеген тапсырыс ашуды ұсынды, яғни олардың әрбір конструкциясы аяталған болып саналады.

Кіші сериялық өндірісте тапсырыс саны ағымдағы айда шығарылатын болып жоспарланған сонымен сәйкес келеді. Нақты бір бұйымды немесе бірнеше бұйымды әзірлеу үшін пайдаланған барлық тораптар мен бөлшектер (детальдар) есепте бөліп көрсетіледі.

Тораптар мен детальдардың бірінші түрі бойынша олардың шығындарының есебі тапсырстық әдіспен, ал сериялық немесе латын бұйымдар - екінші, яғни нормативтік әдіспен ұйымдастырылады. Сөйтіп, бұйымның жалпы құны тапсырыс ескерілген жекелеген тәртіпте дайындалғандардан шығындардан және нормативтік әдісі бойынша жалпы немесе сериялық өндіріс тәртібінде есептелінген тораптар мен детальдардың жалпы құнынан немесе өзіндік құнынан құралады.

Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, есебінің карточкаларында әрбір тапсырыстың өзіндік құны есептелінеді. Карточканың негізінде өнім бірлігінің құнының есептік калькуляциясын жасайды.

Бөлістік әдіс . Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын

калькуляциялаудың бөлістік әдісі өнімді жаппай өндіретін кәсіпорындарда қолданылады, ондағы бастапқы шикізат дайын өнімге дейін рет-ретімен технологиялық өңдеуден өтеді. Бұл әдіс шикізаттың кешенді түрінде пайдаланылатын кәсіпорындарда: металлургиялық, химиялық, мұнай өңдеу және басқа да салаларда қолданылады. Мысалы, мата тоқу кәсіпорындарда үш қайта жасау - иіру, тоқу және әрлеу саласы; қара металлургияда - домен пеші, болат балқыту, прокат.

Дайын өнім немесе шалафабрикат шығарумен аяқтайтын технологиялық процесті бөлістік әдіс деп атайды. Бөлістік әдісте өндіріске кеткен шығындар олардың әрбір кезеңі, фазасы, ауысымы, яғни бөлісі бойынша есептелінеді. Әрбір бөлістен кейін шалафабрикат шығарылады, ал түптеп келгенде - дайын өнім алынады. Бөлініс тізбесін пайдаланылатын жабдықтар, өндіріс процестерінің арасындағыүзіліс - ірілістер; шығарылатын шалафабрикаттардың, өнімнің сипаты мен басқа да өзіне тән жағдайлары ескеріле отырып, технологиялық процестер туралы деректердің негізінде белгіленеді . Бұл орайда, бөлініс жөніндегі шығындарды жоспарлау мен есепке алудың аяталмаған, өндірісті есепке алу мен бағалауды ұйымдастыру, өзі өндірген шалафабрикаттар мен дайын өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау мүмкіндігі ескеріледі.

Тікелей шығыстар, әдетте бөлістер бойынша, ал әрбір бөлістердің ішінде - әзірленген өнім түрлері бойынша есепке алынады.

Үстеме шығыстар бөлістердің арасында, ал олар әрбір бөлістердің ішінде - (әзірленген өнім түрлері бойынша), шығарылатын өнім түрлерінің арасына тартуға қабылданған коэффициенттердің базасында жасалуы мүмкін.

Бөлістік әдісін қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері - нақты шығындардың ағымдағы нормадан жүйелі түрде ауытқуын, сондай-ақ нормалардың өзгеру есебін және олардың есебін табуды қолдану керек.

Еңбек шығындарын, ресурстардың шығыстарын құжаттауды және жедел есеп беруінде энергетикалық материалды және басқа да шығындардың нақты шығысын ғана көрсетіп қоймай, сонымен қатар өндіріс тапсырмаларына немесе нормасына негізделген шығындар да көрініс табу керек. Белгіленген технологиялық процестің ауытқуынан, жұмсалған материалдардық шығыстардың құрамының өзгеруінен, шығарылған өнімнің асортиментінен, олардың сорттылығынан болған қосымша шығындар немесе үнемдеулер кезінде көрініс табуы тиіс.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығынды есепке алудың бөлістік әдісінің екі нұсқасы пайдаланылады: шалафабрикаттық және шалафабрикатсыз.

Шалафабрикаттық нұсқа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды және оған үстеме шығысын қоса есептейді.

Шалафабрикатсыз нұсқасында бірінші қайта жасаулардан жұмсалған материалдық және еңбек шығындарына одан кейінгі қайта жасаулардан туындаған өңдеу шығындарын қосып, содан соң өнімнің өзіндік құны анықталады.

Бөлістік әдісі кезінде өндірістегі шығындарды есепке әрбір қайта жасауға жұсалған материалдық және еңбек шығындарын жасауға ашылатын ведмостарында жүргізіледі.

Алғашқы шикізаттан өндірістің бір процесінде әртүрлі сорттағы немесе маркадағы өнім түрі алынады, сондықтан олардың өзіндік құнын анықтау үшін түзету коэффициентін пайдаланылады. Мысалы : ағаш кесу кезінде алғашқы бір шикізаттан кесілген тақтайлар да, кесілмеген тақтайлар да, жаңқалар және отындық кесінді шеттақтайлар да алынады. Мұндай жағдайларда белгілі бір атаудың бірінші сорты өлшем бірлігі ретінде қабылданады, ал қалған сорттарын коэффициенттердің көмегімен анықтайды.

Мұндай өңдеуші өнеркәсібінде, өнім шығынын техникалық тұрғыдан сипаттайтын бір өнім бірлігінен алынған коэффициенттер жүйесі пайдаланылады. Егерде бір шикізаттан әртүрлі мұнай өнімдері алынатын болса, онда олардың арасында тарату коэффициентінің көмегімен өнімнің өзіндік құнын белгілейді, ал өңдеу шығындары әрбір өнім түрінің арасына үлес салмағы бойынша таратылады.

Бөлістік әдістің кезінде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығындар есебін ұйымдастыру ерекшеліктерінің түрлерін атап кеттік .

Бөлістік әдістің негізі кемшілгі мынада: өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезеңнің соңында ғана немесе тапсырыс орындалғаннан кейін анықталады ал мұның өзі кәсіпорынның басшылығының есеп беру кезеңі ішінде өндірістегі іс жүзіндегі шығындардың жоспар бойынша белгіленген нормаларға сәйкестігін қадағалап отыруға мүмкіндік бермейді. Бұдан басқа шығындарды есепке алудың әдістерінің барлығында бүкіл шығарылған өнімнің өзіндік құныны, сол өздерінің жоспарланған кезіндегі орташа деңгеймен салыстырылады және соның нәтижесінде алынған мәліметтер бойынша жүргізілген ұйымдық - техникалық шараларға жұсалған шығындардың шын мәніндегі деңгейін дәл көрсете бермейді .

Бұл кемшіліктерді жою үшін нормативтік әдісін қолданады, бұл кезде өнімнің бір өлшемінің және бүкіл шығарылымының өзіндік құны нормативтік өзіндік құнмен салыстырылады. Ал нормативтік өзіндік құннан айырмашылығы : осы кезде жұмыс істеп тұрған өндірістік технологиялық пролцестің, сондай-ақ материалдық, еңбек және басқа да шығындардың прогресшіл нормаларының негізінде анықталады. Нормативтік калькуляциялауға технологияны жетілдіру және өндірісті ұйымдастыру жөніндегі ұйымдық техникалық жоспарлы шараларын жүзеге асыру дәрежесіне қарай нормалардың өзгерістері енгізіледі. Шығындарды есепке алу былайша құрылған: шығындардың нормасынан материалдық, еңбек және басқа да шығындардың ауытқуларын ескеріп, оларға тікелей өндіріс процесінде ықпал етуге бар мүмкіндігін жұмылдырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.