Басқару ғылымыныц мазмұны мен әдісі

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

1. БАСҚАРУ ҒЫЛЫМЫНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН ӘДІСІ

1. 1. Жүйенің жалпы теориясы

1. 2. Өндірісті басқарудың жүйелі тәсілдемесі

1. 3. Өндрістің басқару жүйесіндегі басқарудың объектісі мен субъектісінің өзара іс-әркеті

2. БАСҚАРУДАҒЫ ЖҮЙЕЛІ ТӘСІЛДЕМЕНІҢ НЕГІЗДЕРІ

2. 1 Жүйелі тәсілдемеде өндірісті басқарудың мақсаттары

2. 2 Ұйымдық құрылымның жүйелі тәсілдемесі

2. 3 Басқарудың ұйымдық құрылымын жетілдірудің тиімділігін бағалау

3. ҒЫЛЫМҒА ФИЛОСОФИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАС

3. 1 Философияның негізгі әдістері

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. БАСҚАРУ ҒЫЛЫМЫНЫЦ МАЗМҰНЫ МЕН ӘДІСІ 1. 1 Жүйенің жалпы теориясы

Жүйенің жаліты теориясы - күрделі жүйенің іс-қимыл жасау (жүмыс істеу) заңдылықтарын зерделейтін ғылым. Ол басқару және ұйымдастыру теориясының әдістемелік негізі болып табылады. Басқару мен жүйелі талдау әдістемесі, басқару процесіндегі құралдар ретінде оның қолданылу мүмкіндіктері мынаған негізделген: жүйелілік нақты өмірде орын алатын барлық күрделі объектілердің объективті ерекшелігін білдірмек.

Профессор Людвиг фон Берталанфи жүйелі тәсілдеменің әдістемесін кеңінен баяндап беруші ғалым. Ол 1937 жылдың өзінде-ақ «Жүйенің жалпы теориясын» алға шығарды.

Жүйені біріктіруші (интегральными) қасиеттерге ие, өзара ықпалдасушы компоненттердің жиынтығы деп ұғуға болады. Ал, біріктіруші қасиет жеке алғанда осы элементтердің (компоненттер) бәріне бірдей тон емес. (Берталанфи анықтамасы) .

Кез келген жүйенің ерекшеліктеріне жататындар:

- тұтастық (оның элементтерін құрайтын ерекшеліктер жиынтығындағы жүйелердің ерекшеліктері) ;

- құрылымдығы (жүйелерді оның құрылымын белгілеу арқылы сипаттау мүмкіндігі) ;

- иерархиялылығы (жүйенің әр бөлігі белгілі бір дәрежеде өз сапасы болатын қосалқы жүйе ретінде көрінеді) .

Жүйе, ең алдымен, тұтас білім ретінде қарастырылады.

Жүйе қандай да бір ішкі байланыстары болмайтын кездей-соқ объектілердің жиынтығы емес, ол бір-бірімен өзара байланысты және өзара ықпалдасу үстінде болатын, сыртқы әсерге жауап қататын тұтас организм секілді. Жүйе тұтастык тұрғысынан жеке пайда болатын элементтердің құрамында болмайтын жаңа қасиетке, жаңа сапалы сипаттамаларға ие болмақ.

Тұтастық нәтижесінің, бірлескен жаңа қасиеттердің көз жеткізіп иландыратын үлгісіне еңбек процесіндегі жай кооперацияны жатқызуға болады. Жүйенің мүмкіндіктері оның кұраушы элементтерінің жай жиынтықты мүмкіндіктеріне қарағанда әлдеқайда кең.

Барлық жүйелерді шартты түрде үш түрге бөлуге болады:

- техникалық;

- биологиялық;

- әлеуметтік, оның ішінде әлеуметтік-экономикалық.

Бұл түрлердің өз заңдылықтары мен өзіндік ерекшеліктерін құрайтын жақтары бар.

Менеджмент үшін әлеуметтік жүйенің маңызы аса зор. Кез келген әлеуметтік жүйе әркелкі жүйелер болып табылады, оған белгісіздік тән.

Әсіресе, үлкен айырмашылықты әлеуметтік-экономикалық жүйеден кездестіруге болады, оған өндірістік-шаруашылық ке-шендері (кәсіпорын, салалар, аймақтар, тұтас экономика) қатысты. Абырай болатын себебі (яғни, жүйелердің әркелкі болуы), адамның (жүйенің) ажырағысыз бөлігі болып табылады. Адам осы жүйелердің белсенді қалыптастырушысы, жүйелердегі байланыстар мен қатынастардың сипатын танытып, оларды жүмыс істетеді әрі дамытады.

Әлеуметтік-экономикалық жүйенің басты ерекшелігі - оның "асты компоненті адам болғандықтан бүл жүйенің негізінде адамдардың мүддесі жатады. Мұндай жүйе дербестікке ие элементтерден тұрады. Бұл оның жүйе тармақтары (подсистема) мен қосалқы жүйе (субсистема) ретіндегі жүйе элементтерін анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, жүйе тармағы жүйе элементі немесе осы элементтердің тобы болып табылады. Әлдеқайда жоғары иерархиялық жүйелер қатынасындағы жүйе-жүйенің тармағы бола алады.

Мәселен, кәсіпорын, бір жағынан, дербес жүйені білдіретін болса, екінші жағынан оны салалардың жүйе тармағы ретінде қарастыруға болады. Бұдан шығатын қорытынды: жүйе мен жүйе тармағы арасындағы айырмашылық салыстырмалы түрде де, абсолюттік сипатта да бола береді.

Жүйе теориясы, егер сақталмаса басқару ісінің жүзеге асуы мүмкін болмайтынын белгілейді.

Бүл жағдай экономикалық жүйеге де қатысты:

1. Жүйелер арасында, ең алдымен, басқарушы және басқарылушы жүйелер арасында себеп-салдар байланысы болуы керек. Бұл мынаны білдіреді: басқару ісі жүйе мен басқарылатын объекті өзгерістерге бірдей жауап қайтарған жағдайда ғана мүмкін болады, яғни кері байланыс орнайды.

2. Жүйелердің динамикалылығы. Жүйе бір сапалы жағдайдан екіншісіне өте алатындай қабілетке ие болуы керек, яғни бір сапалы жағдайдан екіншісіне өту барасында да, өтуден кейін де ол жүйе ретінде қалуы керек.

3. Жүйеде процесс ағымына әсер ете отырып, оны өзгерте алатындай параметрдің бар болуы.

4. Жүйенің басқару ықпалын күшейте алатындай қабілеті, яғни осы ықпалга жауап қатып қана қоймай, оны тереңдететін қабілетке ие болуы керек.

5. Басқару ақпаратын табыстау, жинақтау және жаңғырту мүмкіндіктерін қамтамасыз ету.

6. Жүйелердің тұтастай сипаты. Онсыз бақылау мен басқару мүмкін емес.

Жүйеде басқару барлық басқару жүйелеріне ортақ аты аталған шарттар орындалғанда ғана мүмкін болады.

Басқару ғылымы экономикалық-ұйьмдастырушылық ғылымға қатысты, өйткені ол өндірісті басқару және тұтас экономика процесінде адамдардың қарым-қатынасын, байланысын зерделейді.

Адамдардың коғамдасып тіршілік етуі үшін материалдық өндіріс қажет, ал осы өндіріске қатысты қарым-қатынас адам-дардың қоғамдық тұрмысын (болмысын) анықтап береді. Қоғамдық өндірістің ішкі шеңберінде тікелей өндіріс шешуші мәнге ие, «Өндіріс - тұтыну үшін тек затгы ғана өндіріп қоймай, оның тұтынудағы анықтамасын, сипатын, аяқталуын береді» (К. Маркс) . Онда болатын процестер мен оларды басқару осы ғылымның объектісі болып табылады.

Басқару ғылымының мазмұны біріккен еңбекті басқару қажеттілігінен пайда болатын ерекше міндетті іс (функция) ретінде басқарудың мәні арқылы анықталады. Өндіріс пен барлық экономиканы біліктілікпен басқаруды қажет ететін біріккен еңбек саласы, жеке адамдардың кооперативі ретінде қарастыруға болады. К. Маркс басқару ісіне қатысты былай деп жазған: « . . . жеке орындаудағы скрипкашы ешкімнің сүйемелдеуінсіз өзі-ақ ойнай алады, ал оркестрге дирижер керек».

Басқару ғылымының мазмұны мен әдісі. Өндіріс пен оның адамдарды басқару процесіне адамдардың бір-біріне белгілі бір карым-қатынасы жатады. Сондықтан да басқаруды оқып-білу - бұл ең алдымен ендіріс процесіне белгілі бір мақсатпен ықпал ету барысындағы адамдардың өзара қарым-қатынасын зерделеу, басқару қатынастарын қалытпастыратын заңдарды анықтау болып табылады. Осының негізінде басқару қызметінің принциптері, оларды жүзеге асырудың формалары мен тәсілдері белгіленеді.

Басқару ғыльгмы әр түрлі халық шаруашылығы буындарына катысты басқару процестерін зерттейді: оның алғашқы әрі ең шешушісіне микродеңгей жатады. Кәсіпорынды, жеке ендіріс түрін, былайша айтқанда, түпкі есебінде қоғамның экономика-лық бет-бейнесін жасайтын заттай-материалдық құндылықтарды өндіретін салаларды басқару объективті қажеттілік болып табылады. Осыған қарай басқарудың осы деңгейі барлық басқару жүйесінің басты назарында ұстайтын объектісі болуы керек.

Кәсіпорындарды басқару ісі барлық экономикалық байланыстар мен катынастардың жиынтығын толық қамти алмайды. Өндірісті басқарудың ғылыми сипатында кәсіпорын халық шаруашылығының біртұтас жүйесін құрайтын қоғамдық, басқа да өндірістік және тұтынушы ұяшықтарымен бірге қарастырылады. Басқарудың бір объектісі - мезодеңгей. Мұнда басқару пәндеріне өндіріс ұйымының, технологияның әр түрлілігімен байланысты өзіндік ерекшелігі бар салалар, аймақтар жатады. Ай-мақтарға олардың экономикалық дамуының алғышарттары мен кеңістіктегі орналасқан орнына, тарихи-географиялық фак-торларына, өндірістік әлеуетіне қарай болатын ерекшеліктер тән. Аймақтардың басты құрастырушыларына аймақтардың арасындағы экономикалық байланыстар, аймақтьгқ жүйелер, өндірістік күштердің орналасуы жатады. Аймакты басқару объектісі ретінде мемлекет пен ұлттық экономиканың (аймақ мемлекет сыңайлы болады), аймақ-нарық, аймақ-әлеумет ретіндегі оқшау-ланған қосымша жүйені білдіреді.

Әлдеқайда ғаламдык сипаттағы баскару объектісіне макро-деңгей - экономикалық саясаттың күллі объектісі жатады. Менеджменттің теориялық және әдістаным негіздері роэкономика - бүл экономикалық теорияның бөлімі. Онда экономика тұтас жүйе ретінде зерттеліп, экономикалық саясаттың мақсаттары қалыптастырылып, оларды жүзеге асыруға қажетті экономикалық құралдар аныкталады. Макроэкономикалық тәсілдеме ұлттық деңгейде немесе үлкен секторлар деңгейінде экономиканың жағдайы мен қозғзлысын зерттеу үшін пайдаланылады. Макроэкономика ұлттык ауқымдағы экономикамен айналысатындықтан біріктірілген экономикалық көрсеткіштерімен (жалпы улттық өнім, жалпы ішкі өнім, сұраныс жиынтығы жэне т. б. ) айналысады.

Экономиканың бұл аспектісі басқару теориясына апаратын басты аспекті болып табыладьг, өйткені оны халық шаруашы-лығының ауқымында алып қарастырылғанда ғана зерттеудің бастапқы сәтін анықтауға болады. Бүны кәсіпорынның (бастапқы буын) барлық халық шаруашылық жүйелерінің ажырамас бөлігін құрайтынымен байланыстырып түсіндіруге болады.

Қоғамдық ауқымдағы басқарудың өзіндік ерекшелігі бар объектілерге барлық әлеуметтік салалар, қызмет салалары кіреді. Мұнда басқару ісі негізінен адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қызметтермен айналысады. Бұл салада адамдардың көптеген талап-тілектері жүзеге асырылады. Ол қоғамның бүкіл жағдайына, оның ішінде әлеуметтік ақыл-ойының қалыптасуына себепші болатын барлык әлеуметтік инфрақұрылымдар мен қызмет түрлерін қамтиды.

Қоғамды рухани тұрғыдан дамытуды басқару барлық басқару жүйелерінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бүл тура-сында жалпы ұғымға айналып кеткен К. Маркстің « . . . мэдениет -саналы түрде бағыт алмай, стихиялы дамитын болса . . . ол бос кеңістік қана болып қалады . . . » деген сөзі шындыққа келеді.

Басқару ғылымының объектілері туралы жалпы сөз еткенде, өндірісті басқару кез келген әлеуметгік-экономикалық жағдайларда еңбек процестері жиынтығының ажырамас бөлігін құрайтынын түйіндеп айтуға болады. Оның кең қырлы сипаты бо-лады, әрі «басқару ісі барлық өндіріс тәсілдерінің қажетті сәтіне жатады».

Басқару ісі қарым-қатынастың көптеген жағын (саяси, элеу-меттік, экономикалық, этикалық жэне т. б. ) қамтиды.

Егер өндірістік процестер мен қатынастардыц мазмұны өндірісте материалдың игіліктерді тікелей өндірудіц еңбегін ұйымдастыруды бейнелейтін байланыстарды сұрайтын болса, онда басқарушылық процестер мен қатынастардыц мазмүны - бүл өндірісті басқару ісіне қатысушылардың ортақ еңбегін көрсететін байланыс.

Басқару бойынша қызмет нәтижесіне шешім жатады.

Қорытындысында адамдардың бір бөлігі материалдық игіліктерді өндіру бойынша тікелей еңбекпен айналысатын болса, басқа біреулері - басқару ісімен шұғылданады. Өндірісте осы екі топтағы адамдардың арасында өндірісті басқару қатынасы ретінде сипатталуы мүмкін белгілі бір қарым-қатынас орнайды. Бұл қарым-қатынас, яғни қоғамдық байланыстар мен олардың өзара ықпалдасуының жиынтығы басқару субъектілері мен объектілері арасында, сондай-ақ басқару субъектісінің ішінде пайда болады.

Басқару қатынасы қандай түрге немесе тұрпатқа (типке) жататынына қарамастан, ол ең алдымен басқарудың объектілері мен субъектілері арасындағы қатынас ретінде болады.

Барлық экономикалық жүйе екі қосалқы жүйенің - басқарушы мен басқарылушының бірлігі ретінде қарастырылады. Оның алғашқысы басқару аппаратының қызметкерлерін, басқару органдарын - мемлекетті, үкіметті, министрліктерді және т. б. қамтитын басқару субъектілерін білдіреді. Ал екіншісі жалпы түрдегі халық шаруашылығындағы салаларды, аймақтарды, кәсіпорынды жэне т. б. білдіреді.

Жұмыс орнына келетін болсақ, мүнда басқарудың басқа түрі - Ф. Энгельс заттарды басқару деп аныктаған еңбек қүрал-дарын басқару жүзеге асырылады.

Осылайша, өндірісті басқарудың екі түрі бөліп корсетіледі:

а) адамдарды (қызметкерлерді) басқару;

б) еңбек құралдарын (затты) басқару.

Еңбек құралдарын жұмыскерлердің басқаруы қосалқы жүйемен басқарылатын тікелей өндіріс процесін білдіреді. Басқарудың қосалқы жүйесі тек адамдарды басқару ісіне ғана қатысты. Басқаша айтқанда, өндірісті басқару - бұл өз кезегінде еңбек құралдарын басқаратын жүмыскерлерді басқару.

Қоғамдық өндіріс саласындағы басқарудың айрықша ерекшелігі мынада: ол қоғамдық қатынастардын барлық жиынтығымен айналысады.

Мұның себебі, адам өндірістік процесте бірлескен еңбек процесінің тек қатысушысы ғана болып қалмайды, сонымен бірге ол бір мезгілде әлеуметтік тұлға да. Ал, адам әлеуметгік тұлға болғандықтан оған әр қилы қажеттілік, талап-тілек, қалау және т. б. тән.

Адам қарама-қайшылыққа толы, сол себепті де оларды әлеуметтік құбылыс ретінде, яғни әлеуметтік тұрғыдан басқару қиын.

К. Маркс өзінің «Фейербах туралы тезисінде»: адам - қоғамдық қатынастардың жиынтығы, деп анықтама берген.

Жоғарыда айтылғандардың түйіндемесі мынадай.

Басқару қатынасы басқару ғылымының мазмұны болып табылады. Өндірісті басқару қатынасы басқарумен ықпал ету про-цесінде адамдардың және ұжымдардың тұрақты өзара байланыстары мен езара әрекеттерінің күрделі кешенін білдіреді.

Өндірісті басқару қатынасы сипаты мен түрлері бойынша жіктеледі.

Олар мыналарға бөлінеді:

- басқарушы және басқарылушы қосалқы жүйелерінің арасындагы қатынасқа;

- басқарушы жүйенің ішіндегі басқару қатынасына (басқару сатылары және деңгейлері арасында) ;

- басқарудың әрбір буынындағы басқарушылар мен бағынушылар арасындағы қатынасқа (субординация катынасы) .

Өндірісті басқару қатынасы сипаты бойынша мыналарга бөлінеді:

- тұлғалар арасында;

- жүйелер арасында;

- аралас.

Басқару қатынасы мыналарға бөлінеді:

а) салалық, яғни бір саланың шегіндегі қатынас;

б) территориялык, яғни бір аймақтың шегіндегі қатынас;

в) салааралық, яғни әр түрлі салалардағы ұйымдардың арасындағы қатынас;

г) аймақаралык, яғни әр түрлі аймақтардағы ұйымдардың арасындағы қатынас;

д) территориялык-салалық.

Басқару қатынасын ұйымдық байланыстардың саны бойынша жай және күрделі деп бөлуге болады.

Өндірісті басқару процесінде адамдардың мақсатты қызметінің формалары мен әдістерін, міндетті істерін (функцияларын), принциптерін әзірлеу, заңдар мен заңдылықтарды анықтау басқару ғылымының мазмұны болып табылады.

Өндірісті баскару ғылымының міндеті - өндірісті басқару қатынастарының тетіктерін түсіндіру және нақты міндетті тиімді шешудің жолдары мен амалдарын іс жүзінде табуға жәрдемдесу.

Өндірісті басцару теориясы - кешенді білім жүйесі. Ол мына бөлімдерге бөлінеді:

• Өндірісті басқарудың әдістемелік негіздері. Мұнда басқарудың мәні, оның мазмұны, басқарудың заңдылықтары мен принциптері ашып көрсетіледі.

• Өндірістің басқару жүйесі туралы ілім. Бұл бөлімде басқару жүйесінің ұйымдастыру формалары, басқару функциясы мен құрылымы, басқарудың әр түрлі деңгейлерін ұштастыру сөз болады.

• Ықпал етудің тұтқалары мен құралдарының жиынтығы ретінде басқару әдістері мен тетіктері туралы ілім. Мұнда басқарудың әлеуметтік-психологиялық, ұйымдастырушылық-баскарушылық экономикалық тетіктері, олардың жиынтығы және ықпалдасуы қарастырылады.

• Басқару процестері, олардың ерекшеліктері, басқару процесінің динамикасы, әдістері туралы ілім; басқару процесінің синтезі секілді ақпаратпен қамтамасыз ету және шешім.

• Басқарудың сапасы мен тиімділігі туралы ілім. Мұнда басқарудың стилі мен мәдениеті, басқару өнері, сондай-ақ тиімділікті бағалау мен оны арттырудың жолдары сөз болады.

Өндірісті басқару ғылымы теориясының даму негізін құрайтын іс-тәжірибенің талап етуі арқылы пайда болады.

Өндірісті басқару теориясының мазмұны объектілер арқылы анықталады.

Басқару - бұл ғылым мен өнер, онда объективтілік пен даралық (индивидуалыюсть) ұштастырылады.

Тұтастай алғанда XX ғасырдағы басқару туралы ғылымның дамуын шартты түрде мына кезендерге бөлуге болады:

- 50-ші жылдары - таза басқарушылық шешімдер кезеңі;

- 60-ші жылдары - фирма ішіндегі ұзақ мерзімді жоспарлау;

- 70-ші жылдары - стратегиялық жоспарлау;

- 80-ші жылдары - стратегиялық менеджмент;

- 90-ші жылдары - стратегиялық процестерді зерттеуге көшкен басқару ғылымы дамуының жаңа кезеңі туды.

Кез келген ғылым секілді басқару ғылымының өз мазмұны, теориясы және әдістемесі болады.

Әдістеменің міндеті - осы саладаұы білімнің өмір кұбылыстарын (қолданысын, көрінісін) зерделеу мен қорытындылаудың әр түрлі құралдары мен тәсілдерінің жүйесін жасау болып

табылады.

Басқару теориясы мен іс-тәжірибесінде көптеген әдістемелер қолданылады, оған жататындар:

- Диалектикалық әдістеме. Басқару ісінде барлық диалектикалық зандар мен категориялардың өз орындары бар.

- Нақты-тарихи тәсілдеме - өндірісті басқару мәселелерін ғылыми тұрғыдан әзірлеуге қойылатын міндетті талап.

- Кешенді тәсілдеме - басқару бойынша ұсыныстарды тиімді зерделеу және әзірлеу шарттарының бірі.

- Аспектілік тәсілдеме - басқару қатынастарының бір қырын, бір ерекшелігін зерттеу. (Аспектілер: саяси-экономикалық, әлеуметгік, философиялық және т. б. ) .

- Жүйелі тәсілдеме - ол басқарушы жүйені және басқарылушы жүйені өзара байланыстыруға мүмкіндік береді. Жүйелі тәсілдемені жүзеге асырудың шарты - жүйелі талдаудың әдістемесі болып табылады. Жүйелі талдау басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын жобалаудың әдістемелік негізінің бірі ретінде қызмет етеді.

- Үлгілеу (моделирование) - басқару ғылымының тиімді әдістемесі. Ол басқарылатын объектіні немесе субъектіні баскарудың үлгілерін жасауға негізделген. Ал, үлгілер өз кезегінде объектілердің немесе субъектілердің ерекшеліктерін танып-білуді жеңілдетеді.

- Эксперимент әдістемелері, әлеуметтік әдістемелер, мотивация әдістемелері және т. б.

1. 2 Өндірісті басқарудың жүйелі тәсілдемесі

Жүйелі тәсілдеме - экономикалық ғылымда қолданылатын ғылыми зерттеудің ең жемісті (нәтижелі) әдістерінің бірі.

Өзінің алқашқы мағынасында - грек тілінен аударғанда «жүйе» сөзі көптеген элементтерден құралатын, бөліктерден тұратын бір бүітін тқтастық ұғымын білдіреді.

Жүйенің бүлайша ¹ ұғындырылуы экономикалық тұтастыққа да қатысты; өндіріс-пәндердің, саймандардың, еңбек түрлері мен түпкілікті өнімдердің жиынтығы ретінде болады.

Өндіріс - бүл әлеуметтік-экономикалық жүйе. Экономикалық деп аталу себебі, еңбек және материалдық ресурстарды ұштастыру нәтижесінде материалдық игіліктер пайда болып, қоғамның өндірістік күштерінің ұдайы өндірісі ұлғаяды. Оны басқаша былай анықтауға болады: «Белгілі бір қоғамдық-тарихи жағдайларда калыптасатын өндірістік қатынастардың тұрпатын (типін) экономикалық жүйе деп ұғуға болады».

Әлеуметтік жүйе деп аталуы адамдар құратын ұйымға байланысты. Экономикалық жүйеге басқа жүйелерге ұқсамайтын өзіндік ерекшеліктер тән.

Экономикалық жүйе әлеуметтік сипаттағы адам-машина жүйесі ретінде қарастырылады. Ондағы негізгі рөлді материалдық және рухани игіліктерді өндіретін әрі тұтынатын адам орындайды.

«Экономикалық жүйе кең мағынасындағы ұғымында қоғамдық өндірістің жүйесі ретінде, яғни өндіріс күштері (табиғи жэне еңбек ресурстары, өндіріс құралдары, өнім) мен өндірістік қатынастардың жиынтығы ретінде түсіндіріледі» (акад. Н. П. Федоренко) .

Экономикалық қатынас, байланыс (салааралық байланыстар жүиесі), зандылықтар (техникалық прогрестің, өндірісті ұйымдастырудың даму заңдылықтарының жүйесі), міне, осы аталғандар экономикалық жүйе болып табылады.

Жүйелі тәсілдеме арнайы ғылыми пәндердің мазмұнына алпьі теория жүйесіне кызмет етеді, ал басқару ісі жалпылай түрде жүйелерді ретке келтіруші ретінде анықталуы мүмкін.

Жүйелі тәсілдеме XX жүз жылдықта пайда болды деуге болады, әйтсе де, XVIII және XIX ғасырларда ғылым әр түрлі жүйелерді зерделемеді деп бір жақты ойлауға да болмайды. Әлбетте, астрономия күн жүйесін, ал математика әр түрлі санау (есептеу) жүйелерін зерделеді. Жүйелі тәсілдеме әскери мақсаттарға (атом бомбасын жасау) қол жеткізу үшін АҚШ-та алғаш рет қолданылды, алайда жүйелі тәсілдеме одан ары азаматтық өндіріс саласындағы басқару қызметінің іс-тэжірибесінде кеңінен қолданылды.

Жүйелі тәсілдемені қолданудың негізіндегі басқару ісі үш тізбекті кезеңді қамтиды:

- бірінші кезенде салалар анықталады, басқару субъектілері қызметінің ауқымы мен саласы нақтыланады. Қызметтің ақпараттық қажеттілігінің баламалы (бағдарлы) салалары мен ауқымдары белгіленеді;

- екінші кезенде қажетті зерттеулер (жүйелі талдау) жүзеге асырылады;

- үшінші кезенде белгілі мәселелерді шешудің баламалы нұсқалары жасалып, әрбір міндет бойынша оңтайлы нұска таңдап алынады (сараптық бағалаулар, оның ішінде, тәуелсіз сараптама қолданылады) .

Жүйелі тәсілдеменің негізінде басқару ісі жүйелердің кұрылымдык және функциялық тұтастығын қамтамасыз етуге әрі жетілдіруге бағытталған. Максатқа жеткізетін жолда кездесетін кедергілерді, кемшіліктерді анықтап, жою. Мұнда ең алдымен басқарудағы жүйелі тәсілдеменің принциптері алға шығады. Нақгы тәжірибеде ол қабылданган шешімдерді жан-жақты пы-сықтап, оны жүзеге асыруы ықтимал барлық нұсқаларын талдайды. Әлеуметтік жүйеде бұл принцип басқарушылық міндетті шешу процесінде саяси және мәдени мәселелерді тығыз байланыстыруды ұйғарады.

Басқару процестері пайда болғалы бері жүйелі талдау кеңінен қолданылып келеді. Экономиканы оның құрылымын, оның құрамдық бөліктерінің өзара қарым-қатынасы мен өзара байланысын қоса ескеріп, біртұтас ретінде кешенді зерделеуді, эконо-миканың жалпы жұмыс істеу процесінде олардың әрбіреуінің рөлін анықтауды міне, осыны жүйелі тәсілдеме деп ұғу керек ¹ .

А. К. Семенов. Методы системного анализа структуры народного хо-зяйстпа. - М. : Наука, 1974. - с. 3.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.