Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында қалыптасуы мен дамуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің түсінігі ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Нотариаттық қызметтің қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 Қазақстан Республикасында нотариатты ұйымдастыру және басқару ... ... 23
1.5 Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын субъектілер және олардың құзыреттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИУСТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ІС.ӘРЕКЕТТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ЖАСАУ ТӘРТІБІ
2.1 Нотариаттық іс.әрекеттер және оларды жасаудың жалпы ережелері ... ... ... 39
2.2 Мәмілелерді, сенімхатты нотариалдық рәсімдеудің жалпы ережелері ... ... 48
2.3 Өсиетті растау. Мұраға құқық туралы куәлік беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
2.4 Нотариустың рәсімдеу жазбасы, мемлекеттік баж, нотариалдық іс жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Нотариат туралы заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Қазіргі таңдағы нотариаттың көкейкесті мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ЖӘНЕ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің түсінігі ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Нотариаттық қызметтің қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 Қазақстан Республикасында нотариатты ұйымдастыру және басқару ... ... 23
1.5 Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын субъектілер және олардың құзыреттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИУСТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ІС.ӘРЕКЕТТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ЖАСАУ ТӘРТІБІ
2.1 Нотариаттық іс.әрекеттер және оларды жасаудың жалпы ережелері ... ... ... 39
2.2 Мәмілелерді, сенімхатты нотариалдық рәсімдеудің жалпы ережелері ... ... 48
2.3 Өсиетті растау. Мұраға құқық туралы куәлік беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
2.4 Нотариустың рәсімдеу жазбасы, мемлекеттік баж, нотариалдық іс жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Нотариат туралы заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.2 Қазіргі таңдағы нотариаттың көкейкесті мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ЖӘНЕ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Ұсынылып отырған «Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында қалыптасуы мен дамуы» атты дипломдық еңбегім мемлекетіміздегі қазіргі нотариат жүйесінің қалыптасуы және даму ерекшеліктерін саралау мен қатар қазіргі танда мемлекетіміздегі көкейкесті мәселелерді көрсетуге , әрі осы қызметтерді жүзеге асыру ерекшіліктерін кең ауқымда ашуға бағытталған. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері көптеген заңдарымыз өзгеріп жаңа қарқын мен өркендей бастады. Осы уақыт аралықтарында нотариаттық қызмет қоғамдағы өз орнын айқындап өркендей бастауы осы саланың қаншалықты қажет және манызды екенін көрсетеді.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасында 1997 жылғы 14 шілдеде «Нотариат туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылдаңған соң, еркін бюджеттен тыс нотариат құрылып, елімізде нотариат ұйымдарын реформалау жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы бюджеттен тыс нотариаттық кеңселер, азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ететін жаңа қалыптасқан әрі ұйымдасқан жүйесіне айналды.
Соңғы он жыл ішінде Қазақстандық нотариат қалыптасу мен ұйымдастырудың күрделі тарихын бастан кешірді. Осы күрделі үдерісте нотариустар қоғамдағы көп нормативтік ережелер мен құбылмалы қоғамдық қатынастар аясында мемлекеттік және өзгеде ұйымдармен қарым-қатынастарын жаңа заман талабына сай құра отырып, қызметті ұйымдастыру саласындағы орасан зор қиындықтарға қарамастан нотариаттық қызмет көрсетудің заңдылығы мен сапалығын қамтамасыз етуге мәжбүр болды.
Ұзақ уақыт бойы заң шығарушы үдерісі аясында нотариаттық іс-әрекетті құқықтық реттеу мәселелері шешімін таппай, ол нотариаттық іс-әрекеттің сапасына кері әсер етті . Әрине, кеңестік кезең мектебінен өткен нотариустардың барлығы бірден жаңа жағдайға уақытылы бейімделе алмады. Дегенімен, соңғы жылдарда нотариат еліміздің құқықтық жүйесінде беделді орынға ие болғандықтан, қазіргі таңда дүйім көпшілік тарихи тұрғыдан өзін орнықтары алмаған мемлекеттік нотариат жүйесіне қайтадан оралу мүмкін емес деп есептейді.
Қазірде де нотариустар өзінің құқық қолдану қызметінде көп қиындықтарды бастан кешіруде. Әкімшілік қамқорлықтан босап, сондай-ақ мемлекет қолдауынан айрылған жаңа типті нотариат республикада өзіне бірден назар аударып, қатаң пікірталас пәніне айналды. Оған біздің мемлекетімізде нотариаттық қызметке байланысты «Нотариат туралы» Заңына және нотариус іс-әрекеттерін реттейтін өзге де нормативтік актілерге нотариустардың дербестігін шектеуге бағытталған, өзгертулер мен жаңартулардың жиі енгізілетіні куә.
Бүгінгі таңда ғалым-заңгерлер, билік құрылымдары мен нотариаттық қауымдастық өкілдері нотариустардың, жалпы жұртшылық-құқықтық институт ретіндегі нотариаттың құқықтық мәртебесіне қатысты ортақ пікірге келе алмай отыр.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасында 1997 жылғы 14 шілдеде «Нотариат туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылдаңған соң, еркін бюджеттен тыс нотариат құрылып, елімізде нотариат ұйымдарын реформалау жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы бюджеттен тыс нотариаттық кеңселер, азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ететін жаңа қалыптасқан әрі ұйымдасқан жүйесіне айналды.
Соңғы он жыл ішінде Қазақстандық нотариат қалыптасу мен ұйымдастырудың күрделі тарихын бастан кешірді. Осы күрделі үдерісте нотариустар қоғамдағы көп нормативтік ережелер мен құбылмалы қоғамдық қатынастар аясында мемлекеттік және өзгеде ұйымдармен қарым-қатынастарын жаңа заман талабына сай құра отырып, қызметті ұйымдастыру саласындағы орасан зор қиындықтарға қарамастан нотариаттық қызмет көрсетудің заңдылығы мен сапалығын қамтамасыз етуге мәжбүр болды.
Ұзақ уақыт бойы заң шығарушы үдерісі аясында нотариаттық іс-әрекетті құқықтық реттеу мәселелері шешімін таппай, ол нотариаттық іс-әрекеттің сапасына кері әсер етті . Әрине, кеңестік кезең мектебінен өткен нотариустардың барлығы бірден жаңа жағдайға уақытылы бейімделе алмады. Дегенімен, соңғы жылдарда нотариат еліміздің құқықтық жүйесінде беделді орынға ие болғандықтан, қазіргі таңда дүйім көпшілік тарихи тұрғыдан өзін орнықтары алмаған мемлекеттік нотариат жүйесіне қайтадан оралу мүмкін емес деп есептейді.
Қазірде де нотариустар өзінің құқық қолдану қызметінде көп қиындықтарды бастан кешіруде. Әкімшілік қамқорлықтан босап, сондай-ақ мемлекет қолдауынан айрылған жаңа типті нотариат республикада өзіне бірден назар аударып, қатаң пікірталас пәніне айналды. Оған біздің мемлекетімізде нотариаттық қызметке байланысты «Нотариат туралы» Заңына және нотариус іс-әрекеттерін реттейтін өзге де нормативтік актілерге нотариустардың дербестігін шектеуге бағытталған, өзгертулер мен жаңартулардың жиі енгізілетіні куә.
Бүгінгі таңда ғалым-заңгерлер, билік құрылымдары мен нотариаттық қауымдастық өкілдері нотариустардың, жалпы жұртшылық-құқықтық институт ретіндегі нотариаттың құқықтық мәртебесіне қатысты ортақ пікірге келе алмай отыр.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы / 30-тамыз 1995 жылы республикалық референдумда қабылданған (7-қазан 1998 жылғы №284-І, 21-мамыр 2007 жылғы № 254-ІІІ Қазақстан Республикасы Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен бірге) // Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы. – 1996. -№4. – 217-қ; 1998. -№20. – 245қ.; 2007. - №10. – 68-қ
2.Нотариат туралы 1997 ж. 14 шiлдедегі № 155-1 Қазақстан Республикасының заңы.өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
3. М. Хасанаева. Наша история // Бюллетень нотариуса.- 2001.-№5.
4. Ведомости Верховного Совета Казахской ССР,1974, 1979, № 16.
5. Зайцева Т.И, Галеева Р.Ф, Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. Том 1. –М: БЕК, 2000.
6. Айтхожин К.К. О понятии «принципы Конституции Республики Казахстан» // Вестник Университета им. Д.А. Кунаева.2002. -№5 .
7. Сапарғалиев Ғ.С, Ибраева А.С. Мелекет және құқық теорииясы. Алматы:Жеті Жарғы, 1997 ж.
8. Гуреев В.И Нологовое право. М : Экономика, 1995 г.
9. Я. Гурлянд. Личный состав и недостатки русского нотариата/ Нотариальный Сборникъ.Выпуск Второй. Город –Дубно // В кн: Библиографический указатель, комментарии, эксклюзивные, раритетные материалы по русскому нотариату.-М: «Аир – Арт» , 2001.ж.
10. Қазақстан республикасында нотариаттық қызметтің қалыптасуы. Источник: o_natariate.doc. База данных частнопрактикующих нотариусов .
11.Источник: o_natariate.doc. Нотариат в Республике Казахстан Компания "ЮрИнфо"
12.Сайт Республиканской нотариальной палаты Казахстана http://notariat.kz
13.Современый нотариат Источник : Сайт газеты "Мегаполис" (http://www.megapolis.kz)
14.Қосанов Ж.Қ., Әленова А.Х., Мадиярова А.С., Нотариаттық іс әрекеттер және оларды іске асыру ережелер, -Астана,2007ж.
15. Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 ж. 16 шілдедегі N 83 бұйрығы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
16. Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы. Источник: Coogle. http\\www.notariate.kz.
17.Жекеше нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 11 маусымдағы № 435-II Заңы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
18.Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 ж. 16 шілдедегі N 83 бұйрығы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
19.Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 жылғы 28 шілдедегі N 539 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасында нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудың тәртібі туралы Нұсқаулық. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
20. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шiлдедегi Азаматтық iс жүргiзу кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
21. Гражданский процесс: Учебник. Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. – М.:ТОО «Фирма ГАРДАРИКА», 1996.
22. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под ред. В.Аргунова. – М.: БЕК, 1994. - 192 с.
23.Профессиональная деятельность юриста. Введение в специальность. Коллектив авторов - М.: БЕК, 1997.
24. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі Қылмыстық кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
25.Самойлов Б.Д. Брачные договоры // Юридический мир. - 2006. - № 3. - С.16-19.
26.Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 27 желтоқсан., Азаматтық кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
27.Барщевский М.Ю. Если открылось наследство… - М.: Юридическая литература, 1989. - 137 с.
28.Косанов Ж.К.,Аленова А.Х.,Аленов М.А., Нотариат.,- Караганда, 2006г.
29.Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. – М.: Издательство БЕК, 2003.
30.Профессиональная деятельность юриста. Введение в специальность. Коллектив авторов - М.: БЕК, 1997. – с.52.
31.Толканчинов А. Преступный мир использует нотариусов в корыстных целях // Юридическая газета. - 8 июля 2001 г. - № 33. - с.4.
32.«Жасалатын нотариаттық іс-әрекеттердің заңдылығын және жекеше нотариустардың іс жүргізу ережелерін сақтауын бақылауды жүзеге асыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2004 жылғы 5 шілдедегі № 202 бұйрығы.
33.Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. Т.2. Особенная часть. Учебник. - Алматы: КазГЮА, 2001.
34.Большой юридический словарь. Под ред. А.Я. Сухарева, В.Е.Крутских. 2-е издание, переработанное и дополненное. М.: Инфра-М, 2001.
2.Нотариат туралы 1997 ж. 14 шiлдедегі № 155-1 Қазақстан Республикасының заңы.өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
3. М. Хасанаева. Наша история // Бюллетень нотариуса.- 2001.-№5.
4. Ведомости Верховного Совета Казахской ССР,1974, 1979, № 16.
5. Зайцева Т.И, Галеева Р.Ф, Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. Том 1. –М: БЕК, 2000.
6. Айтхожин К.К. О понятии «принципы Конституции Республики Казахстан» // Вестник Университета им. Д.А. Кунаева.2002. -№5 .
7. Сапарғалиев Ғ.С, Ибраева А.С. Мелекет және құқық теорииясы. Алматы:Жеті Жарғы, 1997 ж.
8. Гуреев В.И Нологовое право. М : Экономика, 1995 г.
9. Я. Гурлянд. Личный состав и недостатки русского нотариата/ Нотариальный Сборникъ.Выпуск Второй. Город –Дубно // В кн: Библиографический указатель, комментарии, эксклюзивные, раритетные материалы по русскому нотариату.-М: «Аир – Арт» , 2001.ж.
10. Қазақстан республикасында нотариаттық қызметтің қалыптасуы. Источник: o_natariate.doc. База данных частнопрактикующих нотариусов .
11.Источник: o_natariate.doc. Нотариат в Республике Казахстан Компания "ЮрИнфо"
12.Сайт Республиканской нотариальной палаты Казахстана http://notariat.kz
13.Современый нотариат Источник : Сайт газеты "Мегаполис" (http://www.megapolis.kz)
14.Қосанов Ж.Қ., Әленова А.Х., Мадиярова А.С., Нотариаттық іс әрекеттер және оларды іске асыру ережелер, -Астана,2007ж.
15. Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 ж. 16 шілдедегі N 83 бұйрығы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
16. Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы. Источник: Coogle. http\\www.notariate.kz.
17.Жекеше нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 11 маусымдағы № 435-II Заңы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
18.Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 ж. 16 шілдедегі N 83 бұйрығы. өзгертулер мен толықтыру.бірге., Юрист.,2010ж.
19.Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 жылғы 28 шілдедегі N 539 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасында нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудың тәртібі туралы Нұсқаулық. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
20. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шiлдедегi Азаматтық iс жүргiзу кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
21. Гражданский процесс: Учебник. Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. – М.:ТОО «Фирма ГАРДАРИКА», 1996.
22. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под ред. В.Аргунова. – М.: БЕК, 1994. - 192 с.
23.Профессиональная деятельность юриста. Введение в специальность. Коллектив авторов - М.: БЕК, 1997.
24. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі Қылмыстық кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
25.Самойлов Б.Д. Брачные договоры // Юридический мир. - 2006. - № 3. - С.16-19.
26.Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 27 желтоқсан., Азаматтық кодексi. өзгерт.мен толықт. бірге.,Юрист.,2010.
27.Барщевский М.Ю. Если открылось наследство… - М.: Юридическая литература, 1989. - 137 с.
28.Косанов Ж.К.,Аленова А.Х.,Аленов М.А., Нотариат.,- Караганда, 2006г.
29.Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. – М.: Издательство БЕК, 2003.
30.Профессиональная деятельность юриста. Введение в специальность. Коллектив авторов - М.: БЕК, 1997. – с.52.
31.Толканчинов А. Преступный мир использует нотариусов в корыстных целях // Юридическая газета. - 8 июля 2001 г. - № 33. - с.4.
32.«Жасалатын нотариаттық іс-әрекеттердің заңдылығын және жекеше нотариустардың іс жүргізу ережелерін сақтауын бақылауды жүзеге асыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2004 жылғы 5 шілдедегі № 202 бұйрығы.
33.Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. Т.2. Особенная часть. Учебник. - Алматы: КазГЮА, 2001.
34.Большой юридический словарь. Под ред. А.Я. Сухарева, В.Е.Крутских. 2-е издание, переработанное и дополненное. М.: Инфра-М, 2001.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің
түсінігі ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Нотариаттық қызметтің
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
1.4 Қазақстан Республикасында нотариатты ұйымдастыру және
басқару ... ... 23
1.5 Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын субъектілер және олардың
құзыреттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИУСТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ МЕН
ОЛАРДЫ ЖАСАУ ТӘРТІБІ
2.1 Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды жасаудың жалпы
ережелері ... ... ... 39
2.2 Мәмілелерді, сенімхатты нотариалдық рәсімдеудің жалпы
ережелері ... ... 48
2.3 Өсиетті растау. Мұраға құқық туралы куәлік
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.4 Нотариустың рәсімдеу жазбасы, мемлекеттік баж, нотариалдық іс жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Нотариат туралы
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..63
3.2 Қазіргі таңдағы нотариаттың көкейкесті
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ЖӘНЕ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .71
КІРІСПЕ
Ұсынылып отырған Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында
қалыптасуы мен дамуы атты дипломдық еңбегім мемлекетіміздегі
қазіргі нотариат жүйесінің қалыптасуы және даму ерекшеліктерін
саралау мен қатар қазіргі танда мемлекетіміздегі көкейкесті
мәселелерді көрсетуге , әрі осы қызметтерді жүзеге асыру ерекшіліктерін
кең ауқымда ашуға бағытталған. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері
көптеген заңдарымыз өзгеріп жаңа қарқын мен өркендей бастады. Осы
уақыт аралықтарында нотариаттық қызмет қоғамдағы өз орнын айқындап
өркендей бастауы осы саланың қаншалықты қажет және манызды
екенін көрсетеді.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасында 1997
жылғы 14 шілдеде Нотариат туралы Қазақстан Республикасының Заңы
қабылдаңған соң, еркін бюджеттен тыс нотариат құрылып, елімізде
нотариат ұйымдарын реформалау жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда Қазақстан
Республикасындағы бюджеттен тыс нотариаттық кеңселер, азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ететін
жаңа қалыптасқан әрі ұйымдасқан жүйесіне айналды.
Соңғы он жыл ішінде Қазақстандық нотариат қалыптасу мен
ұйымдастырудың күрделі тарихын бастан кешірді. Осы күрделі
үдерісте нотариустар қоғамдағы көп нормативтік ережелер мен құбылмалы
қоғамдық қатынастар аясында мемлекеттік және өзгеде ұйымдармен қарым-
қатынастарын жаңа заман талабына сай құра отырып, қызметті ұйымдастыру
саласындағы орасан зор қиындықтарға қарамастан нотариаттық қызмет
көрсетудің заңдылығы мен сапалығын қамтамасыз етуге мәжбүр болды.
Ұзақ уақыт бойы заң шығарушы үдерісі аясында
нотариаттық іс-әрекетті құқықтық реттеу мәселелері шешімін таппай,
ол нотариаттық іс-әрекеттің сапасына кері әсер етті . Әрине,
кеңестік кезең мектебінен өткен нотариустардың барлығы бірден жаңа
жағдайға уақытылы бейімделе алмады. Дегенімен, соңғы жылдарда
нотариат еліміздің құқықтық жүйесінде беделді орынға ие
болғандықтан, қазіргі таңда дүйім көпшілік тарихи тұрғыдан өзін орнықтары
алмаған мемлекеттік нотариат жүйесіне қайтадан оралу мүмкін
емес деп есептейді.
Қазірде де нотариустар өзінің құқық қолдану қызметінде көп
қиындықтарды бастан кешіруде. Әкімшілік қамқорлықтан босап, сондай-ақ
мемлекет қолдауынан айрылған жаңа типті нотариат республикада
өзіне бірден назар аударып, қатаң пікірталас пәніне айналды. Оған
біздің мемлекетімізде нотариаттық қызметке байланысты Нотариат
туралы Заңына және нотариус іс-әрекеттерін реттейтін өзге де
нормативтік актілерге нотариустардың дербестігін шектеуге
бағытталған, өзгертулер мен жаңартулардың жиі енгізілетіні куә.
Бүгінгі таңда ғалым-заңгерлер, билік құрылымдары мен нотариаттық
қауымдастық өкілдері нотариустардың, жалпы жұртшылық-құқықтық институт
ретіндегі нотариаттың құқықтық мәртебесіне қатысты ортақ пікірге
келе алмай отыр.
Осыған қарамастан, нотариус мамандығына деген қызығушылық
жылдан жылға арта түсуде. Нотариаттық іс-әрекетпен айналысуға
ниеттенуші тұлғаларға қойылатын талап денгейі де жоғарылауда.
Мұның бәрі қазіргі кезең нарық жағдайындағы нотариус қызметінің
өзіндік ерекшелігімен, оның заңи маман өкілдері арасындағы
орнымен тығыз байланысты. Қазіргі кезеңде нотариус өте жоғары
білім деңгейіне ие болып қана қоймай, сол білімін күнделікті
қызметінде қолдана білуі тиіс. Ол нотариат жөніндегі заңдылықтарды
ғана емес, басқа құқық салаларында атап айтқанда азаматтық іс
жүргізу, отбасылық, тұрғын -үй, жер, салық және тағы басқа
салалардың да нормалары мен ережелерін жетік білуі керек. Сонымен,
қатар нотариус халықаралық құқық негіздері мен басқа да
көптеген нормативтік актілерді меңгеруі тиіс. Осыған орай, нотариаттық
қызметтің кейбір өзекті мәселелері құқықтық сала аралық деңгейде
сараланып, олардың басқа салаларға байланысты мазмұны ашып көрсетілген.
Нарықтық қатынастардың өрбіп дамуына байланысты нотариаттық іс-
әрекеттер барған сайын түрленуде, оларды нормативтік реттеу
барысында қиындықтардың туындауы объективті шынайылық.
Диплом жұмысының міндеттері мен мақсаттары: нотариаттық қызметтің
Қазақстан Респуликасында қалыптасуы мен дамуының, мазмұның кең
көлемде тиянақтап нақтылап ашу. Осы қызметтің ҚР
қалыптасуы барысындағы өзіндік ерекшелктері олардың кезеңдері, оған
жалпылама сипаттама беру.
Нотариаттық қызметтің даму тарихы оның пайда болу
себептері, шарықтау және құлдырау кезеңдері.
Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында ұйымдас-
тырылуының құқықтық негіздері және оның жалпы тәртібі, олардың
атқаратын қызмет түрлерін айқындап көрсету және кең көлемде
түсінік беру.
Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын тұлғаларға анықтама
беру және олардың нотариаттық қызмет саласындағы қандай
құзыреттіліктері бар екенін ашып көрсету оларға сипаттама беру.
Қазіргі уақыттағы нотариаттық қызметті жүзеге асыру
барысында туындайтын көкей- кесті ( проблемалар) мәселелерді анықтау,
оларды алдын алу мәселелеріне жалпы сипаттама беру .
Осы дипломдық жұмыс тақырыбының мақсаттарын осы жоғарыда
айтылып кеткен қызметтер құрайды.
Дипломдық жұмыстың міндеттеріне келетін болсақ, осы
тақырыпқа байланысты.
Қазіргі қолданыстағы Қазақстан Республикасының Нотариат
туралы Заңы және осы нотариаттық қызметпен байланысты басқа да
нормативтік құқықтық актілерді, тереңдете объективті түрде зерттеу.
Нотариаттық қызметтердің Қазақстан Республикасында
қалыптасып дамуына толық сипаттама беру.
Осы тақырыпты бұрыңғы КСРО уақытындағы қызметтер мен
салыстыра отырып және қазіргі заман нотариаттық қызметі мен
салыстыра отырып зерттеу.
Нотариаттық қызметтердің Қазақстан Республикасында
қалыптасып дамуына толық сипаттама беру.
Нотариаттық қызмет саласы қазіргі заман талаптарына сай
өте маңызды салалардың бірі болып отыр. Нотариаттық қызмет
қоғамға заңи көмек көрсетудегі орны ерекше.
Нотариаттық қызмет саласын біз әлі біздің
мемлекетімізде толық қалыптасып болмаған десек болады, бұл
қызмет түрі қазргі уқытта тез дамып келе жатыр себебі,
қазіргі уақытта оған деген сұраныс күннен күнге артуда, оның
басты себебі атқаратын қызметінің ерекшелігінде болып отыр.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ
ҚЫЗМЕТТІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы
Кез-келген құбылыстың пайда болуының белгілі бір себептері
болады яғни кез-келген құбылыстың тарихы болмысы болады, мысалы
құқықтың пайда болуының өзіңдік себептері бар ол тіпті сонауерте
ғасырларда пайда болып, уақыт сынағынан өтіп шындалып қоғамдық
өмірдің ажырамас бөлігі болып қалыптасты десек болады, қазіргі қоғамды
құқықсыз, заңсыз елестету мүмкін емес онсыз қоғамда заң
бұзушылқтар көбие түсіп қоғамда қылмыстар бой алады емеспе. Сол сияқты
нотариаттың пайда болуы-ның өзіңдік себептері бар, яғни, оның өзіне
тәң тарихы қалыптасқан.
Нотариаттың пайда болуы азаматтық айналымның дамуына, келісім –шарт
жасау және сатып алу құқын заңмен бекітуде оның субъектілеріне ықпал ету
қажеттілігіне байланысты болды.
Нотариат жеке меншікті қорғауға бейім және барлық азаматтық
айналымға қатысушылардың құқын, мүліктік құқықтың дұрыстығын қорғауды
қамтамасыз ететін азаматтық құқық институты ретінде туындады. Нотариустар
жүзеге асыратын құзіреттер (функциялар) қоғаммен сұраныста, әрі жан-жақты
қажетті болғандықтан тарихи нотариат кез-келген елдің құқықтық жүйесінің
құрамдас бөлігі болып табылады.
Нотариаттың институт ретінде өз шығу және даму тарихы бар. Ол
тіпті Көне Рим Республикасы кезінде өркендеуге бет алған. Сол уақыттың
өзінде римдіктерде лауазымды тұлғалардың (жазғыштар) ерекше институты
жүзеге асырылған, олардың құзіретіне преторлармен шығарылған сот формаларын
және магистрлермен берілген жазбаша өкімдерді рәсімдеу кірді. Бұл
құзіреттерді атқарушы нотариус (notarii) деп аталады, notta сөзінен
шыққан, ол жазғыштардың өздері жүргізетін жазбаларын жылдамдату үшін
қолданылатын стенографиялық белгіні білдіреді.
Үш-ғасырдың соңында Ұлы Карл франк мемлекетінде магистратурамен
бірге байланысты нотариатты бекітті, өйткені, нотариус келісім-шарттар
түзіп, оларды қол қою үшін судьяға беретін. Кейінірек нотариус келісім-
шарттарды растау өкілеттігі бар, мемлекеттік биліктің тікелей өкілі және
Мемлекеттік мөр ұстаушы болды.
Нотариаттық кеңседе кемінде алты жыл жұмыс істеген, содан соң
арнайы біліктілік емтиханын тапсырған адам ғана нотариус бола алатын.
Нотариустардың өкілеттігіне: барлық актілер мен келісім-шарттарды
куәландыру, мүліктің тізімін жасау, әртүрлі куәліктер беру, бұқаралық сату
жасау кіреді. Міне, сондықтан да бұл лауазымға кеңсе кірісіне байланысты
мөлшерде кепілдік жарна енгізген сенімді адам ғана жіберілетін.
Нотариаттық актілердің дәлелді күші болды және ешқандай соттың
ерекше шешімінсіз орындалды.
Нотариат тарихында сословие площадных подьячих жаңа түсінігі
пайда болды.
Мұның анық қай күні пайда болғаны жайлы бізге нақты дерек жеткен
жоқ. Оларда келген адамдардың мүддесіне азаматтық келісімдердің төлемін
жасауға маманданған, өзіндік ерекшеліктері бар кәсіби жазғыштар бірлестігі
болды. Алаңға тағайындалу патшаның жарлығымен жүзеге асырылды. Әрине,
бастапқыда олардың қызметін бақылау осымен тұжырымдал болатын.
Площадный подьячий болғысы келгендер патшаға өзін осы лауазымға
тағайындау жайлы өтініш беретін, мұндайда таңдаулы (сайланған) старосталар
оған өнегелілігіне және әскерлігіне мінездеме беруге тиісті, ал олар өз
қызметінде зиян келтірген жағдайда, кәсіби жазғыштар бірлестігінің барлығы
өз мүшесін кепілдігіне алатын. Бұл кәсіп өте пайдалы болғандықтан,
отставкаға кету ең ауыр жаза болатын. Мемлекет тарапынан площадный
подьячий қызметіне бақылау келе-келе күшейе түсті. Таңдаулы (сайланған)
старосталар өлілерді тірілер қатарына кіргізбес үшін, ауыл-аймақты сырттай
жазып жібермес үшін, баж салығы жоғалып кетпес үшін площадный подьячий
қадағалауды жүзеге асыру құқын иеленді.
1597 жылы шыққан патша жарлығына сәйкес, Холоп бұйрығында иелік правосын
беретін құжаттың жекелеген түрлеріне міндетті түрде анықтама беру
енгізілді.
Түзілген келісімдердің түпнұсқасын және еріктілікпен жасалғандығын
анықтау, мүліктің сатушыға жататындығын және оның шамадан тыс шығын
келтіретіндігін әрі оны сыртқа шығаруға тиым салынғандығын тексеру
мақсатында куәлік сұрау салу арқылы анықтама жазылды.
Бұйрық кітабына акт жазылып, мөр басылған соң ғана мүлік сатып
алушының меншігі саналып, оны алып кетуге құқылы болды.
Мемлекет площадный подьячий қызметіне осылайша бақылау орнатты. Қазіргі
заманғы нотариустың ұсынылған келісім-шарттарды түзуде қоятын талаптары да
осыған ұқсас тәрізді.
1649 жылғы Қағидамен осы уақытқа дейінгі жарлықтар кейбір дәрежеде
жүйелендірілді, тараптардың келісім-шарт жасасуы анықтама құраумен және
соңынан бұйрыққа түсірумен площадный подьячий арқылы ғана жүргізілуі
міндеттелді, сөйтіп, алғаш рет келісім-шарт жасайтын органның және оны
тіркейтін органның құзіреті шектелді.
1866 жылы Александр П-нің 1864 жылғы сот реформасын дамыту ретінде
нотариаттық бөлім жайлы Ереже бекітілген соң нотариат түбірімен қайта
құрылды. Осы уақыттан бастап, нотариаттық актілерді жасау және куәландыруды
билікпен арнайы бөлінген адам – нотариус атқара бастады. Нотариустар
округтік сот жанында болды. Нотариаттық бөлім жайлы Ереже бойынша
нотариустар мемлекеттік қызметкер деп саналды, оларға лауазымдары бойынша
ҮШ шені берілді. Нотариустардың қызметтік іс-әрекетін қадағалауды соттар
жүзеге асыруға тиіс болды.
Қызметке 21 жасқа толған, тиісті тәжірибеден өткен және азаматтық
заңдар, әртүрлі жарғылар (сауда, вексельдер жайлы, баж салығы туралы,
азаматтық сот өндірісі жөнінде, т.б.) төңірегінде, сондай-ақ нотариаттық
өндіріс нысанында білімін көрсете білген үміткер тағайындалды. Қызметке
қабылданар алдында үміткер нотариаттық қызметті жүзеге асыру барысында жол
берілген қателіктері үшін нотариустың мүліктік жауапкершілігін қамтамасыз
етуі тиіс, ақшалай кепілдік енгізуі міндетті болды. Егер нотариустың
мансабы сәтті аяқталса, онда ол отставкаға кеткенде (демалысқа шыққанда)
қойған кепілдігін пайдалана алды, нотариус қаза болған жағдайда кепілдік
оның мұрагерлеріне немесе орнын басушыларға өтетін. Нотариустар мемлекеттік
қызметкер саналғанына қарамастан, мемлекеттен не жалақы, не зейнетақы
алмады. Нотариустар хал актілерінен басқа, қызметтік және межелік, сондай-
ақ барлық құжаттарды куәландырды.
Әртүрлі нотариаттық іс-әрекеттер жасалған кезде нотариаттық бөліс
жайлы Ережеге сәйкес, міндетті түрде екі куәгер қатысуы тиіс болды, ал
қозғалмайтын мүлік сатып алу кезінде олардың саны міндетті түрде үшеуге
жеткізілді. Нотариусқа танымал немесе олар жайлы нақты деректер белгілі
болса сауатты, кәмелеттік жасқа толған адамдар ғана куәгер бола алды. Сол
нотариустың кеңсесіндегі қызметкер немесе оның не қызметкерінің үй
қызметшісі куәгер бола алмайды.
Жасалатын келісімдерге қойылатын негізгі талаптар күні бүгінге
дейін сақталған. Нотариустардың қызметтік міндеттері сан қырлы және күрделі
болды, тіпті бір ғана заң бұзушылық болса да, олар жауапкершілікке
тартылды. Нотариустардың қиянатшылдығы және жол берген олқылықтары үшін,
сонымен қатар, айыптылық сипаты бар жауапкершіліктері қылмыстық және түзету
жазалары жайлы 1845 жылғы Қағидамен реттелді. Жазалау жайлы Қағида бойынша
нотариустардың жауапкершіліктері крепостнойлық іс шенеуніктерінің айыбы мен
қылмыстарына қатысты баптармен дәрежеленді. Нотариустық қылмыстық іс-
әрекетке жататындар, атап айтқанда:
- заңмен жүктелген міндеттерін атқармау;
-оларға заңмен берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалану;
Жазалау жайлы Қағидада нотариустардың өз міндеттерін бұзып, атқаруда
жіберілген олқылықтың үш түрі көрсетілген:
- заң бойынша акт (сату-сатып алу, кепілге қою, бөлу немесе басқа да
әрекеттер) жасауға қатысуға құқы жоқ адамның атынан оны ағаттықпен жасау;
- нотариустың тепе-теңдікті және тұлғаның нақты еркін куәландырмай
немесе немқұрайлы куәландырып, біреудің жеке басын дәлелдеуге қызмет ете
алмайтын деректерге ұқыпсыздық танытып акт жасауы;
- нотариустың қамқорлықтағы немесе секвестордағы, сатуға тиым салынған
именияны заңсыз сатуға қатысуы, нотариустың байқамай әрекет етуі немесе
анықтаманың толық болмауы.
Берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалануға қарастырылатын
қылмыстық жауапкершілікке жататындар:
-нотариуспен біле тұра және арам пиғылмен куәлардың заңдас-
тырылмағансанымен, олқылықты түзетусіз, ескертусіз акт жасалуы;
-алдаумен, күшпен жасалған келісімді және жалған келісімді бекіту,
куәландыру;
-нотариаттық актіні жасауға тараптар құқығының жоқтығын нотариуспен
жасыру фактісі;
-нотариуспен мүлікті айыруға заңмен тиым салынғанын жасырғанда және ол
жайлы сатып алушыға жарияламағанда;
-нотариуспен әдейі біреудің атынан жалған иелік құжат немесе тиісті
сенім хатсыз, жоқ адамның атынан сырттай актілер жасалу, ойдан шығарылған
адамның атынан жасалғанмен бірдей;
-өткен күнмен актілер жасау;
-актілер кітабын әдейі бүлдіру, жойып жіберу немесе жасыру.
Өзіне жүктелген міндеттің нотариуспен орындалмағаны, салғырттығы,
ұқыпсыздығы немесе ағаттығы үшін сот үкіміне сәйкес, келешекте бұл
қызметпен айналысуға тиым салумен қызметінен шеттетілді, берілген
өкілеттікті қиянатшылықпен пайдаланғаны үшін қамауға алынып, абақтыға
жабылды.
ХІХ-ғасырдың соңында нотариаттық іс-әрекетті жасау құқы берілген
органдардың төрт тобы мен лауазымды тұлғалар пайда болды:
- бұқаралық (полицейлер) нотариустар;
- биржалық маклерлер мен нотариустар, кеме маклерлері;
- тар мамандандырылған маклерлер:
- нотариус немесе маклер жоқ кезде олардың қызметін магистраттар,
ратуштар, думалар, кедендік шенеуніктер, ауыл приставтары.
Нотариус (маклер) қызметіне үміткерлер байсалдырақ шенеуніктер
қатарынан конкурстық негізде іріктеліп алынды және лауазымға тағайындалған
соң ант беретін, олай болмаған жағдайда жұмысқа жіберілмейтін. Мұндай кезде
ерекше ереже жоқ, алайда нотариус пен маклер лауазымдарына сауатсыз
адамдарды тағайындауға заң тікелей тиым салды.
Қазақстандық нотариаттың құрылу тарихы республиканың әділет
органдарының 87 жылдық тарихымен біте қайнасқан.
1917 жылғы қазанның соңындағы саяси оқиғадан соң, монархияның
жойылып, билік басына большевиктер келгенде нотариат құқықтық институт
ретінде жойылды: 1917 жылғы 24-қарашадағы №1 сот туралы Декрет сот
органдарын, сот тергеу институтын, прокурорлық қадағалауды, жеке
адвокатураны жойып, жаңа кеңес сотының негізін салды. Декретте нотариатты
жою туралы тікелей айтылмаса да, нотариаттық кеңселер өз қызметтерін
тоқтатты, ал кейінірек, жергілікті кеңестердің қаулыларымен олар жойылып,
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау жергілікті кеңестердің бөлімдеріне
берілді. Халық Комиссарлар Кеңесінің 1919 жылғы 10-шілдедегі Декретімен
уақытша, Қазақстан Кеңесінің съезі шақырылғанға дейін, Қырғыз өлкесін
басқару жөнінде Әскери-революциялық комитет (Қырревком) құрылды, ол орган
Өлкені жоғарғы әскери-азаматтық басқаруға жұмылдырылды.
Нотариат институты одан арғы дамуды 1919 жылғы желтоқсандағы № 2
сот туралы Декреттен алды, онда нотариаттық іс-әрекеттер нотариустармен, ал
олар жоқ жағдайда орнын алмастыратын тұлғалармен жасалады деп көрсетілген.
1919 жылы жергілікті Кеңестердің нотариаттық бөлімдері нотариаттық
столдармен алмастырылды.
Нотариаттық іс кеңестік дәуірде нотариат туралы Ереженің бабына
енгізілген бірқатар өзгерістерден өтті. Нотариаттың негізін және КСРО-да
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау тәртібін нормативтік бекіту 1922 жылғы 4-
қазанда РСФСР халық комиссарлар Кеңесімен қабылданған РСФСР мемлекеттік
нотариаты туралы Ережеден бастау алды және нотариустар қызметін жаңғырту
үшін негізді бекітті. 1921 жылы нотариат туралы Ереже енгізу жайлы декрет
және нотариаттық столдарды жою туралы декрет шығарылды. Бірақ, 1923 жылы
Мемлекеттік нотариат туралы Ереже енгізіліп, нотариаттық кеңселерді жою
туралы декрет бұзылды. Он жылға тарта уақытта ережеге және жекелеген
баптарға өзгерістер енгізілумен болды. ВЦИК және СНК РСФСР Нотариаттық
органдарды тарату туралы 1936 жылғы 10-маусымдағы қаулысымен нотариаттық
қызметті нотариаттық кеңселерге шоғырландырумен, оларды қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комиеттердің қарауынан алды. Барлық
аудандар мен қалалар орталықтарында нотариустар басқаратын мемлекеттік
нотариаттық кеңселер құрылды. КСРО, одақтас және автономиялық
республикаларда сот құрылымдары туралы Заң жарыққа шыққанға дейін,
нотариаттық органдары жоқ аудандарда бұл құзіреттер халық соттарына
жүктелген болатын. Аталған заң жарыққа шыққан соң, нотариаттық қызметті
атқару халық соттарынан алынып, нотариаттық органдары жоқ аудандарда
нотариаттық қызметті орындау, бұл органдарға жақын орналасқан нотариаттық
кеңселерге немесе нотариаттық столдарға жүктелді. Аталған ережеде
мемлекеттік нотариалдық кеңселерді елдегі барлық ірі қалалар мен елді
мекендерде құру көзделді. Кейінірек: 1923, 1926, 1940, 1947 және 1965
жылдары нотариатты ұйымдастыру тәртібіне және нотариустардың өкілеттік
шеңберін кеңейтуге өзгеріс енгізумен, нотариаттық қызметті реттейтін
бірнеше мәрте нормативтік-құқықтық актілер қабылданды.
1973 жылдың 19-шілдесінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің ҮІ-
сессиясында КСРО-ның Мемлекеттік нотариат туралы Заңы қабылданды, онда
мемлекет дамуындағы қоғамдық өзгерістер мен нотариаттық органдарды
ұйымдастыру және міндеттері туралы нормаларды ұстау, олардың қызметіндегі
принциптер, нотариустардың құзіреттері, нотариаттық іс-әрекеттерді
жасаудағы мен шетел азаматтарына КСРО-ның заңнамасын қолдану жайлы жалпы
ережелер ескерілді. Аталған Заң Кеңестер Одағының және республикалардың
мемлекеттік органдарының заңнамалық қызмет әдісін, нотариаттық органдардың
көпжылғы қызмет тәжірибесін, экономикалық дамудағы және басқа да қоғамдық
қатынастардың қажеттілігін талдау негізінде әзірленді.
Нотариаттық қызмет жасаудың тек жалпы ережесін ғана белгілеген
Заң негізінде Заң қабылданды, кейінірек мемлекеттік нотариаттық кеңселермен
нотариаттық іс-әрекеттер жасау тәртібі жайлы Нұсқау және аудандық, қалалық,
поселкелік, ауылдық халық депутаттары Кеңестері атқару комитеттерімен
нотариаттық іс-әрекет жасау тәртібі туралы Нұсқау дайындалып, бекітілді.
КСРО құлаған соң мұрагерлік тәртіппен Қазақстан Республикасының
заңнамасына қайшы келмейтін бөлімінде заң күші бар және Қазақстан
Республикасының кейінгі заң актілерімен бұзылмаған КСРО-ның нормативтік-
құқықтық актілері қолданылуда. Сондықтан 1997 жылға дейін Қазақстан
Республикасында нотариаттық органдардың мемлекеттің жүйесі ғана –
мемлекеттік нотариаттық кеңселер ғана іс жүзінде болды.
Әділет министрлігінің тарихында мемлекет өмірінде оның ролі мен
маңыздылығын түсіне алмаған және бағалай алмаған да кезеңдер болды. Қазақ
КСР Жоғарғы Кеңесінің 1960 жылғы 25-наурыздағы Жарлығымен Әділет
министрлігі таратылды да орнына Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің жанынан
Заңгерлік комиссия құрылды. Әділет министрлігінің таратылуына байланысты
оның соттар мен нотариатты басқару жөніндегі құзіреті Жоғарға сотқа, ал
қалғаны жаңадан құрылған Министрлер Кеңесінің Заңгерлік комиссиясына өтті.
Өмір бұл қабылданған шешімнің қате екенін дәлелдеді де, Әділет министрлігі
мен оның аумақтық органдары қайта қалпына келтірілді. Ол жылдары Әділет
министрлігі соттар мен нотариатты басқаруды, құқықтық насихат пен халық
шаруашылығында құқықтық жұмысты әдістемелік басқаруды ұйымдастырумен
айналысты. [16]
Нотариаттық қызметті әртүрлі мекемелер: жергілікті кеңестердің
нотариаттық бөлімдері атқара бастады. Оларды халықтық нотариустар, әділет
бөлімдері, әлеуметтік қамтамасыз ету, азаматтық хал актілерін тіркеу
бөлімдері, яғни әртүрлі әкімшілік органдар басқара бастады, осы
нотариаттың Қазақсан Республикасында қалыптасуы мен дамуына
тоқталып оның мазмұның кеңірек аша түсейік. Нотариттың Қазақстан
Республикасында институт ретінде қалыптасып дамуы өз басынан біршама
кезендерді бастан кешті.
Қазақстанның Ресей империясының құрамында болуы бірқатар тарихи
уақыт бөлігін құрайды. Көптеген ғалымдар өз еңбектерінде бұл кезенге
сипаттама береді, яғни бұл кезеңде әдет-ғұрыптық құқықтық нормалар мен
ережелер жойылып, би соттары қолданыстан алынып, жаңа басқару жүйесі
қалыптаса бастады.
ХIХ ғасырдың ортасына дейін империяның көптеген аймақтарында
нотариаттық қызметті заңи реттеу мен ұйымдастыру мәселелері өзекеті
болып табылмады. Бұл сол кезендегі азаматтық айналымдағы істердің
шынайы мәмілелермен шектелгендіктен, ерекше заңи рәсімдеуді қажет
етпеуімен байланысты болды . Азаматтық айналым барысында азаматтар
арасында туындауы мүмкін даулар көп уақыт бойы дәстүрлі жолмен
шешім тауып келді, бұл әрекет барысында қолданылған заңи шешім
нысандары әр түрлігімен ерекшеленбеді олар бұрынан қалыптасқан
дәстүрлі жолдармен шешіліп отырған еді. Алайда, қоғамның дамуы мен
заман талаптарының өзгеруі осы көкейтесті мәселелерді бұрынғы
дәстүрлі жолмен шешу, қыйынға соқты. ХIХ ғасырдың 70-ші жылдарында
Түркістан өлкесі аймағында азаматтық айналым барысында туындаған
қатынастар ерекше реттеуді қажет етті. Оған иперия шектері
жақтарында азаматтық- құқықтық мәмілелерге қатысушыларды құқықтық
қорғауға қатысты бірыңғай ережелер қалыптаса бастауы бірден-бір
себеп болды. Бұл үдеріске жергілікті халық өкілдері де барған сайын
көбірек қатыса бастады. Оған өндірістің дамуы, көшіп-қону үрдістері,
шаруа халықтың басым бөлігінін қоныс аударуы, сауданың дамуы да
жаңа құқықтық реттеуді қажет етіп, себеп болды. Бұл үрдерістің барлығы
қоғамдық қатынастардың ішінде барлық уақытта маңызды болып келген
меншік қатынастарын қалыптастыруға ықпал етті.
М.Хасанаевтың жарияланымдары Ресей империясының шеткері
аймақтарында нотариаттық қызметтердің даму тарихын зерттеуге
арналады. Ол заңи әдебиетте алғаш рет қазіргі Қазақстан аймағында
басым түрде еуропалық құқық стандарттарына бейімделген мемлекеттік
нотариат институтын енгізуге ұмтылыс жасаған Ресей әкімшілігінің
әрекеттерін зерттеді. Оның мақалаларында қазіргі құқықтық ғылымда
белгісіз көптеген терминдер жарық көрген. Осылайша, қарастырылып
отырған кезеңдегі құқық қолдану тәжірибиесіне талду жасай келіп, ол
уезъдік соттар барлық уақытта васихтерге бірдей қарамағандығын атап
өткен. Васихтер қазылар тарапынан жергілікті халықтың ішіндегі
мәмілелерге қатысты жасалған құжаттар.Кейбіреулері оларды нотариаттық
тәртіппен жасалған актілер деп таныса, басқалары-үйішілік актілер
деді, ал өзгелері оларға тіптен мән де бермеді.Сауатсыз адамдар
қолданған бирка-таяақшалар да сондай мғынаға ие болды. Бұл
биркалардын бір ұшында ақшаны қарызға беру туралы сызбалар ,
жартылай сызбалар , келесі бөлігінде қарызды өтеу немесе шартты орындау
сызбалары белгіленген болатын. Алайда, мұндай таяқшалардың жалпы және
бітімгершілік соттар үшін ешбір мәні болған жоқ,оларды тек облыстық
соттар ғана мойындады.
Октябрь төнкерісінің 1917ж. Алғашқы кезеңіңде уездерде
бітімгер судьяларға нотариатық қызмет көрсету уәкілеттілігі берілді
.Нотариаттық әрекеттерді жүзеге асыру бойынша олардың қызметтері
барлық уездік қалалар мен ауылдарға таралды, ал нотариустар болмаған
жағдайда аға нотариус міндетерін соттың бір мүшесі атқарды.
ХIХ ғасырдың 60-шы жылдарынан басталған патшалық
Ресейдегі нотариаттық қызметерге байланысты реформалар ұлттық ,
географиалық және өзге ерекшелітеріне орай бір мезгілде аяқталмады
. Олар мемлекеттік қазынадан белгілі бір қаржылық шығындарды,
әдеттегі жағдайдан ерекше, жаңа жағдайда жұмыс істеуге дайын
білікті заңгерлерді қажет етті. Осының барлығы патша әкімшілігі
тарапынан болашаққа бағытталған ұзақ және мақсатты жұмыс істеуді
талап етті.
Самодержавиенің құлауы және одан кейін болған Октябрь
төңкерісі нотариаттын одан арғы даму жолын айқындап берді.
Кеңестік мемлекеттік нотариатта буржуазиялық принциптер мен идеялар
басымдығына жол берілмеді. Ал азаматтық айналым, жаңа соцалистік
типтегі меншік қатынас-тары нотариатсыз қызмет ете алмады, соңдықтан
большевиктік биллік орталыққа және жергілікті жерлерде нотариаттық
қызметтерді ұйымдас-тыруға мәжбүр болды.
Отандық нотариат тарихына қатысты еңбегінде К.Исламов
келесі тарихи хронологияны келтіреді.
1921 жылы Нотариат туралы Ережені енгізу Декреті мен
ноттариаттық столдарды тарату туралы Декірет қабылданды, бірақ, 1923
жылы ”Мемлекеттік нотариат туралы ” Ереже еңгізілді Нтариаттық
кеңселерді тарату туралы Декрет алынып тасталды. Ұзақ уақыт бойы
бұл Ереженің осы баптарына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп
жүрді.
1936 жылдың 10 маусымы күні РСФСР БОАК және ХКК5
Нотариаттық органдарды қайта құру туралы қаулысымен қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комитеттерінің қарауынан
нотариат-тық қызметтер алынып олар нотариаттық кеңселерге топтастырылды.
Барлық аудандық, қалалық орталықтарда нотариустар басқаратын
мемлекеттік нотариаттық кеңселер ұйымдастырылды. КСРО, одақтас және
автономды республикалардағы соттық құрылымдар туралы Заң жарық
көргенге дейін, яғни нотариаттық органдар жоқ жерлерде,ол қызметтер
халықтық соттарға жүктелді.
Қазақ КСР Кеңестік Халық Комиссарлар Комитетінің 1940 жылғы
20 сәурдегі Нотариаттық кеңселер жүйесін бекіту туралы қаулысымен
1940 жылғы 120 қалалық және аудандық нотариаттық кеңселер тізімі
нормативтік негізде анықталады сөйтіп өз қызметерін атқара бастады.
1974 жылы 13 тамызда Қазақ КСР-ның Мемлекеттік нотариат туралы
Заңы қабылданды. Ол барынша орталықтандырылған деңгейдегі алғашқы
нормативтік акт еді, себебі бірыңғай одақтас мемлекет құрамында болған
республиканың заңы болатын.
Оның қолданыстағы мерзімінде Қазақстаның барлық аймақтарында осы
аяны маман заңгерлермен қамтамассыз ету ісі тәртіпке келтірілді,
нотариаттық тәжірбие және оны қалыптастыруға мемлекеттік бақылау
жүргізілді. Нотариаттық органдарға қатысты ұйымдастыру және басқару
қызметтері Әділет министірлігі мен оның жергілікті органдарына заңды
негізде бекітіледі. [11]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы “Нотариат туралы” Заңы 14
шілде де қабылданды.
Оның қабылдау кезеңіндегі нарықтық қатынастардың үндемелі түрде
дамуы және көптеген қоғамдық процестердің өзгеруі сол уақыттағы ескі
үлгідегі азаматтық заңнама мен өзге де нормативтік актілер мүлдем жаңа
қоғамдық қатынастарды ретке келтіре алмады. Бұл уақытта Қазақстан
Республикасы Азаматық кодексінің қолданысқа енгендіктен, нотариатық
заңнаманы жаңарту аса маңызды қажеттілікке айналады.
Қолданыстағы “Нотариат туралы” Заң қабылданғанға дейін отандық
нотариустар ҚазКСР заңнамасы мен КСРО азаматтық заңнамасы негізінде жаңа,
нарықтық мазмұндағы құжаттарды рәсімдей бастады. Мүліктік қатынастарға
комерциялық құрылымдар белгісіз жаңа сипаттарға ие болды.
Өзгерістер нотариатық қызмет көрсету төлемдеріне де тиесілі болады,
Әділет министірлігі тарапынан мемлекеттік нотариатық кеңселерде шаруашылық
есеп қатынастарын жүргізуге рұқсат берілді, ал аймақтардағы басқармалар
мемлекеттік нотариаттық кеңселердің шаруашылық есеп операцияаларына
бухгалтерлік есеп жүргізді.
Отандық заң шығарушының елімізде жеке (бюджеттен тыс) нотариатты
енгізуі тарихи маңызды қадам болып табылады. Бұл уақытта мемлекеттік
меншікті жекешелендіру үрдісі айналымға еніп, шетелдік компаниялардың
инвестициялық белсенділігі артып, нотариаттық әрекеттер саны да өсті.
Өз кезегінде азаматтық заңнамамен қатар неке-отбасылық, азаматтық іс
жүргізу, салалық және басқада заңнамалар түбегейлі өзгерістерге ұшырады, ал
олардың басты ережелері нотариаттық қызметпен тығыз байланысты.
Жеке меншік ресми түрде заңдастырылып, меншік субъектілерінің жеке
тобы қалыптастырылып, ал олардың құқықтары мен міндеттері үйреншікті
нормативтік аяға сиымсыз болды.
Пайда болған жеке нотариат алдағы ондаған жылдар бойы жұмыс жүргізу
тәртібін, нотариустар мен мемлекеттік органдардың қарым-қатынастарын
түбегейлі түрде өззгертіп, облыстық деңгейдегі және республикаға тәуелді
қаланың әкімшілік аумақтық бірлігі қызмет етуші нотариаттық аймақтар
шекарасын, соның нәтижесінде ол територияда тек сол аймаққа тиесілі
нотариус өз қызметін атқаратындығы анықталды.
Қазіргі таңда елімізде мемлекеттік нотариаттық кеңселер де сақталған,
ал әрекет еуші жеке практикамен айналысушы нотариустар халықаралық деңгейде
танылған принциптер мен құқықтық стандарттарға негізделген жаңа нотариат
қалыптастыруға бет бұрған.
Жаңа мемлекеттік құрылымдарды өз зерттеулерін жүзеге асырушы ғылым-
заңгерлер мынадай көзқарасты жақтайды: “нарықтық қатынастардың дамуы
нотариаттың жария-құқықтық рөлін арттырды, нотариус кішігірім шенеуніктен
азаматтық-құқықтық қатынастардағы тұрақтылық кепіліне айналды” деп
санайды. Мұндай сйпаттама отандық нотариатқа да тән, себебі ол қазіргі
таңда азаматтық юрисдикция органдары қатарында маңызды орынға ие болып
табылады.
Нотариат рөлінің артуы және нотариат мамандығы қажеттілігінің артуы
өзін-өзі ұйымдастырудың жаңа нысандардын даярлауды қажет етеді. Аймақтарда
жеке практикамен айналысушы нотариустар аймақтық нотариаттық палаталарға
бірігуде. Республикалық орган реттінде “Республикалық нотариаттық палата”
Ассоциациясы танылады, оның қызметі Жарғымен реттеледі. Республикалық
нотариаттық палатаның жоғарғы органы ретінде жеке практикамен
айналысушы нотариустар съезі танылады.
Республикалық нотариустар Ассоциациясының 1-ші төрайымы
ретінде кәсіби нотариустардың 1-съезінде А.Б.Жанабилова сайланған
болатын. [3, 24- 25]
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің түсінігі
Қазақстан Республикасындағы нотариат құқықтар мен фактілерді
куәландыруға, сондай-ақ Заңда көзделген өзге де әрекеттерді жасау арқылы
жеке және заңды тұлғалардын құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың іс
жүзінде бекітілген жүйесі болып табылады.
Даусыз мәмілелерді куәландыру, құжаттарды куәландыру және азаматтық
құқықтарды заңды түрде бекітетін өзге де нотариаттық әрекеттерді жасау
нотариат міндеттеріне кіреді және нотариаттық қызметтін негізін құрайды.
Нарықтық экономика жағдайында қазіргі таңдағы негізгі құқықтық
нормативтік актілердің бірі ретінде “Нотариат туралы” зан танылады, ол
нотариаттың ұйымдастыру негіздерін реттейді. Жеке нотариустың пайда болуына
байланысты мемлекеттік және жеке нотариустын құқықтары мен міндеттері
нормативтік тәртіппен теңестіріледі. Олар рәсімдеген құжаттар бірдей заңды
күшке ие болып табылады.
Азаматтық қоғамда нотариант жеке меншікті қорғау, азаматтық дауларды
даусыз ету, сондай-ақ азаматтық айналымға қатысушылардың құқықтары мен
заңды мүлделерін қамтамасыз етуді көздейді.
Барлық мемлекеттердегі құқықтық даму тарихында нотариант құқық
жүйесінің бір бөлігі болып табылады, себебі нотариустар заңи мәні бар
фактілерді куәландыру, азаматтық, неке-отбасылық, мұрагерлік және басқа да
қатынастарды куәландыру ісін жүзеге асырып келеді.
Нотариаттық қызмет пәні реттінде құқықтар мен заңды фактілерді
куәландыру, құжаттарды және олардың көшірмелерін растау, оларға
орындаушылық, атқарушылық күш беру және жеке тұлғалардың, құқықтары мен
заңды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да әрекеттерді орындау
танылады.
Нотариаттың құқықтық табиғатын анықтайтын белгі ретінде оның құқықты
жүзеге асыру қызметін атап өткен жөн, яғни ол ҚР Әділет министілігінің заңи
қызметтер мен құқықтық көмек көрсетуді ұйымдастыру қызметтінің жалғасты
бөлшегі болып табылады. Бұл министірлікке мемлекеттік нотариаттық кеңселер
мен жеке практикамен айналысушы нотариустар тізімдемесін жүргізу міндеті
жүктелген.
Қазіргі заңи әдебиеттерде нотариаттың қызметтерін әлеуметтік және
мазмұндық түрлерге бөлу мойындатылып жүр. Бірінші жағдайда бұл қызметтер
нотариаттың азаматтық юрисдикция жүйесіндегі орнын сипаттаса, екінші
жағдайда жасалатын заңи мәні бар іс-әрекеттер сипатын көрсетеді.
Нотариаттың әлеуметтік қызметі жасалатын нотариаттық іс-әрекеттердің
көпшілік-құқықтық сипатынан көрініс табады, яғни жеке және жалпы мүдделерді
заңи негізде теңдей қорғауды қамтамасыз етеді. Бұдан басқа, дамыған және
дұрыс қызмет атқаратын нотариат азаматтық айналымға қатысушылар арасында
туындауы мүмкін құқықтық шиеленістердің алдын алуда маңызды рөл атқарады.
Бұл мағынада нотариаттың негізгі қызметі азаматтық құқықтық
қатынастарда шиеленіске жол бермеу үшін шарт жасаущы тұлғалар
ұстанымдарында пайда болуы мүмкін барлық қайшылықтарды болдырмауға
бағытталған алдын ала кедергі келтіру әрекеті арқылы көрінеді.
Келіспеушіліктер туындаған жағдайда нотариус міндеті нормативтік ая шегінде
тараптарды өзара келісімге келтіруге бағытталады. Нотариаттық актілер
салмақты дәлелдемелік күшке ие болғандықтан, азаматтық даулар туындаған
реттерде білікті дәлелдеме ретінде қызмет етуі мүмкін.
Заңи мәні бар іс-әрекеттер заңдылығын қамтамасыз ету арқылы
нотариус азаматтық аяда құқықтың тәртіптің қалыптасуына ықпал етіп, арам
ниетті тұлғалар қызметінің аясын тарылтады.
Нотариаттың, сондай-ақ соттың тәжірбие нәтижелеріне сүйене отырып,
мамандар қолданыстағы заңнамаға толықтырулар меа өзгерістер енгізу
қажеттілігі туралы ұсыныстар негіздей алады.
Нотариаттың мазмұндық мәні оның даусыз фактілерді куәландыру
арқылы нотариаттық қызмет көрсету туралы өтініш жасаған жеке және заңды
тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған қызметінен
көрінеді. Нотариаттың мазмұндық қызметтерінің қатарына оның заңи қызметі де
кіреді. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының заңнамасында кейіннен
орындау құжаты ретінде қолданылу құқығын беретін нотариустың орындау
жазбаларын енгізу құқығы көзделмеген. ҚР Нотариат туралы Заңның алғашқы
редакциясында мұндай құқық көзделген болатын, сондай-ақ бұл құқық Қазақстан
Республикасының Атқару өндірісі және сот орындаушыларының мәртебесі туралы
Заңымен де белгіленген.
Нотариаттың заңи қызметін негіздеуде заңи әдебиете нотариустардың
орындау жазбаларын енгізу құқығы туралы айтылады, олар мәжбүрлеп орындату
арқылы қамтамассыз етіліп, орындау қағазымен тексеріледі.
Дегенмен, қазіргі уақытта отандық заңнама бойынша нотариустарға
ондай құқықтар берілмеген, ал мұндай құқықтың бұрынғы кеңестік республика-
лардың кейбірінің нормативтік актілерінде сақталып қалуы нотариаттық
құжаттардың ерекше күшін растайды:
Қазіргі уақыттағы Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша
нотариустын мәртебесіне келетін болсақ, нотариустың құқықтық жағдайы
ҚР “Нотариат туралы” Заңының 6-шы бабымен реттеледі. Осы заңға
сәйкес:
Жоғары заң білімі бар, әділет аттестаттау комисиясында
аттестаттаудан, нотариуста кемінде бір жыл тағылымдамадан өткен және
нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматы нотариус бола алады.
Өтелмеген немесе заңда белгіленген тәртіппен іс-әрекет
жасауға қабілетсіз, не іс-әрекет жасауға қабілеттілігі шектеулі деп
танылған адам, нотариус бола алмайды. [11]
Өзіне қатысты ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық іс
тоқтатылған, лицензиясы кері қайтарылып алынғандықтан,не нотариустық іс-
әрекет жасау кезінде Қазақстан Республикасы заңдаының бұзылуына жол
бергені үшін мемлекеттік нотариус қызметінен босатылғандықтан нотариаттық
қызметті тоқтатқан адамдар осындай оқиға болғаннан кейін үш жыл бойы
нотариус бола алмайды.
Жекеше және мемлекеттік нотариустардың нотариаттық қызметті
жүзеге асырған кездегі құқықтары, міндеттері тең болады, олар
рәсімдеген құжаттардың бірдей заң күші болады.
Нотариус мамандығына деген мұндай жоғары талаптар нотариус
мәртебесінің ерекшеліктерімен байланысты. Нотариус мамандығының ерекшелігі
ол заңи мамандықтардың ішінде жеке орынға ие. Бұл-кәсіпкерлік қызмет
емес және пайда табу мақсатын көздемейді. Нотариус жоғары заңи
білімі бар және құқықтық аяда қызмет ететін жай ғана заңгер емес.
Өз құқықтық жағдайына және орындайтын міндеттерінің ерекшеліктеріне
сәйкес олар түрлі құқықтық мамандық белгілерін өз бойына дарытады.
Мысалы, адвокат секілді нотариус азаматтар мен заңды тұлғаларға
білікті заң көмегін көрсетіп, олардың заңды құқықтары мен
мүдделерін қорғайды, бірақ, адвокаттан оның ерекшелігі нотариус бір
ғана мүдделі адамның емес, өзіне жүгінген барлық азаматтардың
құқықтарын қамтамасыз етеді. Мұнда нотариус заң талаптарын қатаң
басшылыққа алады және мүдделі тұлға болып табылмайды. Нотариус
мамандығы судья мамандығына барынша жақын. Мысалы, нотариаттық қызмете
де сот қызметтеріндегідей олардын жұмыстарына тән ортақ принціптер
басшылыққа алынады.
Нотариус белгілі мөлшерде превинтивті құқықтық әділдігін
іске асырып, болашақтағы құқық бұзушылықтар мен соттық дауларды
ескертуге ықпа етеді. Алайда, соттан ерекшелігіне сай, нотариус сот
әділдігін бұл сөздің әдеттегі мағынасындағыдай жүзеге асырмайды
және соттық немесе өзге мемлекеттік билікке ие емес.
Нотариустардың уәкілеттіктері соттық уәкілеттіктер сияқты
ерекше сипатқа ие емес ,себебі оларды басқа да уәкілетті адамдар
жүзеге асыра алады. Бұдан басқа сот актілеріне қарағанда нотариаттық
актілер міндетті сипатқа ие емес, оларды орындатуға мәжбүрлеу
соттық процедуралар арқылы жүзеге асырылуы да мүмкін. Қазіргі заман
талаптарын ескере отырып, нотариусар өз қызметтерін атқарғанда
халықаралық стандарттарға сай біздің нотариаттық заңдарда бекітілген
және басқа нормативтік құқықтардан бастау алатын қағдаларды
басшылқа ала отырып өз қызметтерін жүзеге асырады. [5,10]
Кез-келген құқық саласы сияқты нотариаттық қызметтің өзіне
тән қағидалары бар және нотариустар өз қызметтерің жүзеге
асырған кезде міндетті түрде осы қағидаларды басшылықа
алады.
1.3 Нотариаттық қызметтің қағидалары
Принцип (principum) - латын тілінен аударғанда негіз, негізін
салушы бастау деген ұғымды білдіреді.
Принциптер – құқықтық объективтік сипаты, олар қоғам дамуының
заңдылықтары мен қажеттіліктерінің көрінісі болып табылады.
Ф. Энгельс “Анти - Дюрингте” принциптер жөнінде былай деп жазған
болатын: “Принциптер табиғатқа және тарихқа сәйкес келетіндіктен ғана
шынайы болып табылады”
Қазақстандық зерттеуші К.К. Айтқожин өзінің “О понятии принципы
Конституции Республики Казакстан ” деген ғылыми мақаласында Конституция
теориясының өзекті проблемаларының қатарына “категориясы мен жүйесін”
жатқызды. Оның пайымдауынша, бұл қарапайым термин болғанымен, кез-келген
құқық саласында туындайтын нормалардың мәнін шынайы айқындап түсіндіруде
ең маңызды ұғым болып табылады.
“Принцип” ұғымы философия ғылымында субъективтік мағынада негізгі
ереже, алғышарт ретінде түсіндірілсе, объективтік мағынада қайнар көз,
алғашқы бастау (шынайы принцип, болмыс принципі) деп түсіндіріледі.
Құқықтық принцип дегеніміз – заңда немесе заңға сәйкес нормативтік
актілерде бекітілген негізде алынатын бастау.
Қазақстандық заңгерлер Ғ.С. Сапарғалиев пен А.С. Ибраевтің
пайымдауларынша: Құқық принциптері – құқықтық мәнін білдіруде оған негіз
болатын идеялар мен бастаулар. Ол идеялар әділеттік пен бостандықтың сара
жолын қорытындылау арқылы шығарылады.
Құқық принциптері әділдік, дұрыстық көрсеткіші болғандықтан тұрақ-
тылығымен ерекшеленеді, олардың ұзақ уақыт бойы өзгеріссіздігі құқықтық
нормаларын айырмашылығы болып табылады.
Құқықтық принциптер нормаларда, заңдарда тікелей немесе жанамалай
білінеді.
Құқық теориясының ережелеріне сүйенсек, құқықтық ғылымда
принциптердің екі түрі бар:
- жалпықұқықтық (жалпысалалық) принциптер;
- арнайы (салалық) принциптер.
В. Гуреевтің тұжырымдауынша жалпықұқықтық принциптер барлық
құқық саларында көрініс тауып, бекітіледі. Атап айтқанда ол принциптер
азаматтық, әкімшілік, еңбек, қаржы қылмыстық және т.б құқық салаларына
тән. Ондай принциптер қатарына заңдылық, заңның кері күшін жоққа шығару
жатады.
Ал арнайы принциптер дегеніміз – нақты құқық саласына тән
принциптер.
Осы ұстанымға орай нотариаттың түсінігі және атқаратын қызметіне
байланысты қолданыстағы заңнамамен нотариаттық қызметіне байланысты
қолданыстағы заңнамамен нотариаттық қызметтің төмендігі принциптері
анықталған: [6, 16-18]
Тәуелсіздік және заңға бағыну принципі. Аталған принцип ҚР
“Нотариат туралы” Заңның 3-бабында бекітілген. Нотариустар мен нотариаттық
іс-әрекеттер жасауға уәкілетті басқа да адамдар нотариаттық іс-әрекеттер
жасағанда тәуелсіз болады және олар тек қана заңға бағынады. Конституция
ережелеріне негізделген бұл салалық принципке сәйкес, өз іс- әрекеттерін
жасау барысында нотариустар өздеріне өтініш білдірген азаматтар мен заңды
тұлғалардың заңды сақтауын талап етіп, заңға қайшы келетін әрекеттерді
жасауға қарсылық білдірулері тиіс. Нотариустар заң талаптарын бұзу және
нотариаттық іс-әрекеттер жасау ережелерін бұзу арқылы рәсімделген
құжаттарды қабылдаулары қажет. [1]
Жасалған нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясын сақтау принципі.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін нотариат туралы заңнамамен натариусқа
және нотариаттық іс-әрекеттер жасауға уәкілетті басқа да адамдарға жасалған
нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясын сақтау міндеттемесі жүктеледі. Заңи
мәні бар іс-әрекеттер құпиялығын сақтау туралы нормативтік талап құқық
салаларының ережелерінде бар. Мысалы, белгілі мәліметтер құпиясын сақтауға
сенім білдірген тұлғалар асырып алу құпиясын сақтаулары тиіс (судиялар,
АХАЖ органдарының қызыметкерлері, босану және балалар уйлерінің
қызметкерлері). Тергеу құпиясын сақтау тергеу органдарының қызметкерлері
мен іске қатысушы тұлғаларға таралады, процеске қатысушылардың жеке
өмірінің құпиясы қылмыстық және азаматтық істер жүргізуде, әкесін анықтауға
байланысты істер жүргізуде қамтамасыз етілуі тиіс.
Неке-отбасылық, қылмыстық іс жүргізу және азаматтық іс жүргізу
заңнамасында жоғарыда аталған тұлғалардың қатарына нотариустар да кіреді,
себебі нотариаттық тәртіппен рәсімделген құжаттар қылмыстық және азаматтық
істер материялдарында дәлелдемелік немесе өзге де қажетті ақпараттар
ретінде қоса қолданылады.
Бұрын берілген құжаттардың көшірмелері немесе дубликаттары жеке
және заңды тұлғаларға олардың тек өздерінің тапсырыс беруі негізінде ғана
берілетіндігі салалық (нотариаттық) заңнама мен белгіленген. Сонымен қатар
ондай құжаттар олардың уәкілеттік білдірген тұлғаларына да берілуі мүмкін.
Нотариаттық іс-әрекеттер туралы мәліметтер соттың, тергеу және алдын
ала тергеу органдарының өз өндірісіндегі істер бойынша жазбаша талабы
негізінде беріледі, прокуротура органдарына, әділет органдарына және
нотариаттық палаталарға нотариустар қызметін тексеру уәклеттілігі берілген
органдарға жазбаша талап негізінде ғана беріледі.
Нотариаттық іс-әрекеттер құпиясын сақтауды қамтамасыз ету нотариус
реттінде қызметін тоқтатқан тұлғаларға да таралады. Ал жасалған нотариаттық
іс-әрекеттер туралы әдейлеп мәлімет таратқан тұлғалар заңнамаға сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Нотариус іс-әрекеттеріндегі аталған принцип азаматтар мен заңды
тұлғалар үшін нормативтік кепілдік болып табылады. Олардың жеке істері мен
олар ушін маңызды коммерциялық немесе басқа да ақпакрат ешқайда таратылмай,
болашақта да құпия күйінде қалады.
Объективтілік (шынайлық) принципі.
Нотариус басшылыққа алуы тиіс бұл принцип сот өндірісінде бар.
Нотариус қызметінде бұл принципке сәйкес, өзі куәландыратын кез келген
нотариаттық іс-әрекеттерге қатысты оның жеке қызығушылық мүддесі орын
алмауы тиіс. Бұл принципті қамтамасыз ету үшін ҚР “Нотариат туралы”
заңнамасымен төмендегідей шектеулер қойылған:
Нотариустың:
- кәсіпкерлік қызметпен айналысуға;
- делдалдық қызмет көрсетуге;
- өкілді органға депутат болып сайланған жағдайда нотариус
міндеттерін орындауға және жалданған жұмысшы ретінде еңбек қатынас-тарында
болуға құқығы жоқ.
Объективтілік принципі сонымен қатар ҚР “Нотриат туралы ” Заңының
46- бабында бекітілген шектеулермен қамтамасыз етіледі. Бұл бапқа сәйкес
нотариус және басқа жергілікті атқару органдарының лауазымды адамдары өз
атына және өз атынан, өз жұбайының , оның және өз туыстарының (ата -
аналары, аға-інілері, апа-сіңлілері , немерелері, атасы, әжесі) атына және
олордын атынан нотариаттық іс-әрекеттер жасауға құқығы жоқ.
Нотариус өз қызметтінде жеке бас пайдасын ойламай, өз мүддесін
ғана көздемей заңға сәйкес, объективті және негізде әрекет етуі тиіс. Ол
жеке және заңды тұлғаларға олардың заңды құқықтарын жүзеге асыру мен
қорғауға ықпал етіп, өзіне өтіне өтініш білдірген тұлғаларға заңды білмеуі
себебінен оның өзіне қарсы әсер етпеуі үшін ол жасаған нотариаттық іс-
әрекеттерді жасауға қажетті барлық мәліметтер мен құжаттарды талап ету, ал
оған жүгінген мүдделі адамдар оларды нотариусқа берулері тиіс. Ұсынылған
мәліметтер мен құжаттардың шынайлығы мен түпнұсқалығын анықтау мақсатында
нотариус өз бетінше бағалау жасайды, ал қажет болған реттерде кумәнділік
тудырған құжаттарды арнайы сараптамаға жіберуге құқылы.
Нотариаттың қызмет көрсетуге қол жеткізу мүмкіндігі принципі.
Бұл принцип ерекше және нотариустың кәсіби қызметін жүзеге асыруда маңызды
болып табылады. Бұл принципті сақтау қажеттілігі азаматтар мен заңды
тұлғаларды білікті заңды көмекпен қамтамасыз ету қажеттілігімен анықталады.
Нотариус себепсіз жағдайлармен өзіне өтініш білдіріп жүгінген адамға заңи
кеңес беру арқылы заңи көмек көрсетуден, нотариаттық іс-әрекет жасаудан
заңға қайшы келмеген реттерде (мысаы, ҚР “Нотариат туралы ” Заңының 48-
бабымен көзделген реттерде) бас тарта алмайды.
Кез келген азамат немесе заңды тұлға нотариусың нотариаттық іс-
әрекет жасаудан бас тартуына соттық тәртіппен шағымдануға құқылы.
Заң алдындағы теңдік принципі.
Бұл принципте Қазақстан Республикасы Конституциясында әрбір
азаматтың білікті заңи көмек алу құқығы туралы нормасымен бекітілген.
Нотариус өзіне жүгінген барлық тұлғаларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің
түсінігі ... ... ... ... ... ... 17
1.3 Нотариаттық қызметтің
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
9
1.4 Қазақстан Республикасында нотариатты ұйымдастыру және
басқару ... ... 23
1.5 Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын субъектілер және олардың
құзыреттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИУСТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ МЕН
ОЛАРДЫ ЖАСАУ ТӘРТІБІ
2.1 Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды жасаудың жалпы
ережелері ... ... ... 39
2.2 Мәмілелерді, сенімхатты нотариалдық рәсімдеудің жалпы
ережелері ... ... 48
2.3 Өсиетті растау. Мұраға құқық туралы куәлік
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.4 Нотариустың рәсімдеу жазбасы, мемлекеттік баж, нотариалдық іс жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Нотариат туралы
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..63
3.2 Қазіргі таңдағы нотариаттың көкейкесті
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ЖӘНЕ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .71
КІРІСПЕ
Ұсынылып отырған Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында
қалыптасуы мен дамуы атты дипломдық еңбегім мемлекетіміздегі
қазіргі нотариат жүйесінің қалыптасуы және даму ерекшеліктерін
саралау мен қатар қазіргі танда мемлекетіміздегі көкейкесті
мәселелерді көрсетуге , әрі осы қызметтерді жүзеге асыру ерекшіліктерін
кең ауқымда ашуға бағытталған. Еліміз тәуелсіздік алғалы бері
көптеген заңдарымыз өзгеріп жаңа қарқын мен өркендей бастады. Осы
уақыт аралықтарында нотариаттық қызмет қоғамдағы өз орнын айқындап
өркендей бастауы осы саланың қаншалықты қажет және манызды
екенін көрсетеді.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасында 1997
жылғы 14 шілдеде Нотариат туралы Қазақстан Республикасының Заңы
қабылдаңған соң, еркін бюджеттен тыс нотариат құрылып, елімізде
нотариат ұйымдарын реформалау жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда Қазақстан
Республикасындағы бюджеттен тыс нотариаттық кеңселер, азаматтар мен
заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ететін
жаңа қалыптасқан әрі ұйымдасқан жүйесіне айналды.
Соңғы он жыл ішінде Қазақстандық нотариат қалыптасу мен
ұйымдастырудың күрделі тарихын бастан кешірді. Осы күрделі
үдерісте нотариустар қоғамдағы көп нормативтік ережелер мен құбылмалы
қоғамдық қатынастар аясында мемлекеттік және өзгеде ұйымдармен қарым-
қатынастарын жаңа заман талабына сай құра отырып, қызметті ұйымдастыру
саласындағы орасан зор қиындықтарға қарамастан нотариаттық қызмет
көрсетудің заңдылығы мен сапалығын қамтамасыз етуге мәжбүр болды.
Ұзақ уақыт бойы заң шығарушы үдерісі аясында
нотариаттық іс-әрекетті құқықтық реттеу мәселелері шешімін таппай,
ол нотариаттық іс-әрекеттің сапасына кері әсер етті . Әрине,
кеңестік кезең мектебінен өткен нотариустардың барлығы бірден жаңа
жағдайға уақытылы бейімделе алмады. Дегенімен, соңғы жылдарда
нотариат еліміздің құқықтық жүйесінде беделді орынға ие
болғандықтан, қазіргі таңда дүйім көпшілік тарихи тұрғыдан өзін орнықтары
алмаған мемлекеттік нотариат жүйесіне қайтадан оралу мүмкін
емес деп есептейді.
Қазірде де нотариустар өзінің құқық қолдану қызметінде көп
қиындықтарды бастан кешіруде. Әкімшілік қамқорлықтан босап, сондай-ақ
мемлекет қолдауынан айрылған жаңа типті нотариат республикада
өзіне бірден назар аударып, қатаң пікірталас пәніне айналды. Оған
біздің мемлекетімізде нотариаттық қызметке байланысты Нотариат
туралы Заңына және нотариус іс-әрекеттерін реттейтін өзге де
нормативтік актілерге нотариустардың дербестігін шектеуге
бағытталған, өзгертулер мен жаңартулардың жиі енгізілетіні куә.
Бүгінгі таңда ғалым-заңгерлер, билік құрылымдары мен нотариаттық
қауымдастық өкілдері нотариустардың, жалпы жұртшылық-құқықтық институт
ретіндегі нотариаттың құқықтық мәртебесіне қатысты ортақ пікірге
келе алмай отыр.
Осыған қарамастан, нотариус мамандығына деген қызығушылық
жылдан жылға арта түсуде. Нотариаттық іс-әрекетпен айналысуға
ниеттенуші тұлғаларға қойылатын талап денгейі де жоғарылауда.
Мұның бәрі қазіргі кезең нарық жағдайындағы нотариус қызметінің
өзіндік ерекшелігімен, оның заңи маман өкілдері арасындағы
орнымен тығыз байланысты. Қазіргі кезеңде нотариус өте жоғары
білім деңгейіне ие болып қана қоймай, сол білімін күнделікті
қызметінде қолдана білуі тиіс. Ол нотариат жөніндегі заңдылықтарды
ғана емес, басқа құқық салаларында атап айтқанда азаматтық іс
жүргізу, отбасылық, тұрғын -үй, жер, салық және тағы басқа
салалардың да нормалары мен ережелерін жетік білуі керек. Сонымен,
қатар нотариус халықаралық құқық негіздері мен басқа да
көптеген нормативтік актілерді меңгеруі тиіс. Осыған орай, нотариаттық
қызметтің кейбір өзекті мәселелері құқықтық сала аралық деңгейде
сараланып, олардың басқа салаларға байланысты мазмұны ашып көрсетілген.
Нарықтық қатынастардың өрбіп дамуына байланысты нотариаттық іс-
әрекеттер барған сайын түрленуде, оларды нормативтік реттеу
барысында қиындықтардың туындауы объективті шынайылық.
Диплом жұмысының міндеттері мен мақсаттары: нотариаттық қызметтің
Қазақстан Респуликасында қалыптасуы мен дамуының, мазмұның кең
көлемде тиянақтап нақтылап ашу. Осы қызметтің ҚР
қалыптасуы барысындағы өзіндік ерекшелктері олардың кезеңдері, оған
жалпылама сипаттама беру.
Нотариаттық қызметтің даму тарихы оның пайда болу
себептері, шарықтау және құлдырау кезеңдері.
Нотариаттық қызметтің Қазақстан Республикасында ұйымдас-
тырылуының құқықтық негіздері және оның жалпы тәртібі, олардың
атқаратын қызмет түрлерін айқындап көрсету және кең көлемде
түсінік беру.
Нотариаттық қызметті жүзеге асыратын тұлғаларға анықтама
беру және олардың нотариаттық қызмет саласындағы қандай
құзыреттіліктері бар екенін ашып көрсету оларға сипаттама беру.
Қазіргі уақыттағы нотариаттық қызметті жүзеге асыру
барысында туындайтын көкей- кесті ( проблемалар) мәселелерді анықтау,
оларды алдын алу мәселелеріне жалпы сипаттама беру .
Осы дипломдық жұмыс тақырыбының мақсаттарын осы жоғарыда
айтылып кеткен қызметтер құрайды.
Дипломдық жұмыстың міндеттеріне келетін болсақ, осы
тақырыпқа байланысты.
Қазіргі қолданыстағы Қазақстан Республикасының Нотариат
туралы Заңы және осы нотариаттық қызметпен байланысты басқа да
нормативтік құқықтық актілерді, тереңдете объективті түрде зерттеу.
Нотариаттық қызметтердің Қазақстан Республикасында
қалыптасып дамуына толық сипаттама беру.
Осы тақырыпты бұрыңғы КСРО уақытындағы қызметтер мен
салыстыра отырып және қазіргі заман нотариаттық қызметі мен
салыстыра отырып зерттеу.
Нотариаттық қызметтердің Қазақстан Республикасында
қалыптасып дамуына толық сипаттама беру.
Нотариаттық қызмет саласы қазіргі заман талаптарына сай
өте маңызды салалардың бірі болып отыр. Нотариаттық қызмет
қоғамға заңи көмек көрсетудегі орны ерекше.
Нотариаттық қызмет саласын біз әлі біздің
мемлекетімізде толық қалыптасып болмаған десек болады, бұл
қызмет түрі қазргі уқытта тез дамып келе жатыр себебі,
қазіргі уақытта оған деген сұраныс күннен күнге артуда, оның
басты себебі атқаратын қызметінің ерекшелігінде болып отыр.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НОТАРИАТТЫҚ
ҚЫЗМЕТТІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Нотариаттың пайда болуы мен даму тарихы
Кез-келген құбылыстың пайда болуының белгілі бір себептері
болады яғни кез-келген құбылыстың тарихы болмысы болады, мысалы
құқықтың пайда болуының өзіңдік себептері бар ол тіпті сонауерте
ғасырларда пайда болып, уақыт сынағынан өтіп шындалып қоғамдық
өмірдің ажырамас бөлігі болып қалыптасты десек болады, қазіргі қоғамды
құқықсыз, заңсыз елестету мүмкін емес онсыз қоғамда заң
бұзушылқтар көбие түсіп қоғамда қылмыстар бой алады емеспе. Сол сияқты
нотариаттың пайда болуы-ның өзіңдік себептері бар, яғни, оның өзіне
тәң тарихы қалыптасқан.
Нотариаттың пайда болуы азаматтық айналымның дамуына, келісім –шарт
жасау және сатып алу құқын заңмен бекітуде оның субъектілеріне ықпал ету
қажеттілігіне байланысты болды.
Нотариат жеке меншікті қорғауға бейім және барлық азаматтық
айналымға қатысушылардың құқын, мүліктік құқықтың дұрыстығын қорғауды
қамтамасыз ететін азаматтық құқық институты ретінде туындады. Нотариустар
жүзеге асыратын құзіреттер (функциялар) қоғаммен сұраныста, әрі жан-жақты
қажетті болғандықтан тарихи нотариат кез-келген елдің құқықтық жүйесінің
құрамдас бөлігі болып табылады.
Нотариаттың институт ретінде өз шығу және даму тарихы бар. Ол
тіпті Көне Рим Республикасы кезінде өркендеуге бет алған. Сол уақыттың
өзінде римдіктерде лауазымды тұлғалардың (жазғыштар) ерекше институты
жүзеге асырылған, олардың құзіретіне преторлармен шығарылған сот формаларын
және магистрлермен берілген жазбаша өкімдерді рәсімдеу кірді. Бұл
құзіреттерді атқарушы нотариус (notarii) деп аталады, notta сөзінен
шыққан, ол жазғыштардың өздері жүргізетін жазбаларын жылдамдату үшін
қолданылатын стенографиялық белгіні білдіреді.
Үш-ғасырдың соңында Ұлы Карл франк мемлекетінде магистратурамен
бірге байланысты нотариатты бекітті, өйткені, нотариус келісім-шарттар
түзіп, оларды қол қою үшін судьяға беретін. Кейінірек нотариус келісім-
шарттарды растау өкілеттігі бар, мемлекеттік биліктің тікелей өкілі және
Мемлекеттік мөр ұстаушы болды.
Нотариаттық кеңседе кемінде алты жыл жұмыс істеген, содан соң
арнайы біліктілік емтиханын тапсырған адам ғана нотариус бола алатын.
Нотариустардың өкілеттігіне: барлық актілер мен келісім-шарттарды
куәландыру, мүліктің тізімін жасау, әртүрлі куәліктер беру, бұқаралық сату
жасау кіреді. Міне, сондықтан да бұл лауазымға кеңсе кірісіне байланысты
мөлшерде кепілдік жарна енгізген сенімді адам ғана жіберілетін.
Нотариаттық актілердің дәлелді күші болды және ешқандай соттың
ерекше шешімінсіз орындалды.
Нотариат тарихында сословие площадных подьячих жаңа түсінігі
пайда болды.
Мұның анық қай күні пайда болғаны жайлы бізге нақты дерек жеткен
жоқ. Оларда келген адамдардың мүддесіне азаматтық келісімдердің төлемін
жасауға маманданған, өзіндік ерекшеліктері бар кәсіби жазғыштар бірлестігі
болды. Алаңға тағайындалу патшаның жарлығымен жүзеге асырылды. Әрине,
бастапқыда олардың қызметін бақылау осымен тұжырымдал болатын.
Площадный подьячий болғысы келгендер патшаға өзін осы лауазымға
тағайындау жайлы өтініш беретін, мұндайда таңдаулы (сайланған) старосталар
оған өнегелілігіне және әскерлігіне мінездеме беруге тиісті, ал олар өз
қызметінде зиян келтірген жағдайда, кәсіби жазғыштар бірлестігінің барлығы
өз мүшесін кепілдігіне алатын. Бұл кәсіп өте пайдалы болғандықтан,
отставкаға кету ең ауыр жаза болатын. Мемлекет тарапынан площадный
подьячий қызметіне бақылау келе-келе күшейе түсті. Таңдаулы (сайланған)
старосталар өлілерді тірілер қатарына кіргізбес үшін, ауыл-аймақты сырттай
жазып жібермес үшін, баж салығы жоғалып кетпес үшін площадный подьячий
қадағалауды жүзеге асыру құқын иеленді.
1597 жылы шыққан патша жарлығына сәйкес, Холоп бұйрығында иелік правосын
беретін құжаттың жекелеген түрлеріне міндетті түрде анықтама беру
енгізілді.
Түзілген келісімдердің түпнұсқасын және еріктілікпен жасалғандығын
анықтау, мүліктің сатушыға жататындығын және оның шамадан тыс шығын
келтіретіндігін әрі оны сыртқа шығаруға тиым салынғандығын тексеру
мақсатында куәлік сұрау салу арқылы анықтама жазылды.
Бұйрық кітабына акт жазылып, мөр басылған соң ғана мүлік сатып
алушының меншігі саналып, оны алып кетуге құқылы болды.
Мемлекет площадный подьячий қызметіне осылайша бақылау орнатты. Қазіргі
заманғы нотариустың ұсынылған келісім-шарттарды түзуде қоятын талаптары да
осыған ұқсас тәрізді.
1649 жылғы Қағидамен осы уақытқа дейінгі жарлықтар кейбір дәрежеде
жүйелендірілді, тараптардың келісім-шарт жасасуы анықтама құраумен және
соңынан бұйрыққа түсірумен площадный подьячий арқылы ғана жүргізілуі
міндеттелді, сөйтіп, алғаш рет келісім-шарт жасайтын органның және оны
тіркейтін органның құзіреті шектелді.
1866 жылы Александр П-нің 1864 жылғы сот реформасын дамыту ретінде
нотариаттық бөлім жайлы Ереже бекітілген соң нотариат түбірімен қайта
құрылды. Осы уақыттан бастап, нотариаттық актілерді жасау және куәландыруды
билікпен арнайы бөлінген адам – нотариус атқара бастады. Нотариустар
округтік сот жанында болды. Нотариаттық бөлім жайлы Ереже бойынша
нотариустар мемлекеттік қызметкер деп саналды, оларға лауазымдары бойынша
ҮШ шені берілді. Нотариустардың қызметтік іс-әрекетін қадағалауды соттар
жүзеге асыруға тиіс болды.
Қызметке 21 жасқа толған, тиісті тәжірибеден өткен және азаматтық
заңдар, әртүрлі жарғылар (сауда, вексельдер жайлы, баж салығы туралы,
азаматтық сот өндірісі жөнінде, т.б.) төңірегінде, сондай-ақ нотариаттық
өндіріс нысанында білімін көрсете білген үміткер тағайындалды. Қызметке
қабылданар алдында үміткер нотариаттық қызметті жүзеге асыру барысында жол
берілген қателіктері үшін нотариустың мүліктік жауапкершілігін қамтамасыз
етуі тиіс, ақшалай кепілдік енгізуі міндетті болды. Егер нотариустың
мансабы сәтті аяқталса, онда ол отставкаға кеткенде (демалысқа шыққанда)
қойған кепілдігін пайдалана алды, нотариус қаза болған жағдайда кепілдік
оның мұрагерлеріне немесе орнын басушыларға өтетін. Нотариустар мемлекеттік
қызметкер саналғанына қарамастан, мемлекеттен не жалақы, не зейнетақы
алмады. Нотариустар хал актілерінен басқа, қызметтік және межелік, сондай-
ақ барлық құжаттарды куәландырды.
Әртүрлі нотариаттық іс-әрекеттер жасалған кезде нотариаттық бөліс
жайлы Ережеге сәйкес, міндетті түрде екі куәгер қатысуы тиіс болды, ал
қозғалмайтын мүлік сатып алу кезінде олардың саны міндетті түрде үшеуге
жеткізілді. Нотариусқа танымал немесе олар жайлы нақты деректер белгілі
болса сауатты, кәмелеттік жасқа толған адамдар ғана куәгер бола алды. Сол
нотариустың кеңсесіндегі қызметкер немесе оның не қызметкерінің үй
қызметшісі куәгер бола алмайды.
Жасалатын келісімдерге қойылатын негізгі талаптар күні бүгінге
дейін сақталған. Нотариустардың қызметтік міндеттері сан қырлы және күрделі
болды, тіпті бір ғана заң бұзушылық болса да, олар жауапкершілікке
тартылды. Нотариустардың қиянатшылдығы және жол берген олқылықтары үшін,
сонымен қатар, айыптылық сипаты бар жауапкершіліктері қылмыстық және түзету
жазалары жайлы 1845 жылғы Қағидамен реттелді. Жазалау жайлы Қағида бойынша
нотариустардың жауапкершіліктері крепостнойлық іс шенеуніктерінің айыбы мен
қылмыстарына қатысты баптармен дәрежеленді. Нотариустық қылмыстық іс-
әрекетке жататындар, атап айтқанда:
- заңмен жүктелген міндеттерін атқармау;
-оларға заңмен берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалану;
Жазалау жайлы Қағидада нотариустардың өз міндеттерін бұзып, атқаруда
жіберілген олқылықтың үш түрі көрсетілген:
- заң бойынша акт (сату-сатып алу, кепілге қою, бөлу немесе басқа да
әрекеттер) жасауға қатысуға құқы жоқ адамның атынан оны ағаттықпен жасау;
- нотариустың тепе-теңдікті және тұлғаның нақты еркін куәландырмай
немесе немқұрайлы куәландырып, біреудің жеке басын дәлелдеуге қызмет ете
алмайтын деректерге ұқыпсыздық танытып акт жасауы;
- нотариустың қамқорлықтағы немесе секвестордағы, сатуға тиым салынған
именияны заңсыз сатуға қатысуы, нотариустың байқамай әрекет етуі немесе
анықтаманың толық болмауы.
Берілген өкілеттіктерді қиянатшылықпен пайдалануға қарастырылатын
қылмыстық жауапкершілікке жататындар:
-нотариуспен біле тұра және арам пиғылмен куәлардың заңдас-
тырылмағансанымен, олқылықты түзетусіз, ескертусіз акт жасалуы;
-алдаумен, күшпен жасалған келісімді және жалған келісімді бекіту,
куәландыру;
-нотариаттық актіні жасауға тараптар құқығының жоқтығын нотариуспен
жасыру фактісі;
-нотариуспен мүлікті айыруға заңмен тиым салынғанын жасырғанда және ол
жайлы сатып алушыға жарияламағанда;
-нотариуспен әдейі біреудің атынан жалған иелік құжат немесе тиісті
сенім хатсыз, жоқ адамның атынан сырттай актілер жасалу, ойдан шығарылған
адамның атынан жасалғанмен бірдей;
-өткен күнмен актілер жасау;
-актілер кітабын әдейі бүлдіру, жойып жіберу немесе жасыру.
Өзіне жүктелген міндеттің нотариуспен орындалмағаны, салғырттығы,
ұқыпсыздығы немесе ағаттығы үшін сот үкіміне сәйкес, келешекте бұл
қызметпен айналысуға тиым салумен қызметінен шеттетілді, берілген
өкілеттікті қиянатшылықпен пайдаланғаны үшін қамауға алынып, абақтыға
жабылды.
ХІХ-ғасырдың соңында нотариаттық іс-әрекетті жасау құқы берілген
органдардың төрт тобы мен лауазымды тұлғалар пайда болды:
- бұқаралық (полицейлер) нотариустар;
- биржалық маклерлер мен нотариустар, кеме маклерлері;
- тар мамандандырылған маклерлер:
- нотариус немесе маклер жоқ кезде олардың қызметін магистраттар,
ратуштар, думалар, кедендік шенеуніктер, ауыл приставтары.
Нотариус (маклер) қызметіне үміткерлер байсалдырақ шенеуніктер
қатарынан конкурстық негізде іріктеліп алынды және лауазымға тағайындалған
соң ант беретін, олай болмаған жағдайда жұмысқа жіберілмейтін. Мұндай кезде
ерекше ереже жоқ, алайда нотариус пен маклер лауазымдарына сауатсыз
адамдарды тағайындауға заң тікелей тиым салды.
Қазақстандық нотариаттың құрылу тарихы республиканың әділет
органдарының 87 жылдық тарихымен біте қайнасқан.
1917 жылғы қазанның соңындағы саяси оқиғадан соң, монархияның
жойылып, билік басына большевиктер келгенде нотариат құқықтық институт
ретінде жойылды: 1917 жылғы 24-қарашадағы №1 сот туралы Декрет сот
органдарын, сот тергеу институтын, прокурорлық қадағалауды, жеке
адвокатураны жойып, жаңа кеңес сотының негізін салды. Декретте нотариатты
жою туралы тікелей айтылмаса да, нотариаттық кеңселер өз қызметтерін
тоқтатты, ал кейінірек, жергілікті кеңестердің қаулыларымен олар жойылып,
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау жергілікті кеңестердің бөлімдеріне
берілді. Халық Комиссарлар Кеңесінің 1919 жылғы 10-шілдедегі Декретімен
уақытша, Қазақстан Кеңесінің съезі шақырылғанға дейін, Қырғыз өлкесін
басқару жөнінде Әскери-революциялық комитет (Қырревком) құрылды, ол орган
Өлкені жоғарғы әскери-азаматтық басқаруға жұмылдырылды.
Нотариат институты одан арғы дамуды 1919 жылғы желтоқсандағы № 2
сот туралы Декреттен алды, онда нотариаттық іс-әрекеттер нотариустармен, ал
олар жоқ жағдайда орнын алмастыратын тұлғалармен жасалады деп көрсетілген.
1919 жылы жергілікті Кеңестердің нотариаттық бөлімдері нотариаттық
столдармен алмастырылды.
Нотариаттық іс кеңестік дәуірде нотариат туралы Ереженің бабына
енгізілген бірқатар өзгерістерден өтті. Нотариаттың негізін және КСРО-да
нотариаттық іс-әрекеттерді жасау тәртібін нормативтік бекіту 1922 жылғы 4-
қазанда РСФСР халық комиссарлар Кеңесімен қабылданған РСФСР мемлекеттік
нотариаты туралы Ережеден бастау алды және нотариустар қызметін жаңғырту
үшін негізді бекітті. 1921 жылы нотариат туралы Ереже енгізу жайлы декрет
және нотариаттық столдарды жою туралы декрет шығарылды. Бірақ, 1923 жылы
Мемлекеттік нотариат туралы Ереже енгізіліп, нотариаттық кеңселерді жою
туралы декрет бұзылды. Он жылға тарта уақытта ережеге және жекелеген
баптарға өзгерістер енгізілумен болды. ВЦИК және СНК РСФСР Нотариаттық
органдарды тарату туралы 1936 жылғы 10-маусымдағы қаулысымен нотариаттық
қызметті нотариаттық кеңселерге шоғырландырумен, оларды қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комиеттердің қарауынан алды. Барлық
аудандар мен қалалар орталықтарында нотариустар басқаратын мемлекеттік
нотариаттық кеңселер құрылды. КСРО, одақтас және автономиялық
республикаларда сот құрылымдары туралы Заң жарыққа шыққанға дейін,
нотариаттық органдары жоқ аудандарда бұл құзіреттер халық соттарына
жүктелген болатын. Аталған заң жарыққа шыққан соң, нотариаттық қызметті
атқару халық соттарынан алынып, нотариаттық органдары жоқ аудандарда
нотариаттық қызметті орындау, бұл органдарға жақын орналасқан нотариаттық
кеңселерге немесе нотариаттық столдарға жүктелді. Аталған ережеде
мемлекеттік нотариалдық кеңселерді елдегі барлық ірі қалалар мен елді
мекендерде құру көзделді. Кейінірек: 1923, 1926, 1940, 1947 және 1965
жылдары нотариатты ұйымдастыру тәртібіне және нотариустардың өкілеттік
шеңберін кеңейтуге өзгеріс енгізумен, нотариаттық қызметті реттейтін
бірнеше мәрте нормативтік-құқықтық актілер қабылданды.
1973 жылдың 19-шілдесінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің ҮІ-
сессиясында КСРО-ның Мемлекеттік нотариат туралы Заңы қабылданды, онда
мемлекет дамуындағы қоғамдық өзгерістер мен нотариаттық органдарды
ұйымдастыру және міндеттері туралы нормаларды ұстау, олардың қызметіндегі
принциптер, нотариустардың құзіреттері, нотариаттық іс-әрекеттерді
жасаудағы мен шетел азаматтарына КСРО-ның заңнамасын қолдану жайлы жалпы
ережелер ескерілді. Аталған Заң Кеңестер Одағының және республикалардың
мемлекеттік органдарының заңнамалық қызмет әдісін, нотариаттық органдардың
көпжылғы қызмет тәжірибесін, экономикалық дамудағы және басқа да қоғамдық
қатынастардың қажеттілігін талдау негізінде әзірленді.
Нотариаттық қызмет жасаудың тек жалпы ережесін ғана белгілеген
Заң негізінде Заң қабылданды, кейінірек мемлекеттік нотариаттық кеңселермен
нотариаттық іс-әрекеттер жасау тәртібі жайлы Нұсқау және аудандық, қалалық,
поселкелік, ауылдық халық депутаттары Кеңестері атқару комитеттерімен
нотариаттық іс-әрекет жасау тәртібі туралы Нұсқау дайындалып, бекітілді.
КСРО құлаған соң мұрагерлік тәртіппен Қазақстан Республикасының
заңнамасына қайшы келмейтін бөлімінде заң күші бар және Қазақстан
Республикасының кейінгі заң актілерімен бұзылмаған КСРО-ның нормативтік-
құқықтық актілері қолданылуда. Сондықтан 1997 жылға дейін Қазақстан
Республикасында нотариаттық органдардың мемлекеттің жүйесі ғана –
мемлекеттік нотариаттық кеңселер ғана іс жүзінде болды.
Әділет министрлігінің тарихында мемлекет өмірінде оның ролі мен
маңыздылығын түсіне алмаған және бағалай алмаған да кезеңдер болды. Қазақ
КСР Жоғарғы Кеңесінің 1960 жылғы 25-наурыздағы Жарлығымен Әділет
министрлігі таратылды да орнына Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің жанынан
Заңгерлік комиссия құрылды. Әділет министрлігінің таратылуына байланысты
оның соттар мен нотариатты басқару жөніндегі құзіреті Жоғарға сотқа, ал
қалғаны жаңадан құрылған Министрлер Кеңесінің Заңгерлік комиссиясына өтті.
Өмір бұл қабылданған шешімнің қате екенін дәлелдеді де, Әділет министрлігі
мен оның аумақтық органдары қайта қалпына келтірілді. Ол жылдары Әділет
министрлігі соттар мен нотариатты басқаруды, құқықтық насихат пен халық
шаруашылығында құқықтық жұмысты әдістемелік басқаруды ұйымдастырумен
айналысты. [16]
Нотариаттық қызметті әртүрлі мекемелер: жергілікті кеңестердің
нотариаттық бөлімдері атқара бастады. Оларды халықтық нотариустар, әділет
бөлімдері, әлеуметтік қамтамасыз ету, азаматтық хал актілерін тіркеу
бөлімдері, яғни әртүрлі әкімшілік органдар басқара бастады, осы
нотариаттың Қазақсан Республикасында қалыптасуы мен дамуына
тоқталып оның мазмұның кеңірек аша түсейік. Нотариттың Қазақстан
Республикасында институт ретінде қалыптасып дамуы өз басынан біршама
кезендерді бастан кешті.
Қазақстанның Ресей империясының құрамында болуы бірқатар тарихи
уақыт бөлігін құрайды. Көптеген ғалымдар өз еңбектерінде бұл кезенге
сипаттама береді, яғни бұл кезеңде әдет-ғұрыптық құқықтық нормалар мен
ережелер жойылып, би соттары қолданыстан алынып, жаңа басқару жүйесі
қалыптаса бастады.
ХIХ ғасырдың ортасына дейін империяның көптеген аймақтарында
нотариаттық қызметті заңи реттеу мен ұйымдастыру мәселелері өзекеті
болып табылмады. Бұл сол кезендегі азаматтық айналымдағы істердің
шынайы мәмілелермен шектелгендіктен, ерекше заңи рәсімдеуді қажет
етпеуімен байланысты болды . Азаматтық айналым барысында азаматтар
арасында туындауы мүмкін даулар көп уақыт бойы дәстүрлі жолмен
шешім тауып келді, бұл әрекет барысында қолданылған заңи шешім
нысандары әр түрлігімен ерекшеленбеді олар бұрынан қалыптасқан
дәстүрлі жолдармен шешіліп отырған еді. Алайда, қоғамның дамуы мен
заман талаптарының өзгеруі осы көкейтесті мәселелерді бұрынғы
дәстүрлі жолмен шешу, қыйынға соқты. ХIХ ғасырдың 70-ші жылдарында
Түркістан өлкесі аймағында азаматтық айналым барысында туындаған
қатынастар ерекше реттеуді қажет етті. Оған иперия шектері
жақтарында азаматтық- құқықтық мәмілелерге қатысушыларды құқықтық
қорғауға қатысты бірыңғай ережелер қалыптаса бастауы бірден-бір
себеп болды. Бұл үдеріске жергілікті халық өкілдері де барған сайын
көбірек қатыса бастады. Оған өндірістің дамуы, көшіп-қону үрдістері,
шаруа халықтың басым бөлігінін қоныс аударуы, сауданың дамуы да
жаңа құқықтық реттеуді қажет етіп, себеп болды. Бұл үрдерістің барлығы
қоғамдық қатынастардың ішінде барлық уақытта маңызды болып келген
меншік қатынастарын қалыптастыруға ықпал етті.
М.Хасанаевтың жарияланымдары Ресей империясының шеткері
аймақтарында нотариаттық қызметтердің даму тарихын зерттеуге
арналады. Ол заңи әдебиетте алғаш рет қазіргі Қазақстан аймағында
басым түрде еуропалық құқық стандарттарына бейімделген мемлекеттік
нотариат институтын енгізуге ұмтылыс жасаған Ресей әкімшілігінің
әрекеттерін зерттеді. Оның мақалаларында қазіргі құқықтық ғылымда
белгісіз көптеген терминдер жарық көрген. Осылайша, қарастырылып
отырған кезеңдегі құқық қолдану тәжірибиесіне талду жасай келіп, ол
уезъдік соттар барлық уақытта васихтерге бірдей қарамағандығын атап
өткен. Васихтер қазылар тарапынан жергілікті халықтың ішіндегі
мәмілелерге қатысты жасалған құжаттар.Кейбіреулері оларды нотариаттық
тәртіппен жасалған актілер деп таныса, басқалары-үйішілік актілер
деді, ал өзгелері оларға тіптен мән де бермеді.Сауатсыз адамдар
қолданған бирка-таяақшалар да сондай мғынаға ие болды. Бұл
биркалардын бір ұшында ақшаны қарызға беру туралы сызбалар ,
жартылай сызбалар , келесі бөлігінде қарызды өтеу немесе шартты орындау
сызбалары белгіленген болатын. Алайда, мұндай таяқшалардың жалпы және
бітімгершілік соттар үшін ешбір мәні болған жоқ,оларды тек облыстық
соттар ғана мойындады.
Октябрь төнкерісінің 1917ж. Алғашқы кезеңіңде уездерде
бітімгер судьяларға нотариатық қызмет көрсету уәкілеттілігі берілді
.Нотариаттық әрекеттерді жүзеге асыру бойынша олардың қызметтері
барлық уездік қалалар мен ауылдарға таралды, ал нотариустар болмаған
жағдайда аға нотариус міндетерін соттың бір мүшесі атқарды.
ХIХ ғасырдың 60-шы жылдарынан басталған патшалық
Ресейдегі нотариаттық қызметерге байланысты реформалар ұлттық ,
географиалық және өзге ерекшелітеріне орай бір мезгілде аяқталмады
. Олар мемлекеттік қазынадан белгілі бір қаржылық шығындарды,
әдеттегі жағдайдан ерекше, жаңа жағдайда жұмыс істеуге дайын
білікті заңгерлерді қажет етті. Осының барлығы патша әкімшілігі
тарапынан болашаққа бағытталған ұзақ және мақсатты жұмыс істеуді
талап етті.
Самодержавиенің құлауы және одан кейін болған Октябрь
төңкерісі нотариаттын одан арғы даму жолын айқындап берді.
Кеңестік мемлекеттік нотариатта буржуазиялық принциптер мен идеялар
басымдығына жол берілмеді. Ал азаматтық айналым, жаңа соцалистік
типтегі меншік қатынас-тары нотариатсыз қызмет ете алмады, соңдықтан
большевиктік биллік орталыққа және жергілікті жерлерде нотариаттық
қызметтерді ұйымдас-тыруға мәжбүр болды.
Отандық нотариат тарихына қатысты еңбегінде К.Исламов
келесі тарихи хронологияны келтіреді.
1921 жылы Нотариат туралы Ережені енгізу Декреті мен
ноттариаттық столдарды тарату туралы Декірет қабылданды, бірақ, 1923
жылы ”Мемлекеттік нотариат туралы ” Ереже еңгізілді Нтариаттық
кеңселерді тарату туралы Декрет алынып тасталды. Ұзақ уақыт бойы
бұл Ереженің осы баптарына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп
жүрді.
1936 жылдың 10 маусымы күні РСФСР БОАК және ХКК5
Нотариаттық органдарды қайта құру туралы қаулысымен қалалық және
кеңестік, сондай-ақ аудандық атқару комитеттерінің қарауынан
нотариат-тық қызметтер алынып олар нотариаттық кеңселерге топтастырылды.
Барлық аудандық, қалалық орталықтарда нотариустар басқаратын
мемлекеттік нотариаттық кеңселер ұйымдастырылды. КСРО, одақтас және
автономды республикалардағы соттық құрылымдар туралы Заң жарық
көргенге дейін, яғни нотариаттық органдар жоқ жерлерде,ол қызметтер
халықтық соттарға жүктелді.
Қазақ КСР Кеңестік Халық Комиссарлар Комитетінің 1940 жылғы
20 сәурдегі Нотариаттық кеңселер жүйесін бекіту туралы қаулысымен
1940 жылғы 120 қалалық және аудандық нотариаттық кеңселер тізімі
нормативтік негізде анықталады сөйтіп өз қызметерін атқара бастады.
1974 жылы 13 тамызда Қазақ КСР-ның Мемлекеттік нотариат туралы
Заңы қабылданды. Ол барынша орталықтандырылған деңгейдегі алғашқы
нормативтік акт еді, себебі бірыңғай одақтас мемлекет құрамында болған
республиканың заңы болатын.
Оның қолданыстағы мерзімінде Қазақстаның барлық аймақтарында осы
аяны маман заңгерлермен қамтамассыз ету ісі тәртіпке келтірілді,
нотариаттық тәжірбие және оны қалыптастыруға мемлекеттік бақылау
жүргізілді. Нотариаттық органдарға қатысты ұйымдастыру және басқару
қызметтері Әділет министірлігі мен оның жергілікті органдарына заңды
негізде бекітіледі. [11]
Қазақстан Республикасының қолданыстағы “Нотариат туралы” Заңы 14
шілде де қабылданды.
Оның қабылдау кезеңіндегі нарықтық қатынастардың үндемелі түрде
дамуы және көптеген қоғамдық процестердің өзгеруі сол уақыттағы ескі
үлгідегі азаматтық заңнама мен өзге де нормативтік актілер мүлдем жаңа
қоғамдық қатынастарды ретке келтіре алмады. Бұл уақытта Қазақстан
Республикасы Азаматық кодексінің қолданысқа енгендіктен, нотариатық
заңнаманы жаңарту аса маңызды қажеттілікке айналады.
Қолданыстағы “Нотариат туралы” Заң қабылданғанға дейін отандық
нотариустар ҚазКСР заңнамасы мен КСРО азаматтық заңнамасы негізінде жаңа,
нарықтық мазмұндағы құжаттарды рәсімдей бастады. Мүліктік қатынастарға
комерциялық құрылымдар белгісіз жаңа сипаттарға ие болды.
Өзгерістер нотариатық қызмет көрсету төлемдеріне де тиесілі болады,
Әділет министірлігі тарапынан мемлекеттік нотариатық кеңселерде шаруашылық
есеп қатынастарын жүргізуге рұқсат берілді, ал аймақтардағы басқармалар
мемлекеттік нотариаттық кеңселердің шаруашылық есеп операцияаларына
бухгалтерлік есеп жүргізді.
Отандық заң шығарушының елімізде жеке (бюджеттен тыс) нотариатты
енгізуі тарихи маңызды қадам болып табылады. Бұл уақытта мемлекеттік
меншікті жекешелендіру үрдісі айналымға еніп, шетелдік компаниялардың
инвестициялық белсенділігі артып, нотариаттық әрекеттер саны да өсті.
Өз кезегінде азаматтық заңнамамен қатар неке-отбасылық, азаматтық іс
жүргізу, салалық және басқада заңнамалар түбегейлі өзгерістерге ұшырады, ал
олардың басты ережелері нотариаттық қызметпен тығыз байланысты.
Жеке меншік ресми түрде заңдастырылып, меншік субъектілерінің жеке
тобы қалыптастырылып, ал олардың құқықтары мен міндеттері үйреншікті
нормативтік аяға сиымсыз болды.
Пайда болған жеке нотариат алдағы ондаған жылдар бойы жұмыс жүргізу
тәртібін, нотариустар мен мемлекеттік органдардың қарым-қатынастарын
түбегейлі түрде өззгертіп, облыстық деңгейдегі және республикаға тәуелді
қаланың әкімшілік аумақтық бірлігі қызмет етуші нотариаттық аймақтар
шекарасын, соның нәтижесінде ол територияда тек сол аймаққа тиесілі
нотариус өз қызметін атқаратындығы анықталды.
Қазіргі таңда елімізде мемлекеттік нотариаттық кеңселер де сақталған,
ал әрекет еуші жеке практикамен айналысушы нотариустар халықаралық деңгейде
танылған принциптер мен құқықтық стандарттарға негізделген жаңа нотариат
қалыптастыруға бет бұрған.
Жаңа мемлекеттік құрылымдарды өз зерттеулерін жүзеге асырушы ғылым-
заңгерлер мынадай көзқарасты жақтайды: “нарықтық қатынастардың дамуы
нотариаттың жария-құқықтық рөлін арттырды, нотариус кішігірім шенеуніктен
азаматтық-құқықтық қатынастардағы тұрақтылық кепіліне айналды” деп
санайды. Мұндай сйпаттама отандық нотариатқа да тән, себебі ол қазіргі
таңда азаматтық юрисдикция органдары қатарында маңызды орынға ие болып
табылады.
Нотариат рөлінің артуы және нотариат мамандығы қажеттілігінің артуы
өзін-өзі ұйымдастырудың жаңа нысандардын даярлауды қажет етеді. Аймақтарда
жеке практикамен айналысушы нотариустар аймақтық нотариаттық палаталарға
бірігуде. Республикалық орган реттінде “Республикалық нотариаттық палата”
Ассоциациясы танылады, оның қызметі Жарғымен реттеледі. Республикалық
нотариаттық палатаның жоғарғы органы ретінде жеке практикамен
айналысушы нотариустар съезі танылады.
Республикалық нотариустар Ассоциациясының 1-ші төрайымы
ретінде кәсіби нотариустардың 1-съезінде А.Б.Жанабилова сайланған
болатын. [3, 24- 25]
1.2 Қазақстан Республикасында нотариаттық қызметтің түсінігі
Қазақстан Республикасындағы нотариат құқықтар мен фактілерді
куәландыруға, сондай-ақ Заңда көзделген өзге де әрекеттерді жасау арқылы
жеке және заңды тұлғалардын құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың іс
жүзінде бекітілген жүйесі болып табылады.
Даусыз мәмілелерді куәландыру, құжаттарды куәландыру және азаматтық
құқықтарды заңды түрде бекітетін өзге де нотариаттық әрекеттерді жасау
нотариат міндеттеріне кіреді және нотариаттық қызметтін негізін құрайды.
Нарықтық экономика жағдайында қазіргі таңдағы негізгі құқықтық
нормативтік актілердің бірі ретінде “Нотариат туралы” зан танылады, ол
нотариаттың ұйымдастыру негіздерін реттейді. Жеке нотариустың пайда болуына
байланысты мемлекеттік және жеке нотариустын құқықтары мен міндеттері
нормативтік тәртіппен теңестіріледі. Олар рәсімдеген құжаттар бірдей заңды
күшке ие болып табылады.
Азаматтық қоғамда нотариант жеке меншікті қорғау, азаматтық дауларды
даусыз ету, сондай-ақ азаматтық айналымға қатысушылардың құқықтары мен
заңды мүлделерін қамтамасыз етуді көздейді.
Барлық мемлекеттердегі құқықтық даму тарихында нотариант құқық
жүйесінің бір бөлігі болып табылады, себебі нотариустар заңи мәні бар
фактілерді куәландыру, азаматтық, неке-отбасылық, мұрагерлік және басқа да
қатынастарды куәландыру ісін жүзеге асырып келеді.
Нотариаттық қызмет пәні реттінде құқықтар мен заңды фактілерді
куәландыру, құжаттарды және олардың көшірмелерін растау, оларға
орындаушылық, атқарушылық күш беру және жеке тұлғалардың, құқықтары мен
заңды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да әрекеттерді орындау
танылады.
Нотариаттың құқықтық табиғатын анықтайтын белгі ретінде оның құқықты
жүзеге асыру қызметін атап өткен жөн, яғни ол ҚР Әділет министілігінің заңи
қызметтер мен құқықтық көмек көрсетуді ұйымдастыру қызметтінің жалғасты
бөлшегі болып табылады. Бұл министірлікке мемлекеттік нотариаттық кеңселер
мен жеке практикамен айналысушы нотариустар тізімдемесін жүргізу міндеті
жүктелген.
Қазіргі заңи әдебиеттерде нотариаттың қызметтерін әлеуметтік және
мазмұндық түрлерге бөлу мойындатылып жүр. Бірінші жағдайда бұл қызметтер
нотариаттың азаматтық юрисдикция жүйесіндегі орнын сипаттаса, екінші
жағдайда жасалатын заңи мәні бар іс-әрекеттер сипатын көрсетеді.
Нотариаттың әлеуметтік қызметі жасалатын нотариаттық іс-әрекеттердің
көпшілік-құқықтық сипатынан көрініс табады, яғни жеке және жалпы мүдделерді
заңи негізде теңдей қорғауды қамтамасыз етеді. Бұдан басқа, дамыған және
дұрыс қызмет атқаратын нотариат азаматтық айналымға қатысушылар арасында
туындауы мүмкін құқықтық шиеленістердің алдын алуда маңызды рөл атқарады.
Бұл мағынада нотариаттың негізгі қызметі азаматтық құқықтық
қатынастарда шиеленіске жол бермеу үшін шарт жасаущы тұлғалар
ұстанымдарында пайда болуы мүмкін барлық қайшылықтарды болдырмауға
бағытталған алдын ала кедергі келтіру әрекеті арқылы көрінеді.
Келіспеушіліктер туындаған жағдайда нотариус міндеті нормативтік ая шегінде
тараптарды өзара келісімге келтіруге бағытталады. Нотариаттық актілер
салмақты дәлелдемелік күшке ие болғандықтан, азаматтық даулар туындаған
реттерде білікті дәлелдеме ретінде қызмет етуі мүмкін.
Заңи мәні бар іс-әрекеттер заңдылығын қамтамасыз ету арқылы
нотариус азаматтық аяда құқықтың тәртіптің қалыптасуына ықпал етіп, арам
ниетті тұлғалар қызметінің аясын тарылтады.
Нотариаттың, сондай-ақ соттың тәжірбие нәтижелеріне сүйене отырып,
мамандар қолданыстағы заңнамаға толықтырулар меа өзгерістер енгізу
қажеттілігі туралы ұсыныстар негіздей алады.
Нотариаттың мазмұндық мәні оның даусыз фактілерді куәландыру
арқылы нотариаттық қызмет көрсету туралы өтініш жасаған жеке және заңды
тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға бағытталған қызметінен
көрінеді. Нотариаттың мазмұндық қызметтерінің қатарына оның заңи қызметі де
кіреді. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының заңнамасында кейіннен
орындау құжаты ретінде қолданылу құқығын беретін нотариустың орындау
жазбаларын енгізу құқығы көзделмеген. ҚР Нотариат туралы Заңның алғашқы
редакциясында мұндай құқық көзделген болатын, сондай-ақ бұл құқық Қазақстан
Республикасының Атқару өндірісі және сот орындаушыларының мәртебесі туралы
Заңымен де белгіленген.
Нотариаттың заңи қызметін негіздеуде заңи әдебиете нотариустардың
орындау жазбаларын енгізу құқығы туралы айтылады, олар мәжбүрлеп орындату
арқылы қамтамассыз етіліп, орындау қағазымен тексеріледі.
Дегенмен, қазіргі уақытта отандық заңнама бойынша нотариустарға
ондай құқықтар берілмеген, ал мұндай құқықтың бұрынғы кеңестік республика-
лардың кейбірінің нормативтік актілерінде сақталып қалуы нотариаттық
құжаттардың ерекше күшін растайды:
Қазіргі уақыттағы Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша
нотариустын мәртебесіне келетін болсақ, нотариустың құқықтық жағдайы
ҚР “Нотариат туралы” Заңының 6-шы бабымен реттеледі. Осы заңға
сәйкес:
Жоғары заң білімі бар, әділет аттестаттау комисиясында
аттестаттаудан, нотариуста кемінде бір жыл тағылымдамадан өткен және
нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматы нотариус бола алады.
Өтелмеген немесе заңда белгіленген тәртіппен іс-әрекет
жасауға қабілетсіз, не іс-әрекет жасауға қабілеттілігі шектеулі деп
танылған адам, нотариус бола алмайды. [11]
Өзіне қатысты ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық іс
тоқтатылған, лицензиясы кері қайтарылып алынғандықтан,не нотариустық іс-
әрекет жасау кезінде Қазақстан Республикасы заңдаының бұзылуына жол
бергені үшін мемлекеттік нотариус қызметінен босатылғандықтан нотариаттық
қызметті тоқтатқан адамдар осындай оқиға болғаннан кейін үш жыл бойы
нотариус бола алмайды.
Жекеше және мемлекеттік нотариустардың нотариаттық қызметті
жүзеге асырған кездегі құқықтары, міндеттері тең болады, олар
рәсімдеген құжаттардың бірдей заң күші болады.
Нотариус мамандығына деген мұндай жоғары талаптар нотариус
мәртебесінің ерекшеліктерімен байланысты. Нотариус мамандығының ерекшелігі
ол заңи мамандықтардың ішінде жеке орынға ие. Бұл-кәсіпкерлік қызмет
емес және пайда табу мақсатын көздемейді. Нотариус жоғары заңи
білімі бар және құқықтық аяда қызмет ететін жай ғана заңгер емес.
Өз құқықтық жағдайына және орындайтын міндеттерінің ерекшеліктеріне
сәйкес олар түрлі құқықтық мамандық белгілерін өз бойына дарытады.
Мысалы, адвокат секілді нотариус азаматтар мен заңды тұлғаларға
білікті заң көмегін көрсетіп, олардың заңды құқықтары мен
мүдделерін қорғайды, бірақ, адвокаттан оның ерекшелігі нотариус бір
ғана мүдделі адамның емес, өзіне жүгінген барлық азаматтардың
құқықтарын қамтамасыз етеді. Мұнда нотариус заң талаптарын қатаң
басшылыққа алады және мүдделі тұлға болып табылмайды. Нотариус
мамандығы судья мамандығына барынша жақын. Мысалы, нотариаттық қызмете
де сот қызметтеріндегідей олардын жұмыстарына тән ортақ принціптер
басшылыққа алынады.
Нотариус белгілі мөлшерде превинтивті құқықтық әділдігін
іске асырып, болашақтағы құқық бұзушылықтар мен соттық дауларды
ескертуге ықпа етеді. Алайда, соттан ерекшелігіне сай, нотариус сот
әділдігін бұл сөздің әдеттегі мағынасындағыдай жүзеге асырмайды
және соттық немесе өзге мемлекеттік билікке ие емес.
Нотариустардың уәкілеттіктері соттық уәкілеттіктер сияқты
ерекше сипатқа ие емес ,себебі оларды басқа да уәкілетті адамдар
жүзеге асыра алады. Бұдан басқа сот актілеріне қарағанда нотариаттық
актілер міндетті сипатқа ие емес, оларды орындатуға мәжбүрлеу
соттық процедуралар арқылы жүзеге асырылуы да мүмкін. Қазіргі заман
талаптарын ескере отырып, нотариусар өз қызметтерін атқарғанда
халықаралық стандарттарға сай біздің нотариаттық заңдарда бекітілген
және басқа нормативтік құқықтардан бастау алатын қағдаларды
басшылқа ала отырып өз қызметтерін жүзеге асырады. [5,10]
Кез-келген құқық саласы сияқты нотариаттық қызметтің өзіне
тән қағидалары бар және нотариустар өз қызметтерің жүзеге
асырған кезде міндетті түрде осы қағидаларды басшылықа
алады.
1.3 Нотариаттық қызметтің қағидалары
Принцип (principum) - латын тілінен аударғанда негіз, негізін
салушы бастау деген ұғымды білдіреді.
Принциптер – құқықтық объективтік сипаты, олар қоғам дамуының
заңдылықтары мен қажеттіліктерінің көрінісі болып табылады.
Ф. Энгельс “Анти - Дюрингте” принциптер жөнінде былай деп жазған
болатын: “Принциптер табиғатқа және тарихқа сәйкес келетіндіктен ғана
шынайы болып табылады”
Қазақстандық зерттеуші К.К. Айтқожин өзінің “О понятии принципы
Конституции Республики Казакстан ” деген ғылыми мақаласында Конституция
теориясының өзекті проблемаларының қатарына “категориясы мен жүйесін”
жатқызды. Оның пайымдауынша, бұл қарапайым термин болғанымен, кез-келген
құқық саласында туындайтын нормалардың мәнін шынайы айқындап түсіндіруде
ең маңызды ұғым болып табылады.
“Принцип” ұғымы философия ғылымында субъективтік мағынада негізгі
ереже, алғышарт ретінде түсіндірілсе, объективтік мағынада қайнар көз,
алғашқы бастау (шынайы принцип, болмыс принципі) деп түсіндіріледі.
Құқықтық принцип дегеніміз – заңда немесе заңға сәйкес нормативтік
актілерде бекітілген негізде алынатын бастау.
Қазақстандық заңгерлер Ғ.С. Сапарғалиев пен А.С. Ибраевтің
пайымдауларынша: Құқық принциптері – құқықтық мәнін білдіруде оған негіз
болатын идеялар мен бастаулар. Ол идеялар әділеттік пен бостандықтың сара
жолын қорытындылау арқылы шығарылады.
Құқық принциптері әділдік, дұрыстық көрсеткіші болғандықтан тұрақ-
тылығымен ерекшеленеді, олардың ұзақ уақыт бойы өзгеріссіздігі құқықтық
нормаларын айырмашылығы болып табылады.
Құқықтық принциптер нормаларда, заңдарда тікелей немесе жанамалай
білінеді.
Құқық теориясының ережелеріне сүйенсек, құқықтық ғылымда
принциптердің екі түрі бар:
- жалпықұқықтық (жалпысалалық) принциптер;
- арнайы (салалық) принциптер.
В. Гуреевтің тұжырымдауынша жалпықұқықтық принциптер барлық
құқық саларында көрініс тауып, бекітіледі. Атап айтқанда ол принциптер
азаматтық, әкімшілік, еңбек, қаржы қылмыстық және т.б құқық салаларына
тән. Ондай принциптер қатарына заңдылық, заңның кері күшін жоққа шығару
жатады.
Ал арнайы принциптер дегеніміз – нақты құқық саласына тән
принциптер.
Осы ұстанымға орай нотариаттың түсінігі және атқаратын қызметіне
байланысты қолданыстағы заңнамамен нотариаттық қызметіне байланысты
қолданыстағы заңнамамен нотариаттық қызметтің төмендігі принциптері
анықталған: [6, 16-18]
Тәуелсіздік және заңға бағыну принципі. Аталған принцип ҚР
“Нотариат туралы” Заңның 3-бабында бекітілген. Нотариустар мен нотариаттық
іс-әрекеттер жасауға уәкілетті басқа да адамдар нотариаттық іс-әрекеттер
жасағанда тәуелсіз болады және олар тек қана заңға бағынады. Конституция
ережелеріне негізделген бұл салалық принципке сәйкес, өз іс- әрекеттерін
жасау барысында нотариустар өздеріне өтініш білдірген азаматтар мен заңды
тұлғалардың заңды сақтауын талап етіп, заңға қайшы келетін әрекеттерді
жасауға қарсылық білдірулері тиіс. Нотариустар заң талаптарын бұзу және
нотариаттық іс-әрекеттер жасау ережелерін бұзу арқылы рәсімделген
құжаттарды қабылдаулары қажет. [1]
Жасалған нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясын сақтау принципі.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін нотариат туралы заңнамамен натариусқа
және нотариаттық іс-әрекеттер жасауға уәкілетті басқа да адамдарға жасалған
нотариаттық іс-әрекеттердің құпиясын сақтау міндеттемесі жүктеледі. Заңи
мәні бар іс-әрекеттер құпиялығын сақтау туралы нормативтік талап құқық
салаларының ережелерінде бар. Мысалы, белгілі мәліметтер құпиясын сақтауға
сенім білдірген тұлғалар асырып алу құпиясын сақтаулары тиіс (судиялар,
АХАЖ органдарының қызыметкерлері, босану және балалар уйлерінің
қызметкерлері). Тергеу құпиясын сақтау тергеу органдарының қызметкерлері
мен іске қатысушы тұлғаларға таралады, процеске қатысушылардың жеке
өмірінің құпиясы қылмыстық және азаматтық істер жүргізуде, әкесін анықтауға
байланысты істер жүргізуде қамтамасыз етілуі тиіс.
Неке-отбасылық, қылмыстық іс жүргізу және азаматтық іс жүргізу
заңнамасында жоғарыда аталған тұлғалардың қатарына нотариустар да кіреді,
себебі нотариаттық тәртіппен рәсімделген құжаттар қылмыстық және азаматтық
істер материялдарында дәлелдемелік немесе өзге де қажетті ақпараттар
ретінде қоса қолданылады.
Бұрын берілген құжаттардың көшірмелері немесе дубликаттары жеке
және заңды тұлғаларға олардың тек өздерінің тапсырыс беруі негізінде ғана
берілетіндігі салалық (нотариаттық) заңнама мен белгіленген. Сонымен қатар
ондай құжаттар олардың уәкілеттік білдірген тұлғаларына да берілуі мүмкін.
Нотариаттық іс-әрекеттер туралы мәліметтер соттың, тергеу және алдын
ала тергеу органдарының өз өндірісіндегі істер бойынша жазбаша талабы
негізінде беріледі, прокуротура органдарына, әділет органдарына және
нотариаттық палаталарға нотариустар қызметін тексеру уәклеттілігі берілген
органдарға жазбаша талап негізінде ғана беріледі.
Нотариаттық іс-әрекеттер құпиясын сақтауды қамтамасыз ету нотариус
реттінде қызметін тоқтатқан тұлғаларға да таралады. Ал жасалған нотариаттық
іс-әрекеттер туралы әдейлеп мәлімет таратқан тұлғалар заңнамаға сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Нотариус іс-әрекеттеріндегі аталған принцип азаматтар мен заңды
тұлғалар үшін нормативтік кепілдік болып табылады. Олардың жеке істері мен
олар ушін маңызды коммерциялық немесе басқа да ақпакрат ешқайда таратылмай,
болашақта да құпия күйінде қалады.
Объективтілік (шынайлық) принципі.
Нотариус басшылыққа алуы тиіс бұл принцип сот өндірісінде бар.
Нотариус қызметінде бұл принципке сәйкес, өзі куәландыратын кез келген
нотариаттық іс-әрекеттерге қатысты оның жеке қызығушылық мүддесі орын
алмауы тиіс. Бұл принципті қамтамасыз ету үшін ҚР “Нотариат туралы”
заңнамасымен төмендегідей шектеулер қойылған:
Нотариустың:
- кәсіпкерлік қызметпен айналысуға;
- делдалдық қызмет көрсетуге;
- өкілді органға депутат болып сайланған жағдайда нотариус
міндеттерін орындауға және жалданған жұмысшы ретінде еңбек қатынас-тарында
болуға құқығы жоқ.
Объективтілік принципі сонымен қатар ҚР “Нотриат туралы ” Заңының
46- бабында бекітілген шектеулермен қамтамасыз етіледі. Бұл бапқа сәйкес
нотариус және басқа жергілікті атқару органдарының лауазымды адамдары өз
атына және өз атынан, өз жұбайының , оның және өз туыстарының (ата -
аналары, аға-інілері, апа-сіңлілері , немерелері, атасы, әжесі) атына және
олордын атынан нотариаттық іс-әрекеттер жасауға құқығы жоқ.
Нотариус өз қызметтінде жеке бас пайдасын ойламай, өз мүддесін
ғана көздемей заңға сәйкес, объективті және негізде әрекет етуі тиіс. Ол
жеке және заңды тұлғаларға олардың заңды құқықтарын жүзеге асыру мен
қорғауға ықпал етіп, өзіне өтіне өтініш білдірген тұлғаларға заңды білмеуі
себебінен оның өзіне қарсы әсер етпеуі үшін ол жасаған нотариаттық іс-
әрекеттерді жасауға қажетті барлық мәліметтер мен құжаттарды талап ету, ал
оған жүгінген мүдделі адамдар оларды нотариусқа берулері тиіс. Ұсынылған
мәліметтер мен құжаттардың шынайлығы мен түпнұсқалығын анықтау мақсатында
нотариус өз бетінше бағалау жасайды, ал қажет болған реттерде кумәнділік
тудырған құжаттарды арнайы сараптамаға жіберуге құқылы.
Нотариаттың қызмет көрсетуге қол жеткізу мүмкіндігі принципі.
Бұл принцип ерекше және нотариустың кәсіби қызметін жүзеге асыруда маңызды
болып табылады. Бұл принципті сақтау қажеттілігі азаматтар мен заңды
тұлғаларды білікті заңды көмекпен қамтамасыз ету қажеттілігімен анықталады.
Нотариус себепсіз жағдайлармен өзіне өтініш білдіріп жүгінген адамға заңи
кеңес беру арқылы заңи көмек көрсетуден, нотариаттық іс-әрекет жасаудан
заңға қайшы келмеген реттерде (мысаы, ҚР “Нотариат туралы ” Заңының 48-
бабымен көзделген реттерде) бас тарта алмайды.
Кез келген азамат немесе заңды тұлға нотариусың нотариаттық іс-
әрекет жасаудан бас тартуына соттық тәртіппен шағымдануға құқылы.
Заң алдындағы теңдік принципі.
Бұл принципте Қазақстан Республикасы Конституциясында әрбір
азаматтың білікті заңи көмек алу құқығы туралы нормасымен бекітілген.
Нотариус өзіне жүгінген барлық тұлғаларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz