Банктік менеджмент және оның ерекшеліктері

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің экономика және бизнес кафедрасы

Курстық Жұмыс

Тақырыбы: Банктік менеджмент және оның ерекшеліктері

Тексерген: Мухияева Д. Н

Орындаған: Жақашбаев А. Б

Тобы:Ф10К2С

Алматы 2011

Жоспар

Кіріспе . . . 3

1 тарау. Банк менеджменті, оның мазмұны және ерекшеліктері . . . 5

1. 1. Банктік менеджменттің мәні, түрлері және

негізгі бағыттары . . . 5

1. 2. Банктік менеджмент қызметтері . . . 10

2 тарау. «Каспий банкі» АҚ мысалында банк менеджментін талдау және бағалау . . . 16

2. 1. «Каспий банкі» АҚ-ның басқару жүйесі және менеджменті . . 16

2. 2. «Каспий банкі» АҚ-ның менеджментін талдау . . . 23

3 тарау. Банк менеджментін жетілдіру жолдары . . . 27

3. 1. Банк менеджментін ұйымдастырудың шетелдік

тәжірибесі . . . 27

3. 3. Банк менеджментін жетілдіру жолдары . . . 32

Қорытынды . . . 38

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 40

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің экономикаға тигізетін әсері зор. Олар нарықтық қатынастарды дамыта отырып, мемлекеттің экономикасын дамытады және жандандырады.

Сондықтан коммерциялық банктер менеджменті бүкіл банктің дамуын, оның болашақтағы табысы мен алатын орнына қатысы бар.

Дамыған елдерде банктік менеджментті өндірістің тиімділігін көтерудегі маңызды факторларға жатқызады.

Шетел банктердің тәжірибесіне қарағанда, банк қызметінің алға басуын қамтамасыз ететін стратегиялық бағдарламамен қатар, олардың менеджменттік, маркетингілік белсенділігінің дәрежелерін бөлек қарау керек. Жалпы айтқанда, «Менеджмент» деген ұйымдастыру мен басқарудың оңтайлы жүйесі. Осыған байланысты банктік менеджмент деген сөз, банктің және оның ұжымының қызметтерін ұйымдастыру мен басқару жүйесін білдіреді.

Қазақстан Республикасындағы банк секторының дамуы нарықтық механизмінің ең табысты және тұрақты элементтерінің бірі болып табылады. Біздің банк жүйеміз ТМД елдерінің ішінен алдыңғы қатарлы деп саналып, Ресейдің банк жүйесінен кейбір көрсеткіштер бойынша алға шықты. Сондықтан банк менеджментінің проблемаларын ашып көрсету өзекті болып саналады.

Банк менеджменті басқарудың ерекше ортасы ретінде тек дамыған нарықтық экономика жағдайында ғана пайда болады. Банк операцияларының өркениетті елдерде қабылданған деңгейге дейін жетуі келесі қызметтердің болуымен сипатталады: бағалы қағаздармен, несиелік карточкалармен, валютамен жүргізілетін операциялар, басқа банктер мен коммерциялық құрылымдардың акцияларын тарату мен үнемдеуге көмектесу, клиенттерге олардың қаражаттарын рационалды түрде салуға, инвестициялық жобаны бағалауға көмектесу, лизинг, факторинг басқа да қызметтер. Нарықтық экономика жағдайында несиелік мекемелер арасындағы қаржылық нарықтағы нақты бәсекеге негізделген, кәсіпорындарды мемлекеттік қаржыландыруға көшетін, инфляцияға әкелетін, нақты инвестициялық жобалар мен бизнес - жоспарларды нарықтық механизммен қамтамасыз ету, жаңа тауар массасын құруға көзделген банк менеджментісіз болуы мүмкін емес.

18 жыл ішінде егеменді Қазақстан терең экономикалық дағдарысты және сонымен байланысты халықтың өмір сүру деңгейін елеулі төмендететін барлық қызметтер мен тауарлар бағаларының күрт өсуін, бұрын байқалмаған жұмыссыздықты басынан кешірді.

Бүгінгі таңда көптеген қиыншылықтар артта қалды» деп қанағатпен айтуға болады. Реформалардың таңдалған бағыттарын тұрақты сақтаудың нәтижесінде дағдарыс бағындырылды. Соңғы жылдарда өнеркәсіптік және ауылшаруашылықтық өндіріс көлемінің өсуі байқалды; жекеленген кәсіпорындар өздерінің өндірістік күш - қуатын қайтадан қалыптастыруда; шағын және орта бизнес дамуда; басқа да өмірлік маңызы бар орталарда жұмыстар жақсартылуда. Осыған байланысты төлем балансының оң сальдосына қолымыз жетті, инфляция деңгейі біршама төмендеді, ұлттық валюта - теңгенің бағамы тұрақталынды, мемлекеттің қаржылық жағдайы жақсарды. Нарықтық инфрақұрылым жетілдірілгендіктен ақша - несие операцияларында, банктік жүйесінде банк менеджментінің қажеттілігі артты.

Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын «Банктік қызметтегі менеджмент» деп алдым. Бұл тақырыптың өзектілігі еліміздің нарықтық экономикаға өтіп, қаржы нарығының, оның ішінде банктер қызметінің бүгінгі әлемдік стандарттарға сай дамып келе жатқандығына байланысты, олардың қызметтерін дамытудың негізі банктік қызметтегі менеджменттің әрекетіне тікелей байланысты болады.

Бұл жұмыстың мақсаты болып дамудың қазіргі кезеңінде банк менеджментінің дамуын көрсету болып табылады. Жұмыстың обьектісі - «Каспий банкі» АҚ. Ал курстық жұмысының міндеттері - банк менеджментінің түсінігін қарастыру, шетел мемлекеттеріндегі банк менеджментінің ұйымдастыру шарттарын анықтап, тәжірибесін үйрену, «Каспий банкі» АҚ мысалында банк менеджментін талдау және бағалау.

Курстық жұмыс құрылымы келесідей: бірінші бөлімде банк менджментінің мәні мен ерекшеліктері қарастырылады.

Екінші бөлімде «Каспий банкі» АҚ-ның басқару жүйесі мен банк менджментінің ұйымдастырылуы туралы баяндалады.

Үшінші бөлімде банк менджментінің шетелдік тәжірибесі зерттеледі, сондай-ақ банк менеджментін жетілдіруге бағытталған ұсыныстар қарастырылды.

1 тарау. Банк менеджменті, оның мазмұны және ерекшеліктері

1. 1. Банктік менеджменттің мәні, түрлері және негізгі бағыттары

Дамыған елдерде банктік менеджментті өндірістің тиімділігін көтерудегі маңызды факторларға жатқызады.

Шетел банктердің тәжірибесіне қарағанда, банк қызметінің алға басуын қамтамасыз ететін стратегиялық бағдарламамен қатар, олардың менеджменттік, маркетингілік белсенділігінің дәрежелерін бөлек қарау керек. Тікелей айтқанда, «Менеджмент» деген ұйымдастыру мен басқарудың оңтайлы жүйесі. Осыған байланысты банктік менеджмент деген сөз, банктің және оның ұжымының қызметтерін ұйымдастыру және басқару жүйесін білдіреді.

Банк менеджментінің негізгі мақсаты басқарудың ең оңтайлы жүйесін қолданып, пайда табу. Бірақ, бұл банк менеджментінің жалғыз ғана мақсаты болуға тиіс емес. Пайда табуға тырысумен қатар, менеджмент қоғамдық тұтыну қажеттігін қанағаттандыруға тырысуы керек. Бұл банктің халыққа керекті тауарларды өндіру және қызметтерді көбейтуге көмек көрсетуі керек деген сөз.

Банктік менеджменттің басты бағыты - банктердің активтері мен пассивтерін, оның меншікті қаржысын басқару және де банк қызметіндегі қауіптерді азайту болып табылады. Соңғы айтылған сөйлемнің маңызы зор. Өйткені, қауіп банктің қызметімен әрқашан да қатар жүреді. Жоғарғы деңгейде пайда табу, әрқашан да, жоғарғы деңгейде тәуекелдікпен байланысты. Көп пайда табудың мүмкіншілігі өскен сайын, қауіптілік те өседі. Банк менеджменті осындай жағдайда қауіп пен пайданың өзара қатынасының ең оңтайлысын табу керек.

Банк менеджментінің негізін қалаушы жағдай - алға қойған мақсатын анықтау және де оған жетудің керекті құралын дұрыс сайлау. /1, 248 б/

Жоспарлау арқылы банктер перспективаға мақсат, сфера, масштаб және қызметтің нәтижелерін құрайды, оларды құралу көздермен және шығындармен өлшейді, салыстырады. Бұлардың бәрі қызметкердің жұмыс істейтін шекарасын анықтайтын ағымды және перспективті жоспар-болжауларды құрудың көмегімен іске асырады.

Жиынтық көрсеткіштердің көмегімен банк қызметінің барлық тараптары өзара байланысады, ақша нарығындағы бәсекелестік шарттарға байланысты жаңа сфераны іздеудің бағыттары мен қызметтерінің әдістері анықталады.

Банк менеджменті банктік сферадағы персоналды басқару мен банк ісін басқарудың ғылыми жүйесін білдіреді. Ол банк ісін жүргізгендегі тәжірибелі ғылыми басқарудың әдістеріне негізделген. (Кесте - 1)

Банк қызметі ойлаудың ерекшеліктері мен қызметкерлердің жүріс-тұрысын анықтайтын арнайы бизнес сферасын көрсетеді, ал ол міндетті түрде банк менеджментінде көрсетіледі.

Банк менеджментінің құрамы ағымдық және перспективті жоспарлауды, талдау, реттеу және бақылаудан тұрады.

Кесте - 1.

Банктік менеджмент мазмұны

Дерек көзі: Г. С. Сейткасымова. - Алматы: Қаржы-қаражат, 2006ж негізінде жасалған.

Банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банктің дамуының жалпы және локальды перспективасын анықтайтын жоспарлаудың нәтижесі банктің бизнес жоспарын құру, сонымен қатар жеке бағыттар, яғни: несиелік, депозиттік, пайыздық, кадрлық, инвестициялық және басқа саясат бойынша оперативті жоспарлар құру болып табылады.

Талдау банктің қызметтерін жалпы және жеке бағыттар бойынша бағалау үшін өткізіледі. Ол нақты орындалған нәтижелерді болжанған нәтижелермен салыстыру арқылы іске асырады. Талдаудың материалдары банктің дамуындағы кері және оң тенденцияларын, қолданбаған резервтерді, жоспардағы жетіспеушіліктерді және шешім қабылданғандағы дұрыс емес шешімдерді шығаруды көрсетеді.

Белгілі ракурста өткізілген баланстың мәндерінің талдауы банктің жиынтық аналитикалық жұмыстардың негізін құрайды. Талдаудың басты бағыттары келесілер болып табылады:

• Банк қызметтерінің көлемді көрсеткіштерінің динамикасын бағалау. Оған активтер, депозиттер, банктің меншікті капиталы, несиелер, пайда жатады. Бұл бағалау басқа банктердің аналогтық көрсеткіштерімен салыстыру арқылы өткізіледі. Ол қазақстандық коммерциялық банктердің жүйесінде осы банктің қай орнын алатынын көруге мүмкіндік береді. Осындай аналитикалық жұмыстардың нәтижесі нақты банктің даму стратегиясын дайындауға көмек береді;
• Ресурстық базаны бағалау: көлемі, құрылымы және оның құрамды бөліктерінің дамуының негізгі тенденциялары (меншікті капитал, депозиттер, банкаралық несие) . Талдау банк ресурстарының жеке баптарын жіктеу, құрылымдық көрсеткіштерді есептеу, оларды динамикада және басқа банктердің көрсеткіштерімен салыстыру негізінде жүзеге асырылады. Ресурстық базаны бағалау банктің депозиттік саясатын жасау үшін қолданады;
• Банктің өтімділігін бағалау қаржылық коэффициенттерді есептеу негізінде, оларды динамикада критериалды деңгейлермен салыстыру, көрсеткіштердің деңгейінің өзгеруіне әсер еткен факторларды көру үшін жасалынады. Талдаудың материалы өтімділікті басқару ауданында банктің стратегиясын және тактикасын анықтауға көмек береді;
• Банктің табыстылығын бағалау баланстың мағлұматтарын бағалау және пайда мен шығындардың есептемесі негізінде іске асырылады. Талдау кезінде банктің пайдалылығы мен табыстылығын білдіретін сандық және сапалық көрсеткіштердің жүйесі, активті қолдану тиімділігі, банктің табысы мен шығысының құрылымы есептелінеді. Осы талдаудың негізінде банктің пайдалылылығын басқару механизмі жасалынады;

Жиынтық аналитикалық көрсеткіштердің бағыттарымен қатар коммерциялық банктер жеке бағыттар бойынша банктің несиелік портфелін талдау, бағалы қағаздар портфелін талдау, клиенттің несиелік қабілетін талдау, меншікті капиталдың жеткіліктілігін талдау және т. б. аналитикалық жұмыстар жүзеге асырылады. Көрсетілген аналитикалық жұмыстардың материалдары банк тәуекелін басқару облысында саясатты жасау үшін қолданылады.

Банк менеджмент жүйесіндегі реттеу коммерциялық банктерді мемлекеттік қадағалаумен берілген шарттардың ерекшелігімен анықталынады. Банк қызметі «өзге» ақшаларды қамтып, тәуекелі көп болатындықтан мемлекеттік реттеу банкті лицензиялауға қағидалы талаптар қатарын, олардың қызметтерінің сферасын шектеу, капитал жеткіліктілігін, өтімділігін міндетті резервтер құрауын қарастырады.

Осыған байланыста өзін -өзі реттеу жүйесі, яғни банк ішіндегі реттеу бірінші кезекте мемлекеттік қадағалау органдарымен бекітілген міндеттер мен нормативтерді орындауға бағытталады. Банк ішінде реттеу жүйесі келесі дербес бағыттардан тұрады:

• Банктің ұйымдастырушылық құрылымын жаңарту, яғни банктің болашақтағы дамуын қамтамасыз ету үшін ескі бөлімшелерді жаңарту және жаңаларын ашу, мысалы, жоспарлау және маркетинг ревизиондық және аналитикалық қызмет бөлімдері;
• Банктік қызметті басқару сапасын көтеретін шешім қабылдау процедурасын, нұсқаулық және методикалық материалдарды жасаумен жаңарту;
• Нақты қалыптасқан жағдайды еске ала отырып, бантік саясатты жүзеге асырудың әдістері, мақсаттары мен басымдылықтарын дұрыстау;
• Қызметтің жеке бағыттары бойынша тәуекелдің көлемін шектеу бойынша немесе тәуекелден қорғау үшін қосымша кепілді жүйе құрау бойынша нақты өлшемін қабылдау;
• Кадрлық саясатты, персоналды оқыту жүйесін, банкішіндегі бақылауды ұйымдастыруды жаңарту;

Банктік қызметті бақылау ішкі және сыртқы болып 2-ге бөлінеді:

Сыртқы бақылау Ұлттық Банкпен және сыртқы аудиторлармен жасалынады. Банк ішіндегі бақылауды банк ұйымдастырады. Банк ішіндегі бақылау банк менеджментінің бөлігі болып табылады. Оның функцияларын менеджерлер өз өкілеттілігі бойынша және ішкі аудит органдары орындайды. Банктің жұмысындағы жетіспеушілік пен кері тенденцияларын табу үшін құрылатын жедел жүйені құру және оларды жою үшін әрекет жасау банк ішіндегі бақылаудың басты мақсаты болып табылады.

Сыртқы және ішкі бақылаудың арақатынасы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативтік актілері мен заңдылықтарын, банкаралық ережелерді, сыртқы бақылаушы органдардың жазылымдарын орындаудан тұрады.

Банк менеджментінің құрамы басқару сферасының жұмысында нақты көрініс табады. Банк менеджментінің сферасы 2 блоктан тұрады: қаржылық менеджмент және персоналды басқару.

Қаржылық менеджмент ақшалай өнімдердің қозғалысын басқарудан, нақты банктің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес оны құралудан және орналастырудан тұрады. Қаржылық менеджменттің негізгі бағыттары келесілер болып табылады:

• Банк қызметінің жеке сфералары бойынша нақты банктік

саясатты жасау (депозиттер, несиелер, қызмет көрсетулер, инвестициялар және т. б. ) ;

• Банктік маркетинг;

• Активті басқару;

• Пассивті басқару;

• Өтімділікті басқару;

• Табыстылықты басқару;

• Меншікті капиталды басқару;

• Несиелік портфелдерді басқару;

• Банктік тәуекелді басқару.

Банк менеджментінің құрамының белгілі бір ерекшеліктерінің болуы қызметкерлердің негізгі контингентін әйелдер құрайтындықтан туады. Осыған байланысты ұжымның әлеуметтік мәселелерін шешу, жақсы өндіріс сферасын қамтамасыз ету, даулы жағдайларды туғызбау маңызды орын алады.

0. 1. 2 Банкттік менеджмент қызметтері

Банктік менеджмент-жалпы стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен, реттеумен, банктік іс-әрекетті қадағалаумен, қызметкерлерді басқарумен байланысты қарым-қатынастарды басқару. Басқаша айтқанда банктік менеджмент-бұл ақша ресурстарын пайдалану және құрумен байланысты қарым-қатынасты басқару, яғни банктік саладағы қаржы менеджменті және қызметшілерді басқару жиынтығы.

Банктік менеджментті қаржы менеджментіне және қызметкерлерді басқаруға бөлу коммерциялық банктнгі объект құрылымына байланысты. Сондықтан оны банктік іс-әрекет ретінде қарауға болады.

Кесте 2 Банктік менеджменттің қызметі

*Дерек көзі: Сарчев А. М. Ведущие коммерческие банки в мировой экономике. -М. : Финансы и статистика, 2005. негізінде құралған.

Банк-жеке және қарыз капиталын басқаратын ұйым. Бірақ капиталды әлеуметтік-экономикалық процестердің дамуының негізі ретінде қарауға болады . Капиталға берілген осы түсініктеме адамдар арасындағы қарым-қатынастарды анықтайды. Сондықтан адам капиталын басқару-бұл несиелік ұйымды басқару процессінде адамға деген қатынас. Банк үшін бұл пайда, өтімділік, тұрақтылық т. б. болуы мүмкін.

Банктік менеджмент - коммерциялық банктің өз функцияларын атқару процесін тікелей басқарумен байланысты тәжірибелік қызмет. Бұл аспектіде банктік менеджмент басқару объектісіне басқарушылық ықпалдарды өңдеу жүйесі ретінде көрінеді: активтік пассивтік операциялар, есеп - кассалық операциялар, нормативтік қаржылық - экономикалық көрсеткіштердің орындалуы, банктік аудит және бақылау және т. б.

Қаржылық қорды жасауды және оны тиімді пайдаланудың жан-жақты әдістері мен кешенді технологиялары, тұтынушыларға реинжинирингті бизнес әдістемелерін қолдану, коммерциялық банктің жұмысын және оның қаржысын бақылап отыратын жүйелік басқару «қаржылық менеджмент» деп аталады.

Қаржылық менеджменті:

1. Активтер мен пассивтерді басқару
2. өтімділікті басқару
3. Жеке капиталды басқару
4. Қарыз капиталын басқару
5. Банктік тәуекелділікті басқару
6. Несие портфелін басқару

Банкілік ішкі бақылауды ұйымдастыру

Қызметкерлерді басқару

1. Ұйымдастыру жүйесі мен еңбек ақысын администрациялау
2. Қызметкерлерді іріктеу мен орналастырудың ұйымдастырылуы.
3. Қызметкерлерді дайындау жүйесінің ұйымдастырылуы

Банктардің алға қойған мақсаттары да маңызды орын алады.

Қазіргі уақытта кеңінен қолданылып жүрген «қаржы менеджменті» деген сөз көп ұғымды қамтиды. Мамандар қаржы менеджменті дегенімізді ақша ресурстарын пайдалану және қалыптастыру қатынастарын басқару деп санайды. Коммерциялық банктердегі қаржы менеджмент мәселесі ТМД ғалымдарының еңбектерінде аз болса да шешімін тапты.

Коммерциялық банктердің қаржы делдалы сияқты ақша ағымын басқаруы әрекеттерінің себебі ақша функциясының өзіне тән барлық жиынтығын қамтуында. Бұл мәселені жандандыру мемлекеттік басқару органдарының нормативтерін сақтау ережесімен дәл келеді. Коммерциялық банктердегі қаржылық менеджмент және реттеу органдарының талаптарын сақтау позициялары туралы мәселелерге еңбектер арналған.

Коммерциялық банктердің жұмыс істеу процесстері микроэкономикалық факторлар мен клиенттер тұрақтылығына байланысты.

Қазіргі уақытта мұндай байланыс өте тұрақты, 1-ші топтағы өнім шығару бұл материалдық құндылықтар болып табылады. Коммерциялық банк нарықтық экономсика үшін алғашқы, Ұлттық Банк банк жүйесіндегі қайта құру ұйымдарымен сәйкес келеді.

Шетел банктерінің тәжірибелері қызықты. Бірақ шетелдік қаржы жүйесінің Қазақстанның несие - банк жүйесінен елеулі айырмашылықтары бар. Мысалы, АҚШ-ң Федералды Резерв жүйесінің тәжірибесі Қазақстан жерінде таралуы керек, ал Қазақстан банктік жүйесі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк талаптарына негізделген.

Қаржылық менеджменттің өзіндік ерекшелігіне несие банктік жүйенің экономикалық процестердегі біркелкі технологияларды қамтуында деп білуге болады. Коммерциялық банктегі қаржының, мнеджменттің басты ерекшелігі - нарықтық экономикасының алғашқы тобындағы барлық ақша функциясын жүйелі түрде басқару, яғни ерекше экономикалық субъект болуында. Қаржылық менеджменттің негізгі банктегі қаржылық операцияларды зерттеу және банк клиенттерінің ақшасын басқару процесстері болып табылады.

Коммерциялық банктегі қаржылық менеджмент - бұл ақша ресурсын пайдалану мен құрылымдық процесстерді басқару. Ол ұйымдастырушы -технологиялық менеджмент банк бөлімшелерін басқарумен және банк қызметін әртүрлі процестердегі олардың өзара қатынастары.

Сонымен бірге банк қызметтеріне басқарумен бірге тығыз байланыста. Қаржылық несиелермен қатар коммерциялық банктің ұйымдастырушы технологиялық сипатында маңызды мәселелер болып, коммерциялық банктің менеджментіне сәйкес аналитикалық қамтамасыз ету. Коммерциялық банктің пайдалы қызметін субъектік түрде қарастыру және технологиялық процестердің өндірістілігімен ұйымдастырушылық құрылымдары болады.

Банктер әрқашанда нарықтың жаңа қажеттіліктерін қанағаттандыру керек, банктік емес қаржылық ұйымдармен бәсекелесуге даяр болуы керек. Банктік менеджменттің негізгі міндеті болып қатынастар жүйесін құру табылады. Осыған байланысты банктік менеджмент қатынастар жүйесі ретінде қаржы - экономикалық, құрылымдық - функционалдық және функционалды - технологиялық параметрлер байланысын көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда, банктік менеджмент бір - бірімен байланысты және бір - біріне қатысты параметрлер жүйесін көрсетеді:

Қаржы - экономикалық көрсеткіштер (ҚЭ)

Ұйымдық құрылым (ҰҚ)

Функционалды - технологиялық құрылым (ФТ)

Бұлардың байланысын былай көрсетуге болады: ҚЭ ҰҚ ___ФТ

Банктік менеджмент қаржы - экономикалық, ұйымдық және технологиялық параметрлердің өзара байланысын басқарушы ретінде келесі 1. 2. суреттегі схема арқылы беріледі

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс