«Қаражанбасмұнай» ААҚ мысалында еңбек ақының есебі

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 4

I. Еңбек ақыны үйымдастырудың теориялық аспектлері

1. 1 Еңбек ақы формалары мен жүйелері . . . 8

1. 2. Нарықтық қатынастар жағдайында еңбек ақыны ұйымдас-

тыру қағидалары . . . 13

1. 3 Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмі . . . 21

II. «Қаражанбасмұнай» ААҚ мысалында еңбек ақының есебі мен талдауы.

2. 1 Мұнай саласында еңбек ақы төлеу ерекшеліктері . . . 26

2. 2 Кәсіпорында қолданылатын еңбек ақы жүйесі мен форма-

лары және оның көрсеткіштерін талдау. . 33

2. 3. Мұнай өндірісінде қызметкерлерді материалдық ынталан-

дыру және сыйақылау жолдары . . . 46

III. Мұнайгаз саласындағы еңбек ақыны ұйымдастыруды жетілдіру

жолдары.

3. 1. Шетелдік еңбек ақы төлеу жүйелері . . . 49

3. 2. Кәсіпорын бойынша еңбек ақыны ұйымдастыруды жетілдіру

жолдары . . . 56

Қорытынды . . . 59

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Қосымшалар

КІРІСПЕ

Халық шаруашылығының қандай да саласы болмасын нарықтық экономикалық жүйеге бейімдеу - қоғамдағы еңбек қаты-настары мен елдің экономикалық жағдайын көтерудің, жұмыс-керлерге ақы төлеудің, оларға әлеуметтік жағынан қолдау жасап, қорғалуына көптеген өзгерістер жасады.

Мемлекеттің осы саясатты жүргізудегі қызметінің көпшілігі мекемелерге дербестік беру, олардың жұмыс ұйым-дастыруына, еңбек ақы төлеудің жаңа түрлерін енгізіп, оның мөлшерін белгілеуге, жұмыс нәтижесімен материалдық ынталандырудың жан- жақты шараларын белгілеуге мүмкіндік жасады.

Сондықтан да «Еңбек ақы» деген ұғым өзінің мазмұнын өзгертіп, күрделене түсті, оған барлық табыстың түрлері - әртүрлі сыйақылар, үстеме ақы, әлеуметтік жеңілдіктер және тағы басқа төлемдер кірді. Сондай-ақ, заңнамаларға сәйкес қаржыландырудың түріне байланыссыз ақшалай және заттай жұмыс жасамай (еңбек демалысы үшін, мереке күндеріне) есептелетін табыстар да қосылатын болды.

Халық шаруашылығының қандай да саласы болмасын нарықтық экономикалық жүйеге бейімдеу - қоғамдағы еңбек қатынастары мен елдің экономикалық жағдайын көтерудің, жұмыскерлерге ақы төлеудің, табыс сүрудің, оларға әлеуметтік жағынан қолдау жасап, қорғалуына көптеген өзгерістер жасады.

Мемлекеттің осы саясатты жүргізудегі қызметінің көпшілігі мекемелерге дербестік беру, олардың жұмыс ұйымдастыруына, еңбек ақы төлеудің жаңа түрлерін енгізіп, оның мөлшерін белгілеуге, салық төлеуді ұйымдастыру, жұмыс нәтижесімен материалдық ынталандырудың жан- жақты шараларын белгілеуге мүмкіндік жасады.

Нарықтық қатынастарға көшу жаңадан табыс көздерін - акциялар бойынша есептелген және мекеме еңбек ұжымы мүшелерінің мүліктік үлес есебінен салымшылыққа түскен түсімдерін( дивидендтер, пайыздар) қамтиды.

Инфрақұрылымдық кешеннің дамуы «Қазақстан 2030» стратегиялық бағдарламасының, 2005 ж. 17 ақпанындағы Қазақстан Республикасы Президентінің азақстан халқына Жолдауынның негізгі бір бөлігі болып саналады. Мұнда мемлекеттік қызметшілердің, сондай-ақ бюджет саласының басқа да қызметкерлерінің еңбек ақысын биылғы шілдеден орта есепппен 32 пайызға, ал 2007 жылдан бастап, тағы да 30 пайызға көтеру, сөйтіп біртіндеп оның мөлшерін жеке меншік секторына жақындата беру керек екені көрсетілген.

Дипломдық жұмыс тақырыбына сәйкес өндірістік практикамды өткен кәсіпорын Маңғыстау облысының мұнай инфрақұрылымына жататын, аймақтың негізгі табыс көзін құрайтын кәсіпорын болып табылады. Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, Ақтау қаласы 15-шағын аудан 8-үйде орналасқан «Қаражанбасмұнай» ашық акционерлік қоғамының негізгі мәліметтері бойынша жүргізілді.

Аталған кәсіпорын 1982 жылдан бастап жеке ұйым ретінде өз қызметін бастады. «Қаражанбасмұнай» ААҚ шетелдік тұлғалармен бірлесіп қызмет ететіндіктен, кәсіпорынның мәліметтері коммерциялық құпия болып саналып, жарияланымдарға берілмейді.

Кәсіпорын Маңғыстау облысындағы Қаражанбас кен орнында тұтқырлығы жоғары мұнай өндірумен айналысады. Мұнда жергілікті тұрғындар шетелдіктермен бірлесе жұмыс жасайды. Кәсіпорындағы басқару объектілерінің, өндіріс процесінің негізделген бағасы, қызмет көрсетудің жеке элементтері, әлеуметтік экономикадағы жүйедегі орнын анықтай білу ұйымдастыруда дұрыс және мақсатталған шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл мақсаттарға дәл және жүйелі, сапалы және кешенді талдау жүргізу арқылы жетуге болады.

Өндірістік практиканың негізгі мәселелеріне мыналар жатады:

-кәсіпорынның өндірістік, шаруашылық, ұйымдастырушылық және қаржылық қызметін талдау;

-өндірісті басқару мен ұйымдастыруға еңбек ақыны төлеу мен ұйымдастыруға талдау.

Мұнай көлеиі жергілікті, республикалық бюджеттің негізгі құраушыларының бірі болып табылады, және облыс экономикасына кәсіпорынның экономикалық жағдайы тікелей әсер етеді.

жұмыскерлерге ең төменгі еңбек ақысының мөлшерін ұйымдастыру - құқықтық заңнамаларға сәйкес рәсімделеді.

Жұмыстың есебін жүргізу және еңбек ақы есептеу мекеме жұмысын жүргізу мен ұйымдастыруында басты орын алады.

Шаруашылықты нарықтық жағдайға байланысты ұйымдастырудың негізгі мақсаттары мен бағыттары :

- жұмыскерлердің еңбек ақыларын барлық үстемелерін қоса алғанда кезінде есептеп, ұстауға тиістілерін ұстап, нақтылы қолға алатын сомаларды алудың мерзімдерін белгілеу ;

- ақылы қызмет көрсету және алған азық-түлік түрлерінің нақты өзіндік құндарын анықтап, зейнетақы қорларына аударылатын сомаларды кезінде жүзеге асыру ;

- мекеменің еңбек ақыға және әртүрлі қорларға аударылатын сомаларының толықтай жиынтығына кезінде есептеме жасау ;

- еңбекті есепке алу мен еңбек ақы есептеу, оның сандық және сапалық жағдайына, әлеуметтік түрлі төлемдер мен еңбек ақы қорына жататын қаржыларды бақылауға мүмкіндік жасайды ;

Қазақстанда нарықтық экономикалық қатынастарға көшуге байланысты еңбек ақы есептеу деңгейлерінің шектемесі мекеменің салааралық қатынастардың қиындығын туғызды.

Біздің ұлттық экономикамызда орташа еңбек ақы 130-150 АҚШ долларын құраса, жұмыскерлердің әртүрлі санаттарында ол оданда айырықша ерекшеленді.

Мысалға, мұнайгаз өнеркәсібі, электр энергиясын өндіру және түсті металлургия салаларындағы жұмыскерлердің еңбек ақы деңгейлерінің орасан зор болуы- оларға ішкі, сыртқы сауда сұраныстарының артуынан болып табылады. Біздің экономикамызда еңбек ақы төлеудің өсімі, әсіресе несиелік, қаржылық және қауіпсіздендіруде салаларында өсті.

I. Еңбек ақыны үйымдастырудың теориялық аспектлері

1. 1. Еңбек ақы формалары мен жүйелері

Еңбек ақы жүйесі ретінде еңбек көлемін сипаттайтын жұмысшының еңбек нәтижесіне және белгіленген еңбек күші құнына сәйкес еңбек ақы алудың кепілдігі сияқты көрсеткіштердің өзара байланысы түсіндіріледі.

Еңбек ақы формасы -жұмысшының орындаған еңбегін бағалау арқылы еңбек нәтижесі есебінің негізгі көрсеткіштері бойынша жинақталған есебі.

Кәсіпорында еңбек ақының 2 түрі кең таралған: келісімді (немесе өндірілген өнімге байланысты) және уақыт бойынша.

Келісімді еңбек ақы - шығарылған өнімнің есебі бойынша анықталады. Ол кезде өнімді шығаруға кеткен уақыт, шыққан өнімді уакытқа байланысты нормалау, тапсырыстың уақытпен орындалуы есепке алынады. Онда өндірілген өнімнің саны есептеледі. Өнімге байланысты еңбек ақы қай мезгілде орындалды- күндіз бе, түн кезінде ме, жұмыстан тыс мезгілде ме, оған байланысты болмайды. Еңбек ақының келісімді түрі орындалатын жұмыс дәрежесі және бірінші дәреженің тарифтік ставкасының есебімен келісімді бағаларды анықтауға негізделеді. Келісімді еңбек ақы, әдетте, келесі шарттарда қолданылады:

нақты жұмысшы немесе бригада жұмысының сандық көрсеткіштерінің бар болуы;
орындалатын жұмыс көлемінің анық есебі;
жұмысшылардың орындайтын жұмыс көлемін үлкейту, көбейту мүмкіндігі;
еңбектің техникалық жабдықталу нормасының болу мүмкіндігі.

Келісім бойынша ақы төлеуде төмендегі жағдайлар есепке алынады:

біліктілігіне сай өндірілген өнімге жұмсалған уақыт, оның санын белгіленген тариф бойынша анықтау ;

нормадан тыс өнімге ақы төлеу, үстеме ақы төлеу ;

нормадан тыс өнім өндіру және жоғары сапамен өндіру, өнімде бүлінген т. б. оқыс жағдайлар кездеспесе- бұл жағдайда сыйақылық жағдаймен ақы төлеу .

Келісімді еңбек ақы мынадай жүйелерге бөлінеді:

- жұмысшылармен есептесу (жеке және ұжымдық) ;

- келісімді бағалауды анықтау(тікелей, жанама, прогресивті, аккордты) ;

- сыйақылар.

Тікелей жеке келісімді еңбек ақының жүйесі бойынша жұмысшылардың еңбек ақысы әрбір шығарылған өнімнің келісімді бағасы және жалпы шығарылған өнім көлемдерінің көбейтіндісі арқылы анықталады.

Тікелей ұжымдық келісімді жүйе бойынша еңбек ақы ұжымдық бағалау және өндірілген өнімнің жалпы көлемі бойынша анықталады.

Келісімді сыйақылау жүйесі нормадан тыс өнімге және оның сапасына байланысты төленеді. Сыйақының мөлшерін еңбек ақы қорына байланысты мекеме әкімшілігі мен кәсіподақ бірігіп келіскен ұжымдық шартта көрсетіледі. Бұл кезде мына формула қолданылады:

Еңбек ақы=P*Q(1+(p+k*n) /100)

P-әрбір өнімнің келісімді бағасы;

Q-шығарылған өнім көлемі;

p-белгіленген көрсеткіштерді орындағаны және сыйақылау шарты үшін сыйақының тарифтік ставкаға проценттік көлемі;

k-әрбір белгіленген көрсеткіштің процентіне нормадан асыра орындағаны үшін сыйақы;

n-белгіленген көрсеткіштерді нормадан асыра орындау проценті.

Келісімді -прогрессивті жүйе бойынша жұмысшы еңбегі норманы орындау шегінде-тікелей келісімді бағалаумен есептеледі. Бұл жүйені қолдану кішігірім өндірісте тиімді.

Жанама -келісімді төлеу жүйесі бойынша еңбек ақы жұмысшылар еңбек нәтижесіне байланысты есептеледі. Бұл көбінесе қосалқы жұмыстар атқаратын жұмыскерлерге төленеді.

Осылармен қатар, еңбек ақы төлеудің аккордық жүйесі, яғни бүкіл жұмыс кешенін аяқтап тапсырған кезде, мысалы, жерасты ұңғылау жұмыстарының жоспары және оны кезінде ойдағыдай тапсырса, жұмыскерлерге ақы есептеу түрі аккордық жүйеге жатады. Аккордтық еңбек ақы төлеу түрімен кейбір жұмыстарды мекемедегі штатта тұрған жұмыскерлер емес, азаматтық келісім- шарттар негізінде жалдамалы жұмыскерлер де атқарады.

Уақыт бойынша еңбек ақы жүйесі есептеу жұмыс күшінің уақыт өтіміне сай орындалады, бұл кезде жұмыскерлердің жұмыс нәтижесін анықтау мүмкін болмайды. Бұл жұмыскерлер санатына -қызметкерлер мен мекеменің басқару жүйесіндегі жұмыскерлер жатады. Уақытпен жұмыс жасау кезінде еңбек ақы есептеу нақтылы жұмыста болған уақытына сай тарифтік ставка бойынша есептеледі, және жұмыста атқарылған нәтиже есепке алынбайды.

Уақыт бойынша еңбек ақы төлеудің графикалық бейнесі келесі суретте көрсетілген.