Басқару есебі туралы жалпы ұғым

Басқару есебі туралы жалпы ұғым

Басқару есебi - экономикалық субъектiнi жоспарлау, бақылау және басқару iс-әрекетiн реттеу мен шешiм қабылдау үдерісi арқылы басқару. Бұрын көрсетiлгендей, отандық бухгалтерлiк теория мен тәжірибеде «Басқару есебi» ұғымын, салыстырмалы түрде алғанда, жуықта ғана пайда болды.

Басқару есебiнiң негiзiнде қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарын тиiмдi басқару жүйесi жатыр.

Нақ басқару есебi кәсiпорындағы мiндеттi iс-қызмет үдерістepiнe тығыз байланысты методологияға негiзделедi, оның үстінe, басты назар, мысалы, бөлiмшелер қызметiн бағалау және өнім мен өндiрiстiң пайдалылығын бағалау сияқты аспектiлерге байланысты шығындарды басқару есебiне аударылады.

Осылайша, басқару мақсатымен есептiң ақпаратты өзгерту қажеттiлiгiне байланысты нормативтi есеп орнына, әрине, басқару есебi келедi.

Бухгалтерлiк басқару есебi - есеп үдерісi мен кәсiпорынды басқару арасындағы байланыстырушы буын.

Ұйымның өндiрiстiк қызметi және оның жауапкершiлiк орталықтары деп аталатын жекелей құрылымдық бөлiмшелерi (ceгмeнттepi) бухгалтерлiк басқару есебiнiң ici болып шығады.

Жауапкершiлiк орталығы - шығындарды, кipicтep мен ұйымдағы бизнестiң осы ceгмeнтiнe инвестицияланатын қаражаты, шығынды бақылайтын менеджер басқаратын құрылымдық бөлiмше. Бұл көрсеткiш басшылықтың бөлiмшесi үшiн анықталады.

Басқару есебiнде жауапкершiлiк орталығының төрт түpi атап көрсетіледі:

• шығын орталығы;
• кіріс орталығы;
• пайда орталығы;
• инвестиция орталығы.

Шығын орталығы - өндiрiстiк ресурстардың шығындарын байқау, бақылау, басқару, сондай-ақ оларды пайдалануды бағалау мақсатымен мөлшерлеу, жоспарлау және өндірістік шығындарды есептеудi ұйымдастыратын кәсiпорынның құрылымдық бөлiмi.

Шығындар орталығы eкi бағытта жұмыс iстей алады: берiлген қаржы деңгейiнен ең көп шамада нәтиже алу; берiлген нәтижеге жету үшiн қажеттi қаржыны ең аз шамаға жеткізу.

Алайда шығындар орталығы басшыларына өндiрiс бағасы мен көлемiн өз бетiнше белгiлеуге pұқсат етiлмейдi.

Кipic орталығы - жауапкершiлiк орталығы, мұндa менеджер кiрiстердi алу үшiн жауап бередi, бiрақ шығындар үшiн (мысалы, сауда ұйымының көтерме сауда бөлiмi және т. с. с. ) жауап бермейдi, оның басшыларының ic-әрекетi алынған кipicтep негiзiнде бағаланады. Осы жағдайдағы басқару есебiнiң мiндетi - жауапкершiлiк орталығының қызмет қорытындылары шығарда нәтижелердi кесiмдi белгiлеу.

Пайда орталығы - бұл басшысы бiр уақытта өз бөлiмшесiнiң кipicтepi үшiн де, шығындары үшiн де жауап беретiн, тұтынылатын ресурстар саны және күтiлетiн бүкiл мөлшерi жөнiнде шешiм қабылдайтын жауапкершiлiк орталығы. Іс-әрекеттi бағалаудың белгiсi - алынған пайда мөлшерi. Сондықтан басқару есебi жауапкершiлiк орталығына кipep шығындардың құны, осы орталық ішіндегі шығындар және сегмент іс-әрекетінің қорытындылары шығарда түпкiлiктi нәтижелер туралы ақпарат ұсынуға тиісті.

Инвестиция орталықтары - кәсiпорын сегменттерi, олардың менеджерлерi өз бөлiмшелерiнiң шығындары мен кipicтepiн бақылап қана қоймайды, басқа орталық басшылары шұғылданбайтын, инвестицияланған қаржыны тиiмдi пайдалануды да қадағалайды. Басқаруда ең үлкен өкiлеттiктерi бар инвестиция орталығының басшылары қабылданатын шешiмдер үшiн кәсiпорын әкiмшiлiгi жекелеген жобалар бойынша бөлген қаражатты бөлу ең жоғары жауапкершiлiк көтередi.

Басқару есебiнiң мәні - шығындар мен кiрiстердi, мөлшерлеудi, жоспарлауды, бақылауды және кәсiпорының болашақ даму мәселелерiн үйлестiру мен шұғыл басқару шешiмдерi үшiн ақпаратты жүйелендiретiн таллдауға есеп жүйесiн бiрiктiрiп кipiктipy (интеграциялау) .

Ұйымды жауапкершiлiк орталықтарына бөлу мен оларды маңызына қарай iрiктеудi кәсiпорынның ұйымдастырушылық құрылымы деп атайды.

Менеджерлерге жүктелген жауапкершiлiк дәрежесiне байланысты кәсiпорынның ұйымдастырушылық құрылымы орmалықmандырылған немесе орmалықmандырылмаған болып сипатталуы мүмкін.

Орmалықmандырылған ұйымдар функционалдi принциптер бойынша әкiмшiлiк, қаржы, жабдықтау, өндiрiс, маркетинг және т. с. с. құрылған және олардың басқару есебi жүйесi шығындар орталығына негiзделген. Басқарудың мұндай жүйесi шын мәнiнде консервативтi болып табылады, ең көп шамада мәжбүрлiктi көздейдi және өз қызметкерлерiне іс-қимыл бостандығын бермейдi.

Орmалықmандырылмаған құрылым пайда мен инвестиция орталықтары бар болуымен сипатталады. Шығын орталықтарының менеджерлерiмен салыстырғанда олардың басшыларының мол құқықтары мен мiндеттерi бар, кәсiпорын әкiмшiлiгiнiң алдын-ала келiсуiнсiз шешiмдердiң едәуiр бөлiгiн қабылдай алады.

Тандалған ұйымдастырушылық құрылым түpiнe қapaмaстaн, тұтастай компанияны қаржыландыру үшiн жауапкершiлiк, әдетте, жоғары басшылықта болады.

Басқару есебінде қолданылатын шығындарды жіктеу

Кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiнiң мақсаты - өнім шығару, оны еткiзу мен пайда алу. Барлық кәсiпорынның да, оның белiмшелерiнiң өндiрiс тиiмдiлiгiн сипаттайтын көрсеткiштердiң жалпы жүйесiнде басты орын ~paмы оны қалыптастыратын шығындармен белгiленетiн өзiндiк құнғa берiледi. Өндiрiс шығындары - өнiмдi (жұмысты, қызметтi) өндiру мен өткiзуге жұмсалған қоғамдық еңбек шығындары.

Өндiрiс шығындарының басқару есебi кәсiпорынның негiзгi мақсатын орындауға бейiмделген басқарудың белгiлi бiр үлгiсiне сәйкес еткен, осы және болашақ шығынды қолдануды талдаудан тұpaды. Шығындар есебiн дұрыс ұйымдастыру үшiн оларды ғылыми негiзделген жiктеудiң мәнi зор.

Шығындар - басқару есебi негiзгi объектiлерiнiң бiрi, курделi және сан қырлы құбылыс. Оларды тиiмдi басқару үшiн белгiлi бiр белгiлер бойынша шығындарды топтастыруды көздейтiн жiктеудi қолданған жөн.

№7 “Тауарлы - материалдық қорлардың есебi” атты Бухгалтерлiк есеп стандартына сәйкес (2003 ж. 28 қаңтардағы өзгерiстерімен бiрге) шығындар былайша жiктеледi:

• пайда болу орны (өндiрiс, цехтар, учаскелер, құрылымдық бөлiмшелер) бойынша. Мұндай жiктеу жауапкершiлiк орталықтары бойынша есептi ұйымдастыру мен өнiмнiң (жұмыстың, қызметтiң) өндiрiстiк өзiндiк құнын белгiлеу үшiн қажет;
• шығынды көтерушiлер, яғни өнім (жұмыс, қызмет) түрлерi бойынша-өнiмнiң өзiндiк құнын анықтау үшiн қажет;
• өнiмнiң өзiндiк құнынa жатқызу тәсiлi немесе шығын түрлерi бойынша экономикалық элементтер мен калькуляция баптары бойынша:

а) экономикалық элементтер бойынша - өнім өндiрiсiне нақты не жұмсалғанын керсетедi. №7 БЕС - ке сәйкес бұған мынадай экономикалық элементтер жатады:

• материалдық шығындар;
• еңбектi өтеуге жұмсалатын шығындар;
• ақша аударымдары;
• құралдардың тозуы;
• басқадай шығындар.

ә) калькуляция баптары бойынша - өнiмнiң кейбiр түрлерiнiң өзiндiк құнын есептеу үшiн қолданылады. №7 БЕС бойынша бұларға:

• материалдар;
• еңбектi өтеу;
• ақша аударымдары;
• қосымша шығыстар.

Көрсетiлген топтарды салыстыру 1-кестеде келтiрiлген.

1-кесте. Элементтер мен калькуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру

Экономикалық элементтер (117000 тг) және калькуляция баптары (114000 тг) бойынша шығындар өдiрiстiк емес шоттарға есеп өзгерту бөлiгiне тузету элементтерi бойынша жиынтыққа кiрмей тұрып сандық жағынан бiрдей болмайды. Шығындардағы айырмашылықтар, сондай-ақ ұқcac атаулардың элементтерi мен калькуляция баптары бойынша да болады. Мысалы, экономикалық элемент бойынша “Еңбектi өтеу шығындары” 17000 тг болып, ал “Еңбектi өтеу” калькуляциясының бабы бойынша 1 тг болып керсетiлген. Айырма жабдықты күтумен шұғылданатын еңбекшiлердiң еңбегiн өтеу шығыстарында, яғни қосымша шығыстарда ескерілген.

Алайда экономикалық элементтер мен шығын баптары бойынша шығын есебiндегi топтасулар өзара байланысты екендiгiн байқаган жөн, өйткенi олар субъектiнiң бiрдей шығындарын құрамы (элементтер) және мақсаттық белгiлеуi (калькуляция баптары) бойынша сипаттайды.

Бұл есепте тұтастай шаруашылық жүргiзушi субъект бойынша ақпаратты элементтік тұрғыда қалыптастыруға және оны шығындардың пайда болу орны мен өнім (жұмыс, қызмет) түрлерi, калькуляция баптары бойынша мұқият қарастыруға, өзіндік құнды анық есептен шығаруға, кәсіпорын шығындарын бақылауды жақсартуға мүмкiндiк бередi. Экономикалық элементтер бойынша топтастыру олардың құрылымын оқып-үйрену, өндiрiстiк шығыстардың сметасы қолданылады. Eкi топтасу да бiрiн-бiрi толықтырады және өнiм өндiрiсiне жұмсалған шығынды есептеуге, өзіндік құнды есептеу мен талдауға мүмкiндiк бередi.

Өндiрiс шығындары бiрқатар басқа белгiлері бойынша жiктелуi мүмкін (2-кесте) :

2-кесте. Өндiрiс шығындарын жiктеу

Негiзгi шығындар - өндiрiстiң технологиялық үдерісiмен тiкелей байланысты шығындар: шикiзат пен материалдар, қосалқы материалдар мен басқадай шығындар.

Қосымша шығындар өндiрiстi ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға байланысты пайда болады.

Тiкелей шығындар - өнiмнiң белгiлi бiр түpiн өндiруге байланысты, оның өзiндiк құнына тiкелей кipyi мүмкін (шикiзат, негiзгi материалдар, ақша аударымдары) . Жеке бөлiмшеге жатқызылуы мүмкін шығындар бөлiмшенiң шығындары деп аталады (автомеханиктiң еңбек ақысы - автосервис белiмшесiнiң тiкелей шығындары, автомобильдi бояу цехында колданылатын бояудың құны - тiкелей бояу цехының шығындары) .

Жанама шығындар - өнiмнiң жеке түрлерiнiң өзiндiк құнына тікeлей енгiзiлмейтiн және жанама (шартты) түрде бөлiнедi. Жеке бөлiмшелерге жатқызылмайтын шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар - субъектiнiң әрбiр бөлiмшесiнiң жанама шығындары) деп аталады.

Шығындар бiр бөлiмше үшiн тiкелей, екiншiлерi үшiн жанама (зауыт менеджерiнiң еңбек ақысы - кейбiр бөлiмшелер үшiн қосымша шығындар, алайда бүкiл зауыт үшiн тiкелей шыгын) болуы мүмкін.

Тура және жанама етiп бөлу салалық ерекшелiктерге, өндiрiстi ұйымдастыруға, өнiмнiң өзiндiк құнын калькуляциялаудың қабылданған тәсiлiне (көмip өнеркәсiбiнде, энергетикада - барлық шығындар тiкелей байланысты) .

Бiрэлементтiк шығындар - бiр элементтен тұратындар (еңбек ақы, материалдар, ақша аударымдары) .

Кешендi шығындар - бiрнеше элементтен тұратындар (құрамына тиiстi риске құрамның еңбек ақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен баскадай бiрэлементтiк шығыстар кipeтiн цехтық шығыстар) .

Өзгермелi шығындар - мөлшерi өндiрiс көлемiнiң өзгеруiне тура сайма-сай (пропорциональды) өзгеретiндер (өндiрістiк жұмысшылардың еңбек ақысы, технологиялық энергия, отын және т. б. ) және осы кезеңдегi өнім өндiруге сайма-сай бөлiнедi.

Тұрақты шығындар - өнім өндiрiсi көлемiнiң өзгеруiне байланысты емес (жылыту, өндiстiк бөлмеге жарық беру, амортизация, жалға алу, жарнама шығындары және т. б. ) .

Өнім бiрлiгiне шаққандағы тұрақты шығындар өндiрiс көлемiнiң ұлғаюына қарай төмендейдi.

Ағымдағы шығындар - жиi мерзiмде болып тұратын шығындар (шикiзат, материалдық шығындар) .

Бір жолғы шығындар (бiр мәрте) - еңбек демалысын, жөндеу жүргiзу және т. б. төлеуге арналған шығындар. Олар сметаны бекiткен ретпен, тәртiппен және мерзiмде бiртіндеп өнiмнiң өзiндiк құнынa кіpeді.

Өндiрiстiк шығындар - тауарлық өнiмдi дайындауға байланысты және оның өндiрiстiк өзiндiк құнынa (тауарлық өнім - өз материалынан да, тапсырушының материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; басқа жаққа босатылған, өзi өндiрген жартылай өнiмнiң сондай-ақ субъектiнiң негiзгi құралжабдықтары толықтыруға жiберiлген өнiмнiң өзiндiк құны) құрайтын барлық шығындар.

Әкiмшiлiк шығындар - жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкiмшiлiк мақсаттағы шығыстарға байланысты.

Коммерциялық (өткiзу бойынша) шығындар сатып алушыларға өнiмдi өткiзуге байланысты.

Өндiргiштік (жоспарланатын) шығындар - тиiмдi технология мен өндiрiстi ұйымдастыруға белгiленген сападағы өнім өндiрiсiне шыққан шығындар.

Өндiргiштік емес (жоспарланбайтын) шығындар - өндiрiс технологиясы мен ұйымдастырудағы кемшiлiктер салдары iркiлiс шығындары болып табылады.

Реттелетiн шығындар - егер атқарушы шығындар деңгейiне елеулi әcep етiп немесе реттей алса (өнiм өндiрiсiне пайдаланатын шикiзатқа шығындарды цех тексерушiсi реттейдi) .

Реттелмейтiн шығындар - деңгейiне еңбеккер (дайындау учаскесiнiң шебеpi конструкторлық бөлiм қызметкерiнiң еңбегiн өтеу бойынша шығынға әcep ете алмайды) елеулi ықпал ете алмайтын шығындар.

Жалпы шығындар - өндiрiлетiн өнiмнiң барлық көлемiне.

Орташа шығындар - өнiмнiң бiр бiрлiгiне шаққандағы өнімнің өзiндiк құнына (тiкелей шығындар) кeтeтiн.

Кезең шығыстары : жалпы және әкiмшiлiк шығыстар, тауарды өткiзу бойынша шығыстар, сыйақы бойынша шығыстар (жанама шығындар) .

Басқару есебiнде шығындарды жiктеу сан түрлi және қандай басқару мiндетiн шешу қажеттiгiне байланысты. Басқару есебiнiң негiзгi мiндеттерiне мыналар жатады:

• өндiрiлген өнiмнiң өзiндiк құнын есептеу, қорлар мен алынған пайданың құнын бағалау;
• басқару шешiмiн қабылдау мен жоспарлау;
• жауапкершiлiк орталығының өндiрiстiк қызметiн бақылау мен реттеу.

Өндірістік есепке алу шоттарының жүйесі, аналитикалық есепті ұйымдастыру

Кәсiпорын - бұл түрлi өндiрiстерден және шаруашылықтардан (негiзгi, көмекшi, қосымша, қосалқы және эксперименттiк) тұратын күрделi механизм.

Кәсiпорынның жекелеген өндiрiстiк буындары бойынша жоспарлау және шығындарды есепке алу мақсатында өндiрiлетiн өнімнің атқаратын қызметiне қарай барлық өндiрiстер негiзгi және көмекші өндiрiстер болып eкiгe бөлiнедi.

Негiзгi өндiрicке кәсiпорын шығаратын өнiмдер, сондай-ақ өнiмдi сатуға және зауыт iшiнде тұтынуға (желiлiк, ұсталық, престеу, машина жасау зауыттарында) арналғaн шалафабрикаттарды дайындайтын өндiрiстер жатады.

Көмекшi өндipic негiзгi өндiрiстiң өнімін әзiрлеуге қатыспайды, бiрақ өнім өндiруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тiкелей ықпал етедi (жөндеу-механикалық және аспаптық цехтар, электр-көлiктiк, сумен жабдықтау және т. б. ) .

Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндiру жөнiндегi цехтар) негiзгi өндiрiс қалдықтарын кәдеге жаратуға септiгiн тигiзедi.

Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен айналысатын цехтар) негiзгi материалдардан емес, бiрақ негiзгi және көмекшi өндiрicтерде пайдаланатын материалдардан өнім өндiредi.

Эксперuменттiк (тәжiрuбелiк) цехтар тәжiрибелiк үлгiлердi дайындайды және түрлi эксперименттiк жұмыстарды атқарады.

Бұдан басқа кәсiпорында қызмет көpceтeтiн өндipicтep мен кәсiпорын ұжымының тұрмыстық қажеттiлiгiн канағаттандыратын шаруашылықтар (тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар, моншалар, кip жуатын орындар) болады. Бұл кәсiпорындар өнiмдi дайындауға, сондай-ақ басқа да тарапта жұмыстарды aтқapуғa немесе қызмет көрсетуге өз септiгiн тигiзедi.

Өндiрicтiк есептi дұрыс ұйымдастырдың кез-келген кәсiпорын үшiн маңызы зор.

Өндiрiстік есептi ұйымдастыру көбiне өндiрiстің типiне байланысты болады. Өндiрiс жеке-дара, сериялық және жаппай өндiрiс болып үш топқа (тұрпатқа) бөлiнедi.

Жеке-дара (жекелеген) өндiрiс - өнім жекелеген даналарымен немесе қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндiрiс. Бұл ауыр машина жасауға, кеме жасауға, бiрегей станоктар мен турбиналарды өндiруге тән. Оның мынадай ерекшелiктерi бар: ондағы цехтар нақты бiр салаға мамандандырылмайды; субъект пен цехтардың өндiрiс бaғдарламасында бұйымдар мен олардың бөлiмдерiнiң көп мөлшерде болуымен ерекшеленедi; дайындық-қорытындылау жұмыстарына кeтeтiн шығындардың деңгейi салыстырмалы жағдайда алғанда бiршама үлкен болады; өндiрістiң басқа да тұрпаттарына қарағанда өндiрiстiк цикл ұзақ болып келедi. Жеке-дара өндiрiсте, әдетте, шығындарды есепке алу үшiн және өнімнің өзiндiк құнын калькуляциялау үшiн тапсырыстық әдiс қолданылады, бұл орайда шығындар әрбiр бұйым (тапсырыс) бойынша есепке алынады.

Сериялық өндiрiс бiркелкi бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын қайталанып отыруымен сипатталады.

Сериялардың көлемiне қарай өндiрiстер мынадай үш түрге бөлiнедi: ipi сериялық өндiрiс (өнім жыл бойы үздiксiз дайындалады), сериялық (мамандану анағұрлым тар, ал өндiрiстiк желiлер мен цехтар бойынша және технологиялық жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндiрiс (жекелеген өндiрiстен ұсақ сериямен өнім шығаруға арналған) .

Сериялық өндiрiсте шығынды есепке алудың және өнімнің өзiндiк құнын калькуляциялаудың нормативтiк немесе қайта жасау әдiстерiн қолданады.

Жаппай өндipic - ұзақ уақыт бойы бiрдей өнiмдi үздiксiз шығаратын өндiрiс тұрпаты (типi) . Шығарылатын өнiмдердiң ассортиментi (түрлерi) көп болмағанымен олардың шығарылатын мөлшерi айтарлықтай көп болуы мүмкін, белгiлi бiр салаға ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейi және өндiрiстiң жұмыс ырғағының жоғары болуы өндiрiстiң осы тұрпатына тән белгiлер болып табылады. Бұл арада әдеттегiдей өнімнің және оның негiзгi элементтерiнiң өзiндiк құнын есепке алудың жене калькуляциялаудың нормативтiк әдiсi қолданылады.

Кез келген өнiмдi өндiру, жұмыстарды атқару және қызметтi көрсету белгiлi бiр шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз eтyi керек: жалпы өнім көлемiн, әрбiр өнім түрлерiнiң нақты өзiндiк құнын есептеу (калькуляциялау), кызметтi көрсету, жұмысты орындау, өндiрiлген өнімнің накты шығысын толык, дер кезiнде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнестi ұйымдастыру және басқарушылық шешiмдi қабылдау мен жоспарлау үшiн ақпараттарды жинау және бақылауды көздейдi.

Өндiрiс шығындарын есепке алу үшiн шоттардың кешендi жүйесi қолданылады, оған 90 - «Негiзгi өндiрiс», 92 - «Көмекшi өндiрiс», 93 - «Үстеме шығыстар» бөлiмшелерiнiң шоттары кiредi.

Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды қамтамасыз ету үшiн мынадай есеп регистрлерi пайдаланылады:

«Цехтар бойынша шығындар» ведомосы, онда 90, 92, 93 бөлiмшелер шоттары бойынша шығындар есепке алынады. 90, 92, 93 бөлiмшелер шоттарының есебi компьютерлендiрiлген кезде олар бойынша тиiстi машинограмма колданылады. Ай соңында бухгалтерия өндipic шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.

Өндiрiс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебi калькуляция (есеп) объектiлерiнiң және цехтар мен өндiрiстер бойынша шығын баптарының үлгiленген номенклатурасы бойынша калькуляциялық (қолжазбалық) карточкаларда немесе ведомостарда жүргiзiледi.

Өндiрiске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай калькуляциялау объектiсiне жататындығын белгiлеу үшiн, есеп объектiлерiн, шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады. Ал бұл үстеме шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау объектiлерi бойынша дұрыс топтастыруға мүмкiндiк бередi.

Орташа және ipi кәсiпорындарда өндiрiс шығындарын есепке алу және өнiмнiң өзiндiк құнын калькуляциялау үшiн кәсiпорынның бухгалтериясы құрамында, бiртұтас болып келетiн eкi бухгалтерия - қаржылық және басқару бухгалтериясы болуы мүмкін.

Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарының 10-80 бөлiмшелерiне eнeтiн шоттарын жүргiзiп, есептiң Бас кiтабын, кәciпopынның балансын және қаржылық есеп беруiн жасайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс