Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының мемлекеттік-аймақтық түрі және оны іске асырудың механизмдері

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3

1 МЕМЛЕКЕТТІК АЙМАҚТЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН МЕХАНИЗМДЕРДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

5
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және міндеті ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің ғылыми теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.3 Аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын құралдар ... ... ... ...
13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДІҢ МЕХАНИЗМДЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

17
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік аймақтық саясатын
жүргізу механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17
2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтiк саясаты және аймақтық
әлеуметтiк процесстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысының аймақтағы әлеуметтік
процестерді басқару тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

32

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК.АЙМАҚТЫҚ ТҮРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

46
3.1 Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау
жүйесінің тиімділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
3.2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік аймақтық саясатты
жүргізуде әлеуметтік.экономикалық механизмдерді қолдану
барысы және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 64

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылатын мемлекеттік аймақтық саясаттың қазіргі теориялық ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгі мәселелердің бірі. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай мемлекеттік аймақтық саясаттың багыттарын айқындау өзекті мәселеге айналып отыр. Осы мақсатта мемлекеттік аймақтық саясаттың қалыптасуына әсерін тигізетін негізгі жағдайларды сараптауға жүгінемін. Нарықтық қатынастарының дамуы мен қалыптасуы жағдайында әлеуметтік реформалардың ғылыми негізделуіне - аймақтық саясат маңызды роль атқарады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты жолдауында: «Мемлекеттің әлеуметтік саясаты жұмыс орындарын ашуға және еңбекке қабілетті халықты ел экономикасына тартуға бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола алады. Бұл қағиданы біз бұрын да ұстанып келдік, болашақта да одан ауытқымаймыз» деп айтылған. Мемлекеттік аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар. Макро экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, мемлекеттік аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтереді. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аймақтардың мүдделерін үйлестіру, аймақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтың ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады. Әлеуметтік мемлекет көптеген құқықтық және қаржылық тұтқалар көмегімен өзінің әлеуметтік міндеттерін орындау мақсатымен экономикаға ықпал етеді. Әлемнің көптеген елдері әлеуметтік мемлекетке өз жолдарымен келген, онда барлық азаматтардың қолайлы жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған әлеуметтік-экономикалық реттеу механизмінің іс-әрекетінде қоғамның әлеуметтік құрылымы орныққан, сондай-ақ мемлекет экономиканың өзін-өзі реттеу мен табыстар деңгейінде жөнсіз алшақтыққа жол бермеу арқылы азаматтар категориясы арасында табыстарды бөлуді қадағалайды. Мемлекеттің барлық іс-әрекеттері – салықтар, жәрдем қаржылары, демеу қаржылары, бюджеттік ақша-несие саясаты, зейнетақымен қамтамасыз ету және тағы басқа адамзат дамуына ықпалын тигізеді.
Аймақ дамуының кез-келген аясындағы дағдарысты жою, бір жағынан алғанда, экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты.Әлеуметтік даму салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық құраушыларының тепе-тендігі қажет. Экономикалық және әлеуметтік құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтың тұрмыс жағдайының деңгейін көтеруге болады. Дипломдық жұмыста әлеуметтік мемлекеттік саясаттың мәнін, мемлекеттік аймақтық саясатты және оның әлеуметтік-экономикалық механизмдерді қолдану және жетілдіру жолдарын қарастырдым.

1 «Жаңа он жылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2010жыл 30қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауы
2 «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2009 жыл 6 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
3 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың ең басты мақсаты» деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 6 ақпан 2008 ж.
4 «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан («Қазақстан-2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде)» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы 28-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
5 «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындаағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жыл 1-наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауы
6 «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан («Қазақстан-2030» стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде)» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы 28-ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы
7 Г.А. Жолмырзаева «Халықты әлеуметтік қорғаудың үш деңгейі» // Заң газеті, 2006 ж 7 сәуір
8 Исахова П. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігі және оны реформалау бағыттары / П. Исахова // Аль-Пари. - 2006.
9 Н.А.Волгина. Социальная политика: Оқу құралы.-М.,2005
10 Президент және Халық. – 2007ж.-№46
11 Президент және Халық. -2008ж.-№23
12 Қазақстан Республикасы және оның аймақтарының әлеуметтік экономикалық дамуының статистикалық көрсеткштері, ҚР Статистика агенттігі, №3 2006 ж
13 Сарсенова Ж.Н. Әлеуметтік жұмыс: Оқу құралы – Алматы, 2004ж
14 «Аймақтың экономикасын басқару» Алматы 2005ж
15 ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005
16 Танкиева. «Жергілікті экономиканы басқару» Алматы-2007ж
17 Ақиқат.-2007ж
18 Саясат тиімділігі.Алматы МУ Хабаршысы. – 2007ж.-№5
19 ОҚО « 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы» ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005
20 Гос.Аудит.- 2009ж.- №3
21 Саясат. -2006ж.- №3
22 Қазақстан жоғары мектебі.-2009ж. - №3
23 Зерттеуші. – 2008ж. - №5
24 Қоғам және дәуі. – 2009ж. - №3
25 Қазақстан Республикасы және оның аймақтарының әлеуметтік экономикалық дамуының статистикалық көрсеткштері, ҚР Статистика агенттігі, №3 2006 ж
26 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы,№1,2006 ж., ҚР Статистика агенттігі, 82 бет
27 Қазақстанның статистикалық жылнамасы, ҚР Статистика агенттігі. Алматы, 2006
28 А.Әбдіқалық.Қазіргі кезеңдегі ҚР-ң әлеуметтегі мәселелері//Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы.-2005. -№3
29 Холостова Е.И. - Социальная политика и социальная работа.- М.-2006
30 Қуантайұлы Н. Әлеуметтік саясат 7/Алматы ақшамы -2007. -№ 26-3 6.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 МЕМЛЕКЕТТІК АЙМАҚТЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН
МЕХАНИЗМДЕРДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...5
... ... ...
1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және 5
міндеті ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің ғылыми теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1.3 Аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын 13
құралдар ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК
САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДІҢ МЕХАНИЗМДЕРІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
...
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік аймақтық саясатын
жүргізу 17
механизмдері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтiк саясаты және аймақтық
әлеуметтiк 23
процесстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысының аймақтағы әлеуметтік
процестерді басқару тиімділігін 32
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК-АЙМАҚТЫҚ ТҮРІН
ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...46
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.1 Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау
жүйесінің тиімділігін 46
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
3.2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік аймақтық саясатты
жүргізуде әлеуметтік-экономикалық механизмдерді қолдану
барысы және жетілдіру 59
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...62
... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Экономиканы мемлекеттік реттеудің
ерекше бағыты ретінде қарастырылатын мемлекеттік аймақтық саясаттың қазіргі
теориялық ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын
тигізетін негізгі мәселелердің бірі. Сондықтан да аймақтар дамуындағы
қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай мемлекеттік
аймақтық саясаттың багыттарын айқындау өзекті мәселеге айналып отыр. Осы
мақсатта мемлекеттік аймақтық саясаттың қалыптасуына әсерін тигізетін
негізгі жағдайларды сараптауға жүгінемін. Нарықтық қатынастарының дамуы мен
қалыптасуы жағдайында әлеуметтік реформалардың ғылыми негізделуіне -
аймақтық саясат маңызды роль атқарады. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру
мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында: Мемлекеттің
әлеуметтік саясаты жұмыс орындарын ашуға және еңбекке қабілетті халықты ел
экономикасына тартуға бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола алады. Бұл
қағиданы біз бұрын да ұстанып келдік, болашақта да одан ауытқымаймыз деп
айтылған. Мемлекеттік аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды
жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар. Макро экономикалық саясаттың
құрамдас бөлігі бола отырып, мемлекеттік аймақтық саясат әрбір аймақтың
экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы
экономиканың тиімділігін көтереді. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине,
міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген
аймақтардың мүдделерін үйлестіру, аймақтық дамудың әрекетті механизмін
жасақтау, сонымен қатар аймақтың ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша
пайдалану жатады. Әлеуметтік мемлекет көптеген құқықтық және қаржылық
тұтқалар көмегімен өзінің әлеуметтік міндеттерін орындау мақсатымен
экономикаға ықпал етеді. Әлемнің көптеген елдері әлеуметтік мемлекетке өз
жолдарымен келген, онда барлық азаматтардың қолайлы жағдайын қамтамасыз
етуге бағытталған әлеуметтік-экономикалық реттеу механизмінің іс-әрекетінде
қоғамның әлеуметтік құрылымы орныққан, сондай-ақ мемлекет экономиканың өзін-
өзі реттеу мен табыстар деңгейінде жөнсіз алшақтыққа жол бермеу арқылы
азаматтар категориясы арасында табыстарды бөлуді қадағалайды. Мемлекеттің
барлық іс-әрекеттері – салықтар, жәрдем қаржылары, демеу қаржылары,
бюджеттік ақша-несие саясаты, зейнетақымен қамтамасыз ету және тағы басқа
адамзат дамуына ықпалын тигізеді.
Аймақ дамуының кез-келген аясындағы дағдарысты жою, бір жағынан
алғанда, экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты.Әлеуметтік даму
салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде
ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму
деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік
жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты
бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп
туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық
құраушыларының тепе-тендігі қажет. Экономикалық және әлеуметтік
құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі
бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтың тұрмыс жағдайының
деңгейін көтеруге болады. Дипломдық жұмыста әлеуметтік мемлекеттік
саясаттың мәнін, мемлекеттік аймақтық саясатты және оның әлеуметтік-
экономикалық механизмдерді қолдану және жетілдіру жолдарын қарастырдым.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасының әлеуметтік
саясатының мемлекеттік-аймақтық түрі және оны іске асырудың механизмдерін
талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
– Мемлекеттік-аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын механизмдердің
тәжірибесі мен териялық негіздерін анықтау.
– Қазақстан республикасындағы мемлекеттік-аймақтық әлеуметтік саясатты
жүргізудің механизмдерін талдау.
– Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының мемлекеттік-аймақтық
түрін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың объектісі: Қазақстан Республикасының әлеуметтік
саясатының мемлекеттік-аймақтық түрі.
Зерттеу пәні: Қазақстан Республикасының әлеуметтік
саясатыныңмемлекеттік-аймақтық түрі және оны іске асырудың механизмдері
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс үш бөлімнен, кіріспе және
қорытындыдан тұрады. Бірінші бөлімінде әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты
және міндеті, мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің ғылыми теориялық
негіздері, аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын құралдарын қарастырдым.
Дипломдық жұмыс 65 беттен тұрады.

1 МЕМЛЕКЕТТІК АЙМАҚТЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДЕ
ҚОЛДАНЫЛАТЫН МЕХАНИЗМДЕРДІҢ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Әлеуметтік саясаттың мәні, мақсаты және міндеті

Әлеуметтік саясат – бұл тұрғындардың әлеуметтік жағдайын толығымен,
сондай-ақ оны құраушы класстарды, деңгейлерді (қабаттардың), әлеуметтік,
әлеуметтік–демографиялық, әлеуметтік професионалды топтарды, әлеуметтік
бірлестіктерді (жанұялар, халықтар, қала, аудан, аймақ тұрғындары) өзгерту
және сақтау мақсатындағы әлеуметтік топтардың өзара арақатынасы.
Әлеуметтік саясаттың басты нысаны – халық және халықтың әртүрлі
бөліктерінің әлеуметтік жағдайы.
Әлеуметтік жағдай – бұл тұрғындардың және оның құрама бөліктерінің
тіршілік әрекетінің негізгі мінездемесі.
Әлеуметтік жағдай тіршіліктің қоғамдық жағдайларын және қоғам
бөліктерінің құрылымдық дамуын қалыптастыратын жүйенің өте маңызды
факторларының әсері ретінде қалыптасады.
Әлеуметтік жағдайды қалыптастыратын қоғамдық жағдайлардың ішіндегі ең
маңыздылары мыналар:
– Қоғамдық құрылыс. Мұнда қоғамдық рольдердің негізгі үлестірімі бірінші
кезекте қанаушылар мен қаналушыларға бөлу, үстемдік ету мен бағыну
бекітілген.
– Қоғамдағы билік. Әлеуметтік тұрақтылықты ұстап тұрушы әдіс ретінде.
Тікелей диктатурадан әлеуметтік серіктестікке дейін өзгеретін биліктегі
үстемдік етуші топтың басымдылық немесе үстемдік үлгісі өте маңызды.
– Шаруашылықтағы билік. (меншік) Меншік – бұл әкімшіл-шаруашылық
қатынастар, яғни шаруашылықта маңызды шешімді қабылдаушылар мен оларды
орындаушыларға бөлу. Мүлікті бөлу билеуші мен бағынушылардың арасында
көрініс табады. Меншіктің негізгі анықтаушылары болып мүлік емес, әкімшіл-
шаруашылық қатынастар табылады.
– Экономикалық жағдай – тіршілік пен дамуды қамтамасыз ететін, әлеуметтік
топтар мен бірлестіктердің әлеуметтік жағдайларының қалыпты эволюциясын
суреттеуге қажетті жағдайлардың жиынтығы. Мұнда тек қана кірістер емес,
сондай-ақ білім, денсаулық сақтау, коммуналды – тұрмыстық қызметтермен,
үймен қамтамасыз ету, жабдықтау жағдайлары кіреді.
– Экологиялық қауіпсіздік – өндірістік сферадағы, тұрғылықты жерлердегі,
табиғи ортадағы экологиялық қауіпсіздік деңгейлері.
– Әлеуметтік қауіп - қатерден қорғану (әлеуметтік қорғаныс) – қоғамдағы
жағдайды сақтау мен жақсарту талаптарын қозғау кезіндегі субьектілерге
сүйемел болатын әлеуметтік тәртіп.
Әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашу үшін кейбір маңызды аспектілердегі
өзара әрекеттерін суреттеу қажет. Ол аспектілер мыналар:
– Әлеуметтік саясатқа нақты қатысатындар, яғни оның шеңберінде нақты
әрекет етушілер мен әлеуметтік пассив субьектілерді анықтау.
– Ең беделді адамдар (класстардың, әлеуметтік топтардың).
– Субьектілердің әлеуметтік жағдайларын шешу жолдары.
– Субьектілердің қазіргі таңдағы ең маңызды әлеуметтік проблемалары
(мәселері).
– Әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің орны.
– Әлеуметтік саясаттың беделді субьектілердің мақсаттары, стратегиялары
және бағдарламалық приоритеттері.
– Әлеуметтік күштердің нақты тарихи арақатынасы.
– Әлеуметтік дамудың қалыптасқан тұрақты тенденциясы және бағыттары.
– Қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықтың деңгейі, оның тұрақтылығы мен
тұрақсыздығының маңызды факторлары (бұл әлеуметтік қауіпсіздік,
тұрақтылық мәселелері)
Әлеуметтік саясаттың пәні дегеніміз ғылымның құрамдас бөлігі,
заңдылықтар, қоғамның мазмұнды қарым – қатынасы, сонымен қатар қоғамдық
тәжірбиенің процестері мен факторлары. Мұнда әлеуметтік топтар жағдайына
байланысты қатынасқа түседі. Қазақстанның әлеуметтік дамуының мақсатын
саяси басқарумен анықтайды, ол жергілікті басқару органдары мен өндірістік
коллективтер көпшіліктің жағдайын жақсартуға байланысты, әлеуметтік – саяси
тұрақтылықты сақтауға байланысты қоғамдағы әлеуметтік серіктестікті
жоғарылатуға байланысты әлеуметтік мақсат пен нәтижелерге жетуге
бағытталады.
Субьективті – обьективті жағынан қарасақ әлеуметтік саясат термині
көп вариантты. Көп авторлардың көзқарасы бойынша бұл мемлекеттің әлеуметтік
сферадағы қызметі. Басқалар болса бұл түсінікке басқаша қарайды - өзі
әрекет етуші көпшіліктің барлық субьектілерінің қатынасы, шаруашылық,
басқарушылық құрылымдарының заңда негізделген мақсат пен міндетінің болуы.
Әлеуметтік саясаттың обьективті – субьективті қатынасында өзі қызмет
етуші көпшіліктің барлығы қатысады, бөлек азаматтар, белгілі – бір
деңгейдің әлеуметтік қауымдастығы.
Әлеуметтік саясаттың субьектілері мемлекеттік билік органдары,
ұйымдары мен кәсіпорындары, сонымен қатар әлеуметтік сферада қызмет ететін
мемлекетік емес ұйымдар, азаматтардың қоғамдық құрылымы мен инициативалары.
Әлеуметтік саясаттың субьектілеріне мыналарды жатқызуға болады: құқық
беруші; атқарушы; сот жүйесі. Олар қоғамның қатысуымен мемлекеттің
әлеуметтік саясатының мақсатын, міндетін анықтайды және оны жүзеге асыруға
қатысады.[1 4 9]
Кейбір зерттеушілердің ойынша обьект – бұл бағынушы, пассивті, екінші
деңгейлі басқарылушы құрылым. Оның өзінің белсенділігі мен инициативасы
болмайды. Бұл көп жағдайда олай емес, өйткені ол қоғамның өмірімен
байланысты.
Бұл контексте әлеуметтік саясаттың обьектілері қоғамның әлеуметтік
және әлеуметтік еңбек саласында кездеседі. Оның негізгі көрсеткіштеріне -
– көпшіліктің білім алуы
– денсаулығы
– жағдайы
– әлеуметтік топтардың қарым – қатынасының конструктивтілігі және
әлеуметтік тұрақтылық жатады.
Әлеуметтік саясаттың субьектілері – бұл дербес әрекет ететін
әлеуметтік топтар, олардың органдары, ұйымдары, институттары, құрылымы. Бұл
әлеуметтік топтардан басқа әлеуметтік саясаттың субьектілеріне осы
әлеуметтік топттың мүдделеріне ұйымдық құрылымдар жатады. Яғни, субьектілер
2-ге бөлінеді. Бастапқы субьектілер - әлеуметтік топтардың өздері. Ал
қосымша бұл олардың мүдделерін көрсететін ұйымдық құрылымдар.
Әлеуметтік саясаттың субьектілері – бұл әлеуметтік топттар мен
азаматтар, олардың институттары, бұйымдар мен билік органдары. Ал олар
азаматтар мен әлеуметтік топтардың мүдделерін қалыптастырады, көрсетеді
және қорғайды.
Әлеуметтік саясаттың субьектілеріне мыналар жатады:
– Мемлекеттік ұйымдар мен ведомствалар;
– Жергілікті басқару органдары;
– Бюджеттік емес қорлар;
– Қоғамдық , діни ұйымдар;
– Мемлекеттік емес құрылымдар;
– Коммерциялық құрылым және бизнес;
– Әлеуметтік саясатпен айналысатын және оны жүзеге асыратын
профессионалды қызметкерлер;
– Азаматтар (мысалы, азаматтық инициативаларға қатысу арқылы, басқада
көмекке қатысу және т.б.)
Әлеуметтік саясаттың негізгі субьектісі – осы саясатты жүзеге асыратын
мемлекет болып табылады.[2 15 20]
Мемлекеттік әлеуметтік саясат – бүл мемлекеттің әлеуметтік сферадағы
белгілі бір әлеуметтік кезеңге есептелген қаржылық ресурстар мен ұйымдық –
насихаттаушы күштермен нығайтылған, нақты – тарихи жағдай мен мақсаттарға
негізделген қызметі.
ХХ ғасырдың 30 жылдарында, мемлекеттер қатарында әлеуметтік
шиеленісушіліктің тез жоғарылап өсуімен сипатталатын әлемдік дағдарыс
мемлекеттің нарықтық үрдістерге сонымен қатар, әлеуметтік сфераға арласу
қажеттігін дәлелдейді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты-қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық
жағдайларын реттеу бойынша мемлекеттің қызмет бағыттарының бірі.
Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың мәні – әлеуметтік топтар арасындағы
қарым-қатынастарды қолдау, қоғам мүшелерінің әл-ауқатын, өмірлік деңгейін
жоғарылату үшін жағдайлар жасау, қоғамдық өндіріске қатысу үшін
экономикалық ынталардың қалыптасуында әлеуметтік кепілдіктер құру. Осыған
байланысты, қоғамдық өндірістің шарттарын реттеу мақсатында мемлекет пен
жүргізілетін іс-шараның құрамды бөлігі ретінде жүзеге асатын мемлекеттің
әлеуметтік саясаты тұтасымен елдегі жалпы экономикалық ахуалмен тығыз
байланысты. Мемлекеттің әлеуметтік саясатын айта отырып, біз үкіметтің,
қоғамның әртүрлі мүшелері мен топтарының кірістерін үлестіруге және қайта
үлестіруге бағытталған іс-әрекетін түсінеміз. Осылай әлеуметтік саясатты
тар мағынада түсіндіруге болады.
Ал кең мағынада әлеуметтік саясат бұл қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын
қамтамасыз етуге негізделген макроэкономикалық реттеу бағыттарының бірі.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты бұл - өзінің мақсаты ретінде
кірістердің дифференциасын әлсіретуді, нарықтық экономикаға қатысушылары
арасындағы қарама-қайшылықты жұмсартуды және экономикалық салдарда
әлеуметтік қақтығысты болдырмауды мемлекеттің мақсатты бағытталған қызметі,
бұл халықты жұмыссыздықтан, бағаның өсуінен қорғауға бағытталған
мемлекеттің, кәсіпорынның, ұйымның, үкіметтің жергілікті мүшелерінің
әлеуметтік-экономикалық тәсілдер кешені. Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың
нарықтық экономикаға қатысуымен, азаматтардың жағдайларын түзетудің,
белгілі тәсілдерін, халықтың барлық топтарына әлеуметтік кепілдіктер
жүйесін құруды мақсат ететініне, әлеуметтік әділеттілік қағидасы жүзеге
асады. Әлеуметтік саясатты жүргізудің негізгі принциптері:
– Бағаның көтерілуі кезінде орнына төлеудің әртүрлі формаларын кіргізу
және индексация жүргізу жолдарымен өмір деңгейін қорғау.
– Ең кедей отбасыларын көмекпен қамтамасыз ету
– Жұмыссыздық жағдайында көмек беру.
– Әлеуметтік сақтандыру саясатымен қамтамасыз ету, ең төменгі жалақыны
белгілеу.
– Білім беру, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғауды мемлекет
есебінен дамыту.
– Мамандануды қамтамасыз етуге бағытталған белсенді саясат жүргізу.
ХХ ғасыр барлық мемлекеттің ішкі саясатының негізгі бағыттарының бірі
әлеуметтік саясат екенін көрсетті. Әлеуметтік саясаттың маңызды міндеті
болып қоғамдық өмірде тепе-теңдіктің белгілі деңгейіне төмендегілер арқылы
жету болып табылады:
– аштық, ауру, табиғи және техногендік апаттар, демографиялық
жарылыс және тағы басқаларының салдарының алдын алу үшін
мемлекеттік кепілдіктер беру.
– Белгілі өмір деңгейін және оны әлеуметтік шиеленісуін
төмендететін бағытқа сапалы өзгертуді қамтамасыз етуге бағытталған
материалды жабдықтарды және ұйымдық күш салуларды қайта үйлестіру.
– Өмір салтын реттеу (салықтармен, жабдықтармен, әл-ауқатты
жоғарылатумен, кәсіпкерлік бастаулар мен және тағы басқалары).
Әлеуметтік саясатты жасау кезінде мемлекет алдында әлеуметтік алымдар
туралы немесе әлеуметтік міндеттер туралы сұрақ тұрады, ол дамудың нақты
кезеңінде ең қажетті және бірінші кезекті шешімді талап етуші сапасында
қоғаммен қабылданады. Бұл таңдау әлеуметтік сферадағы азаматтық құқығына,
әлеуметтік қажеттіліктер мен талаптар үшін күресудегі мемлекеттік саясаттың
әртүрлі қағидалары арасындағы ұрыс-қысымында және алаңында өтеді.
Әлеуметтік саясат қызметі ретінде қоғамның әлеуметтік дамуын
басқаруға, оның мүшелерінің материалдық және мәдени қажеттіліктерін
қамтамасыз етуге және қоғамның әлеуметтік дифференсация үрдістерін реттеуге
бағытталған.
Әлеуметтік саясаттың базалық мақсаты болып тепе-теңдікке тұрақтылыққа,
тұтастылықққа және динамизмге материалдық ресурстар, сәйкес саяси күштер
және әлеуметтік жүйе болуы арқылы жету табылады.
Әлеуметтік саясаттың негізгі мақсаттарының бірі-әлеуметтік қарама-
қайшылықтарды шешу, стратегиялық және тактикалық қоғамдық, қоғамдық
қызушылықтар тепе-теңдігін сақтау немесе қалпына келтіру.
Әлеуметтік саясатты өндіру және жүргізуде ең күрделісі болып бірінші
кезекте шешімді талап ететін әлеуметтік бастаулар туралы сұрақты шешу болып
табылады.[3 25 32]
Адамның әлеуметтік реформалануының негізгі обьектісі ретінде
әлеуметтік ахуалын қамтамасыз ету әлеуметтік көмек және мемлекеттік қолдау
арқылы жүзеге асуы қажет, ең алдымен бұл көмектер ерекше әлсіз және қажет
ететін топтарға көрсетіледі, бұл топтарға жататындар:
– көпбалалы және толық емес отбасылар;
– жұмыссыздар;
– нарықтық талаптарға сәйкес емес мамандандырылған немесе жеткілікті
білім алмаған тұлғалар;
– қарттар;
– мағыналы жеке меншігі жоқ адамдар.
Осыған сәйкес мемлекеттік тәсілдер кешені ең төменгі өмір сүру
минимумымен қамтамасыз ету және мұқтаж адамдарға материалдық көмек
көрсетуге, білім алу, медициналық көмек алу үшін жақсы жағдайлар жасауға,
азаматтық құқық және еркіндікпен қамтамасыз етуге, сонымен қатар
психологиялық прессингтен қорғауға бағытталуы керек.
Реформалардың тиімділігі мен табыстылығы туралы халықтың өмір сүру
өзгерісі, оның сапалық және сандық өлшемдерінің жаңа мазмұнымен айтылады.
Келешекте әлеуметтік көмектің тапшылығы елдегі саяси тұрақтылыққа әсер
етеді, сондықтан бірінші кезекте, елдің экономикалық өсуіне шешімді мағына
беретін еңбек өнімділігінің жоғарылауына және тиімділігіне бағытталатын
тәсілдер болуы қажет, ол қызметкердің біліміне, мамандануына, ынталануына
және денсаулық көрсеткішіне байланысты болады. Осыған сәйкес әлеуметтік
саясаттың негізгі бағыттары келесідегідей топталады:
– Кедейшілікпен күресу;
– Адам қорларын сақтау;
– Адам қорларының нарық талаптарына бейімделуі.
Әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика мемлекеттің әлеуметтік
мәселелерді шешудегі маңызды қызметін мақсат етеді. Бұл дегеніміз нарықтық
экономика еңбеккерлерге, еңбекке және қажетті білімге кепілдік бермейді,
мүгедектердің, аз қамтылғандардың, зейнеткерлердің әлеуметтік қорғалуын
қамтамасыз етпейді. Сондықтан мемлекеттің кірістерді үлестіру сферасына
әлеуметтік саясат жүргізу жолымен араласу қажеттілігі туындайды. Ұлттық
кірістің бюджет арқылы қайта үлестірілуі жүзеге асады, мемлекет әлеуметтік
бағдарламалар жүйесін жүзеге асырады.
Әлеуметтік сферада басты орынды мемлекеттік сектор алады (басты
функцияларды нарықтық құрылымдар орындайтын экономикадан басқа). Елдегі
мемлекеттік сектор көлеміне тәуелді әлеуметтік саясаттың өз ерекшеліктері
бар. Тәжірбиеде бұл мемлекеттің әлеуметтік саясатының әртүрлі көлемінде
көрініс береді. Кеңейтілген әлеуметтік саясат әлеуметтік бағдарламалардың
қолжетерлігін, әлеуметтік төлемдердің жан – жақтылығын мемлекеттің қайта
үлестірілген қызметінің жалпы қамтитын сипатын білдіреді.
Шектеулі әлеуметтік саясат оның минимумға әлеуметтік сфераның дәстүрлі
институттарын толықтыру функциясына жинақтауын білдіреді.
Әлеуметтік саясат минималды кіріс кепілдігін беруге халықты аурудан,
мүгедектіктен, жұмыссыздықтан, қарттықтан әлеуметтік қорғауға негізделген.
Осыған байланысты мемлекеттің минималды өмір жағдайларын қамтамасыз етуі
тек қана өз бетімен жасай алмайтын халық тобына арналады.
Қазақстанның әлеуметтік саясатының стратегиялық мақсаты болып
әлеуметтік бағдарланған экономиканың қалыптасуы болып табылады.
Экономиканың әлеуметтік бағдары ең алдымен (тұтынушының) өндірістің
тұтынушыға бағынуын, халықтың көптеген қажеттіліктерін қамтамасыз етуді
білдіреді, дәл осы дамыған нарықтық механизмі бар экономикаға тән.
Сондықтан адам үшін экономиканы құрудың қажетті шарты нарықтық реформаны
жалғастыру болып табылады. Мемлекет халықтың материалды жағдайы үшін
жүргізілген реформалардың кері әсерлерін азайтуға және позитивті әсерлерін
күшейтуге ұмтылуы керек, ал бұл үшін реформалар жүйелі, әрбір кезеңнің
жүзеге асырылуынан алдын – ала саналған нәтижемен жүргізілуі қажет.[4 29
36]

1.2 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің ғылыми теориялық
негіздері

Нарықтық қатынастарды қалыптастыру барысында жүргізілген реформалар
аймақ аралық саралауды (дифференциация) тым күшейтіпң жіберді. Нәтижесінде
жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімді (ЖАӨ) өндіру көлемі бойынша
республика халқының айырмашылығы он есеге дейін жетті. Ал АҚШ-та ең
алдыңғы және ең артта қалғанң штаттарының арасындағы айырмашылық небәрі
1,8 есе ғана. Кесте деректері көрсетіп отырғанындай, жан басына шаққандағы
жалпы аймақтық өнімнің ең жоғары көлемі - Атырау облысына, ал ең төменгі
көлем Жамбыл облысына тиесілі болып отыр. 2005 жылғы деректер бойынша осы
екі облыстың жан басына шаққандағы ЖАӨ-дегі айырмашылык 12 есе болған.
Мұндай тым саралау, әрине, миграцияның күшеюіне, дағдарысты және кедей
ареалдардың кеңеюіне, аймақтардың экономикалық өзара әрекет ету
механизмінің әлсіреуіне және аймақаралық қарама-қайшылықтардың өсуіне алып
келері сөзсіз. Бұл өз кезегінде біртұтас әлеуметтік-экономикалық саясатты
жүргізуді айтарлықтай қиындатады. Мемлекеттік аймақтық әлеуметтік-
экономикалық теңсіздіктер (диспропорциялар) көбінесе объективті сипаттағы
себептермен байланысты болғанмен де, оларды жұмсарту қажеттілігі айқын.
Мемлекеттің тұтастығын сақтауға ұмтылған бір де бір мемлекет аумақтық
теңсіздіктердің соншалықты алшақтығына жол бермейді. Мұны дамыған
мемлекеттердің тәжірибесі де дәлелдей түседі. Сондықтан Қазақстан үшін
әлеуметтік-экономикалық даму қарқынын тегістеуге бағытталған мемлекеттік
аймақтық саясатты жүргізу стратегиялық тұрғыдан маңызды болып табылады.
Ұлттық экономиканың тұрақты өсуі елдің проблемалық аймақтарындағы өмір сүру
жағдайын жақсартпайынша мүмкін емес. Республиканың қазіргі зкономикалық
кеңістігі әлеуметтік, экономи-калық, экологиялық ерекше проблемаларымен
сипатталатын әр түрлі аймақтарды қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда және
аймақтардың мамандандырылу қағидасына сәйкес республика аймақтарын төрт
топқа бөлуге болады:
– Шаруашылықтарының құрылымы экспортқа бағытталған;
– индустриялық дамыған;
– агроөнеркәсіптік;
– дағдарыстық.
– Сонымен бірге осы топтағы аймақтардың дамуы үшін шешілуі тиіс
мәселелер келесідей:
– экологиялық дағдарыстың терендеу үрдісінің алдын алу;
– осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын және деңгейін
көтеру үшін материалдық негіз құру жөнінде нақты шаралар қабылдау;
– қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте кауіпті ауылдық
аймақтардан, кіші және шағын қалалардан және басқа да тұрғылықты
жерлерден республикамыздың басқа аймақтарына орын ауыстырғысы келетін
халықтар үшін қажет жағдайлар жасау;
– шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және оларды
тиімді пайдалану.[5 18 23]
Республика аймақтарын мұндай топтастыру басқарудың аймақтық
мәселелерін тиімді шешуге және жергілікті шаруашылықтарды қарқынды дамытуға
мүмкіндік береді.
Проблемалық аймақтардың қатарына бірқатар себептердің салдарынан
экономикалық әлеуеті орташа республикалық көрсеткіштерден бірнеше есе
төмен, ал экономикасы өнеркәсіптің аз әртараптандырылған (диверсификация)
құрылымымсн, нашар дамыған инфрақұрылымымен сипатталатын аймақтар жатады.
Мұндай аймақтар олардың өзіндік дамуын ынталандыратын мемлекеттің көмегіне
мұқтаж. Сондықтан да экономикалық ғаламдану үрдісіне қадам басып отырған
Қазақстан үшін шешілуі тиіс басты міндет - аймақтар үшін жағымсыз
салдарларды бейтараптандыра отырып, олардың дамуы үшін қажет жағдайларды
қалыптастыру негізінде тиімді нәтижені ұлғайту.
Аймақтардың дағдарыстығының басты белгілері болып табылатындар:
– өндіріс қарқынының төмендеуі;
– халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі (жан басына шаққандағы
табыстың төмендігі);
– жұмысбастылыққа қатысты жағымсыз тенденциялардың өрістеуі
(жұмыссыздықтың жоғары деңгейі);
– демографиялық, экологиялық, әлеумеггік қызметтер көрсету саласындағы
проблемалардың күшеюі және т.б.
Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір
елде салыстырмалы түрде өркендеген және артта қалған аймақтар бар - бұл
әлеуметтік-экономикалық табиғи-климаттық, ресурстық және басқа да
жағдайлармен байланысты табиғи, аймақтык айырмашылықтар. Осы орайдағы
мемлекеттің міндеті шектен тыс жоғары аймақтық саралауға жол бермеу болып
табылады.
Өмір сүру деңгейі мен сапасындағы шектен тыс аймақтық айырмашылықтар
көбінесе аймақтардың экономикалық, табиғи-климаттық ресурстық және
инфрақұрылымдық ерекшеліктерімен анықталады, сондай-ақ олар мемлекеттің
теңестіруң саясатын жүргізу үшін негіз болып табылады. Осы саясатты жүзеге
асырудың басқарушылық механизмінің негізгі міндет-терінің қатарына артта
қалған аймақтардағы өмір сүру деңгейі мен экономикалық -даму параметрлерін
ең болмағанда орташа деңгейге (осы параметрлер бойынша) біртіндеп жақындау
жатады. Бұл жағдайда негізгі міндет мемлекет тарапынан аймақтардың өзіндік
дамуын ынталандыру: халықтың әлеуметтік бейімділігін қолдау
(қолайлы жерлерге көшіп-қонуға көмек көрсету); артта қалған
аймақтарға капитал мен инвестициялардың келуін ынталандыру және т.б.
болып табылады [6 39 44]
Мемлекеттік аймақ дамуының кез келген аясындағы дағдарысты жою, бір
жағынан алғанда, экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты. Әлеуметтік
даму салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде
ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму
деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік
жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты
бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп
туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық
құраушыларының тепе-тендігі қажет. Экономикалық және әлеуметтік
құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі
бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтың тұрмыс жағдайының
деңгейін көтеруге болады, бұл түптеп келгенде мемлекеттің аймақтық
саясатының табысты жүргізілуін анықтайтын негізгі шарттардың бірі болып
табылады.
Тәуелсіз мемлекетіміздің мемлекеттік аймақтық саясатын жүзеге асыру
тиімді басқару жүйесін қалыптастырмайынша жоғары нәтижеге жеткізбейтіндігі
көптеген дамыган мемлекеттердің тәжірибесімен дәлелденіп отырған ақиқат.
Қазіргі уақытта ешбір мемлекет ел ішіндегі тиімді аумақтық басқару
жүйесінсіз бәсекеге қабілетті болып, әлемдегі өзінің лайықты орнына ие бола
алмайды. Өздерінің мемлекетгік басқару жүйесін қазіргі талаптарға сай
жаңартқан мемлекеттер өз аумақтарында шаруашылық кәсіпорындарын
орналастыру үшін, шетел инвестицияларын тарту үшін тартымдырақ бола түсті.
Ал бұл қазіргі ғаламдану үрдісі белең алып отырған әлемдік бәсекелестік
жағдайында аса маңызды.[7110 121]
Мемлекеттік аймақтық басқару құрылымының деңгейлері бойынша функциялар
мен міндеттерді бөлу және қалыптастыру төменнен, яғни басқару объектісінен,
сол сияқты жоғарыдан басқару субъектісінен де таралуы тиіс. Функциялар мен
міндеттер тым орталықтандырылу негізінде қалыптастырылса, төменгі
деңгейлерге артық немесе жүзеге асырылмайтын функциялардың берілу қаупі
туындайды, сол сияқты оларды орталықсыздандыру арқылы қалыптастырған
жағдайда маңызды стратегиялық мақсаттар мен міндеттердің ескерілмей қалу
қаупі бар. Басқару деңгейлері бойынша нақты функцияларды бөлгенде төменгі
басқару деңгейлерінің басымдығы немесе теңдігі сақталуы тиіс. Бөлу
барысында басқару органдарының міндетті өкілеттілігіне аймақты басқару
мақсаттарына жауап бермейтін және нарықтық қатынастар арқылы шаруашылық
жүргізуші субъектілер өздері жүзеге асыратын функциялар енгізілмеуі қажет.

1.3 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын
құралдар

Макроэкономикалық денгейдегі аймақтың экономикалық саясаты мемлекетпен
оның басқару органдары, заң және үкіметтің атқарушы органдары арқылы іске
асырылады. Аталған жоғарғы денгейде жалпы ұлттық экономика мен әрбір
аймақтың дамуы туралы шешім жалпы ұлттық ;; мүдделерді есепке ала отырып
қабылданады. Сонымен бірге ұлттық эконмиканы біртұтас ретінде ғана
қарастырып қоймай, әртүрлі белгілері бойынша бір-бірінен өзара
ерекшеленетін, бірігіп қызмет атқаратын жүйе ретінде қарастырған дүрыс. Бүл
жүйеде, нақты бір аймаққа территория бойынша бекітіліп берілгеніне
қарамастан, олар бүкіл елдің өндірістік-экономикалық мүмкіндіктерін, оның
әлемдік экономикалық кеңістіктегі орнын, ұлттық және экономикалық
қауіпсіздік пен ұлттық экономиканың тұрақтылығын анықтайды. Бұл әскери-
өнеркәсіп кешені, бәсекелестік қабілетті, ғылыми ауқымды және жоғарғы
технологиялы салалар және маңызды мәдени және әлеуметтік объектілер.
Аталған объектілердің дамуын реттеу жоғарғы денгейдегі мемлекеттік аймақтық
экономикалық саясаттың негізгі қызметі болып табылады.
Мемлекеттік аймақтық саясатты қалыптастырудың негізі мыналар:
1. мемлекеттің аймақтық саясаттын қалыптастыруда түрлі аудандар
халқының өмір сүру деңгейі мен сапасын теңестіру мүдделері
2. елдің өндіргіш күштерді дамыту мен тиімдірек орналастырудың объективті
қажеттілігі.
3. мемлекеттің аймақтық - экономикалық саясатын қалыптастырудың анықтаушы
факторы ретінде республикадағы ауыл шаруашылығы дамытушы аудандар мен
ауылдар.[8 58 65]
Мемлекеттік аймақтық экономиканы реттеудің жалпы мемлекеттік тәсілі,
республиканың тұтастай аумағында әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету
мүдделерінен де туындайды. Ол өз кезегінде, әр түрлі себептерден әлеуметтік
тұрғыда артта қалған аймақтар халқының өмір сүру деңгейін көтеру жөніндегі
арнайы бағдарламаларды жасап дайындауды немесе ірі үкімет шешімдерін
негіздеуді талап етеді. Мұндай бағдарламалар Қазақстанның ауылдық аудандары
бойынша кезінде жасалып дайындалған болатын, бірақ олардың орындалуына
кейбіреулеріне көңіл толмайды. Жоғарыдағыны жүзеге асыру үшін үш әдіс
қолданылады:
1. жергілікті бюджетке аударылатын төлемдер мөлшерін арттыру мақсатында
2. республикалық бюджет алымдарының мөлшерін азайту;
3. әр түрлі аймақтардың дамуына арналған ашық жәрдем ақылар;
4. үкімет деңгейінде аймақтық мәселелерді шешу кезінде әр түрлі аумақтық-
шаруашылық жүйелерге арналған мемлекеттік қолдауды ұйымдастыру.
Жоғарғы макроэкономикалық денгейдегі мемлекеттің реттеуші күші
төмендегі үш бағытта шоғырланады :
– ұйымдастыру-басқару,
– заңды-құқықтық,
– қаржы-экономикалық.
Ұйымдастыру - басқару бағытында негізінен аймақтық экономикалық
саясатты әзірлеу мен іске асыру жауапкершілігі жүктелетін аймақтың дамуын
реттейтін негізгі органдар мен институттар қалыптастырылады, алға қойған
мақсаттарды шешудегі ұйымдық құрылымдардың өкілеттіктері мен ролі
анықталады.
Аймақтардың дамуын заң-құқықтық реттеу Конституцияға сәйкес орталық
пен аймақтық мемлекеттік үкімет органдарының арасындағы өкілеттіктерді
шектеуді анықтайтын көптеген арнайы заңдармен реттелінеді.
Жалпы аймақтық дамуды реттеудің құқықтық негіздері балансталынған
ұлттық дамуға қол жеткізуді қамтамасыз етуі, ұлттық тұтастықты нығайтуға
септігін тигізуі керек және азаматтарға олардың өмір сүру ортасына тәуелсіз
бірдей мүмкіндіктер беруі қажет.
Мемлекеттік аймақтық дамуды қаржы-эконмикалық реттеу әлемдік
тәжірибеде тексерілген және кең тараған реттеу формалары мен әдістерін
пайдалануды қарастырады. Бұл:
– жоспарлау және болжамдау,
– қаржы - несие және бюджеттік-салық жүйесі.
– Мемлекеттік аймақтық дамуды реттеу құралдарын олардың әмбебаптығы
мен әсер ету көлеміне қарай екіге бөледі:
– белгілі бір территориядағы көптеген экономикалық субъектілердің
қызметіне әсер ететін, жалпы экономикалық реттеуіштер мен макро
құралдар;
– адрестік реттеуіштер мен микро құралдар.
Мемлекеттік аймақтық экономикалық саясаттың микроқұралдары аймақтық
экономика субъектілер қызметіне тікелей әсер ету үшін қолданылады. Әсер
етудің екі басты бағыттарын бөліп көрсетуге болады: еңбекке және капиталға.
Аймақтағы толық және тиімді жүмыспен қамтамасыз етуге қол жеткізу
мақсатында мемлекеттік қаржыларға кадрларды қайта дайындау үйымдастырылады,
жүмыс орындарын қүру үшін субсидия және мақсатты несиелер бөлінеді.
Капиталға әсер етудің негізгі микроэкономикалық құралы болып әртүрлі
инвестициялық гранттар табылады. Олар аймақтың экономикалық өсуіне септігін
тигізетін нақты объектілерді инвестициялау үшін бөлінеді.
Макро және микроқұралдар орталық үкімет сияқты, аймақтық органдармен
қолданылады. Мемлекеттік реттеудің тиімділігі көптеген жағдайда әртүрлі
макро және микроқұралдар бір-бірімен табысты сәйкес келетіндігіне, сондай-
ақ қаржыларды мақсатты пайдалануға байланысты.
Белгіленген облыстардағы әкімшілік шекараларында Қазақстан аймақтарын
әлеуметтік-экономикалық даму денгейі бойынша бір-бірінен тез айыруға
болады. Барлық неғұрлым маңызды экономикалық көрсеткіштер мен халықтың өмір
сүру денгейі және сапасы көрсеткіштері өте үлкен диапазонда ауытқиды.[9 88
105]
ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) көлемі бойынша бір адамға шақканда ең жоғарғы
көрсеткіш Атырау облысы (581,7 мың теңге) мен ең төменгі Жамбыл облысындағы
(50,2 мың тенге) көрсеткіш арасындағы айырмашылық 2000 жылы 11,6 есені
қүрады, орта айлық жалақы көлеміндегі алшақтық жоғарғы Атырау облысы мен
төменгі Алматы облыстары арасында 3,1 есе, тіркелген қылмыс
көрсеткіштерінің ауытқуы 5,4 % құрады. Ең төменгі өмір сүру
көрсеткіштерінің ауытқуы Маңғыстау облысында 134,6 % пен Оңтүстік Қазақстан
облысында 72,0 % аралығында.
Қазіргі кезде ҚР аймақтары әртүрлі белгілері бойынша топтастырылады.
2001 жылы қабылданған ҚР 2002-2006 жылдардағы аймақтарының даму
Концепциясына бойынша Қазақстан аймақтары жалпы аймақтық өнім (ЖАӨ) және
бір адамға шаққандағы өнім көлемі көрсеткіштері бойынша 6 топқа бөлінді.
Бірінші топқа ЖАӨ және бір адамға шаққандағы өнім көлемі көрсеткіштері
ең жоғары аймақтар кіреді. Бұл дамыған қаржы секторы, жоғарғы ғылыми-
техникалық көрсеткіштері бар Астана және Алматы қалалары.
Екінші топты көмірсутегі минералды ресурстарына бай облыстар құрайды:
Маңғыстау және Атырау облыстары. Аталған облыстар елдің өнеркәсіп өнімінің
13 береді, халықтың саны жалпы халықтың 5,2 % қүрайды.
Үшінші топ-табиғи минералды-шикізат ресурстарына бай және жергілікті
шикізатты пайдаланатын өнеркәсіптік облыстар. Бұл Шығыс Қазақстан,
Қарағанды, Павлодар облыстары. Аталған облыстар ЖАӨ 26,6 % береді.
Төртінші топқа табиғи ресурсқа бай және біраз ауылшаруашылығында
пайдаланатын жерлері бар облыстар жатады. Бұл Ақтөбе, Қостанай, Жамбыл
және ОҚ облыстары. Бірінші 2 облыста орташа табыс республикалық денгей
көлемінде болса, қалған екеуінде ол көрсеткіштен төмен. Олар ЖАӨ 17,2 %,
оның ішінде АШ өнімінің 35,2 % береді.
Бесінші топтағы облыстарға Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан
облыстары жатады. Бұл облыстарда машина құрылысы, оның ішінде қорғаныс
бағытындағы машина жасау дамыған және АШ мақсатындаға шамалы жері бар.
Республикалық ЖАӨ үлесі-8,3 %, АШ өніміндегі үлесі 16,6 және өнеркәсіптік
өндірісте 4,4 % қүрайды.
Алтыншы топтағы облыстар негізінен аграрлық облыстар-Ақмола, Алматы,
Қызылорда, Халықтың табысы ең төменгң денгейде. Республикалық ЖАҚ үлесі
-10,8 %, АШ өніміндегі үлесі-27,8 %.
Аймақтарды нақты белгілері бойынша топтастыру аймақтың дамуының мүмкін
болатын бағыттарын анықтауға және олардың денгейлерін көтеру бойынша іс-
шараларды әзірлеуге мүмкіндік береді.[10 94 106]

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮРГІЗУДІҢ
МЕХАНИЗМДЕРІН ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік аймақтық саясатын
жүргізу механизмдері

Нарықтық экономикада қаржылар бүкіл аймақтық шаруашылықтың қызмет
етуін ретке келтіретін негізгі шарт болып табылады. Сондықтан аймақтың
қаржылық ресурстарын тиімді басқару мәселесін шешу пәрменді мемлекеттік
аймақтық саясаттың жүзеге асырылуын көздейді. Аймақтың қаржылық ресурстары
кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың қаржыларынан, бюджеттік және
несиелік ресурстардан құралады.
Мемлекеттік аймақтың экономикалық әлеуетінің жағдайымен деңгейі
қаржылық ресурстарды қалыптастыру мен басқарудың қажетті алғышарты болып
табылады. Аймақтың экономикалық әлеуетінің негізі болып табылатын өнеркәсіп
саласының даму барысы оқу құралының алдыңғы тарауыңда қаржылық
ресурстарының маңызды бөлігі ретіндегі жергілікті бюджеттердің қалыптасу
барысын қарастырамыз.
Мемлекеттік аймақтық саясат механизмдерін жүзеге асыру, соның ішінде
әлеуметтік –экономикалық ұдайы өндірістің қоршаған ортамен тепе теңдігінің
бұзыуына байланысты, экологиялық қауіпті аймақтарға арнайы мемлекеттік
бағдарламалар жасап нақты аймақтардың дамуының өзекті проблемалары шешімін
табуы қажет.
Кез-келген реформаны, оның ішінде экономикалық реформаларды жүргізу
экономикаға, әлеуметтік салаға және инфрақұрылымды дамытуға орасан зор
қаржы ресурстарын салуды талап ететіні белгілі. Осы мақсатта, әсіресе,
аймақтардың дамуында жергілікті бюджеттердің атқарар рөлі аса маңызды.
Аймақтарда қалыптасатын қаржылық қатынастар негізінен жергілікті
бюджеттердің қалыптасуы мен орындалуы арқылы жүзеге асырылады. Жергілікті
бюджеттер елдің бюджет жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Ал бюджет жүйесі ең алдымен, мемлекеттің құрылымымен анықталады.
Унитарлық мемлекеттердің бюджет жүйесі екі буынды қамтиды: республикалык
және көптеген жергілікті бюджеттер. Ал федеративті мемлекеттерде бюджет
жүйесі үш буыннан - федералды бюджет немесе орталық үкіметтің бюджетінен,
федерация мүшелерінің бюджетінен (АҚШ-тағы штаттардың, Германиядағы
жерлердің, Канададағы провинциялардың, Ресейдегі Федерация
субъектілерінің), жергілікті бюджеттерден құралады.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастар мен
сәйкес құқықтық нормаларға негізделген әр түрлі деңгейдегі бюджеттерді
қамтиды. Бюджеттің әр түрлі деңгейлері жиынтығында мемлекеттік бюджетті
құрайтын республикалық және жергілікті бюджеттердің болуын көздейді .
Республикада келесі деңгейлердің бюджеті бекітіледі, орындалады және
дербес болып табылады:
– республикалық бюджет;
– облыстық бюджет, республикалық маңыздағы қала, астана бюджеті;
– ауданның бюджеті (облыстық маңыздағы кала бюджеті).
Республикалық бюджет салықтық және басқа да түсімдерден кұралатын,
орталық мемлекеттік органдардың, оларға бағынышты мекемелердің міндеттері
мен функцияларын орындауды және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық
бағыттарын жүзеге асыруды қаржылық жағынан қамтамасыз етуге арналған
орталықтандырылған ақша қоры.
Облыстық бюджет, республикалық маңызды қала, астана бюджеті салықтық
және басқа да түсімдерден құралатын, облыстық, республикалық маңыздағы
қала, астана деңгейіндегі жергілікті мемлекеттік органдардың, оларға
бағынышты мекемелердің міндеттері мен функцияларын орындауды және сәйкес
әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды қаржылық
жағынан қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры. Ол сәйкес
әкімшілік-аумақтық бірліктегі маслихат шешімімен бекітіледі.
Мемлекеттік бюджет республикалық және жергілікті бюджеттердің
арасындағы өзара төлем операцияларын ескермегендегі олардың жиынтығы болып
табылады.[11 133 145]
Сонымен, бюджет жүйесінің жұмыс істеуі әр түрлі деңгейдегі
бюджеттердің өзара байлаңысына негізделген және оларды жасактау, қарау,
бекіту, орындау, бақылау тәртібімен, сондай-ақ, республикалық және
жергілікті бюджеттердің орындалуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.
Жеке аймақтар бюджеттеріне қаражаттардың түсу көлемі мен құрылымына
елдегі экономикалық жағдай; қаржы-бюджет саясаты , өндіріс дамуыньщ
аймақтық деңгейі, оның құрылымы , инфляция қарқыны, бағаның өсуі және т.б.
сан алуан факторлар әсер етеді.
Жергілікті бюджеттердің құрылуының қазіргі механизмі Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, арнайы бюджеттік және салықтық
заңнамалардың нормативтік актілерімен, бюджет аясындағы мемлекеттік билік
пен жергілікті өзін-өзі басқару арасындағы өкілеттіліктер мен
жауапкершіліктерді бөлуді анықтайтын басқа да заңдармен қамтамасыз етіледі.
Жергілікті бюджеттердің табыстары мен шығыстарын қалыптастыру қағидалары
жалпы бюджет жүйесін құру қағидаларына негізделген.
Жергілікті атқарушы органдарға жүктелген міндеттерге сәйкес жергілікті
бюджеттер арқылы жергілікті бағдарламалар, сонымен қатар онымен байланысты
басқа да бағдарламалардың қаржыландырылуы жүзеге асырылады. Олардың
қатарына келесілерді жатқызуға болады: қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жөніндегі жергілікті мемлекеттік басқару органдарын ұстау
шығындарын қаржылындыру; білім беру мен денсаулық сақтауды; халықтың
жекелеген санаттарын әлеуметтік қамсыздандыруды және заңды түрде бекітілген
жеңілдіктерді жүзеге асыруды; тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, сумен
қамтамасыз ету және инженерлік инфрақұрылымды; мәдениетті, спортты,
туризмді және жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарын; шағын және орта
бизнесті дамытуды; жұмысбастылықты қамтамасыз етуді қаржыландыру және
кезекті қаржылық жылға арналған бюджетте қарастырылған басқа да
бағдарламаларды қамтамасыз ету. Мемлекеттік банктер арқылы қайтарымды
негізде берілетін бюджеттік қаражаттар қысқа мерзімді, орта мерзімді және
ұзақ мерзімді мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларды жүзеге асыруға
арналады.
Табыстық түсімдердің шектелуі жағдайында құрылымы мен құрылу әдістері
нарыққа өткеннен бастап айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған жергілікті
бюджеттердің өзіндік табыстық базасының құрылуына ерекше көңіл бөлінеді. Ең
алдымен, бұл нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында табыстарды алу
көздерін, олардың деңгейлерін, жалпы қоғамдағы, сондай-ақ, жекелеген
шаруашылық жүргізуші субъект пен азаматтардың тұтынулары мен жинақтарын
реттеу үшін қолданылатын әдістерге қатысты. Бұл әдістер мемлекеттік билік
органдарының барлық буындары мен жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық
негізін құруда маңызды рөл атқарады.[12, 105 -120 б]
Қазақстан Республикасының аймақтық бірегей бюджеті жергілікті бюджет
бола отырып, елдің бюджет жүйесінің дербес буыны болып табылады. Әр жыл
сайын заңды түрде Қазақстанның республикалық бюджеті бекітіледі. Осы бюджет
арқылы республика аумақтарында бюджеттік үрдіс және бюджеттік реттеу жүзеге
асырылады. Жергілікті бюджеттер республикалық бюджет бекітілгеннен кейін,
субвенциялар мен бюджеттік алып алулардың шамасы белгілі болғаннан соң
барып бекітіледі.
Соңғы уақытта Қазақстан Республикасындағы жергілікті бюджет
түсімдерінің құралу тәртібін реттейтін заңнамаларға бірқатар өзгерістер
енгізілді. Соған сәйкес жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер
төмендегідей:
1. Жергілікті бюджеттердің кірістері:
2. салықтар, алымдар жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер;
3. салыққа жатпайтын түсімдер;
4. капиталмен жасалған операциялардан түсетін түсімдер (коммуналдық
меншік объектілерін жекешелендіруден түсетін түсімдер және
басқалары);
5. Ресми трансферттер;
6. Несиелер бойынша негізгі борыштарды өтеу.
2008жылғы Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуын
сипаттайтын деректеріне назар аударайық.
2009жылдың қаңтарынан Республикалық бюджетке түскен түсімдер көлемі
722 млрд. теңгені құрады, бұл 2009 жылдың тиісті кезеңінің (565,3 млрд.
теңге) деңгейінен 27,7% артық.
2008 жылдың тиісті кезеңімен (541,6 млрд. теңге) салыстырғанда
несиелерді есепке алғандағы шығыстар 42%-ға өсті және 2009 жылдың 1
қаңтарына 768,9 млрд. теңгені құрады. Бюджет-
тің тапшьшығы 46,9 млрд. теңге деңгейінде анықталып отыр.
Есепті кезенде республикалық бюджеттің 89,9%-ын табыстар (соның ішінде
салықтар - 93%) құрады. Түсімдер көлеміндегі ресми трансферттер үлесі - 8%.
Шығындардың негізгі бөлігі - 35,2% әлеуметтік сала мен жалпы
мемлекеттік қызметтер - 21,5% үлесінде. 2008 жылғы тиісті кезеңмен
салыстырғанда бұл шығындар тиісінше 27,4% және 25,5% артты, өндірістік
салаға шығындар 54,8%-ға өсті.
Осы кезең ішінде жергілікті бюджетке түскен түсімдер 486,3 млрд.
тенгені, несиені есепке алғандағы шығыстар 479,1 млрд. теңгені құрады, бұл
2008 жылдың осы кезеңіне қарағанда тиісінше - 26% және 21,4% артық (түскені
- 386 млрд. теңге, несиені есепке алғандағы шығыстар - 394,5 млрд. теңге).
Бюджет тапшылығы 7,2 млрд. теңге деңгейінде анықталды.
2009 жылдың 1 қаңтарына жергілікті бюджетке түскен түсімдердің
кұрылымындағы табыстар - 73,1% (соның ішінде 96,7% - салық түсімдері),
ресми трансферттер - 25,3%-ға құрады.
Жергілікті бюджет шығындарының елеулі бөлігі әлеуметтік салаға (51,9%)
жұмсалған, оның ішінде: білім беруге - 27,7%, әлеуметтік қамтамасыз ету,
әлеуметтік көмекке - 8,5%, денсау-лық сақтауға -15,7%.
2008 жылғы тиісті кезеңнің деректерімен салыстырғанда жергілікті
бюджеттің шығындары тұтастай алғанда - 22,4%, олардан өндірістік салаға -
51,1%, борышты өтеуге - 29,5%, әлеуметтік салаға - 24,1%-ға өсті.
2008 жылғы жергілікті бюджеттердің табыстар құрылымын бейнелеуге
болады.

Сурет-1 2008 жылғы Қазақстан Республикасының жергілікті бюджеттерінің
табыстық құрылымы, %
Бұл деректер 2008 жылы Қазақстан Республикасының жергілікті
бюджеттерінің табыстар құрылымында салықтық түсімдер (96,7%) үлесінің
жоғары болғандығын керсетеді. Байқап отырғанымыздай, жергілікті бюджетке
түсетін салықтық емес түсімдер көлемі тым төмен, сондай-ақ алынған ресми
трансферттер үлесі де жоғары емес. Дерек көздері жыл сайын бұл көрсеткіштер
бойынша төмендеу тенденциясы орын алып отырғандығын айғақтайды. Сонымен
қатар аумақтық бірліктердің жергілікті бюджетінің табыс бөлігіндегі
салықтық түсімдердің үлес салмағы да бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді.
Еуроодаққа мүше мемлекеттердің аймақтарды дамытуға қатысты саясатын
талдай отырып, олардағы (Данияны қоспағанда) мемлекеттік аймақтық
саясаттың өзегі аймақтық дамуды ынталандыру екендігіне көз жеткіздік. Енді
аймақтық саясатты жүзеге асырудың бірқатар механизмдеріне тоқталып өтейін.
Батыс Еуропадағы бағдарламалық әдіс және жоспарлау механизмдері.
Берілген әдіс механизмдерін үш тұрғыда қарастырған жөн:
ЕО (еуроодақ) ішінде экономикалық және әлеуметтік интеграцияның дамуына
ықпалын тигізетін Құрылымдық қордың бағдарламалық әдісі;
Аймақтық экономикалық кұрылымдарды жетілдіру үшін құрылған
ОА(Gemeinschaftsaufgabe) міндеттерді бірлесіп шешудің германиялық жүйесі.
Бұл жүйе федералды үкімет пен Жерлердің келісу нәтижесі болып табылады.
Мемлекет пен аймақтар арасындағы француздық жоспарлық келісімдер (СРЕR) .
Жоғарыда көрсетілген барлық ұйымдардың түрлі мақсаттары мен
механизмдері бар, олардың жалпы негізгі ерекшелігі: аймақтарды дамытуға
басқарудың әр түрлі элементтерін қатыстыруды ұйымдастыра отырып, олардың
күштерін біріктіреді.[13130]
Батыс Еуропадағы бағдарламалық әдіс және жоспарлау механизмдеріне

Сипаттама:
1 Жобалау кезеңіңде бекітілген кағидалар негізіңде жасалған жоспарлар
мен бағдарламалар енгізуге дейін бағалаудан және Еуропалық Комиссияның
бекітуіне дейін келісуден өтеді
2 Әр жыл сайын біртұтас үлттық жоспар (Каһтепріап) жасалады.
Ол жалпы ережелерден және әрбір Жердің мақсаттарын нақтылайтын бөлімдерден
тұрады
3 ¥лттық экономикалық жоспар негізінен бірнеше жылға құрылады.
Осы жоспар, тиісті заңдар мен ұсыныстар негізіңде үкімет аймақтық
деңгейде басқалар алдында кұрылымдық қор қағидаларын жасақтау және
үйлестіру. Осы шарттардың негізіңде қаржылық көмек көрсетілетін
аумақты және бөлінетін қаржының көлемін анықтау
4 зандарын жасақтау және сыртқы ортаның өзгерісін ескере отырып,
үнемі қайта қарап отыру. Қолдау объектілерін қалыптастыру және олардың
арасында қаражаттарды бөлу
5 жүйесінің заңнамалық негізін құру және оларды өзгертіп отыру.
Мұқтаж аймақтарға бөлінетін қаражат көлемін анықтау, жауапкершіліктерді
бөлу
1 Қаржылық қолдауға аумақтың қажеттілігі анықталады
2 Биліктің фед. оргаңдары мен Жерлер мемлекеттік аймақтық саясатты
жасақтауға бірге қатысады және қолдауды қажетсінетін объектілерді анықтайды
3 СРЕК-дің әрбір буынына қаржы бөлу ұлттық деңгейде анықталады.
¥жымдық таңдау, жоспарлау кезеңі, жауапкершіліктерді бөлу
1 Әр түрлі деңгейдегі билік органдары (ұлттық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.