Азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағида: түсінігі және мәні

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағида: түсінігі және мәні

Диспозитивтік қағида азаматтық іс жүргізудің ерекше бір қағидасы болып
табылады. Бұл қағида істің ары қарай жылжуын, олардың бір сатыдан екінші
сатыға өтуін анықтайды, яғни азаматтық іске қатысушы тұлғалардың өздеріне
тиесілі материалдық және процессуалдық құқықтарына билік етуінен көрініс
табады. Диспозитивтік қағидаға сәйкес азаматтық істі қозғау, талаптың пәні
мен негізін анықтау, сот шешіміне шағым келтіру, шешімді орындауға жолдану
талапкердің еркіне байланысты жүзеге асырылады. Ал бітімгершілік келісімге
келу екі жақтың, талапты мойындау жауапкердің еркіне байланысты болады.
Нақты азаматтық істегі диспозитивтілік азаматтық сот өндірісінен бастап
атқару өндірісіне дейін орын алады. Азаматтық іс жүргізудегі
диспозитивтілік азаматтық құқықтық қатынастарға тән диспозитивтік
бастаманың ары қарайғы көрінісі және нәтижесі болып табылады. Диспозитивтік
бастама сот өндірісінің барлық кезеңіне – нақты іс қозғаудан атқару
өндірісіне дейін таралып, әрекет етеді.
Жалпы, диспозитивтік қағидаға анықтама беруде ғылымда ғалымдармен
әртүрлі көзқарастар қалыптастырылған. Олардың, тиісінше, мағыналары да әр
түрлі. Мәселен, Ю.С. Осиповтың пікірі бойынша диспозитивтік қағида - бұл
соттың, прокурордың және басқа да құзіретті органдардың көмегі арқылы іске
қатысушы тұлғалардың өздеріне тиесілі материалдық және процессуалдық
құқықтарын пайдалану құқығы мен бостандықтары. [1] Ол бұл анықтамада
диспозитивтік қағиданың екі негізгі және бір-бірімен байланысты кезеңін
анықтайды. Біріншіден, бұл жерде азаматтық сот өндірісінің бастауы
бекітілген, және екіншіден, осының нәтижесінде іс барысындағы мүдделі
тұлғалардың бастамашылығының ара қатынасы анықталады.
Келесі бір автордың пікірі бойынша диспозитивтік қағидасы – азаматтық
сот өндірісіндегі процестің бастамасы мен жылжу механизмін анықтайтын
нормативтік-жетекші ереже. [2] Мүдделі тұлғалар азаматтық істі қозғап, іс
барысында оның ары қарай жылжуына, өзгеруіне, бір сатыдан екінші сатыға
өтуіне және істің тоқтауына әсерін тигізеді. Диспозитивтік қағидасы
азаматтық іс жүргізудің барлық сатыларын қамтиды және тек қадағалау
өндірісінде ғана нақты шектеулер арқылы көрініс табады. Бұл жерде азаматтық
іс жүргізудегі диспозитивтік бастама дегеніміздің өзі не соған сипаттама
беріп көрейік.
Диспозитивтік бастама азаматтық іс жүргізу құқығындағы диспозитивтік
қағиданың көрініс табуы мен дамуы болып табылады. Осы айтылғанға байланысты
Азаматтық кодекстің 8-бабына сәйкес азаматтар мен заңды тұлғалар өздеріне
тиесілі азаматтық құқықтарды, соның ішінде оларды қорғау құқығын өз
еріктері бойынша пайдаланады Азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын
сот арқылы қорғау Конституцияда көрсетілген. АІЖК-нің 8-бабында әрбір
мүдделі тұлға өзінің бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын,
бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жолдану
құқығы көрсетілген. Азаматтық іс жүргізу заңы азаматтық субъективтік
құқықтарды сотпен қорғауды жүзеге асыру мақсатында әрбір субъектіге іс
жүргізуде еркін пайдаланатын нақты процессуалдық әрекеттер мен құқықтарды
ұсынады.
Азаматтық іс жүргізу құқығында осы кезге дейін диспозитивтік қағида
түсінігі мен мәні, бұл қағиданың әрекет етуі, оның қандай субъектілер
арасында әрекет ететіні және бұл қағиданың азаматтық сот өндірісінің жеке
сатыларында көрініс табуы туралы ғалымдарда ортақ пікір жоқ деп айтуға
болады. Бірақ көптеген авторлардың пікірі бойынша диспозитивтік қағида
азаматтық сот өндірісінің жылжымалы бастамасы болып табылады. Нақтылай
айтсақ, азаматтық іс жүргізудегі бастама іске қатысушы тұлғалардың
құқықтарымен айқындалады.
Диспозитивтік қағидаға дұрыс пікір берген ғалымдардың бірі
М.С.Шакарянның ойын айта кетуге де болады. Диспозитивтік қағида – азаматтық
сот өндірісінің ерекше қағидаларының бірі. Бұл қағида азаматтық процестің
қозғалыс механизмдерін анықтайды. Ол даулы азаматтық құқықтық қатынастағы
субъектілердің дербес жағдайынан көрініс табады. Даулы азаматтық процестің
негізгі қозғаушы бастамасы болып іске қатысушы тұлғалардың бастамашылығы
болып табылады. [3]
Осы айтылған мәселеге байланысты тағы бір айта кететін жағдай бар.
Кейде қоғам, мемлекет, сонымен қатар азаматтар құқықтарын қорғауды жүзеге
асыру белгілі бір себептерге байланысты мүмкін болмай қалады. Бұндай
жағдайда азаматтық іс прокурордың, мемлекеттік басқару органдарының
арызымен қозғалуы мүмкін. Кейбір сирек кездесетін жағдайларда қоғамдық және
басқа да ұйымдар мен жекелеген азаматтар заңмен өкілеттік берілген
жағдайларда басқа тұлғаның құқықтары мен заңмен қорғалатын мүддесін қорғау
үшін сотқа жолдана алады.
Осы диспозитивтік қағида таралатын субъектілердің ішінен үшінші
тұлғаларды да қарастырып көрейік. Біз білетіндей, даудың пәніне дербес
талап мәлімдейтін үшінші тұлғалар бар. Олардың процессуалдық жағдайы
талапкердің процессуалдық жағдайына жақын, бірақ олардың өздеріне тән
ерекшеліктері бар. Мысалы, үшінші тұлға іс жүргізу кезінде екі тарапқа да
(талапкер мен жауапкерге) талап қоя алады (АІЖК 52-б). Сонымен қатар даудың
пәніне дербес талап қоймайтын үшінші тұлғалар да бар. Олар нақты заңда
көрсетілген процессуалдық құқықтар мен міндеттерге ие (АІЖК. 53-б). Дербес
талап мәлімдейтін үшінші тұлғалар диспозитивтік қағиданың әрекет ету аясына
еніп кетеді. Ал дербес талап қоймайтын үшінші тұлғалар процесстің жеке
сатыларында істің жылжуына әсерін тигізуі мүмкін. Осы айтылған мәселелерді
қорыта келе, диспозитивтік қағида бойынша азаматтық іс жүргізуде
процессуалдық және материалдық құқықтарды пайдалану еркі тараптармен қатар
үшінші тұлғаларға да берілген деп айтуға да болады.
Сонымен жоғарыдағыларға байланысты айтатын болсақ, диспозитивтік қағида
- бұл тараптардың және басқа да іске қатысушы тұлғалардың өздеріне тиесілі
материалдық және процесуалдық құқықтарын өз еркімен пайдалануы. Әрбір
мүдделі тұлға өзінің құқықтарын бұзылды деп есептесе, онда сотқа жолдана
отырып қорғауына құқылы. Бұл жерде мүдделі тұлға ретінде алдымен өз атынан
өзінің субъективтік құқықтарын немесе заңды мүдделерін қорғайтын адамды
түсіну керек.
Сондай-ақ, оқулықтарда диспозитивтік қағида азаматтық іс қозғау
тәртібін, сотпен қорғалуға жататын құқықтардың көлемін анықтауды, процестің
бір сатыдан екінші сатыға өтуін және процестің аяқталуының реттеуіші
ретінде қарастырылады. [4] Сондай-ақ, бұл көзқарасқа сүйенсек процестің
туындауы, дамуы және аяқталуын соттың, прокурордың және басқа да ұйымдардың
көмегімен тараптардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.