Қылмыстық құқықтағы шешім

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ШЕШІМ . . . 5

1. 1 Қылмыстық құқықтағы шешімнің тарихы . . . 5

1. 2 Қылмыстық құқықтағы шешім ұғымы және оның мазмұны . . . 8

1. 3 Қазақстандағы сот шешімі: түсінігі . . . 13

2 ШЕШІМ ТАҒАЙЫНДАУДЫҢ ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ . . . 23

2. 1 Сот шешімінің әділдігінің ізгілік бастаулары . . . 23

2. 2 Шешімнің түрлері: айыптау және ақтау . . . 36

2. 3 Қылмыстық заң бойынша шешімді жеңілдететін және ауырлататын мән- жайлардың түсінігі және олардың манызы . . . 64

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 71

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 73

КІРІСПЕ

Қай мемлекет болмасын ол қылмысқа қарсы күрес жүргізуде әр түрлі әлеуметік ұйымдартырушылық, экономикалық, тәрбиелік, рухани шарлардың барлық түрін кеңінен қолдануға тырысады.

Қылмыс пен шешім қылмыстық құқық өзінің пайда болған кезінен сүйенетін бір-бірімен тығыз байланысқан ажырамас категориялар. Қылмыстық шешім мәселесі қылмыстық құқық теориясында ерекше орын алады, өйткені ол қылмыстылықпен күресу шараларының жүйесіндегі ең ауыр да қажетті шаралардың бірі болып табылады.

Диплом жұмысының тақырыбы қылмыстық құқықтағы теориялық және практикалық жағынан күрделі мәселелердің бірі - шешім тағайындаудың жалпы негіздеріне арналып, оны терең зерттеуге мән берілген.

Қазақстан Республикасы КСРО секілді әлемдегі ірі державалардың бірі ыдыраған соң, тәуелсіз ел ретінде, өз егемендігі бар ел ретінде халықаралық аренадан орын табуға ұмтылды. Алайда алғашқы уақыттары бұл биіктер қол жетпейтін белестердің бірі болғаны рас. Оған жету жолында күрделі де өзекті, ертеңге қалдыруға болмайтын жағымды-жағымсыз құбылыстардың болғаны тарих беттерінен, одан қалды бүгінгі кезеңдегі тарихи өмір сүру қалпынан да белгілі болып отыр. Әрине, атқарылған істерден бұрын, атқарылар жұмыстардың көптігін ешкім де жоққа шығара алмас. Дегенмен, атқарылған істердің қатарында Қазақстанның тәуелсіздік елдер тұғырынан көрініп, мемлекеттегі, сондай-ақ әлемдік рыноктағы істерге қатысып, барынша атсалысуы ауыз толтырып айтуға тұрарлық1.

Тақырыптың өзектілігі. Кез келген халықаралық аренаға шығу үшін мемлекеттегі заңнамалық база, заң жүйесі мықты болуы қажет. Өйткені бір де бір ел құқықсыз, әсіресе континенталдық құқық жүйесіне негізделген бағыт ұстанатын Қазақстан үшін жазылған заңдардың орнының бөлек болатыны айқын. Сол алғашқы жылдары-ақ Қазақстан елде құқықтық реформалауды қолға алды. Ең алдымен құқықтық саясат реформасы қабылданып, азаматтық, қылмыстық, отбасылық, әлеуметтік т. б. іргелі салалар ірі реформалауға ұшырады. Құқықтық саланы реформалаудың нәтижелі болғандығын бірнеше жағдайлармен дәлелдеуге болады.

Біріншіден, еліміздің алғашқы төл Конституциясы, негізгі заңы қабылданып, мемлекеттің құрылысы, даму бағыттары, адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары баға жетпес құндылықтар болып бекітілді.

Екіншіден, мемлекеттік және жеке меншік ресми танылды. Азаматтардың меншікке байланысты мәмілелер жасауға еркін мүмкіндігі ашылды.

Үшіншіден, кез келген қоғамдағы жағымсыз құбылыстардың қатарында, әр түрлі себептерге байланысты, тамырымен жоюға әлі күнге дейін жол табылмай отырған қылмыстылық мәселесін ауыздықтауға, қадағалауға және қылмыстылықтың алдын алу мен онымен күрес шараларын ұйымдастыруға үлкен үлес қоса білген құжат ҚР Қылмыстық кодексінің қабылданып, күшіне енуі дер едік.

Төртіншіден, жүргізіліп отырған реформалар қоғамның қай саласында болсын, мемлекеттің жақын және алыс болашақтағы тағдырын айқын анықтауға ықпал ететін құжат болып қана қоймай, онда жоспарланып бекітілген мәселелердің біртіндеп орындала басталуын дәлелдей түсті.

Тарихи жағынан қандай да бір құжаттың ролін анықтау уақыт өткен сайын жеңілдей түсетіні, яғни оның қоржынында дәлел ретінде нақты көрсете алатын жайттардың көбейе түсетіні белгілі. Солардың ішінде жоғарыда айтылған қылмыстылықтың алдын алу мен қылмыс жасаған адамдарға шешім тағайындау мен оларды жауаптылыққа тарту басты орын алатыны тағы бар.

Қылмыстылықтың алдын алу екі нысанда көрініс табады. Бірінші, жалпы превенция (алдын алу, сақтандыру) және жеке превенция. Жалпы превенция кез келген адамның қылмыс жасамауын, қоғам мүшелерінің қылмыс атты кеселден аулақ болуына шақырса, жеке сақтандырудың міндеті қылмыс жасаған адамдардың түзелуі, қайтадан қылмыс жасамауы тұрғысында қызмет атқарады.

Осы сақтандырудың қай қайсысы болсын, қоғам мүшелерін жаман қылықтардан аулақ болуын, оны жасаса қылмыстық жауаптылықтан қашып құтылмайтынын белгілі бір дәрежеде көрсетеді.

Қылмыстық жауаптылық пен шешімге тарту кезінде қылмыс жасаған адамның жеке басы, қылмыс жасауға ықпал еткен жағдайлар, қылмыс жасаудың себептері, тәсілі, орны және т. б. көптеген жағдайлар зерделенеді. Себебі, ұқсас қылмыс болуы мүмкін, бірақ бірдей қылмыс жоқ. Оны жасайтын субъектілер бір болмауы мүмкін, бір адам бірдей екі қылмысты жасағанмен, оны дәл сол уақытта орындай алмауы мүмкін. Осындай кездерде қылмыс жасаған адамға тағайындалатын шешімнің жеке даралануы (индивидуализация) және дифференциялануы қағидасы іске көшеді.

Ол қылмыстық құқықтағы негізгі институттардың бірі болып саналатын қылмыстық шешім тағайындау және шешімді жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар көмегімен де анықталады. Бұл институт өте көне институт деп айтуға болады. Мәселен, Рим құқығы кезінде жас баланың қылмыс жасауы оған қоғам мүшелері тарапынан кешірім беруі арқылы, немесе отбасы мүшелерін азапқа салуы, біреудің мүлкін рұқсатсыз қайта-қайта алуы, керісінше қатаң шешімге тарту сияқты шараларды қолдануға әкеп соққан. Бұл қазіргі уақытта заман талабына сай көрініс тапқан мән-жайлардың бірі деуге болады.

Диплом жұмысының мақсаты - шешім тағайындаудың шарттарын, негіздерін, шешімді жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды анықтап, талқылау.

Ұсынылатын тұжырым : Шешімді жеке даралау

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ШЕШІМ

1. 1 Қылмыстық құқықтағы шешімнің тарихы

“Қылмыстық заңнама негіздерін” қабылдағанға дейін “қылмыстық жауаптылық” және “қылмыстық шешім” ұғымдарының айырмашылықтары туралы сұрақтар арнайы зерттеудің пәні болып табылған емес. “Шешімден” бөлек “қылмыстық жауаптылық” ұғымы алғаш рет тек 1958 жылы “Қылмыстық заңнама негіздерінде” пайда болды.

Бұрын қолданыста болған қылмыстық заңнамаларда, оның ішінде 22 шілде 1958 жылғы Қазақ ССР-нің Қылмыстық кодексінде де шешімнің анықтамасы берілмеген болатын. Шешімнің ең мәнді деген белгілері қылмыстық құқықтың бірқатар нормаларында көрсетіліп кетті де, заңнаманың ережелері және сот тәжірибесінің негізінде шешімнің анықтамасы қылмыстық құқық теориясымен берілді.

“КСРО және одақтас республикалардың қылмыстық заңнамасының негіздерінің” 20 бабының мазмұнын аша отырып, И. С. Ной үш ережені көрсетеді: “…біріншіден, онда әлеуметтік институт ретінде шешім туралы белгілі бір мәлімет бар; екіншіден, шешімді қолдану барысында қол жеткізілетін нәтиже анықталады; үшіншіден, берілген нәтижеге қол жеткізілуге байланысты жүргізілетін қызметтің бағыты мен сипаты анықталынады” .

Алғаш рет шешімнің заңнамалық анықтамасы 1991 жылғы Негіздердің 28 бабында “Шешім қылмыс жасауда кінәлі деп танылған, адамға сот үкімі арқылы мемлекет атынан тағайындалатын, заңда қарастырылған сотталғандардың құқықтары мен мүдделерін шектеу немесе айырудан тұратын, мәжбүрлеу шарасы” деп беріледі.

Шешімнің басқа да анықтамалары былай деп берілді: “Шешім қылмыс жасауда кінәлі деп танылған адамға заңға сәйкес және сот үкімі арқылы мемлекет атынан тағайындалатын, және оның қылмыстық қызметіне теріс бағаны білдіретін мәжбүрлеу шарасы” .

Назар аударарлық анықтама ретінде А. И. Чучаевтің анықтамасын келтіруімізге болады, яғни қылмыстық шешім - қылмыстық заңмен белгіленген және сотталғандардың құқықтары мен мүдделерін айыру жєне шектеуден тұратын мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы; шешім қылмыс жасауда кінәлі деп танылған адамға ғана мемлекет атынан сот үкімі арқылы тағайындалады.

Адамдарды сот арқылы шешімлау мәселелері бірнеше жүзжылдық бойына қозғалынып келеді. Қылмыс жасаған адамды шешімлауға құдайдың немесе мемлекеттің құқығы бар. Осы мәселеге байланысты бірнеше теориялар - абсолютті, салыстырмалы және аралас ұсынылған. Қазіргі кезеңде бұл теориялардың өзектілігі жойылған, себебі мемлекеттің шешімлау құқығы ешқандай күмән тудырмайды. Қазіргі зиялы мемлекеттерде діни санкциялар мемлекеттік шешіммен бәсекелестікке түспейді.

Мұсылман қылмыстық құқығында мемлекеттік және діни шешімлар жүйесіз түрде араласып кеткен. Мұсылман елдерінің қылмыстық заңдарында діни қылмыстардың және жанға қарсы қылмыстардың шешімланушылығы сақталған. Қылмыстық істер бойынша шариғат соттары Қылмыстық кодекс және Қылмыстық іс жүргізу кодексін емес, Құран және Суннаны басшылыққа алады.

2. Шешім қатаң жекелік сипатта болады. Ол тек қылмыскерлердің өзіне қатысты қолданылып, өзге адамдарға өтелінбейді.

Әділ шешім құрамында шешімнің жекелендіруі, яғни қылмыскердің тұлғасы ескеріледі. Шешімнің әрекеттілігі осы шешім қолданылатын адамның тұлғалық қолданылатын адамның тұлғалық қасиетіне байланысты.

Шешімнің келесі белгісі оның мазмұнына байланысты. Бұл - сотталғандарды құқықтарынан не бостандықтарынан айыру немесе шектеу.

Бостандығынан айыру шешімнің келесі түрлерінен, өмір бойы немесе белгілі бір мерзімге бостандығынан айырудан, қамаудан көрінеді. Бостандығын шектеу, сотталған адамда тәуліктің белгілі бір мерзімінде осы шешімді өтеу орнынан кету құқығының болмауынан - бостандығын шектеу және тәртіптік әскери бөлімде ұстау сияқты шешім түрлерінен көрінеді.

Еңбек құқықтарын шектеу түзеу жұмыстары, әскери қызметтерін шектеу, қоғамдық жұмыстарға тарту, белгілі бір лауазымды иелену немесе белгілі бір қызмет түрімен айналысу құқығынан айыру барысында орын алады. Мүліктік құқықтарды шектеу айыппұл және мүлікті тәркілеуден көрінеді.

Ерекше, ең жоғарғы шешім - өлім шешімсы болып табылады. Өлім шешімсы сотталғанды адамның ең басты құқығы - өмірге деген құқықтан айырады.

Шешімнің көпшілігі құқықтар мен бостандықтарды айыру және шектеудің үйлесуінен тұрады. Мысалы, бостандығынан айыру сотталғандардың еңбек, мүліктік, тұрғын-жай, жанұялық құқықтарын шектелуін туындатады. Түзеу жұмыстары еңбек және мүліктік құқықтардың шектелуін білдіреді.

Шешімнің төртінші белгісін оны тағайындау негізі құрайды. Шешімді тағайындау негізі қылмыс жасау болып табылады, сонда шешім - қылмыстың органикалық салдары.

Шешімнің бесінші белгісі - оның адресаты. Шешімге қылмыс жасауда кінәлі деп танылған адам ғана тартылады. Қылмыстың субъектісінің тұлғасы сот арқылы шешімді дараландырудың дербес негізі ретінде қарастырылады.

Заң шығарушы шешімнің түсінігіне қылмыстық - процессуалдық белгі - шешімнің сот үкімі арқылы тағайындалатындығын енгізген. Бұл тарихта орын алған заңдылықтардың бұзылуын, шешімнің арнайы соттармен (“үштіктер”) тағайындалуына жол бермеу мақсатын білдіреді2.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес қылмыс үшін шешім аудандық соттардан Жоғары Сотқа дейін тағайындалады.

Шешімге және де мақсатты бағытылық тән.

Л. Ч. Сыдыкова шешім белгілерін былай топтастырады. “Шартты түрде оны 2 топқа бөлуге болады:

1) материалды (мазмұнды) белгілер. Бұған қылмыстық-құқықтық сазайын тарттыруды өзге күштеу түрінен айыратын құқықтық шектеулерді жатқызамыз.

2) қылмыскердің құқығын, бостандығын шектеуде қылмыстық-құқықтық сазайын тарттыру болатын қажетті жағдайлар құрайды. Бұл топ шешімнің формальді белгісі.

Егер шешімді қолдануда заң бұзылса, оның тәрбиелік мағынасы жойылып тек қорқыныш қалады. Сондықтан, шешім заңды, ізгілікті болса мақсатты болады.

Сонымен, шешім қылмыстық құқықтың барлық қағидаларына сай болуы қажет. Заңдылық қағидасы тек қылмыстық заңда көрсетілінген шешімнің түрлері арқылы жүзеге асырылады. “nulla poena sine lege” заң тек ҚК болып табылатындындығын білдіреді. Шешімдеғы заңдылық - шешімнің бірден бір негізі қылмыс құрамы болып табылатындықтан да көрінеді. Заңдылық қағидасының талабы шешімді белгілейтін қылмыстық-құқықтық нормалардың толық көлемде кодификациялануы қажеттілігіне де таралады. Қылымыстық заңнан басқа ешқандай заң шешімді енгізе алмайды.

Заңдылық институты өлім шешімсы (ҚК 49б. ), өмір бойы бас бостандығынан айыру (ҚК 48б. ), құрметті атақтары мен мемлекеттік наградаларынан айырудан (ҚК 50б. ) басқа шешім түрлерінің мерзімді сипатынан да көрінеді. Осы қасиеті арқылы ҚР ҚК белгісіз мерзімге шешім тағайындауға жол беретін шетелдік кодекстерден ажыратылады.

Алғаш рет белгісіз мерзімге үкімдерді 1890 жылы Нью-Йорк соттары шығара бастаған болатын. Соттар түрмеге қамаудың тек төменгі шегін белгіледі. Түрмеде нақты қанша мерзім отыру қажеттілігін соттар емес, түрме әкімшілігі анықтады. Шын мәнісінде, белгісіз үкімдер қылмыстық және қылмыстық-процессуалдық құқықтармен көрінеу қарама - қайшылыққа енеді де, түрме әкімшілігінің жемқорлығы мен бейбастақтығын туындатады.

Шешімге қатысты тең құқылық қағидасы біріншіден, пенализацияны, яғни, сотталғандардың ұлтына, жынысына және басқа да қасиеттері мен қызметтеріне қарамастан санкциялардың белгіленуін білдіреді.

Екіншіден, азаматтардың заң алдында теңдігі қағидасын жүзеге асыру - қылмыстық жауаптылықтың шешуші кезеңі ретінде шешімден құтылмаушылықты білдіреді. Азаматтардың заң алдында теңдігі қағидасы шешім түрлерінің жүйесі мен санкцияларда әділеттілік, кінә, ізгілік қағидаларымен үйлесіп отырады. Әділеттілік қағидасы - сотпен шешім тағайындау барысында, жасалынған қылмыстардың мән-жайлары мен кінәлінің тұлғасын ескеруді қажет етеді3.

Шешімде кінәлілік қағидасы жазықсыз зиян келтіру барысында шешімге жол берілмейтіндіктен және шешімнің қатаң жеке сипатта болатындығынан көрінеді.

Әділеттілік қағидасы толық көлемде шешімге арналған. Яғни, шешім қылмыстың қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесіне, қылмысты жасау жағдайларына және кінәлінің тұлғасына сәйкес келуі қажет. Бір ғана қылмыс үшін екі рет шешімлауға жол берілмейді.

Шешімнің ізгілік қағидасы дегеніміз - қылмыстық-құқықтық нормалардың санкциялары мен сот үкімі арқылы анықталынатын нақты шешімлардағы репрессиялық шаралардың үнемделуін білдіреді. Яғни, ҚР ҚК 52 бабына сәйкес: “Жасалынған қылмыс үшін қарастырылған шешімге қарағанда қатаң шешім түрі тағайындалады, егер шешімнің жеңіл түрі шешімнің мақсаттарына жетуді қамтамасыз ете алмаса”.

Шешімге қатысты ізгілік қағидасы келесіден де көрінеді, адамға жан- тән азабын шектіру және ар-намысын қорлау шешімнің мақсаты болып табылмайды.

1. 2 Қылмыстық құқықтағы шешім ұғымы және оның мазмұны

Қазіргі таңдағы шешім деген ұғым байырғы кездегі әдет-ғұрып нормалары сияқты қылмыстық құқық нормаларында көрініс табады. Шешім дегеніміз - ол мемлекеттің қолындағы маңызды құрал болып табылады, ол арқылы мемлекет адамды, оның құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін, меншікті ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіпті және қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, конституциялық құрылысты, мемлекеттің аумақтық бүтіндігін, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін, азаматтардың бейбіт өмірі мен қауіпсіздігін, қылмыстық қастандықтардан қорғайды.

Сондай-ақ шешім дегеніміз - соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Шешім қылмыс жасауда кінәлі деп танылған адамға қолданылады.

Шешім қылмыстық жауаптылықты жүзеге асырудың нысаны болып табылатындықтан, мемлекетпен жеке адамның арасындағы туындаған шиеленісті жоятын, құқықтық тәртіптің қалыпты жағдайын қалпына келтіретін, тұлғаны әлеуметке қауіпсіз ететін, бірден бір тиімді құрал ретінде қарастырылады.

Бәрімізге белгілі, жауаптылықты дифференциациялау құқықтық мемлекеттің терең, мәнді сипаттамасы болып табылатын негізгі қағида әлеуметтік әділеттілікке негізделген жалпы құқықтық қағида ретінде қарастырылады. Дегенмен де, қылмыстық құқықта - жауаптылық көп жағдайда шешім арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да, шешімді кең әлеуметтік құқықтық категория - қылмыстық жауаптылықты дифференциациялаудан ажырату туралы сөз қозғағанымыз жөн4.

Құқық қолдану деңгейінде шешімді дифференциациялау мәселесі - сот нақты істің мән-жайларын және кінәлінің тұлғасын жан-жақты түрде зерттеп және бағалағаннан кейін, нақты жағдайда қылмыстық жауаптылықты жүзеге асырудың тиімді нысаны - құқық бұзушыға шешім тағайындау деген тұжырымға келген жағдайда туындайды. Осыған байланысты, қылмыстық құқықтың нормалары шешімді тағайындау және оны орындау барысындағы шешімді жекелендіруден тұратын, жауаптылықты жекелендіру қажеттілігін білдіреді.

Қылмыстық құқықтағы шешімді жекелендіру қағидасын жүзеге асыру дегеніміз - шешімді тағайындау барысындағы соттардың жасалынған қылмыстардың қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесін, кінәлінің тұлғасын және істің мән - жайын, жеңілдететін және ауырлататын мән - жайлардың болуын, кінәліні әлеуметтік ортасынан оқшауламай түзеу мүмкіндігін ескеруді білдіреді. Шешімді қатаң жекелендіру - онша ауыр емес және орташа ауырлықтағы қылмыстарды абайсыздықпен жасаған тұлғалардың оқшаулау элементінсіз шешімді өтеу мүмкіндігінен де көрінеді.

Жауаптылықты жекелендіру қағидасы заңнамаға тек арнайы субъектіге тағайындалатын шешім түрлерін (мысалы, әскери қызметшіге - тәртіптік әскери бөлімде ұстау) енгізуден де көрінеді. Сондай-ақ, жауаптылықты жекелендіру жеңіл шешім тағайындаудан, шартты түрде соттаудан да көрінеді.

Сонымен, шешімді жекелендіру қағидасы қылмыстық құқықта тек декларативті ғана емес, оны жүзеге асырудың қажетті нормативтік құралдарымен қамтамасыз етілген қағида ретінде қарастырылады.

Қылмыстылықпен күрес-қазіргі заманның күрделі мәселелерінің бірі. Қылмыстылық-әлеуметтік құбылыс болғандықтан, оны туындататын әлеуметтік себептерді залалсыздандырып қана, қылмыстылықты бір деңгейде ұстап тұруға болады, Сондықтан да, қылмыстылықпен күресте шешім бірден-бір негізгі құрал емес және де шешімді қолдану арқылы қылмыстылықты жою мүмкін емес.

Мемлекет шешімді қолдануға ең соңғы кезекте келуі керек. Мемлекет өз азаматтарына өзін-өзі қамтамасыз ететіндей, қылмыстылықты азайтуға әкелетіндей мәдениет деңгейіне жетуге жағдай туындатуы керек. Өркениет деңгейі қылмыстылықтың деңгейін анықтауда елеулі рөл атқарады. Өркениеттің нағыз көрсеткіші - мемлекеттің байлығы, қалалардың көлемі емес, ел тәрбиелейтін адамның кейпі. Кез-келген мемлекеттің экономикалық жағдайы оның адамдарының күнделікті әлеуметтік халімен байланысты. Мемлекет әр отбасы, адам үшін жауапты, бірақ ол әрқашан регламентация, бақылау емес, тек көмек, қамқорлық болуы керек.

Қылмыстық жауаптылық институтына қарағанда қылмыстық құқықта қылмыстық шешімнің теориялық мәселелері кең көлемде қарастырылған. Шешім түсінігінің мәселесі теориялық, тәжірибелік аспектіде өте маңызды болғандықтан, қылмыстық құқықтың оқулықтарында және курстарда толық және жан - жақты түрде бейнеленген.

Қылмыстық құқықтың әлеуметтік - сақтандырушы функциясын жүзеге асыруда көмекші құрал ретінде қарастырылатын шешім институты қылмыстық құқықтың маңызды институттарының бірі болып табылады.

Қылмыстық құқықтың тиімділігі туралы сұрақтар, әруақытта қылмыстық шешімнің тиімділігі туралы мәселелерге тіреліп, шешімнің мақсаттарын дұрыс анықтауға тікелей тәуелді болады.

Мемлекеттің мәжбүрлеу шаралары әртүрлі.

Қылмыстық шешім - мемлекеттік мәжбүрлеудің ең маңызды шараларының бірі. “Қылмыстар және шешімлар туралы” Чезаре Беккарианың трактатында “тек заңдар ғана қылмыс үшін шешімді белгілей алады, ал оларды шығару билігі тек заңшығарушыға тиесілі… Ешқандай судья әділеттілікті бұзбай, қоғамның басқа мүшелеріне шешім белгілей алмайды. Заңның шегінен шығатын шешім, заңмен белгіленбегендіктен әділетсіз болып табылады”деп көрсетілінген.

Көптеген ғалымдар қылмыстық шешімге әртүрлі мағынадағы анықтама берді.

"Шешім" түсінігіне анықтама беру үшін, оның мәнін, мазмұнын, белгілерін сипаттау керек. Ғалымдар шешімнің "мазмұны" мен "мәнінің" түсінігінің әртүрлі екендігін көрсетеді.

Профессор Н. А. Стручков осы екі түсінік "шешім мазмұны - нақты қылмысқа тән сазайын тарттыру, ал шешім мәні - жалпы сазайын тарттыруды білдіреді" деген.

Профессор Л. Ч. Сыдыкова "егер шешімнің мәні - кең әлеуметтік-құқықтық түсінік болса, оның мазмұны (сазайын тарттыру) - тар түсінік; қылмыскер тартылатын нақты құқық бұзушылықтан көрінетін тек қылмыстық құқықтық түсінік" деп көрсетеді. Сонымен бірге, ол "қылмыстық шешім мәні қылмыскерге әсер етудің бір түрі ретіндегі қылмыстық шешім туралы қоғамның көзқарасының дамуының осы кездегі сипатын құрайды" әділ байлам жасайды.

"Шешім қылмыскердің істеген қылмысы үшін мемлекеттің жағымсыз бағалауын көрсететін және қылмыскердің бостандығын, құқығын шектейтін не оны өтеуде одан айыратын, заңда көрсетілген күштеу (сазайын тарттыру) шарасы" деп көрсетілген.

Бізше, күштеу әсерінің шарасының мақсатты бағытталуы шешімнің мазмұнына кіреді, себебі оның мәні - қылмыстық-құқықтық емес, әлеуметтік-құқықтық түсінік. Ал шешім мақсаты - қылмыстық-құқықтық түсінік. Егер қылмыстық шешімнің мәні - қылмыскерге әсер ету әдісінің бірі ретіндегі қоғамның теориялық көзқарасының осы даму этапы болса, онда мақсатты бағыттылық шешім мазмұнына кіреді, яғни күштеу әсерінің кешені қылмыстық шешімнің жүзеге асырылуын шектейтін белгілі бір тәжірибелік әрекеттермен байланысты. Осыдан шешім мақсатына жетсек, онда шешім ретінде қолданылатын күштеу шаралары тоқталуы керек. Бұл сот тағайындаған шешімді өтеу уақытынан шартты түрде бұрынырақ босату болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.