Б. Эльконин бойынша тұлға дамуы
Мазмұны:
Кіріспе
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
1.1 Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктер.
1.2 Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
2.1 Балалық шақтағы қиыншылықтар.
2.2 Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтар.
III. Тұлғаның қалыптасуына ойынның әсері:
3.1 Ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теориялары.
3.2 . Ойлау әрекеттері, интеллектуалды және танымдық процесстердің дамуындағы ойынның маңызы.
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
1.1 Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктер.
1.2 Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
2.1 Балалық шақтағы қиыншылықтар.
2.2 Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтар.
III. Тұлғаның қалыптасуына ойынның әсері:
3.1 Ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теориялары.
3.2 . Ойлау әрекеттері, интеллектуалды және танымдық процесстердің дамуындағы ойынның маңызы.
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қоғам даму үстінде, көптеген жаңа құбылыстар, өзгерістер енуде. Соған байланысты жаңа мекемелер, ұйымдар ашылып, жұмыс істеуде. Көптеген білікті мамандар қажет. Өз істерінің шебері болғанымен бір мекемеде қарым-қатынасқа түсіп, жұмыс істеу қиынға түседі. Себебі әрқайсысының өз мінезі, темпераменті, қимылының жылдамдығы, жұмыстағы міндеттері болады. Осының барлығын қадағалап, мекемедегі қақтығыстардың алдын алу жолын күні бұрын қарастыратырып отыратын, тиімді жұмыс атқаруға көмектесетін маман - психолог қажет. Мекеме, ұйым түрлер өте көп болғандықтан сол салаға сәйкес білімді психологтар қажет. Яғни осыдан психологияның көптеген салалары пайда болып, даму үстінде...
Туғаннан өмірінің соңына дейін өтетін жолды қарастырып, тұлға болып қалыптасуын әр түрлі бағыттар бойынша қарастыратын психология саласы- Тұлға психологиясы. Тұлға психологиясының басты мәселелерінің бірі- көптеген бағыттар бойынша тұлғаның қалыптасуы. Соның ішінде мен курстық жұмысымды – Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы деп алдым. Менің ойымша тақырып өзекті болып табылады. Себебі: Д.Б.Эльконин ешкімге ұқсамайтын өзіндік даму кезеңдерін ұсынды. Әсіресе ерекше көңілді өзі балалар психологы болғандықтан болар, нәрестелік кезеңге және мектепке дейінгі кезеңге бөлді. Балалар психологиясын түсіну арқылы ғана тұлға психологиясын ұғынуға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуын ұқарастыру, ұсынған теориясымен танысу.
Д.Б.Элькониннің теориясының маңыздылығы: Д.Б.Элькониннің балалардың психикалық даму кезеңін көрсеткен теориясын ұсынды. Ол теория барысында ішкі онтогенезді зерттеді. Себебі, даму барысында ішкі өзгерістер, сынғандары, дамуындағы бұрылыстары ғана бала тұлғасын түсіндіруге мүмкіндік беретін сенімді мағлұматтар болып табылады. Бұл теория психология ғылымының дамуына өте үлкен әсерін тигізді. Осыдан, тұлғада кездесетін мәселелерді шешуде, жалпы тұлға дамууын қарастырған кезде Д.Б.Эльконин теориясына сүйенбеу мүмкін емес.
Зерттеу обьектісі: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы.
Курстық жұмыстың міндеті:
• Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктерге тоқталу;
• Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастарымен танысу;
• Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдеріне сипаттама беру;
• Балалық шақтағы қиыншылықтарды түсіну;
• Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтарды қарастыру:
• Тұлғаның қалыптасуындағы ойынның әсері туралы мағлұмат алу;
• Соның ішінде, ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теорияларымен танысу;
• Ойлау әрекеттері, интеллектаулды және танымдық процесстердің дамуындағы ойынның маңызына тоқталу;
Қоғам даму үстінде, көптеген жаңа құбылыстар, өзгерістер енуде. Соған байланысты жаңа мекемелер, ұйымдар ашылып, жұмыс істеуде. Көптеген білікті мамандар қажет. Өз істерінің шебері болғанымен бір мекемеде қарым-қатынасқа түсіп, жұмыс істеу қиынға түседі. Себебі әрқайсысының өз мінезі, темпераменті, қимылының жылдамдығы, жұмыстағы міндеттері болады. Осының барлығын қадағалап, мекемедегі қақтығыстардың алдын алу жолын күні бұрын қарастыратырып отыратын, тиімді жұмыс атқаруға көмектесетін маман - психолог қажет. Мекеме, ұйым түрлер өте көп болғандықтан сол салаға сәйкес білімді психологтар қажет. Яғни осыдан психологияның көптеген салалары пайда болып, даму үстінде...
Туғаннан өмірінің соңына дейін өтетін жолды қарастырып, тұлға болып қалыптасуын әр түрлі бағыттар бойынша қарастыратын психология саласы- Тұлға психологиясы. Тұлға психологиясының басты мәселелерінің бірі- көптеген бағыттар бойынша тұлғаның қалыптасуы. Соның ішінде мен курстық жұмысымды – Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы деп алдым. Менің ойымша тақырып өзекті болып табылады. Себебі: Д.Б.Эльконин ешкімге ұқсамайтын өзіндік даму кезеңдерін ұсынды. Әсіресе ерекше көңілді өзі балалар психологы болғандықтан болар, нәрестелік кезеңге және мектепке дейінгі кезеңге бөлді. Балалар психологиясын түсіну арқылы ғана тұлға психологиясын ұғынуға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуын ұқарастыру, ұсынған теориясымен танысу.
Д.Б.Элькониннің теориясының маңыздылығы: Д.Б.Элькониннің балалардың психикалық даму кезеңін көрсеткен теориясын ұсынды. Ол теория барысында ішкі онтогенезді зерттеді. Себебі, даму барысында ішкі өзгерістер, сынғандары, дамуындағы бұрылыстары ғана бала тұлғасын түсіндіруге мүмкіндік беретін сенімді мағлұматтар болып табылады. Бұл теория психология ғылымының дамуына өте үлкен әсерін тигізді. Осыдан, тұлғада кездесетін мәселелерді шешуде, жалпы тұлға дамууын қарастырған кезде Д.Б.Эльконин теориясына сүйенбеу мүмкін емес.
Зерттеу обьектісі: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы.
Курстық жұмыстың міндеті:
• Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктерге тоқталу;
• Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастарымен танысу;
• Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдеріне сипаттама беру;
• Балалық шақтағы қиыншылықтарды түсіну;
• Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтарды қарастыру:
• Тұлғаның қалыптасуындағы ойынның әсері туралы мағлұмат алу;
• Соның ішінде, ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теорияларымен танысу;
• Ойлау әрекеттері, интеллектаулды және танымдық процесстердің дамуындағы ойынның маңызына тоқталу;
Қолданылған әдебиеттер:
1. Ананев Б.Г. “Избранные психологические труды.Т.2 ” / Б.Г.Ананев- М.,1982ж;
2. Божович Л.И. “Личность и ее формирование ” / Л.И.Божович – М., 1996ж;
3. Выгосткий Л.С. “Собранные сочинение т.2 ” / Л.С.Выготский – М., 1982ж;
4. Еникеев М.И.” Общая и социальная психология ”/ М.И. Еникеев- Питер.,2005г;
5. Ждан А.Н. “История психологии: от античности до современности ” / А.Н. Ждан – М., 1997ж;
6. Максвелл Дж. “Психолгия индивидуальных различий ”/ Дж. Максвелл- Минск., 2004ж;
7. Нестерова М.А. “Дискуссия о психологии рубежа ”/ М.А. Нестерова- М., 2001ж; Т-2
8. Купер К. “Индивидуальные различия ” / К.Купер – М., 2000ж;
9. Первин Л.А, Джон.О.П. “Психология личности: Теория исследования” / Л.А.Первин, О.П.Джон – М., 2000ж;
10. Поляков М.А. “Психология развития ” / М.А.Полякова – Минск, 2006ж;
11. Психологическая наука в России XX столетия: проблемы теории и истори я. М., 1997ж 1997ж;
12. Хрестоматия по психологий – М., 1997ж.
13. Хьелл, Зиглер “Теория личности ”/ Хьелл, Зиглер М., 2000ж:
14. Эльконин Д.Б. “Психология игры.2-изд.” / Д.Б.Эльконин – М., 1999ж.
15. Эльконин Д.Б. “Психическое развитие в детских возрастах” / Д.Б.Эльконин- М., 1995ж;
16. Ярошевский М.Г. “История психологии от античности до середины XX века.”
17. Эльконин Д.Б. “Как научить детей читать” / Д.Б. Эльконин Как научить детей читать // Дошкольное воспитание 1997ж - №10- 16-20стр.
18. Эльконин Д.Б. “Как научить детей читать” / Д.Б. Эльконин Как научить детей читать // Дошкольное воспитание 1998г - №3 – 61-71стр.
19. Эльконин Д.Б. “Развитие индивидуального сознание как предмет исследования экспериментальной психологии ”/ Д.Б.Эльконин Развитие индивидуального сознание как предмет исследования экспериментальной психологии // Психологический журнал 2003ж -№ 5- 134-136 беттер.
20. Демчинский В.Ф. “Формула личности ” / В.Ф.Демчинский Формула личности // Психологический журнал 2001ж - №3 – 255-257 беттер
1. Ананев Б.Г. “Избранные психологические труды.Т.2 ” / Б.Г.Ананев- М.,1982ж;
2. Божович Л.И. “Личность и ее формирование ” / Л.И.Божович – М., 1996ж;
3. Выгосткий Л.С. “Собранные сочинение т.2 ” / Л.С.Выготский – М., 1982ж;
4. Еникеев М.И.” Общая и социальная психология ”/ М.И. Еникеев- Питер.,2005г;
5. Ждан А.Н. “История психологии: от античности до современности ” / А.Н. Ждан – М., 1997ж;
6. Максвелл Дж. “Психолгия индивидуальных различий ”/ Дж. Максвелл- Минск., 2004ж;
7. Нестерова М.А. “Дискуссия о психологии рубежа ”/ М.А. Нестерова- М., 2001ж; Т-2
8. Купер К. “Индивидуальные различия ” / К.Купер – М., 2000ж;
9. Первин Л.А, Джон.О.П. “Психология личности: Теория исследования” / Л.А.Первин, О.П.Джон – М., 2000ж;
10. Поляков М.А. “Психология развития ” / М.А.Полякова – Минск, 2006ж;
11. Психологическая наука в России XX столетия: проблемы теории и истори я. М., 1997ж 1997ж;
12. Хрестоматия по психологий – М., 1997ж.
13. Хьелл, Зиглер “Теория личности ”/ Хьелл, Зиглер М., 2000ж:
14. Эльконин Д.Б. “Психология игры.2-изд.” / Д.Б.Эльконин – М., 1999ж.
15. Эльконин Д.Б. “Психическое развитие в детских возрастах” / Д.Б.Эльконин- М., 1995ж;
16. Ярошевский М.Г. “История психологии от античности до середины XX века.”
17. Эльконин Д.Б. “Как научить детей читать” / Д.Б. Эльконин Как научить детей читать // Дошкольное воспитание 1997ж - №10- 16-20стр.
18. Эльконин Д.Б. “Как научить детей читать” / Д.Б. Эльконин Как научить детей читать // Дошкольное воспитание 1998г - №3 – 61-71стр.
19. Эльконин Д.Б. “Развитие индивидуального сознание как предмет исследования экспериментальной психологии ”/ Д.Б.Эльконин Развитие индивидуального сознание как предмет исследования экспериментальной психологии // Психологический журнал 2003ж -№ 5- 134-136 беттер.
20. Демчинский В.Ф. “Формула личности ” / В.Ф.Демчинский Формула личности // Психологический журнал 2001ж - №3 – 255-257 беттер
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
МАМАНДЫҒЫ:
ПСИХОЛОГИЯ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Д.Б.ЭЛЬКОНИН БОЙЫНША ТҰЛҒА ДАМУЫ.
Мазмұны:
Кіріспе
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
2 Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктер.
1. Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
1. Балалық шақтағы қиыншылықтар.
2. Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтар.
III. Тұлғаның қалыптасуына ойынның әсері:
1. Ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теориялары.
2. . Ойлау әрекеттері, интеллектуалды және танымдық процесстердің
дамуындағы ойынның маңызы.
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қоғам даму үстінде, көптеген жаңа құбылыстар, өзгерістер енуде. Соған
байланысты жаңа мекемелер, ұйымдар ашылып, жұмыс істеуде. Көптеген білікті
мамандар қажет. Өз істерінің шебері болғанымен бір мекемеде қарым-
қатынасқа түсіп, жұмыс істеу қиынға түседі. Себебі әрқайсысының өз мінезі,
темпераменті, қимылының жылдамдығы, жұмыстағы міндеттері болады. Осының
барлығын қадағалап, мекемедегі қақтығыстардың алдын алу жолын күні бұрын
қарастыратырып отыратын, тиімді жұмыс атқаруға көмектесетін маман -
психолог қажет. Мекеме, ұйым түрлер өте көп болғандықтан сол салаға сәйкес
білімді психологтар қажет. Яғни осыдан психологияның көптеген салалары
пайда болып, даму үстінде...
Туғаннан өмірінің соңына дейін өтетін жолды қарастырып, тұлға болып
қалыптасуын әр түрлі бағыттар бойынша қарастыратын психология саласы-
Тұлға психологиясы. Тұлға психологиясының басты мәселелерінің бірі-
көптеген бағыттар бойынша тұлғаның қалыптасуы. Соның ішінде мен курстық
жұмысымды – Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы деп алдым. Менің ойымша
тақырып өзекті болып табылады. Себебі: Д.Б.Эльконин ешкімге ұқсамайтын
өзіндік даму кезеңдерін ұсынды. Әсіресе ерекше көңілді өзі балалар
психологы болғандықтан болар, нәрестелік кезеңге және мектепке дейінгі
кезеңге бөлді. Балалар психологиясын түсіну арқылы ғана тұлға
психологиясын ұғынуға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуын
ұқарастыру, ұсынған теориясымен танысу.
Д.Б.Элькониннің теориясының маңыздылығы: Д.Б.Элькониннің
балалардың психикалық даму кезеңін көрсеткен теориясын ұсынды. Ол теория
барысында ішкі онтогенезді зерттеді. Себебі, даму барысында ішкі
өзгерістер, сынғандары, дамуындағы бұрылыстары ғана бала тұлғасын
түсіндіруге мүмкіндік беретін сенімді мағлұматтар болып табылады. Бұл
теория психология ғылымының дамуына өте үлкен әсерін тигізді. Осыдан,
тұлғада кездесетін мәселелерді шешуде, жалпы тұлға дамууын қарастырған
кезде Д.Б.Эльконин теориясына сүйенбеу мүмкін емес.
Зерттеу обьектісі: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы.
Курстық жұмыстың міндеті:
• Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктерге тоқталу;
• Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастарымен танысу;
• Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдеріне сипаттама беру;
• Балалық шақтағы қиыншылықтарды түсіну;
• Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтарды
қарастыру:
• Тұлғаның қалыптасуындағы ойынның әсері туралы мағлұмат алу;
• Соның ішінде, ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теорияларымен танысу;
• Ойлау әрекеттері, интеллектаулды және танымдық процесстердің
дамуындағы ойынның маңызына тоқталу;
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
1. Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми көзқарастар.
Психологияда жеке тұлғаны түсіндіруде бірнеше бағыттар қалыптасқан.
Бірінші кездесетін бағыт,
Психоанализ бағыты болып келеді. Негізін салушы- З.Фрейд. Ол 1856жылы
Австралияда дүниеге келеді.Ол грек, латын, француз, ағылшын, неміс,
итальян тілдерінде сөйлей алған. Медицина факультетінде оқыған.
З.Фрейд неврозбен ауыратын адамдарды толық, терең клиникалық
зерттеуден, бақылаудан өткізді. Және өзінің психоанализ концепциясын бұл
тәжірибе бойынша құрды.
З.Фрейд адам санасын 3-ке бөлді: саналылық, бейсаналылық, саналылықтың
алды аймағы – алынған мәліметтердің. Біршама маңызды психикалық өзгерістер
бейсаналылықта (ол табиғатынынан инстинктивті, шынайылыллықтан алшақ)
кездеседі. Саналылықта- мида сақталған мәліметтердің аздаған пайызы
жатады. Бейсаналылықта- Ол саналылық аймағында итеріліп тасталған
мәліметтер сақталады. Оған, балалық шақта алынған травмалар, баланың ата-
анасына деген қатігездік сезімі, басылып тасталған сексуалды сезімдері
жатады. Саналылық алды аймағы – санаға жеңіл, әрі жылдам келетін мағлұматты
сақтайды. Мысалы, адам өткен жексенбіде не істегенін тез және оңай есіне
түсіре алса, осы саналы алды аймағы жүзеге асырылады. Бұл аймақ сана мен
бейсаналылықтың арасындағы көпір қызметін атқарады.
З.Фрейдтің теориясы бойынша адам тұлғасы 3-негізгі компоненттен
тұрады: Ид, Его, Супер его.
Ид – лат. “оно” сөзінен шыққан. Ол тұлғаның примитивті, инстинктивті
және туа біткен аспектілерін білдіреді.ол бейсаналылықта қызмт етеді.
Инстинктивті қозулармен (тамақ, ұйқы) тығыз байланысты. Ид- заңдылықтарды
білмейтін ережелерге бағынбайтын биологиялық қараңғы зат.
Эго - лат. “мен” сөзін білдіреді. Шешім қабылдауға жауап беретін
психикалық ақпараттың компоненті.Эго ағың өзін- өзі сақтауын және
қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Шынайылылық принципіне бағынады.
Суперэго- тұлғаның дамуындағы соңғы этап, туа пайда болмайды. Балалар
оны ата-анасы, мұғалімдермен әрекет жасау арқылы меңгереді. Жаман, жақсыны
айыруға мүмкіндік береді. Ол ұят және Эго идеал болып бөлінеді.
З.Фрейд бойынша тұлға дамуы 4кезеңнен өтеді: Оральді (туғаннан- 1жасқа
дейін ), анальді (1,5- 3 жас), фаллостық (3-6 жас), генитальді (12жастан
-кәрілікке дейін). Латентті кезеңі (7-12 жас) - психосексуалдылықтың даму
кезеңі болып келеді.
Ал келесі бағыты – аналитикалық. Бұл классикалық психоанализге жақын.
Бұл бағыттың негізін салушы Карл Густав Юнг (1875-1961 ж.). З.Фрейд
бойынша, либидо бұл сексуалды энергия; ал К.Юнг бойынша, өмірлік
шығармашылық энергия, тұлғаның индивидуалды дамуына әсер етеді.Және олар
бойынша әр адамда туа болатын, ата-анасынан берілген архитиптер кездеседі.
Мысалы, ақкөңілділік, құдайға сену т.б. К.Юнг тұлғада 3- бір-біріне әсер
етуші құрылымды көрсетті: Ұжымдық бейсаналылық- адамның мәдени, тарихи
тәжірибелерін байқауға болады. Индивидуалды бейсаналылық- Саналылықтағы
итеріліп тасталған сезімдер жатады. Индивидуалды сана- өзіндік сананың
негізін қалайтын ой, сезімдер,естеліктер жатады.К.Юнг үйренуіне байланысты
адамдарды екіге бөлді: Экстроверттер- тез қозғалғыш, ашық, іштен сыртқа
қарай бағытталған; Интроверттер- сырттан ішке бағытталған. Тұлға дамуы
мәселесінде К.Юнг тұлғаның көптеген элементтерін қолдана отыра, өз-өзін
дамытуға арналған іс- әрекеттерге ерекше көңіл бөлді.
Тұлға болып қалыптасуына әлеуметтік және мәдени әсер етушілердің
маңызы деп қарастырғандар - Гуманистік бағыттың өкілдері. Эрих Фромм
негізін салушы болып келеді. Ол бойынша адамның бөлінбес бөлшегі -
иззоляция, яғни, жалғыздық сезімі. Адамға тән негізгі экзистенциальді
қажеттіліктерді көрсетті: қарым-қатнас орнатуға деген қажеттілік, ата-
тектік қажеттілік, сенімділікке деген т.б. қажеттіліктер. Адам дамуына екі
экзистенциальді қажеттіліктер әсер етеді: өнімді- адам дамуын білдіреді,
яғни махаббат,еңбек, түсіну т.б; өнімді емеске- экономка т.б. жатады.
Бұл бағыттың өкілі - Карен Хорни бойынша тұлға дамуында шешуші рөлді
ата-ана мен бала арасындағы әлеуметтік қарым- қатнас алады. Балада туа
болатын қауіпсіздікке деген қанағаттанушылық кездеседі. Егер ол
қанағаттанбаса, яғни ата-анасынан жеткілікті түрде жылулықты, оны
қорғайтынын сезінбесе, балада қоршаған адамдарға деген алауыздық сезімі
пайда болады.
Ал, Роджерс зерттеулері бойынша, адам өмірінің мақсаты туа пайда
болатын потенциалды жүзеге асыру, толық қызмет атқаратын тұлға болу, яғни,
адам өз қабілеті мен талантын пайдаланып, өзін-өзі тануға ұмтылу тиіс.
Осы гуманистік теорияның өкілі, мотивациялық бағытты ұстанған А.Маслоу
бойынша, тұлға дамуының негізінде жатқан қажеттіліктердің типін көрсеткен.
Ол тұлға өмір бойы қалыптасып, дамып отырады. Адам өзін-өзі түсінеді, өз
қылықтарын саналы сезініп, жоспар құрып, өз өмірінің мағынасын іздейді.
Адамның іс-әрекетіне ойлау және интеллектуалды үрдістердің әсерін
көрсеткендер - Когнитивтік бағыттың өкілдері. Д.Келли негізін салушы.Оның
ойынша, адамдар қоршаған ортаны белгілі, анық “конструктілер” арқылы
қабылдайды. Конструкт көмегімен адам дүниені таниды, өзара тұлғалық қарым-
қатнас орнатады.
Келесі, Бихеовиористік бағыттың өкілі Ф.Скиннер бойынша, тұлға
дегеніміз, апперантты үйрену нәтижесінде қалыптасқан әлеуметтік дағдылар
жиынтығы. Апперантты деген - кез-келген қозғалыс нәтижесінде қоршаған
ортаға байланысты өзгерісті айтады.
Г.Олпорт бойынша, тұлға - ішкі психикалық үрдістердің динамикалық
ұйымдасуы және ол өзіне тән ойлау, іс- әрекетті анықтайды.
Ал өзіміздің отандық психологтарға келсек, Б.Г.Ананев тұлғаны 4жағынан
қарастырды. 1. Адам - биологиялық түр ретінде. 2. Адамның онтогенез және
өмірлік жолы индевид ретінде. 3. Адам тұлға ретінде. 4. Адам қоғамның бір
бөлігі ретінде қарастырды. Ал В.Н.Мясищев бойынша, тұлғаның ядросын адамның
қоршаған орта және өзіне деген қарым-қатнас жүйесі ретінде қарастырды.
К.А.Абулханова Тұлғаны - өмірлік жолдың субъектісі ретінде және іс-әрекет
субъектісі ретінде көрсетті. Олардың дамуы негізінде белсенділік,
жауапкершілік, әлеуметтік, танымдық процесстер дамиды. Келесі кезекте
К.К.Платоновқа келсек, оның ұсынысы бойынша тұлға – динамикалық
функционалды құрылымды ұсынады. Оның негізгі элементтеріне - бағыттылық,
тәжірибе, психикалық үрдістердің ерекшелігі, биопсихикалық құрамы
жатады.А.Н.Леонтьев және А.В.Петровский бойынша, тұлғаның барлық психикалық
құбылыстары ішкі жағдайдың бір толық жүйесі ретінде көрінеді.
2. Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
Д.Б.Элькониннің жеке тұлға туралы көзқарастарын талдамас бұрын
өмірбаянына қысқаша тоқталып кетейік. Даниил Барисович Эльконин 1904жылы
Ресей елінде Полтавск губерниясында дүниеге келді. Осы жерде алғаш білімін
алып, кейінірек А.И.Герцин атындағы Ленинград педагогикалық институтінде
оқыды. 1929жылыдан бастап осы институтта жұмыс істеп жүріп,
Л.С.Выготскиймен бірігіп балалар психологиясын зерттеген. 1940жылы өз
дессертациясын мектеп оқушылары сөйлеуінің дамуы тақырыбында қорғайды. Ұлы
Отан соғысы кезінде әрекеттік әскер қатарында болып, медаль, ордендермендер
марапатталды. Ал 1846 жылдан бастап АПНде психология факультетінен сабақ
бере бастады.1962жылы докторлық диссертациясын қорғап, психология ғылымы
академиясының мүшесіне кірді.
Өзінің балалар психологиясына арналған зертетеулерін Л.С.Выготский
оқушылары А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия, П.Я.Галтперин, Л.И.Запорожец сияқты
психологтармен бірге жүргізді. Б.Д.Эльконин шет елдің балалар және педагог
психологтарымен тығыз қарым-қатынаста болды. Әсіресе Л.С.Выготский
теорияларына сүйенген АҚШ психологтарымен. Соның ішінде ерекше айтатындары
Дж. Брунер, М.Коул, Дж. Вертчем.
Д.Б.Эльконин балалар психологиясын өте терең зерттеген. Оның ойы
бойынша әр кезеңнің өзіндік ерекшеліктері болады. Төменде көрсетілген
Д.Б.Элькониннің жіктеуі:
1. Тікелей эмоционалды қарым-қатнас – нәрестелік кезең (0-1жас);
2. Заттық - манипулятивтік қарым-қатынас - ерте балалық шақта (1-3жас);
3. Ойын - мектепке дейінгі кезеңде (4-6жас);
4. Оқулық іс-әрекеттер – төменгі сынып оқушылары (7-11жас);
5. Интимді - тұлғалық қарым-қатнас - жеткіншектік кезеңде (11-15жас);
6. Оқулық - кәсіби іс - әрекет – жасөапірімдік кезең (16-18 жас);
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
1. Балалық шақтағы қиыншылықтар.
Балалалық шақтағы психикалық даму- балалық шақтағы психологияның
фундаменттік мәселелері болып табылады. Оның өңделуінде теоретикалық маңызы
зор. Себебі, психикалық даму деңгейін анықтау және оның басты заңдылықтарын
көрсету бір кезеңнен екіншіге ауысуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде
балалық психологияда кезеңдік құрылым кең қолданылады. Психикалық даму
үрдісі көптеген жылдар бойы жинақталған үйрету және тәрбиемен тығыз
байланысты. Осы кезде өзіне тән кезеңдік қиыншылықтар кезедеседі.
30-жылдары кезеңдік сұрақтарға байланысты ерекше көңілді
П.П.Блонский және Л.С.Выготскийге бөлген. Себебі, бұлар балалар
психологиясын Ресей елінде негізін салды. Бірақ өкінішке орай бұлардың
зерттеулері біздің қолымызда жоқ.
П.П.Блонский ойынша, балалық кездегі даму ең бірінішіден, оның
сапалық өзгерісі. Яғни, көптеген қиыншылықтар мен көтерілу, құлау
нәтижесінде баланың келесі сатыға дайындығы.
Яғни, Д.Б.Эльконин бойынша, баланың тарихына анализ жасау, барлық
даму деңгейде кездесетін, құрылымды түсінуге мүмкіндік береді. Баланың даму
үрдісін ең бірінші, деңгейлік үрдіс деп қарастыру керек. Бұл жерде балалар
психологиясы үшін ең маңыздысы – бір деңгейден екінші деңгейге өту болып
табылады. Бала өмірінде белгілі жасы немесе даму кезеңі – салыстырмалы
тұйықталу кезеңі. Қандайда болмасын даму кезеңі келесі көрсеткіштермен
сипатталады:
1. Белгілі әлеуметтік жағдай дамуымен немесе ересектермен бұл даму
деңгейінде қандай қарым-қатнаста болатынына байланысты.
2. Іс-әрекеттердің негізгі немесе басқарушы типтері (іс-әрекеттің бірнеше
типтері байқалады, ол даму деңгейінің белгілі кезеңдеріне байланысты.);
3. Негізгі психикалық жаңа ілімдермен (әр деңгейде ол ерекше тұлғадағы
психикалық үрдістердің құрылымына байланысты болады.)
Бұл көрсеткіштер күрделі қарым-қатынаста болады. Яғни белгілі әлеуметтік
жағдай туындайды, сол кезде балада өмірге деген басқаша көзқарасы
туындайды, үлкендерден басқа қатнасты талап ете бастайды. Балалық шақтың
көптеген сұрыпталу болады. Соның ішіндегі негізгі екеуін көрсетуге болады:
o Моносимптомдық немесе бір белгілі. “Энергетикалық баланс”
терминімен ұқсас болып келеді. Оның негізін П.П.Блондский салды.
Яғни балада болатын сүйектенумен сипатталады. Яғни баланың
тісінің шығуы. Бұл кезең психиканың дамуына мүлдем қатысы жоқ
болып келеді.
o Полисимптомды-балалар психологиясын сипаттауда қолданады.
Дағдарыстық кезеңдердің даму тарихына сүйенсек, келесідей кезеңдерге
бөлуге болады: 1жастағы дағдарыс (жүре бастауы, сөйлеп үйренуі); 7жастағы
дағдарыс (мектепке баруымен сипатталатын.); соңғысы жыныстық мүшелері дами
бастаған кезде. Кейінірек 3жастағы дағдарысты анықтады(Эдитов комплексі..),
соңғы жылдары баланың дүниеге келуінде жатқызуға болатынын көрсетті.
Қәзіргі уақытта балалық кезеңді келесідей бөлуге болады:
1. жаңа туған баланың қиыншылықтары-бала жаңа ортаға
түседі,қоректенуі, демалуы барлығы өзгеше бола
бастайды.Осы уақытта оған жаңа өмір жағдайларына үйрену
керек. Бұл кезеңнің қиыншылықтары бітіп, екінші кезеңге
ауысуы баланың күле бастауы мен ересектердің іс-әрекетіне
елеңдей бастауымен сипатталады.
2. Нәрестелік қиыншылықта- Бұл кезеңде әсіресе айтатын жай,
баланың қолымен, аяғымен белсенді жұмыс атқара бастайды,
манипуляциялық іс-әрекеттерде байқала бастайды;
3. ерте балалық шақ (1-3жас)Бала сөйлеп үйрене бастайды,
еркелеу, қырсықтық мінез танытады, сүйікті ата-анасын,
апаларын балағаттай бастайды, бала басталған іс-әрекетті,
жұмыстарды бітіріп үйренеді.
4. мектепке дейінгі қиыншылықтар.
2.2. Мектепке дейінгі кезеңдегі қиыншылықтар.
Бұл кезең Пиаже бойынша балалық кезең мен мектеп оқушысы арасындағы
көпір болып келеді. Яғни ол ойын және шындық, нағыз.Бірақ балаға ойын
шындық өмірден жақынырақ болып келеді. Бұл мәселе бойынша отандық
психологияда Л.С.Выготский сөз сөйледі. Оның ойынша, бала дамуының нағыз
мәнділігі ес, зейін, ойлау сиқты үрдістердің жеке дамуы емес, бала
тұлғасының толығымен дамуы.
Мектеп жасына дейінгі қиыншылықтарға жаңа жүйе функцияларының пайда
болуы жатады. Оның негізіне ес жатады. Ес ақыл-ойдың, сананың негізіне
айналып, психикалық дамуды сипаттауы бұл жас ерекшелік кезең. Бірінші
орында, балада ойлау өзгеріске ұшырайды: жалпы елес бойынша жүзеге асыруға
үйренеді. ... жалғасы
МАМАНДЫҒЫ:
ПСИХОЛОГИЯ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Д.Б.ЭЛЬКОНИН БОЙЫНША ТҰЛҒА ДАМУЫ.
Мазмұны:
Кіріспе
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
2 Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктер.
1. Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
1. Балалық шақтағы қиыншылықтар.
2. Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтар.
III. Тұлғаның қалыптасуына ойынның әсері:
1. Ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теориялары.
2. . Ойлау әрекеттері, интеллектуалды және танымдық процесстердің
дамуындағы ойынның маңызы.
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қоғам даму үстінде, көптеген жаңа құбылыстар, өзгерістер енуде. Соған
байланысты жаңа мекемелер, ұйымдар ашылып, жұмыс істеуде. Көптеген білікті
мамандар қажет. Өз істерінің шебері болғанымен бір мекемеде қарым-
қатынасқа түсіп, жұмыс істеу қиынға түседі. Себебі әрқайсысының өз мінезі,
темпераменті, қимылының жылдамдығы, жұмыстағы міндеттері болады. Осының
барлығын қадағалап, мекемедегі қақтығыстардың алдын алу жолын күні бұрын
қарастыратырып отыратын, тиімді жұмыс атқаруға көмектесетін маман -
психолог қажет. Мекеме, ұйым түрлер өте көп болғандықтан сол салаға сәйкес
білімді психологтар қажет. Яғни осыдан психологияның көптеген салалары
пайда болып, даму үстінде...
Туғаннан өмірінің соңына дейін өтетін жолды қарастырып, тұлға болып
қалыптасуын әр түрлі бағыттар бойынша қарастыратын психология саласы-
Тұлға психологиясы. Тұлға психологиясының басты мәселелерінің бірі-
көптеген бағыттар бойынша тұлғаның қалыптасуы. Соның ішінде мен курстық
жұмысымды – Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы деп алдым. Менің ойымша
тақырып өзекті болып табылады. Себебі: Д.Б.Эльконин ешкімге ұқсамайтын
өзіндік даму кезеңдерін ұсынды. Әсіресе ерекше көңілді өзі балалар
психологы болғандықтан болар, нәрестелік кезеңге және мектепке дейінгі
кезеңге бөлді. Балалар психологиясын түсіну арқылы ғана тұлға
психологиясын ұғынуға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуын
ұқарастыру, ұсынған теориясымен танысу.
Д.Б.Элькониннің теориясының маңыздылығы: Д.Б.Элькониннің
балалардың психикалық даму кезеңін көрсеткен теориясын ұсынды. Ол теория
барысында ішкі онтогенезді зерттеді. Себебі, даму барысында ішкі
өзгерістер, сынғандары, дамуындағы бұрылыстары ғана бала тұлғасын
түсіндіруге мүмкіндік беретін сенімді мағлұматтар болып табылады. Бұл
теория психология ғылымының дамуына өте үлкен әсерін тигізді. Осыдан,
тұлғада кездесетін мәселелерді шешуде, жалпы тұлға дамууын қарастырған
кезде Д.Б.Эльконин теориясына сүйенбеу мүмкін емес.
Зерттеу обьектісі: Д.Б.Эльконин бойынша тұлға дамуы.
Курстық жұмыстың міндеті:
• Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми түсініктерге тоқталу;
• Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастарымен танысу;
• Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдеріне сипаттама беру;
• Балалық шақтағы қиыншылықтарды түсіну;
• Мектепке дейінгі кезеңдегі тұлға дамуындағы қиыншылықтарды
қарастыру:
• Тұлғаның қалыптасуындағы ойынның әсері туралы мағлұмат алу;
• Соның ішінде, ойын жайлы: Гроос, Бойтендайк теорияларымен танысу;
• Ойлау әрекеттері, интеллектаулды және танымдық процесстердің
дамуындағы ойынның маңызына тоқталу;
I. Д.Б.Эльконин бойынша жеке тұлға теориясы:
1. Психологиядағы жеке тұлға туралы ғылыми көзқарастар.
Психологияда жеке тұлғаны түсіндіруде бірнеше бағыттар қалыптасқан.
Бірінші кездесетін бағыт,
Психоанализ бағыты болып келеді. Негізін салушы- З.Фрейд. Ол 1856жылы
Австралияда дүниеге келеді.Ол грек, латын, француз, ағылшын, неміс,
итальян тілдерінде сөйлей алған. Медицина факультетінде оқыған.
З.Фрейд неврозбен ауыратын адамдарды толық, терең клиникалық
зерттеуден, бақылаудан өткізді. Және өзінің психоанализ концепциясын бұл
тәжірибе бойынша құрды.
З.Фрейд адам санасын 3-ке бөлді: саналылық, бейсаналылық, саналылықтың
алды аймағы – алынған мәліметтердің. Біршама маңызды психикалық өзгерістер
бейсаналылықта (ол табиғатынынан инстинктивті, шынайылыллықтан алшақ)
кездеседі. Саналылықта- мида сақталған мәліметтердің аздаған пайызы
жатады. Бейсаналылықта- Ол саналылық аймағында итеріліп тасталған
мәліметтер сақталады. Оған, балалық шақта алынған травмалар, баланың ата-
анасына деген қатігездік сезімі, басылып тасталған сексуалды сезімдері
жатады. Саналылық алды аймағы – санаға жеңіл, әрі жылдам келетін мағлұматты
сақтайды. Мысалы, адам өткен жексенбіде не істегенін тез және оңай есіне
түсіре алса, осы саналы алды аймағы жүзеге асырылады. Бұл аймақ сана мен
бейсаналылықтың арасындағы көпір қызметін атқарады.
З.Фрейдтің теориясы бойынша адам тұлғасы 3-негізгі компоненттен
тұрады: Ид, Его, Супер его.
Ид – лат. “оно” сөзінен шыққан. Ол тұлғаның примитивті, инстинктивті
және туа біткен аспектілерін білдіреді.ол бейсаналылықта қызмт етеді.
Инстинктивті қозулармен (тамақ, ұйқы) тығыз байланысты. Ид- заңдылықтарды
білмейтін ережелерге бағынбайтын биологиялық қараңғы зат.
Эго - лат. “мен” сөзін білдіреді. Шешім қабылдауға жауап беретін
психикалық ақпараттың компоненті.Эго ағың өзін- өзі сақтауын және
қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Шынайылылық принципіне бағынады.
Суперэго- тұлғаның дамуындағы соңғы этап, туа пайда болмайды. Балалар
оны ата-анасы, мұғалімдермен әрекет жасау арқылы меңгереді. Жаман, жақсыны
айыруға мүмкіндік береді. Ол ұят және Эго идеал болып бөлінеді.
З.Фрейд бойынша тұлға дамуы 4кезеңнен өтеді: Оральді (туғаннан- 1жасқа
дейін ), анальді (1,5- 3 жас), фаллостық (3-6 жас), генитальді (12жастан
-кәрілікке дейін). Латентті кезеңі (7-12 жас) - психосексуалдылықтың даму
кезеңі болып келеді.
Ал келесі бағыты – аналитикалық. Бұл классикалық психоанализге жақын.
Бұл бағыттың негізін салушы Карл Густав Юнг (1875-1961 ж.). З.Фрейд
бойынша, либидо бұл сексуалды энергия; ал К.Юнг бойынша, өмірлік
шығармашылық энергия, тұлғаның индивидуалды дамуына әсер етеді.Және олар
бойынша әр адамда туа болатын, ата-анасынан берілген архитиптер кездеседі.
Мысалы, ақкөңілділік, құдайға сену т.б. К.Юнг тұлғада 3- бір-біріне әсер
етуші құрылымды көрсетті: Ұжымдық бейсаналылық- адамның мәдени, тарихи
тәжірибелерін байқауға болады. Индивидуалды бейсаналылық- Саналылықтағы
итеріліп тасталған сезімдер жатады. Индивидуалды сана- өзіндік сананың
негізін қалайтын ой, сезімдер,естеліктер жатады.К.Юнг үйренуіне байланысты
адамдарды екіге бөлді: Экстроверттер- тез қозғалғыш, ашық, іштен сыртқа
қарай бағытталған; Интроверттер- сырттан ішке бағытталған. Тұлға дамуы
мәселесінде К.Юнг тұлғаның көптеген элементтерін қолдана отыра, өз-өзін
дамытуға арналған іс- әрекеттерге ерекше көңіл бөлді.
Тұлға болып қалыптасуына әлеуметтік және мәдени әсер етушілердің
маңызы деп қарастырғандар - Гуманистік бағыттың өкілдері. Эрих Фромм
негізін салушы болып келеді. Ол бойынша адамның бөлінбес бөлшегі -
иззоляция, яғни, жалғыздық сезімі. Адамға тән негізгі экзистенциальді
қажеттіліктерді көрсетті: қарым-қатнас орнатуға деген қажеттілік, ата-
тектік қажеттілік, сенімділікке деген т.б. қажеттіліктер. Адам дамуына екі
экзистенциальді қажеттіліктер әсер етеді: өнімді- адам дамуын білдіреді,
яғни махаббат,еңбек, түсіну т.б; өнімді емеске- экономка т.б. жатады.
Бұл бағыттың өкілі - Карен Хорни бойынша тұлға дамуында шешуші рөлді
ата-ана мен бала арасындағы әлеуметтік қарым- қатнас алады. Балада туа
болатын қауіпсіздікке деген қанағаттанушылық кездеседі. Егер ол
қанағаттанбаса, яғни ата-анасынан жеткілікті түрде жылулықты, оны
қорғайтынын сезінбесе, балада қоршаған адамдарға деген алауыздық сезімі
пайда болады.
Ал, Роджерс зерттеулері бойынша, адам өмірінің мақсаты туа пайда
болатын потенциалды жүзеге асыру, толық қызмет атқаратын тұлға болу, яғни,
адам өз қабілеті мен талантын пайдаланып, өзін-өзі тануға ұмтылу тиіс.
Осы гуманистік теорияның өкілі, мотивациялық бағытты ұстанған А.Маслоу
бойынша, тұлға дамуының негізінде жатқан қажеттіліктердің типін көрсеткен.
Ол тұлға өмір бойы қалыптасып, дамып отырады. Адам өзін-өзі түсінеді, өз
қылықтарын саналы сезініп, жоспар құрып, өз өмірінің мағынасын іздейді.
Адамның іс-әрекетіне ойлау және интеллектуалды үрдістердің әсерін
көрсеткендер - Когнитивтік бағыттың өкілдері. Д.Келли негізін салушы.Оның
ойынша, адамдар қоршаған ортаны белгілі, анық “конструктілер” арқылы
қабылдайды. Конструкт көмегімен адам дүниені таниды, өзара тұлғалық қарым-
қатнас орнатады.
Келесі, Бихеовиористік бағыттың өкілі Ф.Скиннер бойынша, тұлға
дегеніміз, апперантты үйрену нәтижесінде қалыптасқан әлеуметтік дағдылар
жиынтығы. Апперантты деген - кез-келген қозғалыс нәтижесінде қоршаған
ортаға байланысты өзгерісті айтады.
Г.Олпорт бойынша, тұлға - ішкі психикалық үрдістердің динамикалық
ұйымдасуы және ол өзіне тән ойлау, іс- әрекетті анықтайды.
Ал өзіміздің отандық психологтарға келсек, Б.Г.Ананев тұлғаны 4жағынан
қарастырды. 1. Адам - биологиялық түр ретінде. 2. Адамның онтогенез және
өмірлік жолы индевид ретінде. 3. Адам тұлға ретінде. 4. Адам қоғамның бір
бөлігі ретінде қарастырды. Ал В.Н.Мясищев бойынша, тұлғаның ядросын адамның
қоршаған орта және өзіне деген қарым-қатнас жүйесі ретінде қарастырды.
К.А.Абулханова Тұлғаны - өмірлік жолдың субъектісі ретінде және іс-әрекет
субъектісі ретінде көрсетті. Олардың дамуы негізінде белсенділік,
жауапкершілік, әлеуметтік, танымдық процесстер дамиды. Келесі кезекте
К.К.Платоновқа келсек, оның ұсынысы бойынша тұлға – динамикалық
функционалды құрылымды ұсынады. Оның негізгі элементтеріне - бағыттылық,
тәжірибе, психикалық үрдістердің ерекшелігі, биопсихикалық құрамы
жатады.А.Н.Леонтьев және А.В.Петровский бойынша, тұлғаның барлық психикалық
құбылыстары ішкі жағдайдың бір толық жүйесі ретінде көрінеді.
2. Жеке тұлға дамуындағы Д.Б.Элькониннің көзқарастары.
Д.Б.Элькониннің жеке тұлға туралы көзқарастарын талдамас бұрын
өмірбаянына қысқаша тоқталып кетейік. Даниил Барисович Эльконин 1904жылы
Ресей елінде Полтавск губерниясында дүниеге келді. Осы жерде алғаш білімін
алып, кейінірек А.И.Герцин атындағы Ленинград педагогикалық институтінде
оқыды. 1929жылыдан бастап осы институтта жұмыс істеп жүріп,
Л.С.Выготскиймен бірігіп балалар психологиясын зерттеген. 1940жылы өз
дессертациясын мектеп оқушылары сөйлеуінің дамуы тақырыбында қорғайды. Ұлы
Отан соғысы кезінде әрекеттік әскер қатарында болып, медаль, ордендермендер
марапатталды. Ал 1846 жылдан бастап АПНде психология факультетінен сабақ
бере бастады.1962жылы докторлық диссертациясын қорғап, психология ғылымы
академиясының мүшесіне кірді.
Өзінің балалар психологиясына арналған зертетеулерін Л.С.Выготский
оқушылары А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия, П.Я.Галтперин, Л.И.Запорожец сияқты
психологтармен бірге жүргізді. Б.Д.Эльконин шет елдің балалар және педагог
психологтарымен тығыз қарым-қатынаста болды. Әсіресе Л.С.Выготский
теорияларына сүйенген АҚШ психологтарымен. Соның ішінде ерекше айтатындары
Дж. Брунер, М.Коул, Дж. Вертчем.
Д.Б.Эльконин балалар психологиясын өте терең зерттеген. Оның ойы
бойынша әр кезеңнің өзіндік ерекшеліктері болады. Төменде көрсетілген
Д.Б.Элькониннің жіктеуі:
1. Тікелей эмоционалды қарым-қатнас – нәрестелік кезең (0-1жас);
2. Заттық - манипулятивтік қарым-қатынас - ерте балалық шақта (1-3жас);
3. Ойын - мектепке дейінгі кезеңде (4-6жас);
4. Оқулық іс-әрекеттер – төменгі сынып оқушылары (7-11жас);
5. Интимді - тұлғалық қарым-қатнас - жеткіншектік кезеңде (11-15жас);
6. Оқулық - кәсіби іс - әрекет – жасөапірімдік кезең (16-18 жас);
II. Д.Б.Эльконин бойынша тұлғаның даму кезеңдері:
1. Балалық шақтағы қиыншылықтар.
Балалалық шақтағы психикалық даму- балалық шақтағы психологияның
фундаменттік мәселелері болып табылады. Оның өңделуінде теоретикалық маңызы
зор. Себебі, психикалық даму деңгейін анықтау және оның басты заңдылықтарын
көрсету бір кезеңнен екіншіге ауысуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде
балалық психологияда кезеңдік құрылым кең қолданылады. Психикалық даму
үрдісі көптеген жылдар бойы жинақталған үйрету және тәрбиемен тығыз
байланысты. Осы кезде өзіне тән кезеңдік қиыншылықтар кезедеседі.
30-жылдары кезеңдік сұрақтарға байланысты ерекше көңілді
П.П.Блонский және Л.С.Выготскийге бөлген. Себебі, бұлар балалар
психологиясын Ресей елінде негізін салды. Бірақ өкінішке орай бұлардың
зерттеулері біздің қолымызда жоқ.
П.П.Блонский ойынша, балалық кездегі даму ең бірінішіден, оның
сапалық өзгерісі. Яғни, көптеген қиыншылықтар мен көтерілу, құлау
нәтижесінде баланың келесі сатыға дайындығы.
Яғни, Д.Б.Эльконин бойынша, баланың тарихына анализ жасау, барлық
даму деңгейде кездесетін, құрылымды түсінуге мүмкіндік береді. Баланың даму
үрдісін ең бірінші, деңгейлік үрдіс деп қарастыру керек. Бұл жерде балалар
психологиясы үшін ең маңыздысы – бір деңгейден екінші деңгейге өту болып
табылады. Бала өмірінде белгілі жасы немесе даму кезеңі – салыстырмалы
тұйықталу кезеңі. Қандайда болмасын даму кезеңі келесі көрсеткіштермен
сипатталады:
1. Белгілі әлеуметтік жағдай дамуымен немесе ересектермен бұл даму
деңгейінде қандай қарым-қатнаста болатынына байланысты.
2. Іс-әрекеттердің негізгі немесе басқарушы типтері (іс-әрекеттің бірнеше
типтері байқалады, ол даму деңгейінің белгілі кезеңдеріне байланысты.);
3. Негізгі психикалық жаңа ілімдермен (әр деңгейде ол ерекше тұлғадағы
психикалық үрдістердің құрылымына байланысты болады.)
Бұл көрсеткіштер күрделі қарым-қатынаста болады. Яғни белгілі әлеуметтік
жағдай туындайды, сол кезде балада өмірге деген басқаша көзқарасы
туындайды, үлкендерден басқа қатнасты талап ете бастайды. Балалық шақтың
көптеген сұрыпталу болады. Соның ішіндегі негізгі екеуін көрсетуге болады:
o Моносимптомдық немесе бір белгілі. “Энергетикалық баланс”
терминімен ұқсас болып келеді. Оның негізін П.П.Блондский салды.
Яғни балада болатын сүйектенумен сипатталады. Яғни баланың
тісінің шығуы. Бұл кезең психиканың дамуына мүлдем қатысы жоқ
болып келеді.
o Полисимптомды-балалар психологиясын сипаттауда қолданады.
Дағдарыстық кезеңдердің даму тарихына сүйенсек, келесідей кезеңдерге
бөлуге болады: 1жастағы дағдарыс (жүре бастауы, сөйлеп үйренуі); 7жастағы
дағдарыс (мектепке баруымен сипатталатын.); соңғысы жыныстық мүшелері дами
бастаған кезде. Кейінірек 3жастағы дағдарысты анықтады(Эдитов комплексі..),
соңғы жылдары баланың дүниеге келуінде жатқызуға болатынын көрсетті.
Қәзіргі уақытта балалық кезеңді келесідей бөлуге болады:
1. жаңа туған баланың қиыншылықтары-бала жаңа ортаға
түседі,қоректенуі, демалуы барлығы өзгеше бола
бастайды.Осы уақытта оған жаңа өмір жағдайларына үйрену
керек. Бұл кезеңнің қиыншылықтары бітіп, екінші кезеңге
ауысуы баланың күле бастауы мен ересектердің іс-әрекетіне
елеңдей бастауымен сипатталады.
2. Нәрестелік қиыншылықта- Бұл кезеңде әсіресе айтатын жай,
баланың қолымен, аяғымен белсенді жұмыс атқара бастайды,
манипуляциялық іс-әрекеттерде байқала бастайды;
3. ерте балалық шақ (1-3жас)Бала сөйлеп үйрене бастайды,
еркелеу, қырсықтық мінез танытады, сүйікті ата-анасын,
апаларын балағаттай бастайды, бала басталған іс-әрекетті,
жұмыстарды бітіріп үйренеді.
4. мектепке дейінгі қиыншылықтар.
2.2. Мектепке дейінгі кезеңдегі қиыншылықтар.
Бұл кезең Пиаже бойынша балалық кезең мен мектеп оқушысы арасындағы
көпір болып келеді. Яғни ол ойын және шындық, нағыз.Бірақ балаға ойын
шындық өмірден жақынырақ болып келеді. Бұл мәселе бойынша отандық
психологияда Л.С.Выготский сөз сөйледі. Оның ойынша, бала дамуының нағыз
мәнділігі ес, зейін, ойлау сиқты үрдістердің жеке дамуы емес, бала
тұлғасының толығымен дамуы.
Мектеп жасына дейінгі қиыншылықтарға жаңа жүйе функцияларының пайда
болуы жатады. Оның негізіне ес жатады. Ес ақыл-ойдың, сананың негізіне
айналып, психикалық дамуды сипаттауы бұл жас ерекшелік кезең. Бірінші
орында, балада ойлау өзгеріске ұшырайды: жалпы елес бойынша жүзеге асыруға
үйренеді. ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz