ДСҰ және Қазақстан
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ...4
1.1 ДСҰ туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 6
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ.ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМ. МАЛАРЫ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1Қазақстанның ДСҰ.ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 ДСҰ.ға кіргеннен күтілетін нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ...4
1.1 ДСҰ туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 6
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ.ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМ. МАЛАРЫ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1Қазақстанның ДСҰ.ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 ДСҰ.ға кіргеннен күтілетін нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қазіргі таңда Қазақстанның Дұниежүзілік Сауда Ұйымына (ДСҰ) кіруі ең бір актуалды мәселелердің бірі болып отыр. Қазақстан Республикасының (ҚР) президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында айтқандай: “Қазақстан үшін қолайлы шарттармен ДСҰ-ға кіруі − біз қол жеткізуге міндетті мақсат”./1/. Өйткені өркениетке ұмтылған, жаһандануға бет бұрған осы бiр нарық заманында оқшауланып өмiр сүру мүмкiн емес. Сонымен қатар халықтың әл-ауқатын, әлемнің дамыған елдерімен бәсекелестік қабілетін, экономикалық тиімділікті арттыруда, өнімнің сапасын жақсартуда және отандық өнімнің әлемдік стандарттарға сәйкестендіруде Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі өте маңызды болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты − Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мүмкіндіктерін, пайдасы мен зиянын, оның жалпы ел экономикасының дамуына, ауылшаруашылығына, экономиканың өзге де салаларына әсерін талдап, оның маңыздылығы өзектілігін ашып көрсету.
Және де курстық жұмыстың міндеті:
− жалпы ДСҰ түсінігіне жалпы мәлімет беру;
−ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды атап өту;
− қалыптасқан проблемалардың шешілу жолдарын ұсыну;
− қазіргі экономикалық жағдайына сипаттама беру;
− ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастыру. Курстық жұмыстың құрылымына тоқталатын болсақ, жұмыс кіріспе бөлімнен, негізгі бөлімнен,яғни “ДСҰ және оның Қазақстан үшін маңыздылығы”, “Қазақстанның ДСҰ-ға кіру проблемалары және болашағы” деген екі тараудан, қорытынды бөлімнен және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспе бөлімде біз жалпы курстық жұмыстың мақсатына, міндетіне, құрылымына тоқталып өттік. Негізгі бөлімнің бірінші тарауында жалпы ДСҰ-ның құрылуы, оның негізгі қағидалары және құрамы туралы мәлімет беріп, оның Қазақстан үшін маңызын ,яғни неге Қазақстан ДСҰ-ға кіруді қажет етеді деген сұрақтарға, ал екінші тарауында ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды атап, оларды жою үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп және ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастырдық. Және соңғы қорытынды бөлімде осы курстық жұмысты жаза отырып, қандай қорытындыға келгеніміз туралы жаздық.
Бұл курстық жұмысты жазу үшін АльПари, ҚазҰУ Хабаршысы, Ақиқат сияқты журналдарды, “Айқын газетін”, ҚР президентінің Қазақстан халқына жолдауын және “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын”, интернет желісін, ҚР Статистика Агенттігін пайдаландық.
Курстық жұмыстың мақсаты − Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мүмкіндіктерін, пайдасы мен зиянын, оның жалпы ел экономикасының дамуына, ауылшаруашылығына, экономиканың өзге де салаларына әсерін талдап, оның маңыздылығы өзектілігін ашып көрсету.
Және де курстық жұмыстың міндеті:
− жалпы ДСҰ түсінігіне жалпы мәлімет беру;
−ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды атап өту;
− қалыптасқан проблемалардың шешілу жолдарын ұсыну;
− қазіргі экономикалық жағдайына сипаттама беру;
− ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастыру. Курстық жұмыстың құрылымына тоқталатын болсақ, жұмыс кіріспе бөлімнен, негізгі бөлімнен,яғни “ДСҰ және оның Қазақстан үшін маңыздылығы”, “Қазақстанның ДСҰ-ға кіру проблемалары және болашағы” деген екі тараудан, қорытынды бөлімнен және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспе бөлімде біз жалпы курстық жұмыстың мақсатына, міндетіне, құрылымына тоқталып өттік. Негізгі бөлімнің бірінші тарауында жалпы ДСҰ-ның құрылуы, оның негізгі қағидалары және құрамы туралы мәлімет беріп, оның Қазақстан үшін маңызын ,яғни неге Қазақстан ДСҰ-ға кіруді қажет етеді деген сұрақтарға, ал екінші тарауында ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды атап, оларды жою үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп және ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастырдық. Және соңғы қорытынды бөлімде осы курстық жұмысты жаза отырып, қандай қорытындыға келгеніміз туралы жаздық.
Бұл курстық жұмысты жазу үшін АльПари, ҚазҰУ Хабаршысы, Ақиқат сияқты журналдарды, “Айқын газетін”, ҚР президентінің Қазақстан халқына жолдауын және “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын”, интернет желісін, ҚР Статистика Агенттігін пайдаландық.
1. Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы,2007жыл.
2. Вступление Казахстана в ВТО:возмжные последствия для финансового рынка Казахстана.//ҚазҰУ хабаршысы,2004,№1(41),77-83бет.
3. На пути вступления Казахстана в ВТО серъзные преграды есть.//АльПари,2005,№2(42),3-9бет.
4. ҚР-ның президентінің “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы”.
5. Аграрлык сала келесі рекордын жария етті.// “Айкын”, 2006,29 қараша. 8-13 бет
6. Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. 2004 жылдың қаңтар-шілдесі. №7, А:2004.-51-58 бет, 135-142 беттер.
7. Министр Жақсыбек Құлекеев: “ДСҰ-на ену Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтағы орнын бекемейді”. “Егемен Қазақстан” газет. 18 мамыр 2001 ж. 2-бет.
8. Тауар өндіре алсаң ғана ДСҰ-ның қызығын көресің”. АЙҚЫН газет. 30 наурыз 2006 ж. 7-9 бет.
9. ДСҰ-ға енбей, “ас батпайды” , енсек, шетелдік жұмысшылар қаптайды. АЙҚЫН газет. 29 қараша 2006ж. 1,2-бет
10. “ДСҰ-ға өту-бәсекелестікке лайықтыларға ғана қолайлы”. АҚ ЖОЛ ҚАЗАҚСТАН газет. №14, 6 мамыр 2005ж. 9 -бет.
11. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК сауда ұйымына кіру бізге не береді? АНА ТІЛІ газет. №28, 14 шілде, 2005 ж. 8-бет.
12. Мамыров “Халықарылық экономикалық қатынастар” – Алматы, 2002 жыл
13. Аманжан ЖАМАЛОВ: “Дүниежүзілік сауда ұйымы құбыжық емес”. Алтын Орда газет. №13, 24-30 наурыз 2006 ж. 6-8 бет.
2. Вступление Казахстана в ВТО:возмжные последствия для финансового рынка Казахстана.//ҚазҰУ хабаршысы,2004,№1(41),77-83бет.
3. На пути вступления Казахстана в ВТО серъзные преграды есть.//АльПари,2005,№2(42),3-9бет.
4. ҚР-ның президентінің “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы”.
5. Аграрлык сала келесі рекордын жария етті.// “Айкын”, 2006,29 қараша. 8-13 бет
6. Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. 2004 жылдың қаңтар-шілдесі. №7, А:2004.-51-58 бет, 135-142 беттер.
7. Министр Жақсыбек Құлекеев: “ДСҰ-на ену Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтағы орнын бекемейді”. “Егемен Қазақстан” газет. 18 мамыр 2001 ж. 2-бет.
8. Тауар өндіре алсаң ғана ДСҰ-ның қызығын көресің”. АЙҚЫН газет. 30 наурыз 2006 ж. 7-9 бет.
9. ДСҰ-ға енбей, “ас батпайды” , енсек, шетелдік жұмысшылар қаптайды. АЙҚЫН газет. 29 қараша 2006ж. 1,2-бет
10. “ДСҰ-ға өту-бәсекелестікке лайықтыларға ғана қолайлы”. АҚ ЖОЛ ҚАЗАҚСТАН газет. №14, 6 мамыр 2005ж. 9 -бет.
11. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК сауда ұйымына кіру бізге не береді? АНА ТІЛІ газет. №28, 14 шілде, 2005 ж. 8-бет.
12. Мамыров “Халықарылық экономикалық қатынастар” – Алматы, 2002 жыл
13. Аманжан ЖАМАЛОВ: “Дүниежүзілік сауда ұйымы құбыжық емес”. Алтын Орда газет. №13, 24-30 наурыз 2006 ж. 6-8 бет.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ...4
1. ДСҰ туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 6
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ-ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМ- МАЛАРЫ ЖӘНЕ
БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1Қазақстанның ДСҰ-ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 11
2.2 ДСҰ-ға кіргеннен күтілетін
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Қазақстанның Дұниежүзілік Сауда Ұйымына (ДСҰ)
кіруі ең бір актуалды мәселелердің бірі болып отыр. Қазақстан
Республикасының (ҚР) президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан
халқына жолдауында айтқандай: “Қазақстан үшін қолайлы шарттармен ДСҰ-ға
кіруі − біз қол жеткізуге міндетті мақсат”.1. Өйткені өркениетке
ұмтылған, жаһандануға бет бұрған осы бiр нарық заманында оқшауланып өмiр
сүру мүмкiн емес. Сонымен қатар халықтың әл-ауқатын, әлемнің дамыған
елдерімен бәсекелестік қабілетін, экономикалық тиімділікті арттыруда,
өнімнің сапасын жақсартуда және отандық өнімнің әлемдік стандарттарға
сәйкестендіруде Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі өте маңызды болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты − Қазақстанның ДСҰ-ға кіру
мүмкіндіктерін, пайдасы мен зиянын, оның жалпы ел экономикасының дамуына,
ауылшаруашылығына, экономиканың өзге де салаларына әсерін талдап, оның
маңыздылығы өзектілігін ашып көрсету.
Және де курстық жұмыстың міндеті:
− жалпы ДСҰ түсінігіне жалпы мәлімет беру;
−ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен
тосқауылдарды атап өту;
− қалыптасқан проблемалардың шешілу жолдарын ұсыну;
− қазіргі экономикалық жағдайына сипаттама беру;
− ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастыру.
Курстық
жұмыстың құрылымына тоқталатын болсақ, жұмыс кіріспе бөлімнен, негізгі
бөлімнен,яғни “ДСҰ және оның Қазақстан үшін маңыздылығы”, “Қазақстанның ДСҰ-
ға кіру проблемалары және болашағы” деген екі тараудан, қорытынды бөлімнен
және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспе бөлімде біз жалпы
курстық жұмыстың мақсатына, міндетіне, құрылымына тоқталып өттік. Негізгі
бөлімнің бірінші тарауында жалпы ДСҰ-ның құрылуы, оның негізгі қағидалары
және құрамы туралы мәлімет беріп, оның Қазақстан үшін маңызын ,яғни неге
Қазақстан ДСҰ-ға кіруді қажет етеді деген сұрақтарға, ал екінші тарауында
ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды
атап, оларды жою үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп және ДСҰ-
ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастырдық. Және соңғы
қорытынды бөлімде осы курстық жұмысты жаза отырып, қандай қорытындыға
келгеніміз туралы жаздық.
Бұл курстық жұмысты жазу үшін АльПари, ҚазҰУ Хабаршысы, Ақиқат
сияқты журналдарды, “Айқын газетін”, ҚР президентінің Қазақстан халқына
жолдауын және “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясын”, интернет желісін, ҚР Статистика Агенттігін
пайдаландық.
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ
1.1 ДСҰ туралы түсінік
1948-1995жж ГАТТ (Генеральное соглашение по тарифам и торговле)
жалғыз халықаралық-құқықтық ұйым болып келді. ГАТТ келіссөздері саудалары
раундтары шеңберінде жүргізілген сол раундтарының соңғысы – Уругвайлік –
ДСҰ- ның құрылуымен аяқталды.
Дүниежүзілік сауда ұйымы – мемлекеттер арасындағы сауданың
ғаламдық ережелерімен айналысатын және тауарлар мен қызметтер және
интелектуалды меншік саудасын реттеуші жалғыз халықаралық ұйым. Бұл реттеу
халықаралық саудада мемлекеттердің іс-әрекеттерінің келісілген
қағидаларының орыдалуына негізделеді.
Оның негізгі мақсаты – сауда тосқауылдары мен кемсітушіліктерді
азайту арқылы сауда ағымдарын барынша тиімді әрі еркін дәрежеге жеткізу,
болжалдылық пен ашықтықты күшейту.
ДСҰ Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі халықаралық сауда
жүйесінің көптеген аспектілерінің негізін қалаған Тарифтер мен Сауда
жөніндегі бас келісімнің негізінде, Мароккодағы Марракеш қаласында 1994
жылы көпжақты сауда келісімдерінің Уругвайлік раунді бітуі нәтижесінде,
Маррокештік келісім негізінде 1995 жылы құрылған болатын. ДСҰ-ның құрылуы
туралы келісім 29 құқықтық құжаттардан және сауда жүйесі шеңберіндегі
мемлекеттердің құқықтары мен міндеттерін анықтайтын 25 министрлік
декларациялардан тұрады. Қазіргі “ГАТТ 1994”деген атаумен белгілі 1947 жылы
өзгерістер мен толықтыруларға қол қойылған ГАТТ құжаты ДСҰ негізінде жатқан
құқықтық құжаттар қатарына кіреді.
Бұл ұйымда кез келген көпжақты келісім қабылдау үшін немесе кез келген
мемлекетті оның міндеттерінен босату үшін ұйым мүшелерінің ¾-сінің келісімі
талап етіледі. Ал ұйымға жаңа мүшелер қабылдау туралы шешім министрлік
конференциясында ұйым мүшелерінің ⅔-сінің дауысымен қабылданады. ДСҰ
шеңберінде кез келген шешім “бір ел – бір дауыс” негізінде қабылданады,
бірақ кейбір жағдайларда көпшілік дауысымен де қабылдануы мүмкін.2, 77-79
бет.
ДСҰ- ның штаб пәтері Швейцариядағы Женева қаласында орналасқан.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру ұлттық заңнама, қолданыстағы өнім
стандарттары, техникалық регламенттер мен сәйкестілікті растау рәсімдерінің
арасындағы үйлесімділікті күшейту жөніндегі шараларды қажет етеді. Бұл
Саудадағы техникалық тосқауылдарға және Фитосанитарлық шараларға
енгізілген. Осыған қол жеткізу үшін Қазақстан түрлі мақсаттарға бағытталған
реттеудің бұрынғы жүйесін жаңа заңдар, түрлі өнім стандарттарын қабылдау
арқылы сәйкестендіруі және сәйкестілікті растау рәсімдерін қайтадан
қарастыруы тиіс.
ДСҰ-ның негізгі қағидаттары “Барынша қолайлы жағдай жасау режимінің”
саудалық мәртебесін (ол бойынша барлық мүше мемлекеттер бірін-бірі тең
дәрежеде қарастырады), Ұлттық режимді (мемлекеттен тысқары компаниялар үшін
тең режимді талап етеді) және Саудадағы Техникалық тосқауылдарды (СТТ)
азайтуды қамтиды. Осы қағидаттарды қолдану халықаралық сауданың
тәуелсіздігі мен бәсекелігін арттыра түседі, экономикалық тиімділікті,
өнімнің сапасын және өнімнің стандартталуын күшейтеді. Өндірілетін өнімнің
стандарттарға сәйкес келтіру жөніндегі талаптар да тұтынушылардың игілігін
қамтамасыз етеді. 10, 6 бет.
Халықаралық сауда ұйымы құрылатын неғұрлым маңызды қағидалар мыналар:
1. Дискриминациясыз сауда – әрбір мемлекет сауда режимін барлық елдерге
және ұлттық тауарлармен қатар шетелдік тауарларға да тең дәрежеде ұсынуы
тиіс. ДСҰ шеңберінде ГАТТ-қа сәйкес елдер арасында екіжақты неғұрлым
жағымды сауда режимін ұсыну қарастырылады. ДСҰ-да бір елге көрсетілген
артықшылықтарды басқа да елдерге көрсету керектігін білдіретін неғұрлым
қолайлы жағдай режимін (РНБ) ұсыну керек.
2. Халықаралық сауданы либерализациялау (ырықтандыру) – кедендік
тарифтерді түсіру және халықаралық сауда жүргізу жолындағы кедергілерді
жою жөнінде халықаралық келіссөздер жүргізу.
3. Тек қана ДСҰ ережелері негізінде импортты шектейтін шаралар қолдану –
елдердің протекционизмді сауда саясаты ретінде қолданудан бас тартуы.
Алайда сауда либерализациясы бұл мемлекеттердің керек жағдайларда өзінің
ішкі нарығын қорғаудың заңды мүмкіншіліктерінен толық айырылады дегенді
білдірмейді. Қайта ДСҰ ережелерімен қарастырылған ішкі нарықты қорғау
арсеналы айтарлықтай ауқымды. Оған қорғау шаралары, антидемпингтік баж
салығы, компенсациялық баж салығы жатады.
4. Сауда саясатының болжамдылығы – сауда саясатының қабылданған ережелерге
сәйкес жүргізілуі және жүктелген міндеттердің біржақты бұзылуын
болдырмау. Инвесторлар, елдер, корпорациялар тарифтердің, тарифтік емес
шектеулердің және өзге де сауда саясаты құралдарының ДСҰ ережелеріне
сійкес екендігіне сенімді болуы керек. Сауда саясатының болжамдылығын
қамтамасыз ететін негізгі механизм болып тарифтерді байланыстыру,
елдердің импорттық тарифтерді шектен асырмау туралы міндеттеме алуы
табылыды.
5. Бәселестіктегі үйлесімділік – ДСҰ-ның бұл қағидасы елдердің демпинг
(әділетті нарық бағаларынан төмен бағалармен экспорттау), экспорттық
субсидиялар сиқты сауда саясатындағы әділетсіз әдістерді қолданудан бас
тартуды білдіреді.
Егер мемлекеттер ДСҰ-ға кіру туралы оның негізгі құжаттарына қол
қойса, онда осы мемлекеттер оның жоғарыда аталған негізгі қағидаларын
ұстануға міндеттеледі.
Уругвайлік раунд нәтижесінде қол қойылған қызмет саудасы туруалы
Басты келісім (ГТУ) – жалпы алғанда халықаралық қызмет саудасын және
ішінара қаржы нарығын реттейтін ең негізгі халықаралық құжат болып
табылады.
Қазіргі таңда ДСҰ-ға 148 ел мүше. Олар мынлар: ТМД елдері
(Грузия, Қырғызстан, Молдаия), ЕО елдері, Монғолия, Хорватия, Қытай,
Египет, Эстония, Армения, Австралия, Словения, Корея, Греция, Италия,
Канада, Финляндия, Индия, Иднонезия, Латина Америка елдері (Бразилия,
Чили), Шығыс Еуропа елдері (Болгария, Польша және Словакия), және тағы
басқалары. ДСҰ-ға кіруге ниет еткен мемлекеттер де бар, олар: Ресей,
Қазақстан, Беларусия, Украина, Өзбекстан, Әзірбайжан, Тәжікстан және тағы
басқалары.2, 80-81 беттер.
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы
Қазақстанның ДСҰға кіруінің қажеттілігі бірқатар маңызды
себептермен түсіндіріледі. Мысалыға, ауыл шаруашылығы субсидиялауды қажет
етеді, қызмет көрсету саласы-бәсекелесуді және тағы басқалар.
ДСҰға кіру түрғысынан РГП “экономикалық зерттеулер Институты”
жүргізген талдаудағы басым көрсеткіштерге сәйкес Қазақстан соңғы жылдары
қолайлы жағдайда тұр.3, 3-5 беттер.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің тиімді жақтары:
1. Вице-премьер Кәрім Мәсімовтің парламенттік тыңдауда айтуынша, ДСҰ-ға
кіру арқасында біз қазақстандық өнімдерге осы ұйым мүшелері тарапынан
қатаң квота бекіту сияқты сауда кедергілерінен құтыламыз. Кейбір елдер
қа- зақстандық металл өнімдерін импорттауға квота қойып отырады, ал біз
мүше болсақ, бұндайлар бірден құқықтық негізден айырылады және одан әрі
мүлде енгізілмейтін болады!
2. Сауда таластары туған шақта Қазақстан оны ДСҰ аясында тең құқылы әріп-
тес негізінде шешудің нақты мүмкіндігіне қол жеткізбек.
3. Егер Қазақстан ДСҰ-ға кірсе, ұйымға мүше көрші елдердің теміржол кө-
лігімен тасымалдау кезінде қазақстандық тауарлар “көліктік тарифтің ұлт
тық режиміне” қол жеткізеді.
Ал Қазақстан көк мұхитқа шығар жолы жоқ ел болғандықтан, көршілес елдер
арқылы құрғақ жолдармен тауар жеткізу құнының төмендеуі сіз бен біз үшін
зор маңызға ие. Біздің есебімізше , ДСҰ-ға енісімен , тек жалғыз Ресей
аумағы арқылы жүк тасымалдауда көлік тарифінің ұлттық режиміне ие
болсақ, біз жүздеген миллион доллар қаржыны жыл сайын үнемдейді екенбіз!
4. ДСҰ-ға кіру – сыртқы сауда режимін ДСҰ нормаларына сәйкестендіру. Бұл
процедуралардың айқындылығын арттырып, коррупциялық қарекеттерге жол
ашатын мүмкіндіктерді шектейді.
5. Кеден кодексін ДСҰ нормаларына сәйкестендіру серый импорт аталатын
кеселді қысқартып, бюджеттік түсімдерді ұлғайтуға қызмет етпек.
6. Еліміздің бірқатар заңнамаларына өзгертулер мен толықтырулар
енгізіліп,жетілдіріледі.
7. ҚР-ның қаржы нарығында шетелдік субъектілер қызмет ете бастайды, ал ол
үлттық қаржы және несие жүйелері сапасының жоғарылауына қол жеткізбек.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің тиімсіз жақтары:
1. Қазіргі таңда металлургия саласының басыбайлы жатжұрттықтардың
жетегінде екендігін, Қазақ жерінің қойнындағы асыл тас
қазыналарымыздың қызығын солар көріп жатқандығы ескергенде, ДСҰ-ға
кіру–бар болғаны үндіс мультимиллиардері мен оңтүстіккорейлік
алпауыттың қалтасына құйылатын қаржыны ұлғайту мүмкіндігі ғана
сияқты.
2. Шенеуніктердің ұқыпсыздығынан, өз жұмысына жауапсыздығынан, тіпті
әлдебіреулердің мүддесі үшін лобби жүргізуі кесірінен Қазақстанның өз
мойнына алған міндеттемелері орындалмай қалуы мүмкін. Түптеп
келгенде, ДСҰ-ның қысымынан әлгі шенеуніктердің қылы да қисаймайды,
ұйым енгізген санкциялардан ел ғана сорлайды...
3. Төменгі палата вице-спикері Сергей Дьяченконың айтуынша, тіпті егер
еліміз ДСҰ-ға енсе, елде жаппай жұмыссыздық жайлауы мүмкін. Дамуы
жағынан артта қалып тұрған және тиісті деңгейде қолдау көре алмай
отырған қазақстандық ауыл шаруашылығы секторы сыртқы бас- қыншылық-
экспансияға төтеп бере алмай қалады! Мысалы ЕО елдері өздерінің
фермерлік шаруашылық тарын 5,5 миллиард евродан артық қаржыға
субсидиялап, қуатты қолдаумен қамтамасыз етуде. Ал біз ше? Бізде
ауыл шаруашылығын қаржыландыру 2000 жылдағымен са- лыстырғанда, 2006
жылы 2,5 есе артқан, бірақ соның өзінде еліміздің ішкі жалпы өнімінің
(ІЖӨ-нің) 0,7 пайызынан аса алмауда.
4. Қазіргі қазақстандық фермерлер қауіп-қатері көп егін салу, мал бағу
ісін техникалардың, минералдық тыңайтқыштардың, судың және басқалардың
тапшылығы жағдайында жүргізіп жатыр. Осының салдарынан олар өндіретін
өнімнің өзіндік құнының қымбаттайтыны сонша, оны басқаны айтпағанда,
өз еліміздің бір аймағынан екіншісіне тасып, саудалаудың түк
тиімділігі қалмайды. Өзге елдерге экспорттау туралы айтуға ауыз
бармайды. Осындай жағдайда біз шетелдік арзан, сапалы ауылшаруашылық
өнімдерінің тасқынына түгімізбен де төтеп бере алмаймыз. Бұл ақыр
соңында ауылдарды жаппай жұмыссыздықтың жайлауына әкеп соқтырмақ. Ал
ауылда қазақстандықтардың 44%-ы тұратынын ұмытпаған жөн. 9, 1-2
беттер.
5. ДСҰ-ға кірген соң қазіргідей елдегі кәсіпорындарда шетелдік
жұмысшылардың санын шектеу жойылады. Бұл онсыз да өз ұжымынан
қарадомалақтарды қуып тастап, өз отандастарын қаптатуға құмартып
отырған қытайлық, корейлік, ресейлік, америкалық және басқа да
қожайындардың қолын босатпақ. Қара суға қарап қалған бірқатар
ауылдарда ашаршылық нәубетінің кейбір белгілері біліне бастаған
деседі. Ел ішінде жұмыссыз ер-азаматтардың өзіне-өзі қол салып,
өмірден кету оқиғалары жиілеген. Ауыл шаруашылығы кешені құлағалы бері
қаймана қазақтың жартысынан астамы құтты қоныс қылған бұрынғы
ауылдарда ешқандай әр де, абырой да қалмаған, жаппай жұмыссыздық
жайлаған, ауыл халқы ішінде ішкілікке салынып, есірткіге еліргендер
қатары қалыңдап барады. Шетелдік жұмыс күшіне квота жойылғалы
жатжұрттықтар банк, мұнай сияқты салалардағы жоғары жалақылы
қызметтерден қазақстандық мамандарды қуып шыққан, білікті, майталман
мамандарымыз көрші Ресейге босуда.... 9, 1-2 беттер.
ҚР-ның президентнің “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында” Қазақстанды экономикалық
жаңарту мен халықаралық рыноктарда бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың
қосымша құралы ретінде ДСҰ-ға кіру қарастырылған.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жолындағы келіссөз үдерісі тоқтаусыз жүргізі-
ліп жатыр. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін заңдарының едәуір
бөлігі қазірдің өзінде ДСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе Парламентте
талқылану үстінде. Және де Елбасының айтуынша, осы халықаралық экономи-
калық ұйымға ену Қазақстанның дүниежүзілік рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашады.6. Шетелдік
сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуы, атап айтқанда,ауыл
шаруашылығы жөнінде- гі Келісім азық-түлікті сыртқы рынокта сатуда ғана
емес, сонымен қатар елдің азық-түлік жүйесін дамытуда да жақсы ықпал етуі
тиіс.Оған қарама-қарсы пікір- лерге құлақ түрсек,ДСҰ-ға кірген кезде оның
қойған міндеттерін толықтай орын дайтын болса, Қазақстан сыртқы сауданы
реттеу және отандық ауыл шаруашы- лығын қорғауда шаралар қабылдау құқығынан
айырылып қалады. Ал бұл өз ке- зегінде отандық ауыл шаруашылығына кері
әсерін тигізеді.Сонымен, Қазақстан- ның ДСҰ-ға мүше болуы алдымен ауыл
шаруашылығын, жеңіл өнеркәсіп пен тағам өнімдері кәсіпорындарын қатты
мазасыздандыруда.Бәсекенің қатаң талап- тарын алдымен ауыл шаруашылығы
көтере алмайды. Сондықтан осы салаға бай- ланысты Қазақстанға
әріптестерімен көптеген бағыттар бойынша біраз келіссөз- дер жүргізуіне
тура келеді. Республика Үкіметі ДСҰ-ға мүше болып кіру проце- сін
жылдамдатқысы келеді. Бірақ процесті жылдамдату немесе баяулату үшін
алдымен осы халықаралық ұйымға мүше болудан ауыл шаруашылығына келер
плюстер мен минустарды айқындап алу керек.
Артықшылықтары:
1. Әлемдік экономика ауыл шаруашылығын қосқанда, қоғамдық өмірдің барлық
саласына әсер еткен жаhандандырудың белсенді фазасына шыға отырып, XXІ
ғасырға келіп кірді. Халықаралық еңбекті бөлу нарықтық жағдайда объективті
түрде ауыл шаруашылығы өнімі мен азық-түлікті сауда-саттықпен айырбастау-
ды қажет етеді. Қазақстан қазіргі кезде көптеген азық-түлік тауарларын
импорт- қа алуға мәжбүр болып отыр. ДСҰ-ға мүше бола отырып, ол осы
халықаралық ұйымның сан қырлы ережелері есебінен өз мүддесін лайықты түрде
қорғай ала- ды.
2. Тұтастай алғанда, ДСҰ-ға мүше болу осы ұйымның толықтай құқылы мүше-
лерінің ұлттық мүддесіне қарама-қайшылық әкелмейді,қайта оларды жүзеге асы-
руға ықпал етеді. Сонымен бірге ДСҰ жұмыс істеп тұрғалы бері ешбір ел оның
құрамынан шығып көрмеген және керісінше оған қатысушы саны ДСҰ бақылау-
шысы мәртебесі бар мемлекеттер есебінен арта түсуде.
3. Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші-
лерге арзан шикізат, агроөнеркәсіпке қажет жаңа технологияларға қол
жеткізуге есік ашады. Сонымен қатар ДСҰ-ға мүше болудың артықшылығына
отандық азық-түлік жетіспей жатқанда тұрғындардың импорт есебінен
сұраныстарын қа- нағаттандыруға болатынын да жатқызуға болады.
4. ДСҰ-ның көп тарапты ережелері қазақстандық экспортшыларды сыртқы ры-
ноктарда өркениетті түрде қорғау мүмкіндіктерін береді. Сонымен қатар
Қазақс- тан Республикасы әлемдік рыноктарға шығу талаптарын жақсарту
жөнінде келіс сөз жүргізе алады. Атап айтқанда, тарифтерді төмендету,
қызмет көрсетуде және т.б. шектеулерді алып тастау жөнінде.
5. Қазіргі кезде ауыл шаруашыылығының материалдық-техникалық базасы қана-
ғаттанарлық емес күйде екендігі белгілі, осыған орай, Қазақстанның ДСҰ-ға
қа- тысуы шетелдік инвестицияны тартып, аграрлық өндіріс моделін
инвестициялау процесін дамытуға жарамды жағдай тудырады.
6. Қазақстан Республикасының халықаралық деңгейдегі шаруашылық қызметті
және сауданы рыноктық жағдайда реттеу тәжірибесі мүлдем жоқтың қасы. Осы-
ған байланысты ДСҰ-ға мүше болғаннан кейін Қазақстан ауыл шаруашылығы
мүддесін есепке ала отырып, халықаралық сауданың жаңа ережелерін жасауға
қатыса алады.
7. ДСҰ-ға кіру –ауыл шаруашылығы өндірісінің жағдайын сапалы түрде жақсар-
туға мүмкіндік беретін инновациялық саясат жүргізуге ықпал етеді.
Кемшілікткері:
1. Егер аграрлық өндірісті дамытуда Қазақстанның табиғи-климаттық жағдай
ының нашарлығын есепке алатын болсақ, ауыл шаруашылығы өнімдерін өн-
дірушілердің қаржылық жағдайының төмендігі ауылдардағы шаруашылық
жүргізуші субъектілердің сыртқы рыноктарда өздерімен бәсекеге түсетіндер-
мен бәсекелесуі қиын болады.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті ырықтандыру біздің еліміз-
дің сырттан келетін азық-түлік тауарларына деген тәуелділігін арттырып жі-
беруі мүмкін.
3. Қазақстан ДСҰ-ға мүше болғаннан кейін қазақстандық ауыл шаруашылы- ғының
экспортшылары тарифтік емес тосқауылдарға тап болады. Мұндай тосқауылдар
олардың сыртқы рыноктарға шығуын шектейді.
4. Шектеу қоятын талаптар – техникалық талаптар, ұлттық және халықара- лық
нормалар мен стандарттар.
5. Көлеңкелі нәтижелерге сонымен қатар ауыл шаруашылығы ұйымдарын іштен
қолдау жасау шараларының қысқарып кетуін де жатқызуға болады.
6. Қазақстаннан экологиялық тұрғыда анағұрлым таза ауыл шаруашылығы өнімі
экспортқа шығарылады, ал оның орнына бізге жоғары индустриялы технология-
ны пайдаланылып жасалған сапасы төмен азық-түлік тауарлары келеді.Бұл дәле-
лденген мәселе.
7. Егер ДСҰ Қазақстанға аграрлық секторды реттеуде ерекше режим ұсынбай-
тын болса, біздің ауыл шаруашылығына мемлекеттік қолдау көрсетіп отырған
қазіргі жағдайымыз қолдануға келмей қалып, ауыл шаруашылығы ұйымдарына
іштей қолдау көрсету шараларын қысқартуға тура келетіні де ДСҰ-ға мүше бол-
ғаннан кейінгі туындайтын көңілсіз проблемалардың бірі болмақ.5, 8-9
беттер.
8. ДСҰ-ғы неғұрлым ықпал етіп отырған елдер – АҚШ, ЕО, Австралия, Канада –
Қазақстанға қатысты қатаң позиция ұстанып отыр. Олардың талаптары –
республиканың импорттық кеден баж салығын ағымдағы деңгеймен сәйкестендіру,
аса қажетті емес келісімдердің барлығына қосылу, қызметтер н,арығына қол
жеткізуді ырықтандыру, ауыл шаруашылығын субсидиялау көлемін қысқарту.
9. Қазірде ішкі субсидиялау шеңберінде талас болып жатыр. Қазақстан
субсидиялаудың 1996-1998 жылғы базалық деңгейін, 2,5-3 млрд доллар, ал ДСҰ
қызмет тобы 1991-1993 жылғы деңгейін, 0,5 млдр теңге, ұстануды талап етіп
отыр.2, 81-83 беттер.
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ-ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ
2.1 Қазақстанның ДСҰ-ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі
жағдайы
ДСҰ-ға кіруге дайынбыз ба? Ия, бұл ойланатын-ақ мәселе. ДСҰ
етегiң елп етiп, жеңiл желпi кiрiп баратындай нағашыңның шаңырағы емес.
Алды-артын ойламай есек дәмемен енiп кеткен Грузия, Қырғызстан сияқты
мемлекеттердiң қазiр бармақ тiстеп отырғаны осыны көрсетедi.
Соңғы жылдары Қазақстанның ДСҰ- ға кіру алдындағы проблемалары
қоғамның назарын өзіне аударып отыр. Қазақстан экономикасының ДСҰ
талаптарына дайындығын және жалпы алғанда ДСҰ- ға кіру критерийлерін
бағалаудағы әрбір автордың бағасы әр түрлі.
Қазіргі таңда “ДСҰ- ға кіру керек пе әлде жоқ па” деген сұрақ емес,
өйткені Қазақстан ДСҰ-ға кіретіні анық және ДСҰ-ға кіргеннен мүмкін болатын
экономикалық зардаптарды қалай минимизациялап және тиімділікті қалай
неғұрлым максимизациялау керек деген сұрақ туындап отыр.
Ұлттық бәсекеге қабілетті артықшылықтаррды және экспортты дамыту
жөніндегі, әсіресе шикізаттық емес, талабын өсіру үшін Қазақстанның ДСҰ-ға
кіруі жөніндегі келіссөздер процессін неғұрлым тиімді пайдалану керек.
Уругвайлік раундтың қорытынды келісіміне қол қойылғаннан кейін әлемдік
сауда көлемінің жылда 755 млрд. долларға өсетіні болжамдалған; әлемдік
экономика масштабтарындағы кірістер көлемінің өсімі 1994- 2004 жылдары 235
млрд. доллардан 305 долларға дейін құрады. ГАТТ мамандары 2005 жылы бұл
сандар 510 млрд. долларға өсіп, 1995-2005 жылы кірістердің жалпы өсімі 5
трлн долларды құрайтынын есептеген.
Талдау нәтижелері Қазақстан ДСҰ-ның негізгі шарттарын қабылдаған
жағдайда кірістер үлестірімінің бірқалыпсыздығын көрсетеді: кірістер
айтарлықтай бірқалыпсыз үлестіріледі, яғни ол бізге тиімсіз, бұл жерде
капиталдарды, тауарлар мен қызметтерді, техникаларды экспорттайтын елдер
пайда көрмек.
Кірістердің шоғырланатын жері “Экономикалық үшбұрыш”− АҚШ−Еуропалық
Одақ (ЕО)−Оңтүстік-Шығыс Азия−болатыны анық.
Сауда операцияларының 755 млрд. доллар жылдық өсімінің 185-195 млрд.
доллары Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне (соның ішінде 70-72 миллиарды
Жапонияға), 200-210 млрд. доллары ЕО-қа, ал 150- 170 млрд. доллары АҚШ-қа
келеді. Ал қалдық 200- 220 млрд. долларды ДСҰ-ның қалған 110-125
мүшелеріне, бақылаушылар ондығына, элитарлы клубқа кірмегендерге, осеның
ішінде Қазақстан да бар, бөлісуге тура келеді.
Сол сияқты қосымша экспорт мынадай түрде үлестірілуі мүмкін: 26%-ы
–ЕО, 21%-ы –АҚШ, 24%-ы –Азияның алда келе жатқан елдері, соның ішінде 9%-ы
– Япония. Осы сәтте тарифтерді төмендеткен жағдайдағы кірістер үлестірілуі
де алаңдатып отыр. Тек қана тарифтерді төмендету есебінен келетін кірістер
үлестірімі Еуропалық елдердің ұтысын көрсетеді: кірістер өсуінің 50-55%-ы
ЕО-қа, 19-22%-ы АҚШ-қа, 13-15%-Жапонияға келеді. Қазақстан сияқты қалған
мемлекеттер қалдықтар мен шығындарды бөліп алады.
Сондықтан ДСҰ-ға кіру құралдары мен шарттары Қазақстан қалдықтар мен
шығындарды бөліп алатын елдер қатарына кірмейтін нәтижелерді қамтамасыз
етуі керек. Қазақстан ДСҰ-ға кіру жолында бірқатар маңызды кедергілер бар:
1. “Экономикалық үшбұрыш ” елдерінің әрқайсысы ДСҰ-ны өз мүдделерін
лоббилендіру құралы ретінде Қарастыратыны анық. Бұған сауда
дауларындағы соңғы инстанция болып табылатын Акциялық органның құрылу
процестерінің ұзаққа созылуы мысал бола алады. Бұл органның шешімі
соңғы әрі нақты болып табылады. АҚШ пен ЕО Апелляциялық органда екі
орынды иемденуге үміт етті (барлығы 7-орын). Алайда “Азиялық Одақ”
қысымымен оларға бір орынға да шүкір етуге тура келді. Нәтижесінде
Апелляциялық орган құрамына АҚШ, Германия, Жапония, Египет, Филипина,
Жаңа Зеландия және Уругвайдің өкілдері кірді. Аталған Апелляциялық
органға коммерциялық келіспеушіліктерді қарастыратын Арбитражды
Комисияның ұсыныстарымен келіспейтін кез келген мемелекет шағымдана
алады. Сондықтан елбасы бастамасымен бойынша ЕврАзЭҚ мүшелері (Ресей
Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Белорусь, Қырғызстан) ДСҰ-ның
Апелляциялық органындағы бір орынға қол жеткізуі тиіс.
2. 1974 жылы қабылданған сауда туралы АҚШ заңына сәйкес АҚШ президенті
Джордж Буш ДСҰ талаптарына қарамастан ұлттық экономикалық
инвесторларды қорғау мақсатында шектеулер енгізуге (баж салығын
жүргізуге) құқығы бар. Сондықтан заңдық акт президентке АҚШғы
халықаралық сауда жөніндегі комисиясы әлде бір өнім импорты АҚШ
өнеркәсібіне айтарлқтай зиян тигізуде деген шешімге келгенде саудалық
шектеулер енгізуге мүмкіндік береді. Аталған заңдық акт отандық
өндірушілерге импортпен бәсекелесуге қиынға соққанда, ДСҰ-ның бұл
мүшесіне баж салғын жоғарлатпау және квота енгізбеу туралы өзіне
қабылдаған міндеттерін орындамауға мүмкіндік беретін ДСҰ-мен рұқсат
етілген американдық нұсқасы болып табылады
Сондықтан ДСҰ-ға кірместен бұрын, зардап шеккен жағдайда және
өндірістік, азық-түлік және экономикалық қауіпсіздігінің бүлінуі жағдайында
экономиканы қорғауға мүмкіндік беретін осы салада екі жақты келісім және
арнайы заңдық акт қабылдау қажет.
Ел экономикасын сипаттайтын статистикалық мәліметтерге кеңейелтілген
талдау жүргізгенде, кейбір “алдын ала ескертудің индекаторлары” бойынша
Қазақстанның ДСҰ-ға қауіпсіз және ауыртпашылықсыз кіруі үшін елдің
экономикалық қауіпсіздік жағдайына кері әсерін тигізу ететін елеулі
кедергілер бар. Олар мыналар:
− ағымдағы есеп бойынша қызмет баланысының сальдосы;
− ағымдағы операциялар есебі бойынша кірістер балансының сальдосы;
− ағымдағы есеп бойынша төлем балансының сальдосы;
− барлық өндірістік өнімдегі өңдеу өнеркәсіптерінің үлесі;
− ЖІӨ- ге пайыз есебімен мемлекет емес (жеке) секторлардың сыртқы
қарызлары;
−елдің негізгі тауарлық позициялары бойынша экономикалық шығыстары;
− еңбек ресурстарының сальдосы (соның ішінде, Қытайдан жұмыс күшінің
импорты ) және т.б..
Ал енді бірінші индикаторды – ағымдағы есеп бойынша қызмет балансының
сальдосын − қарастырайық.
Қазіргі таңда үлкен масштабты қызмет балансының теріс сальдосы (ЖІӨ-
нің 7,1%-ы, 2004ж) сақталып келеді. Бұл дегеніміз шетелдік мекемелер
отандық мекемелерді қызмет көрсету нарығынан жылына ЖІӨ-нің 7,1% мөлшерінде
ығыстырды және әлі де ығыстырып келеді дегенді білдіреді. Сондықтан алғашқы
кездегі мүмкін салдарды жеңілдету үшін теріс сальдо көлемі ең болмағанда
ЖІӨ-нің 3-4%-нан аспау керек. Кері жағдайда сауда балансы сальдосының
активтері (2004ж 7 млрд. АҚШ доллардан жоғары) қызмет балансы сальдосының
пассивтерімен желініп қалуы мүмкін.
Яғни, ДСҰ-ға кірер алдында, барынша қызмет балансы сальдосының
пассивтерінің шеңберінде кедергілерді жою керек. Экономикалық даму деңгейі
мен ЖІӨ-дегі қызмет үлесі арасындағы статистикалық байланыстың болуы
әлемдік экономикадағы 204 мемлекеттің статистикалық мәліметтер массивінен
анық көрінеді (1-сурет), яғни Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жолында ешқандай
кедергілер жоқ деген тұжырым шындыққа жанаспайды.
Жоғарыда айтылғандарға екінші индикатор – ағымдағы операциялар
есебі бойынша кірістер балансының сальдосы− дәлел бола алады. Массалы
шетелдік инвестициялардың елге тартылуы мен капитал экспортының төмен
деңгейіне байланысты, елімізде теріс сальдо (2004ж ЖІӨ-нің 6,5%-ы) сақталып
отыр. Экономикалық саясат ЖІӨ-нің өсімімен қатар басқа да мақсатты көздеуі
керек – кірістер байланысы бойынша оң сальдоға көз жеткізу. Яғни, берілген
көрсеткіш ЖІӨ-нің 2-3%-ы, ал ең жақсы жағдайда 1-2%-ы болу керек.
Кірістер балансының теріс сальдосының болмауы–сенімділіктің, ұлттық
экономиканың қарсы тұруы мен тұрақтылығының критериі, сонымен қатар
экономикалық қауіпсіздіктің ғаламдану шарттаррындағы маңызды индикаторы.
Үшінші индикатор – ағымдағы есеп бойынша төлем балансының
сальдосы. 2000ж және 2004ж Қазақстан оң сальдоға қол жеткізді. 2001-2002жж.
бұл жағдай қайталанған жоқ. Сондықтан ағымдағы есептің мәні бейтарап
(нөлдік), ең жақсы жағдайда–оң (ЖІӨ-нің 2-3%-ы) болуы керек.
Есеп бойынша төлем балансының оң сальдосын қолдау шарттарында
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі – болашақты ұлттық экономиканың әрі қарай жарқын
дамуының қауіпсіз жолы және елдің экономикалық қауіпсіздігіне қатерді
жеңілдетудің жағымды факторы. 2-суретте аталған сальдо (130 елдің) мен
экономикалық даму арасындағы тұрақты статистикалық маңызды бай ланыс анық
көрініп тұр.
Келесі индекатор – Қазақстанның секторлық инициативаларға қатысуы.
Басқа елдердің ДСҰ-ға кіру тәжірибесі көрсетіп отырғандай көптеген елдер
“Нөлдік инициатива” статиясы бойынша квалификацияланған.
Сурет 1- Экономикалық өсу және ЖІӨ-дегі қызметтер үлесі
(204мемлекет) 6, 135 б.
ДСҰ-ға кіру туралы келісім нәтижесі ел үкіметінің
келесі ұрпағына ешқандай кері әсерін тигізбеуі керек.“Нөлдік инициатива”
түсінігінің мәні елдің белгілі бір тауарларға импорттық тарифтерді нөлге
дейін түсіру туралы міндеттеме алуында. ИТА ақпараттық технологиялар
бойынша тосқауылдарды және импорттық баж салығын нөлге дейін төмендетуді
және де ақпараттық технологиялар сферасындағы Өнімдер туралы Келісімдегі
аталғанн тауарларға басқа да тарифтік сауда кедергілерін төмендетуді
білдіреді.
ДСҰ мүшелерінің (Швейцария, АҚШ, ЕО және Канада) негізгі талабы –
Қазақстанның секторлық инициативаларға, ақпараттық технологиялар химиялық
және фармацептикалық өнімдерге тарифтерді гармонизациялау туралы келісімге
қосылу.
Алдын ала нәтижелерінің көрсетуі бойынша, Қазақстанның секторлық
инициативалар бойынша талаптарды қабылдаса, мемлекеттік бюджет шығындары
жылына 1,8 млрд. теңгені құрауы мүмкін.
Бесінші индикатор – ауыл шаруашылығын қолдаудың біріктірілген
шаралары. ДСҰ-ға кірген мемлекеттердің біріктірілген шараларының орташа
статистикалық көрсеткіші – ЖІӨ-ның 5-10% аралығындағы. Қазақстанда ЖІӨдегі
ауыл шаруашылығының үлесі 8%-ды, ал халық саны 37%ды құрайды. Сондықтан ЖІӨ-
де елеулі үлесі бар экономика секторларының пайдасына еңбек ресурстарының
ішкі миграциясы шеңберінде тізбекті саясат жүргізу керек.
Мысалы, ДСҰ-ға кірген көршілес Қытай осыған дейін көп пайда көріп
отыр. Қытайдың ДСҰ-ға кіруінуің жағымды нәтижелері болып, ҚХР-ның жұмыс
күшінің еркін қозғалуына “корридорларға”, квотаны және оның өзге елдермен
қозғалысына шектеулерді жоюға қол жеткізуі, табылып отыр.
Сурет 2- Экономикалық өсу және ағымдағы есеп бойынша төқлем балансының
сальдосы (130 мемлекет) 6, 136 б.
Ел прокуратурасының мәліметтері бойынша тек ұана 2003 жылы
Қазақстаннан Қытайға аударылған ақша қаражаттары 700 млн долларды құрап
отыр. Ал Қазақстанның бюджетіне түспеген салықтар көлемі 10 млрд теңгені
құрайды және бұл Қазақстанның қаржылық қауіпсіздігіне төніп отырған маңызды
қатер факторы болып табылады.
Сондықтан ДСҰ-ға кірмес бұрын және ҚХР-ның ұзақ мерзімді болашақта
экспансияны болдырмау үшін еңбек ресурстарының қозғалысына
квоталарды(шектеулерді) анықтау бөлімінде екі жақты келісімге қол қою
керек. Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің басты шарттарының болып, субсидиялар
және компенсациялық келісімге қол қоюы, табылады. Субсидия экспорттаушы
мен өндірушіге бәсекеге қабілетті артықшылық бере отырып, саудаға теріс
әсерін тигізеді. Талдау нәтижелері көрсеткендей ел экономикасының бірқатар
салаларында бар тарифтік реттеу аталған келісм шарттарына қарама-қайшы
келеді және келесідей кедергілерді қалыптастырады.
Қазақстандағы экспортты-импорттық және ішкі бағыттағы жүк тасымалына
қолданылатын дифференцияланған тарифтер ГААТ-тың 3-ші және 11-ші
статьяларына сәйкес келмейді. Ал бұл статьяларға сәйкес ДСҰ-ның мүшесі
импорттық ұлттық режим көрсетіп, экспорттық тауарларға шектеулер қолданбауы
тиіс.
Осыған байланысты Қазақстандық тәжірибеде мынадай шараларды қолдану
керек:
− бағыттар бойынша дифференциация тарифтерін;
− магистральді теміржол қызметтеріне экспорттық бағыттағы тарифтерді
төмендететін коффициентті алып тастау.
Қазақстан бұл ретте қалыптасып отырған кедергілерді жойып,
экономикалық тиімділікке қол жеткізуі тиіс.
Ал ол үшін Қазақстан Үкіметі төменде аталған шараларды жүзеге асыруы
керек:
− қызметтер мен кірістер балансы бойынша теріс сальдоның ауқымды
масштабтарын төмендету;
− ағымдағы есеп бойынша төлем балансының оң сальдосын ұстап тұру;
− жеке сектордағы ішкі қарыз масштабтарының өсуін болдырмау;
−нақты тиімді валюта бағамын және ұлттық валютаны қолдауды қамтамасыз
ету;
− ҚХР-нан ҚР-на еңбек ресурстарының қозғалысы барысын ҚХР-ның
пайдасына демографиялық баланстың теріс сальдосын болдырмау мақсаттарында
квоталарды (көлемдік шектеулер) анықтау шеңберінде екі жақты Келісімге қол
қоюды ұйымдастыру және жеделдету;
− валюталық операциялар туралы заңнамаларға өзгертулер мен
толықтырулар енгізу және шетел азаматтарының ақша аударымын жасағанда салық
органдарымен берілген анықтама ұсынуын қарастыру;
− Қазақстанда бизнес жүргізу мақсаттарына сәйкес виза түрін анықтау
және Қазақстанд нарығында шетел азаматтарының кәсіпкерлік қызметіне
мониторинг жүргізуді ұйымдастырусұрақтарын қарастыру;
− салық органдарын және юстиция органдарын заңды тұлға құрған жағдайда
виза түрі бойынша мәртебесін талап етуді міндеттеу;
− ҚР-на уақытша келген шетел азаматтарының заңды тұлға құру тәртібін
заңды түрде реттемелеу,
− елден капиталдың заңсыз шығарылуын болдырмау үшін қаржылық
мониторинг енгізудің мүмкіндігін қарастыру;
−ДСҰ-ның заңи және кономикалық құралдарын иеленетін мамандандырылған
кадрларды дайындайтын заңи корпарацияларды және ұлттық дайындау жүйелерін
құру туралы сұрақтарды қарастыру және т.б..3, 3-5 беттер.
Көптеген мемлекеттер тәжірибелері көрсетіп отырғандай, ауыл
шаруашылығында ДСҰ-ға мүшелікке өтуде ауыл шаруашылығының маңызы зор. Ауыл
шаруашылығы дүниежүзі мемлекеттері экономикасьнда үлкен роль атқарады.
ДСҰ-ға мүшелікке кіру кажеттілігі әлемдік экономикалық жүйеде
шарттасылған, әлемдік рынокта игілікті шарттардың қалыптасуына, шет ел
инвес-тициялары мен техникаларын Қазақстанға тартумен айқындалады.
ДСҰ-ға кіру технологиялық келіссездері ауыл шаруашылығында мынандай
екі негізгі бағыт бойынша жасалады:
1. ауыл шаруашылығы тауарлары рыногы-на шығу келіссөздері, яғни,
келісімшартқа екі жақты кіретін мемлекеттер келіссөздерін негізге ала
отырып, ауыл шаруашылыш тауарларына импорттық баж мелшерлемесінің
деңгейін нығайту мақсаты көрсетіледі;
2. ауыл шаруашылғы ішкі қолдау бойьнша субсидия деңгейіндегі көпжақты
келіссөздерді және экспортгық субсидиялар, мемлекеттік қолдау
шараларын төмендету, сауданы бұрмалау, яғни, өзіңдік құны жөне тауар
бағасына әсері.
Жалпы, еліміздің ДСҰ-ға кіруінен ауылдағы қарапайым шаруа адамының
көбірек зиян шегетіні жайлы аз айтылып жүрген жоқ. Мүндағы негізгі күдік
тоқсаныншы жылдардағы тоқыраудан еңді ғана ес жиып, етек жауып жатқан ауыл
шаруашылығы ашық бәсекеге төтеп беруге әзір емес дегенге саяды.
Қазақстан үшін аталған салаға қөрсетілетін мемлекетгік қолдауды
арттыра түсу ауадай қажет. Өйткені, біздегі ауыл шаруашылығына жасалып
жүрген ішкі көмек көлемі ДСҰ-ға мүше басқа мемлекеттердегіге қарағанда,
едәуір төмен болып отыр. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ...4
1. ДСҰ туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 6
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ-ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМ- МАЛАРЫ ЖӘНЕ
БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.1Қазақстанның ДСҰ-ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 11
2.2 ДСҰ-ға кіргеннен күтілетін
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда Қазақстанның Дұниежүзілік Сауда Ұйымына (ДСҰ)
кіруі ең бір актуалды мәселелердің бірі болып отыр. Қазақстан
Республикасының (ҚР) президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан
халқына жолдауында айтқандай: “Қазақстан үшін қолайлы шарттармен ДСҰ-ға
кіруі − біз қол жеткізуге міндетті мақсат”.1. Өйткені өркениетке
ұмтылған, жаһандануға бет бұрған осы бiр нарық заманында оқшауланып өмiр
сүру мүмкiн емес. Сонымен қатар халықтың әл-ауқатын, әлемнің дамыған
елдерімен бәсекелестік қабілетін, экономикалық тиімділікті арттыруда,
өнімнің сапасын жақсартуда және отандық өнімнің әлемдік стандарттарға
сәйкестендіруде Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі өте маңызды болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты − Қазақстанның ДСҰ-ға кіру
мүмкіндіктерін, пайдасы мен зиянын, оның жалпы ел экономикасының дамуына,
ауылшаруашылығына, экономиканың өзге де салаларына әсерін талдап, оның
маңыздылығы өзектілігін ашып көрсету.
Және де курстық жұмыстың міндеті:
− жалпы ДСҰ түсінігіне жалпы мәлімет беру;
−ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен
тосқауылдарды атап өту;
− қалыптасқан проблемалардың шешілу жолдарын ұсыну;
− қазіргі экономикалық жағдайына сипаттама беру;
− ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастыру.
Курстық
жұмыстың құрылымына тоқталатын болсақ, жұмыс кіріспе бөлімнен, негізгі
бөлімнен,яғни “ДСҰ және оның Қазақстан үшін маңыздылығы”, “Қазақстанның ДСҰ-
ға кіру проблемалары және болашағы” деген екі тараудан, қорытынды бөлімнен
және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспе бөлімде біз жалпы
курстық жұмыстың мақсатына, міндетіне, құрылымына тоқталып өттік. Негізгі
бөлімнің бірінші тарауында жалпы ДСҰ-ның құрылуы, оның негізгі қағидалары
және құрамы туралы мәлімет беріп, оның Қазақстан үшін маңызын ,яғни неге
Қазақстан ДСҰ-ға кіруді қажет етеді деген сұрақтарға, ал екінші тарауында
ДСҰ-ға кірудегі Қазақстан алдында тұрған проблемалар мен тосқауылдарды
атап, оларды жою үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап беріп және ДСҰ-
ға кіргеннен кейінгі күтілетін нәтижелерді ашып қарастырдық. Және соңғы
қорытынды бөлімде осы курстық жұмысты жаза отырып, қандай қорытындыға
келгеніміз туралы жаздық.
Бұл курстық жұмысты жазу үшін АльПари, ҚазҰУ Хабаршысы, Ақиқат
сияқты журналдарды, “Айқын газетін”, ҚР президентінің Қазақстан халқына
жолдауын және “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясын”, интернет желісін, ҚР Статистика Агенттігін
пайдаландық.
I ДСҰ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН МАҢЫЗЫ
1.1 ДСҰ туралы түсінік
1948-1995жж ГАТТ (Генеральное соглашение по тарифам и торговле)
жалғыз халықаралық-құқықтық ұйым болып келді. ГАТТ келіссөздері саудалары
раундтары шеңберінде жүргізілген сол раундтарының соңғысы – Уругвайлік –
ДСҰ- ның құрылуымен аяқталды.
Дүниежүзілік сауда ұйымы – мемлекеттер арасындағы сауданың
ғаламдық ережелерімен айналысатын және тауарлар мен қызметтер және
интелектуалды меншік саудасын реттеуші жалғыз халықаралық ұйым. Бұл реттеу
халықаралық саудада мемлекеттердің іс-әрекеттерінің келісілген
қағидаларының орыдалуына негізделеді.
Оның негізгі мақсаты – сауда тосқауылдары мен кемсітушіліктерді
азайту арқылы сауда ағымдарын барынша тиімді әрі еркін дәрежеге жеткізу,
болжалдылық пен ашықтықты күшейту.
ДСҰ Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі халықаралық сауда
жүйесінің көптеген аспектілерінің негізін қалаған Тарифтер мен Сауда
жөніндегі бас келісімнің негізінде, Мароккодағы Марракеш қаласында 1994
жылы көпжақты сауда келісімдерінің Уругвайлік раунді бітуі нәтижесінде,
Маррокештік келісім негізінде 1995 жылы құрылған болатын. ДСҰ-ның құрылуы
туралы келісім 29 құқықтық құжаттардан және сауда жүйесі шеңберіндегі
мемлекеттердің құқықтары мен міндеттерін анықтайтын 25 министрлік
декларациялардан тұрады. Қазіргі “ГАТТ 1994”деген атаумен белгілі 1947 жылы
өзгерістер мен толықтыруларға қол қойылған ГАТТ құжаты ДСҰ негізінде жатқан
құқықтық құжаттар қатарына кіреді.
Бұл ұйымда кез келген көпжақты келісім қабылдау үшін немесе кез келген
мемлекетті оның міндеттерінен босату үшін ұйым мүшелерінің ¾-сінің келісімі
талап етіледі. Ал ұйымға жаңа мүшелер қабылдау туралы шешім министрлік
конференциясында ұйым мүшелерінің ⅔-сінің дауысымен қабылданады. ДСҰ
шеңберінде кез келген шешім “бір ел – бір дауыс” негізінде қабылданады,
бірақ кейбір жағдайларда көпшілік дауысымен де қабылдануы мүмкін.2, 77-79
бет.
ДСҰ- ның штаб пәтері Швейцариядағы Женева қаласында орналасқан.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру ұлттық заңнама, қолданыстағы өнім
стандарттары, техникалық регламенттер мен сәйкестілікті растау рәсімдерінің
арасындағы үйлесімділікті күшейту жөніндегі шараларды қажет етеді. Бұл
Саудадағы техникалық тосқауылдарға және Фитосанитарлық шараларға
енгізілген. Осыған қол жеткізу үшін Қазақстан түрлі мақсаттарға бағытталған
реттеудің бұрынғы жүйесін жаңа заңдар, түрлі өнім стандарттарын қабылдау
арқылы сәйкестендіруі және сәйкестілікті растау рәсімдерін қайтадан
қарастыруы тиіс.
ДСҰ-ның негізгі қағидаттары “Барынша қолайлы жағдай жасау режимінің”
саудалық мәртебесін (ол бойынша барлық мүше мемлекеттер бірін-бірі тең
дәрежеде қарастырады), Ұлттық режимді (мемлекеттен тысқары компаниялар үшін
тең режимді талап етеді) және Саудадағы Техникалық тосқауылдарды (СТТ)
азайтуды қамтиды. Осы қағидаттарды қолдану халықаралық сауданың
тәуелсіздігі мен бәсекелігін арттыра түседі, экономикалық тиімділікті,
өнімнің сапасын және өнімнің стандартталуын күшейтеді. Өндірілетін өнімнің
стандарттарға сәйкес келтіру жөніндегі талаптар да тұтынушылардың игілігін
қамтамасыз етеді. 10, 6 бет.
Халықаралық сауда ұйымы құрылатын неғұрлым маңызды қағидалар мыналар:
1. Дискриминациясыз сауда – әрбір мемлекет сауда режимін барлық елдерге
және ұлттық тауарлармен қатар шетелдік тауарларға да тең дәрежеде ұсынуы
тиіс. ДСҰ шеңберінде ГАТТ-қа сәйкес елдер арасында екіжақты неғұрлым
жағымды сауда режимін ұсыну қарастырылады. ДСҰ-да бір елге көрсетілген
артықшылықтарды басқа да елдерге көрсету керектігін білдіретін неғұрлым
қолайлы жағдай режимін (РНБ) ұсыну керек.
2. Халықаралық сауданы либерализациялау (ырықтандыру) – кедендік
тарифтерді түсіру және халықаралық сауда жүргізу жолындағы кедергілерді
жою жөнінде халықаралық келіссөздер жүргізу.
3. Тек қана ДСҰ ережелері негізінде импортты шектейтін шаралар қолдану –
елдердің протекционизмді сауда саясаты ретінде қолданудан бас тартуы.
Алайда сауда либерализациясы бұл мемлекеттердің керек жағдайларда өзінің
ішкі нарығын қорғаудың заңды мүмкіншіліктерінен толық айырылады дегенді
білдірмейді. Қайта ДСҰ ережелерімен қарастырылған ішкі нарықты қорғау
арсеналы айтарлықтай ауқымды. Оған қорғау шаралары, антидемпингтік баж
салығы, компенсациялық баж салығы жатады.
4. Сауда саясатының болжамдылығы – сауда саясатының қабылданған ережелерге
сәйкес жүргізілуі және жүктелген міндеттердің біржақты бұзылуын
болдырмау. Инвесторлар, елдер, корпорациялар тарифтердің, тарифтік емес
шектеулердің және өзге де сауда саясаты құралдарының ДСҰ ережелеріне
сійкес екендігіне сенімді болуы керек. Сауда саясатының болжамдылығын
қамтамасыз ететін негізгі механизм болып тарифтерді байланыстыру,
елдердің импорттық тарифтерді шектен асырмау туралы міндеттеме алуы
табылыды.
5. Бәселестіктегі үйлесімділік – ДСҰ-ның бұл қағидасы елдердің демпинг
(әділетті нарық бағаларынан төмен бағалармен экспорттау), экспорттық
субсидиялар сиқты сауда саясатындағы әділетсіз әдістерді қолданудан бас
тартуды білдіреді.
Егер мемлекеттер ДСҰ-ға кіру туралы оның негізгі құжаттарына қол
қойса, онда осы мемлекеттер оның жоғарыда аталған негізгі қағидаларын
ұстануға міндеттеледі.
Уругвайлік раунд нәтижесінде қол қойылған қызмет саудасы туруалы
Басты келісім (ГТУ) – жалпы алғанда халықаралық қызмет саудасын және
ішінара қаржы нарығын реттейтін ең негізгі халықаралық құжат болып
табылады.
Қазіргі таңда ДСҰ-ға 148 ел мүше. Олар мынлар: ТМД елдері
(Грузия, Қырғызстан, Молдаия), ЕО елдері, Монғолия, Хорватия, Қытай,
Египет, Эстония, Армения, Австралия, Словения, Корея, Греция, Италия,
Канада, Финляндия, Индия, Иднонезия, Латина Америка елдері (Бразилия,
Чили), Шығыс Еуропа елдері (Болгария, Польша және Словакия), және тағы
басқалары. ДСҰ-ға кіруге ниет еткен мемлекеттер де бар, олар: Ресей,
Қазақстан, Беларусия, Украина, Өзбекстан, Әзірбайжан, Тәжікстан және тағы
басқалары.2, 80-81 беттер.
1.2 ДСҰға кірудің Қазақстан үшін маңыздылығы
Қазақстанның ДСҰға кіруінің қажеттілігі бірқатар маңызды
себептермен түсіндіріледі. Мысалыға, ауыл шаруашылығы субсидиялауды қажет
етеді, қызмет көрсету саласы-бәсекелесуді және тағы басқалар.
ДСҰға кіру түрғысынан РГП “экономикалық зерттеулер Институты”
жүргізген талдаудағы басым көрсеткіштерге сәйкес Қазақстан соңғы жылдары
қолайлы жағдайда тұр.3, 3-5 беттер.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің тиімді жақтары:
1. Вице-премьер Кәрім Мәсімовтің парламенттік тыңдауда айтуынша, ДСҰ-ға
кіру арқасында біз қазақстандық өнімдерге осы ұйым мүшелері тарапынан
қатаң квота бекіту сияқты сауда кедергілерінен құтыламыз. Кейбір елдер
қа- зақстандық металл өнімдерін импорттауға квота қойып отырады, ал біз
мүше болсақ, бұндайлар бірден құқықтық негізден айырылады және одан әрі
мүлде енгізілмейтін болады!
2. Сауда таластары туған шақта Қазақстан оны ДСҰ аясында тең құқылы әріп-
тес негізінде шешудің нақты мүмкіндігіне қол жеткізбек.
3. Егер Қазақстан ДСҰ-ға кірсе, ұйымға мүше көрші елдердің теміржол кө-
лігімен тасымалдау кезінде қазақстандық тауарлар “көліктік тарифтің ұлт
тық режиміне” қол жеткізеді.
Ал Қазақстан көк мұхитқа шығар жолы жоқ ел болғандықтан, көршілес елдер
арқылы құрғақ жолдармен тауар жеткізу құнының төмендеуі сіз бен біз үшін
зор маңызға ие. Біздің есебімізше , ДСҰ-ға енісімен , тек жалғыз Ресей
аумағы арқылы жүк тасымалдауда көлік тарифінің ұлттық режиміне ие
болсақ, біз жүздеген миллион доллар қаржыны жыл сайын үнемдейді екенбіз!
4. ДСҰ-ға кіру – сыртқы сауда режимін ДСҰ нормаларына сәйкестендіру. Бұл
процедуралардың айқындылығын арттырып, коррупциялық қарекеттерге жол
ашатын мүмкіндіктерді шектейді.
5. Кеден кодексін ДСҰ нормаларына сәйкестендіру серый импорт аталатын
кеселді қысқартып, бюджеттік түсімдерді ұлғайтуға қызмет етпек.
6. Еліміздің бірқатар заңнамаларына өзгертулер мен толықтырулар
енгізіліп,жетілдіріледі.
7. ҚР-ның қаржы нарығында шетелдік субъектілер қызмет ете бастайды, ал ол
үлттық қаржы және несие жүйелері сапасының жоғарылауына қол жеткізбек.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің тиімсіз жақтары:
1. Қазіргі таңда металлургия саласының басыбайлы жатжұрттықтардың
жетегінде екендігін, Қазақ жерінің қойнындағы асыл тас
қазыналарымыздың қызығын солар көріп жатқандығы ескергенде, ДСҰ-ға
кіру–бар болғаны үндіс мультимиллиардері мен оңтүстіккорейлік
алпауыттың қалтасына құйылатын қаржыны ұлғайту мүмкіндігі ғана
сияқты.
2. Шенеуніктердің ұқыпсыздығынан, өз жұмысына жауапсыздығынан, тіпті
әлдебіреулердің мүддесі үшін лобби жүргізуі кесірінен Қазақстанның өз
мойнына алған міндеттемелері орындалмай қалуы мүмкін. Түптеп
келгенде, ДСҰ-ның қысымынан әлгі шенеуніктердің қылы да қисаймайды,
ұйым енгізген санкциялардан ел ғана сорлайды...
3. Төменгі палата вице-спикері Сергей Дьяченконың айтуынша, тіпті егер
еліміз ДСҰ-ға енсе, елде жаппай жұмыссыздық жайлауы мүмкін. Дамуы
жағынан артта қалып тұрған және тиісті деңгейде қолдау көре алмай
отырған қазақстандық ауыл шаруашылығы секторы сыртқы бас- қыншылық-
экспансияға төтеп бере алмай қалады! Мысалы ЕО елдері өздерінің
фермерлік шаруашылық тарын 5,5 миллиард евродан артық қаржыға
субсидиялап, қуатты қолдаумен қамтамасыз етуде. Ал біз ше? Бізде
ауыл шаруашылығын қаржыландыру 2000 жылдағымен са- лыстырғанда, 2006
жылы 2,5 есе артқан, бірақ соның өзінде еліміздің ішкі жалпы өнімінің
(ІЖӨ-нің) 0,7 пайызынан аса алмауда.
4. Қазіргі қазақстандық фермерлер қауіп-қатері көп егін салу, мал бағу
ісін техникалардың, минералдық тыңайтқыштардың, судың және басқалардың
тапшылығы жағдайында жүргізіп жатыр. Осының салдарынан олар өндіретін
өнімнің өзіндік құнының қымбаттайтыны сонша, оны басқаны айтпағанда,
өз еліміздің бір аймағынан екіншісіне тасып, саудалаудың түк
тиімділігі қалмайды. Өзге елдерге экспорттау туралы айтуға ауыз
бармайды. Осындай жағдайда біз шетелдік арзан, сапалы ауылшаруашылық
өнімдерінің тасқынына түгімізбен де төтеп бере алмаймыз. Бұл ақыр
соңында ауылдарды жаппай жұмыссыздықтың жайлауына әкеп соқтырмақ. Ал
ауылда қазақстандықтардың 44%-ы тұратынын ұмытпаған жөн. 9, 1-2
беттер.
5. ДСҰ-ға кірген соң қазіргідей елдегі кәсіпорындарда шетелдік
жұмысшылардың санын шектеу жойылады. Бұл онсыз да өз ұжымынан
қарадомалақтарды қуып тастап, өз отандастарын қаптатуға құмартып
отырған қытайлық, корейлік, ресейлік, америкалық және басқа да
қожайындардың қолын босатпақ. Қара суға қарап қалған бірқатар
ауылдарда ашаршылық нәубетінің кейбір белгілері біліне бастаған
деседі. Ел ішінде жұмыссыз ер-азаматтардың өзіне-өзі қол салып,
өмірден кету оқиғалары жиілеген. Ауыл шаруашылығы кешені құлағалы бері
қаймана қазақтың жартысынан астамы құтты қоныс қылған бұрынғы
ауылдарда ешқандай әр де, абырой да қалмаған, жаппай жұмыссыздық
жайлаған, ауыл халқы ішінде ішкілікке салынып, есірткіге еліргендер
қатары қалыңдап барады. Шетелдік жұмыс күшіне квота жойылғалы
жатжұрттықтар банк, мұнай сияқты салалардағы жоғары жалақылы
қызметтерден қазақстандық мамандарды қуып шыққан, білікті, майталман
мамандарымыз көрші Ресейге босуда.... 9, 1-2 беттер.
ҚР-ның президентнің “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында” Қазақстанды экономикалық
жаңарту мен халықаралық рыноктарда бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың
қосымша құралы ретінде ДСҰ-ға кіру қарастырылған.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жолындағы келіссөз үдерісі тоқтаусыз жүргізі-
ліп жатыр. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін заңдарының едәуір
бөлігі қазірдің өзінде ДСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе Парламентте
талқылану үстінде. Және де Елбасының айтуынша, осы халықаралық экономи-
калық ұйымға ену Қазақстанның дүниежүзілік рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашады.6. Шетелдік
сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуы, атап айтқанда,ауыл
шаруашылығы жөнінде- гі Келісім азық-түлікті сыртқы рынокта сатуда ғана
емес, сонымен қатар елдің азық-түлік жүйесін дамытуда да жақсы ықпал етуі
тиіс.Оған қарама-қарсы пікір- лерге құлақ түрсек,ДСҰ-ға кірген кезде оның
қойған міндеттерін толықтай орын дайтын болса, Қазақстан сыртқы сауданы
реттеу және отандық ауыл шаруашы- лығын қорғауда шаралар қабылдау құқығынан
айырылып қалады. Ал бұл өз ке- зегінде отандық ауыл шаруашылығына кері
әсерін тигізеді.Сонымен, Қазақстан- ның ДСҰ-ға мүше болуы алдымен ауыл
шаруашылығын, жеңіл өнеркәсіп пен тағам өнімдері кәсіпорындарын қатты
мазасыздандыруда.Бәсекенің қатаң талап- тарын алдымен ауыл шаруашылығы
көтере алмайды. Сондықтан осы салаға бай- ланысты Қазақстанға
әріптестерімен көптеген бағыттар бойынша біраз келіссөз- дер жүргізуіне
тура келеді. Республика Үкіметі ДСҰ-ға мүше болып кіру проце- сін
жылдамдатқысы келеді. Бірақ процесті жылдамдату немесе баяулату үшін
алдымен осы халықаралық ұйымға мүше болудан ауыл шаруашылығына келер
плюстер мен минустарды айқындап алу керек.
Артықшылықтары:
1. Әлемдік экономика ауыл шаруашылығын қосқанда, қоғамдық өмірдің барлық
саласына әсер еткен жаhандандырудың белсенді фазасына шыға отырып, XXІ
ғасырға келіп кірді. Халықаралық еңбекті бөлу нарықтық жағдайда объективті
түрде ауыл шаруашылығы өнімі мен азық-түлікті сауда-саттықпен айырбастау-
ды қажет етеді. Қазақстан қазіргі кезде көптеген азық-түлік тауарларын
импорт- қа алуға мәжбүр болып отыр. ДСҰ-ға мүше бола отырып, ол осы
халықаралық ұйымның сан қырлы ережелері есебінен өз мүддесін лайықты түрде
қорғай ала- ды.
2. Тұтастай алғанда, ДСҰ-ға мүше болу осы ұйымның толықтай құқылы мүше-
лерінің ұлттық мүддесіне қарама-қайшылық әкелмейді,қайта оларды жүзеге асы-
руға ықпал етеді. Сонымен бірге ДСҰ жұмыс істеп тұрғалы бері ешбір ел оның
құрамынан шығып көрмеген және керісінше оған қатысушы саны ДСҰ бақылау-
шысы мәртебесі бар мемлекеттер есебінен арта түсуде.
3. Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші-
лерге арзан шикізат, агроөнеркәсіпке қажет жаңа технологияларға қол
жеткізуге есік ашады. Сонымен қатар ДСҰ-ға мүше болудың артықшылығына
отандық азық-түлік жетіспей жатқанда тұрғындардың импорт есебінен
сұраныстарын қа- нағаттандыруға болатынын да жатқызуға болады.
4. ДСҰ-ның көп тарапты ережелері қазақстандық экспортшыларды сыртқы ры-
ноктарда өркениетті түрде қорғау мүмкіндіктерін береді. Сонымен қатар
Қазақс- тан Республикасы әлемдік рыноктарға шығу талаптарын жақсарту
жөнінде келіс сөз жүргізе алады. Атап айтқанда, тарифтерді төмендету,
қызмет көрсетуде және т.б. шектеулерді алып тастау жөнінде.
5. Қазіргі кезде ауыл шаруашыылығының материалдық-техникалық базасы қана-
ғаттанарлық емес күйде екендігі белгілі, осыған орай, Қазақстанның ДСҰ-ға
қа- тысуы шетелдік инвестицияны тартып, аграрлық өндіріс моделін
инвестициялау процесін дамытуға жарамды жағдай тудырады.
6. Қазақстан Республикасының халықаралық деңгейдегі шаруашылық қызметті
және сауданы рыноктық жағдайда реттеу тәжірибесі мүлдем жоқтың қасы. Осы-
ған байланысты ДСҰ-ға мүше болғаннан кейін Қазақстан ауыл шаруашылығы
мүддесін есепке ала отырып, халықаралық сауданың жаңа ережелерін жасауға
қатыса алады.
7. ДСҰ-ға кіру –ауыл шаруашылығы өндірісінің жағдайын сапалы түрде жақсар-
туға мүмкіндік беретін инновациялық саясат жүргізуге ықпал етеді.
Кемшілікткері:
1. Егер аграрлық өндірісті дамытуда Қазақстанның табиғи-климаттық жағдай
ының нашарлығын есепке алатын болсақ, ауыл шаруашылығы өнімдерін өн-
дірушілердің қаржылық жағдайының төмендігі ауылдардағы шаруашылық
жүргізуші субъектілердің сыртқы рыноктарда өздерімен бәсекеге түсетіндер-
мен бәсекелесуі қиын болады.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті ырықтандыру біздің еліміз-
дің сырттан келетін азық-түлік тауарларына деген тәуелділігін арттырып жі-
беруі мүмкін.
3. Қазақстан ДСҰ-ға мүше болғаннан кейін қазақстандық ауыл шаруашылы- ғының
экспортшылары тарифтік емес тосқауылдарға тап болады. Мұндай тосқауылдар
олардың сыртқы рыноктарға шығуын шектейді.
4. Шектеу қоятын талаптар – техникалық талаптар, ұлттық және халықара- лық
нормалар мен стандарттар.
5. Көлеңкелі нәтижелерге сонымен қатар ауыл шаруашылығы ұйымдарын іштен
қолдау жасау шараларының қысқарып кетуін де жатқызуға болады.
6. Қазақстаннан экологиялық тұрғыда анағұрлым таза ауыл шаруашылығы өнімі
экспортқа шығарылады, ал оның орнына бізге жоғары индустриялы технология-
ны пайдаланылып жасалған сапасы төмен азық-түлік тауарлары келеді.Бұл дәле-
лденген мәселе.
7. Егер ДСҰ Қазақстанға аграрлық секторды реттеуде ерекше режим ұсынбай-
тын болса, біздің ауыл шаруашылығына мемлекеттік қолдау көрсетіп отырған
қазіргі жағдайымыз қолдануға келмей қалып, ауыл шаруашылығы ұйымдарына
іштей қолдау көрсету шараларын қысқартуға тура келетіні де ДСҰ-ға мүше бол-
ғаннан кейінгі туындайтын көңілсіз проблемалардың бірі болмақ.5, 8-9
беттер.
8. ДСҰ-ғы неғұрлым ықпал етіп отырған елдер – АҚШ, ЕО, Австралия, Канада –
Қазақстанға қатысты қатаң позиция ұстанып отыр. Олардың талаптары –
республиканың импорттық кеден баж салығын ағымдағы деңгеймен сәйкестендіру,
аса қажетті емес келісімдердің барлығына қосылу, қызметтер н,арығына қол
жеткізуді ырықтандыру, ауыл шаруашылығын субсидиялау көлемін қысқарту.
9. Қазірде ішкі субсидиялау шеңберінде талас болып жатыр. Қазақстан
субсидиялаудың 1996-1998 жылғы базалық деңгейін, 2,5-3 млрд доллар, ал ДСҰ
қызмет тобы 1991-1993 жылғы деңгейін, 0,5 млдр теңге, ұстануды талап етіп
отыр.2, 81-83 беттер.
II ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДСҰ-ҒА КІРУ АЛДЫНДАҒЫ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ
2.1 Қазақстанның ДСҰ-ға кіру алдындағы проблемалары және қазіргі
жағдайы
ДСҰ-ға кіруге дайынбыз ба? Ия, бұл ойланатын-ақ мәселе. ДСҰ
етегiң елп етiп, жеңiл желпi кiрiп баратындай нағашыңның шаңырағы емес.
Алды-артын ойламай есек дәмемен енiп кеткен Грузия, Қырғызстан сияқты
мемлекеттердiң қазiр бармақ тiстеп отырғаны осыны көрсетедi.
Соңғы жылдары Қазақстанның ДСҰ- ға кіру алдындағы проблемалары
қоғамның назарын өзіне аударып отыр. Қазақстан экономикасының ДСҰ
талаптарына дайындығын және жалпы алғанда ДСҰ- ға кіру критерийлерін
бағалаудағы әрбір автордың бағасы әр түрлі.
Қазіргі таңда “ДСҰ- ға кіру керек пе әлде жоқ па” деген сұрақ емес,
өйткені Қазақстан ДСҰ-ға кіретіні анық және ДСҰ-ға кіргеннен мүмкін болатын
экономикалық зардаптарды қалай минимизациялап және тиімділікті қалай
неғұрлым максимизациялау керек деген сұрақ туындап отыр.
Ұлттық бәсекеге қабілетті артықшылықтаррды және экспортты дамыту
жөніндегі, әсіресе шикізаттық емес, талабын өсіру үшін Қазақстанның ДСҰ-ға
кіруі жөніндегі келіссөздер процессін неғұрлым тиімді пайдалану керек.
Уругвайлік раундтың қорытынды келісіміне қол қойылғаннан кейін әлемдік
сауда көлемінің жылда 755 млрд. долларға өсетіні болжамдалған; әлемдік
экономика масштабтарындағы кірістер көлемінің өсімі 1994- 2004 жылдары 235
млрд. доллардан 305 долларға дейін құрады. ГАТТ мамандары 2005 жылы бұл
сандар 510 млрд. долларға өсіп, 1995-2005 жылы кірістердің жалпы өсімі 5
трлн долларды құрайтынын есептеген.
Талдау нәтижелері Қазақстан ДСҰ-ның негізгі шарттарын қабылдаған
жағдайда кірістер үлестірімінің бірқалыпсыздығын көрсетеді: кірістер
айтарлықтай бірқалыпсыз үлестіріледі, яғни ол бізге тиімсіз, бұл жерде
капиталдарды, тауарлар мен қызметтерді, техникаларды экспорттайтын елдер
пайда көрмек.
Кірістердің шоғырланатын жері “Экономикалық үшбұрыш”− АҚШ−Еуропалық
Одақ (ЕО)−Оңтүстік-Шығыс Азия−болатыны анық.
Сауда операцияларының 755 млрд. доллар жылдық өсімінің 185-195 млрд.
доллары Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне (соның ішінде 70-72 миллиарды
Жапонияға), 200-210 млрд. доллары ЕО-қа, ал 150- 170 млрд. доллары АҚШ-қа
келеді. Ал қалдық 200- 220 млрд. долларды ДСҰ-ның қалған 110-125
мүшелеріне, бақылаушылар ондығына, элитарлы клубқа кірмегендерге, осеның
ішінде Қазақстан да бар, бөлісуге тура келеді.
Сол сияқты қосымша экспорт мынадай түрде үлестірілуі мүмкін: 26%-ы
–ЕО, 21%-ы –АҚШ, 24%-ы –Азияның алда келе жатқан елдері, соның ішінде 9%-ы
– Япония. Осы сәтте тарифтерді төмендеткен жағдайдағы кірістер үлестірілуі
де алаңдатып отыр. Тек қана тарифтерді төмендету есебінен келетін кірістер
үлестірімі Еуропалық елдердің ұтысын көрсетеді: кірістер өсуінің 50-55%-ы
ЕО-қа, 19-22%-ы АҚШ-қа, 13-15%-Жапонияға келеді. Қазақстан сияқты қалған
мемлекеттер қалдықтар мен шығындарды бөліп алады.
Сондықтан ДСҰ-ға кіру құралдары мен шарттары Қазақстан қалдықтар мен
шығындарды бөліп алатын елдер қатарына кірмейтін нәтижелерді қамтамасыз
етуі керек. Қазақстан ДСҰ-ға кіру жолында бірқатар маңызды кедергілер бар:
1. “Экономикалық үшбұрыш ” елдерінің әрқайсысы ДСҰ-ны өз мүдделерін
лоббилендіру құралы ретінде Қарастыратыны анық. Бұған сауда
дауларындағы соңғы инстанция болып табылатын Акциялық органның құрылу
процестерінің ұзаққа созылуы мысал бола алады. Бұл органның шешімі
соңғы әрі нақты болып табылады. АҚШ пен ЕО Апелляциялық органда екі
орынды иемденуге үміт етті (барлығы 7-орын). Алайда “Азиялық Одақ”
қысымымен оларға бір орынға да шүкір етуге тура келді. Нәтижесінде
Апелляциялық орган құрамына АҚШ, Германия, Жапония, Египет, Филипина,
Жаңа Зеландия және Уругвайдің өкілдері кірді. Аталған Апелляциялық
органға коммерциялық келіспеушіліктерді қарастыратын Арбитражды
Комисияның ұсыныстарымен келіспейтін кез келген мемелекет шағымдана
алады. Сондықтан елбасы бастамасымен бойынша ЕврАзЭҚ мүшелері (Ресей
Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Белорусь, Қырғызстан) ДСҰ-ның
Апелляциялық органындағы бір орынға қол жеткізуі тиіс.
2. 1974 жылы қабылданған сауда туралы АҚШ заңына сәйкес АҚШ президенті
Джордж Буш ДСҰ талаптарына қарамастан ұлттық экономикалық
инвесторларды қорғау мақсатында шектеулер енгізуге (баж салығын
жүргізуге) құқығы бар. Сондықтан заңдық акт президентке АҚШғы
халықаралық сауда жөніндегі комисиясы әлде бір өнім импорты АҚШ
өнеркәсібіне айтарлқтай зиян тигізуде деген шешімге келгенде саудалық
шектеулер енгізуге мүмкіндік береді. Аталған заңдық акт отандық
өндірушілерге импортпен бәсекелесуге қиынға соққанда, ДСҰ-ның бұл
мүшесіне баж салғын жоғарлатпау және квота енгізбеу туралы өзіне
қабылдаған міндеттерін орындамауға мүмкіндік беретін ДСҰ-мен рұқсат
етілген американдық нұсқасы болып табылады
Сондықтан ДСҰ-ға кірместен бұрын, зардап шеккен жағдайда және
өндірістік, азық-түлік және экономикалық қауіпсіздігінің бүлінуі жағдайында
экономиканы қорғауға мүмкіндік беретін осы салада екі жақты келісім және
арнайы заңдық акт қабылдау қажет.
Ел экономикасын сипаттайтын статистикалық мәліметтерге кеңейелтілген
талдау жүргізгенде, кейбір “алдын ала ескертудің индекаторлары” бойынша
Қазақстанның ДСҰ-ға қауіпсіз және ауыртпашылықсыз кіруі үшін елдің
экономикалық қауіпсіздік жағдайына кері әсерін тигізу ететін елеулі
кедергілер бар. Олар мыналар:
− ағымдағы есеп бойынша қызмет баланысының сальдосы;
− ағымдағы операциялар есебі бойынша кірістер балансының сальдосы;
− ағымдағы есеп бойынша төлем балансының сальдосы;
− барлық өндірістік өнімдегі өңдеу өнеркәсіптерінің үлесі;
− ЖІӨ- ге пайыз есебімен мемлекет емес (жеке) секторлардың сыртқы
қарызлары;
−елдің негізгі тауарлық позициялары бойынша экономикалық шығыстары;
− еңбек ресурстарының сальдосы (соның ішінде, Қытайдан жұмыс күшінің
импорты ) және т.б..
Ал енді бірінші индикаторды – ағымдағы есеп бойынша қызмет балансының
сальдосын − қарастырайық.
Қазіргі таңда үлкен масштабты қызмет балансының теріс сальдосы (ЖІӨ-
нің 7,1%-ы, 2004ж) сақталып келеді. Бұл дегеніміз шетелдік мекемелер
отандық мекемелерді қызмет көрсету нарығынан жылына ЖІӨ-нің 7,1% мөлшерінде
ығыстырды және әлі де ығыстырып келеді дегенді білдіреді. Сондықтан алғашқы
кездегі мүмкін салдарды жеңілдету үшін теріс сальдо көлемі ең болмағанда
ЖІӨ-нің 3-4%-нан аспау керек. Кері жағдайда сауда балансы сальдосының
активтері (2004ж 7 млрд. АҚШ доллардан жоғары) қызмет балансы сальдосының
пассивтерімен желініп қалуы мүмкін.
Яғни, ДСҰ-ға кірер алдында, барынша қызмет балансы сальдосының
пассивтерінің шеңберінде кедергілерді жою керек. Экономикалық даму деңгейі
мен ЖІӨ-дегі қызмет үлесі арасындағы статистикалық байланыстың болуы
әлемдік экономикадағы 204 мемлекеттің статистикалық мәліметтер массивінен
анық көрінеді (1-сурет), яғни Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жолында ешқандай
кедергілер жоқ деген тұжырым шындыққа жанаспайды.
Жоғарыда айтылғандарға екінші индикатор – ағымдағы операциялар
есебі бойынша кірістер балансының сальдосы− дәлел бола алады. Массалы
шетелдік инвестициялардың елге тартылуы мен капитал экспортының төмен
деңгейіне байланысты, елімізде теріс сальдо (2004ж ЖІӨ-нің 6,5%-ы) сақталып
отыр. Экономикалық саясат ЖІӨ-нің өсімімен қатар басқа да мақсатты көздеуі
керек – кірістер байланысы бойынша оң сальдоға көз жеткізу. Яғни, берілген
көрсеткіш ЖІӨ-нің 2-3%-ы, ал ең жақсы жағдайда 1-2%-ы болу керек.
Кірістер балансының теріс сальдосының болмауы–сенімділіктің, ұлттық
экономиканың қарсы тұруы мен тұрақтылығының критериі, сонымен қатар
экономикалық қауіпсіздіктің ғаламдану шарттаррындағы маңызды индикаторы.
Үшінші индикатор – ағымдағы есеп бойынша төлем балансының
сальдосы. 2000ж және 2004ж Қазақстан оң сальдоға қол жеткізді. 2001-2002жж.
бұл жағдай қайталанған жоқ. Сондықтан ағымдағы есептің мәні бейтарап
(нөлдік), ең жақсы жағдайда–оң (ЖІӨ-нің 2-3%-ы) болуы керек.
Есеп бойынша төлем балансының оң сальдосын қолдау шарттарында
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі – болашақты ұлттық экономиканың әрі қарай жарқын
дамуының қауіпсіз жолы және елдің экономикалық қауіпсіздігіне қатерді
жеңілдетудің жағымды факторы. 2-суретте аталған сальдо (130 елдің) мен
экономикалық даму арасындағы тұрақты статистикалық маңызды бай ланыс анық
көрініп тұр.
Келесі индекатор – Қазақстанның секторлық инициативаларға қатысуы.
Басқа елдердің ДСҰ-ға кіру тәжірибесі көрсетіп отырғандай көптеген елдер
“Нөлдік инициатива” статиясы бойынша квалификацияланған.
Сурет 1- Экономикалық өсу және ЖІӨ-дегі қызметтер үлесі
(204мемлекет) 6, 135 б.
ДСҰ-ға кіру туралы келісім нәтижесі ел үкіметінің
келесі ұрпағына ешқандай кері әсерін тигізбеуі керек.“Нөлдік инициатива”
түсінігінің мәні елдің белгілі бір тауарларға импорттық тарифтерді нөлге
дейін түсіру туралы міндеттеме алуында. ИТА ақпараттық технологиялар
бойынша тосқауылдарды және импорттық баж салығын нөлге дейін төмендетуді
және де ақпараттық технологиялар сферасындағы Өнімдер туралы Келісімдегі
аталғанн тауарларға басқа да тарифтік сауда кедергілерін төмендетуді
білдіреді.
ДСҰ мүшелерінің (Швейцария, АҚШ, ЕО және Канада) негізгі талабы –
Қазақстанның секторлық инициативаларға, ақпараттық технологиялар химиялық
және фармацептикалық өнімдерге тарифтерді гармонизациялау туралы келісімге
қосылу.
Алдын ала нәтижелерінің көрсетуі бойынша, Қазақстанның секторлық
инициативалар бойынша талаптарды қабылдаса, мемлекеттік бюджет шығындары
жылына 1,8 млрд. теңгені құрауы мүмкін.
Бесінші индикатор – ауыл шаруашылығын қолдаудың біріктірілген
шаралары. ДСҰ-ға кірген мемлекеттердің біріктірілген шараларының орташа
статистикалық көрсеткіші – ЖІӨ-ның 5-10% аралығындағы. Қазақстанда ЖІӨдегі
ауыл шаруашылығының үлесі 8%-ды, ал халық саны 37%ды құрайды. Сондықтан ЖІӨ-
де елеулі үлесі бар экономика секторларының пайдасына еңбек ресурстарының
ішкі миграциясы шеңберінде тізбекті саясат жүргізу керек.
Мысалы, ДСҰ-ға кірген көршілес Қытай осыған дейін көп пайда көріп
отыр. Қытайдың ДСҰ-ға кіруінуің жағымды нәтижелері болып, ҚХР-ның жұмыс
күшінің еркін қозғалуына “корридорларға”, квотаны және оның өзге елдермен
қозғалысына шектеулерді жоюға қол жеткізуі, табылып отыр.
Сурет 2- Экономикалық өсу және ағымдағы есеп бойынша төқлем балансының
сальдосы (130 мемлекет) 6, 136 б.
Ел прокуратурасының мәліметтері бойынша тек ұана 2003 жылы
Қазақстаннан Қытайға аударылған ақша қаражаттары 700 млн долларды құрап
отыр. Ал Қазақстанның бюджетіне түспеген салықтар көлемі 10 млрд теңгені
құрайды және бұл Қазақстанның қаржылық қауіпсіздігіне төніп отырған маңызды
қатер факторы болып табылады.
Сондықтан ДСҰ-ға кірмес бұрын және ҚХР-ның ұзақ мерзімді болашақта
экспансияны болдырмау үшін еңбек ресурстарының қозғалысына
квоталарды(шектеулерді) анықтау бөлімінде екі жақты келісімге қол қою
керек. Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің басты шарттарының болып, субсидиялар
және компенсациялық келісімге қол қоюы, табылады. Субсидия экспорттаушы
мен өндірушіге бәсекеге қабілетті артықшылық бере отырып, саудаға теріс
әсерін тигізеді. Талдау нәтижелері көрсеткендей ел экономикасының бірқатар
салаларында бар тарифтік реттеу аталған келісм шарттарына қарама-қайшы
келеді және келесідей кедергілерді қалыптастырады.
Қазақстандағы экспортты-импорттық және ішкі бағыттағы жүк тасымалына
қолданылатын дифференцияланған тарифтер ГААТ-тың 3-ші және 11-ші
статьяларына сәйкес келмейді. Ал бұл статьяларға сәйкес ДСҰ-ның мүшесі
импорттық ұлттық режим көрсетіп, экспорттық тауарларға шектеулер қолданбауы
тиіс.
Осыған байланысты Қазақстандық тәжірибеде мынадай шараларды қолдану
керек:
− бағыттар бойынша дифференциация тарифтерін;
− магистральді теміржол қызметтеріне экспорттық бағыттағы тарифтерді
төмендететін коффициентті алып тастау.
Қазақстан бұл ретте қалыптасып отырған кедергілерді жойып,
экономикалық тиімділікке қол жеткізуі тиіс.
Ал ол үшін Қазақстан Үкіметі төменде аталған шараларды жүзеге асыруы
керек:
− қызметтер мен кірістер балансы бойынша теріс сальдоның ауқымды
масштабтарын төмендету;
− ағымдағы есеп бойынша төлем балансының оң сальдосын ұстап тұру;
− жеке сектордағы ішкі қарыз масштабтарының өсуін болдырмау;
−нақты тиімді валюта бағамын және ұлттық валютаны қолдауды қамтамасыз
ету;
− ҚХР-нан ҚР-на еңбек ресурстарының қозғалысы барысын ҚХР-ның
пайдасына демографиялық баланстың теріс сальдосын болдырмау мақсаттарында
квоталарды (көлемдік шектеулер) анықтау шеңберінде екі жақты Келісімге қол
қоюды ұйымдастыру және жеделдету;
− валюталық операциялар туралы заңнамаларға өзгертулер мен
толықтырулар енгізу және шетел азаматтарының ақша аударымын жасағанда салық
органдарымен берілген анықтама ұсынуын қарастыру;
− Қазақстанда бизнес жүргізу мақсаттарына сәйкес виза түрін анықтау
және Қазақстанд нарығында шетел азаматтарының кәсіпкерлік қызметіне
мониторинг жүргізуді ұйымдастырусұрақтарын қарастыру;
− салық органдарын және юстиция органдарын заңды тұлға құрған жағдайда
виза түрі бойынша мәртебесін талап етуді міндеттеу;
− ҚР-на уақытша келген шетел азаматтарының заңды тұлға құру тәртібін
заңды түрде реттемелеу,
− елден капиталдың заңсыз шығарылуын болдырмау үшін қаржылық
мониторинг енгізудің мүмкіндігін қарастыру;
−ДСҰ-ның заңи және кономикалық құралдарын иеленетін мамандандырылған
кадрларды дайындайтын заңи корпарацияларды және ұлттық дайындау жүйелерін
құру туралы сұрақтарды қарастыру және т.б..3, 3-5 беттер.
Көптеген мемлекеттер тәжірибелері көрсетіп отырғандай, ауыл
шаруашылығында ДСҰ-ға мүшелікке өтуде ауыл шаруашылығының маңызы зор. Ауыл
шаруашылығы дүниежүзі мемлекеттері экономикасьнда үлкен роль атқарады.
ДСҰ-ға мүшелікке кіру кажеттілігі әлемдік экономикалық жүйеде
шарттасылған, әлемдік рынокта игілікті шарттардың қалыптасуына, шет ел
инвес-тициялары мен техникаларын Қазақстанға тартумен айқындалады.
ДСҰ-ға кіру технологиялық келіссездері ауыл шаруашылығында мынандай
екі негізгі бағыт бойынша жасалады:
1. ауыл шаруашылығы тауарлары рыногы-на шығу келіссөздері, яғни,
келісімшартқа екі жақты кіретін мемлекеттер келіссөздерін негізге ала
отырып, ауыл шаруашылыш тауарларына импорттық баж мелшерлемесінің
деңгейін нығайту мақсаты көрсетіледі;
2. ауыл шаруашылғы ішкі қолдау бойьнша субсидия деңгейіндегі көпжақты
келіссөздерді және экспортгық субсидиялар, мемлекеттік қолдау
шараларын төмендету, сауданы бұрмалау, яғни, өзіңдік құны жөне тауар
бағасына әсері.
Жалпы, еліміздің ДСҰ-ға кіруінен ауылдағы қарапайым шаруа адамының
көбірек зиян шегетіні жайлы аз айтылып жүрген жоқ. Мүндағы негізгі күдік
тоқсаныншы жылдардағы тоқыраудан еңді ғана ес жиып, етек жауып жатқан ауыл
шаруашылығы ашық бәсекеге төтеп беруге әзір емес дегенге саяды.
Қазақстан үшін аталған салаға қөрсетілетін мемлекетгік қолдауды
арттыра түсу ауадай қажет. Өйткені, біздегі ауыл шаруашылығына жасалып
жүрген ішкі көмек көлемі ДСҰ-ға мүше басқа мемлекеттердегіге қарағанда,
едәуір төмен болып отыр. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz