Адамға байланысты фразиологизмдердің этнолингвистикалық сипатын оқыту

І. КІРІСПЕ

ІІ. НЕГІЗГІ

ІІ.1. Этнологиялық . этнос болмысын тіл арқылы
танып . білуді мақсат еткен тіл білімінің жаңа саласы

ІІ.2. Қазақ халқының ұлттық ерекшелігінің тілдік материалдара көрінуі.

ІІ.3. Адамға байланысты фразеологизмдердің
Этнолингвистикалық сипатын оқыту әдістемесі.


ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Еліміз егемендік алып, кейінгі он жылдар ішіне тіл тағдырынің кешегісі мен бүгінгісі және болашағы жайында терең ойлар айтылып, тіл тағдырынң ұлт тағдырымен тікелей байланыста екенін өмірдің өзі дәлелдеді.
«Тіл – адам жанының тілмашы, тілсіз жүрек түбіндегі бағасыз сезімдер жан түкпіріндегі асыл ойлар жарық көрмей қор болып қалар еді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жыры, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай анық көрініп тұрады» (Мағжан Жұмабаев)
Қазақ халқының ұлт – болмысының бір ерекшелігі оның ой - өрісі көркем бейне түрде дамыған. Әрбір жеке адамның өзіндік қабылдауынан туған «дүние сурет» әсіресе фразеологиялық тіркестер мен мақал – мәтелдерде көбірек көрінеді.
Қазақ халқының ұлттық болмысын оның тілі арқылы танып білуді мақсат еткен тіл білімінің жаңа да дербес саласы – этнолингвистика. Этнолингвистикалық зерттеу – этномәдени, этнопсихологиялық және тілдік факторлардың өзара байланысқан тілдегі қызметі мен дамуына негізделген сала. Ғылымның бұл саласы ұлттық ұғымдарда сақталған халық дүниетанымы, яғни бүкіл болмысы «этностың тіл айнасында бейнеленуі» деген ғылыми тұжырымның туындайды. Әлемнің тілдегі көрінісі, яғни тілдің кумулятивтік қызметі әсіресе фразеологизмдерд мен мақал – мәтелдерден ерекше көрінеді. Оның бірден – бір себебі тек ұлт топырағында тамырланып, нәр алған халық тіліндегі сөздер мен фразеологизмдерді ғана ұлт ерекшелігін, менталитетін айқындап бере алады.

Тақырыпты таңдау себебі:
Қазақ тіліндегі адамға байланысты сөздер мен сөз тіркестерінің қазақ ұлтының «тіл айнасыны» бейнелеуін этнолингвистика тұрғысынан қарастырып, ұлтық менталитетті айқындауға, басқалардан айырмшаылығын көрсетуге ат салылсу,жаңаданр да мып келе жатқан этнолингвистика саласына өз үлесімді қоссамдеген мақсат осы тақырыпты таңдап алуыма себеп болады.
ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ; Қазақ тіліндегі адамға байланысты сөздер мен сөз тіркестері.Оның ішінде қазақ чалқын ұлт ретінде көрсететін: адамның жақсылық қасиеттері; адамды құрметтеу, сыйлау , қызмет ету; ұят, абырой, ар, намыс; шешендік, шеберлік; сұлулық, әдемілік тақырыптарындағы фразеологизмдер мен мақал – мәтелдер келесі әдебиеттерден қарастырылады:
1. І. Кеңесбаев. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі – Алматы, 1977.
2. Сөз атасы ( V – XVII ғ. Жазба ескерткіштері бойынша құрастырылған мақал – мәтелдер. – Алматы, 1987).
3. Қазақтың мақал мәтелі – Алматы, 1980.
4. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. N 1- 10 том.
ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ; Қазақ ұлтының басқа ұлттардан менталдық айырмашылықтарын көрсететін тілдік материалдардың бір саласы – қазақ тіліндегі адамға байланысты сөздер мен сөз тіркестерін – фразеологизмдер мен мақал – мәтелдерді зерделеу арқылы ұлт мәдениетін, ұлттық болмысты тану.

1. Қазақ ССРнің «Тілдер туралы Заңы», 22 қыркүйек 1989.
2. Қазақстан Республикасы тіл саясатының тұжырымдамасы. – «Егемен Қазақстан» 63 қараша 1996.
3. Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. – 7 ақпан 2001.
4. Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы, 1998.
5. А. Құралов. Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі. – Алматы, 1997.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау. – Алматы, 1997.
7. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. – Алматы, 1998.
8. Апресян Ю.А. Лексическая семантика. Синонимические средства языка. І том. М., РАН, 1995.
9. Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы, 1975.
10.Қолдар Әуезхан. Мировозрение кочевников в свете степного
знания. - Алматы, 1998.
11. Сыздыкова Р. «Абайдың сөз өрнегі», - Алматы, 1995.
12. Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы. – Алматы,
1996.
13. Белецкий А.А. Цивилизация и культура. – Киев, 1993.
14. Толстой Н.И. Некоторые проблемы и перспективы славянской
и общей этнолингвистики// Известия АН СССР. Серия лит и
яз.т. 41/1982 N 10.
15. Қайдаров Ә.Т. Этнолингвистика // Білім және еңбек 1985,
N 10.
16 .Қайдаров Ә.Т. Тарихи лексология және этнолингвистика//
Қазақ тілі тарихи лексологиясының мәселелері. – Алматы,
1988.
17. Жанпейсов Е.Н. Этнокультурная лексиа казахского языка/на
материалах произведений М.Ауезова/ - Алматы, 1989.
18.Сыздыкова Р. Сөздер сөйлейді. – Алматы, 1994.
19. Копыленко М.М. Основы этнолингвистики. – Алматы, 1997.
20. Қазақша – орысша – фразеологиялық сөздік. – Алматы, 1988.
21. Аронов К. Этнолингвистика деген ғылым бар. «Зерде»,
қараша, 1990.
22. С. Қалиев. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері
мен тарихы. – Алматы, 1998.
23. Сариева К. Қазақ тілі және елтану. – Алматы, 1997.
24. Волков Г.Н. Этнопедагогика. – Чебоксары, 1974.
25. Елікбаев Н. Ұлттық пчихология. – Алматы, 1992.
26. Шанырак – Алматы, 1990.
27. Краткая казахская энциклопедия – Алматы, 1985 – 90.
28. Қазақ совет энциклопедиясы І – ІІ том, 1976 – 80.
29. Кенжеахметов С. Қазақ өлшемдерінің сырлары. Ана тілі, 21.
Желтоқсан 1995.
30. Нурланова К.Ш. Человек и мир. Казахская национальная идея.
– Алматы, «Қаржы – қаражат», 1994.
31. Құралов Н. Қазақ этнолингвистикасының мәселелері ІІ –
жинақ, 1996.
32. Жәнібеков Ө. Уақыт керуені. – Алматы, 1992.
33. Қазақ тілі терминдерінің қысқаша сөздігі. – Алматы, 2000.
34. Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамасы. – Алматы, 1998.
35. Смағұлова Г. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық – мәдени аспктілер. – Алматы, 1998.
36. Қазақ тілі. Энциклопедия. А., 1998.
37. К. Аханов. Тіл білімінің негіздері. А., 1993.
38. Г. Смағұлова. Фразеологизмдердің варианттылығы А., 1996.
39. С. Кеңесбаев. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
40. Г. Смағұлова. Мағыналас фразеологизмдердің сөздігі. А.,
2001.
41. Қ. Сарекепова. Қазақ фразелогизмдерінің стильдік саралануы.
КДА.А., 2001.
42. Р. Авакова. Фразеологиялық семантика А., 2002.