Атмосфералық ауаның ластануы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

1. Атмосфералық ауаның ластануы

2. ‘Көшетқана эффектісі’ мен климаттың ғаламдық өзгерістері

3. Озондық тесіктің пайда болу себептері, оның зияндық әсерлері мен оларды болдырмау әрекеттері

4. Қышқылдық жауын-шашындар, олардың себептері мен зиянды

әсерлері

ҚОРЫТЫНДЫ

Қолданылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Атмосфералық ауаның ластануы экожүйемізде едәуір өзгерістерге ұшыратады. Ауаның ластануынан тек қана адамдар емес сонымен қатар жануарлар мен өсімдіктер де зиян шегеді. Бұл бүкіләлемдік адамзаттың проблемасы болып тұр, әсіресе қазіргі технология, өндіріс пен өнеркәсіптердің даму кезінде. Ауаға көптеген қалдықтар мен химиялық зиян заттар шығарылуда.

Осы жұмыста ауаның ластану жолдары мен тигізетін әсерлері және оларды қалай алдын алу жолдары көрсетілген. Біздің әлемімізде назар аударарлық көптеген экологиялық апаттар бар болуда. Сол туралы біз не білуіміз қажет және өзімізді өзіміздің қоршаған ортамызға қалай қарауымыз туралы түсініктеме берілген. Денсаулық - адам өміріндегі ең жоғары бағалы дүние. Өмірдің шаттығы мен қызығы денсаулыққа байланысты. Адам бақыты - денсаулық. « Денсаулық - зор байлық » - дейді қазақ. Ол адам символы. Дені сау қайыршы адам ауру хандардан артық деген нақыл сөз бар. Негізі дұрыс. Дені сау адам өте көңілді жүреді. Әлемде болып жататын кішігірім, ұсақ түйектерге ол ешқандай көңіл аудармайды. Көңілді күймен неше түрлі қиыншылықтарды жеңіп тіршілік ете береді. Дүниежүзілік медицина ғылымдарының ұлы өкілдері, денсаулық адамзат баласына табиғаттың тартқан үлкен сыйы деп түсіндіреді. Адамзат баласының тіршілік өміріндегі ең бір бағалы нәрсе - оның денсаулығы. Денсаулықты сақтап, оны орынсыз ысырап етпеу керек, үнемі денсаулық қорын көбейтіп отыру керек дейді дәрігерлер мен биологтар. Біз денсаулығымызға немқұрайлы қарап, оған үлкен зиян келтіреміз. Әркім өзінің денсаулығының нашарлауына өзі кінәлі. Ауруды ағзаларға жолатпау, адамдардың өз қолында.

Халықтың денсаулығын сақтау аурулардың алдын алу мен оларды емдеу бағыттары мемлекеттік, әлеуметтік, экономикалық, медициналық және биологиялық мәселе. Адамның еңбек пен тұрмыс жағдайын жақсарта бер, аурулардың алдын алу, халықтың дене және рухани күшінің жан-жақты дами беруіне қолайлы жағдайлартуғызу, халыққа тегін, жалпыға бірдей, жоғары дәрежедегі мамандандырылған медициналықкөмек көрсетуді қамтамасыз ету біздің тәуелсіз егеменді ата заңымызға кең көлемде жазылған.

Атмосфераның ластануы

Атмосфера - ауадан, химиялық қоспалардан және су буларынан тұратын күрделі жүйе. Ол - метрологиялық режимнің маңызды факторы мен биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процесстердің жүру ортасы. Атмосферадағы әр-түрлі компоненттердің қатынасынан оның радиациялыққа, жылулыққа және ылғалдыққа әсері, өзін-өзі тазарту мүмкіндігі қалыптасады. Атмосфераның газды құрамы, ондағы су буы мен әр түрлі заттар күн радиациясының Жер бетіне өту деңгейін жер айналасындағы жылуды ұстап тұрады. Егер де атмосферада бұл әр түрлі қоспалар болмағанда, онда Жер бетіндегі орташа жылдық температура емес болар еді.

Адам атмосфераның қасиеттері мен әр түрлі параметрлеріне, оның химиялық құрамына, жылулық режиміне, ауада қозғалуына, радиоактивтілігіне, электромагниттік фонына және т. б. әсер етеді. Ол, су сияқты, литосферадан бұрын ластана бастады. Сондықтан тда ең алғашқы тиым салу шаралары ауа мен суды ластауды тоқтатуға байланысты болады. Мысалы, ғ. Англияда үлкен қалаларда көмірді отын ретінде жағуға тиым салынды.

Адамның іс-әрекеті ауа құрамындағы негізгі элементтер - азот пен оттегінің мөлшеріне көп әсер етпейді, себебі олардың мөлшері ауада көп (азот - 78, 09%, оттегі - 20, 95%) . Ал көміртегінің қос тотығына келсек (оның ауадағы негізгі мөлшері 0, 03%), оның мөлшері тым жылдам көбейіп келеді, бұдан басқа да ауада зиянды заттар пайда болуда. Адамның атмосфераға зиянды әрекеттері оның биосфералық процесстерге араласып, ормандарды өртеу, жер жырту, жер құрғату, суару, қала мен өндіріс орындарын салу тағы сол сияқты әрекеттерінен кейін тым жылдам қарқынмен өрлей бастады.

1 кесте

№

Ластаушы заттар

Млн. т/жыл

№:

10.

11.

Ластаушы заттар:

Көміртек қос тотығы Түтіннің қатты бөлшектері Көміртек тотығы

Жеңіл көмірсутектер

Күкірт тотықтары

Азот тотықтары

Фосфор қосындылары Сутекті күкірт

Аммиак

Хлор

Фторлы сутек

Млн. т/жыл:

6000

580

360

320

160

110

Ауаға шығып жатқан көлемі бойынша ең бірінші орынды көміртегтің қос тотығы алады. Бұл химиялық заттың қауіпті әсері үлкен болмағанмен, оған ауада ұзақ сақталу мен жинақталу қасиеттері тән. Оның биосфераға негізгі әсері ‘көшеткі эффектісі’ арқылы болады. Бұған қарағанда СО газының улылығы үлкен, бірақ та ол ауада тұрақты емес және ол СО ₂ айналып кетеді.

Осы газдардың ішінде үлкен қауіпті болып күкірттің қос тотығы (SO ₂ ) немесе күкірттің ангидриді. Бұл түссіз өткір иісті газ, оның ауадағы су буларымен қосылыстары (күкірт және күкірт қышқылдары) адамның тыныс жолдарын қабындырып, ауруға шалдықтырады. Ұзақ уақыт бойы осы заттармен улану қан айналымын бұзып өлімге де әкеледі. өсімдіктер күкіртті газға өте сезімтал болып келеді. Бұл газ оларға жеке газ түрінде де, сумен қосылған түрінде де үлкен зиян тигізуде. Осындай қасиеттері үшін бұл газды әлемдік ластаушы деп атайды.

Ауада күкірт ангидридінен басқа күкірттің басқа да қосылыстары пайда болуда. Олардың бірі шіріген жұмыртқаның иісі сияқты исі бар күкіртті сутек (H ₂ S) . Бұл газбен улану өкпе ісінуіне, тынысалу мен жүректің тоқтап қалуына әкеледі. Келесі улы зат, бұл күкіртті көміртек (CS ₂ ) - түссіз оңай жанатын сұйық зат. Адам организміне ауа мен тамақ арқылы түсіп, нерв жүйесін бұзады. Бұл зат химия өндірісінде көп қолданылады.

Күкірт туындылары ауаға негізінде антропогенді түрде әр түрлі жанармай түрлерін жаққан кезде өтеді. Мысалы, көмірлерді, мұнай мен табиғи газдарды қолданғанда және күкіртті рудаларды өңдеген кезде. Германияда ауадағы күкірт ангидридінің 63%-тін энергетика өндірісі, 23%-тін өнеркәсіп береді.

Ауаны ластайтын зиянды заттарға азот тотығы, көмірсутектер, бензопирен, хлор, фтор және басқалар жатады. Бұлардың атмосфераға әсері негізінен биосферадағы жылулық балансты өзгерту мен озонды жою (фреондар, азот тотықтары) арқылы көрінеді.

‘Көшетқана эффектісі’ мен климаттың ғаламдық өзгерістері.

‘Көшетқана эффектісі’ (парниковый эффект) деп ауадағы антропогенді түрде пайда болған химиялық заттардың күн энергиясын өздеріне сіңіру нәтижесінде атмосфераның қызып, жер бетінің орташа температурасының көтерілуін айтамыз.

Американдық геолог Б. Небел ‘Көшетқана эффектісі’ нәтижесінде климаттың жылынуын болашақтың үлкен катастрофасы деп қарастырады. Оның пайымдауы бойынша аумағы осындай көптеген жануарлар мен өсімдіктердің түрлерін жойып жіберген катастрофа осыдан 60 млн. жыл бұрын болды. Бұл катастрофа Жерге астероидтың түсуімен байланысты болып және тек қана организмдердің бірнеше жеке түрлерін ғана жойса, ‘Көшетқана эффектісі’ бүкіл биосфераға әсер етеді.

Негізгі көшеткі газына көміртектің қос тотығы жатады. Бұл газдың көшеткі эффектісіне әсері шамамен 50-60%. Басқа да көшеткі газдарына метан (20%), азот тотықтары (шамамен 5%), озон, фреондар (хлорфторкөміртектер) және басқа газдар (10-25%) . Қазір 30-ға жуық көшеткі газдары белгілі.

Жер бетінде негізінен жылулық емес жарықтық сәулелер ағыны түседі. Олар көшеткі газдарынан өзгеріссіз өтіп, жер айналасындағы кеңістікте ауадағы әр түрлі химиялық заттармен кездеседі. Соның нәтижесінде осы сәулелердің көп бөлімі ұзын толқынды (инфрақызыл) жылулық сәулелерге айналады. Жер бетіне түскен сәулелердің біршамасы жерден шағылысып, космос кеңістігіне қайта тарап кетуі керек. Бірақ та көшеткі газдарының әсерінен олар осы газдардан өте алмай шағылысып жерге қайта түседі де ауаның жалпы жылулығын көбейтеді.

Деректер бойынша көшеткі газдарының әсерінен Жер бетіндегі жылорталық температура соңғы жүзжылдықта 0. 3-0. 5% / жыл жылдамдықпен көбейіп келеді. Осындай жылдамдықпен басқа көшеткі газдарының мөлшері көбеюде. Көшеткі газдарының ауадағы мөлшерінің XXI ғасырдың ортасына қарай екі есе көбеюі планетамыздың орташа жылдық температурасының 1-3. 5 ⁰ С-қа көтерілуіне әкелуі мүмкін.

Болжаулар бойынша климаттың жылынуы қарлар мен мұздардың еруіне және мұхит сулары деңгейінің шамамен 1. 5 метрге көтерілуіне әкеледі (соңғы 100 жылда ол 10-12 см-ге көтерілген екен) .

Климаттың ғаламдық жылынуы бұл бұрын болмаған үлкен аумақты экологиялық қауіп әкелуі мүмкін. Егерде мұхит деңгейі 1. 5-2 м көтерілсе, ол жағдайда 5млн. км ² құрғақ жер су астына кетеді. Бұл аймақ өте үлкен болмағанмен, бұл жерлерде 1 млрд. Астам халық тұрады және әлемдік ауыл шаруашылық өнімдерінің 1/3 бөлімі жиналады.

Болжаулар бойынша климаттың жылынуы ауа-райының тұрақсыздығына, табиғи аймақтардың шекараларының жылжуына, табиғи апаттардың көбеюіне, жануарлар мен өсімдіктердің жойылуының тездетілуіне әкеледі.

Міне осының бәрі 1979 ж. Торонта қаласында климаттың өзгеру проблемаларына арналған Халықаралық конференцияның болуына себеп болды.

Атмосфераға көмірқышқыл газын шығаратын негізгі техногендік себеп ол органикалық отынды жағу. Қазіргі уақытта тек қана жылу энергетикасы ауаға адам басына шаққанда жылына 1 т немесе жер бетіне шамамен 6 млрд. т/жыл көміртек шығарады. Климатологтар, егер де жылына ауаға 15-20 млрд. т көміртек шықса, бұл өте қауіпті деп есептейді.

Атмосферадағы СО ₂ -нің азаюы фотосинтез және мұхит суларының сіңіруі арқылы жүреді. Мұхит сулары адамның іс-әрекеті нәтижесінде шыққан бұл газдың шамамен 50%-ін сіңіре алады. Бірақ та бұл газдың ауадағы мөлшерінің тез көбеюі табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік туғызбай отыр.

Озондық тесіктің пайда болу себептері, оның зияндық әсерлері мен оларды болдырмау әрекеттері

Атмосфераның жоғарғы қабатындағы озон («Озондық экран») . Озондық экран полюстерде 9 - 30 км биіктектерде орналақан, ал экваторда - 18-32 км. Озонның мөлшері 0, 01 - 0, 06 мг/м ³ . Егерде озон шекараларындығы озонды таза түрде бөліп алсақ, онда оның қабаты 3-5 мм болар еді. Озон атмосфераның жоғарғы қабатында оттегі молекуласының (О ₂ ) әсерімен екі атомға ыдырауы нәтижесінде пайда болады. Осы процесспен бірге озон молекуласының ыдырауы мен оттегінің түзілуі қатар жүреді. Бұл реакцияның жүруі үшін ултрофиолеттік сәулелердің болуы және олардың инфрақызылдық жылулық сәулелерге айналуы керек. Озон экранының болуы мен оның ултрафиолет сәулелерін жібермеу механизмі міне осындай.

Озон толқын ұзындығы 200-300 нм сәулелерді сіңіреді. Бұлардың бір бөлімі, ұзындармен бірге, Жер бетінежетеді. Осы сәулелердің ұзындығы 200-320 нм-лік бөлігін биологикалық активті ултрафиолеттік категорияға жатқызамыз.

“Озондық тесік” тірі организмдерге өте қауіпті ультрафиолет сәулелерін өзіне сіңіріп, жерге өткізбей тұратын атмосферада озон қабатында озоны азайған (50%) аймақтар. Бұл аймақтар атмосфераның хлор мен фторкөмірсутектері арқылы химиялық ластануының нәтижесінде түзіледі. Соңғы жылдары атмосфераның жоғарғы қабатында озон мөлшерінің азаюы байқалуда. Солтүстік жарты шардың орта мен жоғарғы ендіктерінде осындай азаю шамамен 3% болды (кейбір деректер бойынша 2-10%) . Деректер бойынша озон мөлшерінің 1%-ке азаюы тері ісігі (рак) ауруының көбеюін 3-5% көтереді.

Озон мөлшерінің ең көп азаюы Антарктидада байқалуда. Бұл аймақта соңғы 30 жылда оның мөлшері 40-50%-ке азайды. Озон мөлшері көп азайған аймақтарды “озондық тесік” деп атайды. Озон мөлшері азайған аймақтардың шеңбері жылына 4%-ке ұлғаюда. Қазіргі уақытта оның көлемі АҚШ-ның көлемінен де үлкен болып тұр. Осындай “озондық тесіктің” Арктикада да (көлемі аздау) байқалуда. Көлемі 10-нан 100 мың км ² -ге дейін болатын, озоны 20-40%-ке азайған осындай аймақтар басқа аудандарда да кездесуде.

“озондық тесіктің” пайда болу себептері әлі толық айқындалған жоқ. Алғаш рет олар 80 жылдардың басында байқалды. Қазіргі уақытта озонды бұзатын негізгі факторға фреондарды (хладондарды) жатқызады. Бұл, үй температурасында қайнайтын хлорфторкөміртектер, әр түрлі баллондарда, салқындатушы аппараттарда газ-тасымалдаушы ретінде көп қолданылады. Бұлар ауада өте тұрақты келеді. Олар осы тұрақты қасиеттері себебінен (100 жылға дейін ыдырамайды) озон қабатына жетіп, сол ортада ыдырауға түседі. Осы процесс кезінде олардан бөлініп шығатын хлордың әрбір атомы, катализаторлық әсер жасап, озонның 100 мыңдай атомының ыдырауына себеп болады екен.

Қазіргі таңда фреондар өндірісін тоқтатуға әрекеттер жасалуда. Мысалы 80 жылғы Монреаль протоколы бойынша көптеген мемлекеттер 2000 жылға дейін фреон өндірісін 50%-ке азайтып, оны басқа прпиленттермен айырбастауға міндеттеме алды.

Озон қабатының ыдырауының себептерінің бірі ретінде ауаға оттегі бөліп тұратын ормандардың жойылуы да себеп ретінде қарастырылады. Бұдан басқа озонның ыдырауы космосқа әртүрлі ұшу аппараттары ұшқанда (“Шаттл” бір рет ұшқанында 10 млн. т озон ыдырайды), ядролық жарылыс кезінде, үлкен өрт кезінде және осылар сияқты ауаға көп мөлшерде әртүрлі газдар мен кейбір көмірсутектерді шығаратын табиғи апат кезінде байқалады.

Атмосфераның төменгі қабатындағы озон. Озонның күшті антиоксиданттық және бактерицидтік қасиеттері бар. Ол жағымсыз иістер мен канцерогенді заттарды ыдыратады. Озон мөлшері өте көп жағдайда күшті улы әсер етеді. Онымен уланған адамның тыныс алуы нашарлайды және көзі қызарады, ал өсімдіктердің хлорофилін бұзады.

Деректер бойынша жер қабатындағы ауада озон мөлшері соңғы ғаасырда 2 есе көбейді және қазір жыл сайын 1. 0-1. 6%-ке көбейіп отыр. Бұның негізгі себебі фотохимиялық смогтар болып табылады.

Қышқылдық жауын-шашындар, олардың себептері мен зиянды әсерлері

Қышқылдық жауын-шашындардеп атмосфераның антропогендік химиялық ластануының нәтижесінде қышқылдық дәрежесі жоғары жаңбыр мен қардың жауыуын айтады. Осындай жауын-шашынның арқасында су қоймалары мен топырақтың қышқылдығы көтеріледі, бұл жағдай топырақтың өнімділігін азайтып, судағы тіршілік жағдайларын қиындатады.

Қышқылдық жауын-шашынға әкелетін негізгі себеп - күкірттің қос тотығы. Күкірт ангидриді су буларымен қосылып күкірт қышқылының ерітіндісіне айналады. Осы сияқты көміртектің қос тотығы мен азот тотықтарынан көмір және азот қышқылдары түзіледі. Бұларға органикалық қышқылдар мен басқа да заттар қосылып, қышқылдық әсері бар ерітінді пайда болады (қышқылдық жауын-шашындар) .

Қышқылдық жауын-шашындар түзілуінде SO ₂ үлесі шамамен 70%-тей, қышқылдық әсердің 20-30%-і басқа заттарға байланысты. Қышқылдық жауын-шашынның болуына ауадағы СО ₂ -да әсер етеді. Осы газдың ауада әр уақытта болуына байланысты жауын-шашын суларының рН 5. 6 тең. Қышқылдық жауын-шашындар алғаш рет 1907-1908 жылдары Англияда байқалды. Қазір рН 2. 2-2. 3 тең жауын-шашындар жиі болып тұрады.

Қышқылдық жауын-шашындар Скандинавия елдерінде, Англияда, Германияда, Бельгияда, Данияда, Польшада, Канадада және АҚШ-ның солтүстік аймақтарында жиі болып тұрады. Ресей тереториясында бұндай жаңбырлар Норильск, Челябинск, Красноярск және басқа да өндірісті аймақтарында болып тұрады. Кейбір қалаларда жаңбыр қышқылдығының 70-90%-ті автотранспорттық ластануға байланысты. Мысалы, Санкт-Петербургте жаңбыр суының қышқылдығы 4. 08-ден 3. 7-ні құрайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.