Бизнесті ұйымдастырудың құқықтық формалары
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1
Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
1.2
Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық мәртебесі
1.3
Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық.құқықтық нысандары
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПКЕРЛІККЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЗАҢДАРҒА ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайына талдау
2.2
Кәсіпкерлік туралы нормативтік құқықтық жүйеге талдау
2.3
Заңды тұлғаны тарату, банкрот болуы және қайта құрылуы құқықтық талдау
3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
3.1.
Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
3.2
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік бақылау мен қадағалау
3.3
Құқық және экономика пәндерінің бизнес мәселелерін мектепте оқыту әдістері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1
Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
1.2
Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық мәртебесі
1.3
Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық.құқықтық нысандары
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПКЕРЛІККЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЗАҢДАРҒА ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайына талдау
2.2
Кәсіпкерлік туралы нормативтік құқықтық жүйеге талдау
2.3
Заңды тұлғаны тарату, банкрот болуы және қайта құрылуы құқықтық талдау
3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
3.1.
Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
3.2
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік бақылау мен қадағалау
3.3
Құқық және экономика пәндерінің бизнес мәселелерін мектепте оқыту әдістері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазіргі кезде әлемдік және отандық экономикада терең әлеуметтік –– экономикалық өзгерістер орын алуда. Кәсіпкерлік теориясы мен қазіргі тәжірбиесіне ғылыми тұрғыдан талдау жасау, қолдану, міндетті түрде Қазақстан экономикасын одан әрі дамытып жетілдіретіні сөзсіз.
Бизнесті ұйымдастырудың құқықтық формасының зерттеу проблемаларының маңыздылығы мен өзектілігі - бұл ғылыми жұмыстың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы бизнесті ұйымдастырудағы алда кезестірілетін проблемалармен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша рекомендацияларды ұсынумен анықталады. Теориялық негіздеріне кәсіпкерліктің алғашқы атауынан бастап, қазіргі кездегі ғылыми сараптамалардан өткізіп басты қызметтерімен, ерекшеліктеріне сипаттамалар жасалды. Кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қарастырылды. ХVІІІ ғасырдан бастап көрнекті ғалымдардың еңбектеріне сүйеніп, негізгі концепцияларына көңіл бөлінді. Атап айтасақ, Р.Кантильон, Н.Баум, Ж.Б.Сэй, А.Смит, Дж.Кларк, А.Маршал, және И.Шумпетердің жетістіктеріне тоқталдық. Бизнесті ұйымдастырудың қазіргі кезде басты өзекті мәселелердің бірі, себебі кез-келген ұлттық экономиканың дамуын қамтамасыз ететін негізгі өндіруші күш деп атауға болады. Кәсіпкерлік концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон 1725-1730жылдары өз еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында кәсіпкерлік теориясы түрлі ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп, ақырында олар кәсіпкерлікті –– адамның тәуелділікпен инновацияға сай бейімділігі емес, бұл одан да көп мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп ақырғы бір тұжырымға тоқталды.
Қазіргі уақытта шағын, орта және ірі бизнес даму үстінде, жылдан-жылға кәсіпкерлер қызметінің саны артып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің дамуындағы теориялық консепциялар отандық ғалымдардың еңбектерінде жиі кездеседі, атап айтсақ академик Шеденов Ө.Қ., профессор Искалиев М.Е., профессор Жатқанбаев Е.Б., профессор Елемесов және тағы басқалар. Кәсіпкерлік қызмет көрсетуде мемлекетімізде өте қолайлы жағдайлар және жеңілдіктер жасалған, тек әрине әлі де болса әкімшілдік-әміршілдік жүйенің осы саланың қарқынды дамуына кедергілердің бар екені белгілі. Қазақстан қысқа мерзім ішінде нарықтық қатынасқа бейімделіп, өз беделін көтере бастады. Қазір тек Қазақстан аумағы ғана емес, ТМД елдерінің аумақтарында қаржыларын салып, кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыра бастады. Ал, сонымен бірге ҚР аумағында шетел капиталы қатысқан кәсіпорындарының қызметі Еуропа, Азия, Америка елдерінің капиталымен де жүзеге асырылып отыр.
Бизнесті ұйымдастырудың құқықтық формасының зерттеу проблемаларының маңыздылығы мен өзектілігі - бұл ғылыми жұмыстың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы бизнесті ұйымдастырудағы алда кезестірілетін проблемалармен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша рекомендацияларды ұсынумен анықталады. Теориялық негіздеріне кәсіпкерліктің алғашқы атауынан бастап, қазіргі кездегі ғылыми сараптамалардан өткізіп басты қызметтерімен, ерекшеліктеріне сипаттамалар жасалды. Кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қарастырылды. ХVІІІ ғасырдан бастап көрнекті ғалымдардың еңбектеріне сүйеніп, негізгі концепцияларына көңіл бөлінді. Атап айтасақ, Р.Кантильон, Н.Баум, Ж.Б.Сэй, А.Смит, Дж.Кларк, А.Маршал, және И.Шумпетердің жетістіктеріне тоқталдық. Бизнесті ұйымдастырудың қазіргі кезде басты өзекті мәселелердің бірі, себебі кез-келген ұлттық экономиканың дамуын қамтамасыз ететін негізгі өндіруші күш деп атауға болады. Кәсіпкерлік концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон 1725-1730жылдары өз еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында кәсіпкерлік теориясы түрлі ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп, ақырында олар кәсіпкерлікті –– адамның тәуелділікпен инновацияға сай бейімділігі емес, бұл одан да көп мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп ақырғы бір тұжырымға тоқталды.
Қазіргі уақытта шағын, орта және ірі бизнес даму үстінде, жылдан-жылға кәсіпкерлер қызметінің саны артып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің дамуындағы теориялық консепциялар отандық ғалымдардың еңбектерінде жиі кездеседі, атап айтсақ академик Шеденов Ө.Қ., профессор Искалиев М.Е., профессор Жатқанбаев Е.Б., профессор Елемесов және тағы басқалар. Кәсіпкерлік қызмет көрсетуде мемлекетімізде өте қолайлы жағдайлар және жеңілдіктер жасалған, тек әрине әлі де болса әкімшілдік-әміршілдік жүйенің осы саланың қарқынды дамуына кедергілердің бар екені белгілі. Қазақстан қысқа мерзім ішінде нарықтық қатынасқа бейімделіп, өз беделін көтере бастады. Қазір тек Қазақстан аумағы ғана емес, ТМД елдерінің аумақтарында қаржыларын салып, кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыра бастады. Ал, сонымен бірге ҚР аумағында шетел капиталы қатысқан кәсіпорындарының қызметі Еуропа, Азия, Америка елдерінің капиталымен де жүзеге асырылып отыр.
1. Хэй Д., Морим Д. //Теории организаций промышленности: Экономическая школа,1999г
2. Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М: «Банки и биржи, ЮНИТИ»-1998г
3. Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.-А: «Қазақ университеті», 1998.-366б
4. Друкер П.Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы.М: «Форматика»,1992.-164с
5. Горфинкель В.Я. Предпринимательсво.- Москва.- «Банки и биржи».- 1999.-503б
6. Қазақстан Республикасың Азаматтық кодексi //Қазақстан Республикасы Парламент Үйi, 1994 жылғы 27 желтоқсан N 269-XIII
7. Лицензиялау туралы Ќазаќстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегі N 2200 Заңы (2004 ж. 9 шілдеге берілген өзгерістерімен)
8. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 «Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы» заңы
9. Қазақстан Республикасының 1998 жылы 22 сәуірдегі «Жауапкершілігі шектеулі және косымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» заңы
10. Горфинкель В.Я. Курс предпринимательства.-М: «Макс»1997г
11. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Юрист, 2007.
12. Сартаев С.С., Назарқұлова Л.Т. Қазақстан Республикасы Конституциясының қалыптасуы: проблемалары мен болашағы. – Алматы, 2005. – 464 б.
13. Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» заңы, 1997 жылғы 21 қаңтардағы N67 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж., N 1-2
14. Бусыгин А.В. Предринимательство. Основной курс т.1 М.: -«Экономика».- 1997. -350с.
15. Шеденов Ө.Қ,Жүнісов Б.А,Байжомартов Ү.С, Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория».-Алматы-Ақтөбе- 2002.
16. Гайнув Э.М. Основы предпринимательства. Минск. «Высшая школа».2000. -435с.
17. Горфинкель В.Я. Предпринимательсво.- Москва.- «Банки и биржи».- 1999.-503с
18. Картанбаева А.К.Предпринимательсво. Институционально-эволюционный подход. «Раритет».- Алматы.- 2000.-603с.
19. Мамыров Н.К. Основы предпринимательсва.-Алматы.- «Экономика».1997.-365с.
20. Горфинкель В.Я. Курс предпринимательства.-М: «Макс»1997г
21. Кембелл Р. Макконелл,Стенли Л. Брю. Экономика. М: «Республика», 1992гю., том 2
22. Осипова Ю.М. Основы предпринимательской деятельности.М: «Инфра». 1992г
23. Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности формирования, тенденции и приоритеты развития.-А.: «Дайк-Пресс», 2000.-239с.
24. Туровец О.Г. Организации производства на предприятиях М:2000г
25. Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М: «Банки и биржи, ЮНИТИ»-1998г
26. Хэй Д., Морим Д. Теории организаций промышленности: Экономическая школа,1999г
27. Гелбрейт Дж. Экономические теории и цели общества.-М: «Прогресс»,1976г
28. Л.Р. Хард. Благосостояние для всех.-М: Дело,2001.-332с.
29. Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.-А: «Қазақ университеті», 1998.-366с
30. Шеденов У.К. Сфера обслуживания: экономика развитого социлизма и удовлетворение насущных потребностей народа. А: «Казахстан», 1983.-224 с
31. Друкер П.Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы.М: «Форматика»,1992.-164с
32. Стиглиц Дж.Экономика государственного сектора.-М.: «Инфра-М»1997г
33. Хоскинг А. Среда предпринимательства. Курс предпринимательства.-М.,1993.-196с.
34. Панкратов Ф.Г. Коммерческая деятельность. М.: «Маркетинг», 1996.
35. Есентугелов А. Путь Казахстана к рынку был долгим и тернистым, но не напрасным (к десятилетию экономических реформ) // Экономика и статистика. – 2001. №2. – С.11-15
36. Сатубалдин С.С. Азиатский кризис и экономика Казахстана / Материалы Международной конференции, посвященной 10 – летию независимости РК. – Алматы, 2001. Часть1. – С.49
37. Кабдиев Д.К. Рост государственного регулирования в условиях к переходу к рынку // Материалы международной конференции, посвященной 10-летию независимости РК. – Алматы, 2001. – Часть1. – С.49-53.
38. Қазақстан Республикасының идустриалдық – инновациялық дамуының 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясы. – Алматы. – 2003. б52
39. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін.// «Егемен Қазақстан». Алматы 19/03/04
40. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. «Жаңа кезең - жаңа экономика». //«Егемен Қазақстан». Алматы. 16.12.04. №6
41. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. //«Қазақстан экономикалық-әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында». «Егемен Қазақстан» Алматы. 19/02/05 №5
42. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның әлемдегі 50 елдің қатарына кіру стратегиясы». //«Егемен Қазақстан» 01.03.2006.№9
43. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдау. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясатың басты мақсаты». //«Егемен Қазақстан» 2008ж.№6
44. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға». Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауы. Астана. Ақ Орда. 6-наурыз, 2009ж.
45. Кулкеев Ж.А. Бесять лет рыночных реформ во имя будущего процветания Казахстан. Банки Казахстана. 2001. №3-18-20с.
46. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылғы 30 тамыз
47. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 Заңы
48. Мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан Республикасының 2002 ж. 16 мамырдағы № 321-II Заңы
49. Шаруа (фермер) қожалығы туралы Қазақстан Республикасының 1998ж. 31 наурыздағы № 214-1 Заңы
2. Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М: «Банки и биржи, ЮНИТИ»-1998г
3. Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.-А: «Қазақ университеті», 1998.-366б
4. Друкер П.Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы.М: «Форматика»,1992.-164с
5. Горфинкель В.Я. Предпринимательсво.- Москва.- «Банки и биржи».- 1999.-503б
6. Қазақстан Республикасың Азаматтық кодексi //Қазақстан Республикасы Парламент Үйi, 1994 жылғы 27 желтоқсан N 269-XIII
7. Лицензиялау туралы Ќазаќстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегі N 2200 Заңы (2004 ж. 9 шілдеге берілген өзгерістерімен)
8. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 «Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы» заңы
9. Қазақстан Республикасының 1998 жылы 22 сәуірдегі «Жауапкершілігі шектеулі және косымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» заңы
10. Горфинкель В.Я. Курс предпринимательства.-М: «Макс»1997г
11. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Юрист, 2007.
12. Сартаев С.С., Назарқұлова Л.Т. Қазақстан Республикасы Конституциясының қалыптасуы: проблемалары мен болашағы. – Алматы, 2005. – 464 б.
13. Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» заңы, 1997 жылғы 21 қаңтардағы N67 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж., N 1-2
14. Бусыгин А.В. Предринимательство. Основной курс т.1 М.: -«Экономика».- 1997. -350с.
15. Шеденов Ө.Қ,Жүнісов Б.А,Байжомартов Ү.С, Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория».-Алматы-Ақтөбе- 2002.
16. Гайнув Э.М. Основы предпринимательства. Минск. «Высшая школа».2000. -435с.
17. Горфинкель В.Я. Предпринимательсво.- Москва.- «Банки и биржи».- 1999.-503с
18. Картанбаева А.К.Предпринимательсво. Институционально-эволюционный подход. «Раритет».- Алматы.- 2000.-603с.
19. Мамыров Н.К. Основы предпринимательсва.-Алматы.- «Экономика».1997.-365с.
20. Горфинкель В.Я. Курс предпринимательства.-М: «Макс»1997г
21. Кембелл Р. Макконелл,Стенли Л. Брю. Экономика. М: «Республика», 1992гю., том 2
22. Осипова Ю.М. Основы предпринимательской деятельности.М: «Инфра». 1992г
23. Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности формирования, тенденции и приоритеты развития.-А.: «Дайк-Пресс», 2000.-239с.
24. Туровец О.Г. Организации производства на предприятиях М:2000г
25. Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М: «Банки и биржи, ЮНИТИ»-1998г
26. Хэй Д., Морим Д. Теории организаций промышленности: Экономическая школа,1999г
27. Гелбрейт Дж. Экономические теории и цели общества.-М: «Прогресс»,1976г
28. Л.Р. Хард. Благосостояние для всех.-М: Дело,2001.-332с.
29. Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.-А: «Қазақ университеті», 1998.-366с
30. Шеденов У.К. Сфера обслуживания: экономика развитого социлизма и удовлетворение насущных потребностей народа. А: «Казахстан», 1983.-224 с
31. Друкер П.Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы.М: «Форматика»,1992.-164с
32. Стиглиц Дж.Экономика государственного сектора.-М.: «Инфра-М»1997г
33. Хоскинг А. Среда предпринимательства. Курс предпринимательства.-М.,1993.-196с.
34. Панкратов Ф.Г. Коммерческая деятельность. М.: «Маркетинг», 1996.
35. Есентугелов А. Путь Казахстана к рынку был долгим и тернистым, но не напрасным (к десятилетию экономических реформ) // Экономика и статистика. – 2001. №2. – С.11-15
36. Сатубалдин С.С. Азиатский кризис и экономика Казахстана / Материалы Международной конференции, посвященной 10 – летию независимости РК. – Алматы, 2001. Часть1. – С.49
37. Кабдиев Д.К. Рост государственного регулирования в условиях к переходу к рынку // Материалы международной конференции, посвященной 10-летию независимости РК. – Алматы, 2001. – Часть1. – С.49-53.
38. Қазақстан Республикасының идустриалдық – инновациялық дамуының 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясы. – Алматы. – 2003. б52
39. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін.// «Егемен Қазақстан». Алматы 19/03/04
40. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. «Жаңа кезең - жаңа экономика». //«Егемен Қазақстан». Алматы. 16.12.04. №6
41. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. //«Қазақстан экономикалық-әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында». «Егемен Қазақстан» Алматы. 19/02/05 №5
42. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның әлемдегі 50 елдің қатарына кіру стратегиясы». //«Егемен Қазақстан» 01.03.2006.№9
43. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына жолдау. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясатың басты мақсаты». //«Егемен Қазақстан» 2008ж.№6
44. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға». Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қазақ халқына жолдауы. Астана. Ақ Орда. 6-наурыз, 2009ж.
45. Кулкеев Ж.А. Бесять лет рыночных реформ во имя будущего процветания Казахстан. Банки Казахстана. 2001. №3-18-20с.
46. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылғы 30 тамыз
47. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 Заңы
48. Мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан Республикасының 2002 ж. 16 мамырдағы № 321-II Заңы
49. Шаруа (фермер) қожалығы туралы Қазақстан Республикасының 1998ж. 31 наурыздағы № 214-1 Заңы
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Экономика және бизнес факультет
Экономикалық теория кафедрасы
ДИПЛОМ жұмысы
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ФОРМАЛАРЫ
Орындаған 4 курс
студенті _____________________ Тастыбаева
Б.Қ.
Ғылыми жетекші
э.ғ.д., профессор _____________________ Жатқанбаев Е.Б.
( қолы, күні )
Норма бақылаушы
оқытушы ____________________ Садуллаева
А.П.
( қолы, күні )
Кафедра меңгерушісімен
қорғауға жіберілді,
э.ғ.д., профессор ___________________ Әубәкірова
Ж.Я.
( қолы, күні )
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1 Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
1.2 Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық
мәртебесі
1.3 Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПКЕРЛІККЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЗАҢДАРҒА
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайына талдау
2.2 Кәсіпкерлік туралы нормативтік құқықтық жүйеге талдау
2.3 Заңды тұлғаны тарату, банкрот болуы және қайта құрылуы
құқықтық талдау
3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
3.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
3.2 Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік бақылау мен қадағалау
3.3 Құқық және экономика пәндерінің бизнес мәселелерін мектепте
оқыту әдістері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазіргі кезде әлемдік және отандық экономикада терең әлеуметтік ––
экономикалық өзгерістер орын алуда. Кәсіпкерлік теориясы мен қазіргі
тәжірбиесіне ғылыми тұрғыдан талдау жасау, қолдану, міндетті түрде
Қазақстан экономикасын одан әрі дамытып жетілдіретіні сөзсіз.
Бизнесті ұйымдастырудың құқықтық формасының зерттеу проблемаларының
маңыздылығы мен өзектілігі - бұл ғылыми жұмыстың теориялық маңыздылығы
қазіргі жағдайда өте жоғары. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі
таңдағы бизнесті ұйымдастырудағы алда кезестірілетін проблемалармен
қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша
рекомендацияларды ұсынумен анықталады. Теориялық негіздеріне
кәсіпкерліктің алғашқы атауынан бастап, қазіргі кездегі ғылыми
сараптамалардан өткізіп басты қызметтерімен, ерекшеліктеріне сипаттамалар
жасалды. Кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар
қарастырылды. ХVІІІ ғасырдан бастап көрнекті ғалымдардың еңбектеріне
сүйеніп, негізгі концепцияларына көңіл бөлінді. Атап айтасақ, Р.Кантильон,
Н.Баум, Ж.Б.Сэй, А.Смит, Дж.Кларк, А.Маршал, және И.Шумпетердің
жетістіктеріне тоқталдық. Бизнесті ұйымдастырудың қазіргі кезде басты
өзекті мәселелердің бірі, себебі кез-келген ұлттық экономиканың дамуын
қамтамасыз ететін негізгі өндіруші күш деп атауға болады. Кәсіпкерлік
концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон 1725-1730жылдары өз
еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында кәсіпкерлік теориясы түрлі
ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп, ақырында олар кәсіпкерлікті
–– адамның тәуелділікпен инновацияға сай бейімділігі емес, бұл одан да көп
мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп ақырғы бір тұжырымға тоқталды.
Қазіргі уақытта шағын, орта және ірі бизнес даму үстінде, жылдан-жылға
кәсіпкерлер қызметінің саны артып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің дамуындағы
теориялық консепциялар отандық ғалымдардың еңбектерінде жиі кездеседі, атап
айтсақ академик Шеденов Ө.Қ., профессор Искалиев М.Е., профессор Жатқанбаев
Е.Б., профессор Елемесов және тағы басқалар. Кәсіпкерлік қызмет көрсетуде
мемлекетімізде өте қолайлы жағдайлар және жеңілдіктер жасалған, тек әрине
әлі де болса әкімшілдік-әміршілдік жүйенің осы саланың қарқынды дамуына
кедергілердің бар екені белгілі. Қазақстан қысқа мерзім ішінде нарықтық
қатынасқа бейімделіп, өз беделін көтере бастады. Қазір тек Қазақстан аумағы
ғана емес, ТМД елдерінің аумақтарында қаржыларын салып, кәсіпкерлік
қызметті ұйымдастыра бастады. Ал, сонымен бірге ҚР аумағында шетел капиталы
қатысқан кәсіпорындарының қызметі Еуропа, Азия, Америка елдерінің
капиталымен де жүзеге асырылып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты бизнесті ұйымдастырудың құқықтық негізін
қарастыру.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
1. Кәсіпкерлік түсінігі және оның құқықтық мәртебесінің мәнін ашу;
2. Кәсіпкерлікке байланысты заң актілеріне талдау жасау;
3. Кәсіпкерліктегі мемлекеттік басқару мен қадағалаудың маңыздылығын
көрсету;
4. Құқық пен экономика пәндерінің бизнесті оқыту әдістеріне талдау жасау.
Жұмыстың методологиялық негізін келесі жалпығылымдық әдістер құрайды:
құрылымдық-қызметтік талдау, диалектикалық және салыстырмалы талдау әдісі,
талдау және синтездеу әдістері.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім мен қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1 Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерде
кәсіпкерлік және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік
пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып,
отандық және шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер -
өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін
қызмет көрсету немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты
пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке
тұлғалармен, кәсіпорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек
заңмен тыйым салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді.
Бірақ кәсіпкерлік және бизнес түсініктері экономикалық тұрғыдан
қарастырғанда синонимдер болып табылады. Бизнес түсінігі экономикалық
тұрғыдан қарағанда кеңірек. Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика
бойынша бизнес қоғамның қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс
жүйесі ретінде анықталады. Бизнес нарықтық экономиканы барлық
қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды және тек қана жалдамалы
жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін
қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл нарықтық қатыныстар жүйесіндегі
адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір
формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі сфераларында жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім):
кәсіпкерлік – азаматтар мен заңды тұлғалардың меншік нысанына қарамастан,
тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға
бағытталған, жеке меншік немесе мемлекеттік кәсіпорындарды шаруашылық
басқару құқығына негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің
өз атынан, өз тәуекелімен және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылады.
Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік пен бизнес терминдері
бірін – бірі алмастыруды. Нақтылап кететін жағдай, кәсіпкерлік және
шағын бизнес бірі – біріне синоним бола алады. Өйткені, шағын бизнес
кәсіпкерлік пен айналысатын шағын кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі
қарай, мен, осы дәстүрлі қалыптасқан көзқарасты ұстанатын боламын.
Кәсіпкерліктің мәнін түсіну үшін, ең алдымен бұл сөздің этимологиясын
және даму эволюциясын зерттеуден бас тарту керек. Кәсіпкерлік түрлі елдерде
және түрлі халықтарды соңғы 800 жыл бойы әр түрлі түсінікті иемленеді.
Француз сөзі Enterprendre ХІІ және ХV ғасырларда бар нәрсені жасау
дегенді білдірсе, Англияда ХV ғасырдан бастап кәсіпкерлікке жақын келесі
көрсетілгендей түсініктер қоланылды: merchant - саудагер, adventure -
тәуекелге барушы адам, undertaker - міндеттерді өзіне алушы тұлға[1,
136б].
Кәсіпкерліктің тарихы орта ғасырлардан басталады. Осы кезеңнен бастап
саудагерлер, қолөнершілер, көпестер, миссионерлер өздерін кәсіпкер ретінде
көрсете білді. Капитализмнің пайда болуынан бастап байлыққа деген ұмтылыс
шексіз пайданы алуға ынта тудырды. Кәсіпкерліктің іс-әрекеті мәдени
шеңберге ие бола отырып, мамандандырылған сипатқа ие болды. Көп жағдайларда
кәсіпкерлер өндіріс құралдарының иесі бола отырып, өз фабрикаларында,
зауыттарында өздері қызмет жасады.
ХІV ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болып,
акционерлік қоғамдар пайда құрыла бастады. Бірінші акционерлік компаниялар
халықаралық сауда саласында қалыптасты. Ең бірінші 1554 жылы Ресеймен сауда
қатынастарын жүргізу үшін ағылшын сауда компаниясы қалыптасты. Кейінірек,
Гудзон шығанағымен сауда жасаған ағылшын және голландия компанияларының
құрылуына алып келді. Осыдан кейін шарушылықтың акционерлік формасы
экономиканың басқа салаларына ене бастады.
ХVІІ ғасырдың аяғында бірінші акционерлік банктер қалыптасты. Осылай
1694 жылы акционерлік бастамалар негізінде Ағылшын банкі, 1695 жылы
Шотландия банкі құрылды. ХVІІІ ғасырдың аяғы, ХІХ ғасырдың басында банктік
істің акционерлік формасын жүргізу көптеген мемлекеттерде кеңінен дами
бастады. Бұндай жағдайларда ұсақ фирмаларға өмір сүру қиынға соғып, орта
және ірі фирмалар пайда болды. Соның негізінде максималды пайда табу мотиві
күшейді. Осы кезеңде жаңа мамандықтар – жетекші менеджер және ірі өндіріс
ұйымдастырушы мамандықтары қалыптасты. Алғашқы кезде бір жаққа жинақталған
кәсіпкерлік функциялар мамандандырылған бағытқа бөлінеді. Экономистер,
қаржыгерлер, бухгалтерлер, заңгерлер, конструкторлар, технологтар,
мамандықтары пайда бола бастады. Олардың бәрінен менеджерлергежоғарылау
болып, олар көптеген қызмететрден босатылып, өндірісті басқаруға және
ұйымдастыруға тоқталған.
Кәсіпкерлік концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон
1725-1730 жылдары өз еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында
кәсіпкерлік теориясы түрлі ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп,
ақырында олар кәсіпкерлікті –– адамның тәуелділікпен инновацияға сай
бейімділігі емес, бұл одан да көп мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп
ақырғы бір тұжырымға тоқталды[2, 64б].
Кейінірек, ХVІІІ ғасырдың аяғы – ХІХ ғасырдың басында танымал француз
экономисті Жан Батист Сэй (1767-1832жж) өзінің Саяси экономиканың
трактаты (1803ж) атты еңбегінде кәсіпкерлік қызметтің анықтамасын үш
классикалық өндіріс факторларымен – жердің, капиталдың, еңбектің бірігуімен
байланыстырды. Сонымен қатар, ол ағылшын кәсіпкерлерінің дарындылығы -
Англия өнеркәсібінің дамуының бірден-бір факторы деп атайды. Сэйдің пікір
бойынша кәсіпкер немесе өндіріс шеберлері келесідей қасиеттерді және сапаны
иемденуі тиіс:
- олар төлем қабілетті, тұрақты, парасатты, мұқиятты болуы тиіс;
- олар капиталды қарыз түрінде тартып, уақытында несиені қайтаруы
тиіс;
- олар бизнесте әділетті, бизнес ақпаратынан хабардар, өжеттілік
сияқты моральдік қасиеттерді өзіне біріктіруі тиіс;
- олар қандай да тауар ерекшелігін, маңыздылығын және болжанатын
сұраныс пен өндіріс әдістерін нақты бағалуы тиіс;
- бір уақытта олар жұмыс күшін, керек құрал-жабдықтарды, тауарларды
сатып алатын тұтынушыларды тауып, оларды бір жүйеге біріктіріп,
сонымен қатар экономикалық көрсеткіштерді бақылау мен қойылған
мақсаттарға жетуге тырысу керек . Басқаша сөзбен айтқанда олар
басқару мен әкімшіліктендіру өнерін иемдену керек;
- олар өнімді рынокта сатудың бұрын оның бағасы мен құнын дұрыс
есептеуді білу керек.
Сэйдің негізгі тезисі өнімді шығарудағы кәсіпкерлердің басымды рөлін
мойындауда. Сэйдің ойынша, кәсіпкердің табысы мен еңбегі үшін марапат,
өндірісті ұйымдастыра білу және тауар өткізу, тәртіптің рухын қамтамасыз
ету болып табылады.
Оның айтуынша, кәсіпкер – бұл өзіне және белгілі бір тауар өндіруде
тәуекелділікті қолына алатын адам.
Өкінішке орай, экономикалық ғылымның негізін қалаушылар – классиктер –
кәсіпкердің тұлғасына онша көңіл бөлмегенін айта кеткен жөн. Кәсіпкерлік
қызмет олардың ғылыми анализінің пәні болған жоқ. Ағылшынның экономист –
ғалымдары Адам Смит (1723-1790жж) және Давид Рикардо (1772-1823жж)
экономиканы өзін-өзі реттейтін механизм ретінде көрді. Бұндай механизмде
шығармашылық кәсіпкерлікке орын табылмады. Бірақ, А.Смит өзінің Халық
байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу атты негізгі еңбегінде
кәсіпкердің сипатына көңіл бөлген. А.Смиттің ойынша, кәсіпкер капиталдың
иесі бола тұрып, белгілі-бір коммерциялық ойды жүзеге асыру үшін және пайда
табу мақсатында тәуекелділікке барады, өйткені қандай да бір қызметке
капиталды салудың өзі белгілі бір тәуекел элементінен тұрады. Кәсіпкерлік
пайда, А.Смиттің ойынша, бұл тәуекелге барғаны үшін компенсация болып
табылады. Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті өзі ұйымдастырады, еңбекті
бөлумен байланысты пайданы жүзеге асырады, сонымен қатар өндірістік
қызметтің нәтижесінде билік етеді[3, 105б].
Давид Рикардо капитализмде – абсолюттік табиғи, жойылмайтын өндіріс
әдісін көрді, ал кәсіпкерлік қызметті тиімді шаруашылықтың міндетті
элементі ретінде қарастырады.
К.Маркстің экономикалық теориясының негізінде кәсіпкер капиталист-
эксплуататор ретінде көрсетілген.
Американдық экономист Дж.Б.Кларк (1847-1938ж.ж.) Сэйдің үш біріккен
формуласын біршама өзгертті. Оның ойынша, өндірістік процесте әрдайым 4
фактор қатысып отырады:
1) капитал;
2) капиталдың игіліктік пен өндірістік құралдары және жер;
3) кәсіпкердің қызметі;
4) жұмысшының еңбегі.
Осылай бола тұра әр факторға өндіріс табысының арнайы бөлігі керек:
Капитал – капиталистке пайыз әкеледі, капиталдық игілік – рентаны,
капиталистің кәсіпкерлік қызметі – пайда әкеледі, ал жұмысшы еңбегі – оған
жалақыны қамтамасыз етеді. Басқа сөзбен айтқанда:
Еркін бәсеке еңбекке – еңбекпен жасалатынды, капиталистке –
капиталистпен жасалатындаы беруге ұмтылады деп жазған. Осы кезеңде
кәсіпкерлер қызметін американдық экономист Дж.Б.Кларк осылай түсінген.
Кәсіпкердің шешім қабылдау концепциясына өз еңбегін сіңірген Карл
Менеджер (1871ж) болды. Ол субъективті австриялық экономикалық мектептің
негізін салушылардың бірі. Ол кәсіпкер қызметінлегі нақты тәуекелділікті
кәсіпкердің өзі қабылдауы өте үлкен мәнге ие емес. Тәуекелділік – бұл
сирек кездесетін құбылыстар болып табылады, -деп тұжырымдайды. Менеджер
өндіретін өнім түрін таңдаумен, керек ресурстарды табуға кәсіпкердің шешім
қабылдау процесін 4 кезеңмен бөліп көрсетті:
а) экономикалық жағдайлар туралы мәліметтер жинау;
б)экономикалық есеп (түрлі варианттар ішінен тиімді өндіріс әдісін
таңдау);
б) кәсіпорынның мақсатына сай келетін тауар өндіру;
в) негізгі экономикалық нәтижелерге жету үшін өндірістік жоспардың
орындалуын қадағалау.
Француз экономисті А.Маршалл (1907-1968жж) Бірінші болып жоғарыда
айтылған үш классикалық саяси экономияның өндіріс факторларына жер,
капитал, еңбек) төртінші фактор – ұйымдастыруды қосты. Ол бірінші болып
менеджер мен кәсіпкер арасындағы айырмашылықты дәлелдеді. Осы кезден бастап
кәсіпкерлік түсінігі, сонымен қатар оның функциялары кеңейе түсті. Менеджер
– кәсіпорындағы ең басты функцияны атқарса, кәсіпкер бизнестің сәтті
болуына байланысты барлық жауапкершілік пен тәуекелділікті өз мойнына алушы
тұлға болып табылады. Сондықтан ол менеджерге және кәсіпкер тән қасиеттерді
иемденуі керек.
Сонымен қатар А.Маршалл мінсіз кәсіпкерді сипаттайтын қасиеттердің көп
болуын ескеріп. Тек кәсіпкерлердің кейбіреулері ғана бұл қасиеттерді
иемдене алады деп тұжырымға келеді.
Негізінде кәсіпкерлер кейбір кезде өте күшті, кейбір кезде керісінше,
бірақ кәсіпкерлердің басты міндеті капитал мен еңбекті айналысқа келтіру
негізінде жоспар жасап, оны келешекте орындау іс-шараларын егжейлі-тегжейлі
көрсету болып табылады. Кәсіпорын өскен сайын, кәсіпкерлік қабілет те арта
түсу керек, сонымен қатар ол өзінің қайсарлығын, бірегейлігін, сан
қырлылығын, бастамашыл іс-әрекеттерге дайындығын өн бойына жинақтап, сақтап
қалған жағдайда ғана, ол әмбебап та, сәттілікті кәсіпкер болып қала
алады[4, 33б].
Орта ғасырдың менеджмент тарихын зерттеген маман Йозеф Шумпетерді
(1910 ж) қазіргі кәсіпкерліктің атасы деп те атайды. Шумпетер өз оқуларында
қызмет етіп жатқан бизнесті тек қана басқара алатын менеджер ретіндегі
кәсіпкер бейнесіне ауытқып кеткен. Кәсіпкердің мәні өндіргіш күштерді
жаңадан (қайта) ұйымдастырып, құрамдастырады. Ал осы өндірігіш күштердің
қозғалысы, өз кезегінде, жалпы экономикалық қозғалысқа немесе кәсіпкерлік
циклдарының жылдамдауына әкеліп соғады. Шумпетер кәсіпкерлік іс-әрекетте
қолданатын келесі бағыттарды. (немесе олардың жиынтығын) анықтайды:
- жаңа тауар мен қызмет көрсетулер;
- кәсіпкерлердің жаңа әдістері;
- өткізудің жаңа рыноктары;
- жабдықтаудың жаңа көздері;
- ұйымдастырудың жаңа формалары (нысандары).
И.Шумпетер кәсіпкерлерді жай алып сатарлар мен инвесторлардан
ерекшеленетін - әлеуметтік-экономикалық жаңашылы деп атайды. Олар
(кәсіпкерлер) әр түрлі бағыттар мен құрамдастарды біріктіріп жаңа бизнесті
құрады.
Шумпетер әр түрлі материалдар, өндіріс құрал-жабдықтарының жай
жинақтарымен тұжырымдалмайтын кәсіпкерлік еңбегінің ерекшелігін көрсетеді.
Ал бұл ерекшелік мынадай:
- жаңа тауарлар мен қызмет көрсетулерді;
- өндірістің жаңа әдістерін;
- жаңа өткізу рыноктарын;
- жабдықтаудың жаңа көздерін;
- ұйымдастырудың жаңа формаларын табу және енгізу арқылы әр түрлі
материалдар мен өндіріс құрал-жабдықтарын тиімді қолдану.
Соның негізінде олар өзінің еңбегімен пайданы жасап шығарады және бұл
пайда қазіргі кезде кәсіпкердің пайдасы деп те аталады.
Франк Найт (1921ж) кәсіпкерлік қызметтің ең басты ерекше белгісі
болып, бұның болашағы белгісіз жағдайларда жұмыс істеуі. Ф.Найттың пікірі
бойынша кәсіпкер - әрқашан өз позициясын берік ұстап, осы арқылы түрлі
жолында кездескен тосқауылдарды батыл түрде жеңіп өтуді мақсат етіп қойған
адам. Найт кәсіпкердің қызметін жалпы сипатта бейнелеп ұйымдастыруына және
бақылау қызметтеріне орындайтын менеджерден тұратын, меншігінде кәсіпорын
мен капиталды иемденетін меншігі болуы тиіс. Ф.Найттың пікірі бойынша
кәсіпкерліктің мәні нақты қызметтерді орындауда және кәсіпорынды құруда
емес, керісінше болашағы белгісіз жағдайларда жұмыс істеумен сыртқы ортаның
өзгеруіне тез арада жауап қайтару болып табылады. Кәсіпкер өз кәсіпорнының
пайдасын арттыру мақсатында өзінің капиталымен ақталған тәуекелдікке баруға
дайын болу керек[5, 23б].
Енді осы заманға авторлар позициясынан кәсіпкерлік теориясын
қарастырсақ, ең бірінші Давид Маккеланд (1961ж) қарап өткеніміз жөн. Ол
кәсіпкерге келесідей сипаттамалар береді:
- ақталған тәуекелге бару шеберлігі;
- жігерлілігі мен жасампаздық белсенділігі;
- өзіндік және дербес жауапкершілігі;
- қабылдаған шешімдерінің салдарын білу;
- келешектегі сыртқы орта өзгерістерін болжап білу;
- ұйымдастырушылық шеберлігі.
Питер Друкер (1964ж) кәсіпорынды ұйымдастыру мүмкіндігі түсінігін
экономика ғылымына бірінші болып енгізді. Жаңа кәсіпорынға ресурстарды
іздеу мен оларды орналастырудан бұрын бизнестің дамуына қолайлы
мүмкіндіктерді иелену керек. Экономистер кәсіпорынның пайдасын арттыруды
айтады. Керісінше пайданы алу үшін мүмкіндіктерді арттыру туралды сөз болып
отыр. Бизнеске қолайлы мүмкіндіктерді іздеу кәсіпкер қызметініің негізі
болып табылады, нәтижесінде кәсіпкер нәтижелілігі төмен сферадан жоғары
нәтиже беретін сфераларға өз ресурсатырн ауыстырады. Кәсіпкерлік қызметінің
ерекшелігі бұл – жоғарға нәтижені кәсіпорындарды құру қабілеттілігінің
байланыстырады.
Харви Либенстейн (1978ж) кәсіпкерлік белсенділігінің екі түрін
қарастырады: қызметтің бірінші түрі – менеджментке сай күнделкті атқаратын
қызметтерді орындаумен байланысты болса, екіншісі – инновациялық қызмет
түрі.
Бірінші қызмет түрі қалыптасқан және толық зерттелген рыноктық ортада
қызмет ететін кәсіпорындарды басқаруды білдіреді.
Инновациялық қызмет жаңа рыноктардың шарттарында жұмыс істеу мен
тауарлардың және қызмет көрсетулердің жаңа түрлерін шығарумен байланысты
кәсіпкерлік әр түрлі рыноктық жағдайларда тиімді қызмет ете білуі тиіс.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі субъектісі болып – кәсіпкер саналады. Сонымен
қатар тұтынушылар, мемлекет, жалдамалы жұмысшы және бизнестегі серіктестері
болып табылады. Кәсіпкерлік қызметте маңызды орынды объект иемденеді.
Өйткені объект пен кәсіпкерлік идеясы болып табылады.
Қорыта айтқанда, кәсіпкерлік қызметінің объектісі бұл – тауар, өнім,
қызмет және тағы басқалар болып табылады, яғни кімнің де болса қажеттілігін
қанағаттандыратын және рынокқа тұтыну, қолдану, сатып алу үшін ұсынылады.
1.2 Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық мәртебесі
ҚР Азаматтық кодексінің (бұдан әрі ҚР АК) 10-б. 1-т.-на сәйкес
Кәсіпкерлік – меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке не мемлекеттік кәсіпорынды
шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы
қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және
мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Бұл анықтама толық емес
шығар, бірақ оны талдауы кәсіпкерліктің төмендегідей белгілерін атауға
мүмкіндік береді:
- Дербестік кәсіпкердің мүліктік және ұйымдық дербестігін шартты
түрде бөліп көрсетуге болады. Қызметтің экономикалық базасы сияқты
мүліктік дербестік кәсіпкерде айрықша өзіндік мүліктің бар
болуымен анықталады. Мүліктік дербестік көлемі негізінде осы
мүліктік субъекті жататын заңдық атағына байланысты болады.
Мүліктің меншік иесінің дербестігі анағұрлым басым. Шаруашылық
жүргізу құқығында жұмыс істейтін кәсіпкорындардың да айтарлықтай
мүліктік, бірақ заңмен шектелген дербестігі бар. Ұйымдық дербестік
– кәсіпкерлік қызмет барысында дербес шешімдерді қабылдау
мүмкіншілігі. Осындай қызметпен шұғылдану туралы шешім қабылдау,
қызметтің түрін, ұйымдық-құқықтық нысанын, құрылтайшылардың
шеңберін таңдау – мұның бәрі-ұйымдық дербестіктің көрінуі.
- Кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол шаруашылық
жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге мүмкіндігі
болған зиянды кәсіпорындардың біле тұра жол берген әкімшілік-
жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті
түрде ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекел – табысты жұмысқа қуатты
ынта.
- Кәсіпкерлік қызмет әрқашан табысты жүйелі түрде алуға бағытталған.
- Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік анықтамасына сәйкес субъектілер
табысты тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызмет
көрсетуден алады. Бірақ бұл тұжырым түзетуді талап етеді. Істің
мәні мынада, кәсіпкерлік қызмет көп қырлы және оның бағыттарын
көрсетілген тізім арқылы ұсынуға болмайды. Осылайша, субъект
табысты мүлікті иелену құқығын іске асыру барысында ала алады
(мысалы, оны жалға беру кезінде. Жалдау – иелік ету және
пайдалану, бірақ иелену емес). Патент иесі табысты жүйелі түрде
алады, басқа адамдарға өзінің зияткерлік қызметі нәтижесін
пайдалануына құқығын беріп, лицензиялық шарттар жасасады.
- Кәсіпкерлік қызметті заңмен анықталған ретте кәсіпкерлер ретінде
заңмен белгілеген тәртіппен тіркелген адамдар жүзеге асырады.
Кәсіпкерлік қызметпен заңды және жеке тұлғалар айналысады. Жеке
кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға бағытталған,
жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне негізделген және жеке
кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі(6(. Қазақстан
Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді және Азаматтық кодекстен және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті
шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша
құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік
органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын
белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1.Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2.Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3.Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркеу өз бетiмен тiркелу сипатында
жасалады және жеке кәсiпкер ретiнде есепке алынады. Мынадай шарттардың
бiрiне сәйкес кәсiпкерлер мiндеттi мемлекеттiк тiркеуге жатады:
- жалданбалы қызметкерлердiң еңбегiн тұрақты негiзде пайдаланатын;
- кәсiпкерлiк қызметтен салық заңдарына сәйкес есептелген, Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде жеке тұлғалар үшiн белгiленген жиынтық
жылдық табыстың салық салынбайтын мөлшерiнен артық жиынтық жылдық табыс
табатын жеке кәсiпкерлер.
Жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеуде өзінің тұрғылықты жері бойынша
салық органына жеке кәсіпкер ретінде есепке тұрады. Кәсіпкерді мемелекеттік
тіркеуге құрылтай құжаттары қажет етілмейді. Салық органынды келесідей
құжаттар керек:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) жеке куәлік көшірмесі;
3) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады;
4) РНН көшірмесі;
5) СИК көшірмесі
6) Жеке кәсіпкерліктің тұрғылықты жерін растайтын құжат;
7) 3,5х 4,5-1шт сурет.
Жеке кәсіпкерліктің тұрғылықты жерін анықтайтын құжат ол: азаматтың
тіркеу кітапшасы немесе жылжымайтын мүлік меншік иесін немесе уақытша
қолдануын растайтын құжат.
Егер өтініш беруші кәмелеттік жасқа толмаса жоғарғы құжаттар тізіміне
ата-анасының, асырап алушы немесе қамқоршысының келісімі қажет. Егер
келісім болмаса кәмелетке толмаған баланы толық әрекетке қабілетті деген
соттың шешімі қажет.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен міндеттерi:
а) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жеке
кәсіпкерліктің кез келген түрін жүзеге асыруға;
ә) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жалдамалы еңбекті пайдалана
отырып, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға;
б) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен филиалдар мен
өкілдіктер құруға;
в) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда,
өндірілген тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) бағасын дербес
белгілеуге;
г) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне өтеулі негізде қаражат (қарыз) беруге;
ғ) өзінің құқықтық қабілеті шегінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыруға;
д) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін құруға;
ж) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері арқылы
сарапшылық кеңестердің жұмысына қатысуға;
з) бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарына және мемлекеттік органдарға жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
құқықтарын бұзуға кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту мәселелері бойынша
жүгінуге;
е) өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сот органдарына жүгінуге;
к) жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелері жөніндегі нормативтік
құқықтық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына септігін
тигізетін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстарды мемлекеттік
органдардың қарауына енгізуге құқылы.
Жеке кәсіпкер келесі міндеттерді орындайды:
- еңбек заңдарына сәйкес жалдау бойынша алатын азаматтармен шарттар
(келісім шарттар), сондай-ақ еңбек ұжымдарының талабы бойынша ұжымдық
шарттар жасауға;
- жалдамалы қызметкерлер ґөздерінің әлеуметтік-экономикалық мүдделерін
қорғау үшін кәсіптік одақтарға бірігуіне кедергі жасамауға;
- жалданып жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне ақыны заң актілерінде
белгіленген ең төменгі мөлшерден кем емес деңгейде төлеуге;
- қолданылып жүрген ережелер мен нормаларды басшылыққа ала отырып
экологиялық қауіпсіздікті, еңбек қорғауды, қауіпсіздік техникасын,
өндірістік гигиена мен санитарияны қамтамасыз ету жөнінде шаралар
қолдануға;
- салықтарды және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi
кезінде және толық төлеуге және мемлекеттің алдында басқа да қаржы
міндеттемелерін орындауға;
- Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес лицензиялауға жататын
салаларда қызметіне, арнайы келісім (лицензия) алуға міндетті(7(.
Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңға сәйкес жеке
кәсіпкерліктің субъектісі:
- шағын кәсіпкерлік субъектілері;
- орта кәсіпкерлік субъектілері;
- ірі кәсіпкерлік субъектілеріне бөлінеді.
Шағын кәсіпкерліктің субъекті Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің
жылдық орташа саны елу адамнан астам дара кәсіпкерлер және жеке
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден
астам, бірақ екі жүз елу адамнан аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа
жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда
белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен
аспайтын заңды тұлғалар орта кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Мыналарды:
- есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың
айналымымен байланысты қызметті;
- акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды;
- астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті;
- лотереялар өткізуді;
- ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті;
- сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті;
- мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, қайта
өңдеу және сату жөніндегі қызметті;
- радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті;
- банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және
сақтандыру нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен
басқа);
- аудиторлық қызметті;
- бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
таныла алмайды.
Жеке кәсiпкерлiктiң түрлерi дара кәсiпкерлiк және бiрлескен
кәсiпкерлiк болып бөлінеді. Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс
алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және
жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе
бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі
мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік
етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде
тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті
жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда,
егер заңдарда немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге
келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың
дербес бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасы беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасын беру үшін дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында айқындалған тәртіппен алым алынады. Бірлескен (дара
кәсіпкерлікті тіркеу кезінде өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік
органдармен қатынастарда мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
- Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
- Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
- Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
Сонымен, жеке кәсіпкер дегеніміз заңды тұлға жасамай және заңды
тұлғаның қатысуынсыз жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлға.
1.3 Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Мына ұйым заңды тұлға бола алады:
- меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы ие;
- оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап
беретiн;
- өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие
болатын;
- оларды жүзеге асыра алатын;
- сотта талапкер және жауапкер бола алатын;
- дербес балансы немесе сметасы болатын;
- атауы жазылған мөрi болатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкiндiк беретiн
өз атауы болады, оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық нысанын
көрсетудi қамтиды, атауы оның құрылтай құжаттарында көрсетiледi. Ол
заңдарда көзделген қосымша мағлұматты қамтуы мүмкiн. Заңды тұлғаның
атауында заң талаптарына немесе қоғамдық мораль қалыптарына қайшы келетiн
аттарды, егер жеке адамдардың есiмдерi қатысушылардың есiмдерiне сәйкес
келмесе не қатысушылар бұл адамдардың есiмiн пайдалануға олардан (олардың
мұрагерлерiнен) рұқсат алмаса, олардың есiмдерiн пайдалануға жол
берiлмейдi.
Мемлекеттiк органдар болып табылмайтын заңды тұлғалардың фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында, Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде, Президентi мен Үкiметi актiлерiнде
белгiленген Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ресми
атауларына сiлтемелердi пайдалануға тыйым салынады.
Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде белгiленетiн жекелеген қызмет
түрлерiмен лицензия негiзiнде ғана айналыса алады.
Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 Заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы
заңына сәйкес:
Өздерiнiң құрылу мақсатында, өз қызметiнiң түрi мен сипатына,
қатысушылар құрамына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында
құрылатын барлық заңды тұлғалар мемлекеттiк тiркеуге жатады. Заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан филиалдары мен
өкiлдiктерi, оларға заңды тұлға құқығы берiлмей-ақ есептiк тiркеуге
жатады.
Заңды тұлғаларды тiркеуге ұсынылатын құжаттардың тiзiмi:
1. Акционерлiк қоғам:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- жарғы, өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда;
- құрылтай жиналысының хаттамасы;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
2. Мемлекеттiк кәсiпорын:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- жарғы;
- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе жергiлiктi атқарушы органының
кәсiпорынды құру туралы шешiмi;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
3. Сенiм серiктестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- құрылтай шарт;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
4. Қоғамдық бiрлестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- құрылтай съезiнде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы;
- жарғыны қабылдаған құрылтай съезiнiң (конференциясының,
жиналысының) хаттамасы, оған съезд (конференция, жиналыс) төрағасы
және хатшы қол қояды;
- тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күнi, айы, жылы, мекен-жайы, үй
және қызмет телефоны, жеке қолтаңбасы көрсетiлген қоғамдық
бiрлестiктiң бастамашыл азаматтарының тiзiмi;
- қоғамдық бiрлестiктiң тұрақты жұмыс iстейтiн органының тұрған жерiн
растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
5. Заңды тұлғалардың қауымдастық (одақ) нысанындағы бiрлестiгi, жеке
кәсiпкерлердiң және заңды тұлғалардың бiрлестiгi, жеке кәсiпкерлердiң
бiрлестiгi:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- бiрлестiктiң барлық құрылтайшылары қол қойған құрылтай шарты;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
6. Өндiрiстiк кооператив:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- құрылтай шарты (құрылтайшылар қалауы бойынша);
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
7. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк және қосымша жауапкершiлiгi бар
серiктестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат(8(.
Филиал мен өкiлдiктi есептiк тiркеу тәртiбi: ол үшiн тiркеушi органға
Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгi белгiлеген нысан бойынша
өтiнiш берiледi. Өтiнiшке филиалды немесе өкiлдiктi құрушы заңды тұлға
уәкiлеттiк берген адам қол қояды.
Өтiнiшке заңды тұлғаның филиал (өкiлдiк) құру туралы заңды тұлғаның
мөрi басылған шешiмi, заңды тұлға бекiткен мемлекеттiк және орыс тiлдерiнде
жазылған филиал (өкiлдiк) туралы ереженiң үш данасы, заңды тұлға жарғысының
(ережесiнiң) және оны мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң көшiрмелерi,
филиалдың (өкiлдiктiң) басшысына берiлген заңды тұлғаның (қоғамдық және
дiни бiрлестiктердi қоспағанда) сенiмхаты, заңды тұлғаларды мемлекеттiк
тiркегенi және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркегенi үшiн алым
төленгенiн және филиалдың (өкiлдiктiң) орналасқан жерiн растайтын құжаттар
қоса берiледi.
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға
тiркелгеннен кейiн оның фирмалық атауы болып табылады. Белгiлi бiр фирмалық
атауымен заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi.
Фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр фирмалық
атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң талап етуi
бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген залалдың орнын
толтырады.
Заңды тұлғаның екі түрі бар: коммерциялық және коммерциялық емес. Өз
қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға
мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам,
өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн. Коммерциялық емес
ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк
қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк нысанында және
заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық
мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесiне (салымдарына) бөлiнген
коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп танылады. Құрылтайшылардың
салымдары есебiнен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серiктестiк өз қызметi
үрдiсiнде өндiрген және алған мүлiк меншiк құқығы бойынша серiктестiкке
тиесiлi болады. Шаруашылық серiктестiктi бiр адам құруы мүмкiн, ол
оның бiрден-бiр қатысушысы болады. Шаруашылық серiктестiктер толық
серiктестiк, сенiм серiктестiгi, жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк,
қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк нысандарында құрылуы мүмкiн.
Азаматтар ғана толық серiктестiктiң қатысушылары және сенiм
серiктестiгiндегi толық серiктер бола алады. Шаруашылық серіктестігінін
кұрылтайшылары тіркеуден өткеннен кейінқатысушы мәртебесін алады.
Шаруашылык серіктестігінің қүрылтайшылары жалпы ереже бойынша занды тұлға
да, жеке түлға да бола алады.
Шаруашылық серiктестiкке қатысушылар:
1) құрылтай құжаттарының талаптарын сақтауға;
2) салымдарды құрылтай құжаттарында көзделген тәртiп, мөлшер, әдiстер
және мерзiмдер бойынша салып отыруға;
3) шаруашылық серiктестiк коммерциялық құпия деп жариялаған
мәлiметтердi жария етпеуге мiндеттi.
Шаруашылық серiктестiктер заң құжаттарында белгiленген реттер мен
тәртiп бойынша қатысушылардың жалпы жиналысының шешiмiмен шаруашылық
серiктестiктiң бiр түрiнен екiншi түрi не акционерлiк қоғамдар немесе
өндiрiстiк кооперативтер болып қайта құрылуы мүмкiн.
Толық серiктестiктiң мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда қатысушылары
серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ
жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп танылады. Азамат
бiр ғана толық серiктестiктiң қатысушысы бола алады. Толық серiктестiктiң
жарғылық капиталының мөлшерiн оның құрылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң
құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек. Толық
серiктестiкке қатысушылардың қайсы бiреуi шығып кеткен немесе қайтыс болған
жағдайда, олардың бiрi хабар-ошарсыз кеттi, әрекет қабiлеттiгi жоқ немесе
әрекет қабiлеттiгi шектеулi, не банкрот деп танылған немесе несие берушi
бiр қатысушы жарғылық капиталдағы оның үлесiне сәйкес келетiн мүлкiнен ақы
өндiрiп алған реттерде, егер ол серiктестiктiң құрылтай құжаттарында
көзделсе немесе қалған қатысушылар келiсетiн болса, серiктестiк өз қызметiн
жалғастыра бередi.
Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкiмен қосымша
жауап беретiн бiр немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серiктестiктiң
мүлкiне өздерi салған салымдардың жиынтығымен шектелетiн бiр немесе одан
көп қатысушыларды да енгiзетiн және серiктестiктiң кәсiпкерлiк қызметтi
жүзеге асыруға қатыспайтын серiктестiк сенiм серiктестiгi деп танылады.
Сенiм серiктестiгiндегi толық серiктес толық серiктестiктiң қатысушысы бола
алмайды.
Сенім серіктестігі дегеніміз серіктестіктің міндеттемелері бойынша
езінің бүкіл мүлкімен (толық серіктерімен) косымша жауап береді жауап
беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серіктестіктің
(салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін
бір немесе одан да көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктің
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік болып табылады.
Азамат тек бiр ғана сенiм серiктестiгiнiң толық серiктесi бола алады. Сенiм
серiктестiгiндегi толық серiктес толық серiктестiктiң қатысушысы бола
алмайды. Сенiм серiктестiгiнiң тоқтатылуы:
Сенiм серiктестiгi оған қатысушы барлық салымшылар шығып кеткен
жағдайда тоқтатылады. Толық серiктестер сенiм серiктестiгiн таратудың
орнына оны толық серiктестiк етiп қайта құруға құқылы. Сенiм серiктестiгi
толық серiктестiктi тарату үшiн көзделген негiздер бойынша да таратылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік және акционерлік қоғам бір тұлғамен құрылуы мүмкін.
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда серіктестіктін.
міндеттемелері бойынша қатысушылары өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ
жауапкершілікте болатын серіктестік толык, серіктестік деп танылады.
Бір немесе бірнеше адамкүрған, жарғылық капиталы қүрылтай құжаттарымен
белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі
серіктестік деп танылады. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң салымдарды
толық қоспаған қатысушылары оның мiндеттемелерi бойынша әрбiр қатысушының
салым салмаған бөлiгiнiң құны шегiнде ортақ жауапты болады. Жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiкке қатысушылардың саны шектелмейдi, сондай –ақ
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң жалғыз қатысушы ретiнде бiр адамнан
тұратын басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес факультет
Экономикалық теория кафедрасы
ДИПЛОМ жұмысы
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ФОРМАЛАРЫ
Орындаған 4 курс
студенті _____________________ Тастыбаева
Б.Қ.
Ғылыми жетекші
э.ғ.д., профессор _____________________ Жатқанбаев Е.Б.
( қолы, күні )
Норма бақылаушы
оқытушы ____________________ Садуллаева
А.П.
( қолы, күні )
Кафедра меңгерушісімен
қорғауға жіберілді,
э.ғ.д., профессор ___________________ Әубәкірова
Ж.Я.
( қолы, күні )
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1 Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
1.2 Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық
мәртебесі
1.3 Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПКЕРЛІККЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЗАҢДАРҒА
ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайына талдау
2.2 Кәсіпкерлік туралы нормативтік құқықтық жүйеге талдау
2.3 Заңды тұлғаны тарату, банкрот болуы және қайта құрылуы
құқықтық талдау
3 ЗАҢДЫ ТҰЛҒА ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУ МЕН ҚАДАҒАЛАУДЫҢ
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
3.1. Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
3.2 Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік бақылау мен қадағалау
3.3 Құқық және экономика пәндерінің бизнес мәселелерін мектепте
оқыту әдістері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазіргі кезде әлемдік және отандық экономикада терең әлеуметтік ––
экономикалық өзгерістер орын алуда. Кәсіпкерлік теориясы мен қазіргі
тәжірбиесіне ғылыми тұрғыдан талдау жасау, қолдану, міндетті түрде
Қазақстан экономикасын одан әрі дамытып жетілдіретіні сөзсіз.
Бизнесті ұйымдастырудың құқықтық формасының зерттеу проблемаларының
маңыздылығы мен өзектілігі - бұл ғылыми жұмыстың теориялық маңыздылығы
қазіргі жағдайда өте жоғары. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі
таңдағы бизнесті ұйымдастырудағы алда кезестірілетін проблемалармен
қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша
рекомендацияларды ұсынумен анықталады. Теориялық негіздеріне
кәсіпкерліктің алғашқы атауынан бастап, қазіргі кездегі ғылыми
сараптамалардан өткізіп басты қызметтерімен, ерекшеліктеріне сипаттамалар
жасалды. Кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар
қарастырылды. ХVІІІ ғасырдан бастап көрнекті ғалымдардың еңбектеріне
сүйеніп, негізгі концепцияларына көңіл бөлінді. Атап айтасақ, Р.Кантильон,
Н.Баум, Ж.Б.Сэй, А.Смит, Дж.Кларк, А.Маршал, және И.Шумпетердің
жетістіктеріне тоқталдық. Бизнесті ұйымдастырудың қазіргі кезде басты
өзекті мәселелердің бірі, себебі кез-келген ұлттық экономиканың дамуын
қамтамасыз ететін негізгі өндіруші күш деп атауға болады. Кәсіпкерлік
концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон 1725-1730жылдары өз
еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында кәсіпкерлік теориясы түрлі
ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп, ақырында олар кәсіпкерлікті
–– адамның тәуелділікпен инновацияға сай бейімділігі емес, бұл одан да көп
мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп ақырғы бір тұжырымға тоқталды.
Қазіргі уақытта шағын, орта және ірі бизнес даму үстінде, жылдан-жылға
кәсіпкерлер қызметінің саны артып келеді. Кәсіпкерлік қызметтің дамуындағы
теориялық консепциялар отандық ғалымдардың еңбектерінде жиі кездеседі, атап
айтсақ академик Шеденов Ө.Қ., профессор Искалиев М.Е., профессор Жатқанбаев
Е.Б., профессор Елемесов және тағы басқалар. Кәсіпкерлік қызмет көрсетуде
мемлекетімізде өте қолайлы жағдайлар және жеңілдіктер жасалған, тек әрине
әлі де болса әкімшілдік-әміршілдік жүйенің осы саланың қарқынды дамуына
кедергілердің бар екені белгілі. Қазақстан қысқа мерзім ішінде нарықтық
қатынасқа бейімделіп, өз беделін көтере бастады. Қазір тек Қазақстан аумағы
ғана емес, ТМД елдерінің аумақтарында қаржыларын салып, кәсіпкерлік
қызметті ұйымдастыра бастады. Ал, сонымен бірге ҚР аумағында шетел капиталы
қатысқан кәсіпорындарының қызметі Еуропа, Азия, Америка елдерінің
капиталымен де жүзеге асырылып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты бизнесті ұйымдастырудың құқықтық негізін
қарастыру.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
1. Кәсіпкерлік түсінігі және оның құқықтық мәртебесінің мәнін ашу;
2. Кәсіпкерлікке байланысты заң актілеріне талдау жасау;
3. Кәсіпкерліктегі мемлекеттік басқару мен қадағалаудың маңыздылығын
көрсету;
4. Құқық пен экономика пәндерінің бизнесті оқыту әдістеріне талдау жасау.
Жұмыстың методологиялық негізін келесі жалпығылымдық әдістер құрайды:
құрылымдық-қызметтік талдау, диалектикалық және салыстырмалы талдау әдісі,
талдау және синтездеу әдістері.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім мен қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ
1.1 Кәсіпкерлік ілімінің қалыптасуы мен даму ерекшеліктері
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерде
кәсіпкерлік және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік
пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып,
отандық және шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер -
өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін
қызмет көрсету немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты
пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке
тұлғалармен, кәсіпорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек
заңмен тыйым салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді.
Бірақ кәсіпкерлік және бизнес түсініктері экономикалық тұрғыдан
қарастырғанда синонимдер болып табылады. Бизнес түсінігі экономикалық
тұрғыдан қарағанда кеңірек. Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика
бойынша бизнес қоғамның қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс
жүйесі ретінде анықталады. Бизнес нарықтық экономиканы барлық
қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды және тек қана жалдамалы
жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін
қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл нарықтық қатыныстар жүйесіндегі
адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір
формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі сфераларында жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім):
кәсіпкерлік – азаматтар мен заңды тұлғалардың меншік нысанына қарамастан,
тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға
бағытталған, жеке меншік немесе мемлекеттік кәсіпорындарды шаруашылық
басқару құқығына негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің
өз атынан, өз тәуекелімен және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылады.
Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік пен бизнес терминдері
бірін – бірі алмастыруды. Нақтылап кететін жағдай, кәсіпкерлік және
шағын бизнес бірі – біріне синоним бола алады. Өйткені, шағын бизнес
кәсіпкерлік пен айналысатын шағын кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі
қарай, мен, осы дәстүрлі қалыптасқан көзқарасты ұстанатын боламын.
Кәсіпкерліктің мәнін түсіну үшін, ең алдымен бұл сөздің этимологиясын
және даму эволюциясын зерттеуден бас тарту керек. Кәсіпкерлік түрлі елдерде
және түрлі халықтарды соңғы 800 жыл бойы әр түрлі түсінікті иемленеді.
Француз сөзі Enterprendre ХІІ және ХV ғасырларда бар нәрсені жасау
дегенді білдірсе, Англияда ХV ғасырдан бастап кәсіпкерлікке жақын келесі
көрсетілгендей түсініктер қоланылды: merchant - саудагер, adventure -
тәуекелге барушы адам, undertaker - міндеттерді өзіне алушы тұлға[1,
136б].
Кәсіпкерліктің тарихы орта ғасырлардан басталады. Осы кезеңнен бастап
саудагерлер, қолөнершілер, көпестер, миссионерлер өздерін кәсіпкер ретінде
көрсете білді. Капитализмнің пайда болуынан бастап байлыққа деген ұмтылыс
шексіз пайданы алуға ынта тудырды. Кәсіпкерліктің іс-әрекеті мәдени
шеңберге ие бола отырып, мамандандырылған сипатқа ие болды. Көп жағдайларда
кәсіпкерлер өндіріс құралдарының иесі бола отырып, өз фабрикаларында,
зауыттарында өздері қызмет жасады.
ХІV ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болып,
акционерлік қоғамдар пайда құрыла бастады. Бірінші акционерлік компаниялар
халықаралық сауда саласында қалыптасты. Ең бірінші 1554 жылы Ресеймен сауда
қатынастарын жүргізу үшін ағылшын сауда компаниясы қалыптасты. Кейінірек,
Гудзон шығанағымен сауда жасаған ағылшын және голландия компанияларының
құрылуына алып келді. Осыдан кейін шарушылықтың акционерлік формасы
экономиканың басқа салаларына ене бастады.
ХVІІ ғасырдың аяғында бірінші акционерлік банктер қалыптасты. Осылай
1694 жылы акционерлік бастамалар негізінде Ағылшын банкі, 1695 жылы
Шотландия банкі құрылды. ХVІІІ ғасырдың аяғы, ХІХ ғасырдың басында банктік
істің акционерлік формасын жүргізу көптеген мемлекеттерде кеңінен дами
бастады. Бұндай жағдайларда ұсақ фирмаларға өмір сүру қиынға соғып, орта
және ірі фирмалар пайда болды. Соның негізінде максималды пайда табу мотиві
күшейді. Осы кезеңде жаңа мамандықтар – жетекші менеджер және ірі өндіріс
ұйымдастырушы мамандықтары қалыптасты. Алғашқы кезде бір жаққа жинақталған
кәсіпкерлік функциялар мамандандырылған бағытқа бөлінеді. Экономистер,
қаржыгерлер, бухгалтерлер, заңгерлер, конструкторлар, технологтар,
мамандықтары пайда бола бастады. Олардың бәрінен менеджерлергежоғарылау
болып, олар көптеген қызмететрден босатылып, өндірісті басқаруға және
ұйымдастыруға тоқталған.
Кәсіпкерлік концепциясының теориясын бірінші болып Ричард Кантильон
1725-1730 жылдары өз еңбектерінде сипаттады. Соңғы 250 жыл арасында
кәсіпкерлік теориясы түрлі ғалымдар мен экономистер еңбегінде бейнеленіп,
ақырында олар кәсіпкерлікті –– адамның тәуелділікпен инновацияға сай
бейімділігі емес, бұл одан да көп мағынаға ие жаңа бір кәсіпорынды құру деп
ақырғы бір тұжырымға тоқталды[2, 64б].
Кейінірек, ХVІІІ ғасырдың аяғы – ХІХ ғасырдың басында танымал француз
экономисті Жан Батист Сэй (1767-1832жж) өзінің Саяси экономиканың
трактаты (1803ж) атты еңбегінде кәсіпкерлік қызметтің анықтамасын үш
классикалық өндіріс факторларымен – жердің, капиталдың, еңбектің бірігуімен
байланыстырды. Сонымен қатар, ол ағылшын кәсіпкерлерінің дарындылығы -
Англия өнеркәсібінің дамуының бірден-бір факторы деп атайды. Сэйдің пікір
бойынша кәсіпкер немесе өндіріс шеберлері келесідей қасиеттерді және сапаны
иемденуі тиіс:
- олар төлем қабілетті, тұрақты, парасатты, мұқиятты болуы тиіс;
- олар капиталды қарыз түрінде тартып, уақытында несиені қайтаруы
тиіс;
- олар бизнесте әділетті, бизнес ақпаратынан хабардар, өжеттілік
сияқты моральдік қасиеттерді өзіне біріктіруі тиіс;
- олар қандай да тауар ерекшелігін, маңыздылығын және болжанатын
сұраныс пен өндіріс әдістерін нақты бағалуы тиіс;
- бір уақытта олар жұмыс күшін, керек құрал-жабдықтарды, тауарларды
сатып алатын тұтынушыларды тауып, оларды бір жүйеге біріктіріп,
сонымен қатар экономикалық көрсеткіштерді бақылау мен қойылған
мақсаттарға жетуге тырысу керек . Басқаша сөзбен айтқанда олар
басқару мен әкімшіліктендіру өнерін иемдену керек;
- олар өнімді рынокта сатудың бұрын оның бағасы мен құнын дұрыс
есептеуді білу керек.
Сэйдің негізгі тезисі өнімді шығарудағы кәсіпкерлердің басымды рөлін
мойындауда. Сэйдің ойынша, кәсіпкердің табысы мен еңбегі үшін марапат,
өндірісті ұйымдастыра білу және тауар өткізу, тәртіптің рухын қамтамасыз
ету болып табылады.
Оның айтуынша, кәсіпкер – бұл өзіне және белгілі бір тауар өндіруде
тәуекелділікті қолына алатын адам.
Өкінішке орай, экономикалық ғылымның негізін қалаушылар – классиктер –
кәсіпкердің тұлғасына онша көңіл бөлмегенін айта кеткен жөн. Кәсіпкерлік
қызмет олардың ғылыми анализінің пәні болған жоқ. Ағылшынның экономист –
ғалымдары Адам Смит (1723-1790жж) және Давид Рикардо (1772-1823жж)
экономиканы өзін-өзі реттейтін механизм ретінде көрді. Бұндай механизмде
шығармашылық кәсіпкерлікке орын табылмады. Бірақ, А.Смит өзінің Халық
байлықтарының табиғаты мен себептерін зерттеу атты негізгі еңбегінде
кәсіпкердің сипатына көңіл бөлген. А.Смиттің ойынша, кәсіпкер капиталдың
иесі бола тұрып, белгілі-бір коммерциялық ойды жүзеге асыру үшін және пайда
табу мақсатында тәуекелділікке барады, өйткені қандай да бір қызметке
капиталды салудың өзі белгілі бір тәуекел элементінен тұрады. Кәсіпкерлік
пайда, А.Смиттің ойынша, бұл тәуекелге барғаны үшін компенсация болып
табылады. Кәсіпкер өзі жоспарлайды, өндірісті өзі ұйымдастырады, еңбекті
бөлумен байланысты пайданы жүзеге асырады, сонымен қатар өндірістік
қызметтің нәтижесінде билік етеді[3, 105б].
Давид Рикардо капитализмде – абсолюттік табиғи, жойылмайтын өндіріс
әдісін көрді, ал кәсіпкерлік қызметті тиімді шаруашылықтың міндетті
элементі ретінде қарастырады.
К.Маркстің экономикалық теориясының негізінде кәсіпкер капиталист-
эксплуататор ретінде көрсетілген.
Американдық экономист Дж.Б.Кларк (1847-1938ж.ж.) Сэйдің үш біріккен
формуласын біршама өзгертті. Оның ойынша, өндірістік процесте әрдайым 4
фактор қатысып отырады:
1) капитал;
2) капиталдың игіліктік пен өндірістік құралдары және жер;
3) кәсіпкердің қызметі;
4) жұмысшының еңбегі.
Осылай бола тұра әр факторға өндіріс табысының арнайы бөлігі керек:
Капитал – капиталистке пайыз әкеледі, капиталдық игілік – рентаны,
капиталистің кәсіпкерлік қызметі – пайда әкеледі, ал жұмысшы еңбегі – оған
жалақыны қамтамасыз етеді. Басқа сөзбен айтқанда:
Еркін бәсеке еңбекке – еңбекпен жасалатынды, капиталистке –
капиталистпен жасалатындаы беруге ұмтылады деп жазған. Осы кезеңде
кәсіпкерлер қызметін американдық экономист Дж.Б.Кларк осылай түсінген.
Кәсіпкердің шешім қабылдау концепциясына өз еңбегін сіңірген Карл
Менеджер (1871ж) болды. Ол субъективті австриялық экономикалық мектептің
негізін салушылардың бірі. Ол кәсіпкер қызметінлегі нақты тәуекелділікті
кәсіпкердің өзі қабылдауы өте үлкен мәнге ие емес. Тәуекелділік – бұл
сирек кездесетін құбылыстар болып табылады, -деп тұжырымдайды. Менеджер
өндіретін өнім түрін таңдаумен, керек ресурстарды табуға кәсіпкердің шешім
қабылдау процесін 4 кезеңмен бөліп көрсетті:
а) экономикалық жағдайлар туралы мәліметтер жинау;
б)экономикалық есеп (түрлі варианттар ішінен тиімді өндіріс әдісін
таңдау);
б) кәсіпорынның мақсатына сай келетін тауар өндіру;
в) негізгі экономикалық нәтижелерге жету үшін өндірістік жоспардың
орындалуын қадағалау.
Француз экономисті А.Маршалл (1907-1968жж) Бірінші болып жоғарыда
айтылған үш классикалық саяси экономияның өндіріс факторларына жер,
капитал, еңбек) төртінші фактор – ұйымдастыруды қосты. Ол бірінші болып
менеджер мен кәсіпкер арасындағы айырмашылықты дәлелдеді. Осы кезден бастап
кәсіпкерлік түсінігі, сонымен қатар оның функциялары кеңейе түсті. Менеджер
– кәсіпорындағы ең басты функцияны атқарса, кәсіпкер бизнестің сәтті
болуына байланысты барлық жауапкершілік пен тәуекелділікті өз мойнына алушы
тұлға болып табылады. Сондықтан ол менеджерге және кәсіпкер тән қасиеттерді
иемденуі керек.
Сонымен қатар А.Маршалл мінсіз кәсіпкерді сипаттайтын қасиеттердің көп
болуын ескеріп. Тек кәсіпкерлердің кейбіреулері ғана бұл қасиеттерді
иемдене алады деп тұжырымға келеді.
Негізінде кәсіпкерлер кейбір кезде өте күшті, кейбір кезде керісінше,
бірақ кәсіпкерлердің басты міндеті капитал мен еңбекті айналысқа келтіру
негізінде жоспар жасап, оны келешекте орындау іс-шараларын егжейлі-тегжейлі
көрсету болып табылады. Кәсіпорын өскен сайын, кәсіпкерлік қабілет те арта
түсу керек, сонымен қатар ол өзінің қайсарлығын, бірегейлігін, сан
қырлылығын, бастамашыл іс-әрекеттерге дайындығын өн бойына жинақтап, сақтап
қалған жағдайда ғана, ол әмбебап та, сәттілікті кәсіпкер болып қала
алады[4, 33б].
Орта ғасырдың менеджмент тарихын зерттеген маман Йозеф Шумпетерді
(1910 ж) қазіргі кәсіпкерліктің атасы деп те атайды. Шумпетер өз оқуларында
қызмет етіп жатқан бизнесті тек қана басқара алатын менеджер ретіндегі
кәсіпкер бейнесіне ауытқып кеткен. Кәсіпкердің мәні өндіргіш күштерді
жаңадан (қайта) ұйымдастырып, құрамдастырады. Ал осы өндірігіш күштердің
қозғалысы, өз кезегінде, жалпы экономикалық қозғалысқа немесе кәсіпкерлік
циклдарының жылдамдауына әкеліп соғады. Шумпетер кәсіпкерлік іс-әрекетте
қолданатын келесі бағыттарды. (немесе олардың жиынтығын) анықтайды:
- жаңа тауар мен қызмет көрсетулер;
- кәсіпкерлердің жаңа әдістері;
- өткізудің жаңа рыноктары;
- жабдықтаудың жаңа көздері;
- ұйымдастырудың жаңа формалары (нысандары).
И.Шумпетер кәсіпкерлерді жай алып сатарлар мен инвесторлардан
ерекшеленетін - әлеуметтік-экономикалық жаңашылы деп атайды. Олар
(кәсіпкерлер) әр түрлі бағыттар мен құрамдастарды біріктіріп жаңа бизнесті
құрады.
Шумпетер әр түрлі материалдар, өндіріс құрал-жабдықтарының жай
жинақтарымен тұжырымдалмайтын кәсіпкерлік еңбегінің ерекшелігін көрсетеді.
Ал бұл ерекшелік мынадай:
- жаңа тауарлар мен қызмет көрсетулерді;
- өндірістің жаңа әдістерін;
- жаңа өткізу рыноктарын;
- жабдықтаудың жаңа көздерін;
- ұйымдастырудың жаңа формаларын табу және енгізу арқылы әр түрлі
материалдар мен өндіріс құрал-жабдықтарын тиімді қолдану.
Соның негізінде олар өзінің еңбегімен пайданы жасап шығарады және бұл
пайда қазіргі кезде кәсіпкердің пайдасы деп те аталады.
Франк Найт (1921ж) кәсіпкерлік қызметтің ең басты ерекше белгісі
болып, бұның болашағы белгісіз жағдайларда жұмыс істеуі. Ф.Найттың пікірі
бойынша кәсіпкер - әрқашан өз позициясын берік ұстап, осы арқылы түрлі
жолында кездескен тосқауылдарды батыл түрде жеңіп өтуді мақсат етіп қойған
адам. Найт кәсіпкердің қызметін жалпы сипатта бейнелеп ұйымдастыруына және
бақылау қызметтеріне орындайтын менеджерден тұратын, меншігінде кәсіпорын
мен капиталды иемденетін меншігі болуы тиіс. Ф.Найттың пікірі бойынша
кәсіпкерліктің мәні нақты қызметтерді орындауда және кәсіпорынды құруда
емес, керісінше болашағы белгісіз жағдайларда жұмыс істеумен сыртқы ортаның
өзгеруіне тез арада жауап қайтару болып табылады. Кәсіпкер өз кәсіпорнының
пайдасын арттыру мақсатында өзінің капиталымен ақталған тәуекелдікке баруға
дайын болу керек[5, 23б].
Енді осы заманға авторлар позициясынан кәсіпкерлік теориясын
қарастырсақ, ең бірінші Давид Маккеланд (1961ж) қарап өткеніміз жөн. Ол
кәсіпкерге келесідей сипаттамалар береді:
- ақталған тәуекелге бару шеберлігі;
- жігерлілігі мен жасампаздық белсенділігі;
- өзіндік және дербес жауапкершілігі;
- қабылдаған шешімдерінің салдарын білу;
- келешектегі сыртқы орта өзгерістерін болжап білу;
- ұйымдастырушылық шеберлігі.
Питер Друкер (1964ж) кәсіпорынды ұйымдастыру мүмкіндігі түсінігін
экономика ғылымына бірінші болып енгізді. Жаңа кәсіпорынға ресурстарды
іздеу мен оларды орналастырудан бұрын бизнестің дамуына қолайлы
мүмкіндіктерді иелену керек. Экономистер кәсіпорынның пайдасын арттыруды
айтады. Керісінше пайданы алу үшін мүмкіндіктерді арттыру туралды сөз болып
отыр. Бизнеске қолайлы мүмкіндіктерді іздеу кәсіпкер қызметініің негізі
болып табылады, нәтижесінде кәсіпкер нәтижелілігі төмен сферадан жоғары
нәтиже беретін сфераларға өз ресурсатырн ауыстырады. Кәсіпкерлік қызметінің
ерекшелігі бұл – жоғарға нәтижені кәсіпорындарды құру қабілеттілігінің
байланыстырады.
Харви Либенстейн (1978ж) кәсіпкерлік белсенділігінің екі түрін
қарастырады: қызметтің бірінші түрі – менеджментке сай күнделкті атқаратын
қызметтерді орындаумен байланысты болса, екіншісі – инновациялық қызмет
түрі.
Бірінші қызмет түрі қалыптасқан және толық зерттелген рыноктық ортада
қызмет ететін кәсіпорындарды басқаруды білдіреді.
Инновациялық қызмет жаңа рыноктардың шарттарында жұмыс істеу мен
тауарлардың және қызмет көрсетулердің жаңа түрлерін шығарумен байланысты
кәсіпкерлік әр түрлі рыноктық жағдайларда тиімді қызмет ете білуі тиіс.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі субъектісі болып – кәсіпкер саналады. Сонымен
қатар тұтынушылар, мемлекет, жалдамалы жұмысшы және бизнестегі серіктестері
болып табылады. Кәсіпкерлік қызметте маңызды орынды объект иемденеді.
Өйткені объект пен кәсіпкерлік идеясы болып табылады.
Қорыта айтқанда, кәсіпкерлік қызметінің объектісі бұл – тауар, өнім,
қызмет және тағы басқалар болып табылады, яғни кімнің де болса қажеттілігін
қанағаттандыратын және рынокқа тұтыну, қолдану, сатып алу үшін ұсынылады.
1.2 Жеке кәсіпкерлер бизнес субъектісі ретінде және құқықтық мәртебесі
ҚР Азаматтық кодексінің (бұдан әрі ҚР АК) 10-б. 1-т.-на сәйкес
Кәсіпкерлік – меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке не мемлекеттік кәсіпорынды
шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы
қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және
мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Бұл анықтама толық емес
шығар, бірақ оны талдауы кәсіпкерліктің төмендегідей белгілерін атауға
мүмкіндік береді:
- Дербестік кәсіпкердің мүліктік және ұйымдық дербестігін шартты
түрде бөліп көрсетуге болады. Қызметтің экономикалық базасы сияқты
мүліктік дербестік кәсіпкерде айрықша өзіндік мүліктің бар
болуымен анықталады. Мүліктік дербестік көлемі негізінде осы
мүліктік субъекті жататын заңдық атағына байланысты болады.
Мүліктің меншік иесінің дербестігі анағұрлым басым. Шаруашылық
жүргізу құқығында жұмыс істейтін кәсіпкорындардың да айтарлықтай
мүліктік, бірақ заңмен шектелген дербестігі бар. Ұйымдық дербестік
– кәсіпкерлік қызмет барысында дербес шешімдерді қабылдау
мүмкіншілігі. Осындай қызметпен шұғылдану туралы шешім қабылдау,
қызметтің түрін, ұйымдық-құқықтық нысанын, құрылтайшылардың
шеңберін таңдау – мұның бәрі-ұйымдық дербестіктің көрінуі.
- Кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол шаруашылық
жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге мүмкіндігі
болған зиянды кәсіпорындардың біле тұра жол берген әкімшілік-
жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті
түрде ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекел – табысты жұмысқа қуатты
ынта.
- Кәсіпкерлік қызмет әрқашан табысты жүйелі түрде алуға бағытталған.
- Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік анықтамасына сәйкес субъектілер
табысты тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызмет
көрсетуден алады. Бірақ бұл тұжырым түзетуді талап етеді. Істің
мәні мынада, кәсіпкерлік қызмет көп қырлы және оның бағыттарын
көрсетілген тізім арқылы ұсынуға болмайды. Осылайша, субъект
табысты мүлікті иелену құқығын іске асыру барысында ала алады
(мысалы, оны жалға беру кезінде. Жалдау – иелік ету және
пайдалану, бірақ иелену емес). Патент иесі табысты жүйелі түрде
алады, басқа адамдарға өзінің зияткерлік қызметі нәтижесін
пайдалануына құқығын беріп, лицензиялық шарттар жасасады.
- Кәсіпкерлік қызметті заңмен анықталған ретте кәсіпкерлер ретінде
заңмен белгілеген тәртіппен тіркелген адамдар жүзеге асырады.
Кәсіпкерлік қызметпен заңды және жеке тұлғалар айналысады. Жеке
кәсіпкерлік - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға бағытталған,
жеке кәсіпкерлік субъектілерінің өздерінің меншігіне негізделген және жеке
кәсіпкерлік субъектілерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі(6(. Қазақстан
Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді және Азаматтық кодекстен және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті
шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша
құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік
органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын
белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1.Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2.Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3.Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркеу өз бетiмен тiркелу сипатында
жасалады және жеке кәсiпкер ретiнде есепке алынады. Мынадай шарттардың
бiрiне сәйкес кәсiпкерлер мiндеттi мемлекеттiк тiркеуге жатады:
- жалданбалы қызметкерлердiң еңбегiн тұрақты негiзде пайдаланатын;
- кәсiпкерлiк қызметтен салық заңдарына сәйкес есептелген, Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде жеке тұлғалар үшiн белгiленген жиынтық
жылдық табыстың салық салынбайтын мөлшерiнен артық жиынтық жылдық табыс
табатын жеке кәсiпкерлер.
Жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеуде өзінің тұрғылықты жері бойынша
салық органына жеке кәсіпкер ретінде есепке тұрады. Кәсіпкерді мемелекеттік
тіркеуге құрылтай құжаттары қажет етілмейді. Салық органынды келесідей
құжаттар керек:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) жеке куәлік көшірмесі;
3) жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады;
4) РНН көшірмесі;
5) СИК көшірмесі
6) Жеке кәсіпкерліктің тұрғылықты жерін растайтын құжат;
7) 3,5х 4,5-1шт сурет.
Жеке кәсіпкерліктің тұрғылықты жерін анықтайтын құжат ол: азаматтың
тіркеу кітапшасы немесе жылжымайтын мүлік меншік иесін немесе уақытша
қолдануын растайтын құжат.
Егер өтініш беруші кәмелеттік жасқа толмаса жоғарғы құжаттар тізіміне
ата-анасының, асырап алушы немесе қамқоршысының келісімі қажет. Егер
келісім болмаса кәмелетке толмаған баланы толық әрекетке қабілетті деген
соттың шешімі қажет.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен міндеттерi:
а) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жеке
кәсіпкерліктің кез келген түрін жүзеге асыруға;
ә) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жалдамалы еңбекті пайдалана
отырып, жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға;
б) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен филиалдар мен
өкілдіктер құруға;
в) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда,
өндірілген тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) бағасын дербес
белгілеуге;
г) жеке кәсіпкерлік субъектілеріне өтеулі негізде қаражат (қарыз) беруге;
ғ) өзінің құқықтық қабілеті шегінде сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыруға;
д) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін құруға;
ж) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері арқылы
сарапшылық кеңестердің жұмысына қатысуға;
з) бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын құқық қорғау
органдарына және мемлекеттік органдарға жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
құқықтарын бұзуға кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту мәселелері бойынша
жүгінуге;
е) өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сот органдарына жүгінуге;
к) жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелері жөніндегі нормативтік
құқықтық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына септігін
тигізетін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстарды мемлекеттік
органдардың қарауына енгізуге құқылы.
Жеке кәсіпкер келесі міндеттерді орындайды:
- еңбек заңдарына сәйкес жалдау бойынша алатын азаматтармен шарттар
(келісім шарттар), сондай-ақ еңбек ұжымдарының талабы бойынша ұжымдық
шарттар жасауға;
- жалдамалы қызметкерлер ґөздерінің әлеуметтік-экономикалық мүдделерін
қорғау үшін кәсіптік одақтарға бірігуіне кедергі жасамауға;
- жалданып жұмыс істейтін адамдардың еңбегіне ақыны заң актілерінде
белгіленген ең төменгі мөлшерден кем емес деңгейде төлеуге;
- қолданылып жүрген ережелер мен нормаларды басшылыққа ала отырып
экологиялық қауіпсіздікті, еңбек қорғауды, қауіпсіздік техникасын,
өндірістік гигиена мен санитарияны қамтамасыз ету жөнінде шаралар
қолдануға;
- салықтарды және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi
кезінде және толық төлеуге және мемлекеттің алдында басқа да қаржы
міндеттемелерін орындауға;
- Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес лицензиялауға жататын
салаларда қызметіне, арнайы келісім (лицензия) алуға міндетті(7(.
Қазақстан Республикасының жеке кәсіпкерлік туралы заңға сәйкес жеке
кәсіпкерліктің субъектісі:
- шағын кәсіпкерлік субъектілері;
- орта кәсіпкерлік субъектілері;
- ірі кәсіпкерлік субъектілеріне бөлінеді.
Шағын кәсіпкерліктің субъекті Заңды тұлға құрмаған, жұмыскерлерінің
жылдық орташа саны елу адамнан астам дара кәсіпкерлер және жеке
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің жылдық орташа саны елуден
астам, бірақ екі жүз елу адамнан аспайтын және жыл бойғы активтердің орташа
жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда
белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен
аспайтын заңды тұлғалар орта кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.
Мыналарды:
- есірткі заттарының, психотроптық заттардың және прекурсорлардың
айналымымен байланысты қызметті;
- акцизделетін өнімді өндіруді және (немесе) көтерме сатуды;
- астық қабылдау пункттерінде астық сақтау жөніндегі қызметті;
- лотереялар өткізуді;
- ойын және шоу-бизнес саласындағы қызметті;
- сертификаттау, метрология және сапаны басқару саласындағы қызметті;
- мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу энергиясын өндіру, қайта
өңдеу және сату жөніндегі қызметті;
- радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті;
- банк қызметін (не банк операцияларының жекелеген түрлерін) және
сақтандыру нарығындағы қызметті (сақтандыру агентінің қызметінен
басқа);
- аудиторлық қызметті;
- бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметті жүзеге асыратын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
таныла алмайды.
Жеке кәсiпкерлiктiң түрлерi дара кәсiпкерлiк және бiрлескен
кәсiпкерлiк болып бөлінеді. Дара кәсіпкерлік - жеке тұлғалардың кіріс
алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және
жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе
бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі
мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік
етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде
тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті
жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда,
егер заңдарда немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге
келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың
дербес бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасы беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасын беру үшін дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында айқындалған тәртіппен алым алынады. Бірлескен (дара
кәсіпкерлікті тіркеу кезінде өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік
органдармен қатынастарда мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Бірлескен кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық
мәмілелер бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады,
ал құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
- Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
- Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
- Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
Сонымен, жеке кәсіпкер дегеніміз заңды тұлға жасамай және заңды
тұлғаның қатысуынсыз жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлға.
1.3 Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Мына ұйым заңды тұлға бола алады:
- меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы ие;
- оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап
беретiн;
- өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие
болатын;
- оларды жүзеге асыра алатын;
- сотта талапкер және жауапкер бола алатын;
- дербес балансы немесе сметасы болатын;
- атауы жазылған мөрi болатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлғаның оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкiндiк беретiн
өз атауы болады, оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық нысанын
көрсетудi қамтиды, атауы оның құрылтай құжаттарында көрсетiледi. Ол
заңдарда көзделген қосымша мағлұматты қамтуы мүмкiн. Заңды тұлғаның
атауында заң талаптарына немесе қоғамдық мораль қалыптарына қайшы келетiн
аттарды, егер жеке адамдардың есiмдерi қатысушылардың есiмдерiне сәйкес
келмесе не қатысушылар бұл адамдардың есiмiн пайдалануға олардан (олардың
мұрагерлерiнен) рұқсат алмаса, олардың есiмдерiн пайдалануға жол
берiлмейдi.
Мемлекеттiк органдар болып табылмайтын заңды тұлғалардың фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында, Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде, Президентi мен Үкiметi актiлерiнде
белгiленген Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ресми
атауларына сiлтемелердi пайдалануға тыйым салынады.
Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде белгiленетiн жекелеген қызмет
түрлерiмен лицензия негiзiнде ғана айналыса алады.
Республикасының 1995 жылғы 17 сәуiрдегi N 2198 Заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы
заңына сәйкес:
Өздерiнiң құрылу мақсатында, өз қызметiнiң түрi мен сипатына,
қатысушылар құрамына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында
құрылатын барлық заңды тұлғалар мемлекеттiк тiркеуге жатады. Заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан филиалдары мен
өкiлдiктерi, оларға заңды тұлға құқығы берiлмей-ақ есептiк тiркеуге
жатады.
Заңды тұлғаларды тiркеуге ұсынылатын құжаттардың тiзiмi:
1. Акционерлiк қоғам:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- жарғы, өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда;
- құрылтай жиналысының хаттамасы;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
2. Мемлекеттiк кәсiпорын:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- жарғы;
- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе жергiлiктi атқарушы органының
кәсiпорынды құру туралы шешiмi;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
3. Сенiм серiктестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- құрылтай шарт;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
4. Қоғамдық бiрлестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- құрылтай съезiнде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы;
- жарғыны қабылдаған құрылтай съезiнiң (конференциясының,
жиналысының) хаттамасы, оған съезд (конференция, жиналыс) төрағасы
және хатшы қол қояды;
- тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күнi, айы, жылы, мекен-жайы, үй
және қызмет телефоны, жеке қолтаңбасы көрсетiлген қоғамдық
бiрлестiктiң бастамашыл азаматтарының тiзiмi;
- қоғамдық бiрлестiктiң тұрақты жұмыс iстейтiн органының тұрған жерiн
растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
5. Заңды тұлғалардың қауымдастық (одақ) нысанындағы бiрлестiгi, жеке
кәсiпкерлердiң және заңды тұлғалардың бiрлестiгi, жеке кәсiпкерлердiң
бiрлестiгi:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- бiрлестiктiң барлық құрылтайшылары қол қойған құрылтай шарты;
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
6. Өндiрiстiк кооператив:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- құрылтай шарты (құрылтайшылар қалауы бойынша);
- тұрған жерiн растайтын құжат;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат.
7. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк және қосымша жауапкершiлiгi бар
серiктестiк:
- тiркеу туралы өтiнiш;
- өз қызметiн Үлгi жарғы негiзiнде жүзеге асыратын шағын, орта, iрi
кәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жарғы;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркеу үшiн бюджетке алым төленгенiн растайтын
түбiртек немесе құжат(8(.
Филиал мен өкiлдiктi есептiк тiркеу тәртiбi: ол үшiн тiркеушi органға
Қазақстан Республикасының Әдiлет министрлiгi белгiлеген нысан бойынша
өтiнiш берiледi. Өтiнiшке филиалды немесе өкiлдiктi құрушы заңды тұлға
уәкiлеттiк берген адам қол қояды.
Өтiнiшке заңды тұлғаның филиал (өкiлдiк) құру туралы заңды тұлғаның
мөрi басылған шешiмi, заңды тұлға бекiткен мемлекеттiк және орыс тiлдерiнде
жазылған филиал (өкiлдiк) туралы ереженiң үш данасы, заңды тұлға жарғысының
(ережесiнiң) және оны мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң көшiрмелерi,
филиалдың (өкiлдiктiң) басшысына берiлген заңды тұлғаның (қоғамдық және
дiни бiрлестiктердi қоспағанда) сенiмхаты, заңды тұлғаларды мемлекеттiк
тiркегенi және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркегенi үшiн алым
төленгенiн және филиалдың (өкiлдiктiң) орналасқан жерiн растайтын құжаттар
қоса берiледi.
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға
тiркелгеннен кейiн оның фирмалық атауы болып табылады. Белгiлi бiр фирмалық
атауымен заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi.
Фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр фирмалық
атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң талап етуi
бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген залалдың орнын
толтырады.
Заңды тұлғаның екі түрі бар: коммерциялық және коммерциялық емес. Өз
қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға
мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам,
өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн. Коммерциялық емес
ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк
қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк нысанында және
заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық
мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесiне (салымдарына) бөлiнген
коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп танылады. Құрылтайшылардың
салымдары есебiнен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серiктестiк өз қызметi
үрдiсiнде өндiрген және алған мүлiк меншiк құқығы бойынша серiктестiкке
тиесiлi болады. Шаруашылық серiктестiктi бiр адам құруы мүмкiн, ол
оның бiрден-бiр қатысушысы болады. Шаруашылық серiктестiктер толық
серiктестiк, сенiм серiктестiгi, жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк,
қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк нысандарында құрылуы мүмкiн.
Азаматтар ғана толық серiктестiктiң қатысушылары және сенiм
серiктестiгiндегi толық серiктер бола алады. Шаруашылық серіктестігінін
кұрылтайшылары тіркеуден өткеннен кейінқатысушы мәртебесін алады.
Шаруашылык серіктестігінің қүрылтайшылары жалпы ереже бойынша занды тұлға
да, жеке түлға да бола алады.
Шаруашылық серiктестiкке қатысушылар:
1) құрылтай құжаттарының талаптарын сақтауға;
2) салымдарды құрылтай құжаттарында көзделген тәртiп, мөлшер, әдiстер
және мерзiмдер бойынша салып отыруға;
3) шаруашылық серiктестiк коммерциялық құпия деп жариялаған
мәлiметтердi жария етпеуге мiндеттi.
Шаруашылық серiктестiктер заң құжаттарында белгiленген реттер мен
тәртiп бойынша қатысушылардың жалпы жиналысының шешiмiмен шаруашылық
серiктестiктiң бiр түрiнен екiншi түрi не акционерлiк қоғамдар немесе
өндiрiстiк кооперативтер болып қайта құрылуы мүмкiн.
Толық серiктестiктiң мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда қатысушылары
серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ
жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп танылады. Азамат
бiр ғана толық серiктестiктiң қатысушысы бола алады. Толық серiктестiктiң
жарғылық капиталының мөлшерiн оның құрылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң
құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек. Толық
серiктестiкке қатысушылардың қайсы бiреуi шығып кеткен немесе қайтыс болған
жағдайда, олардың бiрi хабар-ошарсыз кеттi, әрекет қабiлеттiгi жоқ немесе
әрекет қабiлеттiгi шектеулi, не банкрот деп танылған немесе несие берушi
бiр қатысушы жарғылық капиталдағы оның үлесiне сәйкес келетiн мүлкiнен ақы
өндiрiп алған реттерде, егер ол серiктестiктiң құрылтай құжаттарында
көзделсе немесе қалған қатысушылар келiсетiн болса, серiктестiк өз қызметiн
жалғастыра бередi.
Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкiмен қосымша
жауап беретiн бiр немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серiктестiктiң
мүлкiне өздерi салған салымдардың жиынтығымен шектелетiн бiр немесе одан
көп қатысушыларды да енгiзетiн және серiктестiктiң кәсiпкерлiк қызметтi
жүзеге асыруға қатыспайтын серiктестiк сенiм серiктестiгi деп танылады.
Сенiм серiктестiгiндегi толық серiктес толық серiктестiктiң қатысушысы бола
алмайды.
Сенім серіктестігі дегеніміз серіктестіктің міндеттемелері бойынша
езінің бүкіл мүлкімен (толық серіктерімен) косымша жауап береді жауап
беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серіктестіктің
(салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін
бір немесе одан да көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктің
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік болып табылады.
Азамат тек бiр ғана сенiм серiктестiгiнiң толық серiктесi бола алады. Сенiм
серiктестiгiндегi толық серiктес толық серiктестiктiң қатысушысы бола
алмайды. Сенiм серiктестiгiнiң тоқтатылуы:
Сенiм серiктестiгi оған қатысушы барлық салымшылар шығып кеткен
жағдайда тоқтатылады. Толық серiктестер сенiм серiктестiгiн таратудың
орнына оны толық серiктестiк етiп қайта құруға құқылы. Сенiм серiктестiгi
толық серiктестiктi тарату үшiн көзделген негiздер бойынша да таратылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік және акционерлік қоғам бір тұлғамен құрылуы мүмкін.
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда серіктестіктін.
міндеттемелері бойынша қатысушылары өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ
жауапкершілікте болатын серіктестік толык, серіктестік деп танылады.
Бір немесе бірнеше адамкүрған, жарғылық капиталы қүрылтай құжаттарымен
белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі
серіктестік деп танылады. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң салымдарды
толық қоспаған қатысушылары оның мiндеттемелерi бойынша әрбiр қатысушының
салым салмаған бөлiгiнiң құны шегiнде ортақ жауапты болады. Жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiкке қатысушылардың саны шектелмейдi, сондай –ақ
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң жалғыз қатысушы ретiнде бiр адамнан
тұратын басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz