Кәкімжан Қазыбаевтың публицистикасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2.5
Ітарау. Кәкімжан Қазыбаевтың публицистикасы.
І.1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік қызметі ... ... ... ... ... 6.17
І.2. Қаламгердің шығармашылығының тақырыбы, проблемасы, идеясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18.31
ІІтарау. Кәкімжан Қазыбаев шығармаларының белгілері.
ІІ.1.К. Қазыбаев публицистикасының көркемдік ерекшеліктері ... ... ... ... 32.39
ІІ.2.Журналист, қоғам қайраткері, публицист К. Қазыбаев хақындағы толғаныстар мен естелік хаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40.47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.50
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53.54
Ітарау. Кәкімжан Қазыбаевтың публицистикасы.
І.1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік қызметі ... ... ... ... ... 6.17
І.2. Қаламгердің шығармашылығының тақырыбы, проблемасы, идеясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18.31
ІІтарау. Кәкімжан Қазыбаев шығармаларының белгілері.
ІІ.1.К. Қазыбаев публицистикасының көркемдік ерекшеліктері ... ... ... ... 32.39
ІІ.2.Журналист, қоғам қайраткері, публицист К. Қазыбаев хақындағы толғаныстар мен естелік хаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40.47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48.50
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.52
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53.54
Жалпы, публицистика деген сөздің шығу төркіні жайлы айтсақ, бұл латынның publicus – қоғамдық деген сөзінен шыққан. Бірақ аңғаратынымыз публицистика сөзінің этимологиясы «қоғамдық» деген сөзге тікелей қатысты.
Қазақ зерттеушілерінің ішінде публицистикаға тұңғыш анықтаманы А. Байтұрсынов өзінің «Әдебиет танытқыш» атты еңбегінде берді. Ол публицистиканы көсем сөз деген қазақ сөзімен байланыстырады.
Көсем сөз шешен сөз сияқты әлеуметке айтқанын істету мақсатымен шығарылатын сөз. Шешен сөзден мұның айырмашылығы – шешен сөз ауызша айтылады, көсем сөз жазумен айтылады. Ол әлеумет ісіне басшылық пікір жүргізе алатын сөз болғандықтан да көсем сөз деп аталады. Публицистика белгілі бір күннің, белгілі бір дәуірдің тарихын сол күннің, сол дәуірдің саясатымен, философиялық көзқарасымен байланыстыра отырып жасайды. Публицистика дегеніміз – заман тарихи, дәуір тынысы, өмір шежіресі. Шежіре болғанда да күнделікті тіршіліктің рухани бейнесі, жанды көрінісі. «Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде» публицистикаға біршама жинақы анықтама берілген: публицистика – әдебиет пен журналистиканың қоғамдағы көкейтесті, өткір мәселелерді қозғайтын саласы. Оның мақсаты – нақтылы саяси, экономикалық, әлеуметтік, философиялық мәселелерді көтере отырып, өз кезеңіндегі қоғамдық ойға ықпал ету. Бұл – мерзімді баспасөз бетіндегі көптеген жанрларға бірдей қатысты ұғым. Сондықтан публицистер айтпақ ойы, оны жеткізу ыңғайына қарай кейде памфлет, кейде эссе, мақала, ашық хат, кейде фельетон жазып, жариялайды.
Нағыз публицистикада әлеуметтік-тәрбиелік ықпал жасаудың орасан зор күші бар, өйткені ол оқырманға, көрерменге, тыңдаушыға дұрыс бағыт сілтейді. Адамдардың ақыл – ойы мен сөздеріне әсер етудегі маңызды рөлді де атқарады. Публицистикалық құбылыстарға ғылыми тұрғыдан баға беру, дәлелдеудің айқындығы, өткірлік, барынша ықпал етуге ұмтылушылық тән.
Публицист өз шығармасын қоғамдағы адамдардың қалың тобына арнап жазады. Ал мұның өзі шығарманың өзіне тән мазмұнын, пішінін, әдіс-тәсілін талап етеді. Бұл ерекшеліктер публицистиканың функциясымен, оның қоғам өміріндегі жалпы атқаратын рөлімен тығыз байланысты. Публицистиканың мазмұны, пішіні мен әдіс-тәсілдері творчествоның аталмыш түрінің қоғамға ықпал етуінен әлеуметтік тәжірибеде бірте-бірте қалыптасты.
Публицистика белгілі бір болмыс – құбылысты тек әлеуметтік, саяси жағынан ғана алып бағаламайды, оны практикалық, рухани, моральдік, парасаттық жағынан да талдайды. Демек, ол өмірді, адам әрекетін бір-бірімен байланыста, өз арабірлікте алып қарайды.
Сонымен публицистика терминін нақты өмір құбылыстарымен қатысты қарастырғанда, шығыс славян, поляк, неміс және басқа тілдерде кең қолданылатын мағынасына үңілгенде, оны кең және тар ұғымда түсінуге болады. Бұл осы сөздің мән – маңызының өзгеріп отыруына да байланысты. Публицистика кең мағынасында журналистік шығарма түсінігін ғана білдірмейді, сонымен қатар бұл ұғым аясынан шығып, өзекті қоғамдық-саяси тақырыпқа көпшілік алдында сөйлеген сөздерді де қамтиды. Публицистика тар мағынасында – ішкі заңдылықтары мен өзіне ғана тән ерекшеліктері бар шығармашылықтың өзгеше түрі.
Қазақ зерттеушілерінің ішінде публицистикаға тұңғыш анықтаманы А. Байтұрсынов өзінің «Әдебиет танытқыш» атты еңбегінде берді. Ол публицистиканы көсем сөз деген қазақ сөзімен байланыстырады.
Көсем сөз шешен сөз сияқты әлеуметке айтқанын істету мақсатымен шығарылатын сөз. Шешен сөзден мұның айырмашылығы – шешен сөз ауызша айтылады, көсем сөз жазумен айтылады. Ол әлеумет ісіне басшылық пікір жүргізе алатын сөз болғандықтан да көсем сөз деп аталады. Публицистика белгілі бір күннің, белгілі бір дәуірдің тарихын сол күннің, сол дәуірдің саясатымен, философиялық көзқарасымен байланыстыра отырып жасайды. Публицистика дегеніміз – заман тарихи, дәуір тынысы, өмір шежіресі. Шежіре болғанда да күнделікті тіршіліктің рухани бейнесі, жанды көрінісі. «Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде» публицистикаға біршама жинақы анықтама берілген: публицистика – әдебиет пен журналистиканың қоғамдағы көкейтесті, өткір мәселелерді қозғайтын саласы. Оның мақсаты – нақтылы саяси, экономикалық, әлеуметтік, философиялық мәселелерді көтере отырып, өз кезеңіндегі қоғамдық ойға ықпал ету. Бұл – мерзімді баспасөз бетіндегі көптеген жанрларға бірдей қатысты ұғым. Сондықтан публицистер айтпақ ойы, оны жеткізу ыңғайына қарай кейде памфлет, кейде эссе, мақала, ашық хат, кейде фельетон жазып, жариялайды.
Нағыз публицистикада әлеуметтік-тәрбиелік ықпал жасаудың орасан зор күші бар, өйткені ол оқырманға, көрерменге, тыңдаушыға дұрыс бағыт сілтейді. Адамдардың ақыл – ойы мен сөздеріне әсер етудегі маңызды рөлді де атқарады. Публицистикалық құбылыстарға ғылыми тұрғыдан баға беру, дәлелдеудің айқындығы, өткірлік, барынша ықпал етуге ұмтылушылық тән.
Публицист өз шығармасын қоғамдағы адамдардың қалың тобына арнап жазады. Ал мұның өзі шығарманың өзіне тән мазмұнын, пішінін, әдіс-тәсілін талап етеді. Бұл ерекшеліктер публицистиканың функциясымен, оның қоғам өміріндегі жалпы атқаратын рөлімен тығыз байланысты. Публицистиканың мазмұны, пішіні мен әдіс-тәсілдері творчествоның аталмыш түрінің қоғамға ықпал етуінен әлеуметтік тәжірибеде бірте-бірте қалыптасты.
Публицистика белгілі бір болмыс – құбылысты тек әлеуметтік, саяси жағынан ғана алып бағаламайды, оны практикалық, рухани, моральдік, парасаттық жағынан да талдайды. Демек, ол өмірді, адам әрекетін бір-бірімен байланыста, өз арабірлікте алып қарайды.
Сонымен публицистика терминін нақты өмір құбылыстарымен қатысты қарастырғанда, шығыс славян, поляк, неміс және басқа тілдерде кең қолданылатын мағынасына үңілгенде, оны кең және тар ұғымда түсінуге болады. Бұл осы сөздің мән – маңызының өзгеріп отыруына да байланысты. Публицистика кең мағынасында журналистік шығарма түсінігін ғана білдірмейді, сонымен қатар бұл ұғым аясынан шығып, өзекті қоғамдық-саяси тақырыпқа көпшілік алдында сөйлеген сөздерді де қамтиды. Публицистика тар мағынасында – ішкі заңдылықтары мен өзіне ғана тән ерекшеліктері бар шығармашылықтың өзгеше түрі.
1. Б. Кенжебаев, Т. Қожакеев «Қазақ баспасөзі тарихынан» Алматы. 1962 жыл
2. Б. Жақып «Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары» Алматы. Білім. 2004 жыл
3. Ж. Нұрғожаев «Жетісу» жылнамасы. Алматы. 2006 жыл
4. Н. Омашев «Ақпарат әлемі» 1-том, 2006жыл.
5. Жанболат Аупбаев «Көзден кетіп, көңілде қалған» Алматы «Қазақстан» 1996 жыл
6. «Азамат еді еңселі» К. Қазыбаев туралы естеліктер. Алматы: Білім, 2007 жыл
7. «Жетісу энциклопедиясы» Алматы: Арыс, 2004 жыл
8. Игіман Ж. «Саялы төрім Сарқаным» Алматы: Үш қиян, 2006 жыл
9. Сматаев С. «Көзден кетіп, көңілде қалған» // Егемен Қазақстан 1999 жыл, 14 мамыр.
10. Қарабалина О. «Мен пір тұтқан азамат» // Егемен Қазақстан 2002 жыл, 6 қараша.
11. Қожакеев Т. «Сатира жанрлары» Алматы: Мектеп, 1998 жыл
12. Ыдырысов Т. «Баспасөз – өмір айнасы» Алматы: Қазақстан, 1973 жыл
13. Аупбаев Ж. «Бұл осылай болған» // Егемен Қазақстан 1999 жыл, 26 қаңтар.
14. Қалмырзаев Ә. «Заман және біз» публицистикалық ой толғаулар. Астана: Елорда, 2004 жыл
15. Қабдолов З. «Әдебиет теориясының негіздері» Алматы. Мектеп. 1970 жыл
16. Ермағамбетова З. «Публицист ерекшелігі» жазушы К. Қазыбаевтың шығармашылығынан. Философия сериясы. 2006жыл. №5
17. Ермағамбетова З. «Көрікті ой, кестелі сөз» Қазақ тілі мен әдебиеті 2000жыл
18. «К. Қазыбаев туралы сөз» Жас алаш. 2009жыл. №41
19. «Қазақ баспасөзінің тарланы туралы естеліктер» Алматы ақшамы 2008жыл. №7
20. Қарабалина О. «Шаңырағым шаттыққа толы еді» Қазақстан әйелдері. 1994жыл. №6
21. Смайылов К. «Жайдары жан болатын»//Азамат еді еңселі: К. Қазыбаев туралы естеліктер. Алматы. Білім. 2007жыл
22. Бекниязов Т. «Журналистің шығармашылық шеберлігі» 2004жыл
23. Қалмырзаев Ә. «Заман және біз» публицистикалық ой толғаулар. Астана. Елорда. 2004жыл
24. Қожакеев Т. «Жас тілшілер серігі» алматы. Рауан. 1991жыл
25. Омашев Н. «Белестер» 1999жыл
2. Б. Жақып «Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары» Алматы. Білім. 2004 жыл
3. Ж. Нұрғожаев «Жетісу» жылнамасы. Алматы. 2006 жыл
4. Н. Омашев «Ақпарат әлемі» 1-том, 2006жыл.
5. Жанболат Аупбаев «Көзден кетіп, көңілде қалған» Алматы «Қазақстан» 1996 жыл
6. «Азамат еді еңселі» К. Қазыбаев туралы естеліктер. Алматы: Білім, 2007 жыл
7. «Жетісу энциклопедиясы» Алматы: Арыс, 2004 жыл
8. Игіман Ж. «Саялы төрім Сарқаным» Алматы: Үш қиян, 2006 жыл
9. Сматаев С. «Көзден кетіп, көңілде қалған» // Егемен Қазақстан 1999 жыл, 14 мамыр.
10. Қарабалина О. «Мен пір тұтқан азамат» // Егемен Қазақстан 2002 жыл, 6 қараша.
11. Қожакеев Т. «Сатира жанрлары» Алматы: Мектеп, 1998 жыл
12. Ыдырысов Т. «Баспасөз – өмір айнасы» Алматы: Қазақстан, 1973 жыл
13. Аупбаев Ж. «Бұл осылай болған» // Егемен Қазақстан 1999 жыл, 26 қаңтар.
14. Қалмырзаев Ә. «Заман және біз» публицистикалық ой толғаулар. Астана: Елорда, 2004 жыл
15. Қабдолов З. «Әдебиет теориясының негіздері» Алматы. Мектеп. 1970 жыл
16. Ермағамбетова З. «Публицист ерекшелігі» жазушы К. Қазыбаевтың шығармашылығынан. Философия сериясы. 2006жыл. №5
17. Ермағамбетова З. «Көрікті ой, кестелі сөз» Қазақ тілі мен әдебиеті 2000жыл
18. «К. Қазыбаев туралы сөз» Жас алаш. 2009жыл. №41
19. «Қазақ баспасөзінің тарланы туралы естеліктер» Алматы ақшамы 2008жыл. №7
20. Қарабалина О. «Шаңырағым шаттыққа толы еді» Қазақстан әйелдері. 1994жыл. №6
21. Смайылов К. «Жайдары жан болатын»//Азамат еді еңселі: К. Қазыбаев туралы естеліктер. Алматы. Білім. 2007жыл
22. Бекниязов Т. «Журналистің шығармашылық шеберлігі» 2004жыл
23. Қалмырзаев Ә. «Заман және біз» публицистикалық ой толғаулар. Астана. Елорда. 2004жыл
24. Қожакеев Т. «Жас тілшілер серігі» алматы. Рауан. 1991жыл
25. Омашев Н. «Белестер» 1999жыл
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2-5
Ітарау. Кәкімжан Қазыбаевтың публицистикасы.
І.1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік
қызметі ... ... ... ... ... 6-17
І.2. Қаламгердің шығармашылығының тақырыбы, проблемасы,
идеясы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18-31
ІІтарау. Кәкімжан Қазыбаев шығармаларының белгілері.
ІІ.1.К. Қазыбаев публицистикасының көркемдік
ерекшеліктері ... ... ... ... 32-39
ІІ.2.Журналист, қоғам қайраткері, публицист К. Қазыбаев хақындағы
толғаныстар мен естелік
хаттар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
40-47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 48-50
Сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...51-52
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53-54
КІРІСПЕ
Жалпы, публицистика деген сөздің шығу төркіні жайлы айтсақ, бұл
латынның publicus – қоғамдық деген сөзінен шыққан. Бірақ аңғаратынымыз
публицистика сөзінің этимологиясы қоғамдық деген сөзге тікелей қатысты.
Қазақ зерттеушілерінің ішінде публицистикаға тұңғыш анықтаманы А.
Байтұрсынов өзінің Әдебиет танытқыш атты еңбегінде берді. Ол
публицистиканы көсем сөз деген қазақ сөзімен байланыстырады.
Көсем сөз шешен сөз сияқты әлеуметке айтқанын істету мақсатымен шығарылатын
сөз. Шешен сөзден мұның айырмашылығы – шешен сөз ауызша айтылады, көсем сөз
жазумен айтылады. Ол әлеумет ісіне басшылық пікір жүргізе алатын сөз
болғандықтан да көсем сөз деп аталады.
Публицистика белгілі бір күннің, белгілі бір дәуірдің тарихын сол күннің,
сол дәуірдің саясатымен, философиялық көзқарасымен байланыстыра отырып
жасайды. Публицистика дегеніміз – заман тарихи, дәуір тынысы, өмір
шежіресі. Шежіре болғанда да күнделікті тіршіліктің рухани бейнесі, жанды
көрінісі. Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде публицистикаға біршама
жинақы анықтама берілген: публицистика – әдебиет пен журналистиканың
қоғамдағы көкейтесті, өткір мәселелерді қозғайтын саласы. Оның мақсаты –
нақтылы саяси, экономикалық, әлеуметтік, философиялық мәселелерді көтере
отырып, өз кезеңіндегі қоғамдық ойға ықпал ету. Бұл – мерзімді баспасөз
бетіндегі көптеген жанрларға бірдей қатысты ұғым. Сондықтан публицистер
айтпақ ойы, оны жеткізу ыңғайына қарай кейде памфлет, кейде эссе, мақала,
ашық хат, кейде фельетон жазып, жариялайды.
Нағыз публицистикада әлеуметтік-тәрбиелік ықпал жасаудың орасан зор
күші бар, өйткені ол оқырманға, көрерменге, тыңдаушыға дұрыс бағыт
сілтейді. Адамдардың ақыл – ойы мен сөздеріне әсер етудегі маңызды рөлді де
атқарады. Публицистикалық құбылыстарға ғылыми тұрғыдан баға беру,
дәлелдеудің айқындығы, өткірлік, барынша ықпал етуге ұмтылушылық тән.
Публицист өз шығармасын қоғамдағы адамдардың қалың тобына арнап
жазады. Ал мұның өзі шығарманың өзіне тән мазмұнын, пішінін, әдіс-тәсілін
талап етеді. Бұл ерекшеліктер публицистиканың функциясымен, оның қоғам
өміріндегі жалпы атқаратын рөлімен тығыз байланысты. Публицистиканың
мазмұны, пішіні мен әдіс-тәсілдері творчествоның аталмыш түрінің қоғамға
ықпал етуінен әлеуметтік тәжірибеде бірте-бірте қалыптасты.
Публицистика белгілі бір болмыс – құбылысты тек әлеуметтік, саяси
жағынан ғана алып бағаламайды, оны практикалық, рухани, моральдік,
парасаттық жағынан да талдайды. Демек, ол өмірді, адам әрекетін бір-бірімен
байланыста, өз арабірлікте алып қарайды.
Сонымен публицистика терминін нақты өмір құбылыстарымен қатысты
қарастырғанда, шығыс славян, поляк, неміс және басқа тілдерде кең
қолданылатын мағынасына үңілгенде, оны кең және тар ұғымда түсінуге болады.
Бұл осы сөздің мән – маңызының өзгеріп отыруына да байланысты. Публицистика
кең мағынасында журналистік шығарма түсінігін ғана білдірмейді, сонымен
қатар бұл ұғым аясынан шығып, өзекті қоғамдық-саяси тақырыпқа көпшілік
алдында сөйлеген сөздерді де қамтиды. Публицистика тар мағынасында – ішкі
заңдылықтары мен өзіне ғана тән ерекшеліктері бар шығармашылықтың өзгеше
түрі.
Мәселен, журналистика – белгілі бір қызмет саласы және әсер ету
сферасы, түрлі бұқаралық ақпарат құралдарын, ұйымдар мен мекемелердің басын
құрайтын белгілі бір аппарат, әлеуметтік институт болса, ал публицистика –
белгілі бір нысаны, орны, функциясы, мазмұны, құрылымы мен пішіні бар,
белгілі бір жанрлар жүйесі бар және қоғам мүшелеріне әсер ету тәсілдері бар
тұтас шығармашылықтың бір түрі.
Журналистер – ақпараттар мен жарияланымдар, хабарлар даярлап, олардың
бұқаралық ақпарат құралдарында көрініс табуына дейінгі творчестволық
процесті жүзеге асыратын адамдар. Публицистер – осы бұқаралық ақпарат
құралдарының негізгі мазмұндық жағынан байытылып, толығуын, басты, қоғамдық
маңызы зор ой, идеяларды күн тәртібіне қоюды жүзеге асыратын адамдар. Бірақ
нағыз кәсіби публицист – сонымен бір мезетте танымал журналист болып та
қызмет атқара береді.
Сондықтан да мен дипломдық жұмысымды өз заманының беделді де танымал
публицисі, журналист, қоғам қайраткері Кәкімжан Қазыбаев жайында жазуды
ұйғардым. Ол кісіні бүгінгі жастардың бірі білсе, бірі білмейді. Ал ол
мемлекетімізге еңбегі сіңген қоғам қайраткері. Ерекше дарын иесі. Халық өз
перзенттерін, әсіресе, ел тағдырына бей-жай қарамаған ұл – қыздарын мақтан
тұтып, есте сақтауы керек. Ал К. Қазыбаев осындай құрметке әбден лайық
тұлға.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда қазақ әдебиеті мен
журналистикасының әрқилы кезеңдерінде рухани дамуымызға, мәдени өркениетке,
әсіресе ұлттық дәстүрге өз шығармаларымен айтарлықтай үлес қосқан
қаламгерлердің туындыларын терең зерттеп, олардың қазақ журналистикасындағы
орнын, қолтаңбасын ажыратып, бағасын беру қажеттілігі туды. Сондай кезеңнің
бірі – 1950-1970 жылдардағы қазақ журналистикасы өкілдерінің туындылары.
Қазақ журналистикасының өнімді, жемісті тұстарының бірі де осы кезең болды
десек қателеспейміз.
Өткенге көз салсақ қазақ журналистикасының тарихы тұтас қамтылып
зерттеліп келді. Енді жекелеген қаламгерлердің шығармашылығының тереңіне
бойлап, солардың қаламынан шыққан туындылардың шеберлік зерін айқындау,
талдау, таразылау бүгінгі күннің сұранысы екені дау туғызбайды.
Жалпы қазақ әдебиетінің тарихында публицистикалық шығармаларымен
оқырман ықыласына бөленген, өзіндік суреткерлік қолтаңбасымен есте қалған
қаламгерлер саны аз емес. 20-30 жылдар журналистикасында М. Әуезов, Ж.
Аймауытов, С. Сейфуллин, Б. Майлин, І. Жансүгіров, С. Ерубаев, С. Қожанов
тағы басқа қаламгерлердің жазған дүниелері қазақ журналистикасының алтын
қорына қосылды. Бұл туындылар кейінгі толқын қаламгерлерге публицистік
шеберліктің айнымас үлгісіндей жарқырап тұра беретіндігі сөзсіз.
Ал енді осындай үлгілі публицистикалық туындыларды дүниеге келтірген
құнарлы орта қазақ журналистикасының 50-70 жылдардағы кезеңіне де әсерін
тигізді. Осы журналистиканың қомақты жүгін арқалаған талантты, дарынды
шоғырдың ортасында қаламгер Кәкімжан Қазыбаевтың да аталуы заңды. Оның
басты себебі, қаламгердің публицистикалық туындыларының өзіне тән
ерекшеліктерінің болуы деп айта аламыз.
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың журналистер қауымына арнай айтылған
Халыққа жақ, санаға сақ болыңдар деген аталы сөзі әрбір журналистің
жадында ұстар қағидасы. Ал, баспасөздің рөлі жайында төл журналистикамыздың
тұңғыш теоретигі А. Байтұрсынов: Әуелі газет халықтың көзі, құлағы һәм
тілі. Адамға көз, құлақ, тіл қандай керек болса, халыққа газет сондай
керек, - деп баспасөздің ақпарат таратушылық қызметі қоғамда, әлемде болып
жатқан шындықты жариялау екендігін дәл айтқан болатын. Демек, бұл қызметтің
түрін публицистика атқарады. Публицист – дәуір дауылпазы, публицистика
тілімен шындықтың шырайын ашып көрсетеді.
Алпысыншы, жетпісінші жылдардағы қазақ әдебиеті мен журналистикасы
тарихында көрнекті орын алған Кәкімжан Қазыбаев есімі журналист, редактор,
қайраткер дейтін нақты ұғымдармен толыға түсті. Ол осындай даңққа дарыны
мен тынымсыз еңбекқорлығының арқасында жетті.
Қазақ баспасөзінде ұзақ жылдар еңбек етіп, публицист, редактор, жазушы
ретінде шығармашылық даралығымен, көркемдік, тілдік-стильдік
ерекшеліктерімен танылған қаламгердің көркем публицистикалық мұрасын ғылыми
жүйеде талдау заман талабынан туындап отыр. Баспасөз тарихында өзіндік орны
бар әрбір көсемсөз шеберінің тәсілін үйрену, оқырманға ойын жеткізудегі
әдістерін, тілі мен стилін, жанрлық ерекшеліктерін оқып білу –
публицистиканың теориялық методологиялық деңгейін көтеруге пайдасын
тигізеді. Осы тұрғыдан алғанда Кәкімжан Қазыбаев есімі оқырманға таныс
болғанымен оның журналистік, публицистік қыры ғылыми тұрғыдан толық
танылған жоқ. Сондай-ақ, Қазыбаев шығармалары қолға алынып, арнайы
зерттелмеген. Зерттелсе де ол аздық етеді. Публицистің қаламгерлік
қабілеті, азаматтық істері жайында Көзден кетіп, көңілде қалған
естеліктер топтамасы мен баспасөз беттерінде бірнеше мақалалар жарық көрді.
Кәкімжан Қазыбаев – Рейхстагқа алғаш ту тіккен батыр қазақ Рақымжан
Қошқарбаевтың есімін қалың елге алғашқы болып танытқан публицист. Оның
республикаға әйгілі тұлғалар туралы очерктер дестесі қазақ журналистикасы
үшін бағалы дүниелер болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Профессор Т. Амандосовтың Қазіргі қазақ
публицистикасы атты зерттеуінде кеңестік қазақ публицистикасына тоқтала
отырып, Ә. Әлімжанов, Ұ. Бағаев, Б. Бұлқышев, К. Қазыбаев сияқты
қаламгерлер шығармашылығы негізінде публицистік шеберлік мәселелерін
зерттейді. Баспасөз зерттеушісі Т. Ыдырысовтың Шеберлік бастауы еңбегінде
қазақ очеркистерінің адам бейнесін жасаудағы шеберліктерін талдай келіп, К.
Қазыбаевтың да есімін атап өтеді. Ал, баспасөз теориясын зерттеуші ғалым Б.
Жақыптың Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары атты
монографиясында 60-жылдардағы публицистикасын сөз еткенде бір топ
публицистер қатарында К. Қазыбаевтың қазақ журналистикасындағы өзіндік
орнын атап көрсетеді.
Сонымен қатар, К. Қазыбаев шығармашылығы туралы баспасөзде Ә.
Қарағұлов, Ж. Ысмағұлов, Ә. Ыдырысов, Ш. Мұртаза, С. Ақтаев, Н. Оразбеков,
Қ. Баянбай, О. Қарабалина, С. Сматаев, Ж. Аупбаев т.б. мақалалары
жарияланған.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Негізгі мақсат – К.
Қазыбаевтың журналистік, публицистік және редакторлық қызметінің қыр-сырын
ашу, сол арқылы шеберлік тәжірибесін таныту, шығармашылық лабораториясын
айқындау. Осы мақсатқа жету барысында мынадай міндеттерді шешу көзделді:
-Қоғам қайраткерінің өнегелі өмір жолын кейінгі жастарға үлгі ету
мақсатымен көрнекті публицистің шығармашылық өмірбаянын атқарған қызметі,
қаламгерлік тәжірибесімен сабақтастыра түзу;
-Оның публицистік шығармашылығының қалыптасу, даму кезеңдерін айқындау;
-К. Қазыбаевтың редакторлық қызметінің әдіс-тәсілдеріне назар аудару;
-Журналистің бұқаралық ақпарат құралдарын басқару тәжірибесіне мән беру;
-К. Қазыбаевтың көркем-публицистикалық очерктеріндегі өмір шынайылығын
ашудағы батыл көзқарастарының диалог әдісі арқылы көрініс табу
ерекшеліктерін көрсету;
-Қаламгер публицистикасының жанрлық, тілдік-стильдік ерекшеліктерін талдау
жасау арқылы тілдік-композициялық құрылымын анықтау.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан
(әр тарау екі бөлімнен), қорытындыдан, сілтемелер мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ТАРАУ. КӘКІМЖАН ҚАЗЫБАЕВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАСЫ
І. 1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік қызметі
Соғыс жылдарында әке- шешеден бірдей айырылып, жетімдіктің тақсіретін
тартқан Кәкімжан аға, 1929 жылы, 10 мамырда Алматы облысы, Сарқан ауданы
Ағарту совхозында, қазіргі Кәкімжан Қазыбаев ауылында дүниеге келген.
Алматы облысының Ақсу ауданының Ақсу орта мектебін бітіреді. Тылдағы азапты
тұяғына сүрінген кемпір- шал, жетім- жесірлермен бірге бөлісіп, соқаның
басына мініп, мал бағып, шөп шауып, есепші боп, жүгі қисайған, тұралатқан
тұста 12 жасар елгезек қара бала солардың ортасында жүреді... Дүрбелең
соғыс жылдары ерте есейген Кәкімжан С. Киров атындағы Қазақтың Мемлекеттік
университеті журналистика факультетіне оқуға түсіп, оны 1952 жылы үздік
тамамдайды. Балалық, бозбалалық шағы ауырлау болғанымен, өз қолы аузына
жеткен тұстан бері оның тағдыры оңалып сала берді. Үшінші курста оқып
жүрген кезден отты орталық, жалаңтөс батырлар қаламын тасқа жаныған
Лениншіл жас (қазіргі Жас Алаш) газетіне әдеби қызметкерлікке
шақырылады. Сөйтіп, Кәкімжан Қазыбаевтың жастық шағы мамандығы бойынша
алғашқы қадамдары журналистиканың ұстаханасы ретінде әлдеқашан мойындалған,
республикаға белгілі жастар басылымында басталады. Көп кешікпей-ақ, осы
басылымда ол өзінің қабілет қарымын көрсете бастады. Оның жастар өмірінен
жазған ойлы мақалалары мен оралымды очерктері, көркем суреттемелері оқырман
назарын өзіне аударды.
Жастар газеті аталғаны болмаса, Лениншіл жас - қазақ
журналистикасының қара шаңырақтарының бірі. Бұған дәлел ретінде бүгінгі
қазақ әдебиетінің көрнекті қайраткерлерінің көпшілігі қаламгерлік жолдарын
осы газеттен бастағанын айтсақ та жеткілікті. Шығармашылығының алғашқы
кезеңін аталмыш газетте өткізу Кәкімжан Қазыбаев үшін үлкен бақыт еді.
Өйткені бұл басылым кеңестік идеологиялық тар шеңбер рухани әлемімізді
қыспаққа алып, тынысымызды тарылтып тұрған заманның өзінде оқырман сезімін
желпінтетін бірден-бір басылым болғаны рас. Мен өзім журналистік
қызметімді Лениншіл жастан бастағаныма қуанамын. Өйткені мұнда жастық
жалынды отқа да, суға да саласың, тыным таппай ізденуде боласың дейтін К.
Қазыбаевтың сөзінен өзгеге ұлағат боларлық өмір іздерін байқағандай
боласың.
К. Қазыбаев мақалаларының тақырыбы сан алуан, оларда өмірдің
көкейтесті мәселелері көтеріліп отырғандығын аңғаруға болады. Ол қай саланы
болса да мұқият зерттеп, біліктілікпен жазды. Әсіресе баспасөз беттеріне
жаңа жерлерді игерушілердің өмірі мен ісі туралы, ауыл шаруашылығы
азаматтарының бай тәжірибелері жайлы материалдар жариялап отырды. Оның
Лениншіл жаста жарық көрген алғашқы туындысы Тракторлар сақадай сай деп
аталады.Кәкімжан сонда табандатқан он жыл (1950-1960) әдеби қызметкер,
бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы болып істеп, журналистік мектептің зіл-
ауыр теңізінен өтіп, шеберлігін шыңдады. Ондағы ең елеулі кезеңі – газеттің
жауапты хатшысы болған жылдары. Жауапты хатшы – редакцияның тұтқасы.
Газеттің кезекті санын шығаруға байланысты сан жұмыстар бас көтертпейтіні
анық. Оның сыртында алдағы санды жоспарлау, апталық, айлық проблемаларды
сараптау жұмыстары да бар. Осындай қиын да күрделі жұмысты істей жүріп, К.
Қазыбаев өзге жас журналистерге жанашыр пікірлері мен кеңестерін айтып,
оларды ізденуге, өмірдегі әрбір елеусіз фактілердің өзіне ойлана қарауға
үйретті. Жауапты хатшы ретіндегі іскерлігі, тапқырлығы осы тұста аңғарылды.
Газет бетінде көрінген жұртшылық талқысына ұсынылған алғашқы келелі мәселе
– жастар тәрбиесі, оларды өмірдің белсенді күрескері етіп баулу жөнінде
болды. Кейін оның шеңбері ұлғайып, азаматтық борыш жөнінде проблемаға
айналды. Ауыл ажары, Ауылын көріп азаматын таны айдарларымен берілген
ауыл мәдениеті, ауыл кештері, қазақтың ұлттық ойындары туралы материалдар
соның айғағы. Бұл мәселелер әлеуметтік проблемалар дәрежесіне дейін
көтерілді. Көп ұзамай газет беттерінде сын материалдар да беріле бастады.
Газет көтерген елеулі мәселелер жастар арасында жаңа бір толқын туғызды.
Өмірдегі олқылықты, істегі қырсыздықты, келеңсіздікті жоюды талап еткен
үндер естіле бастады. Осы кезде Лениншіл жастың Сын семсері атты
сатиралық бұрышы дүниеге келді. Кемшілік атаулыға қырғидай тиетін құрал
газет бетінен көрінді. Сол сықақ бұрышының беташарын жазып, тұсауын кескен
К. Қазыбаев болды.
Журналисттің Лениншіл жаста жарық көрген шығармаларының ішінде
Рейхстагқа ту тіккен қазақ очеркі ерекше. Өйткені, Рейхстагқа жеңіс
жалауын қадаған қазақ жігіті Рақымжан Қошқарбаев екенін бірінші болып
баспасөз бетінде елге таныстырған да К. Қазыбаев болатын. Кәкімжан
Қазыбаевтың қазақ батыры туралы очеркіне елдің елең ететіні де сондықтан.
Біріншіден, халқымыз Рейхстаг төбесіне ту тіккен қаһарманның өз ұлтының
перзенті екенін біліп, шексіз қуанышқа бөленді. Екіншіден, көзі қарақты
оқырман журналистің тапқырлығына тәнті болды. Үшіншіден, бұл шын мәніндегі
сенсация болатын, төртіншіден, Мәскеудің бүкіл елге жүргізіп отырған
саясатының талаптарына сай келе бермейтін бұл жаңалық К. Қазыбаевтың жазу
мәдениетінің шеберлігі мен бұлтартпас деректерінің арқасында талассыз
қабылданды. Бесіншіден, журналистің жазған дүниесі қоғамдық пікірге қозғау
салды.
К. Қазыбаевтың туындылары үлкенді-кішінің рухани нәр алар асыл
қазынасына айналды, елдің қамын, болашағымыздың жайын толғайтын
публицистикалық материалдары оқырман қауымның көп нәрсеге көзін ашып,
көкірегін оятты. Ол шапшаң, өнімді жазатын. Оның әріптестерінің естелігінен
қолжазбасының өзінде шимай-шатпақ бола бермейтін, ой ырқына ерік беріп
қиналмай, еркін де жеңіл жазатындығын, сондықтан да қолжазбалары оқуға да
оңай, таза деп келтірілген. Сондай-ақ, сөйлемдері шұбалаңқы емес, қысқа,
орамды, айтар ойын созбалақтамай, әсіре қызыл сөзге бой алдырмай, нақпа –
нақ, көңілге қонымды, тілге үйлесімді, аз сөзбен көп ойды білдіретін.
Таптаурын болған ескі сүрлеу, оқырманды мезі ететін жадағай, жайдақ
пәлсафаларды қаужамай, соны соқпақтарға сілем тартып, өзекті де өрелі
мәселелердің жалына жармасуды нысанға алатын. Сондықтан оның қаламынан
туған мақала, очерк, репортаж болсын, оқырманды жалықтырмайтын, тілге
жеңіл, көкейге қонымды, тартымды шығатын.
Осынау шығармашылық машығы мен шеберлігі қаламгер К. Қазыбаевтың
жаңалық атаулыны, жақсы атаулыны тез аңдағыш, ізденгіш, нағыз кәнігі, шебер
журналистке тән сезімталдық, сергектік, әмбебаптық қасиетінен тамыр тартып
жатты. Оның тақырып таңдамайтын, газеттің ешбір жанрын өгейсу дегенді
білмейтіндігін, тілінен майы тамған очеркті, теориялық-саяси насихаттық
мақаланы, фельетонды да жаза беретін қасиеті бар еді. Әмбебап білгірлігі
мен іскерлігі, жазуға, аудармаға, макет жасауға ұста, әрі қаламы ұшқыр,
мінезі бай, ұйымдастыру жұмысына бекем кемел қасиеттері оның айналасына
сүйкімді, беделді болуына, биік тұғырға көтерілуіне кепіл болды.
К. Қазыбаевтың Лениншіл жас газетіндегі журналистік қызметі оның
шеберлігін ұштап уақыт үшін тез ұғылып, негізінен алғанда өндіріс, ауыл
шаруашылығы, еңбек тақырыптарын жеткізе жазуға алып барған өмір мектебі
болса, публицист ретінде танытқан Алматы облыстық Жетісу газеті болды. Ол
1958 жылдың аяқ кезінде Жетісу өңірінің Алматы облыстық Комунизм
таңы(қазіргі Жетісу) газеті редакторының орынбасары болып бекітілді. Ол
уақытта аталмыш газеттің құрамының өзгеруіне өзіндік себептер болған
болатын. Бұл газет Жетісудың әкімшілік орталығы болған – Алматы (бұрынғы
Верный) қаласында 1918 жылы кеңес өкіметі орнасымен шыға бастаған,
республикамыздағы қазақ тілінде шығатын облыстық газеттердің арасында
тұңғыш жарық көрген большевиктік газет еді. Ал сол уақытта Алматы
республикамыздың астанасы болуына байланысты, бұл астаналық облыстың
газетіне айналды да, оның авторлары мен оқырмандары құрамына саны жағынан
ғана емес, сапа жағынан да елеулі өзгеріс енді. Бұған орай газетке
қойылатын талап та анағұрлым артты. Ұлы Отан соғысы зардабынан ол уақытша
жабылып қалды да, 1954 жылдан бастап Коммунизм таңы деген атпен қайтадан
дүниеге келді. Бұл кезде облыста ысылған, тәжірибелі журналист кадрларының
тапшылығынан газет бірден бой жазып кете алмай, көп қиыншылыққа душар
болды. Алматыда шығатын республикалық газеттердің арасында ол өз бетін
айқындап көрсетуге қанша тырысса да, мұндай деңгейге көтеріле алмады.
Газеттің редакторы басқа жұмысқа ауысып, редакция қиын хал кешті. Міне,
редакция басшылығын жедел түрде тың күшпен нығайтуға себеп болған осындай
жағдайлар еді. Сол кезде жасы отыздар шамасындағы уылжыған жас журналист
Қазыбаев редактордың орынбасары болып бекітіліп, редакция табалдырығын
осындай ауыр жүкті арқалап, зор сеніммен аттағаны күмәнсіз. Ол өзінің
қолынан келгенін аямайтын қайырымды, әділ, турашыл, қаламы төселіп қалған
журналист екенін таныта бастады. Мұнда қызмет еткен жылдарында ол қаламы
қарымды, қабілетті журналист екеніне іс жүзінде көз жеткізеді. Мәселен,
секретариат – редакцияның штабы іспетті маңызды буын екені белгілі. Барлық
материалдар бөлімдерде өңделіп, жөнделіп, редакцияланғаннан кейін осында
тоғысатыны, оларды газет бетінде қалай орналастыру керектігі, жазылып-
сызылып макет жасалатыны, көркемдеу әдіс-тәсілдері көрсетілетіні белгілі.
Жалпы талап бойынша мұндағы журналистер өз ісінің шебері, бейнелеп айтқанда
нағыз сәулетшілері болуға тиіс. Алайда редакциядағы жігіттер ұсынақтылық,
тапқырлық көрсетудің орнына бұрыннан қалыптасқан, әбден үйреншікті болған
әдістен аса алмай жүрді. Сол уақытта секретариатқа университеттің
журналистика факультетін бітірген бір жігіт алынған болатын. Макет сызуға
біршама икемді, ұқыпты болғанымен, ол салаға елеулі жаңалық енгізе алмады.
Бұған немқұрайлы қарап, қол қусырып отыруға болмас, бұл олқылықтан тезірек
шығу жолын қарастыру туралы редакция алқасында жиын өтеді. Сол кезде
Кәкімжан Қазыбаев макетшілерге қамқорлық жасауды өз міндетіне алады. Себебі
бұрын жастар редакциасында істеген уақытта макет жасау жөнінде азды-көпті
алған тәжірибесі болатын. Бұл шара секретариаттың жұмысы ширап, алға
басуына әжептәуір ықпал жасады.
Сондай-ақ, ол авторлармен жұмыс істеп, оларға көмектесу әдісін
жақсартуға көп көңіл бөледі. Бұл пікірді дәлелдеу үшін нақты бір мысал
мынадай. Белгілі еңбек ардагері, ауыл шаруашылық өндірісінің атақты шебері,
миллионер колхоздың төрағасы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Нұрмолда
Алдабергенов бірде өзінің еңбек жолын, жұмыс тәжірибесін баяндайтын
әңгімесінің жобасын ұсынып, газеттен орын беруді өтінеді. Оны өзі ауызекі
айтып, ауыл мектебінің мұғалімі қағаз бетіне түсірген екен. Редакцияның
жұмыс тәртібі бойынша мұндай қолжазба әуелі тиісті бөлімде қаралуы керек.
Бірақ Қазыбаев бұлай істемеді. Бөлім меңгерушісін шақырып, автордың
қатысуымен оқып шықты. Содан кейін үшеуі пікір алысты. Нұрекең жаңа есіме
түсті деп аздап толықтыру енгізді. Әңгіме құжатқа сүйеніп жазылмағандықтан
оның кейбір пайымдауы күмән туғызуы мүмкін екенін айтып, сондықтан ондай
екіұшты жерлерін қысқарту керектігін дәлелдеп, жекелеген кәсіби сөздер мен
жергілікті атауларды анықтады. Міне, содан соң ғана бөлімде әдеби өңделіп,
Кәкімжанның өзі қарап шықты. Материалдың көлемі едәуір үлкен болатын. Ол
газеттің бірнеше санында бөлініп жарияланды. Ал бұл әдістің материалды
мұқият өңдеп, оның иін қандыру үшін де, авторға көмектесіп, онымен
байланысты нығайту тұрғысынан да тиімді әдістердің бірі екені айқын.
Оңайдан тапқан – оңғақ, қиыннан тапқан – қымбат дегендей, журналистік
кәсіп – оңайлықпен дарымайтын, қиыннан табылатын қымбат өнердің бірі десек,
асырып айтқандық бола қоймас. Ал осындай мәртебелі міндет журналисті шарқ
ұрып ізденуге, өмір дариясына терең бойлап, еңбектенуге үйретеді. Мұндай
ұмтылыста журналист қаламдас жолдастарымен шығармашылық сайысқа түсіп,
тапқан-таянғанын сарапқа салады. Осындай екшеуден өтіп, оның қаламынан
шыққан материал редакция ұжымының қазанында қайнап, газет бетінде
жарияланады да, ұжымдық еңбек сипатына ие болады.
Міне, осындай күрделі міндетті неғұрлым тиімді жүзеге асыру мақсатында
пікір алысып, ақылдасу нәтижесінде сол жылдары редакцияда Қызықты ойлар
сағаты деп аталған, бұрын мұнда қолданылмаған тың шара дүниеге келеді. Осы
сағаттың қалыптасуына, оның өміршең болып, ұжымдық шығармашылық сыр –
сипат алуына Қазыбаев белсенді түрде ынта – ықылас қойып, белгілі дәрежеде
жетекші рөл атқарды, татымды үлес қосты.
Қысқаша түсіндіргенде, Қызықты ойлар сағаты дегеніміз белгілі бір
мәселеге арналған күн тәртібінсіз, журналистердің бас қосып, шығармашылық
кеңес құруы болатын, ол айына екі рет сәрсенбі күндері өткізіліп тұратын.
Онда әркім өзінің пікірі мен ұсынысын сарапқа алып, алдағы тоқсанда, жарты
жылда қандай тақырыпта не жазбақшы екенін, өзінің жеке жоспары мен ойын
айтып, шүйіркелесе сөйлесіп, белгілі бір бәтуаға келетін кез. Ал мұның
редакцияда апта сайын өтіп тұратын ілездемеден айырмашылығы, газетке шығып
кеткен материалдар жөнінде пікір алысудан өзгеше, өскелең талап тұрғысынан
жақын болашаққа, алдағыға көз тастап, ой жүгіртеді, журналисті үздіксіз
ізденуге, неғұрлым жемісті еңбек етуге жігерлендіруді көздейді. Бұл арада
К. Қазыбаевтың осы сәрсенбілік сағатта туған сәтті ойлардың дәл кезінде
жүзеге асып, газет бетінде көрінуін асыға күтетін де жақсы әдеті бар еді.
Ол мұндай материалды бір күнде жатқызбай, егер қажет болса, өз шаруасын қоя
тұрып, жұмыс уақытынан кейін де редакциялап беретін. Ол жұмысты да беріле
істейтін еңбекқор журналист болатын. Өйткені газет жұмысы журналистерден
әрдайым және барлық істе кәсіби шеберлікті, сөз қолданудағы тапқырлықты
талап ететін нәрсе. Соның бірі – арнаулы бетке, қос бетке, топтама
материалға бас тақырып, жеке мақала, хат – хабарларға тақырып және
тақырыпшалар қоя білу. Газетті қолға алғанда материалдың жарқ етіп көзге
түсуі, бірден көңілге қона кететін тартымдылығы көбіне көп осы
тақырыптардың етек-жеңі жинақы, сөздері шымыр, ойы өткір болуына
байланысты. Жиі қайталанып жауыр болған қасаң тақырыптардың оқырмандарды
тартпайтыны былай тұрсын, тіпті мезі қылып, зеріктіріп жіберетіні белгілі.
Кәкімжан аға өзі жазған немесе редакциялаған материалдарында, арнаулы бетке
берілген бас тақырыптарды қарап, қабылдағанда бұған ерекше көңіл аударатын.
Мұндай талғам мен талап тақырып қоюға кімнің қаншалықты шебер, кімнің
шорқақ екендігін ашуға, бөлімдердегі журналистер арасындағы ізденістің,
тапқырлыққа ұмтылыстың өріс алуына септігін тигізді. Бұл салада оңды-солды
қолданылып, әбден жаттанды болған даурықпа тақырыптар біртіндеп
ығыстырылып, олардың орындарына жүрекке жылы, ойға қонымды тақырыптар келе
бастады. Мысалы үшін айтқанда, соның бірі, мәдениет бөлімі ұйымдастырған
Сықсимадан-Ильич шамына, ұзынқұлақтан-радиоға деген арнаулы бетті айтуға
болады.
Егер бұрынғы үйреншікті болған таптаурын сүрлеуден шықпағанда бұл
беттің бас тақырыбы Жаппай электрленген, радиоланған аудан деп берілген
болар еді. Бірақ бұл сан рет қайталанып, құлақ жаттыққан, ойды селт
еткізбейтін көне тақырып. Сондықтан ол газет оқырмандарын онша қызықтыра
қоймады. Ал Сықсимадан – Ильич шамына деп басталатын әлгі бас тақырыпта
тың теңеулер бар, олар: Мені оқы! деп шақырып, бетке көз тартарлық өң,
тіл үйірерлік дәм беріп тұр. Беттің мазмұны мен тілі де бас тақырыпқа сай,
араларында алшақтық жоқ. Мұндай жаңа леп ескен материалдың қатарына
Жұмысшы мен шаруа одағы деудің орнына әдейі Орақ пен балға одағы деп
бейнелі теңеумен берілген арнаулы бетті, Адамына қарап ауылын таны деген
бас тақырыппен шыққан тұтас бетті, сондай-ақ жаңа кітапқа жеке сыншының
пікір айтуына өзгеше, ұжымдық сын болып табылатын Жазушы – баспа –
оқырман деген жалпы тақырыппен жарияланған көлемді мақаланы тағы басқа да
көптеген материалдарды қосуға болады.
Облыстық газетті шын мәнінде астаналық облыстың газеті деген атаққа
сай дәрежеге көтеру жолындағы ізденістің, журналистердің жұмыла атқарған
шығармашылық еңбегінің нәтижесінде Жетісу 1966 жылы республиканың
облыстық қазақ газеттері арасында бірінші болып Бүкілодақтық халық
шаруашылығы жетістіктерінің көрмесіне қатысып, газет 2 – дәрежелі
дипломмен, 12 журналист көрменің медалімен наградталды. Басылымның мұндай
құрметті мәртебеге ие болуына Кәкімжан Қазыбаевтың қосқан үлесі аз емес.
Газеттің мазмұны жақсарып, мәдени дәрежесі артуына татымды үлес қосады. Ол
журналистика саласында алған теориялық білімді өмірде, практикалық жұмыста
қиюын тауып қолдана білуде басқаларға өнеге көрсетіп, оларды жылт етіп
көзге шалынған жаңалықты ұтымды пайдалануға жетектеп, мұрындық болып
отырды. Басқасын былай қойғанда, газеттің көрмеге қойылатын тікпесінің
мазмұнын көрнекі түрде елестететін фотоальбом жасауды, орыс тілінде
Жетісу атты анықтамалық кітапша жасауды қолға алып, басы – қасында жүрген
өзі болатын. Кітапша Край семи рек, Опыт передовиков – золотой фонд
народа, Поиски творческие... Час интересных мыслей, Детище
коллективное деген төрт тарауға бөлінген. Көлемі – 71 бет. Бұл жұмысты ол
аудармашы мен фототілшіні көмекшілікке алып, негізінен қызмет уақытынан
кейін және демалыс күндері атқарды. Бұл оның өз мүддесінен басылым мүддесін
жоғары қоятын еңбекқор журналист екенін тағы бір мәрте анықтай түседі.
Айта кететін тағы бір жәйт, осы басылымда қызмет атқарған жылдары
Кернеген кек деректі повесі мен Р. Қошқарбаев кітапшасы жарық көрді.
Екі кітап та Рақымжан Қошқарбаевтың ерлігі жайында болғанымен, бір-біріне
ұқсамайтын, бір-бірін қайталамайтын тың деректер негізінде жазылған
дүниелер. Бұл жайында автордың өзі Көлемді повесть жазудан гөрі осы шағын
кітапшаны жазу әлдеқайда қиын болды. Ең алдымен повесте айтылған оқиғаны
қайталау ыңғайсыз көрінді. Ол тұрсын баяғы очерктің өзін өңдеп ұсынуға ар-
ұятым жібермеді. Сондықтан тың деректер жинап, Рақаңның көңіл қалтарысында
қалып қойған естелік оқиғаларын қайта қарауға тура келді, - дейді.
Ал бұл, ең алдымен, адамның ар алдындағы адалдығы, екіншіден,
қаламгердің әр туындысына деген талапшылдығы, үшіншіден, көңілдің пәк
тазалығы еді.
К. Қазыбаев редакция қызметкерлері, олардың отбасы мүшелері арасында
көпшіл, кішіпейілділігімен де сыйлы болды. Ұжым жыл сайын Баспасөз күнінің
құрметіне орай бала – шағалармен қала сыртына шығып, көрікті көгалдарда,
жұпар иісі аңқыған таза ауада сауық – сайран құруды дәстүрге айналдырған.
Ол күні ұлттық спорт ойындарын тамашалап, балаларды жарыстырып, күрестіріп,
оларға қазақша өлең – тақпақ айтқызып, қызыққа кенелетін. Бүлдіршіндерге
әртүрлі кітап, ойыншық, қуыршақ сияқты сыйлықтар берілетін. Осының бәрін
жергілікті кәсіподақ комитеті атынан немесе мерекелік той комиссиясы атынан
ұйымдастыратын К. Қазыбаев болатын. Ұжым мүшесінің отбасылық ойын – тойы
бола қалса, онда асабалыққа көбінесе өзі бірінші болып аталатын. Тегі бұл
оның мұндай бас қосуда жұртты желпіндіріп көтере білетіндігімен көпшілікке
сырмінез болғанын аңғартса керек. Жалпы, Жетісу газетінде қызмет еткен
он жыл оның бұқаралық баспасөзде қаламы төселіп, ең бір жемісті еңбек етіп,
елеулі із қалдырған кезеңі болды.
Сол кезде-ақ ол салиқалы басшы, қазақ мәдениетінің көрнекті өкілі
ретінде танылды. Жас журналистердің жалықпас ұстазы, редакция ұжымының
басшысы болған ол қызметі жоғарылап, 1968 жылдың маусым айынан бастап
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінде жауапты нұсқаушы жұмыстарын
атқарған. Бұдан кейін 1972-1974 жылдары Қазақ КСР Баспа, полиграфия және
кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары
қызметін атқарады. Баспа қызметінде жүрген кезде ол әрбір басылымның
сапасына, маңызына көңіл аударып отырды. Ол қысқа мерзім ішінде көптеген
жұмыстарды жүзеге асырды. Газет шығаруға машықтанған журналистке кітап
шығару өнерінің айтарлықтай өз құпиясы, өз ерекшелігі, өз сыры бар екендігі
туралы К. Қазыбаев Кітап – мәңгілік қазына деп аталатын шығармасында
егжей-тегжейлі әңгімелейді.
К. Қазыбаев қай салаға келсе де, сол саланың жанданып, сын сәтінде
жүлделі орынды иеленіп, еліміздің мерейін үстем ететіндігі басты назарда
болды. Оған дәлел, К. Қазыбаев баспа қызметіне келген жылдары кітап саудасы
айтарлықтай өркендеді. Күнделікті қолымыздан түспейтін кітап атты дүниенің
жазылуы, басылуы, насихатталуы, оқушысын табуы – мұның бәрі сала-сала
жұмыстар. Болашақ ұрпаққа, тіпті сонау ғасырларға бүгінгі күннің келбетін
жеткізетін ақыл-ойдың үлкен қайнары кітап шығару өңірінде де оның өзіндік
қолтаңбасы қалды. Уақыт өте келе халық көркем шығармалардан оқитын
тарихымызды, бүгінгі өмір, махаббат пен сүйіспеншілік жайындағы оқиғаларды
көркем образ арқылы көз алдыңа әкелетін кинодан тамашалады. Елге зор рухани
әсер, идеялық тәрбие беруде күшке айналып отырған баспасөзге үлкен
міндеттер жүктеді. Сондықтан да көрсетіліп жатқан кинофильмдерге назар
аударып, пікір білдіру, оның дұрыс-бұрысын дер кезінде баспасөзде көрсетіп
отыру күнделікті жұмысты талап етті.
Кинорецензияны жазарда автор фильмді жақсы білумен қатар оған
байланысты әдеби және басқа материалды жетік білуге борышты. Ол фильмнің
көркемдік сипатын және негізгі образдың шындығы мен өмірлігінде газет
оқырмандарына түсіндіріп беруге міндетті болды. Осы тұрғыдан келгенде
журналист Қазыбаев та кино өнеріне арнап бірнеше рецензиялар жазды.
Мәселен, осы жанрда жазған Дарын, Сеніңдер, маған, адамдар, Даңқты
қолбасшы туралы фильм, Жүрек әмірімен қойылымы туралы деп аталатын
бірнеше рецензиялары Лениншіл жас, Жетісу газеттерінде жарық көрді.
К. Қазыбаевтың шабытты да, жемісті еңбектеніп, шын мәнінде
ұйымдастырушылық қабілетін, терең білімін танытқан кезеңі республика
Министрлер Кеңесі жанындағы Ақпарат агенттігінің бас директоры(ҚазТАГ)
болып қызмет істеген тұсы. Аз ғана жыл ішінде ҚазТАГ республикадағы бүкіл
ақпарат қызметін бір өзінде шоғырландырған іргелі идеологиялық мекемеге
айналды. Бұл істе Қазыбаевтың ерекше үлесі болғандығы, ұжым алдындағы әрбір
науқанды істің шебер ұйымдастырушысы, талапшыл басшы, тәлімгер тәрбиеші
екендігі нақты дәлелдермен дәйектенеді.
К. Қазыбаев Қазақ телеграф агенттігінің директоры ретінде ең алдымен,
материалдық – техникалық базаны жақсартып, жылдамдығы бірнеше есеге артық
телетайптар мен магнитофондарды алдырды. Мұның өзі съезд күндерінде,
жұмыстың аса қауырт кезінде игі нәтижесін берді, газеттердің уақытында
шығуын, оперативтілікті қажет етеді. Соның нәтижесінде бұрын ресми
органдардан түскен қысқа-қысқа қарабайыр материалдармен шектеліп келген
ҚазТАГ енді жаңалыққа негізделген талдау материалдар бере бастады. Сөйтіп,
Кәкімжан Қазыбаевтың ақпарат агеттігінде іскер ұйымдастырушы, қабілетті
басшы бола отырып, айналасына жаңашыл тәжірибелі қызметкерлерді топтастыра
білді. Агенттікті жаңа үлгідегі техникамен жабдықтап, оны ірі аударма
орталығына айналдырды. Сондай-ақ, ҚазТАГ-ты өзге республикаларға танытып,
нәтижесінде, агенттікте жаңа үлгіде ақпарат беру үрдісін қалыптастырды.
К. Қазыбаев 1982 – 1985 жылдар аралығында Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің хатшысы болып, аса жауапты қызметтерді атқарды. Сол
кезеңде мектеп реформасы, білім беру, спорт, театр, тәрбие жұмысы жайлы
отызға жуық баяндама жасап, сөйлеген сөзіне бүгінгі заман талап-деңгейінде
баға берілді. Әрқайсысы өз алдына кішігірім кітапша тәрізді дүниелер болған
сол баяндамалар ел болашағына алаңдаған, ұлт қамын ойлаған қайраткер –
қаламгердің қоғамдық – саяси көзқарасындағы бұлтартпас деректер мен
фактілер арқылы құнды дүние болып табылатындығы айқын. Бұл қызмет иесі-
Республика бойынша күллі идеология саласына (ұлттық мәселе, мәдениет, өнер,
әдебиет және т.т.) жауап беретін адам.
К. Қазыбаев - қазақ тілін де, қазақтың арғы-бергі тарихын да, қазақтың
ұлттық әдебиеті мен ұлттық өнерін де жетік білген тұлға. Сонымен қатар
ұлттық мәдениеттің үлкен жанашыры. Бір ғана мысал, 1983 жылы әйгілі
композиторымыз М. Төлебаевтың 70 жылдығына орай өткен үлкен жиында басты
баяндаманы К. Қазыбаевтың жасауы. Тек М. Төлебаев қана емес, К. Қазыбаевтың
әдебиетіміз бен өнеріміздің үлкен тұлғалары жөнінде айтқан пікірлері аз
емес. Осы пікірлердің баршасында өзінің парасаттылығымен, дәлдігімен,
көкейтестілігімен ерекшеленуші еді. Біздің басты идеологымыз осылай
деді..., ...былай деді деп, өзге зиялылар К. Қазыбаевтың сөзін үлгі
тұтатын, басшылыққа алатын.
Мемлекет және қоғам қайраткері Кәкімжан Қазыбаевтың біздің қоғам үшін
алар орны ерекше. Қарапайым тілшіліктен өрлеп, идеология хатшысына дейінгі
қызметтерді атқарған оның елге сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Ел мәдениетін
гүлдендірудегі шаралардың бәрі ол кезде идеология хатшысы арқылы шешілетін.
Көз көргендердің айтуынша, Кәкең қай істі, қай қызметті атқармасын,
тиянақты бітіретін. Хатшы болып тұрған тұста басқасын айтпағанда, Тамаша
ойын-сауық отауының және қазақ телевизиясында Айтыс хабарының тұсауы
кесіліп, М. Төлебаевтың 70 жылдығы, Кенен Әзірбаевтың 100 жылдығы және
Тұрар Рысқұловтың 90 жылдығы тойланып, Шоқан Уәлихановтың 150 жылдығы
ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті.
Онан соң қазақ баспасөзінің тарихында бұрынғы Қазақстан коммунисі
(қазіргі Ақиқат) журналының 1986 – 1989 жылдары бас редакторы болып
қызмет атқарды. Қазақстан коммунисі секілді қазақ баспасөзінің қара
шаңырағына басшылық жасау қаламы жүйрік, ойы ұшқыр, журналистің шеберлігін
ғана емес, қоғамдық және саяси қайраткерлікті де талап етеді. Осы талап
биігінен көріне алған Кәкімжан Қазыбаев өзінің өмірлік тәжірибесін, білім
мен ақыл – парасатын ұйымшыл ұжым қалыптастыруға, басылымның мазмұнын
байытып, тақырыбын кеңейтуге, теориялық-танымдық дәрежесін көтеруге
жұмсады. Ол басқарған редакциялық ұжым тек партия мен коммунистік
идеологияның насихатшысы ғана емес, қайта құруға байланысты барлық
мәселелерге үн қосып отырды. Журнал бетінде экология, жер, малшылардың
еңбегі мен тұрмысы, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, өнер, еңбек
тақырыбына арналған проблемалық мақалалар жарық көрді. Сондай-ақ,
патриоттық тәрбие, ұлтаралық қатынас, өндіріс, әлеуметтік саясат, ғылым мен
білім мәселелері жайында жаңаша көзқарас, оқырманды елең еткізер дүниелер
де көптеп кездеседі. Басылым қайта құру, жаңару процесінде жинақталған
бағалы тәжірибелер мен ізденістерді қорытып, жұртшылыққа жеткізуге ұмтылды.
Әлеуметтік саясат – бәрі де адам үшін, Ғылым мен білім өрісі, Аграрлық
өнеркәсіптік комплекс; тәжірибелер мен проблемалар айдарымен берілген
материалдар осы мақсатты көздеді. Журналда жарияланған материалдардың
тақырыбы, айдарлары, жанрларына талдау жасалынып, өз заманының көкейтесті
мәселелерін қозғайтын проблемалық мақала, сұхбат, очерк, пікірталас,
дөңгелек үстел басындағы әңгіме, ой – толғау дүниелерінің аз
болмағандығына пайымдаулар жасалатын.
Редактордың саяси идеялық даралылығы – оның жемісті жұмысының басты
шарты. Ол ең алдымен ұйымдастырушы. Редактор теориялық даярлығы күшті,
білімді, мәдениетті, кішіпейіл журналист болуы керек десек, Кәкімжан
Қазыбаевта бұл қасиеттер толығымен табылады. Ол өзі басқарған журналға жаңа
көзқарас, тың идеялармен келді. К. Қазыбаев редакторлық еткен тұста
Қазақстан коммунисті уақыт рухына сай жаңаша жұмыс істеп, республикамызда
өркен жайып отырған өзгерістерді бейнелеуге жариялылық, сын мен өзара сынды
өрістетуге, жергілікті тілшілермен, оқырмандармен байланысты нығайтуға күш
салды. Журнал ұжымы түрлі аудандарда, еңбек ұжымдарында болып жұртшылық
алдында журнал жұмысын қайта құру, қызметкерлердің белсенділігін арттыру,
назарды нендей мәселелерге аудару керектігі жайында ашық әңгімелер
өткізетін. Басылымда Публицист толғауы, Оқырман көтерген проблема,
Қоғамдық пікір, Оқырман сұрақ қояды, Ойыңыз қандай оқырман? деген
айдарлар пайда болды. Оқырмансыз басылым және басылымсыз оқырман
болмайтындығы белгілі. Ал, шындықты айта алмайтын басылымсыз оқырманға жол
табу қиын. Бұған оқырманмен тілдесуді мұрат тұтқан редактор және редакция
ұжымының түрлі еңбек ұжымдарында өткізген оқырмандар конференциясы мен
сырттай лездемесі арқылы көз жеткізуге болады.
Ал, Ойыңыз қандай оқырман? тақырыбындағы журналдың сырттай лездемесі
де басылымның мазмұнын байыту мақсатындағы игі ізденістердің бірі болып
табылады. Қаламгер үшін оқырман пікірі – жаңа ойлардың ордасы, тың
шығармалардың, озық идеялардың себепшісі. Журнал оқырмандарға арнап басылым
бетінде жарық көрген мақалалар жөнінде пікір алысуға шақырды. Ал, мұндай
пікірталастар әсіресе, журнал үшін онда берілетін тақырыптар аясының
кеңеюі, өмірмен байланысты күшейту, материалдардың мазмұнының жақсара түсуі
үшін өте тиімді болатыны сөзсіз. Осы тұрғыда Қазақстан коммунисі оқырман
қауымының биік талғамының үдесінен шығу үшін хал-қадірінше қарекеттеніп,
тың ізденіс, талпыныстарға барды. Журналдың сырттай лездемесін ұйымдастырып
тұру да осы мақсаттан туды.
К. Қазыбаев редакторлық еткен басылымда оқырмандарды толғандырып
жүрген өзекті ой-пікірлерін ортаға салу мақсатында Қоғамдық пікір (1989,
№5) айдары дүниеге келді. Қоғамдық пікірдің республикалық басылымдарда
жарық көруі қажетті нәрсе. Жұртшылық ел өмірінде не болып жатқанын
бұрынғыдан да кең біліп отырды. Өнеге де – сабақ, өкініш те – сабақ. Яғни
мұның - жұмылдырушы күші бар деген сөз.
К. Қазыбаев ұшқыр ойлы, ұйымдастырғыш, білімді, тәжірибелі редактор
болды. Белгілі журналист С. Ақтаев: Кейінгі төрт жылда ол Қазақстан
коммунисі журналының бас редакторы болды. Мемлекет қайраткері болып жиырма
жылдай жоғары басшы қызметте істегенімен қаламы қаз – қалпында еді.
Журналдың жұмысын іле жандандырып, тақырып ауқымын кеңейтті. Жозы
басындағы әңгімені енгізіп, абзал адамдар жайында жақсы очерктер бере
бастады. Жозы басындағы әңгіме ол жылдары ой айтып, өткір мәселелер
қозғап, батыл пікірлерді ортаға салудың оңтайлы тәсілі болатын - деп
Кәкімжан Қазыбаевтың сөзден гөрі іске, ізденіске бейім тұратын шебер,
идеяшыл редактор болғандығын атап өтті.
Ол басшылық еткен, Қазақ мемлекетімен бірге жасасып келе жатқан бұл
басылым қашанда дәуір тынысын дөп басып, жарқын қоғам құру жолындағы игі
ізденістердің ұйытқысы болды. Журналист ретінде К. Қазыбаевты ерекшелеп
көрсететін шығармашылық дара қасиеттер қандай дегенде, алдымен оның тақырып
табудағы талғампаздығы бірден көзге түседі. Оның қол жеткізген биігін –
журналистің жалықпай ізденуінің, инемен құдық қазғандай тер төгуінің жемісі
деп танимыз. Ол елең еткізер жаңалықтар мен тосын деректерді жинап, соның
егжей – тегжейін зерттей жүрген. Өзін толғандырған тақырып туралы дерек
қана жинап қоймай, шикілі-пісілі күйінде ұсынуға асықпай, кезеңі келгенде
толыққанды кемел туындылар беруге ден қойған. Міне, К. Қазыбаев жазған
дүниелерде тереңдік пен парасаттылықтың, дәйектіліктің лебі есіп тұратыны
да сондықтан. Осындай ұлағатты қасиетті жас журналистерге өнеге ету әбден
орынды.
Журналист К. Қазыбаевтың шығармаларын бүгінгі көзқараспен салмақтап
саралаған кезде оның қай кезде де адам факторын жадынан шығармағаны
бағамдалды. Қоғамдағы өзгерістерге ықпал етерлік адами қасиеттер, адам
танымы үнемі публицистің басты назарында болды. Тың деректер мен елең
еткізерлік фактілердің бір қатары осы ұғымдармен тығыз байланыстырылды.
Сондай-ақ республика Журналистер одағының хатшысы, Қазақ ССР Жоғарғы
Кеңесінің депутаты болды.
Көп жылғы жемісті еңбегі үшін К. Қазыбаев Құрмет белгісі орденімен,
мерекелік медальмен, Қазақ ССР Жоғары Кеңесінің грамотасымен марапатталды.
Тәуелсіздік тұғыры берік орнығып, ел есін жинап, еңсесін көтерген,
халқымыздың осы күнін армандап, соған шапшаңырақ қолы жетуіне шама-шарқынша
үлесін қосып, тоталитарлық жүйе, оның отаршылдық арам, шовинистік пиғылына
іштей ширығып, кейде ашық күресіп, өзегіне өрт, жүрегіне дерт түсіріп алған
ұлтжанды, патриот, дарынды перзенттері көптеп саналады. Халықтың ондай
алғыр ұлдарын қызыл империя іздерінен қалған қызметін жетегіне жегіп,
көрсеткен сый-сияпаттарымен ақылынан алжастырып, намазынан жаңылдыруға,
ыңғайына жығып, қорашыл төбет жасауға тырысқан. Құрықты алыстан сілтеп,
қақпанды жақыннан құрған. Шен-шекпенді нан соғарлықтың емес, жұртының
кәдесіне асар қансонарлықтың бір напақасына балағандар қақпанға
қаптырмағанмен, құрықтан сытылып шыға алмай бұралаңы шетсіз, шырғалаңы
шексіз өмірді талайына бұйыртты. Сондай талайына бұралаңы шетсіз,
шырғалаңы шексіз өмірді тілеп алған азамат, жетісулық Кәкімжан Қазыбаев
еді.
Саяси сауатты, ұстамды, білімі терең, білігі жоғары, ұжымның ұйытқысы,
жаңалықтың жаршысы, бар ғұмырын кеңестік идеология солдаты болып өткерген
Кәкімжан Қазыбаев қызмет баспалдағымен жедел көтеріледі. Қоғамдық
мемлекеттік қызметте құдай сыйлаған әдептілігі, инабатты, биязылығы,
қарапайымдылығынан танбай, азаматтық борыш таразысын тең ұстайды. Қай
мәнсаптың жалына қолы тисе де ешкімнен ықтамай, көкірегін көтеріңкі
ұстайды. Қай салаға басшылық жасаса да ақылы асқар, дарыны дарқан, ойы
биік, барға қанағат тұтпай, жоқты жонып жасаған Қазыбаевтың бадырайған
ізі жатты... Қызметі өскен сайын қарапайым, шыншыл, ізгі, көпшіл, ұлтжанды
бола түсті. Л. Толстой: Қарапайымдылық, ізгілік пен шыншылдық жоқ жерде
ұлылық та жоқ, - дейді ғой. К. Қазыбаевты ұлылар қатарына сүйреп апарып
ортырғызбасақ та, ұсақ – түйек пендешілік қылықтарға алдырмай, кесек мінез
көрсетіп, кісілік келбетіне кір жуытпапты.
Белгілі журналист, жалынды публицист, қоғам қайраткері, жазушы
Кәкімжан Қазыбаев ер жасы алпыстан сәл асқанда бұл фәниден озды. Жан-жақты
толысқан, кемелденген, толғамалы ақ балта толғап ұстар күн қайда, алты
құлаш ақ найза ұсынып, шаншар күн қайда (Доспамбет жырау) деген шақ
алаулап атып келе жатқанда, тұлпары Ту түбіне жығылды. Елінің тағдыры мен
талайын, қасиеті мен қасіретін өз мүмкіндігінше толғап, көкірегін кеміріп
жеген азаматтық, перзенттік арыз-арманын, асау әрі момын, күшті әрі сорлы,
мәрт әрі нәмәрт халқын, отаршылдықтың сауыс-сауыс қамыты тұралатып шеккен
азабын, жабыға айналған күйін ащы тіл, улы сиямен кектене шығармаларына
арқау етті. Көп біліп, дөп сөйлеген шешендігімен артқыға өнеге септі.
Ақылгөй аға Қазыбаевтың арманы көп болғанымен, оның ұлтжандылығы шұғыласын
шашып тұрған шығармаларынан жұртының алғаны, алары көп. Жел диірмен
қанатын қанша қаққанмен ұша алмайды (В. Ключевский). Кәкімжан Қазыбаевтың
журналистік, публицистік, жазушылық, мемлекеттік қызмет салаларындағы
төккен тері мен жеткен жері жайлы жазылған мол материалдарды мұқият сүзіп
шыққанда, ол қос қанат біткен, ешкімнің бетіне жел болып тимеген, жібек
мінезді, кішіпейіл азамат та, тоталитарлық идеологияның сайқал саясатына
бас ие бермейтін қайсар, емендей берік, тұздығы ащы өткірлігімен көзге
түскен, оңайдан тапқан оңғақтан, қиыннан тапқан қымбатқа ұмтылатын ар-
шындығымен досын сүйіндіріп, дұшпанын күйіндірген.
І.2.К. Қазыбаев шығармаларының тақырыбы, проблемасы, идеясы
Публицистиканың әр түрлі жанрына қалам тартып, өмірдің әр алуан
мәселелеріне, елеулі оқиғаларына дер кезінде үн қосып, назар аударып
отырған қаламгердің материалдарының тақырып ауқымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2-5
Ітарау. Кәкімжан Қазыбаевтың публицистикасы.
І.1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік
қызметі ... ... ... ... ... 6-17
І.2. Қаламгердің шығармашылығының тақырыбы, проблемасы,
идеясы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18-31
ІІтарау. Кәкімжан Қазыбаев шығармаларының белгілері.
ІІ.1.К. Қазыбаев публицистикасының көркемдік
ерекшеліктері ... ... ... ... 32-39
ІІ.2.Журналист, қоғам қайраткері, публицист К. Қазыбаев хақындағы
толғаныстар мен естелік
хаттар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
40-47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 48-50
Сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...51-52
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53-54
КІРІСПЕ
Жалпы, публицистика деген сөздің шығу төркіні жайлы айтсақ, бұл
латынның publicus – қоғамдық деген сөзінен шыққан. Бірақ аңғаратынымыз
публицистика сөзінің этимологиясы қоғамдық деген сөзге тікелей қатысты.
Қазақ зерттеушілерінің ішінде публицистикаға тұңғыш анықтаманы А.
Байтұрсынов өзінің Әдебиет танытқыш атты еңбегінде берді. Ол
публицистиканы көсем сөз деген қазақ сөзімен байланыстырады.
Көсем сөз шешен сөз сияқты әлеуметке айтқанын істету мақсатымен шығарылатын
сөз. Шешен сөзден мұның айырмашылығы – шешен сөз ауызша айтылады, көсем сөз
жазумен айтылады. Ол әлеумет ісіне басшылық пікір жүргізе алатын сөз
болғандықтан да көсем сөз деп аталады.
Публицистика белгілі бір күннің, белгілі бір дәуірдің тарихын сол күннің,
сол дәуірдің саясатымен, философиялық көзқарасымен байланыстыра отырып
жасайды. Публицистика дегеніміз – заман тарихи, дәуір тынысы, өмір
шежіресі. Шежіре болғанда да күнделікті тіршіліктің рухани бейнесі, жанды
көрінісі. Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде публицистикаға біршама
жинақы анықтама берілген: публицистика – әдебиет пен журналистиканың
қоғамдағы көкейтесті, өткір мәселелерді қозғайтын саласы. Оның мақсаты –
нақтылы саяси, экономикалық, әлеуметтік, философиялық мәселелерді көтере
отырып, өз кезеңіндегі қоғамдық ойға ықпал ету. Бұл – мерзімді баспасөз
бетіндегі көптеген жанрларға бірдей қатысты ұғым. Сондықтан публицистер
айтпақ ойы, оны жеткізу ыңғайына қарай кейде памфлет, кейде эссе, мақала,
ашық хат, кейде фельетон жазып, жариялайды.
Нағыз публицистикада әлеуметтік-тәрбиелік ықпал жасаудың орасан зор
күші бар, өйткені ол оқырманға, көрерменге, тыңдаушыға дұрыс бағыт
сілтейді. Адамдардың ақыл – ойы мен сөздеріне әсер етудегі маңызды рөлді де
атқарады. Публицистикалық құбылыстарға ғылыми тұрғыдан баға беру,
дәлелдеудің айқындығы, өткірлік, барынша ықпал етуге ұмтылушылық тән.
Публицист өз шығармасын қоғамдағы адамдардың қалың тобына арнап
жазады. Ал мұның өзі шығарманың өзіне тән мазмұнын, пішінін, әдіс-тәсілін
талап етеді. Бұл ерекшеліктер публицистиканың функциясымен, оның қоғам
өміріндегі жалпы атқаратын рөлімен тығыз байланысты. Публицистиканың
мазмұны, пішіні мен әдіс-тәсілдері творчествоның аталмыш түрінің қоғамға
ықпал етуінен әлеуметтік тәжірибеде бірте-бірте қалыптасты.
Публицистика белгілі бір болмыс – құбылысты тек әлеуметтік, саяси
жағынан ғана алып бағаламайды, оны практикалық, рухани, моральдік,
парасаттық жағынан да талдайды. Демек, ол өмірді, адам әрекетін бір-бірімен
байланыста, өз арабірлікте алып қарайды.
Сонымен публицистика терминін нақты өмір құбылыстарымен қатысты
қарастырғанда, шығыс славян, поляк, неміс және басқа тілдерде кең
қолданылатын мағынасына үңілгенде, оны кең және тар ұғымда түсінуге болады.
Бұл осы сөздің мән – маңызының өзгеріп отыруына да байланысты. Публицистика
кең мағынасында журналистік шығарма түсінігін ғана білдірмейді, сонымен
қатар бұл ұғым аясынан шығып, өзекті қоғамдық-саяси тақырыпқа көпшілік
алдында сөйлеген сөздерді де қамтиды. Публицистика тар мағынасында – ішкі
заңдылықтары мен өзіне ғана тән ерекшеліктері бар шығармашылықтың өзгеше
түрі.
Мәселен, журналистика – белгілі бір қызмет саласы және әсер ету
сферасы, түрлі бұқаралық ақпарат құралдарын, ұйымдар мен мекемелердің басын
құрайтын белгілі бір аппарат, әлеуметтік институт болса, ал публицистика –
белгілі бір нысаны, орны, функциясы, мазмұны, құрылымы мен пішіні бар,
белгілі бір жанрлар жүйесі бар және қоғам мүшелеріне әсер ету тәсілдері бар
тұтас шығармашылықтың бір түрі.
Журналистер – ақпараттар мен жарияланымдар, хабарлар даярлап, олардың
бұқаралық ақпарат құралдарында көрініс табуына дейінгі творчестволық
процесті жүзеге асыратын адамдар. Публицистер – осы бұқаралық ақпарат
құралдарының негізгі мазмұндық жағынан байытылып, толығуын, басты, қоғамдық
маңызы зор ой, идеяларды күн тәртібіне қоюды жүзеге асыратын адамдар. Бірақ
нағыз кәсіби публицист – сонымен бір мезетте танымал журналист болып та
қызмет атқара береді.
Сондықтан да мен дипломдық жұмысымды өз заманының беделді де танымал
публицисі, журналист, қоғам қайраткері Кәкімжан Қазыбаев жайында жазуды
ұйғардым. Ол кісіні бүгінгі жастардың бірі білсе, бірі білмейді. Ал ол
мемлекетімізге еңбегі сіңген қоғам қайраткері. Ерекше дарын иесі. Халық өз
перзенттерін, әсіресе, ел тағдырына бей-жай қарамаған ұл – қыздарын мақтан
тұтып, есте сақтауы керек. Ал К. Қазыбаев осындай құрметке әбден лайық
тұлға.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда қазақ әдебиеті мен
журналистикасының әрқилы кезеңдерінде рухани дамуымызға, мәдени өркениетке,
әсіресе ұлттық дәстүрге өз шығармаларымен айтарлықтай үлес қосқан
қаламгерлердің туындыларын терең зерттеп, олардың қазақ журналистикасындағы
орнын, қолтаңбасын ажыратып, бағасын беру қажеттілігі туды. Сондай кезеңнің
бірі – 1950-1970 жылдардағы қазақ журналистикасы өкілдерінің туындылары.
Қазақ журналистикасының өнімді, жемісті тұстарының бірі де осы кезең болды
десек қателеспейміз.
Өткенге көз салсақ қазақ журналистикасының тарихы тұтас қамтылып
зерттеліп келді. Енді жекелеген қаламгерлердің шығармашылығының тереңіне
бойлап, солардың қаламынан шыққан туындылардың шеберлік зерін айқындау,
талдау, таразылау бүгінгі күннің сұранысы екені дау туғызбайды.
Жалпы қазақ әдебиетінің тарихында публицистикалық шығармаларымен
оқырман ықыласына бөленген, өзіндік суреткерлік қолтаңбасымен есте қалған
қаламгерлер саны аз емес. 20-30 жылдар журналистикасында М. Әуезов, Ж.
Аймауытов, С. Сейфуллин, Б. Майлин, І. Жансүгіров, С. Ерубаев, С. Қожанов
тағы басқа қаламгерлердің жазған дүниелері қазақ журналистикасының алтын
қорына қосылды. Бұл туындылар кейінгі толқын қаламгерлерге публицистік
шеберліктің айнымас үлгісіндей жарқырап тұра беретіндігі сөзсіз.
Ал енді осындай үлгілі публицистикалық туындыларды дүниеге келтірген
құнарлы орта қазақ журналистикасының 50-70 жылдардағы кезеңіне де әсерін
тигізді. Осы журналистиканың қомақты жүгін арқалаған талантты, дарынды
шоғырдың ортасында қаламгер Кәкімжан Қазыбаевтың да аталуы заңды. Оның
басты себебі, қаламгердің публицистикалық туындыларының өзіне тән
ерекшеліктерінің болуы деп айта аламыз.
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың журналистер қауымына арнай айтылған
Халыққа жақ, санаға сақ болыңдар деген аталы сөзі әрбір журналистің
жадында ұстар қағидасы. Ал, баспасөздің рөлі жайында төл журналистикамыздың
тұңғыш теоретигі А. Байтұрсынов: Әуелі газет халықтың көзі, құлағы һәм
тілі. Адамға көз, құлақ, тіл қандай керек болса, халыққа газет сондай
керек, - деп баспасөздің ақпарат таратушылық қызметі қоғамда, әлемде болып
жатқан шындықты жариялау екендігін дәл айтқан болатын. Демек, бұл қызметтің
түрін публицистика атқарады. Публицист – дәуір дауылпазы, публицистика
тілімен шындықтың шырайын ашып көрсетеді.
Алпысыншы, жетпісінші жылдардағы қазақ әдебиеті мен журналистикасы
тарихында көрнекті орын алған Кәкімжан Қазыбаев есімі журналист, редактор,
қайраткер дейтін нақты ұғымдармен толыға түсті. Ол осындай даңққа дарыны
мен тынымсыз еңбекқорлығының арқасында жетті.
Қазақ баспасөзінде ұзақ жылдар еңбек етіп, публицист, редактор, жазушы
ретінде шығармашылық даралығымен, көркемдік, тілдік-стильдік
ерекшеліктерімен танылған қаламгердің көркем публицистикалық мұрасын ғылыми
жүйеде талдау заман талабынан туындап отыр. Баспасөз тарихында өзіндік орны
бар әрбір көсемсөз шеберінің тәсілін үйрену, оқырманға ойын жеткізудегі
әдістерін, тілі мен стилін, жанрлық ерекшеліктерін оқып білу –
публицистиканың теориялық методологиялық деңгейін көтеруге пайдасын
тигізеді. Осы тұрғыдан алғанда Кәкімжан Қазыбаев есімі оқырманға таныс
болғанымен оның журналистік, публицистік қыры ғылыми тұрғыдан толық
танылған жоқ. Сондай-ақ, Қазыбаев шығармалары қолға алынып, арнайы
зерттелмеген. Зерттелсе де ол аздық етеді. Публицистің қаламгерлік
қабілеті, азаматтық істері жайында Көзден кетіп, көңілде қалған
естеліктер топтамасы мен баспасөз беттерінде бірнеше мақалалар жарық көрді.
Кәкімжан Қазыбаев – Рейхстагқа алғаш ту тіккен батыр қазақ Рақымжан
Қошқарбаевтың есімін қалың елге алғашқы болып танытқан публицист. Оның
республикаға әйгілі тұлғалар туралы очерктер дестесі қазақ журналистикасы
үшін бағалы дүниелер болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Профессор Т. Амандосовтың Қазіргі қазақ
публицистикасы атты зерттеуінде кеңестік қазақ публицистикасына тоқтала
отырып, Ә. Әлімжанов, Ұ. Бағаев, Б. Бұлқышев, К. Қазыбаев сияқты
қаламгерлер шығармашылығы негізінде публицистік шеберлік мәселелерін
зерттейді. Баспасөз зерттеушісі Т. Ыдырысовтың Шеберлік бастауы еңбегінде
қазақ очеркистерінің адам бейнесін жасаудағы шеберліктерін талдай келіп, К.
Қазыбаевтың да есімін атап өтеді. Ал, баспасөз теориясын зерттеуші ғалым Б.
Жақыптың Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары атты
монографиясында 60-жылдардағы публицистикасын сөз еткенде бір топ
публицистер қатарында К. Қазыбаевтың қазақ журналистикасындағы өзіндік
орнын атап көрсетеді.
Сонымен қатар, К. Қазыбаев шығармашылығы туралы баспасөзде Ә.
Қарағұлов, Ж. Ысмағұлов, Ә. Ыдырысов, Ш. Мұртаза, С. Ақтаев, Н. Оразбеков,
Қ. Баянбай, О. Қарабалина, С. Сматаев, Ж. Аупбаев т.б. мақалалары
жарияланған.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Негізгі мақсат – К.
Қазыбаевтың журналистік, публицистік және редакторлық қызметінің қыр-сырын
ашу, сол арқылы шеберлік тәжірибесін таныту, шығармашылық лабораториясын
айқындау. Осы мақсатқа жету барысында мынадай міндеттерді шешу көзделді:
-Қоғам қайраткерінің өнегелі өмір жолын кейінгі жастарға үлгі ету
мақсатымен көрнекті публицистің шығармашылық өмірбаянын атқарған қызметі,
қаламгерлік тәжірибесімен сабақтастыра түзу;
-Оның публицистік шығармашылығының қалыптасу, даму кезеңдерін айқындау;
-К. Қазыбаевтың редакторлық қызметінің әдіс-тәсілдеріне назар аудару;
-Журналистің бұқаралық ақпарат құралдарын басқару тәжірибесіне мән беру;
-К. Қазыбаевтың көркем-публицистикалық очерктеріндегі өмір шынайылығын
ашудағы батыл көзқарастарының диалог әдісі арқылы көрініс табу
ерекшеліктерін көрсету;
-Қаламгер публицистикасының жанрлық, тілдік-стильдік ерекшеліктерін талдау
жасау арқылы тілдік-композициялық құрылымын анықтау.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан
(әр тарау екі бөлімнен), қорытындыдан, сілтемелер мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ТАРАУ. КӘКІМЖАН ҚАЗЫБАЕВТЫҢ ПУБЛИЦИСТИКАСЫ
І. 1. К. Қазыбаевтың редакторлық және журналистік қызметі
Соғыс жылдарында әке- шешеден бірдей айырылып, жетімдіктің тақсіретін
тартқан Кәкімжан аға, 1929 жылы, 10 мамырда Алматы облысы, Сарқан ауданы
Ағарту совхозында, қазіргі Кәкімжан Қазыбаев ауылында дүниеге келген.
Алматы облысының Ақсу ауданының Ақсу орта мектебін бітіреді. Тылдағы азапты
тұяғына сүрінген кемпір- шал, жетім- жесірлермен бірге бөлісіп, соқаның
басына мініп, мал бағып, шөп шауып, есепші боп, жүгі қисайған, тұралатқан
тұста 12 жасар елгезек қара бала солардың ортасында жүреді... Дүрбелең
соғыс жылдары ерте есейген Кәкімжан С. Киров атындағы Қазақтың Мемлекеттік
университеті журналистика факультетіне оқуға түсіп, оны 1952 жылы үздік
тамамдайды. Балалық, бозбалалық шағы ауырлау болғанымен, өз қолы аузына
жеткен тұстан бері оның тағдыры оңалып сала берді. Үшінші курста оқып
жүрген кезден отты орталық, жалаңтөс батырлар қаламын тасқа жаныған
Лениншіл жас (қазіргі Жас Алаш) газетіне әдеби қызметкерлікке
шақырылады. Сөйтіп, Кәкімжан Қазыбаевтың жастық шағы мамандығы бойынша
алғашқы қадамдары журналистиканың ұстаханасы ретінде әлдеқашан мойындалған,
республикаға белгілі жастар басылымында басталады. Көп кешікпей-ақ, осы
басылымда ол өзінің қабілет қарымын көрсете бастады. Оның жастар өмірінен
жазған ойлы мақалалары мен оралымды очерктері, көркем суреттемелері оқырман
назарын өзіне аударды.
Жастар газеті аталғаны болмаса, Лениншіл жас - қазақ
журналистикасының қара шаңырақтарының бірі. Бұған дәлел ретінде бүгінгі
қазақ әдебиетінің көрнекті қайраткерлерінің көпшілігі қаламгерлік жолдарын
осы газеттен бастағанын айтсақ та жеткілікті. Шығармашылығының алғашқы
кезеңін аталмыш газетте өткізу Кәкімжан Қазыбаев үшін үлкен бақыт еді.
Өйткені бұл басылым кеңестік идеологиялық тар шеңбер рухани әлемімізді
қыспаққа алып, тынысымызды тарылтып тұрған заманның өзінде оқырман сезімін
желпінтетін бірден-бір басылым болғаны рас. Мен өзім журналистік
қызметімді Лениншіл жастан бастағаныма қуанамын. Өйткені мұнда жастық
жалынды отқа да, суға да саласың, тыным таппай ізденуде боласың дейтін К.
Қазыбаевтың сөзінен өзгеге ұлағат боларлық өмір іздерін байқағандай
боласың.
К. Қазыбаев мақалаларының тақырыбы сан алуан, оларда өмірдің
көкейтесті мәселелері көтеріліп отырғандығын аңғаруға болады. Ол қай саланы
болса да мұқият зерттеп, біліктілікпен жазды. Әсіресе баспасөз беттеріне
жаңа жерлерді игерушілердің өмірі мен ісі туралы, ауыл шаруашылығы
азаматтарының бай тәжірибелері жайлы материалдар жариялап отырды. Оның
Лениншіл жаста жарық көрген алғашқы туындысы Тракторлар сақадай сай деп
аталады.Кәкімжан сонда табандатқан он жыл (1950-1960) әдеби қызметкер,
бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы болып істеп, журналистік мектептің зіл-
ауыр теңізінен өтіп, шеберлігін шыңдады. Ондағы ең елеулі кезеңі – газеттің
жауапты хатшысы болған жылдары. Жауапты хатшы – редакцияның тұтқасы.
Газеттің кезекті санын шығаруға байланысты сан жұмыстар бас көтертпейтіні
анық. Оның сыртында алдағы санды жоспарлау, апталық, айлық проблемаларды
сараптау жұмыстары да бар. Осындай қиын да күрделі жұмысты істей жүріп, К.
Қазыбаев өзге жас журналистерге жанашыр пікірлері мен кеңестерін айтып,
оларды ізденуге, өмірдегі әрбір елеусіз фактілердің өзіне ойлана қарауға
үйретті. Жауапты хатшы ретіндегі іскерлігі, тапқырлығы осы тұста аңғарылды.
Газет бетінде көрінген жұртшылық талқысына ұсынылған алғашқы келелі мәселе
– жастар тәрбиесі, оларды өмірдің белсенді күрескері етіп баулу жөнінде
болды. Кейін оның шеңбері ұлғайып, азаматтық борыш жөнінде проблемаға
айналды. Ауыл ажары, Ауылын көріп азаматын таны айдарларымен берілген
ауыл мәдениеті, ауыл кештері, қазақтың ұлттық ойындары туралы материалдар
соның айғағы. Бұл мәселелер әлеуметтік проблемалар дәрежесіне дейін
көтерілді. Көп ұзамай газет беттерінде сын материалдар да беріле бастады.
Газет көтерген елеулі мәселелер жастар арасында жаңа бір толқын туғызды.
Өмірдегі олқылықты, істегі қырсыздықты, келеңсіздікті жоюды талап еткен
үндер естіле бастады. Осы кезде Лениншіл жастың Сын семсері атты
сатиралық бұрышы дүниеге келді. Кемшілік атаулыға қырғидай тиетін құрал
газет бетінен көрінді. Сол сықақ бұрышының беташарын жазып, тұсауын кескен
К. Қазыбаев болды.
Журналисттің Лениншіл жаста жарық көрген шығармаларының ішінде
Рейхстагқа ту тіккен қазақ очеркі ерекше. Өйткені, Рейхстагқа жеңіс
жалауын қадаған қазақ жігіті Рақымжан Қошқарбаев екенін бірінші болып
баспасөз бетінде елге таныстырған да К. Қазыбаев болатын. Кәкімжан
Қазыбаевтың қазақ батыры туралы очеркіне елдің елең ететіні де сондықтан.
Біріншіден, халқымыз Рейхстаг төбесіне ту тіккен қаһарманның өз ұлтының
перзенті екенін біліп, шексіз қуанышқа бөленді. Екіншіден, көзі қарақты
оқырман журналистің тапқырлығына тәнті болды. Үшіншіден, бұл шын мәніндегі
сенсация болатын, төртіншіден, Мәскеудің бүкіл елге жүргізіп отырған
саясатының талаптарына сай келе бермейтін бұл жаңалық К. Қазыбаевтың жазу
мәдениетінің шеберлігі мен бұлтартпас деректерінің арқасында талассыз
қабылданды. Бесіншіден, журналистің жазған дүниесі қоғамдық пікірге қозғау
салды.
К. Қазыбаевтың туындылары үлкенді-кішінің рухани нәр алар асыл
қазынасына айналды, елдің қамын, болашағымыздың жайын толғайтын
публицистикалық материалдары оқырман қауымның көп нәрсеге көзін ашып,
көкірегін оятты. Ол шапшаң, өнімді жазатын. Оның әріптестерінің естелігінен
қолжазбасының өзінде шимай-шатпақ бола бермейтін, ой ырқына ерік беріп
қиналмай, еркін де жеңіл жазатындығын, сондықтан да қолжазбалары оқуға да
оңай, таза деп келтірілген. Сондай-ақ, сөйлемдері шұбалаңқы емес, қысқа,
орамды, айтар ойын созбалақтамай, әсіре қызыл сөзге бой алдырмай, нақпа –
нақ, көңілге қонымды, тілге үйлесімді, аз сөзбен көп ойды білдіретін.
Таптаурын болған ескі сүрлеу, оқырманды мезі ететін жадағай, жайдақ
пәлсафаларды қаужамай, соны соқпақтарға сілем тартып, өзекті де өрелі
мәселелердің жалына жармасуды нысанға алатын. Сондықтан оның қаламынан
туған мақала, очерк, репортаж болсын, оқырманды жалықтырмайтын, тілге
жеңіл, көкейге қонымды, тартымды шығатын.
Осынау шығармашылық машығы мен шеберлігі қаламгер К. Қазыбаевтың
жаңалық атаулыны, жақсы атаулыны тез аңдағыш, ізденгіш, нағыз кәнігі, шебер
журналистке тән сезімталдық, сергектік, әмбебаптық қасиетінен тамыр тартып
жатты. Оның тақырып таңдамайтын, газеттің ешбір жанрын өгейсу дегенді
білмейтіндігін, тілінен майы тамған очеркті, теориялық-саяси насихаттық
мақаланы, фельетонды да жаза беретін қасиеті бар еді. Әмбебап білгірлігі
мен іскерлігі, жазуға, аудармаға, макет жасауға ұста, әрі қаламы ұшқыр,
мінезі бай, ұйымдастыру жұмысына бекем кемел қасиеттері оның айналасына
сүйкімді, беделді болуына, биік тұғырға көтерілуіне кепіл болды.
К. Қазыбаевтың Лениншіл жас газетіндегі журналистік қызметі оның
шеберлігін ұштап уақыт үшін тез ұғылып, негізінен алғанда өндіріс, ауыл
шаруашылығы, еңбек тақырыптарын жеткізе жазуға алып барған өмір мектебі
болса, публицист ретінде танытқан Алматы облыстық Жетісу газеті болды. Ол
1958 жылдың аяқ кезінде Жетісу өңірінің Алматы облыстық Комунизм
таңы(қазіргі Жетісу) газеті редакторының орынбасары болып бекітілді. Ол
уақытта аталмыш газеттің құрамының өзгеруіне өзіндік себептер болған
болатын. Бұл газет Жетісудың әкімшілік орталығы болған – Алматы (бұрынғы
Верный) қаласында 1918 жылы кеңес өкіметі орнасымен шыға бастаған,
республикамыздағы қазақ тілінде шығатын облыстық газеттердің арасында
тұңғыш жарық көрген большевиктік газет еді. Ал сол уақытта Алматы
республикамыздың астанасы болуына байланысты, бұл астаналық облыстың
газетіне айналды да, оның авторлары мен оқырмандары құрамына саны жағынан
ғана емес, сапа жағынан да елеулі өзгеріс енді. Бұған орай газетке
қойылатын талап та анағұрлым артты. Ұлы Отан соғысы зардабынан ол уақытша
жабылып қалды да, 1954 жылдан бастап Коммунизм таңы деген атпен қайтадан
дүниеге келді. Бұл кезде облыста ысылған, тәжірибелі журналист кадрларының
тапшылығынан газет бірден бой жазып кете алмай, көп қиыншылыққа душар
болды. Алматыда шығатын республикалық газеттердің арасында ол өз бетін
айқындап көрсетуге қанша тырысса да, мұндай деңгейге көтеріле алмады.
Газеттің редакторы басқа жұмысқа ауысып, редакция қиын хал кешті. Міне,
редакция басшылығын жедел түрде тың күшпен нығайтуға себеп болған осындай
жағдайлар еді. Сол кезде жасы отыздар шамасындағы уылжыған жас журналист
Қазыбаев редактордың орынбасары болып бекітіліп, редакция табалдырығын
осындай ауыр жүкті арқалап, зор сеніммен аттағаны күмәнсіз. Ол өзінің
қолынан келгенін аямайтын қайырымды, әділ, турашыл, қаламы төселіп қалған
журналист екенін таныта бастады. Мұнда қызмет еткен жылдарында ол қаламы
қарымды, қабілетті журналист екеніне іс жүзінде көз жеткізеді. Мәселен,
секретариат – редакцияның штабы іспетті маңызды буын екені белгілі. Барлық
материалдар бөлімдерде өңделіп, жөнделіп, редакцияланғаннан кейін осында
тоғысатыны, оларды газет бетінде қалай орналастыру керектігі, жазылып-
сызылып макет жасалатыны, көркемдеу әдіс-тәсілдері көрсетілетіні белгілі.
Жалпы талап бойынша мұндағы журналистер өз ісінің шебері, бейнелеп айтқанда
нағыз сәулетшілері болуға тиіс. Алайда редакциядағы жігіттер ұсынақтылық,
тапқырлық көрсетудің орнына бұрыннан қалыптасқан, әбден үйреншікті болған
әдістен аса алмай жүрді. Сол уақытта секретариатқа университеттің
журналистика факультетін бітірген бір жігіт алынған болатын. Макет сызуға
біршама икемді, ұқыпты болғанымен, ол салаға елеулі жаңалық енгізе алмады.
Бұған немқұрайлы қарап, қол қусырып отыруға болмас, бұл олқылықтан тезірек
шығу жолын қарастыру туралы редакция алқасында жиын өтеді. Сол кезде
Кәкімжан Қазыбаев макетшілерге қамқорлық жасауды өз міндетіне алады. Себебі
бұрын жастар редакциасында істеген уақытта макет жасау жөнінде азды-көпті
алған тәжірибесі болатын. Бұл шара секретариаттың жұмысы ширап, алға
басуына әжептәуір ықпал жасады.
Сондай-ақ, ол авторлармен жұмыс істеп, оларға көмектесу әдісін
жақсартуға көп көңіл бөледі. Бұл пікірді дәлелдеу үшін нақты бір мысал
мынадай. Белгілі еңбек ардагері, ауыл шаруашылық өндірісінің атақты шебері,
миллионер колхоздың төрағасы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Нұрмолда
Алдабергенов бірде өзінің еңбек жолын, жұмыс тәжірибесін баяндайтын
әңгімесінің жобасын ұсынып, газеттен орын беруді өтінеді. Оны өзі ауызекі
айтып, ауыл мектебінің мұғалімі қағаз бетіне түсірген екен. Редакцияның
жұмыс тәртібі бойынша мұндай қолжазба әуелі тиісті бөлімде қаралуы керек.
Бірақ Қазыбаев бұлай істемеді. Бөлім меңгерушісін шақырып, автордың
қатысуымен оқып шықты. Содан кейін үшеуі пікір алысты. Нұрекең жаңа есіме
түсті деп аздап толықтыру енгізді. Әңгіме құжатқа сүйеніп жазылмағандықтан
оның кейбір пайымдауы күмән туғызуы мүмкін екенін айтып, сондықтан ондай
екіұшты жерлерін қысқарту керектігін дәлелдеп, жекелеген кәсіби сөздер мен
жергілікті атауларды анықтады. Міне, содан соң ғана бөлімде әдеби өңделіп,
Кәкімжанның өзі қарап шықты. Материалдың көлемі едәуір үлкен болатын. Ол
газеттің бірнеше санында бөлініп жарияланды. Ал бұл әдістің материалды
мұқият өңдеп, оның иін қандыру үшін де, авторға көмектесіп, онымен
байланысты нығайту тұрғысынан да тиімді әдістердің бірі екені айқын.
Оңайдан тапқан – оңғақ, қиыннан тапқан – қымбат дегендей, журналистік
кәсіп – оңайлықпен дарымайтын, қиыннан табылатын қымбат өнердің бірі десек,
асырып айтқандық бола қоймас. Ал осындай мәртебелі міндет журналисті шарқ
ұрып ізденуге, өмір дариясына терең бойлап, еңбектенуге үйретеді. Мұндай
ұмтылыста журналист қаламдас жолдастарымен шығармашылық сайысқа түсіп,
тапқан-таянғанын сарапқа салады. Осындай екшеуден өтіп, оның қаламынан
шыққан материал редакция ұжымының қазанында қайнап, газет бетінде
жарияланады да, ұжымдық еңбек сипатына ие болады.
Міне, осындай күрделі міндетті неғұрлым тиімді жүзеге асыру мақсатында
пікір алысып, ақылдасу нәтижесінде сол жылдары редакцияда Қызықты ойлар
сағаты деп аталған, бұрын мұнда қолданылмаған тың шара дүниеге келеді. Осы
сағаттың қалыптасуына, оның өміршең болып, ұжымдық шығармашылық сыр –
сипат алуына Қазыбаев белсенді түрде ынта – ықылас қойып, белгілі дәрежеде
жетекші рөл атқарды, татымды үлес қосты.
Қысқаша түсіндіргенде, Қызықты ойлар сағаты дегеніміз белгілі бір
мәселеге арналған күн тәртібінсіз, журналистердің бас қосып, шығармашылық
кеңес құруы болатын, ол айына екі рет сәрсенбі күндері өткізіліп тұратын.
Онда әркім өзінің пікірі мен ұсынысын сарапқа алып, алдағы тоқсанда, жарты
жылда қандай тақырыпта не жазбақшы екенін, өзінің жеке жоспары мен ойын
айтып, шүйіркелесе сөйлесіп, белгілі бір бәтуаға келетін кез. Ал мұның
редакцияда апта сайын өтіп тұратын ілездемеден айырмашылығы, газетке шығып
кеткен материалдар жөнінде пікір алысудан өзгеше, өскелең талап тұрғысынан
жақын болашаққа, алдағыға көз тастап, ой жүгіртеді, журналисті үздіксіз
ізденуге, неғұрлым жемісті еңбек етуге жігерлендіруді көздейді. Бұл арада
К. Қазыбаевтың осы сәрсенбілік сағатта туған сәтті ойлардың дәл кезінде
жүзеге асып, газет бетінде көрінуін асыға күтетін де жақсы әдеті бар еді.
Ол мұндай материалды бір күнде жатқызбай, егер қажет болса, өз шаруасын қоя
тұрып, жұмыс уақытынан кейін де редакциялап беретін. Ол жұмысты да беріле
істейтін еңбекқор журналист болатын. Өйткені газет жұмысы журналистерден
әрдайым және барлық істе кәсіби шеберлікті, сөз қолданудағы тапқырлықты
талап ететін нәрсе. Соның бірі – арнаулы бетке, қос бетке, топтама
материалға бас тақырып, жеке мақала, хат – хабарларға тақырып және
тақырыпшалар қоя білу. Газетті қолға алғанда материалдың жарқ етіп көзге
түсуі, бірден көңілге қона кететін тартымдылығы көбіне көп осы
тақырыптардың етек-жеңі жинақы, сөздері шымыр, ойы өткір болуына
байланысты. Жиі қайталанып жауыр болған қасаң тақырыптардың оқырмандарды
тартпайтыны былай тұрсын, тіпті мезі қылып, зеріктіріп жіберетіні белгілі.
Кәкімжан аға өзі жазған немесе редакциялаған материалдарында, арнаулы бетке
берілген бас тақырыптарды қарап, қабылдағанда бұған ерекше көңіл аударатын.
Мұндай талғам мен талап тақырып қоюға кімнің қаншалықты шебер, кімнің
шорқақ екендігін ашуға, бөлімдердегі журналистер арасындағы ізденістің,
тапқырлыққа ұмтылыстың өріс алуына септігін тигізді. Бұл салада оңды-солды
қолданылып, әбден жаттанды болған даурықпа тақырыптар біртіндеп
ығыстырылып, олардың орындарына жүрекке жылы, ойға қонымды тақырыптар келе
бастады. Мысалы үшін айтқанда, соның бірі, мәдениет бөлімі ұйымдастырған
Сықсимадан-Ильич шамына, ұзынқұлақтан-радиоға деген арнаулы бетті айтуға
болады.
Егер бұрынғы үйреншікті болған таптаурын сүрлеуден шықпағанда бұл
беттің бас тақырыбы Жаппай электрленген, радиоланған аудан деп берілген
болар еді. Бірақ бұл сан рет қайталанып, құлақ жаттыққан, ойды селт
еткізбейтін көне тақырып. Сондықтан ол газет оқырмандарын онша қызықтыра
қоймады. Ал Сықсимадан – Ильич шамына деп басталатын әлгі бас тақырыпта
тың теңеулер бар, олар: Мені оқы! деп шақырып, бетке көз тартарлық өң,
тіл үйірерлік дәм беріп тұр. Беттің мазмұны мен тілі де бас тақырыпқа сай,
араларында алшақтық жоқ. Мұндай жаңа леп ескен материалдың қатарына
Жұмысшы мен шаруа одағы деудің орнына әдейі Орақ пен балға одағы деп
бейнелі теңеумен берілген арнаулы бетті, Адамына қарап ауылын таны деген
бас тақырыппен шыққан тұтас бетті, сондай-ақ жаңа кітапқа жеке сыншының
пікір айтуына өзгеше, ұжымдық сын болып табылатын Жазушы – баспа –
оқырман деген жалпы тақырыппен жарияланған көлемді мақаланы тағы басқа да
көптеген материалдарды қосуға болады.
Облыстық газетті шын мәнінде астаналық облыстың газеті деген атаққа
сай дәрежеге көтеру жолындағы ізденістің, журналистердің жұмыла атқарған
шығармашылық еңбегінің нәтижесінде Жетісу 1966 жылы республиканың
облыстық қазақ газеттері арасында бірінші болып Бүкілодақтық халық
шаруашылығы жетістіктерінің көрмесіне қатысып, газет 2 – дәрежелі
дипломмен, 12 журналист көрменің медалімен наградталды. Басылымның мұндай
құрметті мәртебеге ие болуына Кәкімжан Қазыбаевтың қосқан үлесі аз емес.
Газеттің мазмұны жақсарып, мәдени дәрежесі артуына татымды үлес қосады. Ол
журналистика саласында алған теориялық білімді өмірде, практикалық жұмыста
қиюын тауып қолдана білуде басқаларға өнеге көрсетіп, оларды жылт етіп
көзге шалынған жаңалықты ұтымды пайдалануға жетектеп, мұрындық болып
отырды. Басқасын былай қойғанда, газеттің көрмеге қойылатын тікпесінің
мазмұнын көрнекі түрде елестететін фотоальбом жасауды, орыс тілінде
Жетісу атты анықтамалық кітапша жасауды қолға алып, басы – қасында жүрген
өзі болатын. Кітапша Край семи рек, Опыт передовиков – золотой фонд
народа, Поиски творческие... Час интересных мыслей, Детище
коллективное деген төрт тарауға бөлінген. Көлемі – 71 бет. Бұл жұмысты ол
аудармашы мен фототілшіні көмекшілікке алып, негізінен қызмет уақытынан
кейін және демалыс күндері атқарды. Бұл оның өз мүддесінен басылым мүддесін
жоғары қоятын еңбекқор журналист екенін тағы бір мәрте анықтай түседі.
Айта кететін тағы бір жәйт, осы басылымда қызмет атқарған жылдары
Кернеген кек деректі повесі мен Р. Қошқарбаев кітапшасы жарық көрді.
Екі кітап та Рақымжан Қошқарбаевтың ерлігі жайында болғанымен, бір-біріне
ұқсамайтын, бір-бірін қайталамайтын тың деректер негізінде жазылған
дүниелер. Бұл жайында автордың өзі Көлемді повесть жазудан гөрі осы шағын
кітапшаны жазу әлдеқайда қиын болды. Ең алдымен повесте айтылған оқиғаны
қайталау ыңғайсыз көрінді. Ол тұрсын баяғы очерктің өзін өңдеп ұсынуға ар-
ұятым жібермеді. Сондықтан тың деректер жинап, Рақаңның көңіл қалтарысында
қалып қойған естелік оқиғаларын қайта қарауға тура келді, - дейді.
Ал бұл, ең алдымен, адамның ар алдындағы адалдығы, екіншіден,
қаламгердің әр туындысына деген талапшылдығы, үшіншіден, көңілдің пәк
тазалығы еді.
К. Қазыбаев редакция қызметкерлері, олардың отбасы мүшелері арасында
көпшіл, кішіпейілділігімен де сыйлы болды. Ұжым жыл сайын Баспасөз күнінің
құрметіне орай бала – шағалармен қала сыртына шығып, көрікті көгалдарда,
жұпар иісі аңқыған таза ауада сауық – сайран құруды дәстүрге айналдырған.
Ол күні ұлттық спорт ойындарын тамашалап, балаларды жарыстырып, күрестіріп,
оларға қазақша өлең – тақпақ айтқызып, қызыққа кенелетін. Бүлдіршіндерге
әртүрлі кітап, ойыншық, қуыршақ сияқты сыйлықтар берілетін. Осының бәрін
жергілікті кәсіподақ комитеті атынан немесе мерекелік той комиссиясы атынан
ұйымдастыратын К. Қазыбаев болатын. Ұжым мүшесінің отбасылық ойын – тойы
бола қалса, онда асабалыққа көбінесе өзі бірінші болып аталатын. Тегі бұл
оның мұндай бас қосуда жұртты желпіндіріп көтере білетіндігімен көпшілікке
сырмінез болғанын аңғартса керек. Жалпы, Жетісу газетінде қызмет еткен
он жыл оның бұқаралық баспасөзде қаламы төселіп, ең бір жемісті еңбек етіп,
елеулі із қалдырған кезеңі болды.
Сол кезде-ақ ол салиқалы басшы, қазақ мәдениетінің көрнекті өкілі
ретінде танылды. Жас журналистердің жалықпас ұстазы, редакция ұжымының
басшысы болған ол қызметі жоғарылап, 1968 жылдың маусым айынан бастап
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінде жауапты нұсқаушы жұмыстарын
атқарған. Бұдан кейін 1972-1974 жылдары Қазақ КСР Баспа, полиграфия және
кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасының орынбасары
қызметін атқарады. Баспа қызметінде жүрген кезде ол әрбір басылымның
сапасына, маңызына көңіл аударып отырды. Ол қысқа мерзім ішінде көптеген
жұмыстарды жүзеге асырды. Газет шығаруға машықтанған журналистке кітап
шығару өнерінің айтарлықтай өз құпиясы, өз ерекшелігі, өз сыры бар екендігі
туралы К. Қазыбаев Кітап – мәңгілік қазына деп аталатын шығармасында
егжей-тегжейлі әңгімелейді.
К. Қазыбаев қай салаға келсе де, сол саланың жанданып, сын сәтінде
жүлделі орынды иеленіп, еліміздің мерейін үстем ететіндігі басты назарда
болды. Оған дәлел, К. Қазыбаев баспа қызметіне келген жылдары кітап саудасы
айтарлықтай өркендеді. Күнделікті қолымыздан түспейтін кітап атты дүниенің
жазылуы, басылуы, насихатталуы, оқушысын табуы – мұның бәрі сала-сала
жұмыстар. Болашақ ұрпаққа, тіпті сонау ғасырларға бүгінгі күннің келбетін
жеткізетін ақыл-ойдың үлкен қайнары кітап шығару өңірінде де оның өзіндік
қолтаңбасы қалды. Уақыт өте келе халық көркем шығармалардан оқитын
тарихымызды, бүгінгі өмір, махаббат пен сүйіспеншілік жайындағы оқиғаларды
көркем образ арқылы көз алдыңа әкелетін кинодан тамашалады. Елге зор рухани
әсер, идеялық тәрбие беруде күшке айналып отырған баспасөзге үлкен
міндеттер жүктеді. Сондықтан да көрсетіліп жатқан кинофильмдерге назар
аударып, пікір білдіру, оның дұрыс-бұрысын дер кезінде баспасөзде көрсетіп
отыру күнделікті жұмысты талап етті.
Кинорецензияны жазарда автор фильмді жақсы білумен қатар оған
байланысты әдеби және басқа материалды жетік білуге борышты. Ол фильмнің
көркемдік сипатын және негізгі образдың шындығы мен өмірлігінде газет
оқырмандарына түсіндіріп беруге міндетті болды. Осы тұрғыдан келгенде
журналист Қазыбаев та кино өнеріне арнап бірнеше рецензиялар жазды.
Мәселен, осы жанрда жазған Дарын, Сеніңдер, маған, адамдар, Даңқты
қолбасшы туралы фильм, Жүрек әмірімен қойылымы туралы деп аталатын
бірнеше рецензиялары Лениншіл жас, Жетісу газеттерінде жарық көрді.
К. Қазыбаевтың шабытты да, жемісті еңбектеніп, шын мәнінде
ұйымдастырушылық қабілетін, терең білімін танытқан кезеңі республика
Министрлер Кеңесі жанындағы Ақпарат агенттігінің бас директоры(ҚазТАГ)
болып қызмет істеген тұсы. Аз ғана жыл ішінде ҚазТАГ республикадағы бүкіл
ақпарат қызметін бір өзінде шоғырландырған іргелі идеологиялық мекемеге
айналды. Бұл істе Қазыбаевтың ерекше үлесі болғандығы, ұжым алдындағы әрбір
науқанды істің шебер ұйымдастырушысы, талапшыл басшы, тәлімгер тәрбиеші
екендігі нақты дәлелдермен дәйектенеді.
К. Қазыбаев Қазақ телеграф агенттігінің директоры ретінде ең алдымен,
материалдық – техникалық базаны жақсартып, жылдамдығы бірнеше есеге артық
телетайптар мен магнитофондарды алдырды. Мұның өзі съезд күндерінде,
жұмыстың аса қауырт кезінде игі нәтижесін берді, газеттердің уақытында
шығуын, оперативтілікті қажет етеді. Соның нәтижесінде бұрын ресми
органдардан түскен қысқа-қысқа қарабайыр материалдармен шектеліп келген
ҚазТАГ енді жаңалыққа негізделген талдау материалдар бере бастады. Сөйтіп,
Кәкімжан Қазыбаевтың ақпарат агеттігінде іскер ұйымдастырушы, қабілетті
басшы бола отырып, айналасына жаңашыл тәжірибелі қызметкерлерді топтастыра
білді. Агенттікті жаңа үлгідегі техникамен жабдықтап, оны ірі аударма
орталығына айналдырды. Сондай-ақ, ҚазТАГ-ты өзге республикаларға танытып,
нәтижесінде, агенттікте жаңа үлгіде ақпарат беру үрдісін қалыптастырды.
К. Қазыбаев 1982 – 1985 жылдар аралығында Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің хатшысы болып, аса жауапты қызметтерді атқарды. Сол
кезеңде мектеп реформасы, білім беру, спорт, театр, тәрбие жұмысы жайлы
отызға жуық баяндама жасап, сөйлеген сөзіне бүгінгі заман талап-деңгейінде
баға берілді. Әрқайсысы өз алдына кішігірім кітапша тәрізді дүниелер болған
сол баяндамалар ел болашағына алаңдаған, ұлт қамын ойлаған қайраткер –
қаламгердің қоғамдық – саяси көзқарасындағы бұлтартпас деректер мен
фактілер арқылы құнды дүние болып табылатындығы айқын. Бұл қызмет иесі-
Республика бойынша күллі идеология саласына (ұлттық мәселе, мәдениет, өнер,
әдебиет және т.т.) жауап беретін адам.
К. Қазыбаев - қазақ тілін де, қазақтың арғы-бергі тарихын да, қазақтың
ұлттық әдебиеті мен ұлттық өнерін де жетік білген тұлға. Сонымен қатар
ұлттық мәдениеттің үлкен жанашыры. Бір ғана мысал, 1983 жылы әйгілі
композиторымыз М. Төлебаевтың 70 жылдығына орай өткен үлкен жиында басты
баяндаманы К. Қазыбаевтың жасауы. Тек М. Төлебаев қана емес, К. Қазыбаевтың
әдебиетіміз бен өнеріміздің үлкен тұлғалары жөнінде айтқан пікірлері аз
емес. Осы пікірлердің баршасында өзінің парасаттылығымен, дәлдігімен,
көкейтестілігімен ерекшеленуші еді. Біздің басты идеологымыз осылай
деді..., ...былай деді деп, өзге зиялылар К. Қазыбаевтың сөзін үлгі
тұтатын, басшылыққа алатын.
Мемлекет және қоғам қайраткері Кәкімжан Қазыбаевтың біздің қоғам үшін
алар орны ерекше. Қарапайым тілшіліктен өрлеп, идеология хатшысына дейінгі
қызметтерді атқарған оның елге сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Ел мәдениетін
гүлдендірудегі шаралардың бәрі ол кезде идеология хатшысы арқылы шешілетін.
Көз көргендердің айтуынша, Кәкең қай істі, қай қызметті атқармасын,
тиянақты бітіретін. Хатшы болып тұрған тұста басқасын айтпағанда, Тамаша
ойын-сауық отауының және қазақ телевизиясында Айтыс хабарының тұсауы
кесіліп, М. Төлебаевтың 70 жылдығы, Кенен Әзірбаевтың 100 жылдығы және
Тұрар Рысқұловтың 90 жылдығы тойланып, Шоқан Уәлихановтың 150 жылдығы
ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті.
Онан соң қазақ баспасөзінің тарихында бұрынғы Қазақстан коммунисі
(қазіргі Ақиқат) журналының 1986 – 1989 жылдары бас редакторы болып
қызмет атқарды. Қазақстан коммунисі секілді қазақ баспасөзінің қара
шаңырағына басшылық жасау қаламы жүйрік, ойы ұшқыр, журналистің шеберлігін
ғана емес, қоғамдық және саяси қайраткерлікті де талап етеді. Осы талап
биігінен көріне алған Кәкімжан Қазыбаев өзінің өмірлік тәжірибесін, білім
мен ақыл – парасатын ұйымшыл ұжым қалыптастыруға, басылымның мазмұнын
байытып, тақырыбын кеңейтуге, теориялық-танымдық дәрежесін көтеруге
жұмсады. Ол басқарған редакциялық ұжым тек партия мен коммунистік
идеологияның насихатшысы ғана емес, қайта құруға байланысты барлық
мәселелерге үн қосып отырды. Журнал бетінде экология, жер, малшылардың
еңбегі мен тұрмысы, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, өнер, еңбек
тақырыбына арналған проблемалық мақалалар жарық көрді. Сондай-ақ,
патриоттық тәрбие, ұлтаралық қатынас, өндіріс, әлеуметтік саясат, ғылым мен
білім мәселелері жайында жаңаша көзқарас, оқырманды елең еткізер дүниелер
де көптеп кездеседі. Басылым қайта құру, жаңару процесінде жинақталған
бағалы тәжірибелер мен ізденістерді қорытып, жұртшылыққа жеткізуге ұмтылды.
Әлеуметтік саясат – бәрі де адам үшін, Ғылым мен білім өрісі, Аграрлық
өнеркәсіптік комплекс; тәжірибелер мен проблемалар айдарымен берілген
материалдар осы мақсатты көздеді. Журналда жарияланған материалдардың
тақырыбы, айдарлары, жанрларына талдау жасалынып, өз заманының көкейтесті
мәселелерін қозғайтын проблемалық мақала, сұхбат, очерк, пікірталас,
дөңгелек үстел басындағы әңгіме, ой – толғау дүниелерінің аз
болмағандығына пайымдаулар жасалатын.
Редактордың саяси идеялық даралылығы – оның жемісті жұмысының басты
шарты. Ол ең алдымен ұйымдастырушы. Редактор теориялық даярлығы күшті,
білімді, мәдениетті, кішіпейіл журналист болуы керек десек, Кәкімжан
Қазыбаевта бұл қасиеттер толығымен табылады. Ол өзі басқарған журналға жаңа
көзқарас, тың идеялармен келді. К. Қазыбаев редакторлық еткен тұста
Қазақстан коммунисті уақыт рухына сай жаңаша жұмыс істеп, республикамызда
өркен жайып отырған өзгерістерді бейнелеуге жариялылық, сын мен өзара сынды
өрістетуге, жергілікті тілшілермен, оқырмандармен байланысты нығайтуға күш
салды. Журнал ұжымы түрлі аудандарда, еңбек ұжымдарында болып жұртшылық
алдында журнал жұмысын қайта құру, қызметкерлердің белсенділігін арттыру,
назарды нендей мәселелерге аудару керектігі жайында ашық әңгімелер
өткізетін. Басылымда Публицист толғауы, Оқырман көтерген проблема,
Қоғамдық пікір, Оқырман сұрақ қояды, Ойыңыз қандай оқырман? деген
айдарлар пайда болды. Оқырмансыз басылым және басылымсыз оқырман
болмайтындығы белгілі. Ал, шындықты айта алмайтын басылымсыз оқырманға жол
табу қиын. Бұған оқырманмен тілдесуді мұрат тұтқан редактор және редакция
ұжымының түрлі еңбек ұжымдарында өткізген оқырмандар конференциясы мен
сырттай лездемесі арқылы көз жеткізуге болады.
Ал, Ойыңыз қандай оқырман? тақырыбындағы журналдың сырттай лездемесі
де басылымның мазмұнын байыту мақсатындағы игі ізденістердің бірі болып
табылады. Қаламгер үшін оқырман пікірі – жаңа ойлардың ордасы, тың
шығармалардың, озық идеялардың себепшісі. Журнал оқырмандарға арнап басылым
бетінде жарық көрген мақалалар жөнінде пікір алысуға шақырды. Ал, мұндай
пікірталастар әсіресе, журнал үшін онда берілетін тақырыптар аясының
кеңеюі, өмірмен байланысты күшейту, материалдардың мазмұнының жақсара түсуі
үшін өте тиімді болатыны сөзсіз. Осы тұрғыда Қазақстан коммунисі оқырман
қауымының биік талғамының үдесінен шығу үшін хал-қадірінше қарекеттеніп,
тың ізденіс, талпыныстарға барды. Журналдың сырттай лездемесін ұйымдастырып
тұру да осы мақсаттан туды.
К. Қазыбаев редакторлық еткен басылымда оқырмандарды толғандырып
жүрген өзекті ой-пікірлерін ортаға салу мақсатында Қоғамдық пікір (1989,
№5) айдары дүниеге келді. Қоғамдық пікірдің республикалық басылымдарда
жарық көруі қажетті нәрсе. Жұртшылық ел өмірінде не болып жатқанын
бұрынғыдан да кең біліп отырды. Өнеге де – сабақ, өкініш те – сабақ. Яғни
мұның - жұмылдырушы күші бар деген сөз.
К. Қазыбаев ұшқыр ойлы, ұйымдастырғыш, білімді, тәжірибелі редактор
болды. Белгілі журналист С. Ақтаев: Кейінгі төрт жылда ол Қазақстан
коммунисі журналының бас редакторы болды. Мемлекет қайраткері болып жиырма
жылдай жоғары басшы қызметте істегенімен қаламы қаз – қалпында еді.
Журналдың жұмысын іле жандандырып, тақырып ауқымын кеңейтті. Жозы
басындағы әңгімені енгізіп, абзал адамдар жайында жақсы очерктер бере
бастады. Жозы басындағы әңгіме ол жылдары ой айтып, өткір мәселелер
қозғап, батыл пікірлерді ортаға салудың оңтайлы тәсілі болатын - деп
Кәкімжан Қазыбаевтың сөзден гөрі іске, ізденіске бейім тұратын шебер,
идеяшыл редактор болғандығын атап өтті.
Ол басшылық еткен, Қазақ мемлекетімен бірге жасасып келе жатқан бұл
басылым қашанда дәуір тынысын дөп басып, жарқын қоғам құру жолындағы игі
ізденістердің ұйытқысы болды. Журналист ретінде К. Қазыбаевты ерекшелеп
көрсететін шығармашылық дара қасиеттер қандай дегенде, алдымен оның тақырып
табудағы талғампаздығы бірден көзге түседі. Оның қол жеткізген биігін –
журналистің жалықпай ізденуінің, инемен құдық қазғандай тер төгуінің жемісі
деп танимыз. Ол елең еткізер жаңалықтар мен тосын деректерді жинап, соның
егжей – тегжейін зерттей жүрген. Өзін толғандырған тақырып туралы дерек
қана жинап қоймай, шикілі-пісілі күйінде ұсынуға асықпай, кезеңі келгенде
толыққанды кемел туындылар беруге ден қойған. Міне, К. Қазыбаев жазған
дүниелерде тереңдік пен парасаттылықтың, дәйектіліктің лебі есіп тұратыны
да сондықтан. Осындай ұлағатты қасиетті жас журналистерге өнеге ету әбден
орынды.
Журналист К. Қазыбаевтың шығармаларын бүгінгі көзқараспен салмақтап
саралаған кезде оның қай кезде де адам факторын жадынан шығармағаны
бағамдалды. Қоғамдағы өзгерістерге ықпал етерлік адами қасиеттер, адам
танымы үнемі публицистің басты назарында болды. Тың деректер мен елең
еткізерлік фактілердің бір қатары осы ұғымдармен тығыз байланыстырылды.
Сондай-ақ республика Журналистер одағының хатшысы, Қазақ ССР Жоғарғы
Кеңесінің депутаты болды.
Көп жылғы жемісті еңбегі үшін К. Қазыбаев Құрмет белгісі орденімен,
мерекелік медальмен, Қазақ ССР Жоғары Кеңесінің грамотасымен марапатталды.
Тәуелсіздік тұғыры берік орнығып, ел есін жинап, еңсесін көтерген,
халқымыздың осы күнін армандап, соған шапшаңырақ қолы жетуіне шама-шарқынша
үлесін қосып, тоталитарлық жүйе, оның отаршылдық арам, шовинистік пиғылына
іштей ширығып, кейде ашық күресіп, өзегіне өрт, жүрегіне дерт түсіріп алған
ұлтжанды, патриот, дарынды перзенттері көптеп саналады. Халықтың ондай
алғыр ұлдарын қызыл империя іздерінен қалған қызметін жетегіне жегіп,
көрсеткен сый-сияпаттарымен ақылынан алжастырып, намазынан жаңылдыруға,
ыңғайына жығып, қорашыл төбет жасауға тырысқан. Құрықты алыстан сілтеп,
қақпанды жақыннан құрған. Шен-шекпенді нан соғарлықтың емес, жұртының
кәдесіне асар қансонарлықтың бір напақасына балағандар қақпанға
қаптырмағанмен, құрықтан сытылып шыға алмай бұралаңы шетсіз, шырғалаңы
шексіз өмірді талайына бұйыртты. Сондай талайына бұралаңы шетсіз,
шырғалаңы шексіз өмірді тілеп алған азамат, жетісулық Кәкімжан Қазыбаев
еді.
Саяси сауатты, ұстамды, білімі терең, білігі жоғары, ұжымның ұйытқысы,
жаңалықтың жаршысы, бар ғұмырын кеңестік идеология солдаты болып өткерген
Кәкімжан Қазыбаев қызмет баспалдағымен жедел көтеріледі. Қоғамдық
мемлекеттік қызметте құдай сыйлаған әдептілігі, инабатты, биязылығы,
қарапайымдылығынан танбай, азаматтық борыш таразысын тең ұстайды. Қай
мәнсаптың жалына қолы тисе де ешкімнен ықтамай, көкірегін көтеріңкі
ұстайды. Қай салаға басшылық жасаса да ақылы асқар, дарыны дарқан, ойы
биік, барға қанағат тұтпай, жоқты жонып жасаған Қазыбаевтың бадырайған
ізі жатты... Қызметі өскен сайын қарапайым, шыншыл, ізгі, көпшіл, ұлтжанды
бола түсті. Л. Толстой: Қарапайымдылық, ізгілік пен шыншылдық жоқ жерде
ұлылық та жоқ, - дейді ғой. К. Қазыбаевты ұлылар қатарына сүйреп апарып
ортырғызбасақ та, ұсақ – түйек пендешілік қылықтарға алдырмай, кесек мінез
көрсетіп, кісілік келбетіне кір жуытпапты.
Белгілі журналист, жалынды публицист, қоғам қайраткері, жазушы
Кәкімжан Қазыбаев ер жасы алпыстан сәл асқанда бұл фәниден озды. Жан-жақты
толысқан, кемелденген, толғамалы ақ балта толғап ұстар күн қайда, алты
құлаш ақ найза ұсынып, шаншар күн қайда (Доспамбет жырау) деген шақ
алаулап атып келе жатқанда, тұлпары Ту түбіне жығылды. Елінің тағдыры мен
талайын, қасиеті мен қасіретін өз мүмкіндігінше толғап, көкірегін кеміріп
жеген азаматтық, перзенттік арыз-арманын, асау әрі момын, күшті әрі сорлы,
мәрт әрі нәмәрт халқын, отаршылдықтың сауыс-сауыс қамыты тұралатып шеккен
азабын, жабыға айналған күйін ащы тіл, улы сиямен кектене шығармаларына
арқау етті. Көп біліп, дөп сөйлеген шешендігімен артқыға өнеге септі.
Ақылгөй аға Қазыбаевтың арманы көп болғанымен, оның ұлтжандылығы шұғыласын
шашып тұрған шығармаларынан жұртының алғаны, алары көп. Жел диірмен
қанатын қанша қаққанмен ұша алмайды (В. Ключевский). Кәкімжан Қазыбаевтың
журналистік, публицистік, жазушылық, мемлекеттік қызмет салаларындағы
төккен тері мен жеткен жері жайлы жазылған мол материалдарды мұқият сүзіп
шыққанда, ол қос қанат біткен, ешкімнің бетіне жел болып тимеген, жібек
мінезді, кішіпейіл азамат та, тоталитарлық идеологияның сайқал саясатына
бас ие бермейтін қайсар, емендей берік, тұздығы ащы өткірлігімен көзге
түскен, оңайдан тапқан оңғақтан, қиыннан тапқан қымбатқа ұмтылатын ар-
шындығымен досын сүйіндіріп, дұшпанын күйіндірген.
І.2.К. Қазыбаев шығармаларының тақырыбы, проблемасы, идеясы
Публицистиканың әр түрлі жанрына қалам тартып, өмірдің әр алуан
мәселелеріне, елеулі оқиғаларына дер кезінде үн қосып, назар аударып
отырған қаламгердің материалдарының тақырып ауқымы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz