Ағза және қоршаған орта

І. Кіріспе
1. Ағза және қоршаған орта. Бейімделу
ІІ. Негізгі бөлім
1.Стресс және стрессорлар
2. Стресс анатомиясы
3. Бейімделудің жалпы синдромының сатылары
4. Бейімделу этаптары
ІІІ. Қорытынды
1. Бейарнамалы төзімділік тетіктері

Тұтас организм өзін қоршаған ішкі ортамен ажырамас байланыста болады. Жеке организм физиологиясы физиологиялық процестердің өздігінен реттелуінің ішкі механизмдерін зерттеп қана қоймай, ағзаның қоршаған ортамен үздіксіз өзара қатынасы мен ажырамас бірлігін қамтамасыз ететін тетіктерін зерттейді. Осындай бірліктің көріну жағдайы ағзаның берілген жағдайларға бейімделуі болып табылады.
Бейімделу (лат. adaptatio – икемделу, бейімделу) — сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына организмнің икемделуі. Ол жасушылақ, ұлпалық, жүйелік және деңгейлерде өтеді. Бұл термин икемделу процестерінің кең түрлерін — жасушадағы ақуыз синтезі мен ұзақ мерзімді тітіркендіргіштерге рецепторлардың бейімделуінен бастап адамның қоғамдық бейімделуі мен халықтардың нақты климаттық жағдайларға бейімделуін сипаттау үшін пайдаланылады. Адам организмі деңгейіндегі бейімделу деп оның әрдайым өзгеріп отыратын тіршілік жағдайларына икемделуін таниды.
Бейімделу туа болған немесе жүре пайда болған икемделу әрекетінің барлық түрлерін көрсетеді. Ортаның көптеген жағдайлары ағзаның мұндай қасиеттеріне сәйкес келу-келмеуі мүмкін. Ағзаның сәйкес тітіркендіргішке бейімделу қабілеті ұзақ мерзімді эволюциялық даму сатысында қалыптасып, қоршаған ортаның ұзақ мерзімді өзгерістеріне бейімделу тетіктерін (адаптогенез) құрып жетілдірді. Ішкі ортаның бірқатар факторларына толығымен бейімделсе, басқаларына — шамамен бейімделген, енді біреулеріне төтенше болуынан (экстремалды) бейімделе алмайды. Бұл жағдайда ағза өлімге ұшырайды.
Бейімделудің бірқатар түрлері бар. Физиологиялық бейімделу деп ағза мен оның мүшелерінің белсенділігі мен өзара байланысын реттеуші тетіктердің орнықты деңгейін атайды. Мұндай өзгерген орта жағдайларында ағза ұзақ белсенді әрекет, жұмысқа қабілеті мен ұрпақ жаңғырту белгілерін сақтайды.
Адамдар бірдей орта жағдайларына әрқалай, әр түрлі жылдамдықпен бейімделеді. Бұл олардың денсаулық жағдайына, эмоционалды тұрақтылығына, физикалық жаттықтырылуына, типологиялық ерекшеліктеріне, жынысы мен жасына байланысты.
Бейімделу реакциялары жалпы не бейарнамалы және жеке не арнамалы деп бөлінеді.

1. Физиология человека. Под ред. В.М.Покровского, Г.Ф.Коротько.
2-е изд.Москва:Медицина, 2003
2. Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенова А.А, Нілдібаева Ж.Б. Адам физиологиясы.
Алматы:2005жыл
3. Рымжанов К.С., Төленбек И.М. Адам және жануарлар физиологиясы.
Алматы:2000
4. Д.Гринберг. Управление стрессом. Санкт-пет. 2002. 494с