Еңбек нарығы және жұмыссыздық

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1 Еңбек нарығы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жұмыссыздық түрлері, Оукен заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ РЕТТЕУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10

2.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2 Жұмыссыздықты жою бағдарламалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20

Қазақстан нарықтық экономика орын алған ел деп танылып отыр. Осыған байланысты нарықтың құрылымын кешенді түрде зерттеу қажет болып отыр, ал оның ішінде нарықты экономиканың қалыптасуында еңбек нарығының рөлін жете ашу қажет. Осы себепті курстық жұмыста тиісті тақырыпты қарастырған кезде қазақстандық материалды келтіруге, елдегі жиналған тәжірибені жинақтап қорытуға тырысты.
Курстық жұмысты жазарда отандас ғалымдар мен мамандар еңбектерін, елбасы жолдауын және т.б. еңбектерді пайдаландым. Оның ішінде Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова, С.К.Жұмабаев, Н.Ә.Назарбаев және басқалардың еңбектерін атап айтсақ болады.
Бұл курстық жұмысты жазар алдында жиналған материалдарға байланысты жоспарда бірінші бөлімді «Еңбек нарығы және жұмыссыздық» деп жалпы атап оны «Еңбек нарығы түсінігі», «Жұмыссыздық түрлері және Оукен заңы» деп екі бөлімшелерге бөлініп қарастырылған. Екінші бөлім атауын «ҚР–дағы еңбек нарығы және оны реттеу бағдарламалары» деп, оны «Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық көрсеткіштері» және «Жұмыссыздықты жою бағдарламалары» деп екі бөлімшелерге бөлінген.
Қазіргі таңда еліміздің басты мәселелерінің бірі жұмыс күші, жұмыссыздық, жұмыс беруші, өз бетінше жұмыспен қамтылу, жалдамалы жұмысшыларды және тағыда басқа еңбекке қатысты әлеуметтік–экономикалық процесстерді еңбек нарығында көреміз.
Жұмыссыздықпен қарсы күрес бұл үкімет күнделікті атқарып жатқан қара шаруа емес, үлкен саяси, әлеуметтік, экономикалық, стратегиялық маңызы күшті мәселе. Әрине, Елбасының Қазақстан–2030 стратегиясында қойылған мақсаттар ұлттық идея дәрежесінде алға қою көп мәселелерді кешенді шешуге көмектесер еді. Республиканың әрбір аймағы бойынша өндіргіш күштерді орналастыру әрі дамытудың нақты бағдарламасы жасалып, барлық күш пен қаржы салалық әрі аймақтық даму бағдарламасын ұштастыра, оларды жұмыссыздықты жоюға бағыттап жүргізсе, елде үлкен серпіліс туғызар еді. Міне мемлекетте жоспарланған стратегиялар нәтижесі, Елбасымаз жылдағы үндеуінде айтып өтетін еңбек нарығын реттеудегі, сапалы кадрларды даярлау, жоғарғы оқу орындарының маман даярлаудағы халықаралық стандарттарға сай келуі, және оны жетілдіру жолдарын қарастыру алдағы мақсаттар діңгегі болмақ.
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше бола отырып, орта деңгейдегі мамандарды дайындауға көңіл бөлу керек. Шетелдік жұмыс күшін тарта отырып, өз мамандарымызды дайындау керек. Егер миграциялық үрдістер барынша айқын болса, оның жұмыс үрдісі нарық заңына бейімделе ұйымдастырылса, ішкі еңбек нарығын өз мамандарымызбен-ақ толықтыра аламыз.

1. Қазақстан Республикасының СтатистикаАгенттігі, Қазақстан Республикасының әлеуметтік–экономикалық дамуы /Жарқын Ко., Астана, 2008ж., мамыр

2. Қ.Апиев. Қазақстан Республикасындағы жастар жұмыссыздығының әлеуметтік–экономикалық мәселелері. //Экономика негіздері.–2007. –
№ 1.

3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2003. – 432 бет.

4. Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі ҚР және оның өңірлеріндегі әлеуметтік–экономикалық дамуының көрсеткіштері /Жарқын Ко. Астана, 2008 ж., мамыр

5. Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. //Астана: Елорда, 2001.- 542 бет.

6. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Астана: Елорда; 2006 ж. – 98 б.

7. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Астана: Елорда; 2007 ж. – 165 б.

8. Ә. Қалмырзаев. Жұмыссыздық пен кедейшіліктен арылу елдің бүгінгі ұлттық ұраны болуға тиіс // Жаңа ғасыр. –2006. – № 4.

9. ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Астана: Елорда; 2008 ж. – 64 б.

10. Айтжанбайқызы Г. Гүлжан Қарақұсовамен сұхбат. /Айқын газеті, 2006ж., мамыр.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1. ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ... ... ... ... ... ... ... .. ...5

1. Еңбек нарығы
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 5
1.2 Жұмыссыздық түрлері, Оукен
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ РЕТТЕУ
БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..10

2.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.2 Жұмыссыздықты жою
бағдарламалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 12

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0

КІРІСПЕ

Қазақстан нарықтық экономика орын алған ел деп танылып отыр. Осыған
байланысты нарықтың құрылымын кешенді түрде зерттеу қажет болып отыр, ал
оның ішінде нарықты экономиканың қалыптасуында еңбек нарығының рөлін жете
ашу қажет. Осы себепті курстық жұмыста тиісті тақырыпты қарастырған кезде
қазақстандық материалды келтіруге, елдегі жиналған тәжірибені жинақтап
қорытуға тырысты.
Курстық жұмысты жазарда отандас ғалымдар мен мамандар еңбектерін,
елбасы жолдауын және т.б. еңбектерді пайдаландым. Оның ішінде Н.Қ.Мамыров,
М.Ә.Тілеужанова, С.К.Жұмабаев, Н.Ә.Назарбаев және басқалардың еңбектерін
атап айтсақ болады.
Бұл курстық жұмысты жазар алдында жиналған материалдарға байланысты
жоспарда бірінші бөлімді Еңбек нарығы және жұмыссыздық деп жалпы атап оны
Еңбек нарығы түсінігі, Жұмыссыздық түрлері және Оукен заңы деп екі
бөлімшелерге бөлініп қарастырылған. Екінші бөлім атауын ҚР–дағы еңбек
нарығы және оны реттеу бағдарламалары деп, оны Қазақстан
Республикасындағы жұмыссыздық көрсеткіштері және Жұмыссыздықты жою
бағдарламалары деп екі бөлімшелерге бөлінген.
Қазіргі таңда еліміздің басты мәселелерінің бірі жұмыс күші,
жұмыссыздық, жұмыс беруші, өз бетінше жұмыспен қамтылу, жалдамалы
жұмысшыларды және тағыда басқа еңбекке қатысты әлеуметтік–экономикалық
процесстерді еңбек нарығында көреміз.
Жұмыссыздықпен қарсы күрес бұл үкімет күнделікті атқарып жатқан қара
шаруа емес, үлкен саяси, әлеуметтік, экономикалық, стратегиялық маңызы
күшті мәселе. Әрине, Елбасының Қазақстан–2030 стратегиясында қойылған
мақсаттар ұлттық идея дәрежесінде алға қою көп мәселелерді кешенді шешуге
көмектесер еді. Республиканың әрбір аймағы бойынша өндіргіш күштерді
орналастыру әрі дамытудың нақты бағдарламасы жасалып, барлық күш пен қаржы
салалық әрі аймақтық даму бағдарламасын ұштастыра, оларды жұмыссыздықты
жоюға бағыттап жүргізсе, елде үлкен серпіліс туғызар еді. Міне мемлекетте
жоспарланған стратегиялар нәтижесі, Елбасымаз жылдағы үндеуінде айтып
өтетін еңбек нарығын реттеудегі, сапалы кадрларды даярлау, жоғарғы оқу
орындарының маман даярлаудағы халықаралық стандарттарға сай келуі, және оны
жетілдіру жолдарын қарастыру алдағы мақсаттар діңгегі болмақ.
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше бола отырып, орта деңгейдегі
мамандарды дайындауға көңіл бөлу керек. Шетелдік жұмыс күшін тарта отырып,
өз мамандарымызды дайындау керек. Егер миграциялық үрдістер барынша айқын
болса, оның жұмыс үрдісі нарық заңына бейімделе ұйымдастырылса, ішкі еңбек
нарығын өз мамандарымызбен-ақ толықтыра аламыз.
1 ЕҢБЕК НАРЫҒЫ

1.1 Еңбек нарығы түсінігі

Экономикалық тұрғыдан белсенді халық (жұмыс күші) – тауарлар мен
қызметтер өндіру үшін жұмыс күшінің ұсыныстарын қамтамасыз ететін халықтың
экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы халық бөлігі.
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санына экономикалық қызметтің барлық
түрлерінде жұмыс істейтін адамдардың және жұмыссыздардыңсаны кіреді.
Экономикалық тұрғыдан енжар халық –қарастырылып отырған кезең ішінде
жұмыспен қамтылғандар (жұмыс істейтіндер) немесе жұмыссыздар деп
саналмайтын, халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген
жастағы адамдар.
Жалдамалы (ақы төленетін) қызметкерлер – еңбекақы, сыйлықақы, үстемақы
және т.с.с немесе заттай тұлғада ақы төлеу (сыйақы) қарастырылған жалдану
шарты бойынша жұмыс істейтін адмдар.
Өз бетінше жұмыспен қамтылу – бұл сыйақы мөлшері тікелей тауарлар мен
қызметтерді өндіуден (өткізуден) (бұл жерде меншікті тұтыну табыс бөлшегі
ретінде қаралады) түскен табысқа байланысты жұмыспен қамту.
Айналысатын жұмыстағы орны (жұмыспен қамтылу статусы) жөніндегі
Халықаралық сыныптамаға сәйкес өз бетінше жұмыспен қамтылған
қызметкерлердің келесі топтары анықталған:
Жұмыс берушілер - өзінің меншікті кәсіпорнын басқаратын немесе қандай
да бір экономикалық қызмет түрінде тәуелсіз кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын және бір немесе бірнеше жалдамалы қызметкерлері бар адамдар.
Өз бетінше жұмыс істейтін қызметкерлер - өз бетінше, бір немесе
бірнеше серіктеспен жұмыс істейтін, өз бетінше жұмыспен қамтылу негізінде
қызмет істейтін және қызметкерлерді тұрақты негізде жалдамайтын адамдар.
Отбасының ақы төленбейтін қызметкерлері – туысы басқаратын кәсіпорында
(шаруашылықта) әдетте сыйақысыз жұмыс істейтін адамдар.
Өндірісік кооператив мүшелері – қандай салада құрылғанына қарамастан
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын еңбек кооперативінің мүшесі болып
табылатын адамдар.
Халықтың эономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы
қаралған кезеңде жұмыссыз болған (табысты жұмысты болмаған); оны іздеумен
белсенді айналысқан; уақыттың белгілі кезеңі ішінде жұмысқа кірісуге дайын
болған деген үш критерийге бір уақытта жауап берген адамдар жұмыссыздарға
жатады.
Жұмыссыздық деңгейі – экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздар санының пайызбен есептелген үлесі.
Жұмыспен қамту органдарында тіркелген жұмыссыздар – жұмысқа орналасу
мәселесі жөнінде жұмыспен қамтудың уәкілетті органдарына барған және
жұмыссыздар ретінде тіркелген жұмысқа қабілетті жастағы азаматтар.
Жұмыссыздықтың ұзақтығы (жұмыс іздеу ұзақтығы) – жұмыссыз адамның
жұмыс іздеп жүрген кезеңнің ұзақтығы.
Қызметкерлердің тізімдік саны – азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт
бойынша жұмыс ісейтін адамдардан басқа жасалу мерзіміне қарамастан жеке
еңбек шарты бойынша жұмысқа алынған адамдар саны.
Орташа жалақыны есептеу үшін қолданылатын, қызметкерлердің нақты саны
– жұмысқа ресми қатысы бар қызметкерлердің жекелеген санаттарын
шегергендегі құрамдық тізімдегі қызметкерлер саны.
Вакансия – жұмыс берушідегі бос жұмыс орны.
Жалақы – еңбек үшін оның күрделілігіне, санына және сапасына сәйкес
сыйақы.
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы жалақының есептелген
қорының сомасын қызметкерлердің нақты санына және есепті кезеңдегі айлар
санына бөлу жолымен анықталады.
Қызметкердің орташа жалақысы бойынша ай сайынғы деректер нақты кезеңде
есеп берген кәсіпорындардың салыстырма шеңбепі б\ша есептеледі.
Атаулы жалақы индексі – есепті кезеңді базистік кезеңмен салыстырғанда
жалақының өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш.
Нақты жалақы индексі – есепті кезеңдегі бағаның өзгеруін ескере отырып
базистік кезеңмен салыстырғанда атаулы жалақының өзгеруін сипаттайтын
салыстырмалы көрсеткіш. Атаулы жалақының сатып алуышылық қабілеттілігін
сипаттайды.
Атаулы жалақы индексі тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің тұтыну
бағасының индексіне бөлу жолымен анықталады. Екі индекс те бір және сол
уақыт кезеңіне жатады. 1, 14–15 б
Қазақстандағы еңбек нарығына тән нәрсе: ол республиканың аймақтар
еңбек нарықтарының дифференциациясы және контрасттарына байланыстылығында.
Сондықтан да еңбек нарығы және жұмыс күшінің жұмыспен қамтылу мониторингі,
ал одан кейін макро деңгейде біріңғай стратегияның жасалуы аймақтардағы
жұмыспен қамтылуды зерттеуінсіз және талдауынсыз болмайды. Республика
экономикасының реформалаудың қазіргі кезңінде үлкен мағына әлеуметтік
мәселелерді шешуде аймақтардың белсенділеуіне беріледі. Әсіресе,
басымдылықты толық продуктивті жұмыспен қамту болып отыр. Ол кедейшіліктің
азаюы және әлеуметтік шиеленісудің төмендеуіне нақты алғышарттар жасайды.
Жұмыскерлердің жұмыстан босау, жұмыс орындарының және еңбек
ресурстарын балансталу мәселелері баса назар аударуды талап етеді. Нарықтық
өзгерістер жағдайында жұмыстан босау экономиканың дестабилизациясы,
өндірістің өмендеуі нәтижесінде болып отыр. Жұмыс орындарының және жұмыс
күшінің балансталмауы барлық түрлерінде күшеюде: салалық та, территориялық
та және кәсіби де.
Елдегі жұмыссыздықты төмендту және жұмыспен қамтды қамтамасыз ету
стратегиясы, оны ары қарай белсенділеуін қарастырады. Осы мақсат заңды
түрде қабылдаған концепциялардың бар болуын, халықты жұмыспен қамтуды
реттеу мәселелерінің орталықтандырылуы қажет етеді. Осының ақырғы мақсаты
толық продуктивті жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету, ал бұл жұмыстан
босатылғандар санынын азаюы және жұмыссыз халықты жұмысқа орналасу
деңгейінің өсуі есебімен болады.
Жұмысшыларды жаппай жұмыстан босату және оларды өндіріске жұмысқа
орналастыру мүмкіндігінің жоқтығы жұмыссыздықтың әлеуметтік топтарының
пайда болуына сол сияқты олардың деформациялануына алып келеді. Халықтың
біршама бөлігінің десоциализациалануы әлеуметтік деформациялануы, яғни
қоғамдық өндіріс саласынан, қоғамдық өмірден өшкендігі төмендегі
кқрсеткіштерден білуге болады:
1. Олардың ақыл–ойының, интелектуалдық және кәсіптік –біліктік
потенциалының төмендеуі;
2. Еңбек және жұмыс іздеу мотивациясын жоғалтуы;
3. Әлеуметтік ауықуының ұлғаюы, яғни әлеуметтік институттардың
нормативсіз жұмыс істеуі және адамдардың тәртібі, тағы да басқалар.
Жұмыссыздық – бұл өзіне тән ерекше социологияның бір түрі, ол
бейімделген механизмдердің жаппай бұзылуынан шығады. 2, 25-26 б.

1.2 Жұмыссыздық түрлері

Толық жұмысбастылық ұғымына анықтама берудің алдында біз
жұмыссыздықтың 3 түрімен танысуымыз керек: уақытша , құрылымдық және
циклдік.
Уақытша жұмыссыздық
Кейбір адамдар өз мамандықтары бойынша қызмет түрлерін таңдау
мүмкіншілікері бар кезде “жұмысаралық” жағдайда қалады. Кейбіреулерін
жұмыстан шығарып жіберіп, олар басқа жұмыс орнын іздеп жүреді. Басқа
біреулер тұрақты жұмысын жоғалтқандықтан уақытша жұмыссыз болады (мысалы,
құрылыстағы қолайсыз ауа райы жағдайы). Сонымен қатар жастар арасында алғаш
ет жұмыс іздеп жүрген адамдар санаты болады.
Осы жұмыссыз адамдар жаңа жұмыс орнына немесе уақытша жоғалтқан
жұмысқа қайтып келген кезде, олардың орнына басқа жұмыссыздар басады.
Сондықтан әр түрлі себептермен жұмыссыз қалған адамдар санаты құрамын
өзгертсе де осы жұмыссыздық типі қала береді. Жұмыс іздеп жүрген не жұмыс
орнын алуын күтіп отырған адамдарға экономистер “уақыша жұмыссыздар” деген
термин қолданылады (Ол жұмыстың қайта жаңғыруымен не іздеумен байланысты).
Уақытша деген анықтама бұл құбылыс мәнін нақты көрсетеді: еңбек
нарығында жұмыс орны мен жұмыс күші арасында сәйкестілік орнамайды. Уақытша
жұмыссыздар еңбек нарығына ұсынатын “білімдері” бар деп есептелінеді.
Уақытша жұмыссыздық міндетті және ерікті болып бөлінеді. Жұмысшылардың
көпшілігі жұмысаралық жағдайға өз еркімен түседі, олар – өздерінің төмен
жалақылы жұмыстарын жоғары төлем арқылы жұмысқа ауыстырады. Бұл
жұмысшылардың өздеріне үлкен табыс әкеледі және еңбек ресурстарының ұтымды
пайдасын арттыру дегенді білдіреді. Яғни жалпы экономикадағы нақты өндіріс
көлемін ұлғаюы.
Құрылымдық жұмыссыздық
Уақытша жұмыссыздық ақырындап “Құрылымдық жұмыссыздық” деп аталатын
екінші санатқа ауысады. Экономистер “құрылымдық” теминін құрамдық деген
мағынада қолданылады. Уақыт өте келе технология мен сұраныс құрылымында
өзгерістер болады, олар өз алдына еңбек күшіне жиынтық сұраныс құрылымын
өзгертеді. Осы өзгерістер нәтижесінде кейбір мамандықтарға, соның ішінде
жаңаларына сұраныс көбейеді. Бұл жағдайда еңбек күші орындаының
құрылымындағы жаңа өзгерістерге бірден және толық жауап бере алмағандықтан
жұмыссыздық пайда болады. Кейбір қызметкерлердің өздерінің мамандық
тәжірибелері нарық сұранысына сәйкес келмейтініне көздері жетеді; олардың
тәжірибесі мен іскерлігі технология мен сұраныс сипатында болған
өзгерістерге байланысты ескеріп, керексіз болып қалады. Сонымен қатар
жұмысбастылықыңгеогафиялық құрылымы әрдайым өзгеріп тұрады. Бұған соңғы он
жылда байқалған жұмыс орындарының “қысқы белдеуден” – “жазғы белдеуге”
мысал бола алады.
Уақытша және құрылымдық жұмыссыздық арасындағы айырмашылық анық
емес. Уақытша жұмыссыздарда “сатуға” болатын тәжірибе бар, ал құрылымдық
жұмыссыздар жаңа жұмыс орнына орналасуы үшін арнайы оқу курсын өту керек.
Уақытша жұмыссыздық қысқа мерзімді, ал құрылымдық жұмыссыздық ұзақ
мерзімді, сондықтан ол қауіпті болып саналады.
Циклдік жұмыссыздық
Циклдік жұмыссыздық құлдырау кезеіңінде, яғни жалпы не жиыньық
шығындардың жетіспеушілігімен сипатталаттын кезеңде пайда болады. Тауарлар
мен қызметтерге жиынтық сұраныс(AD) азайғанда жұмысбастылық төмендейді,
жұмыссыздық өседі. Сол себепті циклдік жұмыссыздықты кейде “сұраныс
тапшылығына байланысты жұмыссыздық” деп атайды.
Толық жұмысбастылық ұғымы
Толық жұмысбастылық жұмыссыздықтың мүлдем жоқтығы емес. Экономистер
уақытша және құрылымдық жұмыссыздықты болмай қоймайды деп санайды, осыдан
толық жұмысбастылық ұғымы еңбек күшінің 100%–нан аз бөлігін қамтитын
жұмысбастылық болып саналады. Дәлірек айтқанда, толық жұмысбастылық
кезіндегі жұмыссыздық деңгейі уақытша және құрылымдық жұмыссыздық
деңгейлерінің қосындысына тең.
Басқа сөзбен айтқанда, толық жұмысбастылық кезінде жұмыссыздық
деңгейі циклдік жұмыссыздық нөльге тең болған жағдайға ғана жетеді. Толық
жұмысбастылық кезіндегі жұмыссыздықты жұмыссыздықтың табиғи (шынайы )
деңгейі деп те атайды. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейімен қосарланған ішкі
өнімнің нақты көлемі “экономиканың өндірістік әлеуеті” деп аталады.Бұл
толық жұмысбастылық кезінде экономика өндіре алатын өнімнің нақты көлемі.
Толық жұмысбастылық кезінде жұмыссыздық деңгейі немесе жұмыссыздықтың
табиғи деңгейі еңбек күші нарықтары тепе–теңдік жағдайында болғанда, яғни
жұмыс іздеушілер мен бос жұмыс орындрының саны сәйкес келген жағдайда
орнайды. 3, 62–64 б
Жұмыс істейтіндер өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызмет түрлеріне
байланысты жұмыстарды атқарады, ал жұмыссыздар – атқармайды, осыған
байланысты жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауы нақты ЖҰӨ көлемінің
төмендеуіне әсерін тигізеді. Бұл жұмыссыздық деңгейі мен ЖҰӨ көлемі
арасындағы жағымсыз тәуелділікті зерттеуші, экономист Артур Оукенннің
есімімен Оукен заңы деп аталады.2, 79 б
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ РЕТТЕУ
БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

2.1 Жалданып жұмыспен қамтылу

Қазіргі таңда еліміздің басты мәселелерінің бірі жұмыс күші,
жұмыссыздық, жұмыс беруші, өз бетінше жұмыспен қамтылу, жалдамалы
жұмысшыларды және тағыда басқа еңбекке қатысты әлеуметтік–экономикалық
процесстерді еңбек нарығында көреміз.
Жұмыссыздықпен қарсы күрес бұл үкімет күнделікті атқарып жатқан қара
шаруа емес, үлкен саяси, әлеуметтік, экономикалық, стратегиялық маңызы
күшті мәселе. Әрине, Елбасының Қазақстан–2030 стратегиясында қойылған
мақсаттар ұлттық идея дәрежесінде алға қою көп мәселелерді кешенді шешуге
көмектесер еді. Республиканың әрбір аймағы бойынша өндіргіш күштерді
орналастыру әрі дамытудың нақты бағдарламасы жасалып, барлық күш пен қаржы
салалық әрі аймақтық даму бағдарламасын ұштастыра, оларды жұмыссыздықты
жоюға бағыттап жүргізсе, елде үлкен серпіліс туғызар еді.
Еліміздің Статистика агенттігінің мәліметтеуінше 2008 жылғы мамырда
(бағалау бойынша) жалдамалы қызметкерлер саны 5,2 млн. адамды құрады бұл
өткен жылғы тиісті кезеңмен 4,8 %–ға көп. Олардың санынан мемлекеттік және
мемлекеттік емес ұйымдарда 4,2 млн. адам, жеке тұлғаларда 0,6 млн. адам,
шаруа қожалықтарында 0,4 млн. адам жұмыс істеді. 2008 жылғы сәуірде ірі
және орта кәсіпорындарда 2,9 млн.адам жұмыс істеді немесе жалдамалы
қызметкерлердің жалпы санының 58%–ы.
2008 жылғы сәуірде жұмыс күшінің ағыны өткен жылға тиісті аймен
салыстырғанда саудада – 22,1 мың адамға, білім беруде – 21,7 мың адамға,
көлік пен байланыста – 14,7 мың адамға, жылжымайтын мүлікпен жасалатын
операцияларда – 11 мың адамға, өнеркәсіпте – 10,3 мың адамға, денсаулық
сақтауда 10,1 мың адамға, қаржысаласында – 9,3 мың адамға, мемлекеттік
басқаруда – 8,9 мың адамға байқалды.
2008 жылғы қаңтарда ірі және орта кәсіпорындардағы бос жұмыс орындар
саны 26 мың адам болса, ал қызметкерлердің жалпы санына % –бен бөлу
көрсеткіші 0,9 болды; ақпан айында бос жұмыс орындары саны 28 мың, ал %
–бен бөлу көрсеткіштері 1 болды; наурыз-сәуір айларындағы бос жұмыс орындар
саны 27 мың, % – бен бөлу көрсеткіштері 0,9 болған.
2008 жылғы сәуір- наурыз айларында бос жұмыс орындары санының азаюы
өнекәсіпте – 985 бірлікке және құрылыс ұйымдарында – 306 бірлікке тіркелді.

Сурет 1. 2008 жылғы ірі және орта кәсіпорындардағы бос жұмыс
орындарының саны

Ал енді жұмыссыздық пен жұмыспен қамту жөніндегі статистикалық
мәліметке келсе, 2008 жылғы мамырда (бағалау бойынша) 15 және одан да үлкен
жастағы экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 8,5 млн. адамды құрады,
бұл өткен жылғы тиісті айға қарағанда 387,3 мың адамға көп.
Республика экономикасында 8 млн. адам жұмыспен қамтылды. 2007 жылғы
мамырға қарағанда олардың саны 412,2 мың адамға өсті. Жұмыспен қамтылғандар
құрылымында негізгі үлесті - 65%-ды жалдамалы қызмекерлер, өз бетінше
жұмыспен қамтылғандар - 35% құрады.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігінің деректері бойынша жұмысқа орналастыру мәселесі жөнінде
уәкілетті органдарға 2008 жылдың басынан бергі кезең ішінде 109,8 мың адам
өтінішпен келді, ағымдағы жылғы мамырда – 21,3 мың адам, ауыл тұрғындары
тиісінше, 48,9 мың адам және 9,6 мың адам.
Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтардың
саны 2008 жылғы мамырдың соңында 69,6 мың адамды құрады, бұл ағымдағы жылғы
сәуірге қарағанда 0,2 мың адамға көп, ал 2007 жылғы мамырға қарағанда 11,6
мың адамға аз. Тіркелген жұмыссыздардың санына әйелдер басым бөлікті – 47
мың адамды құрады. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген
жұмыссыздардың үлесі ағымдағы жылғы мамырда 0,8% (2007 жылғы мамырда – 1%)
құрады.
2008 жылғы қаңтар айындағы жұмыссыздық деңгейі – 7, экономикалық
тұрғыдан белсенді халық санында тіркелген жұмыссыздар үлесі %–бен 0,8;
ақпан айында жұмыссыздық деңгейі–6,9, жұмыссыздар үлесі 0,7; наурыз-сәуір
айларында жұмыссыздық деңгейі – 6,8, жұмыссыздар үлесі – 0,8; мамр айындағы
жұмыссыздық деңгейі – 6,7, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.