Компанияның қаржылық активтер портфелін басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты ... ... ... 5
1.2 Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ ... .28
2.1 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОСЫМШАЛАР
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты ... ... ... 5
1.2 Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ ... .28
2.1 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ..64
ҚОСЫМШАЛАР
Мен бұл дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауымның басты себебі ол қазіргі таңда өте маңызды және өзекті болып табылады. Қаржылық активтер портфелін басқарудың өзектілігі - компанияның қаржылық активтер портфелін басқаруды тиімді және ұтымды басқару қажет, өйткені ол экономикаға тікелей әсерін тигізеді. Бұл жұмысым экономиканың, білім берудің барлық салаларына қатысты. Қазіргі заманғы экономиканың дамуына сәйкес инвестициямен қамтамасыз етуінсіз мүмкін емес. Экономикалық айналымда инвестициялық ресурстардың жеткілікті көлемі қаражат қажет ететін өздерінің кәсіпкерлік қызметіне, белгілі бір жобаның шартында мақсатына жетуге – кредит, облигация шығару, акцияны эмиссиялау және т.б. Еліміздің алдындағы маңызды міндеттері, экономикалық потенциалдың туындауы, диверсификация және шикізат тауарларының экономикалық спецализацияның төмендеуі тиімді инвестициямен қамтамасыз етуінсіз шешу мүмкін емес.
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады. Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Қаржылық активтер портфельін басқарудың басты мақсаты – қаржылық нарықта акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны жүзеге асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың міндеттері: Тиімді инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы қарқынын қамтамасыз ету; инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау; инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендету; инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорынның қаржылық төлемқабілеттілік және тұрақтылығын қамтамасыз ету; бағалы қағаздардың жеткілікті өтімділік қабілетін қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелінің объектісі – бағалы қағаздар, кредиттік келісім шарттар, қаржылық міндеттемелер, акциялар болып табылады.
Қаржылық активтер портфелінің субъектісі – «Алматы Финанс «Ипотекалық ұйымы» Акционерлік қоғамы.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін құруға және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны ұсынуға болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны анықтап және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы; оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Бұл дипломдық жұмысты жазу барысында келесідей міндеттерді шешу алға қойылды:
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәнін ашып көрсету;
2. Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды бағалау;
3. Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфеліне талдау;
4. Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мәселелерін қарастыру.
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады. Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Қаржылық активтер портфельін басқарудың басты мақсаты – қаржылық нарықта акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны жүзеге асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың міндеттері: Тиімді инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы қарқынын қамтамасыз ету; инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау; инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендету; инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорынның қаржылық төлемқабілеттілік және тұрақтылығын қамтамасыз ету; бағалы қағаздардың жеткілікті өтімділік қабілетін қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелінің объектісі – бағалы қағаздар, кредиттік келісім шарттар, қаржылық міндеттемелер, акциялар болып табылады.
Қаржылық активтер портфелінің субъектісі – «Алматы Финанс «Ипотекалық ұйымы» Акционерлік қоғамы.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін құруға және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны ұсынуға болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны анықтап және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы; оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Бұл дипломдық жұмысты жазу барысында келесідей міндеттерді шешу алға қойылды:
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәнін ашып көрсету;
2. Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды бағалау;
3. Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфеліне талдау;
4. Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мәселелерін қарастыру.
1. Бочаров В. Финансовый менеджмент: Краткий курс.- СПб.: Питер, 2007.
2. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. – М.: Инфра- М, 2001.
3. Ильина Л.И. Организация и финансирование инвестиции: Учебное пособие. – Сыктывкар, 2002.
4. Рухлов А. Принципы портфельного инвестирования // Финансы. Ценные бумаги, 2005.
5. Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент (управление инвестициями): Учебное пособие. – СПб.: Издательство СПб ГУЭФ, 2006.
6. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг: введение в фондовые операции. – Самара: «СамВен», 2004.
7. Воронова Н.С. Акционерное общество на рынке ценных бумаг (вопросы теории и практики) – СПб.: Изд-во СПб ГУЭФ, 2003
8. Маковецкий М.Ю. Роль рынка ценных бумаг в инвестиционном обеспечении экономического роста // Финансы и кредит, 2004.
9. Финансово-кредитный энциклопедический словарь / Под общ. ред. А.Г. Грязновой. – М.: Финансы и статистика, 2002.
10. Большой экономический словарь / Под ред. А.Н. Азрилияна. 2-е изд. – М.: Институт новой экономики, 2007.
11. Сапарова Б.С. Финансовый менеджмент: Учебное пособие / Под общ. ред. Академика НАН РК, д.э.н., профессора У.Баймуратова.- Алматы: Экономика, 2008. – 848с.
12. Кириченко Т.В. Финансовый менеджмент: Учебное пособие / Под ред. А.А. Комзолова. – М.: Издательско-торговая корпорация «Домашков и К», 2007. – 626 с.
13. Интернет-словарь инвестиционных терминов www.investorwords.com.[Электронный ресурс].
14. Базовый курс по рынку ценных бумаг. – сайт «Якутский деловой сервер». – http//delo.ykt.ru.
15. A Guide to Mutual Funds. – сайт Investment Company Institute: www.ici.org
16. Қазақстан Республикасының «Инвестициялық қор туралы» заңы 07.07.2004 ж. №576-іі.
17. Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар туралы» заңы 02.08 2003 ж. №461-Іі.
18. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (15.05.2007 ж өзгертулер мен толықтырулары)
2. Шарп У., Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции: Пер. с англ. – М.: Инфра- М, 2001.
3. Ильина Л.И. Организация и финансирование инвестиции: Учебное пособие. – Сыктывкар, 2002.
4. Рухлов А. Принципы портфельного инвестирования // Финансы. Ценные бумаги, 2005.
5. Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент (управление инвестициями): Учебное пособие. – СПб.: Издательство СПб ГУЭФ, 2006.
6. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг: введение в фондовые операции. – Самара: «СамВен», 2004.
7. Воронова Н.С. Акционерное общество на рынке ценных бумаг (вопросы теории и практики) – СПб.: Изд-во СПб ГУЭФ, 2003
8. Маковецкий М.Ю. Роль рынка ценных бумаг в инвестиционном обеспечении экономического роста // Финансы и кредит, 2004.
9. Финансово-кредитный энциклопедический словарь / Под общ. ред. А.Г. Грязновой. – М.: Финансы и статистика, 2002.
10. Большой экономический словарь / Под ред. А.Н. Азрилияна. 2-е изд. – М.: Институт новой экономики, 2007.
11. Сапарова Б.С. Финансовый менеджмент: Учебное пособие / Под общ. ред. Академика НАН РК, д.э.н., профессора У.Баймуратова.- Алматы: Экономика, 2008. – 848с.
12. Кириченко Т.В. Финансовый менеджмент: Учебное пособие / Под ред. А.А. Комзолова. – М.: Издательско-торговая корпорация «Домашков и К», 2007. – 626 с.
13. Интернет-словарь инвестиционных терминов www.investorwords.com.[Электронный ресурс].
14. Базовый курс по рынку ценных бумаг. – сайт «Якутский деловой сервер». – http//delo.ykt.ru.
15. A Guide to Mutual Funds. – сайт Investment Company Institute: www.ici.org
16. Қазақстан Республикасының «Инвестициялық қор туралы» заңы 07.07.2004 ж. №576-іі.
17. Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар туралы» заңы 02.08 2003 ж. №461-Іі.
18. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (15.05.2007 ж өзгертулер мен толықтырулары)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Қаржы кафедрасы
Диплом жұмысы
КОМПАНИЯНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ
Орындаған
4 курс студенті _________________________ Шерим Г.Қ
Ғылыми жетекші
аға оқытушы _________________________Турлыбеков а А.Ж
Норма бақылаушы
э.ғ.к, доцент _________________________ Арзаева
М.Ж
Қорғауға жіберілді
Қаржы кафедрасы
Меңгерушісінің
міндетін атқарушысы
э.ғ.к., доцент __________________________ Арзаева
М. Ж
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ____________________________ _______________________________3
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ__________________________ _______________________________5
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты____________5
2. Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру
ерекшеліктері______________________ _____________________________12
3. Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару
модельдері_________________________ _____________________________19
2 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ_____28
2.1 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды
бағалау____________________________ ________________________________28
2.2 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін
талдау_____________________________ ________________________________41
3 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ БАСТЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ_________________________ ____________________________54
ҚОРЫТЫНДЫ__________________________ __________________________63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ__________________________64
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Мен бұл дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауымның басты себебі ол
қазіргі таңда өте маңызды және өзекті болып табылады. Қаржылық активтер
портфелін басқарудың өзектілігі - компанияның қаржылық активтер портфелін
басқаруды тиімді және ұтымды басқару қажет, өйткені ол экономикаға тікелей
әсерін тигізеді. Бұл жұмысым экономиканың, білім берудің барлық салаларына
қатысты. Қазіргі заманғы экономиканың дамуына сәйкес инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз мүмкін емес. Экономикалық айналымда инвестициялық
ресурстардың жеткілікті көлемі қаражат қажет ететін өздерінің кәсіпкерлік
қызметіне, белгілі бір жобаның шартында мақсатына жетуге – кредит,
облигация шығару, акцияны эмиссиялау және т.б. Еліміздің алдындағы маңызды
міндеттері, экономикалық потенциалдың туындауы, диверсификация және шикізат
тауарларының экономикалық спецализацияның төмендеуі тиімді инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз шешу мүмкін емес.
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады.
Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор
нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Қаржылық активтер портфельін басқарудың басты мақсаты – қаржылық
нарықта акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны
жүзеге асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың міндеттері: Тиімді
инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы қарқынын
қамтамасыз ету; инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау;
инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендету; инвестициялық қызметті жүзеге
асыру барысында кәсіпорынның қаржылық төлемқабілеттілік және тұрақтылығын
қамтамасыз ету; бағалы қағаздардың жеткілікті өтімділік қабілетін
қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелінің объектісі – бағалы қағаздар, кредиттік
келісім шарттар, қаржылық міндеттемелер, акциялар болып табылады.
Қаржылық активтер портфелінің субъектісі – Алматы Финанс Ипотекалық
ұйымы Акционерлік қоғамы.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін құруға
және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны ұсынуға
болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны анықтап
және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы; оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Бұл дипломдық жұмысты жазу барысында келесідей міндеттерді шешу алға
қойылды:
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәнін ашып көрсету;
2. Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды
бағалау;
3. Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфеліне талдау;
4. Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мәселелерін қарастыру.
Осы дипломдық жұмысымда қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні
мен қажеттілігін, құрамы мен түрлерін қарастырдым. Бірінші тарауда мен
қаржылық активтер портфелін басқарудың теориялық негіздерін ашып көрсеттім,
негізгі тарауда Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін
басқаруға талдау жүргіздім, ал үшінші тарауда қаржылық активтер портфелін
басқарудағы басты мәселелері мен болашағы қарастырылды.
Диплом жұмысын жазу барасы әдістемелік нұсқауға сай орындалған
және отандық, шетелдік әдебиеттер тізімі қолданылған. Қазақстан
РРРрватовратРеспубликасының Инвестициялық қор туралы, Бағалы қағаздар
туралы заңдары және өндірістік тәжірибеде өтілген Алматы Финанс
Ипотекалық ұйымы Акционерлік қоғамының жылдық есеп берулері қолданылды.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты
Пайда табу мақсатында қаржылық активтер инвестордың әр түрлі қаржы
құралдарына (ең басты бағалы қағаздарға) қаржы салымын білдіреді. Қаржылық
активтер субъектілердің, қаржы құралы тапшылығына ұшыраған (эмитент немесе
қарызгерлер) және артық қаржы құралдары бар (инвесторлар немесе
кредиторлар) арасында қаржы алмасу арқылы қаржы нарығында қаржылық активтер
пайда болады. Қаржы алмасу нәтижесінде эмитенттің алдында қаржылық
міндеттеме, ал инвесторда – қаржылық актив құралады. Бұл активтер әр түрлі
бола алады (мысалы кредиттік келісім шарт) немесе қалыпты түрде және қаржы
нарығында жүзеге асырылады (бағалы қағаздар). Қаржылық активтердің белгілі
бір бөлігі тек қаржылық міндеттеме (кредиттер және қарыз), ал бір бөлігі
меншік құқығын білдіреді (акциялар).
Қазақстанның практикасында олар қаржылық салым қалпында болады.
Қаржылық активтерді салым ретінде тану үшін келесідей шартты орындау керек:
[1.60-61 б]
• Дұрыс толтырылған құжаттардың болуы, кәсіпорынның тіршілік етуіне
беретін құқық, қаржы салымына немесе қаржы құралын алу үшін немесе осы
құықықтан туындайтын басқа да активтер;
• Кәсіпорынның қаржылық тәуекеліне өту, қаржылық салыммен байланысты
(баға тәуекелі, қарызгердің төлемқабілеттілік тәуекелі, өтімділік
тәуекелі және т.б.)
• Келешекте процент түрінде кәсіпорынға экономикалық пайда әкелу
қабілеттілігі, дивидент немесе курс бағамының өсуіне байланысты.
Қаржылық активтер инвестициялау кезеңіне қарай қысқа мерзімді – бір жыға
дейінгі және ұзақ мерзімді қаржылық активтер- бір жылдан жоғары болады.
Нақты және қаржылық активтердің арасындағы айырмашылық едәуір:
• нақты активтер үлкен инвестициялық салымды қажет етеді (капитал
салымын);
• олардың нарықтық өтімділігі төмен;
• нақты активтердің табыстылығы қаржылық активке қарағанда көп жағдайда
жоғары, қаржылықтан айырмашылығы бастапқы мүмкіндігінде тауарлы және
иновациялық нарықта бәсекеге қабілеттілігін айтуға болады.
Табыс алу мақсатына қарай қаржылық активтер нақты активтер (облигация
бойынша купонды табыс, акция бойынша дивидент) және жасырын түрдегі,
активтерді сатқан кезде ғана табыс алатын болып бөлінеді.
Табыс алу тұрақтылығына қарай қаржылық активтер бір рет табыс алуға
болатын (дисконтты облигация бойынша табыс) және көп рет (жай акция бойынша
табыс) болып бөлінеді.
Қаржылық инвестициялар (материалдық құндылықтарға қарағанда)
кәсіпорындарға қаржы салатын құралдардың кең ауқымды талғам береді, соның
ішінде тәуекелі төмен мемлекеттік облигациялар және тәуекелі жоғары
инвестициялар (корпоративтік акция және облигациялар). Кәсіпорын-инвестор
инвестициялық қызметті кең спектрде жүзеге асырады, бағалы қағаз нарығында
жүргізетін стратегия кертартпадан агрессивтіге дейін.
Қаржылық инвестициялар бос ақша қаражаттарды салым түрінде жүзеге
асырады:
- Ақша нарығындағы табысты активтерге (мысалы депозитті сертификатқа);
- Капитал нарығының табысты активтеріне (акция және облигация);
- Басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына;
- Басқа ұйымдарға ұсынылған қарыз;
- Дебиторлық қарыз, көнуге талап қойылған құқық негізінде алынған, және
т.б.;
Инвестордың қаржылық активтер (салым) жиынтығы инвестициялық портфельді
(оны көбінесе қор портфелі, бағалы қағаздар портфелі, т.б. деп атайды)
құрайды.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мақсаты – қаржылық нарықта
акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны жүзеге
асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету. Инвестордың және
элементтердің мақсаты бара бар емес.
Қосымша капитал табу мақсатында потенциалды инвесторлар арасында
эмиссиялық бағалы қағаздарды (акция, облигация) тез және өте қолайлы
орналастыру кәсіпорын-эмитенттің инвестициялық стратегиясы болып табылады.
Инвестор ретінде кәсіпорынның (корпорацияның) инвестициялық стратегиясы
әр түрлі мақсатты және көп жоспарлы. Осылайша, тікелей стратегиялық
инвестор қаржылық салымдар көмегімен инвестициялық объектілерді (бақылау
пакетін сатып алу негізінде акция немесе жарғылық капиталға қатыса алатын
басқа да форма) басқаруға тырысады. Ағымдағы пайда табу мақсатында
(дивидент немесе процент түріндегі) және де бағалы қағаздардың бағамының
жоғарылауынан құны өсуі арқылы портфельді инвестор қаржы салымы арқылы қор
портфелін құрайды.
Акционерлік қоғамның инвестициялық қызметінің масштабын келесідей
факторлар анықтайды:
- кәсіпорынның (корпорацияның) өмірлік циклінің кезеңі;
- қор нарығының сыйымдылығы;
- дәл осы нарықтағы қаржылық саясат;
- тікелей немесе портфельді инвестициялау үшін инвестициялық
ресурстардың жеткілікті болуы;
- нақ осы шақта табыс әкелетін емес, келешекте жоғары табыс алуға
бағытталған маңызды инвестициялық шығынды жүзеге асыруға дайын болу;
- потенциалды инвестор үшін бағалы қағаздар нарығындағы тәуекел деңгейі
және т.б.;
Қаржылық активтер портфелін басқару процесінде келесідей міндеттерді
қолданылады:
- Тиімді инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы
қарқынын қамтамасыз етеді. Тиімді қызмет пен экономикалық дамудың
қарқыны арасында тікелей байланыс бар. Тәжірибе жүзінде сату көлемі
және пайда (қаржылық операциядан түскен табысты қоса) көп болған
сайын, инвестицияға көп қаражат қалады.
- Инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау.
Кәсіпорынның экономикалық дамуына бухгалтерлік емес таза пайданың
маңызы басымды. Сондықтан портфель құрылымының ұсынылған бірнеше
нұсқасының ішінен, капитал салымының таза табыс сомасының көп
бөлігімен қамтылғанын таңдау қажет.
- Инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендетумен қамтамасыз ету,
инвестициялық қызметпен ілеспелі барлық тәуекелдер. Жағымсыз
жағдайларға байланысты бұл тәуекелдер табыстың (пайданың) төмендеуімен
қатар капитал салымының жоғалуына алып келеді.
- Инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорынның қаржылық
төлемқабілеттілік және тұрақтылығын қамтамасыз ету, қаржылық
ресурстардың көп сомада және ұзақ уақытқа тартылуы кәсіпорынның төлем
қабілеттілігін ағымдағы шаруашылық операцияларды орындауын қиындатады.
Сонымен қатар, қаржыны ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға бағыттау
кәсіпорынның келешектегі қаржылық жағдайын, тұрақтылығын жоғалтады.
Сондықтан, инвестордың қаржылық жағдайына алдын ала болжам жасау
қажет.
- Бағалы қағаздардың портфельге қосылғандарды есептегенде жеткілікті
өтімділік қабілетін қамтамасыз ету. Бұл міндетті орындау үшін
портфельде жоғары өтімді активтер (10% кем емес) болу қажет, оны тез
арада ақша қаражатына алмастыру мақсатында.
Инвестициялық портфельдің құрылуы үшін қарастырылған міндеттер
альтернативті болып табылады. Қор портфелінің ағымдағы табыстылығының
төмендеуі капиталдың жоғары қарқынын қамтамасыз етеді. Табыстың немесе
капиталдың өсуін тәуекел деңгейімен анықтайды. Келешекте капиталдың өсімін
қамтамасыз ететін, жоғары өтімділікке жету перспективті қаржылық активті
портфельге қосуға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан кәсіпорынның қор портфелі құрылуының міндеттері портфельдің
өмір сүру кезінде мүмкіндігінше көп мөлшерде табыс түсетін және тәуекелі
төмен болған жағдайда инвестициялық соманы, ақша қаражатты қаржылық
активтерге бөледі.[1. 62-63 б]
Бағалы қағаздар портфелінің құрылуы үшін қаражаттар салымына белгілі
бір активтерді анықтау қажет, сонымен қатар, инвестицияланатын капиталды
активтер арасында пропорциялы түрде бөлу. Сонымен бірге инвестор
селекциялық, операцияға уақыт таңдау және диверсификациялық сияқты
мәселелермен соқтығысады. Селекциялық, микроболжамдау деп те аталатын,
дербес түріндегі бағалы қағаздың бағасының динамикасын болжаумен байланысты
және бағалы қағазда анализдеуге қатысты. Операцияға уақыт таңдау немесе
микроболжау, корпоративті облигация сияқты белгіленген табыс қор
құралдарының бағасына байланысты акцияның бағасының төмендеуін болжау. Кез
келген уақытта тәуекелді минимизациялау үшін инвестициялық портфельдің
құрылуын әртараптандыру қажет. [2. 7 б]
Инвестициялық порфельдің теориясында Гарри Марковитц және Уильям Шарп
жоғары бедельді болып табылады.
Бұл теорияда маңызды принциптер келесідей:
Біріншіден, инвестицияның табыстылығы көбінесе активтердің түріне
байланысты дұрыс бөлу. Табыстың анықталуы тәжірибеге байланысты келесідей:
- 94% инвестициялық құралдардың қолданыстағы түрін таңдау (ірі
компанияның акциялары, ұзақ мерзімді облигациялар және т.б.);
- 4% берілген түрінегі бағалы қағаздың нақтысын таңдау;
- 2% бағалы қағаздың сатып алу сәтіндегі бағасы;
Бұл ерекшелік келесідей түсіндіріледі, бір түрдегі бағалы қағаз қатаң
арақатынастық орнатады, басқаша айтқанда, белгілі бір сала төмендесе қандай
компанияның бағалы қағаздары болса да инвестор үшін шығын жоғары болмайды.
Екіншіден, бағалы қағаздардың белгілі бір түрінің инвестициялық тәуекелі
күтілетін пайданың ауытқуы мүмкіндігімен анықталады. Пайданың болжамын
статистикалық мағлұмат осыған дейінгі инвестициялық бағалы қағаздардың
пайдасының динамикасы арқылы, ал тәуекелді – күтілген пайданың
ортаквадраттық ауытқуынан анықтауға болады.
Үшіншіден, инвестициялық портфельдің табысы және тәуекелі құрылымының
түрленуі арқылы өзгере алады. Қалайтын әр турлі активтер құрастыруға
мүмкіндік беретін әр түрлі бағдарламалар бар, мысалы, берілген тәуекел
деңгейінде табысты максимизациялайтын және берілген табыс деңгейінде
тәуекелді минимизациялайтын және т.б.
Төртіншіден, инвестициялық портфель құрастыруға қолданылатын барлық
бағалар ықтималдық мінезге ие. Портфельдің құрылуы классикалық теорияның
талабына сай бағалы қағаздар нарығының бірнеше факторларына байланысты,
белгілі бір мезеттегі қызметі, нарықтың статистикасы және т.б. болуы
мүмкін. [3. 112-115 б]
Инвестициялық портфельдің құрылуында келесідей түсінікті басшылыққа алу
қажет:
- салымдардың қауіпсіздігі (инвестициялық капитал нарығындағы
күйзелістен инвестицияның зақымданбауы);
- тұрақты табыс алу;
- салымдардың өтімділігі, шығынсыз және тез қолма-қол ақшаға алмасуы,
тез арада тауар (жұмыс, қызмет) алу мүмкіндігіне ие болу.
Бағалы қағаздардың ешқайсысы жоғарыда корсетілген қасиеттердің барлығына
ие бола алмайды. Сондықтан келісім шарасыз. Егер бағалы қағаз сенімді
болса, оның табыстылығы төмен болады, өйткені бағалы қағаз сенімді
болғандықтан оның бағасы жоғары болып, табыстылығын төмендетеді.
Портфельдің құрылуының басты мақсаты инвестордың табысының және тәуекелінің
оңтайлысын таңдау. Басқа сөзбен айтқанда, инвестициялық құралдардың тиісті
жиынтығын таңдау, тәуекел деңгейін минимумга дейін жеткізіп, сонымен қатар
табысын максимумге жеткізу.
Портфельді жүргізудің басты сұрағы - әр түрлі қасиетке ие бағалы
қағаздардың сәйкестігін қалай анықтауға болады? Сонымен, классикалық
консервативті (төмен тәуекелді) портфельдің басты қағидалары келесідей:
конскервативті қағида, әртараптандыру (диверсификация) қағидасы және
жеткілікті өтімділік қағидасы.
Консервативті қағида. Жоғары сенімді және тәуекелді бағалы қағаздардың
ара қатынасын ұстап тұрудың қажеттілігі, тәуекелді бағалы қағаздың мүмкін
шығындарға ұшыраған кезде сенімді активтердің табысымен жабу.
Инвестициялық тәуекел осылайша негізгі соманы жоғалтпайды, ал тек табысы
төмен болады.
Әлбетте, тәуекелге бармай өте жоғары табыс алу мүмкін емес. Тәжірибеде
көрсеткендей, жоғары сенімді категорияға ие банктердің депозиттерінің
бірден екіге дейінгі ставкасының табысына клиенттер қанағат етеді, өте
жоғары тәуекел арқылы табыс алуды қаламайды.
Әртараптандыру (диверсификация) қағидасы. Салымның әртараптандыру
(диверсификациясы) – инвестициялық портфельдің басты қағидасы. Бұл идея
ағылшынның мәтелінде жақсы көрініс табады: Do not put all eggs in one
basket – барлық жұмыртқаны бір себетке салуға болмайды.
Біздің тілде ол келесідей – барлық ақшаны бағалы қағаздардың бір түріне
салуға болмайды, ол қаншалықты пайдалы болып танылса да. Тек осындай
устаным ғана қателік туындаған жағдайда аппатты залалдан сақтайды.
Жоғары табысты бағалы қағаздар төмен табысты бағалы қағаздардың орнын
толтыру арқылы диверсификация тәуекелдің деңгейін төмендетеді. Бағалы
қағаздар портфельінің кең ауқымды саласына байланысты тәуекел
минимизацияланады, бір бірімен тығыз байланыссыз, олардың іскерлік
белсенділігінің синхрондық, циклдік тербелісін болдырмау қажет. Бағалы
қағаздар түрлерінің оңтайлы шамасы – 8 ден 20 ға дейін.
Салымдардың ыдырауы жоғарыда атап кеткен активтердің сегменттерінің
арасында және ішінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік қысқа мерзімді
облигациялар және қазыналық міндеттемелер әр түрлі сериялы бағалы
қағаздардың диверсификациясы жайлы, корпоративті бағалы қағаздарда - әр
түрлі эмитенттердің акциялары арасында жүреді.
Қатерлі анализсіз құралдардың бірнеше бағалы қағаздарға бөлінуі
оңайлатылған әртараптандыру болып табылады.
Портфельдегі жеткілікті қаражат көлемі келесі қадам жасауға мүмкіндік
береді - өңірлік және салалықтық әртараптандыру жүргізу.
Әртараптандыру салалық қағидасы бір саладағы кәсіпорынның бағалы
қағаздарында қателік бодырмау. Бұл жердегі мәселе, бүкіл сала сургінге
ұшырауы мүмкін. Мысалы, дүниежүзілік нарықта мұнай бағасының төмендеуі
барлық мұнай өңдейтін кәсіпорындардың акцияларының бағасы төмендеуіне алып
келеді, бір саладағы әр түрлі кәсіпорындарға салған салымдардың пайдасы
тимейді.
Бұл бір өңірдің кәсіпорынна да қатысты. Акцияның бағасы бір уақытта
төмендеуі саясаттың тұрақсыздығынан, көтерілістен, сұрапыл аппаттан, жаңа
транспорттық магистральдің қосылуымен және т.б. қатысты.
Жан жақты анализ жасау қатаң математикалық аппараттың қолдануымен мүмкін
болады. Статистикалық талдау көрсеткендей көп акциялардың бағасы жоғарылауы
немесе төмендеуі бір мезгілде болады, дегенімен олардың арасында
айтарлықтай байланыс, бір салада немесе бір өңірде болмаса да әсер етеді.
Басқа қос бағалы қағаздардың бағасының өзгеруі керісінше қарсы фазада
жүреді. Әрине, екінші қос бағалы қағаздардың диверсификациясы едәуір
қолайлы. Корреляциялық анализдің әдісі бұл идеяны қанап әр түрлі бағалы
қағаздардың арасында оңтайлы балансты анықтайды.
Жеткілікті өтімділік қағидасы. Бұл қағида күтпеген жоғары табысты мәміле
жасауға және клиенттердің қаржы қаражатымен қамтамасыз ету үшін
протфельдегі тез іске асырылатын активтерді жеткілікті деңгейде ұстап тұру.
Тәжірибе көрсеткендей, нарықтың конъюнктурасына және ерекше табысты
ұсыныстарға әрекет ету үшін қаражаттың бір бөлігін өтімді (аз табысты болса
да) бағалы қағаздарға салу қажет. Сонымен қатар, келісім шартқа тұрған
клиенттердің көбісі қаражаттарының бір бөлігін өтімді формада ұстауды
қалайды.
Тәуекелді ескере отырып инвестициялық портфельдің табысы жиынтық табыс
ретінде болады, осы немесе басқа портфельдерде. Табыс пен тәуекельдің
арасында сандарының сәйкестігі мәселесі туындайды, инвестордың жағдайына
сәйкес құрылған немесе жаңа портфельдің құрылуын жетілдуруді көздеп
мәселені шешу қажет. Атап айтқанда, бұл мәселені шешу жүйе тез табылатын,
бірақ ешқашан соңына дейін шешілмейтіндердің қатарына жатады.
Портфель құрудың сұрағын қарастыра отырып, инвестор өзіне басшылыққа
алатын параметрлерді белгілеу қажет:
- портфельдің оңтайлы түрін таңдау қажет;
- портфельдің табысының және тәуекелінің үйлесімін өзіне бағалау және
сәйкесінше бағалы қағаздар портфельінің табыс пен тәуекелдің әр түрлі
деңгейінің үлес салмағын анықтау;
- портфельдің бастапқы құрамын анықтау;
- келешектегі портфельді басқарудың жүйесін таңдау. [4. 86-88 б]
Бағалы қағаздар инвестициялық портфельдің объектісі болып
табылатындықтан, келесідей бағалы қағаздардың түрлерін қарастырамыз:
Пайда табу және капиталын инфляциядан сақтау мақсатында кәсіпорындар
өздерінің капиталын бағалы қағаздарға салады. Тиімді инвестициялық бағалы
қағаздар портфелін құру үшін барлық бағалы қағаздардың тағайындалуын және
сипаттамаларын білу қажет.
Бағалы қағаздар ақшалай құжатты білдіреді, заңгерлік күшке ие және
мүліктік құқықты куәландырады.
Инвестициялық портфельдің объектілері, басқаша айтқанда, қаражат салымы
бағалы қағаздар түрлерін қарастырайық.
Заң шығарушы актілерімен регламенттелетін бағалы қағаздар
1. Акционерлік қоғамның акциялары. Акционерлік қоғамның мүлкіне
белгілі бір қаражат салуды және жарғылық капиталда иесіне ұзақ уақыт бойы
меншік құқығын растайтын құжат.
Акция, акционерлік қоғам шығаратын, жай және артықшылықты, атаулы және
ұсынбалы болып жіктеледі.
2. Облигация – шұғыл бағалы қағаз, бір жылға немесе одан көп уақытқа
шығарылатын эмитент пен иесінің арасында қарыздық қатынасты білдіреді.
Мемлекет кез келген орган түрінде, кәсіпорын және меншік формасының түрлі
ұйым ретінде шығаруы мүмкін. Қарыз шартында белгіленген мерзім аяқталғаннан
кейін эмитент қайта сатып алады.
Облигация – қарыздық бағалы қағаз, сондықтан облигация меншік иесі
емес, эмитенттің кредиторы болып табылады.
Облигация иесіне жыл сайынғы табыс алып келеді, ол пайыз немесе купон
деп аталады.
3. Туынды бағалы қағаз және акция сертификаттары
Акция сертификаты – акция аталған тұлғалардың қатарындағы белгілі бір
акция санына иелігін куәландыратын бағалы қағаз. Сертификаттың бір тұлғадан
екінші тұлғаға берілуі келісімнің жүзеге асқанын және бекітілген тәртіпте
тіркеуден өткен жағдайда ғана акцияның меншік құқығы иесіне өтеді.
Акцияның опционы. Жеңілдетілген шарт түріндегі акция сатып алу құқығы.
4. Кәсіпорын акциясы – кәсіпорынның дамуына арналған салымды
куәландыратын, кәсіпорынды басқаруға құқығы жоқ, иесіне дивидент түрінде
табыс алып келеді. Бұл акция қосымша қаржылық ресурстың мобилизациясы болып
табылады. Олардың кәсіпорын шығарылымы АҚ–ның соңғысын өңдеушісі болып
табылмайды.
5. Банктің депозиттік сертификаты – бұл банктің қаржы салымын
куәландырады, салымға және келісілген пайыз алуға құқық береді. Нақты
депозиттік сертификат – қайта сатылу мерзімі бар әр түрлі жылдам банктің
салымы.
6. Чектер – банкке (төлеушіге) берілген шартсыз жазбаша ұсыныс, чекте
жазылған соманы чек ұстаушыға төлем жүргізу. Айналыста (индосаментке
беріледі) вексель сияқты жүреді.
7. Коносамент – тауарларды бөлетін құжат, құжатты ұстаушыға
коносаментте көрсетілген жүкке билік етуге және тасымалданғаннан кейін
жүкті алуға құқық береді.
Акционерлік қоғамды таратқанда бірінші кезекте олар шығарған кепілмен
қамтылған облигацияны өтейді, содан соң кепілмен қамтылмаған облигацияларды
өтейді, кейіннен – артықшылығы бар акция, соңында қалған мүлікті жай акция
иеленушілердің арасында бөлінеді. Облигация бойынша пайызды табысқа
байланыссыз төлейді, артықшылықты акцияның пайызы табыс болған жағдайда
ғана төленеді, ал жай акция бойынша дивиденд қалған пайда бойынша бөліп
төленеді.
1.2 Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктері
Портфельді инвестиция капитал салымының шартын жақсартады, жиынтық
бағалы қағаздарға қаржылық актив жеке өзі жетуге мүмкін емес инвестициялық
сапа береді. Тек портфель құру процесінде ғана бағалы қағаздардың
инвестициялық табыс, өтімділік және қауіпсіздік параметрлерін сақтай отырып
жаңа сапасы белгілі болады. Демек, минималды тәуекелде инвестор талап
ететін табысқа жетуге мүмкіндік беретін қаржылық өнім болып табылады.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін
құруға және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны
ұсынуға болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны
анықтап және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы;
- оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Инвестордың бұл бағдарламаларына өзгерту мен толықтырулар әрекетіне
келесілер кіреді:
1. Сыртқы инвестициялық ортаны зерттеу және қаржы нарығындағы іскерлік
жағдайды болжау. Бұл зерттеуге келесілер тартылады:
- инвестицияның разрезді формасындағы инвестициялық қызметтің құқықтық
шарттары;
- қаржы нарығының ағымдағы жағдайына анализ;
- жалпы және оның сегментінің разрезінде нарықтың конъюнктурасын болжау;
2. Ең таяу перспективаны инвестициялаудың мақсаты мен міндетін анықтау
үшін инвестициялық қызметтің стратегиялық бағытын өңдеу.
3. Таңдалған инвестициялық саясатқа инвестициялық ресурстардың құрылу
стратегиясын өңдеу. Бұл ресурстарға жекеменшік және тартылған қаржы
нарығының құралдары жатады.
4. Бағалы қағаздардың жеке түрін қор портфеліне қосу үшін іздестіру және
инвестициялық тартымдылығын бағалау.
5. Инвестициялық портфельдің құрылуы және оның табыстылық критерийінің,
өтімділік және тәуекелінің бағасы. Әр бір қаржылық актив бойынша есеп
жүргізу, сонымен бірге инвестор селективалық, қаржылық операцияға уақыт
таңдау және қор портфелінің диверсификациясы сияқты проблемалармен
соқтығысады.
6. Қор портфелін басқарудың ағымын ұйымдастыру (оның мониторингі).
Тәжірибе жүзінде портфельді басқарудың екі әдісі бар – активті және
пассивті. Тікелей активті басқарудың бастапқы сипаттамалары:
- қор портфеліне қосуға жарамды бағалы қағаздарды таңдау;
- қаржылық активтерді сату және сатып алудың мерзімін анықтау;
7. Жеке қаржылық активтердің сатылуы туралы келісімді дайындау және
босатылатын капиталды реинвестициялау. Егер бағалы қағаздардың табысы
күтілетін табыстан кем болса, онда тиімсіз қаржылық активтердің сатылымы
туралы шешім қабылдайды. Содан соң, қор портфеліне түзетулер жүргізеді қор
портфеліне басқа бағалы қағаздар таңдау арқылы капитал босатылымына
реинвестиция жасалады. [11. 129-130 б]
Кәсіпорын қаржылық инвестицияны келесідей басты түрлері арқылы жүргізеді:
1. Бірлескен кәсіпорындардың жарғылық қорына капитал салымы
Бұл қаржылық инвестицияның түрлері кәсіпорынның операциондық қызметімен
өте тығыз байланыста. Ол келесілерді қамтамасыз етеді:
- шикізат және материалдарды жабдықтаушылармен (оның жарғылық капиталына
қатысушы болса) шаруашылық стратегиялық байланысты нығайту қажет;
- өзінің инфрақұрылымдық өндірісін дамыту (капитал салымын транспорттық
және басқа да үйлесімдік кәсіпорынға жүргізілген жағдайда);
- өнімнің өтімділік немесе басқа өңірлік нарыққа ену қабілеттілігін
ұлғайту (сатумен айналысатын кәсіпорынның жарғылық қорына капитал салу
арқылы);
- операциондық қызметтің тауарлық диверсификациясы және саланың әр түрлі
формасы және кәсіпорынның дамуына арналған басқа да стратегиялық
бағыттар.
Өзінің құрылу формасына қарай қаржылық инвестиция нақты инвестициялауды
алмастырады, капитал сыйымдылығы аз және оперативтілігі жоғары болып
табылады. Бұл формадағы инвестициялаудың басты мақсаты жоғары инвестициялық
табыс алу емес (бірақ қажетті минималды деңгейі қамтамасыз етілуі тиіс),
операциондық пайданың құрылуына кәсіпорынның тұрақтылығын қамтамасыз
етудегі қаржылық әсер етудің формасын бекіту.
2. Табысты қаржы құралдарының түріне капитал салымы
Бұл қаржылық инвестиция формасының бағыты, ең басты, кәсіпорынның бос
қаржы активтерін тиімді қолдану. Инвестициялық қаржы құралдарының ең басты
түрі коммерциялық банкке депозиттік салым болып табылады. Ережеге сәйкес,
бұл форма қысқа мерзімді инвестициялық салымы ретінде оның басты мақсаты
инвестициялық табысты генерациялау.
3. Табысты қор құралдарының түріне капитал салымы
Қаржылық инвестицияның бұл формасы өте перспективалы және ауқымды. Ол әр
түрлі бағалы қағаздар түрлеріне, қор нарығында еркін қозғалатын (нарықтық
бағалы қағаз деп аталатын) капитал салымын сипаттайды.
Бұл формадағы қаржылық инвестицияның қолданылуы келесілермен байланысты:
- инвестициялау құралдары және оның мерзімділігі сияқты альтернативті
инвестициялық шешімдерді таңдаудың кең болуы;
- өте жоғары деңгейдегі мемлекеттік реттеу және инвестиция қорғанысы;
- дамыған қор нарығының инфрақұрылымы;
- қор нарығындағы дербес қиығындағы сегменті және басқа да факторлардың
оперативті ақпараттың болу жағдайы және конъюнктурасы;
Қаржылық инвестицияның бұл формасының басты мақсаты инвестициялық
табыстың генерациясы болып келеді, бірақ дербес жағдайда белгіленген қаржы
әсерінің формасы компанияның стратегиялық міндеттерін (бақылау пакетін
немесе жеткілікті акция пакетін алу жолымен) шешу үшін қолданылады. [2. 35-
37 б]
Инвестиция тарту қаржылық активтерді сенімді басқарудың тиімді формасы
ретінде, сондықтан оны айта кету қажет.
Қазіргі заманғы экономиканың дамуына сәйкес инвестициямен қамтамасыз
етуінсіз мүмкін емес. Экономикалық айналымда инвестициялық ресурстардың
жеткілікті көлемі қаражат қажет ететін өздерінің кәсіпкерлік қызметіне,
белгілі бір жобаның шартында мақсатына жетуге – кредит, облигация шығару,
акцияны эмиссиялау және т.б. Еліміздің алдындағы маңызды міндеттері,
экономикалық потенциалдың туындауы, диверсификация және шикізат
тауарларының экономикалық спецализацияның төмендеуі тиімді инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз шешу мүмкін емес.
Қор жинау (қорлану) инвестициялық ресурстардың ең маңыздысы болып
табылады, бірақ қор жинау және инвестицияның түсінігі әр түрлі. Дж.Кейнс
қор жинауды жиынтық табыстың тұтынудан жоғарылығы анықтаған. [6. 26 б]
Сонымен қатар, әдебиеттердегі анализде қор жинаудың субъектісі болып тек үй
шаруашылығы емес, сонымен бірге корпоративтік, мемлекеттік және жеке
шетелдік секторлар да қарастырылады. [7. 18 б]
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады.
Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор
нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Сонымен қатар, бағалы қағаздар нарығындағы қызмет инвестицияның
белгілі бір деңгейдегі уақытша шығынды және құзыретті инвестициялық шешімді
дайындау және қабылдау үшін қажет етеді. Бұл жағда ҚР халқы бағалы қағаз
нарығына өз бетімен шығу қарастырылмайды. Өз уақытындағы экономика көп
еңбекпен сипатталады; қор нарығының инвестициялық шешімді қабылдаудың
күрделілігі және инвестор үшін потенциалды тартымдылығын алғышарттар
құрады, білікті мамандардың мүлікті басқарудың сенімділігі (қаржылық
активтермен) жиектемеде соңғы өкілеттік құқықта шешім қабылдайды.
ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес 886 бетте (негізгі бөлімінде), келісім
шарт бойынша мүлікті басқарудың сенімділігін бір тұлға (құрылтай басқарушы)
екінші тұлғаға береді (сенімді басқарушыға) мүлікті белгілі бір мерзімге
сенімді басқарушыға, ал екінші жақ бұл мүлікті басқаруды орындауға
міндеттенеді, құрылтайшының немесе көрсетілген тұлғаның мүддесі бойынша
орындайды. Мүлікті сенімді басқарушыға беру, меншік құқығының сенімді
басқарушыға өткенін білдірмейді. ҚР Азаматтық кодекске сәйкес 885 бетте,
мүліктің тізімі сенімді басқарушының объектісі болып табылады, басқа
мүліктің тізімінде бағалы қағаздар және құқықтар да қатысты, құжатсыз
бағалы қағаздарды куәландырады. Сенімді басқарушылар өздерінің атынан
қызметті жүзеге асырады, бірақ сенімді басшысы ретінде қызмет атқаратынын
көрсету қажет.
ҚР Бағалы қағаз нарығы заңына сәйкес бағалы қағаздар басқарудың
қызметі келесі жағдайда анықталады: заңды тұлға өз атынан немесе сыйақы
үшін бағалы қағаздарды басқару қызметін белгілі бір мерзімде иелік ететін
тұлғаның немесе үшінші тұлғаның атынан қызметті жүзеге асырады:
- бағалы қағаздармен;
- бағалы қағаздарға инвестициялауға арналған ақша қаражаттары;
- бағалы қағаздарды басқару процессінде алынған бағалы қағаздар және
ақша қаражаттар.
Сенім сөзі ағылшын тілінен trust сөзінен шыққан. Траст термині А.Г.
Грязнованың редакциясында шығарылған қаржы-кредиттік энциклопедия
сөздігінде келесідей анықтама берген: 1. Сенімділік бастамасында басқармаға
берілген мүлік (сенімділік меншік); 2. Мүлікті басқаруға сенімділік құқығын
беретін заңды құжат; 3. Меншікті басқарудың сенімділігі мүлік иесі оны
басқару сенімділігінің тұлғасына бере алады.
Интернет-сөздігіндегі инвестициялық терминдерде investwords.com Траст
сөзіне келесідей анықтама береді: ...заңды күшіне ие келісім, сол арқылы
тұлға (сенімбілдіруші) өз меншігін жеке тұлғаға немесе бенефициардың
табыстары үшін ұйымдарға беруі. [13. электронды ресурс]
Сенімділік басқармасы сенімхат арқылы бөлек жеке немесе заңды тұлғаға,
топты тұлғалар, арнайы ұйымдар ретінде қызмет атқарады. Шетелде акционерлік
қоғам ретінде қызмет атқаратын траст-компаниялар деп аталады.
Бағалы қағаз нарығының мамандандырылған қатысушысы бағалы қағаз басқару
қызметін жүзеге асырушысы басқарушы атанады.
Бағалы қағаз басқару қызметінің тәртібі ҚР заңшығарушысымен және келісім
шартпен анықталады.
Басқарушы өзінің қызметін атқарғанда басқарушы ретінде қызмет атқарып
жатқанын көрсету керек.
Қор нарығында сенімділік басқармасының келесідей принциптерін анықтауға
болады:
- басқарушының өз бетінше шешім қабылдау мүмкіндігі;
- табыс алушының пайдасы үшін басқарушының қызметін жүргізу;
- табыс алушының пайдасы үшін пайданы максималдау;
- сенімділік қызметін жүргізгенде табыс алушының жеке талаптарының
есебі;
- сенімділік басқармасына мүлікті берген кезде меншік құқығының өтуінің
жоқтығы;
- құрылтайшы басқармасының мүлкінен басқарушы мүлкіне шек қою;
- өзін-өзі басқару ұйымы жәненемесе мемлекеттік органның басқарушы
қызметін бақылау;
Сенімді басқаруға зерттеу жүргізу сенімділік қызметі нарығының
түсінігін орнатты.
Сенімділік қызметі нарығы бағалы қағаздар нарығының жүйесі болып
табылатын және құрылтайшы басқарушының экономикалық қатынастардың жиынтығын
білдіреді және соңында қызмет көрсеткен басқарушы, жинақтауға немесе
мүліктің құнының өсуіне байланысты (ақша немесе бағалы қағаздар түрінде),
сенімділік басқармасына берілген.
Сенімділік қызметі нарығы біздің көзқарасымыз бойынша екі түрге бөлуге
болады:
1. Сенімділік қызметінің жекелеген қызметі, иеленуші мен басқарушының
арасында келісім шартты жекелеген жекелеген түрде құрады.
Қазақстанда бұл қызметті әдетте банктер және инвестициялық
компаниялар ұсынады. Минималды соманың жоғары деңгейінен бұл нарық
жаппай сипатта болмайды, басқарушы траст ретінде қабылдаған, өйткені
маңызды салымдар ғана басқарушыға әр клиент бойынша тиімді шешім
қабылдауға мүмкіндік береді.
2. Комплективтік сенімділік қызмет нарығы, бұл жағдайда инвестициялық
салымдары біріктіріліп басқарылады, немесе инвестициялық қор құру –
колективті инвестициялау жүргізіледі.
Жеке және траст шегіндегі қор нарығының қатысушысының қызметі схема
түрінде (1-суретте) көрсетілген.
1-сурет. Жеке және сенімділік басқармасының шегінде қызмет атқаратын
бағалы қағаз нарығы қатысушысының қызметі.
Атап кеткендей, қор нарығында шешім қабылдау белгілі бір
құзыреттілікті және уақытты қажет етеді. Шағын инвестицияның жоғары
трансакциондық шығындарын атап кетуге болады. Бұл коллективті инвестицияның
құрылуының алғышарттарының пайда болуына себепші болады – инвестицияның
қорлар (Қазақстандық заң шығарушы бойынша) немесе инвестициялық компаниялар
(АҚШ заң шығарушысы бойынша). Нобель сыйлығының иегері У.Ф.Шарптың анықтауы
бойынша, инвестициялық компания немесе инвестициялық қор – бұл қаржы
делдалының бір түрі. Инвестицияның құралдарын тарту арқылы, оларға акция
және облигация түріндегі қаржылық активтер алады. Инвесторлар өз кезегінде
компанияның алған қаржылық активтеріне және олар бойынша табысқа иелік
етуге құқығы бар.
Ұйымның және тараптардың аталуы, қызметіне байланысты қатынасы,
белгілі бір мемлекеттің және оның заң шығарушысына қатысты түрлендіріледі,
бірақ оның мәні өзгермейді: инвесторлар (пайлар, акционерлер және т.б.)
өздерінің қаражаттарын біріктіріп және белгілі бір шартта үшінші тұлғаға
өкілеттікке құқық береді, сонымен қатар қор басқарушысы белгілі бір сыйақы
алады.
Басқарушының біліктілігіне қарай оның көз қарасы бойынша экономикалық
субъектілердің бағасын басқарудың сапасы деп санауға болады, олардың
қабылдаған шешімін негізді және тиімді деп атауға болады. Инвестицияның
тұрақты табыс деңгейін қамтамасыз ететін, осы оқулықтың ішінде сенімділік
басқарудың сапасын Қазақстандағы басқару компаниясының пайлық инвестициялық
қордың жұмысының көрсеткіштерін көруге болады.
Қаржылық активтердің сипатына қарай қорды келесідей бөлуге болады:
1. Пассивті басқару. Инвестор қаржылық анализ әдісі арқылы табыс пен
тәуекелдің арасында орта нарықтыққа қарағанда қолайлы байланыс түзуге
талпынбайды. Капиталды пассивті басқару, активтіге қарағанда, бағалы
қағаз нарығы қате бағаланған шаманы іздестірмейді. Акцияның индексті
қоры пассивті қорды басқарудың мысалы бола алады. Активтердің құрылымы
акцияның индкстік қоры индексті анықтау әдісіне сәйкес немесе басты
көрсеткіштер – табыстылық және тәуекел – индексті көрсеткіштердің
үйлесімділігіне сәйкес болуы керек.
2. Активті басқару қоры инвестициялық портфельдің активті басқаруды
жорамалдайды, қор сарапшыларының бағалы қағаздарына терең және
динамикалық анализ жүргізу (техникалық анализ).
Акционерлік компанияның (корпорацияның) бағалы қағаздар портфелін
басқару рәсімі.
Акционерлік қоғамның бағалы қағаздар портфельін басқаруда отанымыздың
қор нарығының құрылу шартында тұжырымдылықты айқындау мәселесі анықталады.
Қоғам өзінің шығарған эмиссиялаған бағалы қағаздар арқылы ақша қаражаттарын
тартуға мүмкіндігі бар (пассивті операция) және басқа эмитенттердің жоғары
табысты қаржы құралдарына тартылған қаражатты инвестициялайды (активті
операция). Бұл операцияның мақсаты акционерлік капиталдың көбеюі және
қосымша табыс болып табылады. Егер бағалы қағаз салымы және олардың
көмегімен тартылған қаражаттар көптеген позициялар құрады және акционерлік
қоғам әріптестер тізбегінен тұратын болса, онда активті және пассивті
біркелкі басқару проблемасы туындайды.
Портфельде бір типті бағалы қағаз (жай акция) немесе бірнеше типті
(артықшылықты акция, корпоративтік облигация, депозиттік сертификат,
вексель, кепілді куәлік мемлекеттік облигация, сақтандыру полисі және т.б.)
тұрады. Портфель құрғанда, инвестор өзі таңдаған инвестициялық стратегия
және ол табысты, өтімді және қауіпсіз болуына тырысады. Қор портфелін
құрудың басты критериі болып – оның табыстылығы, қауіпсіздігі, өтімділігі
және оған кіретін эмиссиялық бағалы қағаз (акция) курстың бағасының өсуі.
Қаржылық инвестицияның қауіпсіздігі мүмкін болатын тәуекелін және
табыс алудың тұрақтылығын сақтандыруды түсінуге болады. Қор портфелінің
қауіпсіздігі қаржылық активтер салымының табыстылығы және капитал салымының
залалына байланысты. Өтімділік қабілетін бағалы қағаз тез арада ақша
құралдарына тауар немесе қызметті алуға арналған қабілетімен түсіндіріледі.
Қор нарығында құрылатын үрдіс келесідей: тәуекелді төмендеткенде, осы
бағалы қағаз сипатына қарай, оның өтімділігі өседі және табыстылығы
төмендейді. Эмиссиялы бағалы қағаздың біреуі де барлық аталған қасиеттерге
бір уақытта ие болмайды, сондықтан мақсатты түрде Алтын ортаны жеткілікті
деңгейдегі табыс және тәуекелді таңдау қажет. Егер эмиссиялық бағалы қағаз
қауіпсіз болса, онда оның табыстылығы төмен болған соң сатып алушы оған
нақты баға ұсынады.
Қор портфелінің деңгейін орташа квадраттық ауытқу, бетта
коэффициенті, дисперсия, вариация және басқа әдістермен, арнайы қаржылық
әдебиеттерде кең көлемде көрсетілген есепті әдістеме арқылы есептеуге
болады.
Қор портфелін басқарудың рәсімін келесідей жорамалдайды:
- қор портфеліне қосылған бағалы қағаздардың таңдамасы;
- жалпы қабылданған критерий бойынша қор портфелінің құрылымы және
құрамының қаржылық анализі;
- қор портфелін құруға кететін минималды шығынды сақтай отырып алдына
қойған мақсатқа жету үшін портфельдің құрамын реттеу;
- тиімсіз қаржылық құралдарды сатқан бос ақша ақша қаражаттарын
реинвестициялау.
Инвестициялық портфельдің мақсатын келесідей қисынға келтіруге
болады:
- оптималды табыс алу (дивиденд, процент, дисконт түрінде);
- акционерлік капиталды сақтау;
- эмиссиялық бағалы қағаз (акция) және тағы басқа қағаздардың курстық
бағасының жоғарылағаны негізінде капитал өсімін қамтамасыз ету;
Бұл мақсаттар альтернативті және қор портфелінің әр түріне сәйкес
болады. Инвестициялық қызмет процесінде инвестициялық мақсатты өзгеруі
мүмкін, осы жағдайда портфельдің құрамы және құрылымына өзгерту енгізу
қажет болады. Портфель жаңартуда оған кіретін қаржылық құралдардың
табыстылығы мен тәуекелдің ара қатынасын қайта қарастырады.
1.3 Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару модельдері
Протфельді инвестициялаудың басты ерекшелігі спецификалық инвестициялық
міндетті шешу үшін портфельді таңдау болып табылады.
Ол үшін әр түрлі бағалы қағаздар портфелін қолданады, оның әр қайсысында
портфель иесіне тиімді тәуекелдердің арасында жеке балансы, белгілі бір
уақыт аралығында күтілетін табыстың болуы керек. Портфель түрі – бұл оның
инвестициялық сипаттамасы, табыс пен тәуекелдің арақатынасында құрылған.
Сонымен бірге портфельдің классификациясының маңызды нышаны болып алынған
табыс көзінен алынған: курстық бағамның өсуінен немесе ағымдағы төлемдер –
дивидендтер, проценттер.
Портфельдің екі басты түрі бар: пайыз немесе дивиденд бойынша табыс алуға
бағытталған портфель, курстық портфель және оған кіретін инвестициялық
құндылықтар курстық бағамының өсіміне бағытталған портфель. Портфельдің
біркелкі жиынтық түсінігі оңайлатылған болар еді, егер портфель өсімі
мысалы акцияға бағытталғанына қарамастан, курстық бағамының өсімі
инвестициялық сипаттамасы болып табылады. Оның құрамына басқа инвестициялық
қасиеті бар бағалы қағаз кіреді. Осындай жағдайда портфель өсімі және
табысы да қарастырылады. (2-сурет)
2-сурет. Бағалы қағаз портфелінің инвестициялық қасиеті
Өсім портфелі компанияның курстық бағамының өсімінен құрылған
акциялардан тұрады. Бұл портфельдің мақсаты – портфельдің капиталды
өсімімен бірге дивиденд алу. Бірақ, дивидендті төлеу аз мөлшерде
жүргізіледі, сондықтан портфельге кіретін акцияның жиынтық курстық
бағасының өсу қарқыны және бұл топтағы портфельдің түрлерін анықтайды.
Агрессивті өсім портфелі капиталдың өсіміне мақсатталған. Бұл
портфельдің түріне жаңа, тез дамитын компаниялардың акциялары кіреді. Бұл
портфельге инвестиция салу тәуекелді болып табылады, сонымен қатар олар
жоғары табыс алып келеді.
Консервативті өсім портфелі бұл топтағы портфельдердің арасында ең аз
тәуекелді болып табылады. Бұл портфель ірі және жақсы танымал
компаниялардың жоғары болмаса да, тұрақты курстық өсім қарқынын сипаттайтын
акцияларынан тұрады. Портфельдің құрамы көп уақыт аралығында тұрақты болып
қалады. Ол капиталдың сақталуына мақсатталған.
Орташа өсім портфелі агрессивті және консервативті портфельдің өсімі
инвестициялық қасиеттерінің үйлесілген түрі. Бұл портфель түріне сенімді
бағалы қағаздар түрімен бірге тәуекелді қор құралдары да кіреді, оның
құрамы әр уақытта жаңартылып тұрады. Сонымен бірге, капиталдың орташа
өсімімен қамтылған және салымның ұстамды тәуекел деңгейі. Консервативті
өсім бағалы қағаздарды сенімділігін қамтамасыз етеді, ал табыстылықты –
бағалы қағаздардың агрессивті өсімі қамтамасыз етеді. Бұл портфельдің түрі
модельдің кең тараған және жоғары тәуекелге баратын инвестордың арасында
танымал болып табылады.
Табыс портфелі. Бұл портфель түрі жоғары табысқа – пайыз және
дивидендтік төлемдерді алуға бағытталған. Портфель өсімінің құрамына
көбінесе табысты акция, ұстамды курстық бағасының өсімі және жоғары
дивидендті, облигация және басқа да бағалы қағаздар, инвестициялық қасиеті
жоғары ағымдық төлемдерге ие. Бұл портфельдің басты ерекшелігі, оны құрудың
мақсаты – тиісті табыс деңгейін қамтамасыз ету, минималды тәуекеліне
сәйкес, консервативті инвестицияға тиімді. Сондықтан портфельді
инвестицияның объектісі болып жоғары сенімді қор нарығының құралдары,
тұрақты пайыз төлемі және курстық өсім жатады.
Тұрақты табыс портфелі жоғары сенімді бағалы қағаз құрылған және
минималды тәуекел деңгейінде орташа табыс алып келеді.
Табысты қағаз портфелі компанияның жоғары табысты облигациясынан
тұратын орташа тәуекел деңгейінде жоғары табыс алып келетін бағалы қағаз.
Өсім және табыс портфелі. Бұл портфель қор нарығында курстық
бағасының төмен, төмен дивидендтік немесе пайыздық төлемдерін болдырмау
мақсатында құралады. Бұл портфельге кіретін қаржылық активтердің бір бөлігі
иесіне капитал өсімін, ал басқасы – табыс алып келеді. Бір бөлігінің
жоғалуы екіншісінің өсімімен орын толтырады. Бұл портфель түрлеріне
сипаттамалар береміз.
Екі жақты тағайындалған портфель. Бұл портфельдің құрамы иесіне
капитал салымы өскен жағдайда жоғары табыс алып келетін бағалы қағаз
жатады. Бұл жағдайда мәселе екі жақты қорға инвестициялайтын бағалы
қағаздарда. Олар жеке акцияларын екі түрде шығарады, біріншісі жоғары табыс
алып келетін, екіншісі – капитал өсімін қамтамасыз етеді. Портфельдің
инвестициялық сипаты құрамындағы бағалы қағаздармен сипатталады.
Балансталған портфель табыстың баланстығын ғана емес, бағалы қағаз
операциясының тәуекелі де жатады, сондықтан белгілі бір пропорцияда бағалы
қағаздардың тез өсімді курстық бағамының және жоғары табысты бағалы
қағаздардан тұрады. Портфель құрамына жоғары тәуекелді бағалы қағаз да
кіреді. Ережеге сәйкес, бұл портфельдің құрамына жай және артықшылығы бар
акция және облигация кіреді. Нарықтық конъюнктураға байланысты портфельдің
құрамындағы қор құралдарына қаражаттардың көп бөлігі салынады. [4. 166-167
б]
Қаржылық активтер портфелі құрылымының тарихи бірнеше модельдерін
қарастыруға болады.
Инвестициялық портфельді басқару және құру проблемасы инвесторлардың
алдында ертеде пайда болған. 20 ғасырдың ортасында пролеманың түп нұсқасы
пайда болған. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың және құрудың алғашқы
теориялық концепциясын Американдық ғалым-экономистері Марковитц және Шарп
болған. Алғаш рет инвестициялық портфельдің бағалау әдісін Марковитц
жасаған.
Марковитцтің моделі. Марковитцтің моделі кездейсоқ ауыспалы ретінде,
қаржылық құралдардың келешектегі табысын статистикалық тұрғыда қарастыру,
басқаша айтқанда ерекше инвестициялық объектілер кейбір шектерде кездейсоқ
өзгереді. Онда, инвестициялық объектілердің мүмкін болатын өзгерістерін
анықтаса, әр бір альтернативті салым қаражаттарының мүмкін пайдасын
анықтауға боады.
Марковитцтің моделі бойынша инвестицияның көлемі және тәуекелін
анықтайтын көрсеткіштерін анықтауға болады, қойылған мақсаттар арқылы әр
түрлі альтернативті салымдардың өздерінің арасында салыстыруға мүмкіндік
береді, сонымен бірге түрлі комбинацияларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Қаржы кафедрасы
Диплом жұмысы
КОМПАНИЯНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУ
Орындаған
4 курс студенті _________________________ Шерим Г.Қ
Ғылыми жетекші
аға оқытушы _________________________Турлыбеков а А.Ж
Норма бақылаушы
э.ғ.к, доцент _________________________ Арзаева
М.Ж
Қорғауға жіберілді
Қаржы кафедрасы
Меңгерушісінің
міндетін атқарушысы
э.ғ.к., доцент __________________________ Арзаева
М. Ж
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ____________________________ _______________________________3
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ__________________________ _______________________________5
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты____________5
2. Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру
ерекшеліктері______________________ _____________________________12
3. Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару
модельдері_________________________ _____________________________19
2 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ_____28
2.1 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды
бағалау____________________________ ________________________________28
2.2 Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін
талдау_____________________________ ________________________________41
3 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ БАСТЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ_________________________ ____________________________54
ҚОРЫТЫНДЫ__________________________ __________________________63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ__________________________64
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Мен бұл дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауымның басты себебі ол
қазіргі таңда өте маңызды және өзекті болып табылады. Қаржылық активтер
портфелін басқарудың өзектілігі - компанияның қаржылық активтер портфелін
басқаруды тиімді және ұтымды басқару қажет, өйткені ол экономикаға тікелей
әсерін тигізеді. Бұл жұмысым экономиканың, білім берудің барлық салаларына
қатысты. Қазіргі заманғы экономиканың дамуына сәйкес инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз мүмкін емес. Экономикалық айналымда инвестициялық
ресурстардың жеткілікті көлемі қаражат қажет ететін өздерінің кәсіпкерлік
қызметіне, белгілі бір жобаның шартында мақсатына жетуге – кредит,
облигация шығару, акцияны эмиссиялау және т.б. Еліміздің алдындағы маңызды
міндеттері, экономикалық потенциалдың туындауы, диверсификация және шикізат
тауарларының экономикалық спецализацияның төмендеуі тиімді инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз шешу мүмкін емес.
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады.
Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор
нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Қаржылық активтер портфельін басқарудың басты мақсаты – қаржылық
нарықта акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны
жүзеге асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың міндеттері: Тиімді
инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы қарқынын
қамтамасыз ету; инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау;
инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендету; инвестициялық қызметті жүзеге
асыру барысында кәсіпорынның қаржылық төлемқабілеттілік және тұрақтылығын
қамтамасыз ету; бағалы қағаздардың жеткілікті өтімділік қабілетін
қамтамасыз ету.
Қаржылық активтер портфелінің объектісі – бағалы қағаздар, кредиттік
келісім шарттар, қаржылық міндеттемелер, акциялар болып табылады.
Қаржылық активтер портфелінің субъектісі – Алматы Финанс Ипотекалық
ұйымы Акционерлік қоғамы.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін құруға
және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны ұсынуға
болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны анықтап
және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы; оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Бұл дипломдық жұмысты жазу барысында келесідей міндеттерді шешу алға
қойылды:
1. Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәнін ашып көрсету;
2. Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін басқаруды
бағалау;
3. Алматы Финанс компаниясының қаржылық активтер портфеліне талдау;
4. Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мәселелерін қарастыру.
Осы дипломдық жұмысымда қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні
мен қажеттілігін, құрамы мен түрлерін қарастырдым. Бірінші тарауда мен
қаржылық активтер портфелін басқарудың теориялық негіздерін ашып көрсеттім,
негізгі тарауда Алматы финанс компаниясының қаржылық активтер портфелін
басқаруға талдау жүргіздім, ал үшінші тарауда қаржылық активтер портфелін
басқарудағы басты мәселелері мен болашағы қарастырылды.
Диплом жұмысын жазу барасы әдістемелік нұсқауға сай орындалған
және отандық, шетелдік әдебиеттер тізімі қолданылған. Қазақстан
РРРрватовратРеспубликасының Инвестициялық қор туралы, Бағалы қағаздар
туралы заңдары және өндірістік тәжірибеде өтілген Алматы Финанс
Ипотекалық ұйымы Акционерлік қоғамының жылдық есеп берулері қолданылды.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕР ПОРТФЕЛІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржылық активтер портфелін басқарудың мәні мен мақсаты
Пайда табу мақсатында қаржылық активтер инвестордың әр түрлі қаржы
құралдарына (ең басты бағалы қағаздарға) қаржы салымын білдіреді. Қаржылық
активтер субъектілердің, қаржы құралы тапшылығына ұшыраған (эмитент немесе
қарызгерлер) және артық қаржы құралдары бар (инвесторлар немесе
кредиторлар) арасында қаржы алмасу арқылы қаржы нарығында қаржылық активтер
пайда болады. Қаржы алмасу нәтижесінде эмитенттің алдында қаржылық
міндеттеме, ал инвесторда – қаржылық актив құралады. Бұл активтер әр түрлі
бола алады (мысалы кредиттік келісім шарт) немесе қалыпты түрде және қаржы
нарығында жүзеге асырылады (бағалы қағаздар). Қаржылық активтердің белгілі
бір бөлігі тек қаржылық міндеттеме (кредиттер және қарыз), ал бір бөлігі
меншік құқығын білдіреді (акциялар).
Қазақстанның практикасында олар қаржылық салым қалпында болады.
Қаржылық активтерді салым ретінде тану үшін келесідей шартты орындау керек:
[1.60-61 б]
• Дұрыс толтырылған құжаттардың болуы, кәсіпорынның тіршілік етуіне
беретін құқық, қаржы салымына немесе қаржы құралын алу үшін немесе осы
құықықтан туындайтын басқа да активтер;
• Кәсіпорынның қаржылық тәуекеліне өту, қаржылық салыммен байланысты
(баға тәуекелі, қарызгердің төлемқабілеттілік тәуекелі, өтімділік
тәуекелі және т.б.)
• Келешекте процент түрінде кәсіпорынға экономикалық пайда әкелу
қабілеттілігі, дивидент немесе курс бағамының өсуіне байланысты.
Қаржылық активтер инвестициялау кезеңіне қарай қысқа мерзімді – бір жыға
дейінгі және ұзақ мерзімді қаржылық активтер- бір жылдан жоғары болады.
Нақты және қаржылық активтердің арасындағы айырмашылық едәуір:
• нақты активтер үлкен инвестициялық салымды қажет етеді (капитал
салымын);
• олардың нарықтық өтімділігі төмен;
• нақты активтердің табыстылығы қаржылық активке қарағанда көп жағдайда
жоғары, қаржылықтан айырмашылығы бастапқы мүмкіндігінде тауарлы және
иновациялық нарықта бәсекеге қабілеттілігін айтуға болады.
Табыс алу мақсатына қарай қаржылық активтер нақты активтер (облигация
бойынша купонды табыс, акция бойынша дивидент) және жасырын түрдегі,
активтерді сатқан кезде ғана табыс алатын болып бөлінеді.
Табыс алу тұрақтылығына қарай қаржылық активтер бір рет табыс алуға
болатын (дисконтты облигация бойынша табыс) және көп рет (жай акция бойынша
табыс) болып бөлінеді.
Қаржылық инвестициялар (материалдық құндылықтарға қарағанда)
кәсіпорындарға қаржы салатын құралдардың кең ауқымды талғам береді, соның
ішінде тәуекелі төмен мемлекеттік облигациялар және тәуекелі жоғары
инвестициялар (корпоративтік акция және облигациялар). Кәсіпорын-инвестор
инвестициялық қызметті кең спектрде жүзеге асырады, бағалы қағаз нарығында
жүргізетін стратегия кертартпадан агрессивтіге дейін.
Қаржылық инвестициялар бос ақша қаражаттарды салым түрінде жүзеге
асырады:
- Ақша нарығындағы табысты активтерге (мысалы депозитті сертификатқа);
- Капитал нарығының табысты активтеріне (акция және облигация);
- Басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына;
- Басқа ұйымдарға ұсынылған қарыз;
- Дебиторлық қарыз, көнуге талап қойылған құқық негізінде алынған, және
т.б.;
Инвестордың қаржылық активтер (салым) жиынтығы инвестициялық портфельді
(оны көбінесе қор портфелі, бағалы қағаздар портфелі, т.б. деп атайды)
құрайды.
Қаржылық активтер портфелін басқарудың басты мақсаты – қаржылық нарықта
акционерлік компанияның (корпорацияның) инвестициялық стратегияны жүзеге
асырудың өте маңызды рационалды жолдарымен қамтамасыз ету. Инвестордың және
элементтердің мақсаты бара бар емес.
Қосымша капитал табу мақсатында потенциалды инвесторлар арасында
эмиссиялық бағалы қағаздарды (акция, облигация) тез және өте қолайлы
орналастыру кәсіпорын-эмитенттің инвестициялық стратегиясы болып табылады.
Инвестор ретінде кәсіпорынның (корпорацияның) инвестициялық стратегиясы
әр түрлі мақсатты және көп жоспарлы. Осылайша, тікелей стратегиялық
инвестор қаржылық салымдар көмегімен инвестициялық объектілерді (бақылау
пакетін сатып алу негізінде акция немесе жарғылық капиталға қатыса алатын
басқа да форма) басқаруға тырысады. Ағымдағы пайда табу мақсатында
(дивидент немесе процент түріндегі) және де бағалы қағаздардың бағамының
жоғарылауынан құны өсуі арқылы портфельді инвестор қаржы салымы арқылы қор
портфелін құрайды.
Акционерлік қоғамның инвестициялық қызметінің масштабын келесідей
факторлар анықтайды:
- кәсіпорынның (корпорацияның) өмірлік циклінің кезеңі;
- қор нарығының сыйымдылығы;
- дәл осы нарықтағы қаржылық саясат;
- тікелей немесе портфельді инвестициялау үшін инвестициялық
ресурстардың жеткілікті болуы;
- нақ осы шақта табыс әкелетін емес, келешекте жоғары табыс алуға
бағытталған маңызды инвестициялық шығынды жүзеге асыруға дайын болу;
- потенциалды инвестор үшін бағалы қағаздар нарығындағы тәуекел деңгейі
және т.б.;
Қаржылық активтер портфелін басқару процесінде келесідей міндеттерді
қолданылады:
- Тиімді инвестициялық кәсіпорынның қызметі экономикалық дамудың жоғарғы
қарқынын қамтамасыз етеді. Тиімді қызмет пен экономикалық дамудың
қарқыны арасында тікелей байланыс бар. Тәжірибе жүзінде сату көлемі
және пайда (қаржылық операциядан түскен табысты қоса) көп болған
сайын, инвестицияға көп қаражат қалады.
- Инвестициялық қызметтен пайданы (түсімді) максимизациялау.
Кәсіпорынның экономикалық дамуына бухгалтерлік емес таза пайданың
маңызы басымды. Сондықтан портфель құрылымының ұсынылған бірнеше
нұсқасының ішінен, капитал салымының таза табыс сомасының көп
бөлігімен қамтылғанын таңдау қажет.
- Инвестициялық тәуекелдің деңгейін төмендетумен қамтамасыз ету,
инвестициялық қызметпен ілеспелі барлық тәуекелдер. Жағымсыз
жағдайларға байланысты бұл тәуекелдер табыстың (пайданың) төмендеуімен
қатар капитал салымының жоғалуына алып келеді.
- Инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорынның қаржылық
төлемқабілеттілік және тұрақтылығын қамтамасыз ету, қаржылық
ресурстардың көп сомада және ұзақ уақытқа тартылуы кәсіпорынның төлем
қабілеттілігін ағымдағы шаруашылық операцияларды орындауын қиындатады.
Сонымен қатар, қаржыны ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға бағыттау
кәсіпорынның келешектегі қаржылық жағдайын, тұрақтылығын жоғалтады.
Сондықтан, инвестордың қаржылық жағдайына алдын ала болжам жасау
қажет.
- Бағалы қағаздардың портфельге қосылғандарды есептегенде жеткілікті
өтімділік қабілетін қамтамасыз ету. Бұл міндетті орындау үшін
портфельде жоғары өтімді активтер (10% кем емес) болу қажет, оны тез
арада ақша қаражатына алмастыру мақсатында.
Инвестициялық портфельдің құрылуы үшін қарастырылған міндеттер
альтернативті болып табылады. Қор портфелінің ағымдағы табыстылығының
төмендеуі капиталдың жоғары қарқынын қамтамасыз етеді. Табыстың немесе
капиталдың өсуін тәуекел деңгейімен анықтайды. Келешекте капиталдың өсімін
қамтамасыз ететін, жоғары өтімділікке жету перспективті қаржылық активті
портфельге қосуға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан кәсіпорынның қор портфелі құрылуының міндеттері портфельдің
өмір сүру кезінде мүмкіндігінше көп мөлшерде табыс түсетін және тәуекелі
төмен болған жағдайда инвестициялық соманы, ақша қаражатты қаржылық
активтерге бөледі.[1. 62-63 б]
Бағалы қағаздар портфелінің құрылуы үшін қаражаттар салымына белгілі
бір активтерді анықтау қажет, сонымен қатар, инвестицияланатын капиталды
активтер арасында пропорциялы түрде бөлу. Сонымен бірге инвестор
селекциялық, операцияға уақыт таңдау және диверсификациялық сияқты
мәселелермен соқтығысады. Селекциялық, микроболжамдау деп те аталатын,
дербес түріндегі бағалы қағаздың бағасының динамикасын болжаумен байланысты
және бағалы қағазда анализдеуге қатысты. Операцияға уақыт таңдау немесе
микроболжау, корпоративті облигация сияқты белгіленген табыс қор
құралдарының бағасына байланысты акцияның бағасының төмендеуін болжау. Кез
келген уақытта тәуекелді минимизациялау үшін инвестициялық портфельдің
құрылуын әртараптандыру қажет. [2. 7 б]
Инвестициялық порфельдің теориясында Гарри Марковитц және Уильям Шарп
жоғары бедельді болып табылады.
Бұл теорияда маңызды принциптер келесідей:
Біріншіден, инвестицияның табыстылығы көбінесе активтердің түріне
байланысты дұрыс бөлу. Табыстың анықталуы тәжірибеге байланысты келесідей:
- 94% инвестициялық құралдардың қолданыстағы түрін таңдау (ірі
компанияның акциялары, ұзақ мерзімді облигациялар және т.б.);
- 4% берілген түрінегі бағалы қағаздың нақтысын таңдау;
- 2% бағалы қағаздың сатып алу сәтіндегі бағасы;
Бұл ерекшелік келесідей түсіндіріледі, бір түрдегі бағалы қағаз қатаң
арақатынастық орнатады, басқаша айтқанда, белгілі бір сала төмендесе қандай
компанияның бағалы қағаздары болса да инвестор үшін шығын жоғары болмайды.
Екіншіден, бағалы қағаздардың белгілі бір түрінің инвестициялық тәуекелі
күтілетін пайданың ауытқуы мүмкіндігімен анықталады. Пайданың болжамын
статистикалық мағлұмат осыған дейінгі инвестициялық бағалы қағаздардың
пайдасының динамикасы арқылы, ал тәуекелді – күтілген пайданың
ортаквадраттық ауытқуынан анықтауға болады.
Үшіншіден, инвестициялық портфельдің табысы және тәуекелі құрылымының
түрленуі арқылы өзгере алады. Қалайтын әр турлі активтер құрастыруға
мүмкіндік беретін әр түрлі бағдарламалар бар, мысалы, берілген тәуекел
деңгейінде табысты максимизациялайтын және берілген табыс деңгейінде
тәуекелді минимизациялайтын және т.б.
Төртіншіден, инвестициялық портфель құрастыруға қолданылатын барлық
бағалар ықтималдық мінезге ие. Портфельдің құрылуы классикалық теорияның
талабына сай бағалы қағаздар нарығының бірнеше факторларына байланысты,
белгілі бір мезеттегі қызметі, нарықтың статистикасы және т.б. болуы
мүмкін. [3. 112-115 б]
Инвестициялық портфельдің құрылуында келесідей түсінікті басшылыққа алу
қажет:
- салымдардың қауіпсіздігі (инвестициялық капитал нарығындағы
күйзелістен инвестицияның зақымданбауы);
- тұрақты табыс алу;
- салымдардың өтімділігі, шығынсыз және тез қолма-қол ақшаға алмасуы,
тез арада тауар (жұмыс, қызмет) алу мүмкіндігіне ие болу.
Бағалы қағаздардың ешқайсысы жоғарыда корсетілген қасиеттердің барлығына
ие бола алмайды. Сондықтан келісім шарасыз. Егер бағалы қағаз сенімді
болса, оның табыстылығы төмен болады, өйткені бағалы қағаз сенімді
болғандықтан оның бағасы жоғары болып, табыстылығын төмендетеді.
Портфельдің құрылуының басты мақсаты инвестордың табысының және тәуекелінің
оңтайлысын таңдау. Басқа сөзбен айтқанда, инвестициялық құралдардың тиісті
жиынтығын таңдау, тәуекел деңгейін минимумга дейін жеткізіп, сонымен қатар
табысын максимумге жеткізу.
Портфельді жүргізудің басты сұрағы - әр түрлі қасиетке ие бағалы
қағаздардың сәйкестігін қалай анықтауға болады? Сонымен, классикалық
консервативті (төмен тәуекелді) портфельдің басты қағидалары келесідей:
конскервативті қағида, әртараптандыру (диверсификация) қағидасы және
жеткілікті өтімділік қағидасы.
Консервативті қағида. Жоғары сенімді және тәуекелді бағалы қағаздардың
ара қатынасын ұстап тұрудың қажеттілігі, тәуекелді бағалы қағаздың мүмкін
шығындарға ұшыраған кезде сенімді активтердің табысымен жабу.
Инвестициялық тәуекел осылайша негізгі соманы жоғалтпайды, ал тек табысы
төмен болады.
Әлбетте, тәуекелге бармай өте жоғары табыс алу мүмкін емес. Тәжірибеде
көрсеткендей, жоғары сенімді категорияға ие банктердің депозиттерінің
бірден екіге дейінгі ставкасының табысына клиенттер қанағат етеді, өте
жоғары тәуекел арқылы табыс алуды қаламайды.
Әртараптандыру (диверсификация) қағидасы. Салымның әртараптандыру
(диверсификациясы) – инвестициялық портфельдің басты қағидасы. Бұл идея
ағылшынның мәтелінде жақсы көрініс табады: Do not put all eggs in one
basket – барлық жұмыртқаны бір себетке салуға болмайды.
Біздің тілде ол келесідей – барлық ақшаны бағалы қағаздардың бір түріне
салуға болмайды, ол қаншалықты пайдалы болып танылса да. Тек осындай
устаным ғана қателік туындаған жағдайда аппатты залалдан сақтайды.
Жоғары табысты бағалы қағаздар төмен табысты бағалы қағаздардың орнын
толтыру арқылы диверсификация тәуекелдің деңгейін төмендетеді. Бағалы
қағаздар портфельінің кең ауқымды саласына байланысты тәуекел
минимизацияланады, бір бірімен тығыз байланыссыз, олардың іскерлік
белсенділігінің синхрондық, циклдік тербелісін болдырмау қажет. Бағалы
қағаздар түрлерінің оңтайлы шамасы – 8 ден 20 ға дейін.
Салымдардың ыдырауы жоғарыда атап кеткен активтердің сегменттерінің
арасында және ішінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік қысқа мерзімді
облигациялар және қазыналық міндеттемелер әр түрлі сериялы бағалы
қағаздардың диверсификациясы жайлы, корпоративті бағалы қағаздарда - әр
түрлі эмитенттердің акциялары арасында жүреді.
Қатерлі анализсіз құралдардың бірнеше бағалы қағаздарға бөлінуі
оңайлатылған әртараптандыру болып табылады.
Портфельдегі жеткілікті қаражат көлемі келесі қадам жасауға мүмкіндік
береді - өңірлік және салалықтық әртараптандыру жүргізу.
Әртараптандыру салалық қағидасы бір саладағы кәсіпорынның бағалы
қағаздарында қателік бодырмау. Бұл жердегі мәселе, бүкіл сала сургінге
ұшырауы мүмкін. Мысалы, дүниежүзілік нарықта мұнай бағасының төмендеуі
барлық мұнай өңдейтін кәсіпорындардың акцияларының бағасы төмендеуіне алып
келеді, бір саладағы әр түрлі кәсіпорындарға салған салымдардың пайдасы
тимейді.
Бұл бір өңірдің кәсіпорынна да қатысты. Акцияның бағасы бір уақытта
төмендеуі саясаттың тұрақсыздығынан, көтерілістен, сұрапыл аппаттан, жаңа
транспорттық магистральдің қосылуымен және т.б. қатысты.
Жан жақты анализ жасау қатаң математикалық аппараттың қолдануымен мүмкін
болады. Статистикалық талдау көрсеткендей көп акциялардың бағасы жоғарылауы
немесе төмендеуі бір мезгілде болады, дегенімен олардың арасында
айтарлықтай байланыс, бір салада немесе бір өңірде болмаса да әсер етеді.
Басқа қос бағалы қағаздардың бағасының өзгеруі керісінше қарсы фазада
жүреді. Әрине, екінші қос бағалы қағаздардың диверсификациясы едәуір
қолайлы. Корреляциялық анализдің әдісі бұл идеяны қанап әр түрлі бағалы
қағаздардың арасында оңтайлы балансты анықтайды.
Жеткілікті өтімділік қағидасы. Бұл қағида күтпеген жоғары табысты мәміле
жасауға және клиенттердің қаржы қаражатымен қамтамасыз ету үшін
протфельдегі тез іске асырылатын активтерді жеткілікті деңгейде ұстап тұру.
Тәжірибе көрсеткендей, нарықтың конъюнктурасына және ерекше табысты
ұсыныстарға әрекет ету үшін қаражаттың бір бөлігін өтімді (аз табысты болса
да) бағалы қағаздарға салу қажет. Сонымен қатар, келісім шартқа тұрған
клиенттердің көбісі қаражаттарының бір бөлігін өтімді формада ұстауды
қалайды.
Тәуекелді ескере отырып инвестициялық портфельдің табысы жиынтық табыс
ретінде болады, осы немесе басқа портфельдерде. Табыс пен тәуекельдің
арасында сандарының сәйкестігі мәселесі туындайды, инвестордың жағдайына
сәйкес құрылған немесе жаңа портфельдің құрылуын жетілдуруді көздеп
мәселені шешу қажет. Атап айтқанда, бұл мәселені шешу жүйе тез табылатын,
бірақ ешқашан соңына дейін шешілмейтіндердің қатарына жатады.
Портфель құрудың сұрағын қарастыра отырып, инвестор өзіне басшылыққа
алатын параметрлерді белгілеу қажет:
- портфельдің оңтайлы түрін таңдау қажет;
- портфельдің табысының және тәуекелінің үйлесімін өзіне бағалау және
сәйкесінше бағалы қағаздар портфельінің табыс пен тәуекелдің әр түрлі
деңгейінің үлес салмағын анықтау;
- портфельдің бастапқы құрамын анықтау;
- келешектегі портфельді басқарудың жүйесін таңдау. [4. 86-88 б]
Бағалы қағаздар инвестициялық портфельдің объектісі болып
табылатындықтан, келесідей бағалы қағаздардың түрлерін қарастырамыз:
Пайда табу және капиталын инфляциядан сақтау мақсатында кәсіпорындар
өздерінің капиталын бағалы қағаздарға салады. Тиімді инвестициялық бағалы
қағаздар портфелін құру үшін барлық бағалы қағаздардың тағайындалуын және
сипаттамаларын білу қажет.
Бағалы қағаздар ақшалай құжатты білдіреді, заңгерлік күшке ие және
мүліктік құқықты куәландырады.
Инвестициялық портфельдің объектілері, басқаша айтқанда, қаражат салымы
бағалы қағаздар түрлерін қарастырайық.
Заң шығарушы актілерімен регламенттелетін бағалы қағаздар
1. Акционерлік қоғамның акциялары. Акционерлік қоғамның мүлкіне
белгілі бір қаражат салуды және жарғылық капиталда иесіне ұзақ уақыт бойы
меншік құқығын растайтын құжат.
Акция, акционерлік қоғам шығаратын, жай және артықшылықты, атаулы және
ұсынбалы болып жіктеледі.
2. Облигация – шұғыл бағалы қағаз, бір жылға немесе одан көп уақытқа
шығарылатын эмитент пен иесінің арасында қарыздық қатынасты білдіреді.
Мемлекет кез келген орган түрінде, кәсіпорын және меншік формасының түрлі
ұйым ретінде шығаруы мүмкін. Қарыз шартында белгіленген мерзім аяқталғаннан
кейін эмитент қайта сатып алады.
Облигация – қарыздық бағалы қағаз, сондықтан облигация меншік иесі
емес, эмитенттің кредиторы болып табылады.
Облигация иесіне жыл сайынғы табыс алып келеді, ол пайыз немесе купон
деп аталады.
3. Туынды бағалы қағаз және акция сертификаттары
Акция сертификаты – акция аталған тұлғалардың қатарындағы белгілі бір
акция санына иелігін куәландыратын бағалы қағаз. Сертификаттың бір тұлғадан
екінші тұлғаға берілуі келісімнің жүзеге асқанын және бекітілген тәртіпте
тіркеуден өткен жағдайда ғана акцияның меншік құқығы иесіне өтеді.
Акцияның опционы. Жеңілдетілген шарт түріндегі акция сатып алу құқығы.
4. Кәсіпорын акциясы – кәсіпорынның дамуына арналған салымды
куәландыратын, кәсіпорынды басқаруға құқығы жоқ, иесіне дивидент түрінде
табыс алып келеді. Бұл акция қосымша қаржылық ресурстың мобилизациясы болып
табылады. Олардың кәсіпорын шығарылымы АҚ–ның соңғысын өңдеушісі болып
табылмайды.
5. Банктің депозиттік сертификаты – бұл банктің қаржы салымын
куәландырады, салымға және келісілген пайыз алуға құқық береді. Нақты
депозиттік сертификат – қайта сатылу мерзімі бар әр түрлі жылдам банктің
салымы.
6. Чектер – банкке (төлеушіге) берілген шартсыз жазбаша ұсыныс, чекте
жазылған соманы чек ұстаушыға төлем жүргізу. Айналыста (индосаментке
беріледі) вексель сияқты жүреді.
7. Коносамент – тауарларды бөлетін құжат, құжатты ұстаушыға
коносаментте көрсетілген жүкке билік етуге және тасымалданғаннан кейін
жүкті алуға құқық береді.
Акционерлік қоғамды таратқанда бірінші кезекте олар шығарған кепілмен
қамтылған облигацияны өтейді, содан соң кепілмен қамтылмаған облигацияларды
өтейді, кейіннен – артықшылығы бар акция, соңында қалған мүлікті жай акция
иеленушілердің арасында бөлінеді. Облигация бойынша пайызды табысқа
байланыссыз төлейді, артықшылықты акцияның пайызы табыс болған жағдайда
ғана төленеді, ал жай акция бойынша дивиденд қалған пайда бойынша бөліп
төленеді.
1.2 Қаржылық активтер портфелін басқаруды ұйымдастыру ерекшеліктері
Портфельді инвестиция капитал салымының шартын жақсартады, жиынтық
бағалы қағаздарға қаржылық актив жеке өзі жетуге мүмкін емес инвестициялық
сапа береді. Тек портфель құру процесінде ғана бағалы қағаздардың
инвестициялық табыс, өтімділік және қауіпсіздік параметрлерін сақтай отырып
жаңа сапасы белгілі болады. Демек, минималды тәуекелде инвестор талап
ететін табысқа жетуге мүмкіндік беретін қаржылық өнім болып табылады.
Қойылған мақсат пен міндетке жету үшін қаржылық актив портфелін
құруға және басқаруға арналған бағдарлама құрылды. Келесідей бағдарламаны
ұсынуға болады, ол инвестициялық процесс этаптарының өзгеруіне қарай оны
анықтап және толықтырып отыру керек:
- бағалы қағаз нарығының анализі;
- инвестициялық саясатты таңдау;
- қаржылық ресурстар құрамының құрылуы;
- қор портфелінің құрылуы;
- оның тиімділігін бағалау;
- қор портфелін қайта қарастыру.
Инвестордың бұл бағдарламаларына өзгерту мен толықтырулар әрекетіне
келесілер кіреді:
1. Сыртқы инвестициялық ортаны зерттеу және қаржы нарығындағы іскерлік
жағдайды болжау. Бұл зерттеуге келесілер тартылады:
- инвестицияның разрезді формасындағы инвестициялық қызметтің құқықтық
шарттары;
- қаржы нарығының ағымдағы жағдайына анализ;
- жалпы және оның сегментінің разрезінде нарықтың конъюнктурасын болжау;
2. Ең таяу перспективаны инвестициялаудың мақсаты мен міндетін анықтау
үшін инвестициялық қызметтің стратегиялық бағытын өңдеу.
3. Таңдалған инвестициялық саясатқа инвестициялық ресурстардың құрылу
стратегиясын өңдеу. Бұл ресурстарға жекеменшік және тартылған қаржы
нарығының құралдары жатады.
4. Бағалы қағаздардың жеке түрін қор портфеліне қосу үшін іздестіру және
инвестициялық тартымдылығын бағалау.
5. Инвестициялық портфельдің құрылуы және оның табыстылық критерийінің,
өтімділік және тәуекелінің бағасы. Әр бір қаржылық актив бойынша есеп
жүргізу, сонымен бірге инвестор селективалық, қаржылық операцияға уақыт
таңдау және қор портфелінің диверсификациясы сияқты проблемалармен
соқтығысады.
6. Қор портфелін басқарудың ағымын ұйымдастыру (оның мониторингі).
Тәжірибе жүзінде портфельді басқарудың екі әдісі бар – активті және
пассивті. Тікелей активті басқарудың бастапқы сипаттамалары:
- қор портфеліне қосуға жарамды бағалы қағаздарды таңдау;
- қаржылық активтерді сату және сатып алудың мерзімін анықтау;
7. Жеке қаржылық активтердің сатылуы туралы келісімді дайындау және
босатылатын капиталды реинвестициялау. Егер бағалы қағаздардың табысы
күтілетін табыстан кем болса, онда тиімсіз қаржылық активтердің сатылымы
туралы шешім қабылдайды. Содан соң, қор портфеліне түзетулер жүргізеді қор
портфеліне басқа бағалы қағаздар таңдау арқылы капитал босатылымына
реинвестиция жасалады. [11. 129-130 б]
Кәсіпорын қаржылық инвестицияны келесідей басты түрлері арқылы жүргізеді:
1. Бірлескен кәсіпорындардың жарғылық қорына капитал салымы
Бұл қаржылық инвестицияның түрлері кәсіпорынның операциондық қызметімен
өте тығыз байланыста. Ол келесілерді қамтамасыз етеді:
- шикізат және материалдарды жабдықтаушылармен (оның жарғылық капиталына
қатысушы болса) шаруашылық стратегиялық байланысты нығайту қажет;
- өзінің инфрақұрылымдық өндірісін дамыту (капитал салымын транспорттық
және басқа да үйлесімдік кәсіпорынға жүргізілген жағдайда);
- өнімнің өтімділік немесе басқа өңірлік нарыққа ену қабілеттілігін
ұлғайту (сатумен айналысатын кәсіпорынның жарғылық қорына капитал салу
арқылы);
- операциондық қызметтің тауарлық диверсификациясы және саланың әр түрлі
формасы және кәсіпорынның дамуына арналған басқа да стратегиялық
бағыттар.
Өзінің құрылу формасына қарай қаржылық инвестиция нақты инвестициялауды
алмастырады, капитал сыйымдылығы аз және оперативтілігі жоғары болып
табылады. Бұл формадағы инвестициялаудың басты мақсаты жоғары инвестициялық
табыс алу емес (бірақ қажетті минималды деңгейі қамтамасыз етілуі тиіс),
операциондық пайданың құрылуына кәсіпорынның тұрақтылығын қамтамасыз
етудегі қаржылық әсер етудің формасын бекіту.
2. Табысты қаржы құралдарының түріне капитал салымы
Бұл қаржылық инвестиция формасының бағыты, ең басты, кәсіпорынның бос
қаржы активтерін тиімді қолдану. Инвестициялық қаржы құралдарының ең басты
түрі коммерциялық банкке депозиттік салым болып табылады. Ережеге сәйкес,
бұл форма қысқа мерзімді инвестициялық салымы ретінде оның басты мақсаты
инвестициялық табысты генерациялау.
3. Табысты қор құралдарының түріне капитал салымы
Қаржылық инвестицияның бұл формасы өте перспективалы және ауқымды. Ол әр
түрлі бағалы қағаздар түрлеріне, қор нарығында еркін қозғалатын (нарықтық
бағалы қағаз деп аталатын) капитал салымын сипаттайды.
Бұл формадағы қаржылық инвестицияның қолданылуы келесілермен байланысты:
- инвестициялау құралдары және оның мерзімділігі сияқты альтернативті
инвестициялық шешімдерді таңдаудың кең болуы;
- өте жоғары деңгейдегі мемлекеттік реттеу және инвестиция қорғанысы;
- дамыған қор нарығының инфрақұрылымы;
- қор нарығындағы дербес қиығындағы сегменті және басқа да факторлардың
оперативті ақпараттың болу жағдайы және конъюнктурасы;
Қаржылық инвестицияның бұл формасының басты мақсаты инвестициялық
табыстың генерациясы болып келеді, бірақ дербес жағдайда белгіленген қаржы
әсерінің формасы компанияның стратегиялық міндеттерін (бақылау пакетін
немесе жеткілікті акция пакетін алу жолымен) шешу үшін қолданылады. [2. 35-
37 б]
Инвестиция тарту қаржылық активтерді сенімді басқарудың тиімді формасы
ретінде, сондықтан оны айта кету қажет.
Қазіргі заманғы экономиканың дамуына сәйкес инвестициямен қамтамасыз
етуінсіз мүмкін емес. Экономикалық айналымда инвестициялық ресурстардың
жеткілікті көлемі қаражат қажет ететін өздерінің кәсіпкерлік қызметіне,
белгілі бір жобаның шартында мақсатына жетуге – кредит, облигация шығару,
акцияны эмиссиялау және т.б. Еліміздің алдындағы маңызды міндеттері,
экономикалық потенциалдың туындауы, диверсификация және шикізат
тауарларының экономикалық спецализацияның төмендеуі тиімді инвестициямен
қамтамасыз етуінсіз шешу мүмкін емес.
Қор жинау (қорлану) инвестициялық ресурстардың ең маңыздысы болып
табылады, бірақ қор жинау және инвестицияның түсінігі әр түрлі. Дж.Кейнс
қор жинауды жиынтық табыстың тұтынудан жоғарылығы анықтаған. [6. 26 б]
Сонымен қатар, әдебиеттердегі анализде қор жинаудың субъектісі болып тек үй
шаруашылығы емес, сонымен бірге корпоративтік, мемлекеттік және жеке
шетелдік секторлар да қарастырылады. [7. 18 б]
Дамыған елдерде қор нарығы экономиканың дамуында маңызды орын алады.
Кей бір дамыған елдерде жеке нақты инвестициялардың жартысынан көбі қор
нарығынан тартылған қаражаттармен қаржыландырылады.
Сонымен қатар, бағалы қағаздар нарығындағы қызмет инвестицияның
белгілі бір деңгейдегі уақытша шығынды және құзыретті инвестициялық шешімді
дайындау және қабылдау үшін қажет етеді. Бұл жағда ҚР халқы бағалы қағаз
нарығына өз бетімен шығу қарастырылмайды. Өз уақытындағы экономика көп
еңбекпен сипатталады; қор нарығының инвестициялық шешімді қабылдаудың
күрделілігі және инвестор үшін потенциалды тартымдылығын алғышарттар
құрады, білікті мамандардың мүлікті басқарудың сенімділігі (қаржылық
активтермен) жиектемеде соңғы өкілеттік құқықта шешім қабылдайды.
ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес 886 бетте (негізгі бөлімінде), келісім
шарт бойынша мүлікті басқарудың сенімділігін бір тұлға (құрылтай басқарушы)
екінші тұлғаға береді (сенімді басқарушыға) мүлікті белгілі бір мерзімге
сенімді басқарушыға, ал екінші жақ бұл мүлікті басқаруды орындауға
міндеттенеді, құрылтайшының немесе көрсетілген тұлғаның мүддесі бойынша
орындайды. Мүлікті сенімді басқарушыға беру, меншік құқығының сенімді
басқарушыға өткенін білдірмейді. ҚР Азаматтық кодекске сәйкес 885 бетте,
мүліктің тізімі сенімді басқарушының объектісі болып табылады, басқа
мүліктің тізімінде бағалы қағаздар және құқықтар да қатысты, құжатсыз
бағалы қағаздарды куәландырады. Сенімді басқарушылар өздерінің атынан
қызметті жүзеге асырады, бірақ сенімді басшысы ретінде қызмет атқаратынын
көрсету қажет.
ҚР Бағалы қағаз нарығы заңына сәйкес бағалы қағаздар басқарудың
қызметі келесі жағдайда анықталады: заңды тұлға өз атынан немесе сыйақы
үшін бағалы қағаздарды басқару қызметін белгілі бір мерзімде иелік ететін
тұлғаның немесе үшінші тұлғаның атынан қызметті жүзеге асырады:
- бағалы қағаздармен;
- бағалы қағаздарға инвестициялауға арналған ақша қаражаттары;
- бағалы қағаздарды басқару процессінде алынған бағалы қағаздар және
ақша қаражаттар.
Сенім сөзі ағылшын тілінен trust сөзінен шыққан. Траст термині А.Г.
Грязнованың редакциясында шығарылған қаржы-кредиттік энциклопедия
сөздігінде келесідей анықтама берген: 1. Сенімділік бастамасында басқармаға
берілген мүлік (сенімділік меншік); 2. Мүлікті басқаруға сенімділік құқығын
беретін заңды құжат; 3. Меншікті басқарудың сенімділігі мүлік иесі оны
басқару сенімділігінің тұлғасына бере алады.
Интернет-сөздігіндегі инвестициялық терминдерде investwords.com Траст
сөзіне келесідей анықтама береді: ...заңды күшіне ие келісім, сол арқылы
тұлға (сенімбілдіруші) өз меншігін жеке тұлғаға немесе бенефициардың
табыстары үшін ұйымдарға беруі. [13. электронды ресурс]
Сенімділік басқармасы сенімхат арқылы бөлек жеке немесе заңды тұлғаға,
топты тұлғалар, арнайы ұйымдар ретінде қызмет атқарады. Шетелде акционерлік
қоғам ретінде қызмет атқаратын траст-компаниялар деп аталады.
Бағалы қағаз нарығының мамандандырылған қатысушысы бағалы қағаз басқару
қызметін жүзеге асырушысы басқарушы атанады.
Бағалы қағаз басқару қызметінің тәртібі ҚР заңшығарушысымен және келісім
шартпен анықталады.
Басқарушы өзінің қызметін атқарғанда басқарушы ретінде қызмет атқарып
жатқанын көрсету керек.
Қор нарығында сенімділік басқармасының келесідей принциптерін анықтауға
болады:
- басқарушының өз бетінше шешім қабылдау мүмкіндігі;
- табыс алушының пайдасы үшін басқарушының қызметін жүргізу;
- табыс алушының пайдасы үшін пайданы максималдау;
- сенімділік қызметін жүргізгенде табыс алушының жеке талаптарының
есебі;
- сенімділік басқармасына мүлікті берген кезде меншік құқығының өтуінің
жоқтығы;
- құрылтайшы басқармасының мүлкінен басқарушы мүлкіне шек қою;
- өзін-өзі басқару ұйымы жәненемесе мемлекеттік органның басқарушы
қызметін бақылау;
Сенімді басқаруға зерттеу жүргізу сенімділік қызметі нарығының
түсінігін орнатты.
Сенімділік қызметі нарығы бағалы қағаздар нарығының жүйесі болып
табылатын және құрылтайшы басқарушының экономикалық қатынастардың жиынтығын
білдіреді және соңында қызмет көрсеткен басқарушы, жинақтауға немесе
мүліктің құнының өсуіне байланысты (ақша немесе бағалы қағаздар түрінде),
сенімділік басқармасына берілген.
Сенімділік қызметі нарығы біздің көзқарасымыз бойынша екі түрге бөлуге
болады:
1. Сенімділік қызметінің жекелеген қызметі, иеленуші мен басқарушының
арасында келісім шартты жекелеген жекелеген түрде құрады.
Қазақстанда бұл қызметті әдетте банктер және инвестициялық
компаниялар ұсынады. Минималды соманың жоғары деңгейінен бұл нарық
жаппай сипатта болмайды, басқарушы траст ретінде қабылдаған, өйткені
маңызды салымдар ғана басқарушыға әр клиент бойынша тиімді шешім
қабылдауға мүмкіндік береді.
2. Комплективтік сенімділік қызмет нарығы, бұл жағдайда инвестициялық
салымдары біріктіріліп басқарылады, немесе инвестициялық қор құру –
колективті инвестициялау жүргізіледі.
Жеке және траст шегіндегі қор нарығының қатысушысының қызметі схема
түрінде (1-суретте) көрсетілген.
1-сурет. Жеке және сенімділік басқармасының шегінде қызмет атқаратын
бағалы қағаз нарығы қатысушысының қызметі.
Атап кеткендей, қор нарығында шешім қабылдау белгілі бір
құзыреттілікті және уақытты қажет етеді. Шағын инвестицияның жоғары
трансакциондық шығындарын атап кетуге болады. Бұл коллективті инвестицияның
құрылуының алғышарттарының пайда болуына себепші болады – инвестицияның
қорлар (Қазақстандық заң шығарушы бойынша) немесе инвестициялық компаниялар
(АҚШ заң шығарушысы бойынша). Нобель сыйлығының иегері У.Ф.Шарптың анықтауы
бойынша, инвестициялық компания немесе инвестициялық қор – бұл қаржы
делдалының бір түрі. Инвестицияның құралдарын тарту арқылы, оларға акция
және облигация түріндегі қаржылық активтер алады. Инвесторлар өз кезегінде
компанияның алған қаржылық активтеріне және олар бойынша табысқа иелік
етуге құқығы бар.
Ұйымның және тараптардың аталуы, қызметіне байланысты қатынасы,
белгілі бір мемлекеттің және оның заң шығарушысына қатысты түрлендіріледі,
бірақ оның мәні өзгермейді: инвесторлар (пайлар, акционерлер және т.б.)
өздерінің қаражаттарын біріктіріп және белгілі бір шартта үшінші тұлғаға
өкілеттікке құқық береді, сонымен қатар қор басқарушысы белгілі бір сыйақы
алады.
Басқарушының біліктілігіне қарай оның көз қарасы бойынша экономикалық
субъектілердің бағасын басқарудың сапасы деп санауға болады, олардың
қабылдаған шешімін негізді және тиімді деп атауға болады. Инвестицияның
тұрақты табыс деңгейін қамтамасыз ететін, осы оқулықтың ішінде сенімділік
басқарудың сапасын Қазақстандағы басқару компаниясының пайлық инвестициялық
қордың жұмысының көрсеткіштерін көруге болады.
Қаржылық активтердің сипатына қарай қорды келесідей бөлуге болады:
1. Пассивті басқару. Инвестор қаржылық анализ әдісі арқылы табыс пен
тәуекелдің арасында орта нарықтыққа қарағанда қолайлы байланыс түзуге
талпынбайды. Капиталды пассивті басқару, активтіге қарағанда, бағалы
қағаз нарығы қате бағаланған шаманы іздестірмейді. Акцияның индексті
қоры пассивті қорды басқарудың мысалы бола алады. Активтердің құрылымы
акцияның индкстік қоры индексті анықтау әдісіне сәйкес немесе басты
көрсеткіштер – табыстылық және тәуекел – индексті көрсеткіштердің
үйлесімділігіне сәйкес болуы керек.
2. Активті басқару қоры инвестициялық портфельдің активті басқаруды
жорамалдайды, қор сарапшыларының бағалы қағаздарына терең және
динамикалық анализ жүргізу (техникалық анализ).
Акционерлік компанияның (корпорацияның) бағалы қағаздар портфелін
басқару рәсімі.
Акционерлік қоғамның бағалы қағаздар портфельін басқаруда отанымыздың
қор нарығының құрылу шартында тұжырымдылықты айқындау мәселесі анықталады.
Қоғам өзінің шығарған эмиссиялаған бағалы қағаздар арқылы ақша қаражаттарын
тартуға мүмкіндігі бар (пассивті операция) және басқа эмитенттердің жоғары
табысты қаржы құралдарына тартылған қаражатты инвестициялайды (активті
операция). Бұл операцияның мақсаты акционерлік капиталдың көбеюі және
қосымша табыс болып табылады. Егер бағалы қағаз салымы және олардың
көмегімен тартылған қаражаттар көптеген позициялар құрады және акционерлік
қоғам әріптестер тізбегінен тұратын болса, онда активті және пассивті
біркелкі басқару проблемасы туындайды.
Портфельде бір типті бағалы қағаз (жай акция) немесе бірнеше типті
(артықшылықты акция, корпоративтік облигация, депозиттік сертификат,
вексель, кепілді куәлік мемлекеттік облигация, сақтандыру полисі және т.б.)
тұрады. Портфель құрғанда, инвестор өзі таңдаған инвестициялық стратегия
және ол табысты, өтімді және қауіпсіз болуына тырысады. Қор портфелін
құрудың басты критериі болып – оның табыстылығы, қауіпсіздігі, өтімділігі
және оған кіретін эмиссиялық бағалы қағаз (акция) курстың бағасының өсуі.
Қаржылық инвестицияның қауіпсіздігі мүмкін болатын тәуекелін және
табыс алудың тұрақтылығын сақтандыруды түсінуге болады. Қор портфелінің
қауіпсіздігі қаржылық активтер салымының табыстылығы және капитал салымының
залалына байланысты. Өтімділік қабілетін бағалы қағаз тез арада ақша
құралдарына тауар немесе қызметті алуға арналған қабілетімен түсіндіріледі.
Қор нарығында құрылатын үрдіс келесідей: тәуекелді төмендеткенде, осы
бағалы қағаз сипатына қарай, оның өтімділігі өседі және табыстылығы
төмендейді. Эмиссиялы бағалы қағаздың біреуі де барлық аталған қасиеттерге
бір уақытта ие болмайды, сондықтан мақсатты түрде Алтын ортаны жеткілікті
деңгейдегі табыс және тәуекелді таңдау қажет. Егер эмиссиялық бағалы қағаз
қауіпсіз болса, онда оның табыстылығы төмен болған соң сатып алушы оған
нақты баға ұсынады.
Қор портфелінің деңгейін орташа квадраттық ауытқу, бетта
коэффициенті, дисперсия, вариация және басқа әдістермен, арнайы қаржылық
әдебиеттерде кең көлемде көрсетілген есепті әдістеме арқылы есептеуге
болады.
Қор портфелін басқарудың рәсімін келесідей жорамалдайды:
- қор портфеліне қосылған бағалы қағаздардың таңдамасы;
- жалпы қабылданған критерий бойынша қор портфелінің құрылымы және
құрамының қаржылық анализі;
- қор портфелін құруға кететін минималды шығынды сақтай отырып алдына
қойған мақсатқа жету үшін портфельдің құрамын реттеу;
- тиімсіз қаржылық құралдарды сатқан бос ақша ақша қаражаттарын
реинвестициялау.
Инвестициялық портфельдің мақсатын келесідей қисынға келтіруге
болады:
- оптималды табыс алу (дивиденд, процент, дисконт түрінде);
- акционерлік капиталды сақтау;
- эмиссиялық бағалы қағаз (акция) және тағы басқа қағаздардың курстық
бағасының жоғарылағаны негізінде капитал өсімін қамтамасыз ету;
Бұл мақсаттар альтернативті және қор портфелінің әр түріне сәйкес
болады. Инвестициялық қызмет процесінде инвестициялық мақсатты өзгеруі
мүмкін, осы жағдайда портфельдің құрамы және құрылымына өзгерту енгізу
қажет болады. Портфель жаңартуда оған кіретін қаржылық құралдардың
табыстылығы мен тәуекелдің ара қатынасын қайта қарастырады.
1.3 Қаржылық активтер портфелін қалыптастыру және оны басқару модельдері
Протфельді инвестициялаудың басты ерекшелігі спецификалық инвестициялық
міндетті шешу үшін портфельді таңдау болып табылады.
Ол үшін әр түрлі бағалы қағаздар портфелін қолданады, оның әр қайсысында
портфель иесіне тиімді тәуекелдердің арасында жеке балансы, белгілі бір
уақыт аралығында күтілетін табыстың болуы керек. Портфель түрі – бұл оның
инвестициялық сипаттамасы, табыс пен тәуекелдің арақатынасында құрылған.
Сонымен бірге портфельдің классификациясының маңызды нышаны болып алынған
табыс көзінен алынған: курстық бағамның өсуінен немесе ағымдағы төлемдер –
дивидендтер, проценттер.
Портфельдің екі басты түрі бар: пайыз немесе дивиденд бойынша табыс алуға
бағытталған портфель, курстық портфель және оған кіретін инвестициялық
құндылықтар курстық бағамының өсіміне бағытталған портфель. Портфельдің
біркелкі жиынтық түсінігі оңайлатылған болар еді, егер портфель өсімі
мысалы акцияға бағытталғанына қарамастан, курстық бағамының өсімі
инвестициялық сипаттамасы болып табылады. Оның құрамына басқа инвестициялық
қасиеті бар бағалы қағаз кіреді. Осындай жағдайда портфель өсімі және
табысы да қарастырылады. (2-сурет)
2-сурет. Бағалы қағаз портфелінің инвестициялық қасиеті
Өсім портфелі компанияның курстық бағамының өсімінен құрылған
акциялардан тұрады. Бұл портфельдің мақсаты – портфельдің капиталды
өсімімен бірге дивиденд алу. Бірақ, дивидендті төлеу аз мөлшерде
жүргізіледі, сондықтан портфельге кіретін акцияның жиынтық курстық
бағасының өсу қарқыны және бұл топтағы портфельдің түрлерін анықтайды.
Агрессивті өсім портфелі капиталдың өсіміне мақсатталған. Бұл
портфельдің түріне жаңа, тез дамитын компаниялардың акциялары кіреді. Бұл
портфельге инвестиция салу тәуекелді болып табылады, сонымен қатар олар
жоғары табыс алып келеді.
Консервативті өсім портфелі бұл топтағы портфельдердің арасында ең аз
тәуекелді болып табылады. Бұл портфель ірі және жақсы танымал
компаниялардың жоғары болмаса да, тұрақты курстық өсім қарқынын сипаттайтын
акцияларынан тұрады. Портфельдің құрамы көп уақыт аралығында тұрақты болып
қалады. Ол капиталдың сақталуына мақсатталған.
Орташа өсім портфелі агрессивті және консервативті портфельдің өсімі
инвестициялық қасиеттерінің үйлесілген түрі. Бұл портфель түріне сенімді
бағалы қағаздар түрімен бірге тәуекелді қор құралдары да кіреді, оның
құрамы әр уақытта жаңартылып тұрады. Сонымен бірге, капиталдың орташа
өсімімен қамтылған және салымның ұстамды тәуекел деңгейі. Консервативті
өсім бағалы қағаздарды сенімділігін қамтамасыз етеді, ал табыстылықты –
бағалы қағаздардың агрессивті өсімі қамтамасыз етеді. Бұл портфельдің түрі
модельдің кең тараған және жоғары тәуекелге баратын инвестордың арасында
танымал болып табылады.
Табыс портфелі. Бұл портфель түрі жоғары табысқа – пайыз және
дивидендтік төлемдерді алуға бағытталған. Портфель өсімінің құрамына
көбінесе табысты акция, ұстамды курстық бағасының өсімі және жоғары
дивидендті, облигация және басқа да бағалы қағаздар, инвестициялық қасиеті
жоғары ағымдық төлемдерге ие. Бұл портфельдің басты ерекшелігі, оны құрудың
мақсаты – тиісті табыс деңгейін қамтамасыз ету, минималды тәуекеліне
сәйкес, консервативті инвестицияға тиімді. Сондықтан портфельді
инвестицияның объектісі болып жоғары сенімді қор нарығының құралдары,
тұрақты пайыз төлемі және курстық өсім жатады.
Тұрақты табыс портфелі жоғары сенімді бағалы қағаз құрылған және
минималды тәуекел деңгейінде орташа табыс алып келеді.
Табысты қағаз портфелі компанияның жоғары табысты облигациясынан
тұратын орташа тәуекел деңгейінде жоғары табыс алып келетін бағалы қағаз.
Өсім және табыс портфелі. Бұл портфель қор нарығында курстық
бағасының төмен, төмен дивидендтік немесе пайыздық төлемдерін болдырмау
мақсатында құралады. Бұл портфельге кіретін қаржылық активтердің бір бөлігі
иесіне капитал өсімін, ал басқасы – табыс алып келеді. Бір бөлігінің
жоғалуы екіншісінің өсімімен орын толтырады. Бұл портфель түрлеріне
сипаттамалар береміз.
Екі жақты тағайындалған портфель. Бұл портфельдің құрамы иесіне
капитал салымы өскен жағдайда жоғары табыс алып келетін бағалы қағаз
жатады. Бұл жағдайда мәселе екі жақты қорға инвестициялайтын бағалы
қағаздарда. Олар жеке акцияларын екі түрде шығарады, біріншісі жоғары табыс
алып келетін, екіншісі – капитал өсімін қамтамасыз етеді. Портфельдің
инвестициялық сипаты құрамындағы бағалы қағаздармен сипатталады.
Балансталған портфель табыстың баланстығын ғана емес, бағалы қағаз
операциясының тәуекелі де жатады, сондықтан белгілі бір пропорцияда бағалы
қағаздардың тез өсімді курстық бағамының және жоғары табысты бағалы
қағаздардан тұрады. Портфель құрамына жоғары тәуекелді бағалы қағаз да
кіреді. Ережеге сәйкес, бұл портфельдің құрамына жай және артықшылығы бар
акция және облигация кіреді. Нарықтық конъюнктураға байланысты портфельдің
құрамындағы қор құралдарына қаражаттардың көп бөлігі салынады. [4. 166-167
б]
Қаржылық активтер портфелі құрылымының тарихи бірнеше модельдерін
қарастыруға болады.
Инвестициялық портфельді басқару және құру проблемасы инвесторлардың
алдында ертеде пайда болған. 20 ғасырдың ортасында пролеманың түп нұсқасы
пайда болған. Бағалы қағаздар портфелін басқарудың және құрудың алғашқы
теориялық концепциясын Американдық ғалым-экономистері Марковитц және Шарп
болған. Алғаш рет инвестициялық портфельдің бағалау әдісін Марковитц
жасаған.
Марковитцтің моделі. Марковитцтің моделі кездейсоқ ауыспалы ретінде,
қаржылық құралдардың келешектегі табысын статистикалық тұрғыда қарастыру,
басқаша айтқанда ерекше инвестициялық объектілер кейбір шектерде кездейсоқ
өзгереді. Онда, инвестициялық объектілердің мүмкін болатын өзгерістерін
анықтаса, әр бір альтернативті салым қаражаттарының мүмкін пайдасын
анықтауға боады.
Марковитцтің моделі бойынша инвестицияның көлемі және тәуекелін
анықтайтын көрсеткіштерін анықтауға болады, қойылған мақсаттар арқылы әр
түрлі альтернативті салымдардың өздерінің арасында салыстыруға мүмкіндік
береді, сонымен бірге түрлі комбинацияларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz