Маңғыстау мұнай-газ кенорындары: сипаттамасы және карта құрастыру

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. зерттелетін аймақтың физикалық-географиялық сипаттамасы

1. 1. Географиялық орны, территориясы және шекарасы . . . 4

1. 2. Аймақтың геологиясы . . . 4

1. 3. Тектоникалық құрылымы . . . 5

1. 4. Жер бедеріне сипаттама . . . 6

1. 5. Пайдалы қазбалары . . . 6

1. 6. Сулары . . . 8

2. Аймақтың кен орындары мен маңызды мұнай құбырлары

2. 1. Маңғыстау мұнай-газ аймағының ірі кен орындары . . . 10

2. 2. Ақтау-Баку-Тбилиси -Джейхан тасымалдау жүйесі . . . 18

2. 3. Қазақстан-Қытай газ құбырының жобасы . . . 18

2. 4. Транскаспий газ құбыры . . . 19

2. 5. Қазақстан-Түркменстан-Иран құбыр жолы . . . 19

2. 6. Қазақстанның ішкі тасымалдау құрылымы . . . 20

3. Жаңа картографиялық әдістемелер және карта құрастыру процесі (ARCGIS программасында)

3. 1. ГАЖ-дың карта құрастырудағы ролі . . . 22

3. 2. Зерттелетін аймақтың картасын құрастыру . . . 24

Қорытынды . . . 29

Пайдаланған әдебиеттер . . . 30

Кіріспе

Берілген "Маңғыстау мұнай-газ кенорындары: сипаттамасы және карта құрастыру " атты курстық жұмыс еліміздің экономикасында үлкен жетекші роль атқарып отырған мұнай саласына, соның ішінде Республикамыздың өмірінде айтарлықтай салмағы бар Маңғыстау мұнайлы аймағын картографиялау жөнінде.

Маңғыстау - мемлекетіміздің мұнай өнеркәсібінің жетекші аймағы. Өндіру динамикасы жылдан-жылға артып келеді, жылдық мұнайдың - 15721, 6 мың т, газдың- 2773, 9 миллион текше метрді құрайды.

Жұмыстың мақсаты - берілген аймақты жаңа ГАЖ-функцияларды, ArcGIS программасын пайдаланып картографиялау.

Зерттеліп отырған аймақтың физикалық-географиялық ерекшеліктеріне, геологиялық, ресурстық, гидрологиялық потенциалына толық сипаттама берілді.

Жұмыстың екінші тарауында зерттеліп отырған аймақтың ірі кен орындарына, олардың орналасуына, мұнай кенінің химиялық-физикалық құрамына, литологиялық-стратиграфиялық құрылымына басты назар аударылды. Маңғыстау мұнайлы аймағының маңызды құбыр жүйелеріне, мұнай мен газды тасымалдау, құбыр желілерінің физикалық жағдайына, Иран, Қытай, Грузия мемлекеттерімен жалғасқан мұнай магистральдарына шолу жасалды. Аталмыш аймақтың ішкі, стратегиялық маңызы өте жоғары инфрақұрылымы жайында сөз етілді.

Жұмыстың соңында - картографиялаудың жаңа бағдарламалары, әдістемелері, ГАЖ-дың қазіргі карта құрастырудағы автоматтандырылған, тың жаңаша операциялары, олардың артықшылықтары мен ерекшеліктері, картографиялаудағы осы жаңа технологияның ролі туралы қарастырылды. Соңғы тарау осы курстық жұмысымды толықтай ашатын, негізгі процеске-карта құруға бағытталған. Картаның қалай жасалғандығы, жұмыс барысында жасалған барлық процедуралар толықтай жазылған.

1. Зерттелетін аймақтың физикалық-географиялық сипаттамасы

1. 1 Географиялық орны, территориясы және шекарасы

Маңғыстау облысы Еуразия материгінің орталығында Каспий теңізінің солтүстік-шығысындағы Маңғыстау, Бозашы түбектері мен Үстірт қыратының батысында, Қазақстанның қиыр оңтүстік-батысында орналасқан.

1973 жылы Маңғышлақ облысы ретінде құрылып, кейін 1990 жылдан бастап Маңғыстау облысы болып атанды.

Батыстағы шеткі нүктесі - Каспий теңізіндегі Құлалы аралында (50º00 ш. б. пен 44º57 с. е. ), шығысында - Қазақстанның Ақтөбе, Маңғыстау облыстарының Өзбекстанмен шектескен жерінде (56º45 ш. б. пен 45º09 с. е. ), солтүстігінде-Желтау тауы (46º26 с. е. пен 55º20 ш. б. ), оңтүстігінде - Қапыланқыр шыңдары (41º15 с. е. пен 55º40 ш. б. ) .

Облыс территориясы - 166600 шаршы шақырым. Оның аумағына Албания, Бельгия, Дания, Нидерланды, Израиль сияқты елдер түгел сиып кетеді немесе Болгариядан 1, 5 есе үлкен.

Облыс ауданы солтүстігінен оңтүстігіне қарай 580 шақырымға, ал батыстан шығысқа 530 шақырымға созылып жатыр.

Шекарасының жалпы ұзындығы - 2450 шақырымнан астам. Оның 1100 шақырымға жуығы Каспий теңізі жағалауымен өтеді. Облыс оңтүстігінде Түркіменстанмен, шығысында Өзбекстанмен, солтүстік-шығысында Ақтөбе облысымен, солтүстігінде Атырау облысымен шектеседі. Ал батысында табиғи шен Каспий теңізіне сай келеді.

1. 2. Аймақтың геологиясы.

Облыс ауданының өзінің тарихи дамуының өн бойында теңіз суы басып жатқан. Ежелгі кембрийге дейінгі жынысты қабат Тетис теңізінің астында қалып, кейінгі эралардың (палеозой, мезозой, кайнозой) шөгінді жыныстарымен жабылған.

Палеозой эрасының басында баяу иілу болып, теңіз түбінде шөгінді жыныстар жинала береді. Палеозой эрасының аяғында, мезозой эрасының орта шенінде тау түзілу процестері болған. Осы кезеңде (юрада) Маңғыстау тау жүйесі түзіле бастайды. Көтерілу процестері бор, тіпті палеоген дәуірінде де жүреді. Десек те, облыс территориясын мезозой эрасында да, одан кейін де теңіз суы басып жатқан.

Кайнозой эрасының басында (палеоген) облыс территориясының бір жерлері (Бозашы түбегі) төмендеп, екінші бір жерлері (Үстірт, Маңғыстау қыраты) көтеріліп отырған. Палеогеннің соңы мен Неогеннің басында Маңғыстауда Сармат теңізі басып жатқан. Бұл кезде Қаратаудың Отпан, Бесшоқы биіктері арал түрінде теңіз суы бетінен шығып тұрды.

Неоген дәуірінде Каспий теңізі Ақшағыл, Апшерон трансгрессияларын басынан кешіреді. Ал, төрттік (антропогендік) дәуірде төрт ірі теңіз транегрессиясы (Баку, Хазар, Хвалын, Жаңа Каспий) болып өткен. Бұл құбылыстар негізінен облыстың солтүстігін, Бозашы түбегін қамтыған. Неогеннің аяғында әлденеше рет болған күшті тектоникалық қозғалыстар (Орта Азия аймағындағы) нәтижесінде Маңғыстау таулары, Үстірт, Маңғыстау қыраттары толықтай құрлыққа айналады. Тек терең ойыстар суға толы күйінде қалады.

Төрттік (антропоген) дәуірде болған үшінші Хвалын трансгрессиясынан кейін Каспий теңізі, облыс территориясы рельефі қазіргі түріне сәйкестеу келген.

1. 3. Тектоникалық құрылымы

Облыс территориясы тектоникалық құрылымы жағынан толықтай жас платформа - Тұран плитасына кіреді. Ол палеозой мен мезазой эраларының басында пайда болған. Тек солтүстік қиыр жағалауы шығыс Европа платформасына кіреді. Бұл платформа ежелгі кембрий дәуірінде пайда болған.

Оның фундаменті 1-1, 5 шақырым тереңдікте жатыр, ал Тұран плитасының фундаменті 1, 5-4 шақырым тереңдікте. Тек Қаратауда жер бетіне шығып жатады. Платформалар беті палеозой, мезозой, кайнозой эраларының теңіз шөгінді жыныстарымен жабылған.

Облыс территориясы тектоникалық құрылымына қарай үш үлкен аймаққа бөлінеді:

1) Солтүстік аймақ (Солтүстік Маңғыстау, солтүстік Үстірт, Бозашы және тектоникалық майысулар жүйесі)

2) Орталық аймақ (Түпқараған, Маңғыстау таулары, Орталық Үстірт, Маңғыстау қыраты және тектоникалық бұзылымдар жүйесі) . Мұнда пермь, триас, юра дәуірлерінің шөгінділері күшті бұзылған.

3) Оңтүстік аймақ (Оңтүстік Маңғыстау, Оңтүстік Үстірт) .

Облыс территориясында қазіргі заманда баяу көтерілу процестері жүріп жатқандығы анықталып отыр. Оған дәлел теңіз деңгейі қазіргі кезеңде 1, 8 метрге көтерілген. Егер оны 1930-1977 жылдардағы деңгейімен салыстырсақ, ол сол жылдардағы деңгейін толық басып кете алмаған. Олай болса су деңгейінің көтерілуімен қатар, құрлық та көтеріліп келе жатыр деген сөз. Облыста мұнай, газ және судың көп алынуы кейбір жерлерде жерасты бос орындарының пайда болуына әкелді. Бұл бос орындардың үстіңгі қабаты салмақты көтере алмай опырылуы мүмкін. Келесі бір техногендік фактор-ядролық жарылыстар. Бұл да - жер бедерін өзгертетін күш.

1. 4. Жер бедері

Облыс территориясының жер бедері біркелкі емес. Оның территориясында аласа таулар, қыраттар немесе үстіртті жазықтар мен ойпаттар, ойыстар бар. Олар:

Аласа таулар - облыстың орталық бөлігінде.

Қыраттар немесе үстірттер - батыс, оңтүстік және шығыс бөлігінде.

Ойпаттар - солтүстік және оңтүстікте, теңіз жағалауында.

Бұлардан басқа облыста құмды алқаптар, сорлар, тақырлар барлық жерде кездеседі.

Маңғыстау жер бедерінің геологиялық даму кезеңі юра-палеоген дәуірінде аяқталып, кейін геоморфологиялық даму кезеңі батсалды. Рельефтің қалыптасуына өзінің даму кезеңдерінде ішкі (эндогенді) және сыртқы (экзогенді) күштердің әсері болған. Эндогенді күштердің әсерінен тау жүйелері, қыраттар, жазықтар мен ойыстар пайда болса, сыртқы (экзогенді) күштердің әсерінен таулар бұзылып, қыраттар тілімденіп отырған. Тауаралық аңғарлар үгілу өнімдеріне толып, тауаралық жазықтар пайда болып, таулар тегістелген аласа тауларға айналған. Сонымен қатар, сайлар, жыралар, құмды алқаптар, үңгірлер, тақырлар, сортаңдар пайда болған.

Маңғыстау жер бедерінде негізінен рельефтің орта-аласа таулар, куэст таулар, биік үстірттер, ойпаттар, сорлар және ұсақ-жеке төбешіктер, жыралар, жартастар, төрткілдер, үңгірлер басым келеді.

1. 5. Пайдалы қазбалары

Маңғыстау жер қойнауының байлығымен әйгілі. Оның байлығы территорияның геологиялық құрылысы мен тарихи даму ерекшелігіне тәуелді. Мезозойдағы және одан кейінгі тау түзілу процестері кезінде магмалық жыныстар жарықтар арқылы жоғары көтеріліп, шөгінді жыныстар метаморфталған. Нәтижесінде рудалар мен минералдар пайда болған. Ұзақ жылдар бойы жел, су және ыстық пен суықтың әсерінен мүжілген аласа тауларда тереңде жатқан рудалар жер бетіне жақындап, кейде тіпті жер бетіне шығып жатады. Шөгінді жыныстарда рудасыз қазбалар қалыптасқан.

XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырда Маңғыстау түбегінің кен байлығының өндірістік маңызын анықтау бағытында жүргізілген зерттеу жұмыстары түбекте мұнай мен газ кенорындарының көп алқапты алып жатқандығы анықталды. Сонымен қатар, онда темір, марганец, мыс, целестин, барит, қоңыр көмір, табиғи тұз, бор, гипс, құрылыстық материалдардың (саз, ұлутас, әктас, доломит, мергель) кенорындарын тапқан. Белгілі болған барлық пайдалы қазбалар түгелге жуық мезозой-кайнозой жыныстарында шоғырланған. Су қорын іздеу нәтижесінде жерасты су көздері табылды.

Облыс территориясынан пайдалы қазбалар кеорындарының үш түрі де (жанатын, рудалы, рудасыз) кездесіп отыр.

Мұнай мен газ - Маңғыстауда юрада неоген дәуіріне дейінгі жыныстардан түзілген қабаттарда кездеседі. 1961жылы шілдеде Жетібай кен орнында тұңғыш мұнай фонтаны атқылады. Газ облыс территориясында жеке кен орын түрінде кездеспейді. Кешенді геологиялық-геофизикалық зерттеу нәтижесінде Маңғыстау түбегі үш ірі мұнайлы-газды аймаққа бөлінеді. Олар: Солтүстік (Прорва, Бозашы, Қайдақсор, Өліқолтық соры, Үстірттің батысы), Орталық (Қаратау, Түпқараған, Шақырған иілімі, Бекі-Басқұдық жоны, Тоңаша-Қарамая қыры), Оңтүстік (Маңғыстау-Қиясай қыратты жазығы) . Бұлардың арасынан мұнай мен газға бай, үлкен өндірістік келешегі бары: Оңтүстік Маңғыстау мен Бозашы түбегі, Прорва. Қазіргі кезде олар игерілуде. Оңтүстік мұнайлы-газды аймақта әйгілі болған Жетібай, Өзен, Теңге, Шығыс Жетібай, Қаржау, Асар; Тасболат, Қарамандыбас, Жоласқан. Орталық мұнайлы-газды аймақта Түпқараған, Солтүстік Ақтау жерлеріндегі әлі игерілмеген кен орындары жатады. Мұнайлы-газды кен орындары солтүстік, батыс, оңтүстік Үстіртте де белгілі болып отыр. Соңғы кездері солтүстік-шығыс Каспий теңізі материкті қайраңы зерттеліп, Тюленьи аралдарында, Ұлутас мүйісі мен Бозашы қайраңдарының өздерінде 5 метр тереңдікте 2, 5 миллиард тонна мұнай қоры анықталды. Маңғыстау облысы Қазақстан Республикасыеың басты мұнай, газ өндіретін аймағы және ол жылына миллиондаған тонна мұнай, миллиардтаған текше метр газ береді.

Көмір - Маңғыстауда қоңыр көмір кен орындары Таушық, Сиырсу, Ниязбұлақ, Қызылқаспақ, Айыржолдан басқаларының барлануы мен зерттелінуі төменгі дәрежеде қалып, әзірге өндірістік маңызға ие болмай отыр. Маңғыстау мұнайы жақсы жанады, жоғары каллориялы.

Темір рудасы - Шығыс Қаратау жотасында Баскемпір кен орнында табылған. Геологтар бұрғылау нәтижесінде оның қоры 500 миллион тоннаға жуық деп есептейді. Темір рудасы белгілері 400 метр. Тереңдікке дейін белгілі болған және руда құрамында темір 45%-ке жетеді деп есептелінуде.

Марганец рудасы кен орындары Батыс Қаратаудан 3-5 шақырым оңтүстікте жатқан Сартаған, Шақырған, Қарақыз, Қызылтұран кен орындарында 35 шақырымға созылып, тізбектелініп жатыр. Руда құрамында марганец 11-20%-тей.

Мыс рудасы - Қаратау жотасында мыс рудасы белгілері бар жүзден астам кен орындары анықталған. Және олар пермь-триас шөгінді қабаттарда кездеседі. Олардың ішінде Жездібассай, Тентекқара, Отпан, Қаратаушық, Бесшоқы ең ірі кен орындары болып табылады. Руда құрамындағы мыс мөлшері 3-4%-тей аралығында. Руда құрамында мыстан басқа қорғасын, кобальт, мышьяк, сурьма, молибден, мырыш, кейбіреулерінде алтын, күміс те кездеседі. Кен орындарының әзірге ешқайсысы өндірістік маңызға ие емес. Таулы Маңғыстаудың оңтүстік және оңтүстік-батысында өнеркәсіп маңызға ие боларлық барит және целестин кен орындары-Үшқозы, Алтынтөбе, Ұзынсу, Жаңаауыл, Оңғазы, Ауыртас, Қарасаз-Тасбас және басқа 20-дан астам орындары белгілі. Олар пермь-триастан палеогенге дейінгі қабаттарда кездеседі. Ауыртас кен орны Ақтау қаласының шығысында 35 шақырым жерде орналасқан және өзінің көлемі жағынан теңдесі жоқ сирек кездесетін целистен кен орны және руда жер бетіне өте жақын (1-10метр) орналасқан. Целестиннен фотоэлементтер тобына жататын стронций, ал бариттен ақ бояу - литофан алынады.

Жоғарыда келтірілген рудалардан басқа Қарақия ойысынан уран рудасы өндіріледі. Бозашы түбегінің ауыр мұнайының құрамында қымбат компонент ретінде ванадий, никель, ал көмірде сілтілік, сілтілік-жер металдар-германий, литий, бериллий, мырыш элементтері табылады. Кейбір жерлерде құрамында сілтілік металдар бар саздар кездеседі. Мұндай саздарды жергілікті тұрғындар сабын есебінде пайдаланған.

Таулы Маңғыстауда 16 жерден фосфорит кен орындары кездесіп, оның 1 шаршы метр қабатынан 500-600 килограмм фосфорит өндіруге болатынын Атырау институтының профессоры К. Т. Табылдиев есептеп шығарған. Тұз кен орындары облыстың барлық жерінде бар. Тұзды көлдер құрамында хлорлы натрий, калий, магний тұздары бар. Тек қана Қошқарата мен Батын кен орындарында тұздың қоры бірнеше ондаған миллион тоннаға жетеді. Негізгі кен орындары Кетіксоры, Қошқарата, Батын, Қайдақсоры, Сам өңірі, Шопаната, Бозашыдағы Қияқта емдік балшық табылды. Тұзды көлдер мен сорлар, балшықты топырақтар емге пайдалынады.

Бентонит саздары құмды-қиыршық кен орындарын құрайды. Қаражанбас, Тоқмақ кен орындарында малтатас, құм, керамзит сазын көруге болады. Маңғыстау территориясы геологиялық-тектоникалық тарихында Каспий теңізінің түбі болғаны белгілі. Ұзақ жылдар бойы онда әктас, ұлутас, доломит, гипс және т. б. хемогендік түзілістің қалың қабаты пайда болған. Бұлардың ішінде Маңғыстау ұлутасының бүгінгі күнде құрылыстық материал ретінде маңызы зор. Ұлутас кен орындары Кетікте, Ақтауда, Жаңаөзенде, Жетібайда, Қызылтұранда және басқа жерлерде орналасқан. Ұлутас тек құрылысқа емес, ұсатылған ұнтағы құс фермаларында бағалы жем ретінде пайдалынады. Құрылыс материалдары қатарына битум, гетит, кир, жазу боры кен орындары жатады. Кир - асфальт жолдарын салуға қажетті, арзан материалдар. Оның қоры 60 миллион тонна деп жобалануда, ал ас тұзының қоры 2 миллион тонна.

1. 6. Маңғыстау сулары

/1/

Каспий теңізі - дүние жүзіндегі ең үлкен көл. Оның ауданы-371000 шақырым. Облыс жеріндегі жағалау сызығы 1100 шақырым шамасында. Ол бұрынғы теңіз орнында қалған қалдық көл және тектоникалық ойыста орналасқан. Теңіз жағалауындағы жиегі қыратты болып келеді. Десек те, Бозашы түбегі жағалауы ойпатты. Теңізге сұғына кіріп тұрған құрлықтар Бозашы, Түпқараған түбектерін құрайды. Жағалауда бірнеше шығанақтар (Комсомолец, Маңғыстау, Қошақ, Александр Бекович-Черкасский, Қазақ, Кендірлі) орналасқан. Теңіздің облысқа қатысты солтүстік-батыс бөлігінде Дурнев, Тюленьи аралдары бар.

Теңіз деңгейі Мұхит деңгейінен 28 метр төмен жатыр. Облысқа кіретін жеріндегі теңіз бөлігінің суы онша терең емес, бірнеше метрден ортасына қарай 200 метрге жетеді. Теңіз суы Шығыс Еуропа жазығынан, Оралдан, Кавказдан, Қазақстан мен Орта Азиядан келіп құятын өзендердің суымен толығады. Судың тұздылығы солтүстігінде 8, 09-8, 7 жетеді. Оңтүстігінде 12-13-ке дейін жетеді. Теңіздің солтүстік-шығысында мұз қарашаның аяғынан наурыздың басына дейін жетеді. Жазда су бетіндегі қабатында температура 24-26˚С-қа дейін жетеді.

Көлге құятын өзендер қоректік заттарды мол әкеледі. Сондықтан теңіз балыққа толы. Онда кәсіптік балықтардан бекіре, сазан, шортан, пілмай, қаракөз, ақбалық, шоқыр, судак, майшабақ, кефаль өмір сүреді. Жалпы теңізден 30-дан астам балықтар мекен етеді. Қызылбалық уылдырығы дүниежүзілік өнімнің 90%-ін береді.

Өлке жер бедерін зерттеуші, өлкетанушы С. Ә. Қондыбаевтың пікірінше облыс территориясы 5 артезиан алабына бөлінеді.

1) Таулы Маңғыстау арын су алабы - мұнда жалпы су қоры 135млрд³. метр, оның жартысы тұщы судан тұрса, қалғанының аздаған тұздылығы бар. Таулы Маңғыстау мен Бостан-Түйесу құмдары-облыстың негізгі тұщы суқоймалары. Қаратаудың етегінде Тұщыбек, Шайыр, Онды, Жармыш, Ақмыш, т. б. көптеген тұщы су көздері бар. Таушық пен Жыңғылды мекендері аралығында Ұланақ тұщы су алабының өнеркәсіптік мәні зор.

2) Оңтүстік Көтеріңкі Маңғыстау арын су алабы - оның жалпы су қоры-150 миллиард метр текше. Су қорының тек 78 миллиард ғана ішуге жарамды, онда да басым көпшілігі тұщы емес, ащылау сулар болып табылады. Қалған жерасты сулары өте тұзды, кейде 150-180г/л дейін жетеді. Тұщы су учаскелер Қарынжарық құмдарында, Қарамая, Көкесем тауларында, сондай-ақ Ақтау қаласының солтүстік-шығысындағы Құйылыс алабы. Соңғысы теңізден тұщытылған суға қосылып пайдалынылады.

3) Бозашы арын су алабы - 105миллиард метр текше, су қорының тек 30 миллиард метр текше тұздылығы 1-3%. Тұщы судың шағын учаскелері құмды алқаптарға ғана тән.

4) Бейнеу (Оңтүстік Жылой) арын су алабы - мұнда ішуге жарамды тұщы судың қоры көп емес. Олар Қарашағыл, Шағырлы құмдарда табылған.

5) Үстірт арын су алабы - - тұщы су көздері Сам құмдарында жинақталған деуге болады, өйткені құмдар атмосфералық жауын-шашынды жақсы сіңіреді. /7/

Маңғыстау жерінде тереңнен шығып жатқан арын сулардың арасында арасан және ыстық сулары бар. Олардың шипалық қасиеттері жақсы. Бұл сулардың емдік қасиетке ие. Микроэлементтері мен көмірқышқыл газы болуымен қатар, температурасы жоғары, кейбіреулерінде 69-70˚С жетеді. Мысалы, Құрықтағы, Ақтаудағы Тастөбе сулары. Облыс жерінен саны оннан асатын осындай су орындары барланған. Барлау-зерттеу жұмыстары әрі жалғасып келеді.

2. Аймақтың кен орындары мен маңызды мұнай құбырлары

Соңғы 10 жылдағы геологиялық-геофизикалық ақпараттарға сүйенсек, Қазақстанның мұнай-газ потенциалы әртүрлі аймақтарда орналасқан 18 шөгінді бассейнде шоғырланған. Оның үшеуі - Каспиймаңы, Үстірт-Бозашы және Маңғыстау бассейндері Батыс Қазақстанда және ең негізгілері болып табылады. Қалған 15 шөгінді бассейндер - Арал, Солтүстік Торғай, Оңтүстік Торғай, Солтүстік Қазақстан, Теңіз, Қарағанды, Шу-Сарысу, Сырдария, Балқаш, Текес-Қарқаралы, Батыс Іле, Шығыс Іле, Алакөл, Зайсан, Ертісмаңы. Тек 3 шөгінді бассейндерде - Арал, Шу-Сарысу, Оңтүстік Торғайда көмірсутектің өнеркәсіптік кешені дамыған. Айта кетерлік жайт, Батыс Қазақстанның шөгінді бассейндері Шығыс Қазақстаннан ресурстық потенциалы жағынан да, мемлекеттің мұнай өнеркәсібінде өзінің маңыздылығы жағынан да басып озады.

Үстірт-Бозашы шөгінді бассейні - Тұран плитасының солтүстік-батыс шекарасында орналасқан құрлықіші типті бассейн. Ол фанерозой шөгінділерінің қуатты кешенінен тұрады. Ол көлемі бойынша І типті бассейнге жатады, яғни көмірсутек ресурсының үлкен үлесі бар деген сөз. Бұл шөгінді бассейнде кейбір жерлерде палеозой-кайнозой шөгінділері 11 километрге дейін созылып жатыр. Іргетастың беткі құрылымында терең иірімдер мен салыстырмалы көтерілген учаскелер кезектесіп орналасқан.

Шөгінділер мұнай сыйыстырушы қимасын қарастырсақ, триас, юра-бор, палеоген құрылымдарында орналасқан. Бұл қабаттардың эволюциясы Үстірт-Бозашы шөгінді бассейнінің даму кезеңділігін айқындай отырып, ондағы юраға дейінгі шөгінділердің қалыңдығы 700-4500 метр, максималды палеотемпература - 200ºC. Бұл Қосбұлақ иірімдеріне және Шөмішті-Шығырлы көтерілімінен оңтүстік-батысында орналасқан территорияларға тән. Бұл аймақ оңтүстікке қарай баяу кеңейе береді және өзіне Қолтық иірімінің оңтүстігін қосып алады. Шығысқа қарай 100-125 ºC дейін палеотемператураның зоналық төмендеуі байқалады.

Мұнда 2000 метрге созылған юра шөгінділерінің үлкен генерациялық мүмкіндіктері бар. Көмірсутектің генерациялық зоналары болып Оңтүстік Бозашы, Қолтық, Сам, Қосбұлақ иірімдерінің осьтік бөліктері табылады. Мұндағы палеотемпература 150 ºC. Аккумуляцияланған зоналар - иірімдердің перифериялық бөліктері мен оларға байланыса созылған Бозашы, Қассармар және жергілікті антиклинальдарда шоғырланған Арыстан, Мыңсуалмас көтерілімдері.

Маңғыстау шөгінді бассейні - Тұран плитасының оңтүстік-батыс шекарасында орналасқан платформаішілік типті бассейні. Ол юраға дейін интенсивті рифтогенезді иірімденудің негізінде және Орталық Маңғыстау аймағында Пермь-триас қуатты (1 метрге дейін) қабатының құрылуымен байланысты. Триас кезеңіндегі көтерілімдер мен бұл аймақтағы сызықтық қатпардың құрылуы - рифтогенезді Сағындық, Жазғұрлы, Үшқұдық-Қарасай иірімдер жүйесінің дамуына әкелді. Юра-төрттік жыныстар терригендік құрылымын пайда қылды. Қабаттың қалыңдығы - 4-6 километр. Шөгінділердің шоғырын І типті шөгінді бассейнге жатқызамыз.

2. 1. Маңғыстау мұнай-газ аймағының ірі кен орындары

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.