Газет бетіндегі атаулардың синтаксисі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

Қайнар университеті

Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы

Магистрлік

диссертация жұмысы

Тақырыбы: Газет бетіндегі атаулардың

синтаксисі

Орындаған: Есілбекова Жұлдыз

Ғылыми жетекшісі: ф. ғ. д., проф. Т. Сайрамбаев

Пікір жазушы: ф. ғ. д., проф. акад. Ө. Айтбайұлы

«» 2009 жыл

Кафедра отырысында қорғауға жіберілді.

Кафедра меңгерушісі, ф. ғ. д. проф. Оразбек М. С

Алматы 2009 ж

Жұмыстың тақырыбы: Газет бетіндегі атаулардың синтаксисі

Жұмыстың көлемі:

Жұмыстың негізгі мақсаты: Газет атауларының қазақ тіл білімдерінде зерттелуін саралау, қазақ газет атауларындағы тілдік өзгерістерді синтаксистік тұрғыдан қарастыру.

Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, екі негізгі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер мен қосымша әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмыстың мазмұны: Кіріспе бөлімінде синтаксистің жалпы мәселелеріне, соның ішінде газет бетіндегі атаулардың синтаксистік тұрғыдан зерттелмей келе жатқан тақырып екеніне тоқталдық.

Жұмыс 2 тараудан тұрады:

І тарауында газет бетіндегі атаулардың зерттелу тарихы, оның ішінде алғашқы газеттер туралы және орыс ғалымдары мен түркітанушы ғалымдарының еңбектерінде газет бетіндегі атаулардың зерттелу деңгейіне тоқталдық.

ІІ тарауда газет бетіндегі сөз тіркесті атауларға, оның ішіндегі қиыса, матаса, қабыса, меңгеріле байланысқан сөз тіркесті атаулар, түйдекті тіркесті, салалас бірыңғай тіркесті, күрделі тіркесті атауларға, жеке сөз атауы және есімді сөйлемдер мен етістікті сөйлемдерді айқындап, мысал келтіріп саралап талдадық.

Қорытындыда І, ІІ тарауда айтылған негізгі мәселелер сараланып, газет бетінде кездесетін атаулардың сөз тіркесі жайында ой қорытындыладық.

Жұмыстың мазмұнын сипттайтын тірек сөздер: сөз, сөз тіркесі, сөйлем, синтаксис, газет бетіндегі атаулар т. б

Мазмұны

Кіріспе . . . 3-7

І - тарау

1. 1. Газет бетіндегі атаулардың зерттелу тарихы . . . 8-25

1. 2. Алғашқы қазақ газеттері туралы . . . 26-29

1. 3. Орыс ғалымдарының еңбектерінде газет бетіндегі атаулардың

зерттелу деңгейі . . . 30-38

Түркітанушы ғалымдарының еңбектерінде газет бетіндегі

атаулардың зерттелу деңгейі . . . 39-43

ІІ -тарау

2. 1. Газет бетіндегі сөз тіркесті атаулар . . . 44-45

2. 1. 1. Қиыса байланысқан сөз тіркесті атаулар . . . 46-47

2. 1. 2. Меңгеріле байланысқан сөз тіркесті атаулар . . . 47- 50

2. 1. 3. Қабыса байланысқан сөз тіркесті атаулар . . . 51-55

2. 1. 4. Матаса байланысқан сөз тіркесті атаулар . . . 56-59

2. 1. 5. Түйдекті тіркесті атаулар . . . 60-61

2. 1. 6. Жеке сөз атауы . . . 62-63

Есімді сөйлемдер . . . 64-65

Зат есімді . . . 66-67
Сын есімді . . . 67-69

Сан есімді . . . 70-71

2. 3. 4. Есімдік . . . 72-73

Етістікті сөйлемдер . . . 74-75Жай сөйлемдер . . . 76-77Құрмалас сөйлемдер . . . 77-78Айтылу мақсатындағы сөйлемдер . . . 78-83Газет бетіндегі атаулардың тыныс белгілері . . . 84-86

Қорытынды . . . 87-90

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 90-94

Кіріспе

Түркологияда синтаксис мәселесі ХІХ ғасырдан бастап зерттелініп келеді. Оның негізін салушылар П. М. Мелиоранский, Ф. Е. Корш болса, М. Казем-Бек, О. Бетклинг, А. Н. Самойлович, И. И. Ашмарин, Н. Ф. Катанов сияқты ғалымдар осы салада күрделі зерттеулер жасады.

Одан кейін түркологияда Н. К. Дмитриев, В. А. Гордлевский, Н. А. Баскаков, В. М. Насилов сияқты ғалымдар түркі тектес тілдердің әрқайсысын зерттеу арқылы көзге түсті. Бұл ғалымдар орыс тілінің негізінде грамматикалық базасын жасады. Сөйтіп, бұл ғалымдар башқұр, татар, якут, шубаш, түрік (туркия), қырым татарлары, алтай тілдері, өзбек, қырғыз, түркімен, азербайжан т. б. тілдер грамматикасының негізін қалады. Қазақ тілінде біз орыс ғалымдарынан қазан төңкерісіне дейінгі П. М. Мелиоранскийді атай аламыз. Ал, жалпы қазақ тіл білімі өкілдерін, атап айтқанда, А. Байтұрсынов, Е. Омаров, Қ. Жұбанов сияқты ғалымдарымыз синтаксис саласында да көп еңбек етті. Соның ішінде А. Байтұрсыновтың орны ерекше. Өйткені, қазақ тілінің синтаксисі, оның ішінде сөйлем синтаксисі жөнінде А. Байтұрсынов жасаған жүйенің басқа түркі тілдеріне көп әсері болды.

Осы ғалымдардан кейін С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, М. Балақаев, Т. Қордабаев, Х. Басымов, С. Жиенбаев сияқты ғалымдар синтаксистің әр саласында күрделі еңбектер берді. Осы ғалымдардың зерттеулерінің негізінде қазақ тіл синтаксисі тұтас қалыптасқан бір жүйеге түсті.

Жалпы қазақ тілінде немесе түркологияда болсын синтаксистің объектісі туралы онша талас болмағаны белгілі.

Егер, орыс тілінде синтаксистің объектісі:

Словосочетание;
Предложение;
Словосочетание и предложение - сияқты түрлі көзқарас болып келсе, түркологияда негізінен тек сөйлем синтаксисі ғана әңгіме болып келді. Сондықтан түркі тіліндегі синтаксис авторлары тек сөйлем синтаксисін сөз етумен шектеледі.

Дегенмен, түркі, оның бірі, қазақ тіл ғалымдары синтаксисін сөз ете отырса, сөз тіркесінің де мәселелерін ара-арасында айтып отырғаны айқын. Өйткені, қай түрколог ғалымның еңбегін қарасақ та, онда сөз тіркесінің байланысу формалары (согласование, примыкание, управление) сөз болып отырады. Бірақ, сөз тіркесінің кейбір мәселелерін айтып отырғанымен, олар сөз тіркесін синтаксистің бір объектісі ретінде беру мәселесінде сөз қозғамайды. Өйткені, оның өзінің басты себептері де болды.

Түркологтар немесе қазақ тілінің мамандары, тіпті П. М. Мелиоранскийлер де согласование, примыкание терминін бергенімен, (А. Байтұрсынов еңбегінде бұл мәселе берілмейді, ал Қ. Жұбанов еңбегінде «тіркесу» термині аздап сөз болады) С. Аманжолов, Н. Сауранбаев еңбегінде синтаксистің объектісі ретінде сөйлем қаралады да, арасында сөз тіркесінің мәселелерін де қосып жібереді. Бірақ, оны арнайы сөз тіркесі тұрғысынан емес, сөйлем мүшелерінің байланысы тұрғысынан сөз етіп, оның сөйлемнен негізгі айырмашылықтарын нақты көрсетті. Сонымен қазақ тіліндегі осы бағыт келе-келе басқа түркі тілдеріне де әсер етті. Қазіргі кезде көптеген түркі тілдерінде синтаксистің басты объектісі сөз тіркесі мен сөйлемдер беріліп келеді.

Синтаксис - грамматиканың морфология сияқты өзекті саласының бірі. Өзара тығыз байланысты бұл екі саласының қарастыратын объектілері тілдің грамматикалық құрылысының мәселелері болады; морфология сөздердің грамматикалық жүйесін, құрылысын зерттейді. Синтаксис грамматикалық ілім ретінде мынандай негізгі екі салаға бөлінеді: 1. Сөз тіркесінің синтаксисі. Онда сөздердің өзара тіркесу қабілеттілігі, тіркесу тәсілдері мен формалары, сөз тіркестерінің құрамы, олардың түр-түрі қарастырылады. 2. Сөйлемнің синтаксисі. Онда сөйлемнің құрылу принциптері, сөйлемнің құрамы, олардың түр-түрі қарастырылады.

Сөз тіркесі - сөйлем құраудың материалды негізі де, сөйлем - кісінің ойын айтудың негізгі формасы. Синтаксис сөз тіркесін, сөйлемді, олардың түрлерін, сөйлем мүшелерін және басқа синтаксистік формаларды адамның ойын білдірудің грамматикалық тәсілдері ретінде, өзара байланысты категориялар ретінде қарастырылады. Синтаксис сөздерді сөйлемнің бөлшектері ретінде, ал жалғауларды сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен қиюластырып тұратын морфологиялық - синтаксистік категория ретінде тексереді. Олай болса, бұлар бірінсіз-бірі, әрқайсысы өз бетімен өмір сүре алмайды. Әрбір ғылым саласының басталу, жетілу, даму кезеңдері болады. Қазақ тіл білімінің бұғанасы бекіліп қалыптасқан қай саласын алсақ та, олардың әрқайсының даму кезеңдері болады.

Қазақ тіл білімінде синтаксис саласының аясы соңғы 50 жылда, оның ішінде ел егемендігінің 10 жылында, ірі зерттеулермен, жаңа бағыттармен толығып отыр. Ал біздің алған бағытымыз - газет бетіндегі атаулардың синтаксистік құрылымы жағынан ерекшеліктерін зерттеп қарастыру. Зерттеу барысында газет бетінде кездесетін атауларды сөз тіркесі, сөйлем түрлеріне қарай бөліп саралаймыз.

Газет атауларының синтаксистік ерекшеліктерін қарастыру арқылы қоғам дамуын да, адам сана-сезімінің өзгерістерін де анықтауға болады. Ал бүгінгі таңда қай ғылым саласында болмасын негізгі нысан адам мен оның дамуы екені анық. Ендеше, біздің зерттеу тақырыбымыздың өзектілігін қоғам қажеттілігінің өзі айқындап тұр. Біздің тақырыбымыздың бұрын-соңды арнайы зерттеу нысаны болмауы да оның өзектілігін дәлелдей түседі.

Диплом жұмысының нысаны: Газет атауларының синтаксистік ерекшеліктері, соның ішінде сөз тіркесі ретінде байланысу формалары мен тәсілдері, газет бетіндегі сөз тіркесті атаулары, сөйлем - атаулардың құрылымдық өзгешеліктері.

Жұмыстың мақсаты: Газет атауларының қазақ тіл білімінде, орыс тіл білімдерінде зерттелуін саралау, соңғы жылдардағы қазақ газет атауларындағы тілдік өзгерістерді синтаксистік тұрғыдан қарастыру. Осы мақсатқа жету жолында мынандай міндеттер қойылады:

Газет атаулары туралы қазақ, орыс тіл білімдеріндегі зерттеу жұмыстарын қарастыру;
Газет бетіндегі сөз тіркесті атауларға мысал келтіру;
Газет атауы - сөз ерекшеліктерін анықтау;
Газет атауы - сөз тіркесі байланысу тәсілдері мен формаларын айқындау;
Газет атауы - сөйлемнің құрылымын саралау;

Жұмыстың жаңалығы: Газет атауларын тілдік, соның ішінде синтаксистік тұрғыдан зерделеуге арналған ғылыми еңбек жоқ. Біздің магистрлік жұмысымыз - алғашқы талпыныстардың бірі. Жинақталған тілдік деректер бүгінгі қазақ тіл біліміндегі соңғы ғылыми теориялар бойынша бір жүйеге келтірілді.

Жұмыстың зерттеу әдістері: Диплом жұмысында сипаттамалы, статистикалық баяндау, талдау әдістері қолданылды.

Диплом жұмысының дерек көздері: Жұмыста синтаксис саласына қатысты А. Байтұрсынов, Қ. Жұбанов, С. Аманжолов, Ғ. Ағманов, Б. Абылқасымов, М. Балақаев, Р. Әміров, Т. Сайрамбаев т. б. беделді қазақ тіл білімі ғалымдарының еңбектері теориялық тұғыр болды.

Ал практикалық жағынан соңғы жылда жарық көріп тұрған, қалың оқырманға танымал газеттер «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті», «Жас алаш» «Егемен Қазақстан», «Алматы ақшамы», т. б. беттерінен жинақталып алынған тілдік материалдар пайдаланылды.

І - тарау

Газет бетіндегі атаулардың (тақырыптардың)

зерттелу тарихы

Қазақтың мерзімді баспасөзінің тарихы 1870 жылы Ташкент қаласында алғаш рет жарық көрген «Түркістан уәләяты газеті» мен 1888 жылы Омбы қаласында дүниеге келген «Дала уәләяты газетінен» басталады. Қазақ тіл біліміндегі ғылыми зерттеу жұмыстары қазақ баспасөзі тілінің даму барысы, олардың тілдік ерекшеліктері әр қырынан зерттелгенін көрсетеді. Тілші ғалымдардың ішінде баспасөз тілі мәселесін бірінші болып қарастырған Н. Қарашева [1] . Н. Қарашева «Айқап» журналы тілінің грамматикалық ерекшеліктерін зерттеді.

Қазақ тіл білімінде газет тілі біршама зерттелген. Бұл қазақ тіл білімінде газет тілінің ерекшеліктері тілші ғалымдардың назарында ұдайы болып келе жатқанын көрсетеді. Жалпы қазақ әдеби тілінің даму тарихы, функционалдық стиль, аударма, терминология т. б. мәселелері жөнінде ғылыми еңбек жазған тілші ғалымдар М. Балақаев, Т. Қордабаев, Ш. Сарыбаев, Ә. Қайдар, Р. Сыздық, М. Серғалиев, Ө. Айтбайұлы, Б. Қалиұлы, Ә. Болғанбайұлы, Ғ. Қалиев, А. Төлегенов, Г. Смағұлова және т. б. зерттеген тақырыптары шеңберінде баспасөз тілінің ерекшеліктеріне де тоқталып өткен.

Ғалым С. Исаев еңбектерінің қазақ баспасөз тілін зерттеу ісінде алар орны ерекше. Тілші ғалымның еңбектерінде ХХ ғасырдың 20 жылдарындағы баспасөз тілі грамматикалық тұрғыдан зерттеліп, жанрлық-стилистикалық ерекшеліктері көрсетіледі.

Баспасөз тілін зерттеуге арналған келесі еңбек Б. Әбілқасымовтың кандидаттық диссертациясы болып табылады. Ғалым газет тілінің фонетика-орфографиялық жүйесін, лексикасын, грамматикалық ерекшеліктерін зерттеген. Сондай-ақ тілші ғалымның газет тілін зерттеуді үздіксіз жүргізуінің нәтижесінде «ХІХ ғасырдың 2-жартысындағы қазақ әдеби тілі» атты еңбегі жарық көрді.

О. Бүркітовтың «Қазақ әдеби тілінің публицистикалық стилі» атты кандидаттық диссертациясы публицистикалық стильдің өзіндік белгілерін, атқаратын қызметін, тілдік бірліктерді қолдану мүмкіндіктерін, лексикалық сипатын, грамматикалық құрылысын, мәтін құру ерекшеліктеріне сәйкес зерттеуге арналған.

Қазақ баспасөз тілінің ерекшеліктерін зерттеуге елеулі үлес қосқан ғалымдардың бірі - Б. Момынова. Кандидаттық диссертациясын газет тіліне арнаған ғалымдардың бұл салада іздену жұмыстарын үзбей жалғастырғандығына жарық көрген қазақ газет тілінің лексикасын зерттеуге арналған еңбектері дәлел. Б. Момынованың докторлық диссертациясы қазақ газеттерінің лексикасын зерттеуге арналған.

Орыс ғалымы Г. О. Винокур: «Бізде әдеби тұрғыдан алғанда газет әлеуметтік фактор ретінде мүлде зерттелмеген. Газеттің саяси рөлі әркімге түсінікті болып, факті мен идеяларды таратудың қайнар көзі ретінде газеттің әлеуметтік мәнін түсінгенімен, газеттің әдеби тілдің байлығы екендігі мәселесін әлі ешкім көтермеген» деген пікір айтады. Орыс тіл білімінде газет тілінің ерекшеліктері жайында жазылған алғашқы еңбектердің бірі - осы ғалымның «Культура языка» кітабы. Оның газет тілі жайында айтқан құнды пікірлері орыс тіл біліміндегі көптеген зерттеулерге арқау болғандығына байланысты. В. Г. Костоморов, Г. Я. Солганин т. б. сияқты ғалымдар өз еңбектерінде Винокурдың идеясын одан әрі жалғастыра зерттеген.

Орыс тіл білімінде газет тілін зерттеуге арналған ғылыми еңбектерден белгілі бір тақырып төңірегінде жоғарыдағыдай пікірталастың жүйелілігін аңғаруға болады. Газет мәтіні тілінің ерекшеліктерін зерттеуге арналған А. А. Стриженко, Л. Г. Кайданың еңбектерін ерекше атауға болады.

Газет тілінің ерекшеліктерін зерттеуге арналған А. М. Танабаева, Е. Журавлева, Б. Райымбекованың диссертациялары - қазіргі кезеңдегі газеттер тілінің өзіндік жай-күйін ашатын ғылыми еңбектер. А. М. Танабаева орыс тіліндегі газеттік-публицистикалық стильде қазақ лексикасын қолданудың мәселелерін қарастырған. Е. Журавлева газет тілінің семантикасын зерттесе, Б. Райымбекованың диссертациясы Қазақстанда шығатын газеттер тіліндегі жаңалықтарды, газет тілінің қолданылу ерекшеліктерін анықтауға арналған.

Соңғы кездегі ғылыми жинақтардағы жарияланып жатқан мақалаларда ғалымдар бұқаралық ақпарат құралдарының тілін коммуникативтік мақсат тұрғысынан зерттеуге үлкен көңіл бөлуде. Ондай еңбектерге Г. К. Ихсангалиеваның, Б. Ж. Райымбекованың, Н. А. Тайрованың т. б. ғылыми зерттеулерін жатқызуға болады.

Қазақ тіл білімінде кейінгі жылдары адам факторына ерекше көңіл бөліп, адамдар арасындағы тілдік коммуникацияны психология, философия, социолингвистика салаларымен ұштастыра зерттеуге бағыт алуда. Тілдің қоғамдағы негізгі функциясы коммуникативтік функция іс жүзіне асатын газет тілінің ерекшеліктерін прагматикаға негіздей зерттеудің маңыздылығы осы бағыттағы жұмыстарда көрініс тапқан.

Қазақ тіл білімінде қазіргі қоғамымыздағы өзгерістерге сай бұқаралық ақпарат құралдарының атқарар қызметінің рөлі арта түсуіне байланысты қазақ газеттерінің тілін де әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, прагмалингвистика салаларымен қарастыруда арнайы зерттеуді қажет ететін тақырыптар көп. Орыс тіл білімінде газет тілінің прагматикалық функциясы біршама зерттелген, ал қазақ тіл білімінде Ф. З. Жақсыбаеваның «Газет мәтінінің прагматикалық функциясы» деген еңбегін атауға болады. Ғалымның жұмысында газет бетіндегі атаулардың прагматикасына тоқталған тұстары кездеседі. Ф. З. Жақсыбаева «заголовок» сөзін тақырып, тақырыпат деген терминдермен берген. Ал біз «атау» деп алып отырмыз.

Ф. З. Жақсыбаева газет мәтінінің прагматикалық функциясын зерттеу барысында соңғы жылдардағы қазақ газеттеріне тән тақырыптатты қолдану әдістерінің бірнеше түрлерін анықтайды. Олар газет бетіндегі атаулар тілдік қорды байытуға септігін тигізетін бұқаралық ақпарат құралдарының құрамдас бөлігі болып табылады. Сондай-ақ мақаланың мазмұнын ашатын, автордың өзіндік көзқарасын танытуға мүмкіндік беретін, қоғамдық сана мен болмыстағы өзгерістерді білдіретін тілдік бірлік.

Орыс және қазақ тіліндегі газет бетіндегі атаулардың прагматикалық қызметі бойынша зерттеу жұмысын жазған зерттеуші Г. К. Ихсангалиева [2] былай дейді: «Современный уровень развития лингвистической науки позволят изучить один из наиболее действенных структурных элементов языка СМИ - заголовки - через соотнесение их роли с общей теорий коммуникации. Заголовки представляет собой особое языковое явление и издавна находятся в поле зрение лингвистов».

Жалпы тіл білімінде газет бетіндегі атаулар И. С. Стам, И. С. Фоменко, А. Э. Лазарева, Л. А. Коробова, Д. И. Заславский т. б. ғалымдардың зерттеу жұмыстарында қарастырылады.

Қазақ тіл блімінде Р. Қожабекова, Ә. Әміров, Ф. Жақсыбаевалардың еңбектерін атауға болады. Осы ғалымдардың ішінде Р. Қожабекова газет бетіндегі тақырыптарды арнайы зерттеген, нақты айтсақ, газет бетіндегі тақырыптардың фразеологиялану ерекшеліктерін қарастырған.

Б. Момынова: «Мәтіндегі айтылатын ойдың жиынтығы тақырып арқылы көрінеді. Сонымен бірге мәтіндегі айтылатын ой мен жеткізілетін хабарға баға беруі әрі осы баға берушілік қасиетінің нәтижесінде мәтінді қабылдау функциясы іске асады» [3] дейді.

Газеттің тілі мен құрылысын зерттеген ғалым Ж. Б. Райымбекова газет мәтінін зерттеу лингвистикалық елтану мақсатында, мәдениеттанулық тұрғыдан талдауда өзекті [4] екендігін атап өтеді.

Мақала мәтінінің прагматикалық мүмкіндігін арттыра түсетін микрокомпоненттердің бірі - мәтіннің тақырыбы, айдары, аты.

Мәтіннің айдары - тек ерекше синтаксистік көзқарасты ғана қамтымайды. Ол бірнеше қызмет атқаратын мәтіннің бір элементі. «Мәтін айдары қызметінің негізгі белгісі - хабар берушілік, қызықтырушылық, хабарлаушылық және мәтінді ұйымдастырушылық болып табылады» [5] .

Оқырманға әр уақытта жаңа да тың тақырыптар қажет. Ақпарат жаңалықтары оқырманға ауадай қажет. Басталуымен, ортаңғы, соңғы құрылымымен қатар мәтін құрылысының белгілі бір жоспары кеңістік атқаратын қызметтік жоспары кеңістіктегі мәтіннің көркемдік құрылысы болып табылады. Тақырыптың осы екіұдай табиғаты оның көптеген стильдік ерекшеліктерін анықтайды. Тақырып мәтінмен «тақырып - мәтін біртұтас жүйесін құрайды. Осы арақатынастың әр алуан жәйттарын: тақырып және мәтін мазмұны, тақырып пен мәтін көркемдік құрылысының (басталуы, аяқталуы), тақырып пен мәтіннің тілдік құрылымы жәйттарын қарастырудың маңызы зор. Тақырып та, мәтін де бір-біріне жалғас ұғымдар [6] .

Әлеуметтік құбылыс ретіндегі газеттің ерекшелігі оның тілінің ерекше болуын талап етеді. Қоғам өмірінде болып жатқан өзгерістер мен мәліметтердің аса көптігі газет тілінен, оның лексикасы мен синтаксисімен ой бөлісу қабілеттілігіне де өз әсерін тигізеді. Газетте уақыт пен мезгіл, факті мен деректер нақты көрінеді. Ол фактіні жеткізуші тілдік қолданыспен тілдік құрылымдар - сол уақыттағы тілдік мәселенің жай-жапсарынан ақпарат беретін лингвистикалық факторлар. Атаулар - газеттің ішкі құрылымынан хабардар ететін, оны танытатын басты құбылыс. Газет - бұқаралық ақпарат құралы болғандықтан орасан зор, үлкен, әрқилы қауымға арналады. Қысқа сөйлеммен үлкен мәлімет беруге ұмтылу - газет тілінің негізгі және ең басты қасиеттерінің бірі.

Қоғамдағы әлеуметтік саяси, экономикалық, мәдени т. б. өзгерістер, халық өміріндегі жаңалықтар мен рухани жетістіктер міндетті түрде газет тақырыптарына арқау болады.

А. С. Попов газет тақырыптарының үш түрлі қызметін ерекше атап көрсетеді: «Кез келген газет тақырыбына үш функция тән, олардың әрқайсысы тақырыпқа әртүрлі әсер береді. Ең бастысы: номинативтік, информациялық, жарнамалық. Осы үш функцияның үшеуі де газет тақырыбына әсер ету мүмкіндіктері әр алуан [7] .

Газет тақырыптарының оқырманға әсер ете алуы материалдардың, қызықты әр алуан болуына байланысты. Белгілі бір салаға маманданған тілші болмаса, басылымдар кез келген оқырманды бей-жай қалдырмайды. Газет тақырыптары өмірдің - сан-саласынан хабар беретін ақпараттар ағыны. Қазір газет ұжымының алдында тұрған басты мақсат пен міндет - еліміздің тарихына жаңа көзқараспен қарап, шындық тұрғысынан жазу.

Кейде газет стилі, әкімшілік стилі, публицистикалық стиль, жарнама хабарларының стилі тағы сондай көптеген стиль түрлеріне көңіл бөлініп жүр, бірақ бұлай бөлудің өзі дұрыс емес. Әрине жарнама (реклама) тілінің тақырыбының өзіндік ерекшелігі болады.

Бірақ жарнама хабарландыруларының тілі немесе әкімшілік бұйрықтарының тілі қанша өзгеше болғанымен, ол әр уақытта жеке тілдік стиль құрай алмайды, олар өз бетімен жеке стильдік тармақ бола алмайды. Ал тақырып мәтіннің мазмұнымен ара қатынасы мәтінді қабылдау ерекшелігін ескеріп барып қарастыралады. Газет органдары - саяси хабарларды таратудың бірден-бір қайнар көзі болса, мерзімді баспасөз соның ішінде - газет өнімдері үлкен мәнге ие. Осы пікір тұрғысында ғалым Н. Г. Пальгунов: «Информация - не просто передача новостей, а сообщение ценной среди всего многообразия фактов новости, которое целеобразно и в сооветствующей форме введено в процессе коммуникации. Основу информации составляет факт . . . Душой информации является новость . . . сфера интересов информации безпредельно», - деп көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.