Еңбекақы төлеу есебі

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

1 Еңбек ақы - экономикалық категория ретінде . . . 9

1. 1 Еңбек ақы төлеудің түрлері, формалары және еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері . . . 9

1. 2 «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС технико-экономикалық жағдайы және оның негізгі көрсеткіштері . . . 23

1. 3«ҚазТауҚұрылыс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясаты . . . 29

2 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысулардың есебінің ұйымдастырылуы және оны талдау «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС мысалында». . 35

2. 1 Еңбекақы төлеу есебінің синтетикалық, аналитикалық есебі және

Оның «1С: Предприятие 8» компьютерлік бағдарламасында көрсетілуі . . . 35

2. 2 Еңбек ақыдан ұсталынатын төлемдердің есебі . . . …… . . . ………. ……. 41

2. 3 Еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың есебін талдау . . . . . . …50

3 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысулардың аудиті . . . 59

3. 1 Еңбек ақы аудитінің маңызы мен мақсаты, әдістері және әдістемелік тәсілдері . . . 59

3. 2 Еңбек ақы аудитінің жоспары мен бағдарламасы . . . 62

3. 3 Еңбек ақының есептелуі және олардан ұсталатын ұсталымдар мен аударымдардың аудиті . . . 67

Қорытынды . . . 75

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 78

Қосымшалар

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында шаруашылықтарда еңбек тәртібін күшейту, өндірілген өнімнің өзіндік құнын арзандату, еңбек өнімділігін арттыру үшін еңбек және еңбекақы есебінің маңызы өте зор. Өндіріс процестерінің шығындары тек қана затқа сіңген еңбекпен ғана емес, жанды еңбекпен де тығыз байланысты. Өйткені еңбек өндіріс процестерінің негізгі элементтерінің бірі болып есептелінеді.

Өнім өндіру процесін құруға үш түрлі элементтер қатысады: еңбек құралы, еңбек заты және еңбектің өзі.

Адам еңбегі өндіріс процесінде негізгі элементтердің бірі болып есептелінеді. Өйткені, адам еңбегісіз немесе адамның қатысуынсыз ешбір өнімдер өндірілмейді. Өздерінің істеген еңбектері үшін ұйым қызметкерлері өздеріне тиісті еңбекақыларын алуға міндетті. Жұмысшылар мен еңбекшілердің негізгі өмір сүрулерінің көздері болып еңбекақы есептелінеді.

Ұйым шаруашылық жұмыстарының нәтижесін орындалған жұмыстардың саны мен көлемін еңбекақы арқылы анықтап, олардың дұрыс жұмсалуын бақылап отырады.

Еңбек ақы өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып табылады, сондықтан да еңбекақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.

Қазіргі кезде әлемнің өркениетті елдерінің тәжірибесі нақтылы экономиканың тепе-тендігін камтамасыз етуде және оны ұтымды пайдалануда экономикалық әдістің тиімді екендігін дәлелдеп отыр.

Халық шаруашылығының барлық салаларын алып қарастырсақ та еңбек ақы негізгі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Кез келген еңбектің тиімділігі белгілі бір операцияны орындау мерзіміне, жұмыс сапасына тағы басқа факторларға байланысты ауытқып отырады.

Қоғам мүшелері арасында материалдық игіліктерді бөлу, оның еңбекке қарай бөлудің объективтік экономикалық заңы негізінде жүргізіледі.

Қызметкерлердің еңбек ақысы алынған нақты өніммен тығыз байланысты болуын қамтамасыз ететін еңбек ақы төлеу жүйесі бұл заңға неғұрлым сай келеді.

Еңбек адам мен табиғат арасында мақсаткерлікпен жасалатын тоқтаусыз процесс. Сонымен қатар әрбір тіршілік иесінің табиғат берген күш жігері, табиғатты өзгерту арқылы қоғамның және жеке тұлғалардың қабілетін өтеуге жұмсалатын процесс.

Әрбір тарихи кезеңнің еңбек процесінің қоғамдьқ дамуы мен өз әдіс-тәсілдері қалыптасуына материалдық негіз каланған.

Жалпы еңбек ақының мәні мен ерекшеліктерін ашып көрсететін болсақ бұған байланысты экономикалық теорияда екі тұжырымдама бар; біріншіден, еңбек ақы еңбектің бағасы, яғни еңбек пен жұмыс күшінің айырмашылығы ескерілмейді, оның дәрежесі мен динамикасы нарықтық факторлар - сұраныс пен ұсыныспен анықталады; екіншіден, еңбек ақы жұмыс күші яғни тауардың құнының ақшалай көрінісі бірақ еңбектің бағасы емес өйткені еңбек тауар бола алмайды, еңбек ақы өндіріс жағдайымен де (жұмыс күшінің құны), нарықтық факторлар сұраныс, ұсыныспен де анықталады.

Кез-келген мемлекеттің ішінде әрқилы мамандықтағы қызметкерлердің жалақысы әртүрлі болып, экономика жағдайына байланысты өзгеріске ұшырап отырады. Өйткені еңбек ақының динамикасы күрделі, ол тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетудің баға динамикасымен байланысты бірде жоғары, бірде төмен өзгерісте болады. Еңбек ақы табыстың көзі әрі тұрмыс дәрежесінің көрсеткіші болғандықтан, оның мөлшері мен динамикасы адамдардың ең бір мүдделі мәселесі болып табылады. Еңбек ақы өндіріс жағдайымен нарықтық конъюктураға тәуелді. Еңбек ақы дәрежесіндегі ерекшеліктер алдымен өндіріс мөлшерінде анықталады. Экономикасы дамыған елдердегі жоғары еңбек ақы өндіріс пен еңбек өнімділігі саласындағы жетістіктерге байланысты. Еңбек ақының мөлшері мен динамикасына ықпал ететін мақызды факторларға табиғи ресурстар, қолдағы капитал, жұмыс күштерінің саны мен сапасы, техника мен технология дәрежесі, өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру жатады.

Еңбек ақы төлеу мәселесі тек экономикалық қана емес сонымен бірге әлеуметтік мәселе. Ұйымдардағы еңбек ақы бойынша борыштар есебін дұрыс жүргізу осы әлеуметтік мәселенің шешілуінің бір сатысы болып табылады. Сондықтан да бұл дипломдық жұмыс тақырыбы өзекті болып табылады.

Жалпы еңбек ақы мөлшері жұмыскерлердің тек физиологиялық қажеттіліктерін ғана қанағаттандырып қоймай, сонымен бірге оның кәсіптік білім алуына жан-ұясын асырауына адамның басқа да көптеген әлеуметтік -мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажет. Ал еңбек ақының ең төменгі деңгейі жұмысшы қызметкерлердің жай ұдайы өндіруін қамтамасыз етуі, яғни жұмыс күшін қалпына келтіруге жететіндей болуы керек.

Сол себептен дипломдық жұмыстың мақсаты - қызметкерлермен еңбекақы бойынша есепайырысу есебінің ХҚЕС-на сәйкес жүргізілуін және аудиттің дұрыс өткізілуін зерттеу болып табылады.

Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін, келесі мәселелерді шешу қажет:

ұйымның негізгі көрсеткіштерін талдау барысында, оның технико-экономикалық жағдайын анықтау;
«ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-нің есеп саясатын зерделеу барысында, оның есептеу әдістерімен танысу;
еңбек және еңбекақы есебінің теориялық аспектілерін зерттеу нәтижесінде, еңбекақы туралы жалпы ақпарат алу;
Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексін және нормативтік-құқықтық актілерді талдау барысында, соңғы жылдарда болған өзгерістерді талдау;
аналитикалық және синтетикалық есепті жасау барысында, ұйымдағы еңбекақы есебінің ұйымдастырылуын қарастыру;
жұмыс берушінің жалақы қорынан ұстап қалатын төлемдерді анықтау кезеңінде, «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-нің мәліметтері негізінде анықтау;
қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысудың аудитінің негіздеріне тоқталу және «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-ның ішкі аудитінің ерекшеліктерін зерделеу;
«ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-нің көрсеткіштерін қолдана отырып, қызметкерлердің еңбекақы түрінде алатын табыстарын талдау.

Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңына талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін есепке алу жүйесін, бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Еңбек ақы төлеуді әркімнің қоғамдық өндіріске сіңірген еңбектерінің санына және сапасына сәйкес дұрыс ұйымдастыру үшін қолданылатын еңбек сипаттарын дұрыс анықтай бөлген жөн. Өндіріс процесінде атқаруға тиісті жұмыстардың өзі күрделілігі жағынан әр-қилы. Сондықтан еңбек ақы төлеудің жүйелері әрбір ұйымның және оның салаларының ерекшкліктерін толық ескеру негізінде қолданған жөн.

Еңбек қатынастары келесі ұйымдық-құқықтық негіздерге сүйеніп: Қазақстан Респуликасының Азаматтық Кодексі, «Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық Кодексі), Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасы еңбек туралы» Заңына сәйкес жүргізілуі тиіс.

Еңбек Кодексінің енгізілуімен төменгі заңдар өзінің заңды күшін жойды: «Қазақстан Республикасының еңбек туралы» заңы, «Ұжымдық келісім-шарт туралы», «Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік серіктестік туралы», «Ұжымдық еңбектік дауласулар және ереуіл жайында» және «Еңбекті қорғау және оның қауіпсіздігі». Еңбек қатынастарын реттейтін басқа нормативтік-құқықтық актілер Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексіне сай өзгертілуі және келтірілуі керек, ал оларды қалпына келтірілмегенше олар Кодекске қарсы келмейтін жағдайда қолданылуы тиіс. Осыған орай, мен өзімнің дипломдық жұмысымды жазу барысында, ҚР Еңбек Кодексін енгізілуіне байланысты, «ҚазТауҚұрылыс» ЖШС-нің бухгалтерлік есебіне және жалпы қызметкерлердің еңбекақы есебін жүргізілуіне қаншалықты әсер ететінін анықтауды мақсат етемін.

Берілген жұмыстың объектісі болып ұйымдарда қызмет жасайтын қызыметкерлердің, жұмысшылардың еңбек ақысы, ал субъектісі ретінде жұмыс күшін жалдайтын шаруашылық ұйымдар болып табылады. Сондықтан да кәзіргі таңды бұл тақырыптың актуалдылығы артып тұр.

Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс еңбек ақы бойынша борыштар есебі, оның талдауы мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады. Сол арқылы дипломдық жұмыстың тақырыбының мазмұныны толық ашуға тырыстық.

1 Еңбекақы - экономикалық категория ретінде

1. 1 Еңбек ақы төлеудің түрлері, формалары және еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері

Қызметкерлердің (жұмысшылардың) еңбегі өндіріс процесінің, тұтынушылардың және өндірілген өнімнің құрама бөліктері болып есептелінеді. Жұмысшылардың өнім өндіруге жұмсалған қызметі еңбекақымен бағаланады. Осыған орай, кез келген ұйымдар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу қай ұйымның болмасын күрделі мәселелерінің бірі [1] .

Кез келген ұйымдар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу қай ұйымның болмасын күрделі мәселелерінің бірі және осы жұмыстарды атқаруда бүхгалтерлік есептің рөлі өте зор. Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып табылатын қызметкерлер мен еңбек ақы бойынша есеп айырысу тақырыбы өз алдына бөлек тарау болып қарастырылатындығы осыдан.

Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:

Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау;

- Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау;

- Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;

- Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорына, қоғамдық тұтыну қорынан және т. б. қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау;

- Жұмысшы және қызметкерлермен бірге уақытында дұрыс есеп айырысу.

- Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;

- Еңбек және еңбекақы жайында статистикалық және бухгалтерлік қорытынды есеп беру.

Сонымен қатар, еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар қажет:

Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемі ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестік құрылымын қолдану.
Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану.
Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен жеңілдету.

2007 жылдың бірінші маусымынан бастап Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі (ҚР ЕК) күшіне енді (122 баптың 2 тармағынан (еңбекақы төлеудің ең төменгі стандартының мөлшерін анықтау), 204 баптан (ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу), 239 баптың 1 тармағынан (Мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын азаматтық қызметшілердің еңбегіне ақы төлеу) және 276 баптың 5 тармағының 5) тармақшасынан (көтеріңкі салалық коэффициенттерді белгілеу туралы) басқа, олар 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) .

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінде қолданыстан шығарылған «Еңбек туралы» заңына қарағанда еңбек және онымен тікелей байланысты қатынастарды (еңбекті ұйымдастыру және басқару, жұмысқа орналасу, кәсіби дайындық бойынша және т. б. ) ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік серіктестікті және еңбекті қорғау және оның қауіпсіздігін қадағалайды [2] .

Осы Кодекстің іс-әрекеті, егер басқа заңдармен және халықаралық келісімдермен Қазақстан Республикасымен шартты бекітілмесе, мынаған таратылады:

жұмысшыларға, соның ішінде Қазақстан Республикасының территориясында орналасқан мүліктің иесі, қатысушылары немесе акционерлері шетел жеке немесе заңды тұлға болып табылатын ұйымдардың жұмысшыларына;
жұмыс берушілерге, соның ішінде Қазақстан Республикасының территориясында орналасқан мүліктің иесі, қатысушылары немесе акционерлері шетел жеке немесе заңды тұлға болып табылатын ұйымдарға;

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі өзінің заңды күшін жойған заңдарды құрамына қосқаннан көлемін біршама ұлғайтты, оның құрамына 40 тарау, 341 бап (ескі «Еңбек туралы» заңы 12 тарау және 109 баптан тұрған) енеді және көп жаңалықтарды қосты, соның ішінде арнайы тараулар және баптар негізделген тәртіпке бекітілді, олар:

-еңбек заңнамасының негіздері;

-еңбек қатынастарын реттейтін саладағы бүкіл мемлекеттік органдардың хабардарлығы;

- еңбек қатынастарының құрылу негіздері;

- жұмысшының және жұмыс берушінің негізгі құқықтары және міндеттері;

- жұмысшының жеке мағлұматтарын сақтау;

- еңбекті нормалау және жұмыс уақытын тәртіптеу;

- еңбекақыны төлеу;

- кәсіптік дайындық, қайта дайындық және мамандықтықты көтеру;

- кепілдіктер және компенсациондық төлемдер;

- жеке еңбек дауласуларды реттеу;

- әйел адамдардың және отбасылық міндеттері бар адамдардың еңбегінің ерекшеліктерін қадағалау;

- қосымша жұмыс, үйде жұмыс істейтін және мүгедек, азаматтық жұмыс атқаратын жұмысшылардың еңбегінің ерекшеліктерін қадағалау;

- кіші кәсіпкерліктік субъектінің (жылдық орташа есептік жұмысшылардың саны 25-тен аспайтын) жұмысшыларының, басшыларының, заңды тұлғалардың алқалық атқарушы органдардың және басқа категориядағы жұмысшылардың еңбегін қадағалау;

- еңбек өрісіндегі ұжымдық қатынастар және әлеуметтік серіктестік;

- жеке және ұжымдық дауласуларды шешуді реттеу;

- еңбекті қорғау және оның қауіпсіздігінің сұрақтарын қарастыру;

- еңбек атқарумен байланысты жұмысшының денсаулығына келтірілген зияндарды және сәтсіз оқиғаларды есепке алу және тексеру;

- еңбек заңнамасын атқару жайында мемелекеттік және қоғамдық тексеру;

- еңбекті қорғау және оның қауіпсіздігін ішкі қадағалау.

05. 07. 2007 жылы «Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексін орындау шаралары туралы» № 178-Р Қазақстан Республикасының Премьер - министірінің өкімімен 2007 жылдың аяғына дейін еңбек қатынастарын жетілдіру үшін 26 нормативті-құқытық актілер қабылдану керек екендігін есепке алу керек.

Егер ҚР Еңбек Кодексінің кейбір баптарын оқыған кезде келіспеушіліктер табылатын болса, онда Қазақстан Республикасының 24. 03. 98 жылы шыққан № 213-1 «Нормативті-құқықтық актілер» туралы заңның 6 бабын басшылыққа алу керек. Бұл бапта келесі мәселер қарастырылған:

Әр түрлі деңгейлі нормативті-құқықтық актілердің нормаларының арасында келіспеушілік туған кезде жоғарғы нормативті-құқықтық актілердің нормалары басшлыққа алынады;
Егер заң нормалары Қазақстан Республикасының кодекс нормаларына қайшы келсе, олар тек қана кодекске сәйкес өзгертулер енгізгеннен кейін ғана қабылданады;
Егер бірдей деңгейлі нормативті-құқықтық актілердің арасында келіспеушілік туатын болса, онда жаңа қолданысқа алынған актілер басшылыққа алынады.

Халықаралық келісім-шарттардағы (келісімдер, конвенциялар, пактар) еңбек қатынастарға қатысы бар басқа түсініктер және терминдер қолданылуы мүмкін, олардың сәйкес қазақстандық түсініктер мен терминдердің алдында приоритеті болады, егер құрамындағы нормативті-құқықтық актілер Қазақстан Республикасымен белгіленген түрде қабылданған болса. Қабылданған нормативті-құқықтық актілер еңбек қатынастарда тікелей қолданыс табады, бірақ егер ол үшін қазақстандық заңды қабылдау керек болмаса.

Еңбек заңнамасының негізгі принциптерінің құрамына, бүкілге таным принциптермен қатар, ҚР Еңбек Кодексінің өндірістік істің нәтижесінің алдында жұмысшының денсаулығы және өмірінің приоритеті, жұмысшылардың ұсынушыларының еңбек заңнамасын орындауды қоғамдық қадағалауды іске асыру заңдарын қамтамасыз ету енеді. Бұл принциптер Қазақстан Республикасының Конституциясының нормаларына сай келеді және көптеген позициялары 18 маусым 1998 жылы қабылданған еңбек жағдайындағы негіздеуші принциптер және заңдар туралы Халықаралық Еңбекті ұйымдастыру Декларациясының (ХЕҰД) тәртіптерімен сәйкес келеді.

Көптеген көрсетілген принциптер ҚР Еңбек Кодексінің баптарында, басқа нормативті - құқықтық актілерде (мысалы, «Маманданған одақтар») немесе басқа құжаттарда (мысалы, 2010 жылға дейінгі Қазақстан дамуының стратегиялық жобасының негізінде қабылданған Қазақстан Республикасының Үкіметі мен республикалық жұмысшылар бірлестігі және республикалық жұмыс берушілердің бірлестігінің арасындағы 2007-2008 жылға арналған 25 желтоқсан 2006 жылы Астанада қабылданған Бас келісімі заңды түрде бекітілген орындалуға міндетті болып табылады.

Еңбек саласындағы құқықтардың шектелуіне жол бермеу туралы 5 бап жөнелту түріне ие (бұл жетіспеушілікке 341 баптың ішінде 60 бап азап шекті), сонымен оны қолданысқа алған кезде басқа нормативті - құқықтық актілердің нормаларына жүгіну керек. Мысалы, 10 баптың 4 тармағына 23. 07. 99 жылы қабылданған №453-1 «Мемлекеттік қызмет туралы» заңына бағыну керек, онда мемлекеттік қызметке мына адамдар қабылдана алмайды:

белгіленген жағдайда еңбекке жарамсыз және жартылай жарамды деп қабылданған адамдар;
сотпен белгіленген уақытта мемлекеттік қызметті атқара алмайтын адамдар;
сәйкес медициналық мекемемен берілген үкіммен расталынатын, егер арнайы жұмыстарға кәсіптік сұраныстар қажет болатын жағдайда, кәсіптік өкілдіктерді атқаруға бөгет жасайтын ауруы бар адамдар;
мемлекеттік жұмысқа орналасудың алдында екі жыл бұрын коррупциялық заң бұзушылық жасағаны үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылған адамдар;
мемлекеттік жұмысқа орналасудың алдында бір жыл бұрын қасақана заң бұзушылық жасағаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылған адамдар;

5-1) мемлекеттік жұмысқа орналасудың алдында бір жыл бұрын коррупциялық заң бұзушылық жасағаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылған адамдар;

мемлекеттік жұмысқа орналасу кезінде сотталған адамдар немесе ол заңды түрде шешілмеген адамдар.

Еңбек бостандығы дегеніміз - бұл әр азамат өзінің кәсібін таңдау бостандығы, өзінің жұмыс жасау құштарлығын және жұмыс берушіге өзінің жұмысын қолдану шарттарын, сонымен еңбегін төлеуін орнату құқығы айтамыз.

ҚР ЕК 7 бабы «Еңбек саласындағы кемсітушілікке тыйым салу» көптеген позициялары бойынша № 111 ХЕҰ конвенциясына «Еңбек саласындағы кемсітушілік» туралы сай келеді, онда кемсітушіліктің мағынасы әр түрлі болып оқылады: тері түсіне, жынысына, дініне байланысты еңбек сферасында теңдікті жоюға әкеліп соғады әртүрлі ерекшеліктер. Бірақ бұл жерде азаматтығы жайлы сөз көтерілмеген. Бірақ жұмыс кезінде осындай кемсітушілікке шетел және қазақстан азаматтары жиі соғылады. Бұл заңды норманы ҚР Еңбек Кодексінде жүйеге келтіру үшін жұмыс берушілер келесіге бағыну керек: ұзақтығы және қиындығы (сапасы) сәйкес еңбекке барлық жұмысшыларға (қазақстан және шетел азаматтарына) тең еңбекақы төлену керек. Басқа жағдайда еңбек заңнамасының қатал бұзушылығы, кемсітушілік пайда болады.

Сонымен қатар, 7 баптың 2 тармақшасында «Еңбектің осы түріне тән талаптармен айқындалатын не әлеуметтік және құқықтық басымдылықпен қорғалуға мұқтаж адамдар жөнінде мемлекеттің ерекше қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, ерекшеліктер, артықшылықтар мен шектеулер кемсітушілік болып табылмайды» деп айтылған. Мұндай жағдайларға еңбек қатынастарында мыналарды жатқызуға болады:

- барлық шетел азаматтары (заңнамалық актілермен көзделген ерекшеліктерден басқа) шетел жұмыс күшін тартуға жұмыс берушілер арнайы рұқсат алғаннан кейін Қазақстанда жұмыс істей алады. Сонымен бірге 23. 01. 2001 ж. «Халықтың бостандығы туралы» заңын басшылыққа алып қазақстан жұмыс берушілер Қазақстанға бизнес визамен келген шетел азаматтарымен келісім шарттарды құра алмайтындығы туралы 19. 06. 2001 ж. шыққан ҚР Үкіметінің № 836 қаулысында қарастырылады.

- кейбір мамандықтарға тек қана мемлекеттік және (немесе) анықталған шетел тілдерін білетін адамдар ғана қабылданады.

- он сегізге толмаған тұлғалар, бірінші және екінші топтағы мүгедектер қысқартылған жұмыс уақытына ие бола алады, және т. с. с.

Қазақстан Республикасының Еңбек Заңнамасының ерекшелігі ҚР ЕК № 8 бабына сәйкес «мәжбүрлі еңбекке тыйым салынады» болып табылады (кез келген азамат жұмыс істеуге және істемеуге құқылы) . Бұл ерекшелік Қазақстан Республикасының Конституциясының 24 бабының 1 тармағымен анықталады, онда «мәжбүрлі еңбек тек қана сот шешімімен және төтенше немесе соғыс жағдайда ғана қолданылады» деп анықталған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.