Алматы қаласының аумағындағы археологиялық ескерткіштер

Оңтүстік астанамыз - Алматы қаласы Еуразиялық континенттің орталығында, Тянь-Шань тауының солтүстігінде, Іле Алатауының баурайында, Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында орналас- қан. Алматы қаласымен бір параллельде Гагры және Владивосток қалалары орналасқан. Алматының шеткі аймақтары Іле Алатауының ұлттық паркіне жатады. Мұнда арнайы қорықтар бар. Сирек кездесетін құстар мен аңдар Қазақстанның қызыл кітабына енгізілген. Солардың ішінде қар барысы қазіргі кезде Алматы қаласының елтаңбасында белгіленген.
Қала 170 шаршы километр аумақты алып жатыр. Үлкен және кіші Алматы өзендерінің бойына орналасқан. Тау өзендері мен көлдері қаланы сумен қамтамасыз етеді.
Алматы – тарихи қалалардың бірі. Ең алғаш адамдар Алматы төңірегінде неолит кезеңінен бастап пайда болған.Казачка өзенінің оң жақ жағалауында, Көктөбе тауының маңынан А.К.Ақышев жаңа тас ғасырына жататын бірнеше құрал түрін тапқан (Григорьев Ф.П., Алматы, 1999, с.260).
Б.з.д. X-IX ғғ. қола дәуірінде қазіргі қала аумағы ертедегі егіншілер мен малшылардың қонысы болды. Бұған дәлел – Алматы қаласының оңтүстік-шығыс аумағында, оңтүстік-шығысқа қарай 500 м Медеу шатқалындағы трассадан 9 шақырым жерде орналасқан Бұтақты І археологиялық кешенінің табылуы. Ескерткіш 1996 жылы Жарбұлақ (Казачка) өзенінің оң жақ жағалауынан табылған және тұрмыстық құрылыстың салдарынан апатты жағдайда болған. Осыған байланысты кешеннің уақытын анықтау мақсатында 1996-1997 жж. маусымда ҚР БҒМ археология Институтының қызметкерлері ескерткішті құтқару мақсатында археологиялық ізденістер жүргізді. Қазба жұмыстарының нәтижесінде бұл археологиялық кешеннен керамика (қыш ыдыстар), тастан жасалған қарулар, сүйектен жасалған бұйымдар (ине, шеге, спираль тәріздес сақина, білезік) табылған (Горячев А.А., 2006. с. 49-50).
Сонымен қатар екі сармат және екі түркі кезеңіне жататын қабірлер табыл- ған (Мотов Ю.А., 1996, с.5-6).
Б.з.д. VII ғ. сақ дәуірінде Алматы сақтардың, кейіннен үйсіндердің тұрғылықты жері болған. Осы кезеңнен көптеген обалар мен қоныстардың орындары қалған. Олардың арасында ерекшеленетін «сақ патшаларының» қорғандары. Бұл сөзімізге дәлел келтіретін болсақ, 1980-1990 жылдардағы «Қазпроектреставрация» институты Алматы қаласымен оған жақын территориядағы археология ескерткіштерін табу мен зерттеу бойынша жұмыстар атқарды. Осы жұмыстардың нәтижесінде қазіргі күні қаланың солтүстік батыс бөлігінде жатқан қорған қабірлер тіркелді. Бұл Үлкен – Алматы өзенінің оң жақ жағалауында орналасқан Рысқұлов көшесіндегі диаметрі 20-40м, биіктігі 0,5-2,5м болатын 6 қорған, Рысқұлов көшесіндегі диаметрі 50-60 м, биіктігі 3-5м болатын 5 қорған. Бұл қорғандардың топтары Ұлжан І және Ұлжан ІІ деп аталады. Рысқұлов көшесінде тағы да сол жақ жағалаудағы диаметрі 25-30м, биіктігі 2-3м болатын 3 қорған бар, оларды Шаңырақ деп атайды. Топтарға бұл атауларды кейінгі зерттеушілер осы территориядағы шағын аудандардың атауы бойынша берген.

1. Байпақов К.М. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. Алматы, 1992.
2. Горячев А.А. Археологические памятники комплекса Бутакты І на юго- восточной окраине города Алматы. //Известия, Алматы НАН РК, 2006.
3. Григоьев Ф.П. Древняя история Алматы.//Проблемы изучения и сохране- ния исторического наследия. Алматы, 1999.
4. Қазақстан ұлттық энциклопедия. Алматы, 1998ж.
5. Мотов Ю.А. Отчет о полевых исследованиях за 1996 год // Архив
Института археологии им. А.Х. Маргулана.
6. Самашев З.С., Нурпейсов М.М., Төлегенов Е.Т., Бесетаев Б. Отчет о полевых исследованиях Улжан, №2 курган. // Архив Института археологии им. А.Х. Маргулана. 2006.