Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану саясаты

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Әлеуметтік экономикалық жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру
және пайдалану саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3. Бюджет жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
4. Фискалдық саясаттың мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
5. Кірістер саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
6. Шығындар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
7. Бюджеттік кредит беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
8. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
9. Бюджетаралық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
10. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен
борышты басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 – 2009 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі – Орта мерзімді фискалдық саясат) Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2005 жылғы 18 ақпандағы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» және 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» Қазақстан халқына жолдауларын (бұдан әрі – Мемлекет басшысының Жолдауы) ескере отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 30 наурыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 1 қыркүйектегі № 1641 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмді перспективаға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі – Ұлттық қордың тұжырымдамасы), Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 7 маусымда № 521 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2007 – 2009 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары (1 кезең) (бұдан әрі – Орта мерзімді жоспар), Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының аса маңызды көрсеткіштерінің және үш жылдық кезеңге арналған мемлекеттік реттеуіштердің болжамы, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар мен басқа стратегиялық және бағдарламалық құжаттар негізінде әзірленді.
Осы құжатта Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 – 2009 жылдарға арналған фискалдық саясатының негізгі мақсаттары, міндеттері мен бағыттары айқындалған.
Орта мерзімді фискалдық саясат республикалық бюджетті қалыптастырудың негізі және мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде салық және бюджет саясатын іске асырған кезде үйлестіруші құжат болып табылады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Әлеуметтік экономикалық жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру
және пайдалану саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .6
3. Бюджет жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
4. Фискалдық саясаттың мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
5. Кірістер саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
6. Шығындар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
7. Бюджеттік кредит беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
8. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
9. Бюджетаралық қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 3
10. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен
борышты
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...25

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 – 2009 жылдарға арналған орта
мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі – Орта мерзімді фискалдық саясат)
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2005
жылғы 18 ақпандағы Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында және 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан
өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Қазақстан халқына жолдауларын
(бұдан әрі – Мемлекет басшысының Жолдауы) ескере отырып, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2006 жылғы 30 наурыздағы № 80 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2005 жылғы 1 қыркүйектегі № 1641 Жарлығымен мақұлданған
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және
пайдаланудың орта мерзiмді перспективаға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі
– Ұлттық қордың тұжырымдамасы), Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006
жылғы 7 маусымда № 521 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2007 – 2009 жылдарға арналған орта
мерзімді жоспары (1 кезең) (бұдан әрі – Орта мерзімді жоспар), Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының аса маңызды
көрсеткіштерінің және үш жылдық кезеңге арналған мемлекеттік реттеуіштердің
болжамы, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар мен басқа
стратегиялық және бағдарламалық құжаттар негізінде әзірленді.
Осы құжатта Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 – 2009 жылдарға
арналған фискалдық саясатының негізгі мақсаттары, міндеттері мен бағыттары
айқындалған.
Орта мерзімді фискалдық саясат республикалық бюджетті қалыптастырудың
негізі және мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде салық және бюджет
саясатын іске асырған кезде үйлестіруші құжат болып табылады.

1. Әлеуметтік-экономикалық жағдай

Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының 2007 – 2009 жылдарға арналған әлеуметтік–экономикалық
дамуының аса маңызды көрсеткіштерінің болжамдары Орта мерзімді жоспарда
айқындалған.
2003 – 2005 жылдары Қазақстан экономикасы қарыштап өсті. Осы жылдары
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) жылдық орташа өсу қарқыны 9,5 %-ды құрады.
2003 – 2005 жылдары қаржы нарығының барлық сегменттерінің тұрақты
дамуы елдің ішкі кредит нарығын елеулі түрде жандандыруға және өндірістік
сектор мен қызметтер көрсету секторын дамытуға бағытталатын ақшалай
қаражаттың мөлшерін арттыруға мүмкіндік берді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің (Ұлттық Банк) халықаралық
резервтері және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының (Ұлттық қор) қаражаты
2005 жылдың соңына қарай 15084,4 млн. АҚШ долларына дейін өсті.
Қазақстан экономикасының дамуы үшін сыртқы факторлар қолайлы болды.
2003 – 2005 жылдары сыртқы сауда айналымының жылдық орташа өсуі
40,9 %–ды құрады, қазақстандық өнімнің экспорты орта есеппен 42,6 %-ға,
импорт – 38,5 %-ға артты.
Импорттың жалпы көлеміндегі инвестициялық тауарлар 2005 жылы 8412,2
млн. АҚШ долларын немесе 48,5 %-ды құрады (2004 жылы – 5871,0 млн. АҚШ
доллары немесе 45,9 %).
2003 – 2005 жылдары республикамызға тікелей шетелдік инвестициялардың
жалпы көлемі 19,3 млрд. АҚШ долларынан асып түсті. Бұл ретте 2005 жылы
республикамызға тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 6,4 млрд.
АҚШ долларын құрады.
Экономиканың өсуіне өнеркәсіп елеулі үлес қосты. Үш жыл бойы
өнеркәсіп өнімін өндірудің жыл сайынғы өсуі орта есеппен 8,0 %-ды құрады,
оның ішінде, тау-кен өндіру өнеркәсібі – 8,9 %, қайта өңдеу өнеркәсібі –
7,7 %, электр энергиясын, газ бен суды өндіру мен таратуда – 4,8 %.
Ауыл шаруашылығы өнімінің жылдық орташа өсуі 2003 – 2005 жылдары 2,9
%-ды құрады, оның ішінде өсімдік шаруашылығында- 1,1 %, мал шаруашылығында
– 5 %.
Қызметтер секторында кәсіпорындар мен ұйымдар 2003 – 2005 жылдары
көрсеткен қызметтері орташа 28,5 %-ға өскен байланыс саласында ең көп өсу
қамтамасыз етілді.
Өткен үш жылда көліктің барлық түрлерімен тасымалдаудың орташа өсу
қарқыны 108 %-ды құрады.
Нақты жалақының мөлшері 2003 – 2005 жылдары орта есеппен 11,2 %-ға
ұлғаюы халықтың нақты ақшалай табысының жыл сайын орта есеппен
12,1 %-ға артуына ықпал етті.
Жұмыссыздардың саны 2003 жылы 672,1 мың адамнан 2005 жылы
639,3 мың адамға қысқарды. 2003 жылы 8,8 %-ды құраған жұмыссыздық деңгейі
2005 жылы экономикалық белсенді халық санының 8,1%-ына дейін қысқарды.
Соңғы үш жыл бойы инфляцияның орташа деңгейі 6,4 – 7,6 % дәлізінде
болды.
Тұтастай алғанда инфляциялық процестерді реттеу кешенді инфляцияға
қарсы саясатты әзірлеу мен іске асыру жолымен жүргізіледі.
Әлемдік экономиканың қазіргі жағдайы Қазақстан үшін барынша қолайлы
конъюнктурамен сипатталады, бұл шикізат тауарлары экспортының серпініне оң
әсерін тигізуде.
Қазақстан экспортының аса маңызды баптарына әлемдік баға деңгейінің
жоғары болуы, экспорттық пайданың өсу шарты болып отыр. 2001 жылмен
салыстырғанда экспорттың номиналды өсуі 2005 жылы 3,2 еседен астамды
құрады.
Халықаралық валюта қорының деректері бойынша 2005 жылы әлемдік
экономиканың өсуі 4,8 %-ды құрады. 2006 және 2007 жылдары болжам бойынша ол
тиісінше 4,9 %-ды және 4,7 %-ды құрайды.
ЖІӨ жылдық нақты өсуі 2007 – 2009 жылдары 8,8 %-ды құрайды, бұл
2008 жылы 2000 жылға қатысты ЖІӨ-ні еселеу жөніндегі стартегиялық
міндетті шешуге мүмкіндік береді.
Жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні 2009 жылға қарай 8962 АҚШ доллары
деңгейіне жеткізу жоспарланып отыр, бұл 2005 жылдың деңгейінен 2,4 есеге
артық.
Орта мерзімді кезеңде тауарлар өндіру қызметтер көрсетумен
салыстырғанда озық қарқынмен өсетін болады. Тауарлар өндіру жылына орта
есеппен 10,3 %-ға, ал қызметтер көрсету 8,5 %-ға өсетін болды.
Өнеркәсіп өнімін өндірудің өсу қарқыны 2007 – 2009 жылдары орта
есеппен 8,2 %-ды құрайды.
Қызметтер көрсетуде сауда, көлік, байланыс, сондай-ақ кәсіпорындарға
көрсетілетін түрлі қызметтер барынша көп үлес алады. 2007 – 2009 жылдары
осы салалардың одан әрі өсуі күтілуде. Көлік қызметтері орта есеппен 6,6 %-
ға, ұсынылатын байланыс қызметтерінің көлемі 24,5 %-ға артады. Сауда
саласында қызметтер орта есеппен 9,1 %-ға өседі.
Жоспарланып отырған кезеңде ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің өсуі орта
есеппен 103 %-ды, құрылыс жұмыстары көлемінің өсуі – 122,6 %-ды құрайды.
Инвестициялық сұраныстың кеңеюі, бірінші кезекте, кәсіпорындардың өз
қаражаты есебінен алынатын инвестицияларды қаржыландырудың ішкі көздерімен
байланысты болады. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің өсу қарқыны
жоспарланып отырған кезеңде орта есеппен 118,7 %-ды құрайды.
Сауда теңгерімінің оң сальдосы 2007 – 2009 жылдары жылына орта
есеппен 7 млрд. АҚШ долларын құрайды.
2007 – 2009 жылдары экономика дамуының жоғары қарқынын қамтамасыз ету
үшін экономиканың өсуінің барлық негізгі факторларын дамытудың қолайлы
макроэкономикалық жағдайы жасалатын болады.
1-кесте
Қазақстан Республикасының 2007 – 2009 жылдарға арналған негізгі
макроэкономикалық көрсеткіштерінің болжамы

Көрсеткіштің атауы 2007 2008 2009
ЖІӨ, млрд. теңге 11879,8 14036,6 16540,4
ЖІӨ-нің нақты өзгеруі, өткен жылға %-бен 108,6 108,9 109
Тұтыну бағаларының индексі, жылына орта есеппен5-7 5-7 5-7
%-бен
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ доллары (ФОБ) 32900,6 34932,2 38580
Тауарлар импорты, млн. АҚШ доллары (ФОБ) 25603,9 28215,6 31242,2
Мұнай және газ конденсатын өндіру, млн. тонна 64,0 70,0 78,0
Мұнайға әлемдік баға (Brent қоспасы), бір 60,0 60,0 60,0
баррелі үшін АҚШ доллары

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану
саясаты

Елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ
ұрпақ үшін қаржы қаражатын жинақтау, қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне
экономиканың тәуелдігін азайту мақсатында 2001 жылы Ұлттық қор құрылды.
Ұлттық қор құрылған сәттен бастап мұнай секторынан түсетін
кірістердің шамамен 48 %-ы қорға жіберілді және 2005 жылдың соңында шамамен
8,1 млрд. АҚШ доллары сомасында активтер жинақталды, бұл ЖІӨ-
ге 14,5 %-ды құрайды.
2007 – 2009 жылдары мұнайға жоғары бағалардың сақталуы жоспарланып
отыр. Бір жағынан бұл, экономиканың дамуы үшін тұрақты және жеткілікті
қолайлы алғышарттар жасайды. Сонымен бірге, бұл жағдайда экономикаға
инфляциялық қысым артады. Бағалардың қолайсыз конъюнктурасы кезеңінде
мемлекеттің қаржылық міндеттемелерін қолдау үшін макроэкономикалық
тұрақтылықты қамтамасыз ету, сондай-ақ бағалардың қолайлы конъюнктурасы
кезеңінде қаражат жинақтау және болашақ ұрпақты қамтамасыз ету үшін мұнайға
әлемдік бағалардың айтарлықтай өсуі салдарынан алынатын кірістердің бір
бөлігін Ұлттық қорда жинақтау жалғасатын болады.
2006 жылғы 1 шілдеден бастап Ұлттық қордың тұжырымдамасына сәйкес
Ұлттық қордың жұмыс істеуінің жаңа жүйесі енгізілетін болады.
Республикалық бюджет пен Ұлттық қор арасында мұнай түсімдерін бөлудің
оңтайлы теңгерімін қамтамасыз ету мақсатында теңгерімді бюджет әдісі
әзірленді, онда мұнай секторының кірістері толығымен Ұлттық қорға
жіберіледі, ал республикалық бюджеттің кіріс бөлігі мұнай емес сектордың
есебінен қалыптастырылатын болады.

Теңгерімді бюджет әдісі

Ұлттық қорды қалыптастырудың негізгі көздері мыналар болып табылады:
мұнай секторынан түсетiн тiкелей салықтар (жергілiктi бюджеттерге
есептелетiн салықтарды қоспағанда), оған корпорациялық табыс салығы, үстеме
пайдаға салынатын салық, роялтилар, бонустар, өнiмдi бөлу жөнiндегі үлес,
экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына салынатын ренталық салық
жатады. Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес мұнай секторы
төлейтiн басқа да салық түрлерi тиiстi бюджеттерге есептелуге жатады. Бұл
ретте, мұнай секторының кәсiпорындарына шикi мұнай мен газ конденсатын
өндiрумен және (немесе) сатумен айналысатын барлық заңды тұлғалар жатады;
республикалық меншiктегі және кен өндiру мен өңдеу салаларына жататын
мемлекеттік мүлiктi жекешелендiруден түсетiн түсiмдер;
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерiн сатудан түсетiн
түсiмдер;
Ұлттық қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;
Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де
түсiмдер мен кiрiстер.
Ағымдағы бюджеттiк бағдарламаларға арналған республикалық бюджеттің
шығыстары экономиканың мұнай емес бөлiгінен республикалық бюджетке
аударымдар есебiнен, ал бюджеттiк даму бағдарламаларына шығыстарды
қаржыландыру Ұлттық қордан кепiлдiк берiлген трансферт есебiнен жүзеге
асырылады. Бұл ретте, бюджеттiң шығыс бөлiгінiң белгілi бip үлесi, оның
iшiнде белгіленген шектеулер шеңберiнде қарыз алу есебiнен жабылуы мүмкiн.
Кепiлдiк берiлген трансферт шегiнде мұнай түсiмдерiн пайдалану
салмақты фискалдық саясат жүргізуге мүмкiндiк бередi, өйткенi салық режимiн
ырықтандырудан таза бюджеттік әсер көрiнетiн болады, бұл әдетте, мұнай
секторы кәсіпорындарынан түсетін үстеме кiрiстер есебiнен бұрмаланған.
Ұлттық қордан кепiлдiк берiлген трансферттiң мөлшерi үш жылдық
кезеңге арналған Қазақстан Республикасының заңнамалық кесімімен бекiтiледi
және осы кезең iшiнде өзгерiссіз қалады.
Ұлттық қордың тұжырымдамасына сәйкес Қазақстан Республикасының
Үкіметі тұтыну мен жинақтар арасындағы оңтайлы үйлесімнің сақталуын,
экономиканың шикізат емес секторын дамыту үшін қолайлы макроэкономикалық
жағдай жасауды, мұнай кірістерінің едәуір бөлігін жинақтауды және Ұлттық
қордың сарқылуына жол бермеуді, қор қаражатын қалыптастыру мен пайдалану
тетігін жетілдіруді ескере отырып, мұнай кірістерін оңтайлы пайдаланудың
қажеттігіне негізделеді.

3. Бюджет жүйесін жетілдіру

Бюджет жүйесін одан әрі жетілдіру мақсатында Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының
бюджет заңнамасын жетілдіру және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі
қызметінің мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 5 шілдедегі Заңы қабылданды.
Бюджет заңнамасын және тұтастай алғанда, бюджет жүйесін жетілдіру
саласында осы заң жобасының негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
1) мұнай емес түсімдер есебінен теңгерімді бюджетке қол жеткізуге
біртіндеп көшу.
Ұлттық қордың тұжырымдамасын іске асыру мақсатында жаңа ұғымдар –
шоғырландырылған бюджет және мұнай емес тапшылық енгізіледі.
Шоғырландырылған бюджет республикалық бюджеттен, облыс бюджетінен,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерінен, мұнай секторы
кәсіпорындарынан түсетін түсімдерден және оларды Ұлттық қорға аударудан
тұрады.
Бюджеттiң мұнай емес тапшылығы Ұлттық қордан түсетін түсiмдерден
басқа, бюджет шығыстарын шегергендегі бюджетке түсетін түсiмдердiң сомасына
тең;
2) инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) әзірлеуге қойылатын
талаптарды қатаңдату.
Инвестициялық жобалар (бағдарламалар) егер олар қабылданған
мемлекеттік, салалық және өңірлік бағдарламалардың және Мемлекет басшысының
жыл сайынғы жолдаулары ережелерінің іс-шараларына сәйкес келген жағдайда
басым бюджеттік бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың) тізбесіне
енгізілетін болады. Салалық сараптаманың оң қорытындысының болуы, олардың
бекітілген Бағдарламалардың іс-шаралар жоспарына сәйкес келуі, экономикалық
сараптаманың оң қорытындысы бар техника-экономикалық негiздемесiнің болуы
жоғарыда аталған тізбеге енгізудің міндетті шарты болады;
3) бюджет процесіне барлық қатысушылардың бюджет заңнамасының
талаптарын сақтауы.
Жоғарыда аталған Заңды іске асыру үшін қолданыстағы нормативтік
құқықтық кесімдерге тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуде.

4. Фискалдық саясаттың мақсаттары мен міндеттері

Орта мерзімді кезеңде фискалдық саясаттың негізгі мақсаты
экономиканың тұрақты өсуін қамтамасыз ету, экономиканың шикiзат емес
салаларын әртараптандыруды және дамытуды ынталандыру, салық жүктемесiн
ұлғайтпай мемлекеттiк бюджетке түсетiн түсiмдердi барынша ұлғайту,
мемлекеттік шығыстардың ұстамды фискалдық саясатын жүргізу, бюджетаралық
қатынастарды және мемлекеттік борышты басқаруды жетiлдiру болып табылады.
Орта мерзімді кезеңде осы мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
міндеттерді шешу ықпал ететін болады:
бюджет заңнамасы, бюджетті жоспарлау және атқару рәсімдерін жетілдіру;
мемлекеттік шығыстардың тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру;
бюджеттің мұнай емес тапшылығын қысқарту;
стратегиялық, орта мерзімді, жылдық бағдарламаларды және даму
жоспарларын республикалық бюджетпен үйлестіру;
жүргізіліп жатқан әлеуметтік реформаларды қаржылық қамтамасыз ету,
білім беруді, денсаулық сақтауды, ауыл шаруашылығын және қоғамдық
инфрақұрылымды дамыту;
көлеңкелі экономиканың үлесін азайту;
бюджетаралық қатынастардың ашықтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету;
Ұлттық қордың қаражатын қалыптастыру және пайдалану тетігін жетілдіру;
жүргізіліп отырған жинақтар саясатын ескере отырып, республикалық
бюджет тапшылығының және мемлекеттiк борыштың оңтайлы өлшемдерiн айқындау;
үкіметтік борыш құрылымындағы сыртқы борыш үлесін біртіндеп азайту.

5. Кірістер саясаты

Қазақстан Республикасының алдында тұрған басым міндеттердің бірі
экономиканың шикізат емес салаларында бәскеге қабілетті өнім өндіруге
қабілетті экономиканы дамытудың жаңа сапалық деңгейін қамтамасыз ету болып
табылады. Мемлекет жүргізіп отырған экономикалық саясат индустриялық
дамуды, экономиканы әртараптандыруды, оның өсу көзін шикізат емес секторға
ауыстыруды ынталандыруға бағытталған.
Соңғы бірнеше жылдар бойы экономикаға салық жүктемесін азайту және
бәсекеге қабілетті жоғары технологиялық өндірістердің дамуын ынталандыратын
нормаларды енгізу арқылы салық заңнамасын жетілдіру жөнінде жұмыс
жүргізілді.
Мәселен, салық жүктемесін азайту, жөніндегі міндеттерді іске асыру
экономиканың жаңа салаларын әртараптандыруды ынталандыру және дамыту
мақсатында 2007 – 2009 жылдары салық саясатының негізгі бағыттары:
әлеуметтік салық пен қосылған құн салығының ставкаларын азайту, бұл
өндірістің одан әрі дамуына және кеңеюіне бағытталған;
Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін күшейту мақсатында
халықтың әл-ауқатының өсуі кезінде салық ауыртпалығын заңды тұлғалардың
кірістерінен жеке тұлғалардың кірістеріне біртіндеп қайта бөлу мүмкіндігін
қарастыру;
жеке тұлғалардың кірістерін жалпыға бірдей декларациялауға көшу
мүмкіндігін қарастыру;
салықтық әкімшілендіру бөлігінде ақпараттық технологияларды пайдалана
отырып, одан әрі заңнаманы жетілдіру болады деп күтілуде.
Бюджеттің 2007 – 2009 жылдарға арналған кірістері Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді кезеңге
арналған макроэкономикалық көрсеткіштерінің болжамы, 2006 жылғы
1 шілдеден бастап Ұлттық қор тұжырымдамасының қолданысқа енгізілуі
және Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған салық саясатының негізгі
бағыттары негізінде айқындалды.
Ұлттық қордың тұжырымдамасына сәйкес мұнай түсімдерін Ұлттық қорға
аудару болжамы 2007 жылы ЖІӨ-ге 6,4 %-ды, 2008 жылы ЖІӨ-ге 5,8 %-ды, 2009
жылы ЖІӨ-ге 5,5 %-ды құрайды.
Мемлекеттік бюджетке түсетін мұнай емес түсімдердің 2007 –
2009 жылдарға арналған болжамы 2-кестеде келтірілген.
2-кесте
Мемлекеттік бюджетке түсетін мұнай емес кірістердің
2007 – 2009 жылдарға арналған болжамы
ЖІӨ-ге пайызбен
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл
Мұнайға қатысты емес кірістер 18,2 17,4 16,6
салықтық түсімдер 17,2 16,5 16,1
салықтық емес түсімдер 0,39 0,34 0,30
негізгі капиталды сатудан 0,61 0,53 0,20
түсетін түсімдер

Салықтық түсімдердің 2007 жылы ЖІӨ-ге 17,2 %-дан 2009 жылы ЖІӨ-ге 16,1
%-ға дейін төмендеуі жыл сайын қосылған құн салғы ставкасының 1%-ға дейін
төмендеуімен (14 %-дан 12 %-ға дейін) және 2008 жылдан бастап әлеуметтік
салық ставкаларының орта есеппен 30 %-ға төмендеуімен түсіндіріледі.
Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер 2008 жылы ЖІӨ-ге 0,61 %-дан
2009 жылы ЖІӨ-ге 0,20 %-ға дейін төмендейді, осыған байланысты
2008 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы
11 маусымдағы № 1388 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005 – 2007 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде азаматтарға пәтер сатудан
түсетін қаражат түсімдері көзделмейді.
Мұнай емес сектордың мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдері өсуінің
орташа қарқыны 2007 – 2009 жылдары 112,8 % деңгейінде болады деп күтілуде.

6. Шығындар саясаты

Орта мерзімді кезеңде жүргізілетін шығындар саясаты:
мемлекеттік бюджет шығыстарының өсу қарқыны экономиканың өсу
қарқынымен түзетілетін болғанда;
мұнай емес тапшылықтың төмендеуіне қол жеткізілгенде шектеуші бюджет
саясатын жүргізу жолымен мемлекеттік шығыстардың тиімділігін және
нәтижелілігін арттыруға бағытталатын болады.
Мемлекеттік бюджет шығыстарының құрылымында 2007 –
2009 жылдары мыналар басым бағыттар болып табылады:
денсаулық сақтау мен бiлiм берудi дамыту;
әлеуметтiк реформаларды одан әрі тереңдету;
индустриялық-инновациялық даму;
аграрлық-индустриялық саясатты іске асыру;
тұрғын үй саясатын iске асыру;
қоршаған орта сапасын тұрақтандыру;
көлік-коммуникация кешенін дамыту;
шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту;
Астана қаласын дамыту.
Орта мерзімді кезеңде денсаулық сақтау саласындағы бюджет саясаты
халықтың салауатты өмiр салтын қалыптастыруға, оның артықшылықтары туралы
хабардар болуын, денсаулық сақтау үшін мемлекет пен адам арасындағы ортақ
жауапкершілікті жоғарылатуға, бастапқы медициналық-санитарлық көмек
деңгейiнде денсаулықты және аурулардың алдын алу жүйесін нығайтуға,
азаматтардың сапалы медициналық және дәрілік көмекке қол жетiмділігін
арттыру жолымен халық денсаулығын жақсартуға, еркiн медициналық
сақтандыруды дамытуды ынталандыруға бағытталады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 13 қыркүйектегі
№ 1438 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау
iсiн реформалау мен дамытудың 2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын (бұдан әрі – Денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамыту
бағдарламасы) іске асыру шеңберінде 2007 – 2009 жылдары алғашқы медициналық-
санитарлық көмек сапасын қамтамасыз ету және ана мен бала денсаулығын
нығайту жөніндегі іс-шараларды іске асыру жалғасатын болады.
Бұдан басқа, Денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамыту
бағдарламасының мынадай іс-шараларын іске асыруды жеделдету жөніндегі
шаралар қабылданатын болады: балалар және бала босандыру ұйымдарының
жарақтандырылуын медициналық жабдықпен жарақтандырудың ең төменгi
нормативiне дейiн жеткiзу, санитарлық-эпидемиологиялық зертханаларды кезең-
кезеңімен жаңартуды жүргізу, АҚТҚ жұқтырған және ЖҚТҚ-мен ауыратындар АҚТҚ-
инфекциялары мен ЖҚТҚ кезінде диагностика, емдеу және медициналық көмек
ұсынудың мерзімді хаттамаларын (стандарттарын) енгізу туралы Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2004 жылғы 12 ақпандағы № 150
бұйрығына сәйкес ретровирусқа қарсы терапиямен қамтамасыз етілетін болады.
Бұдан басқа, Мемлекет басшысының Жолдауын іске асыру үшін:
Астанада осы заманғы медицина ғылымының, практикалық денсаулық
сақтаудың жетістіктерін біріктіретін орталықтардың базасында медициналық
қызметтердің осы заманғы, инновациялық және серпінді кластері, сондай-ақ
халықаралық деңгейдегі беделді университет құрылатын болады;
медицина қызметкерлеріне еңбегінің түпкі нәтижесіне қарай еңбекақы
төлеуге оның сапасын, көрсетілетін медициналық көмектің көлемі мен
күрделілігін, сондай-ақ біліктілік деңгейін ескере отырып, жаңа ұстанымдар
жүзеге асырылатын болады.
Салауатты өмiр салты кешендi бағдарламасын іске асыру жалғасатын
болады.
Заңнамалық кесімдерді жүйелендіру және саланы басқарудың тиімділігін
арттыру мақсатында 2007 жылы Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі
туралы кодекс әзірленетін болады.
Білім беру саласындағы бюджет саясаты әлемдік білім беру кеңістігінде
бәсекеге қабілетті және экономиканың индустриялық-инновациялық даму
қажеттіліктеріне сай келетін білім беру тиімділігінің жоғары жүйесін
қалыптастыруға бағытталатын болады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы № 1459
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005
– 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын іске асыру жалғасатын
болады.
2007 – 2009 жылдары барлық деңгейдегі Білім берудің сапасын
бағалаудың ұлттық жүйесін енгізу жалғасады.
Кейбір жоғары оқу орындарында техникалық мамандықтар бойынша жаңа
магистрлық және докторлық бағдарламалар енгізілетін болады. Магистранттарды
оқыту магистрлер даярлаудың мазмұны мен шарттарына қойылатын талаптардың
деңгейін едәуір арттыруды көздейтін озық әлемдік тәжірибені ескере отырып,
әзірленген білім беру бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылатын болады.
Докторантура біліктілігі жоғары ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрлар
даярлаудың соңғы білім беру деңгейі болады. Магистратураға мемлекеттік
тапсырыспен жаңа бағдарламалар бойынша жыл сайынғы қабылдау 2500-ден астам
адамды, докторантураға 100 адамды құрайды.
Кредиттердiң қайтарылуына мемлекеттiң кепiлдiгiн беруді қамтамасыз
ете отырып, екінші деңгейдегі банктер арқылы студенттерге кредит берудің
осы заманғы жүйесін іске асыру, ұлттық жоғары оқу орындарына шетелдік
оқытушы консультанттарды тарту көзделіп отыр.
Болашақ бағдарламасы шеңберінде әлемнің жетекші оқу орындарына
оқуға жыл сайын үш мың үздік студентті жіберу жалғасады.
Кәсіптік мектептерді, жоғарғы оқу орындарын, педагогикалық кадрлардың
біліктілігін арттыру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен және физика,
химия, биология кабинеттерімен жарақтандыру жолымен жалпы орта білім
беретін мемлекеттік мекемелердің материалдық-техникалық базасы жаңартылады,
мектепке дейінгі және жалпы орта білім беру объектілері күрделі жөндеуден
өткізіледі және қалалар мен облыс орталықтарында білім беру объектілері
салынатын болады.
Мемлекет басшысының Жолдауын іске асыру мақсатында Білім туралы
Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданады және Білім беруді дамытудың
2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына өзгерістер мен
толықтырулар енгізілетін болады.
Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мектепке дейінгі оқытумен қамту
жөніндегі шаралар қабылданатын болады.
Жалпы орта білім беру жүйесінде сараланған ұстанымдарды айқындау
және кәсiптiк бастауыш және орта бiлiм беру ұйымдарында оқуды жалғастыру
үшiн жағдай жасау, сондай-ақ ақпараттық және телекоммуникациялық
технологияларды енгiзу жоспарланып отыр.
Кәсіптік бастауыш және орта білім беру жүйесінде жұмыс берушiлер мен
бiлiм беру жүйесi арасында әлеуметтiк әрiптестiктi дамыту, оқу және
зертханалық жабдықтарды жаңарту, кәсiби даярлық сапасын, техникалық және
қызмет көрсету еңбегi мамандықтары бойынша бiлiктiлiктi беру мен растауды
тәуелсiз бағалау жүйесiн енгiзу жөніндегі шаралар қабылданатын болады.
Кәсіптік жоғары білім беру жүйесінде білім беру қызметтерінің сапасын
кезең-кезеңімен арттыру, еңбек нарығының талаптарына сәйкестiк және
жоғары оқу орны мен мамандық мәртебесiне байланысты гранттың құнын
сараландыру қағидаттарының негiзiнде мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысын
қалыптастыру, бiлiм беруге мемлекеттiк-жеке меншiк кредит беру жүйесiн
жетiлдiру, жетекшi шетелдiк жоғары оқу орындарымен әрiптестiктi дамыту,
техникалық бiлiм берудi дамыту бойынша күш-жiгердi шоғырландыра отырып,
жоғары оқу орындары желiсiн оңтайландыру жоспарланып отыр.
Бiлiктiлігі жоғары басқарушы кадрларды даярлау сапасын арттыру үшін
кадрлар даярлау саласындағы халықаралық ынтымақтастық өрiстейді және
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттiк басқару
академиясы базасында халықаралық стандарттарға жауап беретiн ұлттық басқару
мектебi құрылатын болады.
2007 – 2009 жылдары әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек
саласындағы бюджет саясатының негізгі мақсаттары әлеуметтік
қамсыздандырудың қаржылық орнықты, әлеуметтік әділ үш деңгейлі жүйесін
дамыту, атаулы әлеуметтік көмекті күшейту болып табылады.
Атап айтқанда, мемлекеттік әлеуметтік стандарттарды халықаралық
стандарттарға кезең-кезеңімен жақындату, әлеуметтік төлемдердің мөлшерін
одан әрі кезең-кезеңімен арттыру, мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек
көрсету жөніндегі нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, халықтың тұрмыс
деңгейін бағалаудың халықаралық стандарттарын енгізу жөнінде жұмыстар
жүргізу көзделіп отыр.
Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2004 жылғы 30 қарашадағы
№ 1241 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында әлеуметтiк
реформаларды одан әрі тереңдетудiң 2005 – 2007 жылдарға арналған
бағдарламасын іске асыру жалғасатын болады.
Мемлекет басшысының 2006 жылғы 1 наурыздағы Жолдауына сәйкес 2006
жылғы 1 шілдеден бастап өңірлік әскери жанжалдарға қатысушылар мен халықтың
кейбір басқа да санаттары үшін арнайы мемлекеттік жәрдемақылар мөлшерін
ұлғайту жоспарланып отыр.
Бұдан басқа, 2006 жылғы 1 шілдеден бастап әлуеттік құрылымдар
зейнеткерлерінің зейнетақы төлемдерін біржолғы сараланған арттыру көзделіп
отыр.
2007 жылдан бастап зейнетақылар мен жәрдемақылар айдан айға қағидаты
бойынша төленетін болады.
Елге қоныс аударушылардың ағынын одан әрi ынталандыру, демографиялық
ахуалды жақсарту және Қазақстан Республикасының халық санының өсуiн
қамтамасыз ету мақсатында 2007 – 2009 жылдары көші-қон квотасы бойынша
келген жыл сайын 15000 отбасын құрайтын оралмандар отбасыларын көшiрудi
ұйымдастыруға, әлеуметтiк қорғауға және тұрғын үймен қамтамасыз етуге
бюджет қаражаты бөлiнедi. Бұдан басқа, оралмандардың көші-қон квотасына
оралмандарды қосудың өлшемдері айқындалатын болады.
2007 – 2009 жылдары мәдениеттің осы заманғы дамыған жүйесін
қалыптастыруға, бірыңғай мәдени-ақпараттық кеңістікті нығайтуға, тарихи-
мәдени мұраны сақтау мен дамытуға, қоғамдағы және мемлекет құрылымындағы
демократиялық бастаулар мен iшкi саяси тұрақтылықты нығайтуға бағытталған
жағдайды қамтамасыз ету және халықтың дене шынықтыру және халықаралық спорт
аренасындағы қазақстандық спортшылардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру
үшін спортты дамытудың тиімді жүйесін құруға арналған мемлекеттік бюджеттің
шығыстары көзделген.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1998 жылғы 27 ақпандағы
№ 3859 Жарлығымен бекітілген Жiбек жолы тарихи орталықтарын қайта
өркендету, түркi тiлдес мемлекеттердің мәдени мұраларын сақтау және
сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау, Тілдердi қолдану мен
дамытудың 2001 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламаларын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 қыркүйектегі
№ 1009 қаулысымен бекітілген Көне Отырарды қалпына келтiру
2005-2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру
жалғасатын болады.
2007 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы
21 қарашадағы № 1673 Жарлығымен бекітілген Шетелде тұратын
отандастарды қолдаудың 2005 – 2007 жылдарға арналған мемлекеттiк
бағдарламасын іске асыру аяқталады.
Осы бағдарламаны іске асыру жөніндегі жүргізіліп отырған іс-шаралар
тұрақты негізде мәдени-ізгілік байланыстарды қолдау, шетелде тұратын
отандастарды Қазақстан Республикасының оқу орындарында оқытуға даярлау
және оларды ақпараттық қамтамасыз ету үшін жағдай жасайды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 24 қарашадағы
№ 1161 қаулысымен бекітілген Мәдениет саласын дамытудың
2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру
классикалық және халық өнерiнiң үздiк дәстүрлерi негізінде мәдениетті
дамыту үшін жағдай қалыптастыруға ықпал етеді.
Этностық және конфессиялық келiсiмнiң қазақстандық моделiн
жетілдiрудiң 2006 – 2008 жылдарға арналған бағдарламасы этносаралық және
конфессияаралық қатынастарды үйлестiру, қоғамдағы әлеуметтiк шиеленiстi
азайту үшiн негiз құруға мүмкiндiк бередi, әлеуметтiк практикаға
толеранттық мiнез-құлық нормаларын және экстремизмнiң алдын aлу және оған
қарсы әрекет ету тетiктерiн енгізудi қамтамасыз етедi, қоғамдағы әлеуметтiк-
саяси жағдайлардың өзгеруiне икемдi ден қою үшiн жағдайлар жасайды.
Қазақстанның тартымды туристік объект ретіндегi беделiн қалыптастыру,
ұлттық туризм өнiмдерiн қалыптастыру және оның әлемдiк деңгеймен
салыстыруға болатын сапасын қамтамасыз ету, саланы мемлекеттiк реттеудi
қолдау және оның оңтайлы әдiстерiн таңдау негiзiнде туризмдi кешендi дамыту
мақсатында әзірленетін Туризм саласын дамытудың 2006 – 2008 жылдарға
арналған бағдарламасы іске асырылатын болады.
Азаматтық қоғамды дамытудың 2006 – 2008 жылдарға арналған
тұжырымдамасы демократиялық процестер мен азаматтық қоғам институттарын
біртіндеп дамытуға бағытталатын болады. Оны іске асыру мақсатында
демократиялық дәстүрлерді қорғау жүйесі қалыптасады және Қазақстан
Республикасындағы демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу және
нақтылау жөніндегі мемлекеттік комиссияның қызметін қамтамасыз ету үшін
қажетті жағдайлар жасалады.
Мемлекеттік ақпараттық саясатты одан әрі жетілдіру және
қазақстандықтардың саяси, құқықтық мәдениетін арттыру жұмысын жалғастыру
мақсатында ақпараттық кеністіктің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың 2006 –
2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы және Қазақстан Республикасының
азаматтарын патриоттық тәрбиелеу жөніндегі 2006 – 2008 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы әзірленуде.
2007 жылы Мұрағат iсiн және құжаттама жүйелерiн дамытудың
2007 – 2009 жылдарға арналған бағдарламасы және Қазақстан Республикасында
дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2007 – 2009 жылдарға арналған
мемлекеттiк бағдарламасы әзірленетін болады.
Мемлекет басшысының Жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан
Республикасының Үкіметі әкімшілік реформа жөніндегі жұмысты жалғастыратын
болады, онда мемлекеттік басқарудың ұйымдық құрылымын оңтайландыру жолымен
мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру, мемлекеттік органдар мен мемлекеттік
басқару деңгейлерi арасындағы өкiлеттіктердiң аражігін нақты әрі оңтайлы
қайта бөлу және бекіту, бюджеттік қатынастар жүйесін жетілдіру, мемлекетке
тән емес функцияларды бәсекелi секторға беру қарастырылады.
Мемлекеттiк қызметшілерге еңбекақы төлеуді жетілдiру жөніндегі жұмыс
жалғасатын болады. Атап айтқанда, мемлекеттiк қызметшілерге, сондай-ақ
мемлекеттік қызметші болып табылмайтын мемлекеттік мекемелердің және
қазынашылық кәсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің жаңа
ұстанымдары әзірленуде.
Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
мен Қазақстан Республикасы Мемлекетік қызмет істері агенттігінің
мемлекеттік әкімшілік қызметшілеріне олардың қызметінің тиімділігін бағалау
негізінде жұмыстың үздік нәтижелерін көрсететін, сыйлықақы беру жөніндегі
пилоттық жобаны іске асыру нәтижелеріне қарай мемлекеттік әкімшілік
қызметшілерге сыйлықақы беру жүйесі қалған мемлекеттік органдарға
енгізілетін болады.
2007 жылы бюджет саласы қызметкерлері мен мемлекеттік қызметшілердің
жалақысы орта есеппен 30 %-ға ұлғаяды.
Қорғаныс мұқтаждарына арналған шығыстарды жоспарлаудың негізі
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құрудың, реформалаудың кезеңдері
және әскери-экономикалық қамтамасыз етудің негізгі бағыттары айқындалған
Қазақстан Республикасының Әскери доктринасы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 – 2008 жылдарға арналған
бағдарламасына сәйкес қазіргі уақытта жаңа Әскери доктрина әзірленуде.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 31 желтоқсандағы
№ 1383 қаулысымен бекiтiлген Төтенше жағдайлардың алдын алудың
және оларды жоюдың мемлекеттiк жүйесiн дамытудың 2004 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.