Нарыққа өту жағдайында біздің елде банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мәселесі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ ... ... ... ...16
2.1 Банктік қызметті бақылау және талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Жаңа банктік қызметтер және өнімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3 ҚАЗАҚСТАНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ ... ... ... ...16
2.1 Банктік қызметті бақылау және талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Жаңа банктік қызметтер және өнімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3 ҚАЗАҚСТАНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Елімізде жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банктік істі дамытуды жаңа кезеңін ашты. Ерекше актуальділікке біздің елде банктердің және басқа да несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен оны іс жүзінде асыру ие. Қойылған міндетті шешу Қазақстандық және де шетелдік банктердің қызмет етуін зерттеу, тәжірибеде қолдану және тәжірибедегі жұмыс әдістері мен рационалды, прогрессивті формаларын өндірген жағдайда ғана мүмкін.
Капиталдар нарығының дамуы қаражаттарды жинақтау мен инвестициялаудың өзара байланысты процесін жетілдірмей мүмкін емес. Жинақтау өзімен бірге табыс пен тұтыну арасындағы айырманы білдіреді. Инвестициялар бұл табыс алу мақсатындағы қаражаттар салымы.
Қазақстанның алдағы комерциялық банктерін өздерінің табыстылық базасын кеңейту үшін рентабельділігі мен бәсекелестік қабілеттілігін жоғарылату өз клиеттері үшін қызметтер мен операциялардың кең тобын орындауға талпынды. Сонымен бірге банктік қызметінің дамуы клиенттер үшін де, банктің өзі үшін де аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең клиентуралы банктік операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды жинауға ықпал етеді.
Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік банктік қызмет көрсетудің сандық және саналық сипаттамасына әсер етеді. Тұрғындарға дәстүрлі банктік қызметтерді орындаумен бірге, яғни депозиттерге қаражаттарды тартумен, ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп айырысу кассалық қызметтерді көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде қазіргі банктік институттар электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма бойынша маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, қор операциялары, чекстік операциялары, карточкалар ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар, басқа да қызметтер, соның ішінде трастық, ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор операцияларын да орындайды. Тұрғындарға қызмет көрсететін банктердің рөлін активизациялауының мәні аз шығындарды максималды әсерге, яғни банктік қызмет көрсетуде клиенттердің қажеттілігін толық қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектірін кеңейтуге өзіндік құнының төмендеуіне әсер етуден тұрады.
Тақырыптың өзектілігі ол нарыққа өту жағдайында біздің елде банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен оны іс жүзінде асыру керектілігі.
Тақырыпты зерттеудің негізгі мақсаттары болып мыналар саналады: банк кірісін ұлғайту; белсенді операцияларды жүргізуге тәуекелді төмендету; банктің қоғамдық және іскерлік беделін нығайту; банктік депозитінің барлық түрлеріне бос ақша қаражаттарын тарту; банк табысын ұлғайту; шығындарын қысқарту; клиенттерді ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізу.
Капиталдар нарығының дамуы қаражаттарды жинақтау мен инвестициялаудың өзара байланысты процесін жетілдірмей мүмкін емес. Жинақтау өзімен бірге табыс пен тұтыну арасындағы айырманы білдіреді. Инвестициялар бұл табыс алу мақсатындағы қаражаттар салымы.
Қазақстанның алдағы комерциялық банктерін өздерінің табыстылық базасын кеңейту үшін рентабельділігі мен бәсекелестік қабілеттілігін жоғарылату өз клиеттері үшін қызметтер мен операциялардың кең тобын орындауға талпынды. Сонымен бірге банктік қызметінің дамуы клиенттер үшін де, банктің өзі үшін де аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең клиентуралы банктік операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды жинауға ықпал етеді.
Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік банктік қызмет көрсетудің сандық және саналық сипаттамасына әсер етеді. Тұрғындарға дәстүрлі банктік қызметтерді орындаумен бірге, яғни депозиттерге қаражаттарды тартумен, ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп айырысу кассалық қызметтерді көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде қазіргі банктік институттар электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма бойынша маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, қор операциялары, чекстік операциялары, карточкалар ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар, басқа да қызметтер, соның ішінде трастық, ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор операцияларын да орындайды. Тұрғындарға қызмет көрсететін банктердің рөлін активизациялауының мәні аз шығындарды максималды әсерге, яғни банктік қызмет көрсетуде клиенттердің қажеттілігін толық қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектірін кеңейтуге өзіндік құнының төмендеуіне әсер етуден тұрады.
Тақырыптың өзектілігі ол нарыққа өту жағдайында біздің елде банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен оны іс жүзінде асыру керектілігі.
Тақырыпты зерттеудің негізгі мақсаттары болып мыналар саналады: банк кірісін ұлғайту; белсенді операцияларды жүргізуге тәуекелді төмендету; банктің қоғамдық және іскерлік беделін нығайту; банктік депозитінің барлық түрлеріне бос ақша қаражаттарын тарту; банк табысын ұлғайту; шығындарын қысқарту; клиенттерді ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізу.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан 2030» атты стратегиялық бағдарламасы. Алматы, 1997 ж.
2. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» заңы. 1995 жыл.
3. Сейтқасымов Г.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы, 2003ж.- 356 б.
4. Колесникова В.И. Банковское дело. М. 2005. – 334 с.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары.
6. Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика, 2007г. – 13 с.
7. Ж.К. Бекболатұлы. Қазақстанның коммерциялық банктері: мәселелер және әлеуеттер // Қазақстан экономикасы, 1997г., № 9-10.
8. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2005г. – 230 с.
9. Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка: Учебное пособие – М.: ИНФРА – М, 2005г. – 379 с.
10. Ілиясов А.А., Гилимов А.К. «Дағдарыстың ұлттық экономикаға әсері //«Вестник КазНУ» журналы. Экономикалық серия. №4(26). 2008г.
11.Қалиева Г.Т. Қазақстандағы коммерциялық банктер және олардың тұрақтылығын тқамтамасыз ету проблемасы. Автореферат. – Алматы: 1999г.
12. Лаврушин О.И. «Деньги, кредит, банки». Второе издание. -Москва, 2000г. С.210
13. Маркова О. М., Сахаров В. И. Коммерческие банки и его операции. – М.: Банки и биржы. –Москва: Юнити, 1995г. С.450
14. Миркин Я. М. Банковские операции. – М., Инфра-М., 1996г. 172
15. Томас Земерхайм. Пособие по кредитной политике и кредитным процедурам. Алматы, 2004 г – 239 с.
16. ҚР Үкіметінің банк секторын тұрақтандыру жөніндегі одан әрі шаралары туралы
17. Сейтқасымов Г.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы, 2005ж. – 384 б.
18. Смулов А.М. Некоторые аспекты работы банка с проблемными активами // Деньги и кредит, № 5, 2008г. – 245 с.
19. Лаврушин О.Н. Банк ісі. - М: Қаржы және статистика, 2000г.
20. Сейтқасымов Г.С. Банк ісі. – Алматы: Қаржы-Қаражат, 1998г.
21. Ильясов С.И. Управление активами и пассивами банков // Деньги и кредит, № 5, 2008г. – 21 с.
22. Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009 – 2010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары
23. Статистический ежегодник. Алматы. – 2008г.- 451 с.
2. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» заңы. 1995 жыл.
3. Сейтқасымов Г.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы, 2003ж.- 356 б.
4. Колесникова В.И. Банковское дело. М. 2005. – 334 с.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары.
6. Балабанов И.Т. Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика, 2007г. – 13 с.
7. Ж.К. Бекболатұлы. Қазақстанның коммерциялық банктері: мәселелер және әлеуеттер // Қазақстан экономикасы, 1997г., № 9-10.
8. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие – Алматы: Экономика, 2005г. – 230 с.
9. Пещанская И.В. Организация деятельности коммерческого банка: Учебное пособие – М.: ИНФРА – М, 2005г. – 379 с.
10. Ілиясов А.А., Гилимов А.К. «Дағдарыстың ұлттық экономикаға әсері //«Вестник КазНУ» журналы. Экономикалық серия. №4(26). 2008г.
11.Қалиева Г.Т. Қазақстандағы коммерциялық банктер және олардың тұрақтылығын тқамтамасыз ету проблемасы. Автореферат. – Алматы: 1999г.
12. Лаврушин О.И. «Деньги, кредит, банки». Второе издание. -Москва, 2000г. С.210
13. Маркова О. М., Сахаров В. И. Коммерческие банки и его операции. – М.: Банки и биржы. –Москва: Юнити, 1995г. С.450
14. Миркин Я. М. Банковские операции. – М., Инфра-М., 1996г. 172
15. Томас Земерхайм. Пособие по кредитной политике и кредитным процедурам. Алматы, 2004 г – 239 с.
16. ҚР Үкіметінің банк секторын тұрақтандыру жөніндегі одан әрі шаралары туралы
17. Сейтқасымов Г.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы, 2005ж. – 384 б.
18. Смулов А.М. Некоторые аспекты работы банка с проблемными активами // Деньги и кредит, № 5, 2008г. – 245 с.
19. Лаврушин О.Н. Банк ісі. - М: Қаржы және статистика, 2000г.
20. Сейтқасымов Г.С. Банк ісі. – Алматы: Қаржы-Қаражат, 1998г.
21. Ильясов С.И. Управление активами и пассивами банков // Деньги и кредит, № 5, 2008г. – 21 с.
22. Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009 – 2010 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары
23. Статистический ежегодник. Алматы. – 2008г.- 451 с.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ ... ... ... ...16
2.1 Банктік қызметті бақылау және талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Жаңа банктік қызметтер және өнімдер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3 ҚАЗАҚСТАНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ БОЛАШАҒЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..36
КІРІСПЕ
Елімізде жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банктік істі дамытуды
жаңа кезеңін ашты. Ерекше актуальділікке біздің елде банктердің және басқа
да несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен оны іс жүзінде асыру
ие. Қойылған міндетті шешу Қазақстандық және де шетелдік банктердің қызмет
етуін зерттеу, тәжірибеде қолдану және тәжірибедегі жұмыс әдістері мен
рационалды, прогрессивті формаларын өндірген жағдайда ғана мүмкін.
Капиталдар нарығының дамуы қаражаттарды жинақтау мен инвестициялаудың
өзара байланысты процесін жетілдірмей мүмкін емес. Жинақтау өзімен бірге
табыс пен тұтыну арасындағы айырманы білдіреді. Инвестициялар бұл табыс алу
мақсатындағы қаражаттар салымы.
Қазақстанның алдағы комерциялық банктерін өздерінің табыстылық
базасын кеңейту үшін рентабельділігі мен бәсекелестік қабілеттілігін
жоғарылату өз клиеттері үшін қызметтер мен операциялардың кең тобын
орындауға талпынды. Сонымен бірге банктік қызметінің дамуы клиенттер үшін
де, банктің өзі үшін де аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді,
клиенттерге қажетті қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең
клиентуралы банктік операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды
жинауға ықпал етеді.
Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік банктік қызмет көрсетудің
сандық және саналық сипаттамасына әсер етеді. Тұрғындарға дәстүрлі банктік
қызметтерді орындаумен бірге, яғни депозиттерге қаражаттарды тартумен,
ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп айырысу кассалық қызметтерді
көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде қазіргі банктік институттар
электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма бойынша маркетингтік зерттеулер,
валюталық операциялар, қор операциялары, чекстік операциялары, карточкалар
ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар, басқа да
қызметтер, соның ішінде трастық, ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор
операцияларын да орындайды. Тұрғындарға қызмет көрсететін банктердің рөлін
активизациялауының мәні аз шығындарды максималды әсерге, яғни банктік
қызмет көрсетуде клиенттердің қажеттілігін толық қанағаттандыруға, жеке
тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер
спектірін кеңейтуге өзіндік құнының төмендеуіне әсер етуден тұрады.
Тақырыптың өзектілігі ол нарыққа өту жағдайында біздің елде
банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен
оны іс жүзінде асыру керектілігі.
Тақырыпты зерттеудің негізгі мақсаттары болып мыналар саналады:
банк кірісін ұлғайту; белсенді операцияларды жүргізуге тәуекелді төмендету;
банктің қоғамдық және іскерлік беделін нығайту; банктік депозитінің барлық
түрлеріне бос ақша қаражаттарын тарту; банк табысын ұлғайту; шығындарын
қысқарту; клиенттерді ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету бойынша жұмыс
жүргізу.
Банктік қызмет-нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім оның негізгі мақсаты-пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады: қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Банкттік қызметтердің
тәуекелді екендігін растайтын және аса бір ерекшелігі болып табылатын
факторға халықаралық көлемде қалыптасқан олардың патенттік қорғалмағандығы
жатады.
Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет
ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге
бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада
бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік
салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банктік істегі сәттілік және
сәтсіздік жеке банктік фирмалардың бақылауынан тыс жалпы факторлармен
анықталады. Оларға банктік қызметті реттеу, экономикалық жағдайлар,
пайыздық ставкадағы ауытқулар.
Кез келген елдің банктік қызметтер механизмі мен банктік жүйесінің
қызмет ету ерекшеліктері мен мәселелері өндіргіш күштердің даму деңгейі
банктік қызметтер нарығында әрекет ететін жалпы заңдылықтар бірдей жұмыс
істейді. Оларға, әсіресе, бәсекелестік күрес, пайда алу мақсатында ақша
қаражаттарын тарту және орналастыру, банк қызметтерін мемлекеттік реттеудің
міндетті жүйесі, ең алдымен орталық банктердің ақша-несие саясаты жатады.
Интеграциялық процесстердің даму және әлемдік шаруашылыққа дамушы елдерді
тарту шегі бойынша осы елдердің банктік жүйесі ссудалардың капитал және
банктерден қызметтердің халықаралық нарығында болып жатқан процестермен
өзара байланысты және соған тәуелді болады.
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ
1. Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы
Банктік қызмет-нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім оның негізгі мақсаты-пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Банкттік қызметтердің
тәуекелді екендігін растайтын және аса бір ерекшелігі болып табылатын
факторға халықаралық көлемде қалыптасқан олардың патенттік қорғалмағандығы
жатады.
Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет
ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге
бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада
бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік
салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банктік істегі сәттілік және
сәтсіздік жеке банктік фирмалардың бақылауынан тыс жалпы факторлармен
анықталады. Оларға банктік қызметті реттеу, экономикалық жағдайлар,
пайыздық ставкадағы ауытқулар.
Қазақстан Республикасында экономиканың нарықтық механизмінің құрамдас
бөлігі болып табылатын КБ-дің жоғары ұйымдастырылған жүйесін құру үшін
өнеркәсібі дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу және қолдану базасында
банктік қызметтердің кең жүйесін қалыптастырып, дамыту керек.
Өндірістік күштердің дамуының қазіргі деңгейі банктік сектордан ірі
өнеркәсіптерге, сауда компаниясына және тұрғындарға қызметтердің кең
көлемін көрсетуді талап етеді. Банктік қызметтердің жаңа нарығының
қалыптасуы басталды.
Қазақстан Банктердің операциясын шартты түрде 3 топқа бөлуге болады.
-пассивтік операциялар (қаражаттарды тарту)
-активтік операциялар (қаражаттарды орналастыру)
-комиссионды-делдалдық және сенімділік (трасттық) операциялар
Банкпен жүргізілетін операциялардың осы тобының әрқайсысы банкке
клиенттерді таратудың белгілі бір дәрежесін, банкпен ұсынылатын
қызметтердің белгілі бір үлесін білдіреді.
Банкттердің тартылатын қаражаттарының көп бөлігі талап еткенге
дейінгі, мерзімді, жинақ депозиттері түрінде банкке ақша сомасын салатын
клиенттің тікелей қатысуында қалыптасады. Клиент ынтасына байланысты банк
клиент ұтысына сәйкес операцияларды жүргізе отырып оған қандайда бір
қызметтерді ұсынады. Пассивті операцияларда клиенттердің өзінің қатысу
дәрежесі үлкен емес, бірақ банкке орналастырылған оның ақша қаражаттарының
рөлі үлкен.
Қазіргі әлемдік экономика еңбек өнімділігінің жедел өсуімен
сипатталады, оның негізіне постиндустриялық қоғам негізінен құруды жүзеге
асыруға қабілетті технологиялық және ақпараттық жетістіктерді пайдалану
жатады.
Шаруашылық аралық байланыс пен экономикалық өнімді интерсификациялау
факторы ретінде қызметтер сферасының үлесінің өсуі жағына халықаралық
көлемде ұлттық экономиканы қайта құру жүріп жатыр. Соңғы онжылдықта
стратегиялық және оперативті міндеттерді орындау бойынша іскерлік қызмет
секторы басым дамыды.
Бұл процесс нарықта өнімді өткізудің қиындау тенденциясынан туындады.
Қазіргі қоғамда тұтыну құрылымы жеке сипатқа тән болғандықтан,
субъектілердің іскерлік қызметтерді көрсету ынтасы орындаудың жоғары
интеллектуалды деңгейін қажет ететін кәсіби өнімді жасауға жұмсалған.
Іскерлік қызметтер кешенін ұсыну бойынша әмбебап институт болып
коммерциялық банктер табылады, олардың қызметтері тек дәстүрлі несиелік
ақшалай операцияларды ғана қамтымайды. Сонымен бірге консалтинг,
инвестициялауда, лизингте, трастта және басқа да қызметте клиенттердің
қажеттілікін қанағаттандыруды да қамтиды. Банктік қызмет қазіргі таңда
жанама қаржы сипатын алады және шаруашылық қызметтің қаржы нәтижелерін
оптимизациялауға арналған.
Банктер клиенттерге активті операцияларды жүргізуде қызметтерді ұсыну
маңызды рольге ие, олардың ішінде несиелік операциялардан басқа жеке саясат
шегінде, тапсырма бойынша, клиент ұтысына және оның есебінен банкпен
жүргізілетін құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар кіреді. Клиент
операциялардың келесі тобына толық қатыса алады. Клиент тапсырмасы бойынша
жүргізілетін сенімділік және комиссиондық делдалдық операцияларға. Барлық
осы операциялар банктік қызметтерді құрайды. Банктердің клиенттің
қаражаттарын тартудағы мақсаты болып тек пайда алу ғана емес, сонымен бірге
төлемдердің қоғамдық қажетті функциясын орындау мүмкіндігі табылады.
Осылайша Қазақстан банктердің қызметі бұл белгілі бір төлем үшін
клиент ұтысына оның тапсырмасы бойынша жүргізілетін банктік операциялар
деген қорытынды жасауға болады.
Кез келген елдің банктік қызметтер механизмі мен банктік жүйесінің
қызмет ету ерекшеліктері мен мәселелері өндіргіш күштердің даму деңгейі
банктік қызметтер нарығында әрекет ететін жалпы заңдылықтар бірдей жұмыс
істейді. Оларға, әсіресе, бәсекелестік күрес, пайда алу мақсатында ақша
қаражаттарын тарту және орналастыру, банк қызметтерін мемлекеттік реттеудің
міндетті жүйесі, ең алдымен орталық банктердің ақша-несие саясаты жатады.
Интеграциялық процесстердің даму және әлемдік шаруашылыққа дамушы елдерді
тарту шегі бойынша осы елдердің банктік жүйесі ссудалардың капитал және
банктерден қызметтердің халықаралық нарығында болып жатқан процестермен
өзара байланысты және соған тәуелді болады.
Бірақтан, банктік бизнесті әмбебаптауға деген жалпы тенденцияға
қарамастан клиенттердің қажеттіліктерін кешенді қанағаттандыру үшін кейбір
елдерде (мысалы, АҚШ-та) мамандануға әкімшіліктік шекараларды қою жолымен
ҚБ-ті еркін экономикалық таңдауды шектейтін шаралар қолданылады. Осы түрде,
әсіресе банктік қызметтер нарығына тиімді реттеуші араласу және жекелей
монополизацияны жою мәселелері шешіледі.
Банк жүйесі-нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының
бірі. Банктердің дамуы, товарлы өндіріс пен айналымының дамуы бірдей жүрді
және тығыз байланысты. Сонымен бірге ақшалай есеп айырысуды жүргізе отырып,
экономика субъектілерін несиелендіріп, капиталды қайта бөлуде делдал бола
отырып банктер қоғамының еңбектердің өнімділігінің өсуіне әсер етеді және
жалпы тиімділігін жоғарлатады.
Банктік қызметтерді жүргізу және өндірістердің тарихи процесін 3
негізгі сатыға бөлуге болады, олардың әрқайсысы үшін өзіндік базалық идея
тән болады.
Еркін бәсекелесті классикалық капитализм қоғамын құру кезінде,
капиталистік қатынастар қызмет етіп, дамып тұрғанда ҚБ-ң қызметі депозиттік
ссудалық қызметті жетілдіруге бағытталған етін, ал ҚБ-тер заемщиктер мен
бос ақша қаражаттарының иелері арасындағы ақша капиталының қозғалысында
делдалдық қызметті атқарды. ҚБ-ң стратегиялық саясатындағы басқару идеясы
ссудалық капитал өсімінің перспективалары туралы, клиенттердің экономикалық
жағдайы мен қаржылай сенімділігі, субъектілердің операциялары мен жағдайы
туралы ақпараттардың объективті кешенін қалыптастыруға бағытталған.
Монополистік капитализм кезеңі ақшалай және өнеркәсіптік капиталға
бақылау жүргізу мүмкіндігінен тұратын банктердің жаңа ролін құрайтын және
банктік капиталды шоғырландырумен байланысты. Банкттік монополиялардың
пайда болуымен ерекшеленеді. Мұндай жағдай КБ-терге өзінің ыңғайы бойынша
несие нарығын реттеуге мүмкіндік берді. Басқару құрылымында ең алғы
позицияны қажеттіліктер мен ұсыныстарды жоғары пайда алуды қамтамасыз ету
үшін қанағаттандыру мақсатында анықтау идеясы алады, КБ-тердің
инвестициялық белсенділігінің негізі қалыптасады.
КБ-ң ақпараттық менедментінің кешенің құрамы өзінің құнды қағаздарын
шығару және қор нарығының қатысушыларының құнды қағаздарын сатып алу-сату
жайлы, инвестициялық қызметпен байланысты ақпараттар үлесін ұлғайту
бағытында өзгереді.
Технологиялық және ғылыми-техникалық өзгерістерінің қазіргі кезеңі
ақпараттық алмасуының халықаралық жүйесінің құрылуымен сипатталады, ал
банктік қызметтердің таралу сферасы ұлттық сипат алады. Жаңа экономикалық
жағдайда пайданың үздіксіз нормасын қамтамасыз ету клиенттердің ұсыныстары
мен қажеттіліктерін анықтауға және детализациялауға бейімделуі қажет етеді.
Менеджменттердің басты мәселесіне банктік капиталының қызмет етуінің
тиімділдігі мен есеп айырысу рентабелдігін қамтамасыз етуде тұтынушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру жатады. Менеджмент процесі барлық кезеңде
оның ақпараттық құрамына байланысты, сондықтан КБ-ті басқару жүйесіндегі
қазіргі әлемдік тенденцияны маркетингтік менеджмент ретінде белгілеуге
болады.
70-ші жылдары банктер өзінің клиенттермен қарым-кқатынасын
маркетингтік талдауға кірісті. КБ-тер мен басқа қаржы-несие институттар
арасындағы бәсекелестің күшеюі нәтижесінде маркетинг үлкен мәнге ие болды.
Кейбір елдерде жарнама және маркетинг мәселелерін зерттеуге маманданатын
арнайы зерттеу институты құрылды. қазіргі кезде банктік сферадағы маркетинг
түсінігі келесі негізгі компоненттерден тұрады.
1. Қызметтерді ұсыну үшін әрекет ететін және потенциавлды нарықтарды
анықтау
2. Банктік қызметтерді тиімді ұсынатын сферадағы таңдау және осы сферадағы
клиенттердің қажеттілігін анықтау
3. Қызметтердің әрекет ететін түрлерін дамыту және жаңа түрлерін жасау үшін
қысқа және ұзақ мерзімді мақсаттарды белгілеу
4. Банк жағынан қызметті сапалы орындау мен оларды орындаудан пайда алуға
үнемі бақылау шарттарын сақтай отырып қызметтерді ұсыну
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің КБ-терінің көпшілігі қазіргі
таңда клиенттерге қызметті өзіндік товар ретінде, ал қызметтерді ұсынуды-
осы товарды сату ретінде қарастырады. Товар ретінде қызметтерді сату
қағидасының қалыптасуына көптеген банктердің саясаты бейімделген. Бұл идея
банктік қызметерлерді оқытудың қазіргі курстарында шешуші болып табылады,
олардың міндеті тек банктік істі үйрену ғана емес, сонымен бірге банк
қызметкерлері мен клиенттердің белсенді, әрі сапалы әрекет етуін көрсететін
банкте белгілі бір атмосфера құру өнерін де үйрену табылады.
Қазіргі батыс банктермен ұсынылатын қызметтердің көлеміне қарамастан,
көптеген банктер оны үздіксіз ұлғайтуға тырысады. Өзінің барлық қаржы
талаптарын қанағаттандыруға қабілетті мекеме деп санамай, өмірді сақтандыру
бойынша, ипотекалық несие бойынша, іскерлік кеңес алу бойынша қызметтерді
алу мақсатында басқа несие-қаржы институтарына баруымен түсіндіреді.
Ерекше ғылыми-тәжірибелік мүддені нарықты сегментациялау мәселесі
құрайды. Көптеген елдердің банктері қажетті банктер қызметке байланысты
клиенттерді әртүрлі топтарға бөлу қажеттілігін түсінді.
1-шіден, бұл нарықтың вертикалды деңгейіне бейімделген маркетинг,
оның мәні осы қызметті жүзеге асыру жолдарын іздеуде немесе тұтынушылардың
осы тобы бойынша жақын қызметтер тобын іздеуде. Банктер өздерінің бұрынғы
нарығын ұстап қалуының орнына, өз қызметтері үшін үнемі жаңа нарық құруға
тырысады.
2-шіден, банктік қызметтердің барлық кешені бойынша тұтынушылардың
қажеттілігін қанағаттандыруды көрсететін нарықтың горизонталды деңгейіне
бейімделген маркетинг. Маркетингтің дамуының осы 2 негізгі бағыттар банктік
істі мамандандыру мен әмбебаптауда өзара тенденцияларды түсінуде негізгі
кілт болып табылады.
КБ-тер алдына қойған мақсатқа жету үшін маркетингтік әдістер арқылы
оны қоршаған маркетингтік ортаны зерттеп, сараптауы керек және сыртқы орта,
банктік ішкі жағдайы және даму стратегиясы арасындағы қозғалмалы байланысқа
қол жеткізуі керек.
КБ-тердің маркетингтік ортасы-бұл банктен тыс әрекет ететін және
маркетинг қызметінің басшыларына клиенттермен жақсы қатынасты қолдауға және
белгілеу мүмкіндігіне әсер ететін күштермен белсенді субъектілердің
жиынтығы. КБ-ның маркетингтік ортасын зерттеуді келесі түрде жүргізуге
болады.
- Жалпы әлеуметтік ортаны зерттеу
- Банктік іспен байланысты ғылыми-техникалық даму жағдайын зерттеу;
- Нарықтық сұранысты зерттеу, анықтау;
- Бәсекелстіктерді зерттеу;
- Өткізу ортасын талдау,
Нарықтағы анықсыздықтың болуынан және банкті қоршайтын маркетингтік
ортаның үздіксіз өзгеруіне байланысты банктің шаруашылық қызметінде әртүрлі
тәуелсіздіктер болады. Сондықтан, пайда алуға тырыса отырып КБ-тер банктік
капиталдың қауіпсіздігін кепілдеуі керек, себебі банктің шаруашылық қызметі
және оның салдары елдердің әлеуметтік экономикалық өміріне терең әсер
етеді. Осыған байланысты банк активтері мен пассивтерін басқаруды
әлеуметтік банктер маркетингті қолдану керек. Бұл КБ-тердің операцияларды
жүргізуге келесі принциптерді орындау қажеттілігін білдіреді.
- қауіпсіздік принципі;
- айналымдылық принципі
- рентабелдік принцип;
Банктік маркетинг бұл басқару қызметі ең жоғарғы пайда алу үшін негізгі
маркетингтік әдістерді пайдалана отырып, клиенттердің нақты қажеттіліктерін
ескере отырып, банктік өнімнің ең тиімді нарығын іздеу және пайдалану.
Банктік маркетинг жалпы тұтас басқару процесі болып табылады. Оның мазмұны
банкті басқару мен шаруашылық жүргізудің барлық сфералапрын қамтиды. Ол
келесілерден тұрады:
- Банктік нарықта сұранысты болжау, зерттеулер жүргізу;
- Банктік өнімдер нарығын сегменттеу және мақсатты нарықты таңдау,
тұтынушылардың нарықтағы тәртібін зерттеу;
- Банктік шаруашылық концепциясын анықтау;
- Маркетингтік әдістерді қолдану және комбинациялау (тауар, баға және
өткізу каналдары, өткізуді ынталандыру және т.б.) және банктік
маркетинг тактикасын анықтау;
- Маркетингтік стратегияны анықтау оны басқару және бақылау.
Банк өзіндік тауар өндірушісі, яғни қаржы қызметтерін өндіруші болып
табылады. Сондықтан банктер өнімі деп банк жүргізетін кез-келген қызмет
немесе операция саналады. Банктік маркетинг банктің ұйымдық және басқару
режимі және банктік қызметтер болып табылатын банктік жүйеге талдау
жүргізуді қажет етеді.
Ұйымдық және басқару режиміне макродеңгейде реттеу әдістері мен есеп
алу, валютаны ақшаны, несиені, пайыздарды басқарудың негізгі режимі негізгі
клиент нормативтері мен қызмет мақсаты, функцияларды бөлістіру ұйымдық
құрылымы кіреді. Ол банктің қызмет етуінің макроортасы болып табылады және
ерекше әлеуметтік мәнге ие.
Батыс елдерге қарағанда Ресейде маркетингтің қалыптасуы шаруашылық
нарықтың құрылымының дамуымен бірге жүрді. Бұл жағдай Ресейлік ерекшелікті
есепке алатын және нарыққа бейімделген Ресейлік банктер жүйе үшін
маркетигтің мәнін күшейтеді.Маркетингтің жалпы идеологиялық принциптеріне
келсек, кез келген нарық үшін сенімді және қаржы институттардың тәжірибесін
растайтын даусыз жүйенің бірлігін функционалдық және әдістемелік жүйесінің
бірлігін қамтамасыз ету туралы тұжырым табылады. Және банкті басқару
жүйелері маркетингтік зерттеу мақсатына қол жеткізуде негізгі мәнге ие.
КБ-тердің функцияларындағы маңызды принциптік өзгерістер қазіргі
кезеңде аса қөңіл бөлу зонасы маркетинг бағытына коммерциялық банк
қызметінің негізгі өнімі ретінде банктік қызметтерді өңдеу және сатуға
ауысуынан тұрады. Сонымен бірге КБ-тер ақша капиталын жинақтау базасында
жаңа міндеттемелерді құру және оларды қаржы нарығының басқа
контрагенттерінің міндеттемелеріне нарықтың механизмін ауыстыру, ақша
капиталын салааралық бөлістіруді қамтамасыз етуде маңызды функцияны орындай
отырып, депозиттік мекемелерді болып қалуда.
Банктік қызметтер маркетингтік коммерциялық мақсаттарда пайдалану үшін
банк қызметтеріндегі қоғам қажеттілігін анықтау және зерттеу стратегиясы
ретінде анықтауға болады. Маркетингтің жеке мәселелерін өңдеу тереңдігі
банктік қызмет маркетингімен айналысатын персоналдың кәсіби мамандығы, банк
қызметінің мамандығы мен оның дамуының жалпы стратегиясына, көлеміне
байланысты әртүрлі болуы мүмкін.
Банк қызметі менеджментіндегі маркетингтік зерттеулердің ролін
өнеркәсібі дамыған елдерде ақша капиталын либеризациялау және ашық нарықта
операцияларды кеңейту жолымен экономикалық реттеу процесінде нарықтық
әдістерді пайдалануда Орталық банктің ынтасын растайды. Сондықтан шет
елдердің банк жүйесін басқару әдістемесі мен мемлекеттік органдар құрылымын
заңдылық базасын талдау Ресейде басқарудың балансталған жүйесін құру үшін
және банктік жүйені реттеу үшін қажет.
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару
ҚР-да несие банктік жүйені басқару функциясын мамандандырылған орган
ұлттық банк орындайды, оның негізгі міндеттері болып несиелік мекемелердің
қызметін реттеу және қадағалау болып табылады. Заң бойынша Ұлшттық банк
мемлекеттік биліктің басқарушы және атқарушы органдарынан тәуелсіз және өз
қызметін ҚР заңдарының және өз жарғысының негізінде жүргізеді, ол өз
шығыстарын меншікті кірістер есебінен жүзеге асыратын заңды тұлға болып
табылады және үкімет міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Аталған
заңдардың прогрессивті ережелері несиелік мекемелері үшін теңестірілген
заңдылық базаны құрмайды.
Нарықтық экономиканы қалыптастыруға бейімделген экономикалық реформа
мүліктік қатынастар сферасында, шаруашылық қызмет сферасында, экономиканы
ұйымдастыру және басқару сферасындағы өзгесітерге әкелді, олар елдің ақша
несие жүйесінің құрылымына және қызмет етуінің жаңа талаптарын тудырады.
ҚР банктік қызметтер секторы 2-ші деңгейлі секторларында операцияларды
жүргізу мүмкіндігін береді және клиенттерге қаржы қызметтерінің кең көлемін
береді. Осы түрде, КБ-тер жүйенің негізгі және базалық буынына айналды.
Қазіргі әмбебап құрылымда заңдар операциялардың жеке түрі мен қаржылық
қызмет көрсетусферасына қатысты шектеулерден тұрмайды. Барлық несиелік
қаржы институттары мәміленің кез-келген түрін жүргізе алады және
клиенттерге операциялардың толық көлемін ұсына алады. Әмбебап банктердің
мұндай типі Германия, Франция, Щвейцария, Ұлыбритания елдерінде
қалыптасқан. Бұл елдерде банктік сектордың қызмет етуінде үлкен рольді
қаржы институттарының өзін-өзі бақылауының жоғары деңгейі, олармен
заңдылықты қатаң сақтай алады.
Несиелік мекемелердің функцияларының өзара ұштастығы және әмбебап
банктердің әйгілілігі банк және банктік қызмет түсініктерін анықтауда
қиындықтарға әкеледі. Банктік қызметтердің басты белгісі болып кәсіби
қызмет ретінде депозиттерді қабылдау және несиелерді беру саналады.
Коммерциялық банк ерекше кәсіпорын болып табылады. Ол ақшалай-несиелік
институты ретінде танылады, сондықтан оны басқару аппаратының құрылымы,
оның жасап отырған өзіндік ерекше іс-әрекетінің таңбасын белгілейді. Мұны
оның жұмысын ұйымдастырудағы белгілі принциптерінің үлгісінде байқауға
болады. Мұның астарында банкке тән қызметтер мен банк операцияларын жүзеге
асыру алғышарттарын жасайтын іс-әрекеттерінің бастапқы күйі түсінігі жатыр.
Әдетте, банктер қызметтік нышаны бойынша ұйымдастырылған. Бұл несиелік
мекеменің құрылымы оның орындап отырған қызметіне байланысты болуын
білдіреді.
Банк ұйымдастыру принциптеріне қойылған мақсаттардың сәйкестігі де
жатады. Банктің мақсаты пайда түсіру екені белгілі. Бұл банкте ақша табатын
құрылымдар болу керектігін білдіреді (банк өнімдерін сатып алушыларды
іздестіріп, оны өз шығынынан жоғары бағаға сатады). Табыстарды басқару үшін
бөлімдер құрылады. Олар кірістер мен шығыстарды жоспарлайды, жалпы банк
және оның бөлімшелері бойынша бюджет құрастырады, шығындардың үнемделуін
қамтамасыз етеді.
Банкті ұйымдастыру принциптері арасынан оның жеке бөлімшелерінің билікке
өкілетті иерархиясы принциптерін бөліп көрсетуге болады. Екі билік эшелоны
бар: басқарудың жоғарғы буыны мен банктің өзге бөлімшелері. Жоғарғы буынға
Банк кеңесі, Банк басқармасы, ревизиялық комиссия, банк қызметкерлері
құрамының ең білікті бөлігін біріктіретін және банк жүйесінің түбегейлі
мәселелерін шешетін түрлі комитеттер жатады.
Екінші эшелонға банк бөлімшелерінің бір біріне қарым-қатынаста қатар
бағыну жүйесіндегі клиенттерге қызмет көрсетумен, басқа да жұмыстарды
орындаумен айналысатын барлық өзге басқармалар (бөлімдер) жатады.
Банк басқару аппаратының құрылуында маңызын жоймаған принциптердің бірі
бірлескен және үйлестірілген қызметтерді қамтамасыз ету болып табылады.
Егер кәсіпорын банк мәртебесіне ие болса, ол өзінің құрамында бір
жағынан, өзіне тиісті операцияларды ішінде орындалуын қамтамасыз етіп
отырса, екінші жағынан оның қызметінің қоршаған орта шарттарымен
сәйкестігін қамтитын бөлімшелері болуы тиіс. Кейбір банктер аталған
принципті жүзеге асыру мақсатында банктің түрлі бөлімшелерін үйлестіру мен
өзара әрекет жасауын қамтамасыз ететін арнайы әкімшілік комитет құрады.
Банкті ұйымдастыру принциптерінің арасында басқаруды ұтымды ету
принциптері белгіленеді. Аталған принциптерге сәйкестендіруде банк жұмысы
банк дамуын қамтамасыз ететіндей ұйымдастырылуы тиіс (мысалы, жаңа қызмет
түрлерін енгізу, шығындарды қысқарту, еңбек өнімділігін көтеру бағытында
және т.б).
Банк ұйымдастыру тұрғысында тұтастық пен қоршаған орта жағдайына
сәйкестілігін қамтамасыз ету маңызды. Бұл банкте қабылданған бірыңғай даму
стратегиясының аясында, оның бөлімшелері арасында тығыз өзара байланыс
қалыптасады. Әр бөлімше өзінің қызметін қоршаған орта жағдайының өзгеруіне
сәйкес жетілдіреді 3,50б.
Банк ұйымдастыру жүйесі бақылауды қамтамасыз ету принциптеріне сәйкес
болуы аса маңызды. Бұл жерде міндетті элемент болып ішкі және сыртқы аудит
есептеледі. Аудиторлық тексерулер бас банк аясында да, және оның
филиалдарына да қатысты ұйымдастырыла береді (ішкі аудит).Сыртқы аудит
несие мекемелерін тексеруге лицензиясы бар арнайы аудиторлық фирмалар
тарапынан қамтамасыз етіледі.
Ішкі реттелу, банктің ішкі бөлімшелерінің келісімі ережелерге бағыну
-банк қызметкерлері қызметінің регламенттелуі арқылы қамтамасыз етіледі.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін банктер жеке ұйғарым (жарғы, жеке
бөлімдер мен қызметтер туралы ережелер, біліктілік талаптарын) жасайды.
Банк ісіндегі тәукелділікті басқару процессі келесі 6 кезеңнен тұрады:
1.Мақсатты анықтау. Банк үшін басты мақсат тәуекелділіктің ауыртпалығын
мүмкіндігінше жеңілдетіп, оның зардаптарын барынша азайту. Сөйтіп банкротқа
ұшыраудың жағдайын анықтау.
2.Тәуекелділікті анықтау.Тәуекелділіктің қандай ауқымда және көлемді
болатының анықтап оның әкелетін зардаптарын сезіну.
3.Тәуекелділікті бағалау мүмкін болатын зардаптар шамасы мен оның
ықтималдылығын анықтау. Бұл кезде банк нақты тәуекелділік салдарын
анықтауда озық және өзіндік тәжірибені қолдана отырып математикалық әдістер
мен анықтайды. Банк ісіндегі тәуекелділік түрлеріне байланысты
тәуекелділік.
4.Тәуекелділікті басқару әдістерін таңдау. Тәжірибеде жоғалтулардың алдын
алумен оған бақылау жасау. Тәуекелге бейім банк портфелін сақтандыру
немесе тәуекел салдарын сақтандырусыз қалпына келтіру. Осы нақты әдістері
тәуекелділіктің түрлерін таңдап қолдану.
5.Таңдалған әдісті қолдану. Егер банк тәукеледілікті басару сақтандыру
әдісін таңдаған болса, онда келесі қадам сақтандыру келісім шарт жасау
болып табылады. Егер жоғалтулардың алдын-алу және бақылау әдісін таңдаса,
онда банк мүмкін болатын жоғалтулады есептеп, оны барынша азайту үшін
шаралар жиынтығын қарастырады.
6. Нәтижені бағалау. Нәтижені бағалау банк ісіндегі тәуекел салдарынан
қалыптасқан залалдарды және әрекеттерді толығымен қарастыру мүмкіндігін
беретін шынайы ақпараттар жүйесінің көмегімен жүзеге асырады 3,55 б.
Әр қызметкер өзінің міндеттерін білу керек, сол құжаттарда көрсетілген
ережелерді орындау үшін белгілі білімдер мен іскерлікке ие болуы тиіс.
Сайып келгенде, банктің несиелік мекеменің тұрақтылығы мен сенімділігін
қамтамасыз ету жөнінде қажетті ұйымдастырушылық және экономикалық шараларды
уақыттылы қабылдауы үшін жедел және жеткілікті ақпаратпен қамтамасыз етілуі
де маңызды. Банк инфрақұрылымының жүйелілік элементі бола тұра, ақпараттық
қамтамасыз ету ұйымдастырушылық тұрғыдан банкте тиісті ақпараттарды жинау
және өңдеумен айналысатын ерекше бөлімшелерді (адам топтарын) құру жолымен
жүзеге асады.
Банк құрылымын қалыптастырудағы негізгі мақсат банк қызметі кешенін
басқару қолайлылығында, банк клиенттеріне көрсетілетін қызметтер сапасы мен
банк қызметкерлерінің еңбек өнімділігінің арттырылуына, кәсіпорын ретінде
кірісті шаруашылық жүргізуге қол жеткізу болып табылады.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ерекшелейтін
белгілі қызметтерді орындауында көрініс табады. Коммерциялық банктердің
негізгі операцияларын топтастыра келе, олардың орындайтын негізгі
қызметтерін тұжырымдауға болады:
1.Ақша капиталын шоғырландыру мен жұмылдыру;
2.Несиедегі делдалдық;
3.Шаруашылықтағы есептер мен төлемдер жасауды жүргізу;
4.Төлемдер қаражатын жасау;
5.Құнды қағаздардың шығарылуы мен үлестірілуін ұйымдастыру;
6.Клиенттерге кеңес беру қызметін көрсету.
Уақытша бос қаражатты жұмылдыру мен оларды капиталға айналдыру
-банктердің ежелгі қызметтерінің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың бос
қаражаттарын банктер арқылы шоғырландырылуы бір жағынан, олардың иелеріне
пайыз түрінде табыс әкеледі, ал екінші жағынан, несиелік операцияларды
жүргізу үшін негіз жасайды. Жиналған ақшаны түрлі экономикалық және
әлеуметтік қажеттіліктерге пайдалануға болады. Қаражаттың шоғырлануы және
оның капиталға айналуы нағыз банктер арқылы болып отыр.
Несие берудегі делдалдық коммерциялық банктердің келесі бір маңызды
қызметі болып табылады. Бос қаражат иелері мен қарыз алушылардың тікелей
несиелік қатынасына, оған қажеттілік көретін, несиеге беріліп отырған
капитал көлемін бірлесе иемденуі, сондай-ақ, қарыз алушыға қажет капиталды
босату мерзімі кедергі болып отырған жоқ. Капиталдың иелері мен қарыз
алушылардың арасындағы тікелей несиелік байланысын соңғылардың төлемдер
жасауға қабілетсіздігі де қиындатып отыр. Капитал иесінде қарыз алушының
қаржылық жағдайы туралы ақпарат болмауы мүмкін.
Коммерциялық банктер қаржылық делдал рөлін атқара отырып, мұндай
қиыншылықтарды жояды. Банк несиелері экономиканың түрлі салаларына
бағытталып, өндірісті кеңейтуді қамтамасыз етеді.Тұрақты экономика
ұйымдастырылған және жолға қойылған ақша есебі жүйесінсіз өмір сүре
алмайды. Осыдан, есептер мен төлемдер жүргізудегі банктердің рөлі үлкен
мәңге ие болады.
Кәсіпорын арасындағы есептердің негізгі бөлігі аударым жолымен жүзеге
асады. Банктер төлемдерде делдал ретінде шыға тұра, клиенттерінің тапсырысы
бойынша есеп айырысуды іске асырады, есепшоттарға ақша қабылдайды және
барлық ақша түсімдері мен ақша беруге есеп жүргізеді. Банктердегі
төлемдердің орталықтандырылуы шығындар айналысының азаюына ықпал етеді, ал
есептердің жылдамдатылуы мен төлемдердің сенімділігін көтеру үшін есеп
айырысудың электронды жүйелері енгізіліп жатыр.
Коммерциялық банктердің ерекше функциясы олардың ақша жасау мен жою,
яғни, ақша массасын көбейту немесе азайту қабілетінде болып табылады.
Төлемдер қаражатын жасау банктердің депозиттік және несиелік қызметімен
тікелей байланысты. Депозит екі жолмен жасалуы мүмкін: клиенттің банкке
қолма-қол ақша салуы немесе қарыз алушыға несие беру. Мұндайда аталған
операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әрқалай әсер етеді.
Коммерциялық банктер құнды қағаздардың, атап айтқанда, акциялар мен
облигациялардың шығарылуы мен үлестірілуін жүзеге асыра отырып, эмиссиялық-
құрылтайшылық қызметін атқарады. Мұндайда банктер ақша жинағын өндірістік
мақсаттарға жұмсауға мүмкіндік алады. Құнды қағаздар рыногы несие жүйесін
толықтырады және онымен өзара әрекетке түседі. Ұзақ мерзімді салымдарды
қажет ететін және акциялар мен облигацияларды шығаруға иек артатын
кәсіпорындардың тапсырысы бойынша, банктер ақшаның шағарылуы мен
айналымының мөлшерін, шартын, мерзімін анықтау, құнды қағаздардың түрлерін
таңдау, және де үлестіру міндеттері мен олардың қайталама айналуын
ұйымдастыруды өз мойнына алады. Банктер шағарылған құнды қағаздарды сатып
алу және сатуды өз есебінен немесе банк синдикаттарын ұйымдастыру арқылы
олардың сатып алынуына кепілдік береді, акциялар мен облигацияларды сатып
алушыларға несие береді. Банк ірі компаниялар шығарған қомақты сомаларға
деген міндеттемелерін биржадағы еркін сатулар әдісімен емес, тікелей өзінің
клиенттеріне сату жолымен үлестіре алады.
Соңғы уақытта коммерциялық банктер арнайы несие мекемелері тарапынан
бәсекелестіктің күрт ушығуымен соқтығысып отыр. Бұл банктердің жаңа қызмет
салаларын іздеуге және клиенттерге ұсынылатын қызметтердің санын көбейтуге
әрі қызмет көрсетудің сапасын көтеруге ынталандырады.
Қазіргі жағдайдағы коммерциялық банктер қызметінің кеңею үрдісінің дамуы
жалғасуда. Өздерінің рыноктағы орнын нығайту үшін олар қаржылық
кәсіпкерліктің өздеріне бөгде салаларына еніп, банктерге тән емес
операцияларды белсенділікпен іске асырып отыр. Мұнымен банктердің экономика
қызмет істеуіндегі рөлі арта түседі.
Несиелік операциялар. Банк несиесі дегеніміз-экономикалық қатынастар.
Оның үрдісінде банк қайтарып беру шартымен қарыз алушыларға қаражат
ұсынады. Бұл құнның (неселік капиталдың) банктен (қарыз берушіден) қарыз
алушыға (борышкерлерге) қозғалысын және керісінше жүруін ұйғарады. Қарыз
алушы болып меншік иесінің түріне қарамастан, барлық кәсіпорындар
(акционерлік кәсіпорындар мен фирмалар, жеке кәсіпкерлер) және тұрғындар
шыға алады.
Соңғы уақытта, коммерциялық банктер арнайы несие мекемелері, сонымен
қатар, меншікті қаржы компанияларын құрған ірі өнеркәсіптік корпорациялар
тарапынан бәсекелестіктің шұғыл ұшығуымен соқтығысып отыр. Бәсекелестік
банктердің жаңа қызмет салаларын іздеуге, қызмет көрсетудің жаңа түрлерін
ұсына отырып, қосымша клиенттерді тартуға ынталандырады. Осылайша,
валюталық фьючерстер, биржалық көрсеткіштермен жасалатын мерзімдік
мәмілелер, валюталық опциондар саудасы кең қолданылады.
Банктер ғылыми-техникалық жаңалықтарды енгізуде және әрі қарай таралуында
аса маңызды рөл атқарады. Мұнымен, ғылыми сыйымды салалардағы тәуекелшіл
(венчурлік) бизнестің қаржыландырылу механизмі қамтамасыз етіледі. Ол үшін
АҚШ-тың көптеген коммерциялық банктері өз құрамынан еншілес венчурлі қаржы
компанияларын белгілейді. Ал, батыс еуропалық банктер венчурлік капиталдың
ерекше қорларын жасайды. Банктердің тәуекелшіл бизнесті қаржыландырудағы
материалдық мүддесі тәуекелді компаниялардың құнды акцияларын қор биржасына
шыққанында ірі құрылтайшылық кіріске ие болу немесе ол акцияларды
ұйымдастырылған айналым саласына енгізу.
Банктер нарықтық экономикада бас қаржылық делдал болып табылады. Олар
өздерінің қызметі процессінде ақша рыногында тауарға айналатын жаңа
талаптар мен міндеттемелерді тудырады. Мәселен, банк клиенттердің
салымдарын қабылдай отырып, жаңа міндеттеме-депозитті, ал несиені бере
отырып, қарыз алушыға-жаңа талаптарды жасайды.
Осы жаңа міндеттемелер мен жаңа талаптарды жасау процессі қаржылық
делдалдықтың негізін құрайды. Несие беруші мен қарыз алушыға қаржылық
ресурстардың қозғалысы, ауысуы, қайта құйылуы және қаржылық институттардың
солармен байланысты қызметі қаржылық делдалдық деп аталады.
Қорытындылай келе, коммерциялық банктің құрылуы мен қызметерінің
принциптері мен банктерді басқару құрылымы мен қызметін қарастырдық.
Банк қызметінің сипатына принципті түрде ықпал ететін, активтер мен
пассивтерді қалыптастыру ерекшеліктерін, клиентурамен жұмысты ұйымдастыру
арналуын белгілейтіндіктен банктердің қызметтік мамандануы неғұрлым айқын
байқалғанын көреміз. Мұндайларға инвестициялық және инновациялық,
ипотекалық, жинақ банктері және басқалары жатқызылады.
2. БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ
2.1 Ұлттық қаржы секторында банктік қызметті бақылау және талдау
Еліміздің банк жүйесіне бүгінгі таңда бәсекелестіктің өрістеуі мен
табыстың жалпы деңгейінің төмендеуі тән. Бұл жағдай банк қызметін одан әрі
реформалау, ондағы сапалық жаңарулар мен тұрақтылықты арттыру бағытындағы
Ұлттық банктіңпәрменді саясаты әрекетінде банк санының сапслық жағынан өсу
сипатына қарама – қайшы әсер етіп және оныңазаюын тудырумен қатар қаржы
нарығында тек өздерінің бәсеке – қабілеттігі мен жеткілікті
рентабельдігін қамтамасыз ететін банктердің жұмыс істеуіне көкжиек
ашылатындығын көрсетті.
Қазіргі кезеңде банк жүйесінің болашағы көп ретте экономиканың
макроэкономикалық дамуындағы оң өзгерістермен тығыз байланысты. Инфляцияның
төмендеуі және теңгенің валюталық курсының тұрақтануы – дәстүрлі қаржы
нарықтарындағы табыс операциялары бойынша проценттік мөлшердің төмендеуі
банктер алдында шешуін талап ететін күрделі міндеттер қойып отыр. Мұның
барлығы банктерді қаржы саласындағы тұрақтану процестерінің дамуынан
туындаған төменгі инфляциялық ортаның қатаң жағдайларына бейімделуге мәжбүр
етеді.
Бүгінгі күні экономикалық процестің барлық қатысушылары мен тұтастай
қоғам мүдделі болып отырған тұрақтылық пен сенімділік арқауы болып
табылатын банк жүйесінің қалыптасуы мен жұмыс істеуі – сол банктердің
жеткілікті табысты , рентабельді болуы жағдайында ғана жүзеге асады. Осыған
байланысты жекелеген банктердің экономикалық тиімділігін бағалау мен оны
айқындайтын көрсеткіштерді талдаудың әдістері мен тәсілдері ерекше маңызға
ие.
Жекелеген банктің жұмыс істеуінің әр түрлі жағдайын қарастырғанда
айналып өте алмайтын маңызды мәселенің бірі – рентабельділік. Себебі –
нарық жағдайында әрбір банк қызметінң басты мақсаты – пайда табу немесе
оның мөлшерін жоғарғы деңгейге жеткізу. Сондықтан әлемдік тәмірибеде банк
қызметі тиімділігінің белгісі мен өлшемі ретінде белгілі бір уақыт
аралығында қол жеткізген қаржылық нәтиже мен рентабельділік деңгейі
саналады.
Банктер және банктік қызметтер туралы заңға сәйкес, банкті
ашуға рұқсат беруде бас тартуды санамағанда, банктік операцияларды
жүргізуге берілген лицензия келесідей жағдайларда қайта қайтарылып
алынуы мүмкін:
- рұқсат берген күннен бастап, 6 айдан аса уақыт ішінде банк өз
қызметін бастамаса;
- Ұлттық банк белгілеген пруденциялдық нормативтерді, Қазақстан
Республикасының жұмыс істеп отырған банктік заңдарды жүйелі
түрде бұзу, Ұлттық банк белгілеген нормативтік актілерді бұзу
жағдайлары анықталған кезде;
- Заңмен белгіленген мәліметтер мен есеп берулерді жүйелі түрде
бұрмалау;
- Осы заңмен және банк жарғысы, т.б. қарастырылған тыс
операцияларды жүргізу кезінде.
Банкті ашуға берілетін рұқсатты қайта қайтарып алу, оның
таратылуы туралы шешімге сай келеді.
Банк өз қызметін банк құрылтайшыларының шешімі бойынша осы
заңның 68,69,70,71 баптарына сәйкес тоқтатады.
Банк акционерлері, құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде
қызмет істейді.
Банк жарғысында төмендегідей мәліметтер болуы қажет:
- банк аты және оның орналасқан жері;
- банкпен жүргізілетін банктік операция тізімі;
- жарғы қорының мөлшері және банкпен құрылатын басқа да
қорлардың тізімі;
- банктің басқарма органдары, оның бақылау органы, олардың
құрылымы, құрылуы және қызмет тәртібі жайлы ереже;
- банкті тарату тәртібі.
Банктің қалыпты жұмыс істеуі үшін жарғылық, резервтік,
сақтандыру және басқа да қорлар құрылады.
Жарғылық қор банктің міндеттемесін қамтамасыз етуінің негізі
болып табылады да, ол акция шығару немесе құрылтайшылардың
салымдары есебінен құрылады.
Алғашқы жарғылық және резервтік қорлардың ең төменгі мөлшерін
Ұлттық банк бекітеді. Жарғылық қор жаңа акционерлерді тарту,
құрылтайшылардың қосымша акция сатып алуы, мүлік құнын қайта
бағалауда, дивиденттерді қайта инвестициялау жолдары арқылы
ұлғайтылуы мүмкін. Жарғылық қордың мөлшерін көбейту не азайту
акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен анықталады. Жарғылық
қордың өзгеруі Ұлттық банкте тіркеледі.
Алдын ала белгіленбеген шығындар мен залалдарды жабу үшін
банкте резервтік қор құрылады. Ол-банктің табысынан жыл сайынғы
аударымдар есебінен, жарғылық капиталының сомасының 25% көлеміне
дейінгі мөлшерде құрылады және банктің басқармасының шешімі бойынша
жұмсалады.
Сақтандыру және басқа да арнайы мақсаттағы қорлар банктің
табысынан аударымдар жасау арқылы құрылады; олар басқарма және
жалпы акционерлер жиналысының шешімі бойынша жұмсалады.
Республикамызда мемлекет пен банктің жауапкершіліктері заң
негізінде шектеледі. Банк мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді, сондай-ақ мемлекет те банктің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді.
Банктер өкілетті және атқарушы билік органдарына тәуелсіз түрде
банктің қызметімен байланысты жедел шешімдерді қабылдайды.
Банктердің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкпен қарым-
қатынастары Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызмет
туралы заңның 41-45 баптармен анықталған қағидалар негізінде
қалыптасады. Ұлттық банк өз қызметінде республиканың ақша-несие
жүйесінің дамуы мен нығая түсу мүддесінде-барлық банктік жүйесінің
қалыпты қызмет етуіне ықпал етеді; банктерді банктік қызмет бойынша
керекті нормативтік құжаттармен өз уақытында қамтамасыз етеді;
банктік жүйе үшін қажет кадрларды дайындауға қатысады, банктердің
жұмысына қажетті әдістемелік көмек көрсетеді.
Ұлттық банктің заңмен қарастырылғаннан басқа жағдайларда
банктердің жедел қызметіне араласу құқы жоқ. Оның реттеушілік және
бақылау қызметтері Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы
заңмен шектеледі.
Банктің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың
кредиторлары мен клиенттерінің мүдделерін қорғау және де ақша
айналымын нығайту мақсатында Ұлттық банк, дербес балансы бар,
олардың филиалдарының міндетті түрде орындалуы тиіс экономикалық
нормативтерді бекітеді. Бұл нормативтер сонымен бірге еншілес
банктер және банктік бірлестіктер үшін де қолда.
Ұлттық банк банктердің міндетті нормативтерді сақтауын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы заңмен анықталған
өкілеттерге сәйкес, олармен шығарылатын нормативтік актілердің дұрыс
қадағалау жүргізеді.
Банктер Ұлттық банкке баланстарды ұсыну, есеп беру және банктік
қызметпен байланысты басқа құжаттарды беруге міндетті. Бірақ та
алынған мәліметтер жариялануға жатпайды.
Ұлттық банк өз өкілеттілігіне сәйкес кез келген банктерге барып
өзіне қажетті сұрақтар бойынша тексеру жүргізе алады. Банктердің
пруденциалдық нормативтерді бұзғандағы анықталатын жағдайда, Ұлттық
банк бұл кемшіліктерді жою үшін белгілі бір мерзімде шара қолдана
немесе басқадай шарттарды бекітеді.
Қазақстан Республикасының банктер мен банктер мен банктік
қызмет туралы заңға сәйкес банктік операцияларды мерзімдер мен
шарттарға қатысты оның жазғандарының орындалмауы, есеп берулерді
бермеуі немесе олардың толық емес болуы, жылдың қорытындыларын
шығынмен аяқтағанда анықтаған жағдайларында Ұлттық банк – банк
құрылтайшылары алдында банкті қаржылық жағынан сауықтандыру шараларын
жүргізу, оның жетекшілерінің ауысуы, банкті қайта ұйымдастыру
немесе тарату жайлы сұрақ қоя алады және де мынандай санкциялар
қолданады:
- заңдармен бекітілген, ақшалай айып – пұлдарды өңдіріп алу;
- банк дебиторларының қарыздарын Ұлттық банкте орналастырылған
резервтік қордан беру;
- осы заңның 42-бабымен қарастырылған кейбір нормативтердің
өзгеруі;
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банк туралы заңында
қарастырылған жағдайларда өзіне уақытша банкті басқаруды
қабылдау;
- Банктік операцияның кейбір түрлерін жүргізуге берілген
лицензияны қайтарып алу.
- Банктің заңсыз қызметінің нәтежесінде алынған табыстарды
бюджетке алу.
Банктердегі бухгалтерлік есеп ережелері, есептік және басқа да
материалдардың сипаты мен көлемі Ұлтттық банкпен бекітіледі.
Банктер арасындағы клиенттерді тарту жөнінде күшеюі банктердің
клиенттермен өзара қарым – қатынасты ұйымдастыру сұрақтарына ерекше
көңіл бөлуді талап етеді. Қазақстан Республикасының банктер және
банктік қызмет туралы заңның 33-бабы бойынша тең құқылы әріптестер
ретінде шығып, бос несие ресурстары нарығында өз операцияларын
жүргізеді.
Олар өз қызметінде, өз клиенттеріне қаражаттарды орналастыру,
несие алу үшін жақсы жағдайлар, банктік қызметтердің әлде қайда
кең спектрін көрсете отырып, бір-бірімен бәсекеге түседі. Банктер
өз клиенттері алдында жауапты.
Банктің клиенттпен экономикалық жұмысы – банкке клиентті тартудан
бастап, оның шоты бойынша әр түрлі банктік операцияларды жүргізуге
дейінгі банктік қызметтің жақтарын қамтиды.
Клиенттерді тарту банктен жарнама жаңа қызмет түрлерін ендіруді
жетілдіру бойынша, келіссөздер жүргізу, қаржылық жағдайды алдын ала
талдау, әр түрлі келісім шоттарды дайындау және т.б. бойынша
белгілі бір жұмыстарды жүргізуді талап етеді. Осы аталған
жұмыстардың барлығы банктің активтері мен пассивтерін басқару
қызметімен тығыз байланысты.
Банк рентабельділігін анықтаудағы келесі маңызды көрсеткіш - пайданың
меншікті капиталға қатынасын білдіретін капитал рентабельділігі
көрсеткіші(ҚР). Бұл көрсеткіштің кемшілік тұсы оның жоғары
рентабельділігіне иеліктегі активтерге табыстың артуы есебінен, сондай-ақ
меншікті копиталмен салыстырғанда актвтердің өсуі немесе банк активтерден
төмен пайда нормасын ала отырып, капитал мультипликаторы есебінен қол
жеткізуі мүмкін. Соңғы жағдайда егер банктің қарыз капиталына көтеріңкі
тәуеклділігі байқалатын болса, неғұрлым жоғары пайдалылық (рентабельділік)
оң бағалануға тиіс емес. ҚР мен активтерді пайдалану тиімділігі көрсеткіші
(AP) арасындағы аса үлкен айырмашылық меншікті капиталдың үлесінің
төмендігі мен банктің бұдан былайғы даму мүмкіндіктерінің шектеулі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ ... ... ... ...16
2.1 Банктік қызметті бақылау және талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Жаңа банктік қызметтер және өнімдер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3 ҚАЗАҚСТАНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІЛДІРУ БОЛАШАҒЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..36
КІРІСПЕ
Елімізде жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банктік істі дамытуды
жаңа кезеңін ашты. Ерекше актуальділікке біздің елде банктердің және басқа
да несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен оны іс жүзінде асыру
ие. Қойылған міндетті шешу Қазақстандық және де шетелдік банктердің қызмет
етуін зерттеу, тәжірибеде қолдану және тәжірибедегі жұмыс әдістері мен
рационалды, прогрессивті формаларын өндірген жағдайда ғана мүмкін.
Капиталдар нарығының дамуы қаражаттарды жинақтау мен инвестициялаудың
өзара байланысты процесін жетілдірмей мүмкін емес. Жинақтау өзімен бірге
табыс пен тұтыну арасындағы айырманы білдіреді. Инвестициялар бұл табыс алу
мақсатындағы қаражаттар салымы.
Қазақстанның алдағы комерциялық банктерін өздерінің табыстылық
базасын кеңейту үшін рентабельділігі мен бәсекелестік қабілеттілігін
жоғарылату өз клиеттері үшін қызметтер мен операциялардың кең тобын
орындауға талпынды. Сонымен бірге банктік қызметінің дамуы клиенттер үшін
де, банктің өзі үшін де аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді,
клиенттерге қажетті қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең
клиентуралы банктік операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды
жинауға ықпал етеді.
Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік банктік қызмет көрсетудің
сандық және саналық сипаттамасына әсер етеді. Тұрғындарға дәстүрлі банктік
қызметтерді орындаумен бірге, яғни депозиттерге қаражаттарды тартумен,
ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп айырысу кассалық қызметтерді
көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде қазіргі банктік институттар
электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма бойынша маркетингтік зерттеулер,
валюталық операциялар, қор операциялары, чекстік операциялары, карточкалар
ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар, басқа да
қызметтер, соның ішінде трастық, ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор
операцияларын да орындайды. Тұрғындарға қызмет көрсететін банктердің рөлін
активизациялауының мәні аз шығындарды максималды әсерге, яғни банктік
қызмет көрсетуде клиенттердің қажеттілігін толық қанағаттандыруға, жеке
тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер
спектірін кеңейтуге өзіндік құнының төмендеуіне әсер етуден тұрады.
Тақырыптың өзектілігі ол нарыққа өту жағдайында біздің елде
банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мәселесі мен
оны іс жүзінде асыру керектілігі.
Тақырыпты зерттеудің негізгі мақсаттары болып мыналар саналады:
банк кірісін ұлғайту; белсенді операцияларды жүргізуге тәуекелді төмендету;
банктің қоғамдық және іскерлік беделін нығайту; банктік депозитінің барлық
түрлеріне бос ақша қаражаттарын тарту; банк табысын ұлғайту; шығындарын
қысқарту; клиенттерді ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету бойынша жұмыс
жүргізу.
Банктік қызмет-нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім оның негізгі мақсаты-пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады: қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Банкттік қызметтердің
тәуекелді екендігін растайтын және аса бір ерекшелігі болып табылатын
факторға халықаралық көлемде қалыптасқан олардың патенттік қорғалмағандығы
жатады.
Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет
ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге
бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада
бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік
салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банктік істегі сәттілік және
сәтсіздік жеке банктік фирмалардың бақылауынан тыс жалпы факторлармен
анықталады. Оларға банктік қызметті реттеу, экономикалық жағдайлар,
пайыздық ставкадағы ауытқулар.
Кез келген елдің банктік қызметтер механизмі мен банктік жүйесінің
қызмет ету ерекшеліктері мен мәселелері өндіргіш күштердің даму деңгейі
банктік қызметтер нарығында әрекет ететін жалпы заңдылықтар бірдей жұмыс
істейді. Оларға, әсіресе, бәсекелестік күрес, пайда алу мақсатында ақша
қаражаттарын тарту және орналастыру, банк қызметтерін мемлекеттік реттеудің
міндетті жүйесі, ең алдымен орталық банктердің ақша-несие саясаты жатады.
Интеграциялық процесстердің даму және әлемдік шаруашылыққа дамушы елдерді
тарту шегі бойынша осы елдердің банктік жүйесі ссудалардың капитал және
банктерден қызметтердің халықаралық нарығында болып жатқан процестермен
өзара байланысты және соған тәуелді болады.
1 БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ
1. Банктік қызметтер және олардың маңыздылығы
Банктік қызмет-нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім оның негізгі мақсаты-пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Банкттік қызметтердің
тәуекелді екендігін растайтын және аса бір ерекшелігі болып табылатын
факторға халықаралық көлемде қалыптасқан олардың патенттік қорғалмағандығы
жатады.
Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет
ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге
бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада
бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік
салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банктік істегі сәттілік және
сәтсіздік жеке банктік фирмалардың бақылауынан тыс жалпы факторлармен
анықталады. Оларға банктік қызметті реттеу, экономикалық жағдайлар,
пайыздық ставкадағы ауытқулар.
Қазақстан Республикасында экономиканың нарықтық механизмінің құрамдас
бөлігі болып табылатын КБ-дің жоғары ұйымдастырылған жүйесін құру үшін
өнеркәсібі дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу және қолдану базасында
банктік қызметтердің кең жүйесін қалыптастырып, дамыту керек.
Өндірістік күштердің дамуының қазіргі деңгейі банктік сектордан ірі
өнеркәсіптерге, сауда компаниясына және тұрғындарға қызметтердің кең
көлемін көрсетуді талап етеді. Банктік қызметтердің жаңа нарығының
қалыптасуы басталды.
Қазақстан Банктердің операциясын шартты түрде 3 топқа бөлуге болады.
-пассивтік операциялар (қаражаттарды тарту)
-активтік операциялар (қаражаттарды орналастыру)
-комиссионды-делдалдық және сенімділік (трасттық) операциялар
Банкпен жүргізілетін операциялардың осы тобының әрқайсысы банкке
клиенттерді таратудың белгілі бір дәрежесін, банкпен ұсынылатын
қызметтердің белгілі бір үлесін білдіреді.
Банкттердің тартылатын қаражаттарының көп бөлігі талап еткенге
дейінгі, мерзімді, жинақ депозиттері түрінде банкке ақша сомасын салатын
клиенттің тікелей қатысуында қалыптасады. Клиент ынтасына байланысты банк
клиент ұтысына сәйкес операцияларды жүргізе отырып оған қандайда бір
қызметтерді ұсынады. Пассивті операцияларда клиенттердің өзінің қатысу
дәрежесі үлкен емес, бірақ банкке орналастырылған оның ақша қаражаттарының
рөлі үлкен.
Қазіргі әлемдік экономика еңбек өнімділігінің жедел өсуімен
сипатталады, оның негізіне постиндустриялық қоғам негізінен құруды жүзеге
асыруға қабілетті технологиялық және ақпараттық жетістіктерді пайдалану
жатады.
Шаруашылық аралық байланыс пен экономикалық өнімді интерсификациялау
факторы ретінде қызметтер сферасының үлесінің өсуі жағына халықаралық
көлемде ұлттық экономиканы қайта құру жүріп жатыр. Соңғы онжылдықта
стратегиялық және оперативті міндеттерді орындау бойынша іскерлік қызмет
секторы басым дамыды.
Бұл процесс нарықта өнімді өткізудің қиындау тенденциясынан туындады.
Қазіргі қоғамда тұтыну құрылымы жеке сипатқа тән болғандықтан,
субъектілердің іскерлік қызметтерді көрсету ынтасы орындаудың жоғары
интеллектуалды деңгейін қажет ететін кәсіби өнімді жасауға жұмсалған.
Іскерлік қызметтер кешенін ұсыну бойынша әмбебап институт болып
коммерциялық банктер табылады, олардың қызметтері тек дәстүрлі несиелік
ақшалай операцияларды ғана қамтымайды. Сонымен бірге консалтинг,
инвестициялауда, лизингте, трастта және басқа да қызметте клиенттердің
қажеттілікін қанағаттандыруды да қамтиды. Банктік қызмет қазіргі таңда
жанама қаржы сипатын алады және шаруашылық қызметтің қаржы нәтижелерін
оптимизациялауға арналған.
Банктер клиенттерге активті операцияларды жүргізуде қызметтерді ұсыну
маңызды рольге ие, олардың ішінде несиелік операциялардан басқа жеке саясат
шегінде, тапсырма бойынша, клиент ұтысына және оның есебінен банкпен
жүргізілетін құнды қағаздармен жүргізілетін операциялар кіреді. Клиент
операциялардың келесі тобына толық қатыса алады. Клиент тапсырмасы бойынша
жүргізілетін сенімділік және комиссиондық делдалдық операцияларға. Барлық
осы операциялар банктік қызметтерді құрайды. Банктердің клиенттің
қаражаттарын тартудағы мақсаты болып тек пайда алу ғана емес, сонымен бірге
төлемдердің қоғамдық қажетті функциясын орындау мүмкіндігі табылады.
Осылайша Қазақстан банктердің қызметі бұл белгілі бір төлем үшін
клиент ұтысына оның тапсырмасы бойынша жүргізілетін банктік операциялар
деген қорытынды жасауға болады.
Кез келген елдің банктік қызметтер механизмі мен банктік жүйесінің
қызмет ету ерекшеліктері мен мәселелері өндіргіш күштердің даму деңгейі
банктік қызметтер нарығында әрекет ететін жалпы заңдылықтар бірдей жұмыс
істейді. Оларға, әсіресе, бәсекелестік күрес, пайда алу мақсатында ақша
қаражаттарын тарту және орналастыру, банк қызметтерін мемлекеттік реттеудің
міндетті жүйесі, ең алдымен орталық банктердің ақша-несие саясаты жатады.
Интеграциялық процесстердің даму және әлемдік шаруашылыққа дамушы елдерді
тарту шегі бойынша осы елдердің банктік жүйесі ссудалардың капитал және
банктерден қызметтердің халықаралық нарығында болып жатқан процестермен
өзара байланысты және соған тәуелді болады.
Бірақтан, банктік бизнесті әмбебаптауға деген жалпы тенденцияға
қарамастан клиенттердің қажеттіліктерін кешенді қанағаттандыру үшін кейбір
елдерде (мысалы, АҚШ-та) мамандануға әкімшіліктік шекараларды қою жолымен
ҚБ-ті еркін экономикалық таңдауды шектейтін шаралар қолданылады. Осы түрде,
әсіресе банктік қызметтер нарығына тиімді реттеуші араласу және жекелей
монополизацияны жою мәселелері шешіледі.
Банк жүйесі-нарықтық экономиканың маңызды және ажырамас құрылымының
бірі. Банктердің дамуы, товарлы өндіріс пен айналымының дамуы бірдей жүрді
және тығыз байланысты. Сонымен бірге ақшалай есеп айырысуды жүргізе отырып,
экономика субъектілерін несиелендіріп, капиталды қайта бөлуде делдал бола
отырып банктер қоғамының еңбектердің өнімділігінің өсуіне әсер етеді және
жалпы тиімділігін жоғарлатады.
Банктік қызметтерді жүргізу және өндірістердің тарихи процесін 3
негізгі сатыға бөлуге болады, олардың әрқайсысы үшін өзіндік базалық идея
тән болады.
Еркін бәсекелесті классикалық капитализм қоғамын құру кезінде,
капиталистік қатынастар қызмет етіп, дамып тұрғанда ҚБ-ң қызметі депозиттік
ссудалық қызметті жетілдіруге бағытталған етін, ал ҚБ-тер заемщиктер мен
бос ақша қаражаттарының иелері арасындағы ақша капиталының қозғалысында
делдалдық қызметті атқарды. ҚБ-ң стратегиялық саясатындағы басқару идеясы
ссудалық капитал өсімінің перспективалары туралы, клиенттердің экономикалық
жағдайы мен қаржылай сенімділігі, субъектілердің операциялары мен жағдайы
туралы ақпараттардың объективті кешенін қалыптастыруға бағытталған.
Монополистік капитализм кезеңі ақшалай және өнеркәсіптік капиталға
бақылау жүргізу мүмкіндігінен тұратын банктердің жаңа ролін құрайтын және
банктік капиталды шоғырландырумен байланысты. Банкттік монополиялардың
пайда болуымен ерекшеленеді. Мұндай жағдай КБ-терге өзінің ыңғайы бойынша
несие нарығын реттеуге мүмкіндік берді. Басқару құрылымында ең алғы
позицияны қажеттіліктер мен ұсыныстарды жоғары пайда алуды қамтамасыз ету
үшін қанағаттандыру мақсатында анықтау идеясы алады, КБ-тердің
инвестициялық белсенділігінің негізі қалыптасады.
КБ-ң ақпараттық менедментінің кешенің құрамы өзінің құнды қағаздарын
шығару және қор нарығының қатысушыларының құнды қағаздарын сатып алу-сату
жайлы, инвестициялық қызметпен байланысты ақпараттар үлесін ұлғайту
бағытында өзгереді.
Технологиялық және ғылыми-техникалық өзгерістерінің қазіргі кезеңі
ақпараттық алмасуының халықаралық жүйесінің құрылуымен сипатталады, ал
банктік қызметтердің таралу сферасы ұлттық сипат алады. Жаңа экономикалық
жағдайда пайданың үздіксіз нормасын қамтамасыз ету клиенттердің ұсыныстары
мен қажеттіліктерін анықтауға және детализациялауға бейімделуі қажет етеді.
Менеджменттердің басты мәселесіне банктік капиталының қызмет етуінің
тиімділдігі мен есеп айырысу рентабелдігін қамтамасыз етуде тұтынушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру жатады. Менеджмент процесі барлық кезеңде
оның ақпараттық құрамына байланысты, сондықтан КБ-ті басқару жүйесіндегі
қазіргі әлемдік тенденцияны маркетингтік менеджмент ретінде белгілеуге
болады.
70-ші жылдары банктер өзінің клиенттермен қарым-кқатынасын
маркетингтік талдауға кірісті. КБ-тер мен басқа қаржы-несие институттар
арасындағы бәсекелестің күшеюі нәтижесінде маркетинг үлкен мәнге ие болды.
Кейбір елдерде жарнама және маркетинг мәселелерін зерттеуге маманданатын
арнайы зерттеу институты құрылды. қазіргі кезде банктік сферадағы маркетинг
түсінігі келесі негізгі компоненттерден тұрады.
1. Қызметтерді ұсыну үшін әрекет ететін және потенциавлды нарықтарды
анықтау
2. Банктік қызметтерді тиімді ұсынатын сферадағы таңдау және осы сферадағы
клиенттердің қажеттілігін анықтау
3. Қызметтердің әрекет ететін түрлерін дамыту және жаңа түрлерін жасау үшін
қысқа және ұзақ мерзімді мақсаттарды белгілеу
4. Банк жағынан қызметті сапалы орындау мен оларды орындаудан пайда алуға
үнемі бақылау шарттарын сақтай отырып қызметтерді ұсыну
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің КБ-терінің көпшілігі қазіргі
таңда клиенттерге қызметті өзіндік товар ретінде, ал қызметтерді ұсынуды-
осы товарды сату ретінде қарастырады. Товар ретінде қызметтерді сату
қағидасының қалыптасуына көптеген банктердің саясаты бейімделген. Бұл идея
банктік қызметерлерді оқытудың қазіргі курстарында шешуші болып табылады,
олардың міндеті тек банктік істі үйрену ғана емес, сонымен бірге банк
қызметкерлері мен клиенттердің белсенді, әрі сапалы әрекет етуін көрсететін
банкте белгілі бір атмосфера құру өнерін де үйрену табылады.
Қазіргі батыс банктермен ұсынылатын қызметтердің көлеміне қарамастан,
көптеген банктер оны үздіксіз ұлғайтуға тырысады. Өзінің барлық қаржы
талаптарын қанағаттандыруға қабілетті мекеме деп санамай, өмірді сақтандыру
бойынша, ипотекалық несие бойынша, іскерлік кеңес алу бойынша қызметтерді
алу мақсатында басқа несие-қаржы институтарына баруымен түсіндіреді.
Ерекше ғылыми-тәжірибелік мүддені нарықты сегментациялау мәселесі
құрайды. Көптеген елдердің банктері қажетті банктер қызметке байланысты
клиенттерді әртүрлі топтарға бөлу қажеттілігін түсінді.
1-шіден, бұл нарықтың вертикалды деңгейіне бейімделген маркетинг,
оның мәні осы қызметті жүзеге асыру жолдарын іздеуде немесе тұтынушылардың
осы тобы бойынша жақын қызметтер тобын іздеуде. Банктер өздерінің бұрынғы
нарығын ұстап қалуының орнына, өз қызметтері үшін үнемі жаңа нарық құруға
тырысады.
2-шіден, банктік қызметтердің барлық кешені бойынша тұтынушылардың
қажеттілігін қанағаттандыруды көрсететін нарықтың горизонталды деңгейіне
бейімделген маркетинг. Маркетингтің дамуының осы 2 негізгі бағыттар банктік
істі мамандандыру мен әмбебаптауда өзара тенденцияларды түсінуде негізгі
кілт болып табылады.
КБ-тер алдына қойған мақсатқа жету үшін маркетингтік әдістер арқылы
оны қоршаған маркетингтік ортаны зерттеп, сараптауы керек және сыртқы орта,
банктік ішкі жағдайы және даму стратегиясы арасындағы қозғалмалы байланысқа
қол жеткізуі керек.
КБ-тердің маркетингтік ортасы-бұл банктен тыс әрекет ететін және
маркетинг қызметінің басшыларына клиенттермен жақсы қатынасты қолдауға және
белгілеу мүмкіндігіне әсер ететін күштермен белсенді субъектілердің
жиынтығы. КБ-ның маркетингтік ортасын зерттеуді келесі түрде жүргізуге
болады.
- Жалпы әлеуметтік ортаны зерттеу
- Банктік іспен байланысты ғылыми-техникалық даму жағдайын зерттеу;
- Нарықтық сұранысты зерттеу, анықтау;
- Бәсекелстіктерді зерттеу;
- Өткізу ортасын талдау,
Нарықтағы анықсыздықтың болуынан және банкті қоршайтын маркетингтік
ортаның үздіксіз өзгеруіне байланысты банктің шаруашылық қызметінде әртүрлі
тәуелсіздіктер болады. Сондықтан, пайда алуға тырыса отырып КБ-тер банктік
капиталдың қауіпсіздігін кепілдеуі керек, себебі банктің шаруашылық қызметі
және оның салдары елдердің әлеуметтік экономикалық өміріне терең әсер
етеді. Осыған байланысты банк активтері мен пассивтерін басқаруды
әлеуметтік банктер маркетингті қолдану керек. Бұл КБ-тердің операцияларды
жүргізуге келесі принциптерді орындау қажеттілігін білдіреді.
- қауіпсіздік принципі;
- айналымдылық принципі
- рентабелдік принцип;
Банктік маркетинг бұл басқару қызметі ең жоғарғы пайда алу үшін негізгі
маркетингтік әдістерді пайдалана отырып, клиенттердің нақты қажеттіліктерін
ескере отырып, банктік өнімнің ең тиімді нарығын іздеу және пайдалану.
Банктік маркетинг жалпы тұтас басқару процесі болып табылады. Оның мазмұны
банкті басқару мен шаруашылық жүргізудің барлық сфералапрын қамтиды. Ол
келесілерден тұрады:
- Банктік нарықта сұранысты болжау, зерттеулер жүргізу;
- Банктік өнімдер нарығын сегменттеу және мақсатты нарықты таңдау,
тұтынушылардың нарықтағы тәртібін зерттеу;
- Банктік шаруашылық концепциясын анықтау;
- Маркетингтік әдістерді қолдану және комбинациялау (тауар, баға және
өткізу каналдары, өткізуді ынталандыру және т.б.) және банктік
маркетинг тактикасын анықтау;
- Маркетингтік стратегияны анықтау оны басқару және бақылау.
Банк өзіндік тауар өндірушісі, яғни қаржы қызметтерін өндіруші болып
табылады. Сондықтан банктер өнімі деп банк жүргізетін кез-келген қызмет
немесе операция саналады. Банктік маркетинг банктің ұйымдық және басқару
режимі және банктік қызметтер болып табылатын банктік жүйеге талдау
жүргізуді қажет етеді.
Ұйымдық және басқару режиміне макродеңгейде реттеу әдістері мен есеп
алу, валютаны ақшаны, несиені, пайыздарды басқарудың негізгі режимі негізгі
клиент нормативтері мен қызмет мақсаты, функцияларды бөлістіру ұйымдық
құрылымы кіреді. Ол банктің қызмет етуінің макроортасы болып табылады және
ерекше әлеуметтік мәнге ие.
Батыс елдерге қарағанда Ресейде маркетингтің қалыптасуы шаруашылық
нарықтың құрылымының дамуымен бірге жүрді. Бұл жағдай Ресейлік ерекшелікті
есепке алатын және нарыққа бейімделген Ресейлік банктер жүйе үшін
маркетигтің мәнін күшейтеді.Маркетингтің жалпы идеологиялық принциптеріне
келсек, кез келген нарық үшін сенімді және қаржы институттардың тәжірибесін
растайтын даусыз жүйенің бірлігін функционалдық және әдістемелік жүйесінің
бірлігін қамтамасыз ету туралы тұжырым табылады. Және банкті басқару
жүйелері маркетингтік зерттеу мақсатына қол жеткізуде негізгі мәнге ие.
КБ-тердің функцияларындағы маңызды принциптік өзгерістер қазіргі
кезеңде аса қөңіл бөлу зонасы маркетинг бағытына коммерциялық банк
қызметінің негізгі өнімі ретінде банктік қызметтерді өңдеу және сатуға
ауысуынан тұрады. Сонымен бірге КБ-тер ақша капиталын жинақтау базасында
жаңа міндеттемелерді құру және оларды қаржы нарығының басқа
контрагенттерінің міндеттемелеріне нарықтың механизмін ауыстыру, ақша
капиталын салааралық бөлістіруді қамтамасыз етуде маңызды функцияны орындай
отырып, депозиттік мекемелерді болып қалуда.
Банктік қызметтер маркетингтік коммерциялық мақсаттарда пайдалану үшін
банк қызметтеріндегі қоғам қажеттілігін анықтау және зерттеу стратегиясы
ретінде анықтауға болады. Маркетингтің жеке мәселелерін өңдеу тереңдігі
банктік қызмет маркетингімен айналысатын персоналдың кәсіби мамандығы, банк
қызметінің мамандығы мен оның дамуының жалпы стратегиясына, көлеміне
байланысты әртүрлі болуы мүмкін.
Банк қызметі менеджментіндегі маркетингтік зерттеулердің ролін
өнеркәсібі дамыған елдерде ақша капиталын либеризациялау және ашық нарықта
операцияларды кеңейту жолымен экономикалық реттеу процесінде нарықтық
әдістерді пайдалануда Орталық банктің ынтасын растайды. Сондықтан шет
елдердің банк жүйесін басқару әдістемесі мен мемлекеттік органдар құрылымын
заңдылық базасын талдау Ресейде басқарудың балансталған жүйесін құру үшін
және банктік жүйені реттеу үшін қажет.
1.2 Банктер қызметінің принциптері және оларды басқару
ҚР-да несие банктік жүйені басқару функциясын мамандандырылған орган
ұлттық банк орындайды, оның негізгі міндеттері болып несиелік мекемелердің
қызметін реттеу және қадағалау болып табылады. Заң бойынша Ұлшттық банк
мемлекеттік биліктің басқарушы және атқарушы органдарынан тәуелсіз және өз
қызметін ҚР заңдарының және өз жарғысының негізінде жүргізеді, ол өз
шығыстарын меншікті кірістер есебінен жүзеге асыратын заңды тұлға болып
табылады және үкімет міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Аталған
заңдардың прогрессивті ережелері несиелік мекемелері үшін теңестірілген
заңдылық базаны құрмайды.
Нарықтық экономиканы қалыптастыруға бейімделген экономикалық реформа
мүліктік қатынастар сферасында, шаруашылық қызмет сферасында, экономиканы
ұйымдастыру және басқару сферасындағы өзгесітерге әкелді, олар елдің ақша
несие жүйесінің құрылымына және қызмет етуінің жаңа талаптарын тудырады.
ҚР банктік қызметтер секторы 2-ші деңгейлі секторларында операцияларды
жүргізу мүмкіндігін береді және клиенттерге қаржы қызметтерінің кең көлемін
береді. Осы түрде, КБ-тер жүйенің негізгі және базалық буынына айналды.
Қазіргі әмбебап құрылымда заңдар операциялардың жеке түрі мен қаржылық
қызмет көрсетусферасына қатысты шектеулерден тұрмайды. Барлық несиелік
қаржы институттары мәміленің кез-келген түрін жүргізе алады және
клиенттерге операциялардың толық көлемін ұсына алады. Әмбебап банктердің
мұндай типі Германия, Франция, Щвейцария, Ұлыбритания елдерінде
қалыптасқан. Бұл елдерде банктік сектордың қызмет етуінде үлкен рольді
қаржы институттарының өзін-өзі бақылауының жоғары деңгейі, олармен
заңдылықты қатаң сақтай алады.
Несиелік мекемелердің функцияларының өзара ұштастығы және әмбебап
банктердің әйгілілігі банк және банктік қызмет түсініктерін анықтауда
қиындықтарға әкеледі. Банктік қызметтердің басты белгісі болып кәсіби
қызмет ретінде депозиттерді қабылдау және несиелерді беру саналады.
Коммерциялық банк ерекше кәсіпорын болып табылады. Ол ақшалай-несиелік
институты ретінде танылады, сондықтан оны басқару аппаратының құрылымы,
оның жасап отырған өзіндік ерекше іс-әрекетінің таңбасын белгілейді. Мұны
оның жұмысын ұйымдастырудағы белгілі принциптерінің үлгісінде байқауға
болады. Мұның астарында банкке тән қызметтер мен банк операцияларын жүзеге
асыру алғышарттарын жасайтын іс-әрекеттерінің бастапқы күйі түсінігі жатыр.
Әдетте, банктер қызметтік нышаны бойынша ұйымдастырылған. Бұл несиелік
мекеменің құрылымы оның орындап отырған қызметіне байланысты болуын
білдіреді.
Банк ұйымдастыру принциптеріне қойылған мақсаттардың сәйкестігі де
жатады. Банктің мақсаты пайда түсіру екені белгілі. Бұл банкте ақша табатын
құрылымдар болу керектігін білдіреді (банк өнімдерін сатып алушыларды
іздестіріп, оны өз шығынынан жоғары бағаға сатады). Табыстарды басқару үшін
бөлімдер құрылады. Олар кірістер мен шығыстарды жоспарлайды, жалпы банк
және оның бөлімшелері бойынша бюджет құрастырады, шығындардың үнемделуін
қамтамасыз етеді.
Банкті ұйымдастыру принциптері арасынан оның жеке бөлімшелерінің билікке
өкілетті иерархиясы принциптерін бөліп көрсетуге болады. Екі билік эшелоны
бар: басқарудың жоғарғы буыны мен банктің өзге бөлімшелері. Жоғарғы буынға
Банк кеңесі, Банк басқармасы, ревизиялық комиссия, банк қызметкерлері
құрамының ең білікті бөлігін біріктіретін және банк жүйесінің түбегейлі
мәселелерін шешетін түрлі комитеттер жатады.
Екінші эшелонға банк бөлімшелерінің бір біріне қарым-қатынаста қатар
бағыну жүйесіндегі клиенттерге қызмет көрсетумен, басқа да жұмыстарды
орындаумен айналысатын барлық өзге басқармалар (бөлімдер) жатады.
Банк басқару аппаратының құрылуында маңызын жоймаған принциптердің бірі
бірлескен және үйлестірілген қызметтерді қамтамасыз ету болып табылады.
Егер кәсіпорын банк мәртебесіне ие болса, ол өзінің құрамында бір
жағынан, өзіне тиісті операцияларды ішінде орындалуын қамтамасыз етіп
отырса, екінші жағынан оның қызметінің қоршаған орта шарттарымен
сәйкестігін қамтитын бөлімшелері болуы тиіс. Кейбір банктер аталған
принципті жүзеге асыру мақсатында банктің түрлі бөлімшелерін үйлестіру мен
өзара әрекет жасауын қамтамасыз ететін арнайы әкімшілік комитет құрады.
Банкті ұйымдастыру принциптерінің арасында басқаруды ұтымды ету
принциптері белгіленеді. Аталған принциптерге сәйкестендіруде банк жұмысы
банк дамуын қамтамасыз ететіндей ұйымдастырылуы тиіс (мысалы, жаңа қызмет
түрлерін енгізу, шығындарды қысқарту, еңбек өнімділігін көтеру бағытында
және т.б).
Банк ұйымдастыру тұрғысында тұтастық пен қоршаған орта жағдайына
сәйкестілігін қамтамасыз ету маңызды. Бұл банкте қабылданған бірыңғай даму
стратегиясының аясында, оның бөлімшелері арасында тығыз өзара байланыс
қалыптасады. Әр бөлімше өзінің қызметін қоршаған орта жағдайының өзгеруіне
сәйкес жетілдіреді 3,50б.
Банк ұйымдастыру жүйесі бақылауды қамтамасыз ету принциптеріне сәйкес
болуы аса маңызды. Бұл жерде міндетті элемент болып ішкі және сыртқы аудит
есептеледі. Аудиторлық тексерулер бас банк аясында да, және оның
филиалдарына да қатысты ұйымдастырыла береді (ішкі аудит).Сыртқы аудит
несие мекемелерін тексеруге лицензиясы бар арнайы аудиторлық фирмалар
тарапынан қамтамасыз етіледі.
Ішкі реттелу, банктің ішкі бөлімшелерінің келісімі ережелерге бағыну
-банк қызметкерлері қызметінің регламенттелуі арқылы қамтамасыз етіледі.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін банктер жеке ұйғарым (жарғы, жеке
бөлімдер мен қызметтер туралы ережелер, біліктілік талаптарын) жасайды.
Банк ісіндегі тәукелділікті басқару процессі келесі 6 кезеңнен тұрады:
1.Мақсатты анықтау. Банк үшін басты мақсат тәуекелділіктің ауыртпалығын
мүмкіндігінше жеңілдетіп, оның зардаптарын барынша азайту. Сөйтіп банкротқа
ұшыраудың жағдайын анықтау.
2.Тәуекелділікті анықтау.Тәуекелділіктің қандай ауқымда және көлемді
болатының анықтап оның әкелетін зардаптарын сезіну.
3.Тәуекелділікті бағалау мүмкін болатын зардаптар шамасы мен оның
ықтималдылығын анықтау. Бұл кезде банк нақты тәуекелділік салдарын
анықтауда озық және өзіндік тәжірибені қолдана отырып математикалық әдістер
мен анықтайды. Банк ісіндегі тәуекелділік түрлеріне байланысты
тәуекелділік.
4.Тәуекелділікті басқару әдістерін таңдау. Тәжірибеде жоғалтулардың алдын
алумен оған бақылау жасау. Тәуекелге бейім банк портфелін сақтандыру
немесе тәуекел салдарын сақтандырусыз қалпына келтіру. Осы нақты әдістері
тәуекелділіктің түрлерін таңдап қолдану.
5.Таңдалған әдісті қолдану. Егер банк тәукеледілікті басару сақтандыру
әдісін таңдаған болса, онда келесі қадам сақтандыру келісім шарт жасау
болып табылады. Егер жоғалтулардың алдын-алу және бақылау әдісін таңдаса,
онда банк мүмкін болатын жоғалтулады есептеп, оны барынша азайту үшін
шаралар жиынтығын қарастырады.
6. Нәтижені бағалау. Нәтижені бағалау банк ісіндегі тәуекел салдарынан
қалыптасқан залалдарды және әрекеттерді толығымен қарастыру мүмкіндігін
беретін шынайы ақпараттар жүйесінің көмегімен жүзеге асырады 3,55 б.
Әр қызметкер өзінің міндеттерін білу керек, сол құжаттарда көрсетілген
ережелерді орындау үшін белгілі білімдер мен іскерлікке ие болуы тиіс.
Сайып келгенде, банктің несиелік мекеменің тұрақтылығы мен сенімділігін
қамтамасыз ету жөнінде қажетті ұйымдастырушылық және экономикалық шараларды
уақыттылы қабылдауы үшін жедел және жеткілікті ақпаратпен қамтамасыз етілуі
де маңызды. Банк инфрақұрылымының жүйелілік элементі бола тұра, ақпараттық
қамтамасыз ету ұйымдастырушылық тұрғыдан банкте тиісті ақпараттарды жинау
және өңдеумен айналысатын ерекше бөлімшелерді (адам топтарын) құру жолымен
жүзеге асады.
Банк құрылымын қалыптастырудағы негізгі мақсат банк қызметі кешенін
басқару қолайлылығында, банк клиенттеріне көрсетілетін қызметтер сапасы мен
банк қызметкерлерінің еңбек өнімділігінің арттырылуына, кәсіпорын ретінде
кірісті шаруашылық жүргізуге қол жеткізу болып табылады.
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ерекшелейтін
белгілі қызметтерді орындауында көрініс табады. Коммерциялық банктердің
негізгі операцияларын топтастыра келе, олардың орындайтын негізгі
қызметтерін тұжырымдауға болады:
1.Ақша капиталын шоғырландыру мен жұмылдыру;
2.Несиедегі делдалдық;
3.Шаруашылықтағы есептер мен төлемдер жасауды жүргізу;
4.Төлемдер қаражатын жасау;
5.Құнды қағаздардың шығарылуы мен үлестірілуін ұйымдастыру;
6.Клиенттерге кеңес беру қызметін көрсету.
Уақытша бос қаражатты жұмылдыру мен оларды капиталға айналдыру
-банктердің ежелгі қызметтерінің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың бос
қаражаттарын банктер арқылы шоғырландырылуы бір жағынан, олардың иелеріне
пайыз түрінде табыс әкеледі, ал екінші жағынан, несиелік операцияларды
жүргізу үшін негіз жасайды. Жиналған ақшаны түрлі экономикалық және
әлеуметтік қажеттіліктерге пайдалануға болады. Қаражаттың шоғырлануы және
оның капиталға айналуы нағыз банктер арқылы болып отыр.
Несие берудегі делдалдық коммерциялық банктердің келесі бір маңызды
қызметі болып табылады. Бос қаражат иелері мен қарыз алушылардың тікелей
несиелік қатынасына, оған қажеттілік көретін, несиеге беріліп отырған
капитал көлемін бірлесе иемденуі, сондай-ақ, қарыз алушыға қажет капиталды
босату мерзімі кедергі болып отырған жоқ. Капиталдың иелері мен қарыз
алушылардың арасындағы тікелей несиелік байланысын соңғылардың төлемдер
жасауға қабілетсіздігі де қиындатып отыр. Капитал иесінде қарыз алушының
қаржылық жағдайы туралы ақпарат болмауы мүмкін.
Коммерциялық банктер қаржылық делдал рөлін атқара отырып, мұндай
қиыншылықтарды жояды. Банк несиелері экономиканың түрлі салаларына
бағытталып, өндірісті кеңейтуді қамтамасыз етеді.Тұрақты экономика
ұйымдастырылған және жолға қойылған ақша есебі жүйесінсіз өмір сүре
алмайды. Осыдан, есептер мен төлемдер жүргізудегі банктердің рөлі үлкен
мәңге ие болады.
Кәсіпорын арасындағы есептердің негізгі бөлігі аударым жолымен жүзеге
асады. Банктер төлемдерде делдал ретінде шыға тұра, клиенттерінің тапсырысы
бойынша есеп айырысуды іске асырады, есепшоттарға ақша қабылдайды және
барлық ақша түсімдері мен ақша беруге есеп жүргізеді. Банктердегі
төлемдердің орталықтандырылуы шығындар айналысының азаюына ықпал етеді, ал
есептердің жылдамдатылуы мен төлемдердің сенімділігін көтеру үшін есеп
айырысудың электронды жүйелері енгізіліп жатыр.
Коммерциялық банктердің ерекше функциясы олардың ақша жасау мен жою,
яғни, ақша массасын көбейту немесе азайту қабілетінде болып табылады.
Төлемдер қаражатын жасау банктердің депозиттік және несиелік қызметімен
тікелей байланысты. Депозит екі жолмен жасалуы мүмкін: клиенттің банкке
қолма-қол ақша салуы немесе қарыз алушыға несие беру. Мұндайда аталған
операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әрқалай әсер етеді.
Коммерциялық банктер құнды қағаздардың, атап айтқанда, акциялар мен
облигациялардың шығарылуы мен үлестірілуін жүзеге асыра отырып, эмиссиялық-
құрылтайшылық қызметін атқарады. Мұндайда банктер ақша жинағын өндірістік
мақсаттарға жұмсауға мүмкіндік алады. Құнды қағаздар рыногы несие жүйесін
толықтырады және онымен өзара әрекетке түседі. Ұзақ мерзімді салымдарды
қажет ететін және акциялар мен облигацияларды шығаруға иек артатын
кәсіпорындардың тапсырысы бойынша, банктер ақшаның шағарылуы мен
айналымының мөлшерін, шартын, мерзімін анықтау, құнды қағаздардың түрлерін
таңдау, және де үлестіру міндеттері мен олардың қайталама айналуын
ұйымдастыруды өз мойнына алады. Банктер шағарылған құнды қағаздарды сатып
алу және сатуды өз есебінен немесе банк синдикаттарын ұйымдастыру арқылы
олардың сатып алынуына кепілдік береді, акциялар мен облигацияларды сатып
алушыларға несие береді. Банк ірі компаниялар шығарған қомақты сомаларға
деген міндеттемелерін биржадағы еркін сатулар әдісімен емес, тікелей өзінің
клиенттеріне сату жолымен үлестіре алады.
Соңғы уақытта коммерциялық банктер арнайы несие мекемелері тарапынан
бәсекелестіктің күрт ушығуымен соқтығысып отыр. Бұл банктердің жаңа қызмет
салаларын іздеуге және клиенттерге ұсынылатын қызметтердің санын көбейтуге
әрі қызмет көрсетудің сапасын көтеруге ынталандырады.
Қазіргі жағдайдағы коммерциялық банктер қызметінің кеңею үрдісінің дамуы
жалғасуда. Өздерінің рыноктағы орнын нығайту үшін олар қаржылық
кәсіпкерліктің өздеріне бөгде салаларына еніп, банктерге тән емес
операцияларды белсенділікпен іске асырып отыр. Мұнымен банктердің экономика
қызмет істеуіндегі рөлі арта түседі.
Несиелік операциялар. Банк несиесі дегеніміз-экономикалық қатынастар.
Оның үрдісінде банк қайтарып беру шартымен қарыз алушыларға қаражат
ұсынады. Бұл құнның (неселік капиталдың) банктен (қарыз берушіден) қарыз
алушыға (борышкерлерге) қозғалысын және керісінше жүруін ұйғарады. Қарыз
алушы болып меншік иесінің түріне қарамастан, барлық кәсіпорындар
(акционерлік кәсіпорындар мен фирмалар, жеке кәсіпкерлер) және тұрғындар
шыға алады.
Соңғы уақытта, коммерциялық банктер арнайы несие мекемелері, сонымен
қатар, меншікті қаржы компанияларын құрған ірі өнеркәсіптік корпорациялар
тарапынан бәсекелестіктің шұғыл ұшығуымен соқтығысып отыр. Бәсекелестік
банктердің жаңа қызмет салаларын іздеуге, қызмет көрсетудің жаңа түрлерін
ұсына отырып, қосымша клиенттерді тартуға ынталандырады. Осылайша,
валюталық фьючерстер, биржалық көрсеткіштермен жасалатын мерзімдік
мәмілелер, валюталық опциондар саудасы кең қолданылады.
Банктер ғылыми-техникалық жаңалықтарды енгізуде және әрі қарай таралуында
аса маңызды рөл атқарады. Мұнымен, ғылыми сыйымды салалардағы тәуекелшіл
(венчурлік) бизнестің қаржыландырылу механизмі қамтамасыз етіледі. Ол үшін
АҚШ-тың көптеген коммерциялық банктері өз құрамынан еншілес венчурлі қаржы
компанияларын белгілейді. Ал, батыс еуропалық банктер венчурлік капиталдың
ерекше қорларын жасайды. Банктердің тәуекелшіл бизнесті қаржыландырудағы
материалдық мүддесі тәуекелді компаниялардың құнды акцияларын қор биржасына
шыққанында ірі құрылтайшылық кіріске ие болу немесе ол акцияларды
ұйымдастырылған айналым саласына енгізу.
Банктер нарықтық экономикада бас қаржылық делдал болып табылады. Олар
өздерінің қызметі процессінде ақша рыногында тауарға айналатын жаңа
талаптар мен міндеттемелерді тудырады. Мәселен, банк клиенттердің
салымдарын қабылдай отырып, жаңа міндеттеме-депозитті, ал несиені бере
отырып, қарыз алушыға-жаңа талаптарды жасайды.
Осы жаңа міндеттемелер мен жаңа талаптарды жасау процессі қаржылық
делдалдықтың негізін құрайды. Несие беруші мен қарыз алушыға қаржылық
ресурстардың қозғалысы, ауысуы, қайта құйылуы және қаржылық институттардың
солармен байланысты қызметі қаржылық делдалдық деп аталады.
Қорытындылай келе, коммерциялық банктің құрылуы мен қызметерінің
принциптері мен банктерді басқару құрылымы мен қызметін қарастырдық.
Банк қызметінің сипатына принципті түрде ықпал ететін, активтер мен
пассивтерді қалыптастыру ерекшеліктерін, клиентурамен жұмысты ұйымдастыру
арналуын белгілейтіндіктен банктердің қызметтік мамандануы неғұрлым айқын
байқалғанын көреміз. Мұндайларға инвестициялық және инновациялық,
ипотекалық, жинақ банктері және басқалары жатқызылады.
2. БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУЫ
2.1 Ұлттық қаржы секторында банктік қызметті бақылау және талдау
Еліміздің банк жүйесіне бүгінгі таңда бәсекелестіктің өрістеуі мен
табыстың жалпы деңгейінің төмендеуі тән. Бұл жағдай банк қызметін одан әрі
реформалау, ондағы сапалық жаңарулар мен тұрақтылықты арттыру бағытындағы
Ұлттық банктіңпәрменді саясаты әрекетінде банк санының сапслық жағынан өсу
сипатына қарама – қайшы әсер етіп және оныңазаюын тудырумен қатар қаржы
нарығында тек өздерінің бәсеке – қабілеттігі мен жеткілікті
рентабельдігін қамтамасыз ететін банктердің жұмыс істеуіне көкжиек
ашылатындығын көрсетті.
Қазіргі кезеңде банк жүйесінің болашағы көп ретте экономиканың
макроэкономикалық дамуындағы оң өзгерістермен тығыз байланысты. Инфляцияның
төмендеуі және теңгенің валюталық курсының тұрақтануы – дәстүрлі қаржы
нарықтарындағы табыс операциялары бойынша проценттік мөлшердің төмендеуі
банктер алдында шешуін талап ететін күрделі міндеттер қойып отыр. Мұның
барлығы банктерді қаржы саласындағы тұрақтану процестерінің дамуынан
туындаған төменгі инфляциялық ортаның қатаң жағдайларына бейімделуге мәжбүр
етеді.
Бүгінгі күні экономикалық процестің барлық қатысушылары мен тұтастай
қоғам мүдделі болып отырған тұрақтылық пен сенімділік арқауы болып
табылатын банк жүйесінің қалыптасуы мен жұмыс істеуі – сол банктердің
жеткілікті табысты , рентабельді болуы жағдайында ғана жүзеге асады. Осыған
байланысты жекелеген банктердің экономикалық тиімділігін бағалау мен оны
айқындайтын көрсеткіштерді талдаудың әдістері мен тәсілдері ерекше маңызға
ие.
Жекелеген банктің жұмыс істеуінің әр түрлі жағдайын қарастырғанда
айналып өте алмайтын маңызды мәселенің бірі – рентабельділік. Себебі –
нарық жағдайында әрбір банк қызметінң басты мақсаты – пайда табу немесе
оның мөлшерін жоғарғы деңгейге жеткізу. Сондықтан әлемдік тәмірибеде банк
қызметі тиімділігінің белгісі мен өлшемі ретінде белгілі бір уақыт
аралығында қол жеткізген қаржылық нәтиже мен рентабельділік деңгейі
саналады.
Банктер және банктік қызметтер туралы заңға сәйкес, банкті
ашуға рұқсат беруде бас тартуды санамағанда, банктік операцияларды
жүргізуге берілген лицензия келесідей жағдайларда қайта қайтарылып
алынуы мүмкін:
- рұқсат берген күннен бастап, 6 айдан аса уақыт ішінде банк өз
қызметін бастамаса;
- Ұлттық банк белгілеген пруденциялдық нормативтерді, Қазақстан
Республикасының жұмыс істеп отырған банктік заңдарды жүйелі
түрде бұзу, Ұлттық банк белгілеген нормативтік актілерді бұзу
жағдайлары анықталған кезде;
- Заңмен белгіленген мәліметтер мен есеп берулерді жүйелі түрде
бұрмалау;
- Осы заңмен және банк жарғысы, т.б. қарастырылған тыс
операцияларды жүргізу кезінде.
Банкті ашуға берілетін рұқсатты қайта қайтарып алу, оның
таратылуы туралы шешімге сай келеді.
Банк өз қызметін банк құрылтайшыларының шешімі бойынша осы
заңның 68,69,70,71 баптарына сәйкес тоқтатады.
Банк акционерлері, құрылтайшылары бекіткен жарғы негізінде
қызмет істейді.
Банк жарғысында төмендегідей мәліметтер болуы қажет:
- банк аты және оның орналасқан жері;
- банкпен жүргізілетін банктік операция тізімі;
- жарғы қорының мөлшері және банкпен құрылатын басқа да
қорлардың тізімі;
- банктің басқарма органдары, оның бақылау органы, олардың
құрылымы, құрылуы және қызмет тәртібі жайлы ереже;
- банкті тарату тәртібі.
Банктің қалыпты жұмыс істеуі үшін жарғылық, резервтік,
сақтандыру және басқа да қорлар құрылады.
Жарғылық қор банктің міндеттемесін қамтамасыз етуінің негізі
болып табылады да, ол акция шығару немесе құрылтайшылардың
салымдары есебінен құрылады.
Алғашқы жарғылық және резервтік қорлардың ең төменгі мөлшерін
Ұлттық банк бекітеді. Жарғылық қор жаңа акционерлерді тарту,
құрылтайшылардың қосымша акция сатып алуы, мүлік құнын қайта
бағалауда, дивиденттерді қайта инвестициялау жолдары арқылы
ұлғайтылуы мүмкін. Жарғылық қордың мөлшерін көбейту не азайту
акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен анықталады. Жарғылық
қордың өзгеруі Ұлттық банкте тіркеледі.
Алдын ала белгіленбеген шығындар мен залалдарды жабу үшін
банкте резервтік қор құрылады. Ол-банктің табысынан жыл сайынғы
аударымдар есебінен, жарғылық капиталының сомасының 25% көлеміне
дейінгі мөлшерде құрылады және банктің басқармасының шешімі бойынша
жұмсалады.
Сақтандыру және басқа да арнайы мақсаттағы қорлар банктің
табысынан аударымдар жасау арқылы құрылады; олар басқарма және
жалпы акционерлер жиналысының шешімі бойынша жұмсалады.
Республикамызда мемлекет пен банктің жауапкершіліктері заң
негізінде шектеледі. Банк мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді, сондай-ақ мемлекет те банктің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді.
Банктер өкілетті және атқарушы билік органдарына тәуелсіз түрде
банктің қызметімен байланысты жедел шешімдерді қабылдайды.
Банктердің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкпен қарым-
қатынастары Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызмет
туралы заңның 41-45 баптармен анықталған қағидалар негізінде
қалыптасады. Ұлттық банк өз қызметінде республиканың ақша-несие
жүйесінің дамуы мен нығая түсу мүддесінде-барлық банктік жүйесінің
қалыпты қызмет етуіне ықпал етеді; банктерді банктік қызмет бойынша
керекті нормативтік құжаттармен өз уақытында қамтамасыз етеді;
банктік жүйе үшін қажет кадрларды дайындауға қатысады, банктердің
жұмысына қажетті әдістемелік көмек көрсетеді.
Ұлттық банктің заңмен қарастырылғаннан басқа жағдайларда
банктердің жедел қызметіне араласу құқы жоқ. Оның реттеушілік және
бақылау қызметтері Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы
заңмен шектеледі.
Банктің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың
кредиторлары мен клиенттерінің мүдделерін қорғау және де ақша
айналымын нығайту мақсатында Ұлттық банк, дербес балансы бар,
олардың филиалдарының міндетті түрде орындалуы тиіс экономикалық
нормативтерді бекітеді. Бұл нормативтер сонымен бірге еншілес
банктер және банктік бірлестіктер үшін де қолда.
Ұлттық банк банктердің міндетті нормативтерді сақтауын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы заңмен анықталған
өкілеттерге сәйкес, олармен шығарылатын нормативтік актілердің дұрыс
қадағалау жүргізеді.
Банктер Ұлттық банкке баланстарды ұсыну, есеп беру және банктік
қызметпен байланысты басқа құжаттарды беруге міндетті. Бірақ та
алынған мәліметтер жариялануға жатпайды.
Ұлттық банк өз өкілеттілігіне сәйкес кез келген банктерге барып
өзіне қажетті сұрақтар бойынша тексеру жүргізе алады. Банктердің
пруденциалдық нормативтерді бұзғандағы анықталатын жағдайда, Ұлттық
банк бұл кемшіліктерді жою үшін белгілі бір мерзімде шара қолдана
немесе басқадай шарттарды бекітеді.
Қазақстан Республикасының банктер мен банктер мен банктік
қызмет туралы заңға сәйкес банктік операцияларды мерзімдер мен
шарттарға қатысты оның жазғандарының орындалмауы, есеп берулерді
бермеуі немесе олардың толық емес болуы, жылдың қорытындыларын
шығынмен аяқтағанда анықтаған жағдайларында Ұлттық банк – банк
құрылтайшылары алдында банкті қаржылық жағынан сауықтандыру шараларын
жүргізу, оның жетекшілерінің ауысуы, банкті қайта ұйымдастыру
немесе тарату жайлы сұрақ қоя алады және де мынандай санкциялар
қолданады:
- заңдармен бекітілген, ақшалай айып – пұлдарды өңдіріп алу;
- банк дебиторларының қарыздарын Ұлттық банкте орналастырылған
резервтік қордан беру;
- осы заңның 42-бабымен қарастырылған кейбір нормативтердің
өзгеруі;
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банк туралы заңында
қарастырылған жағдайларда өзіне уақытша банкті басқаруды
қабылдау;
- Банктік операцияның кейбір түрлерін жүргізуге берілген
лицензияны қайтарып алу.
- Банктің заңсыз қызметінің нәтежесінде алынған табыстарды
бюджетке алу.
Банктердегі бухгалтерлік есеп ережелері, есептік және басқа да
материалдардың сипаты мен көлемі Ұлтттық банкпен бекітіледі.
Банктер арасындағы клиенттерді тарту жөнінде күшеюі банктердің
клиенттермен өзара қарым – қатынасты ұйымдастыру сұрақтарына ерекше
көңіл бөлуді талап етеді. Қазақстан Республикасының банктер және
банктік қызмет туралы заңның 33-бабы бойынша тең құқылы әріптестер
ретінде шығып, бос несие ресурстары нарығында өз операцияларын
жүргізеді.
Олар өз қызметінде, өз клиенттеріне қаражаттарды орналастыру,
несие алу үшін жақсы жағдайлар, банктік қызметтердің әлде қайда
кең спектрін көрсете отырып, бір-бірімен бәсекеге түседі. Банктер
өз клиенттері алдында жауапты.
Банктің клиенттпен экономикалық жұмысы – банкке клиентті тартудан
бастап, оның шоты бойынша әр түрлі банктік операцияларды жүргізуге
дейінгі банктік қызметтің жақтарын қамтиды.
Клиенттерді тарту банктен жарнама жаңа қызмет түрлерін ендіруді
жетілдіру бойынша, келіссөздер жүргізу, қаржылық жағдайды алдын ала
талдау, әр түрлі келісім шоттарды дайындау және т.б. бойынша
белгілі бір жұмыстарды жүргізуді талап етеді. Осы аталған
жұмыстардың барлығы банктің активтері мен пассивтерін басқару
қызметімен тығыз байланысты.
Банк рентабельділігін анықтаудағы келесі маңызды көрсеткіш - пайданың
меншікті капиталға қатынасын білдіретін капитал рентабельділігі
көрсеткіші(ҚР). Бұл көрсеткіштің кемшілік тұсы оның жоғары
рентабельділігіне иеліктегі активтерге табыстың артуы есебінен, сондай-ақ
меншікті копиталмен салыстырғанда актвтердің өсуі немесе банк активтерден
төмен пайда нормасын ала отырып, капитал мультипликаторы есебінен қол
жеткізуі мүмкін. Соңғы жағдайда егер банктің қарыз капиталына көтеріңкі
тәуеклділігі байқалатын болса, неғұрлым жоғары пайдалылық (рентабельділік)
оң бағалануға тиіс емес. ҚР мен активтерді пайдалану тиімділігі көрсеткіші
(AP) арасындағы аса үлкен айырмашылық меншікті капиталдың үлесінің
төмендігі мен банктің бұдан былайғы даму мүмкіндіктерінің шектеулі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz